პედაგოგიკის მეთოდიკის სპეციალისტები დიდ ყურადღებას აქცევენ აქტიური სწავლების სტრატეგიებს, რომლებსაც განსაკუთრებული შედეგის მოტანა შეუძლიათ სწავლების ყველა საფეხურზე და ყველა საგანში. ევროპის ბევრ ქვეყანაში იყენებენ ამ სტრატეგიას, რომელიც გულისხმობს სწავლების პროცესში ჯგუფურ ჩართვას და გადაწყვეტილებების  ერთობლივად მიღებას. ეს საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, განავითაროს ყველა მოსწავლის ინდივიდუალური მონაცემები, ხელი შეუწყოს მათი განსაკუთრებული ინტერესების გამოვლენას, თვითშეფასების ამაღლებას, საკომუნიკაციო უნარების განვითარებას.

ამერიკელმა სოციოლოგებმა საგულისხმო და საინტერესო  კვლევა ჩაატარეს იმის გამოსავლენად, თუ რა ტიპის წყაროებიდან რა მოცულობით იმახსოვრებს ადამიანი ინფორმაციას. პროექტში მონაწილეობის მისაღებად მათ სხვადასხვა ქვეყნიდან მოიწვიეს  ახალგაზრდები, რომელთაც სკოლა ახალი დამთავრებული ჰქონდათ.  მათ შესთავაზეს ათი კითხვა მეცნიერების სხვადასხვა სფეროდან. გამოკითხულთა მხოლოდ 10%-მა უპასუხა ყველა კითხვას.

ამ ექსპერიმენტმა მკვლევრები მიიყვანა შემდეგ დასკვნამდე: მიუხედავად იმისა, თუ რომელ ქვეყანაშია სკოლა, ის წარმატებით ასწავლის მხოლოდ ერთს ათიდან. როგორც უნდა ვეცადოთ, სკოლაში კარგად სწავლობს მხოლოდ 10%. რატომ? კვლევებმა აჩვენა, რომ  ადამიანი მხოლოდ 10%-ს იმახსოვრებს წაკითხულიდან, 20%-ს – მოსმენილიდან, ხოლო 30%-ს – ნანახიდან.

გამოკვლევამ წარმოაჩინა, რომ 50%  გვამახსოვრდება იქიდან, რასაც ვხედავთ და ვისმენთ, მაგალითად, როდესაც ვნახულობთ ფილმებს, ვათვალიერებთ გამოფენას, მივდივართ ექსკურსიაზე.

საგულისხმოა, რომ 70% გვამახსოვრდება იქიდან, რასაც ვლაპარაკობთ, მაგალითად, როცა გამოვთქვამთ ვარაუდებს, თვალსაზრისებს დისკუსიის დროს. მხოლოდ მაშინ გვამახსოვრდება 90%, როდესაც  ვსაუბრობთ და ვმონაწილეობთ რეალურ პროცესში, თვითონ ვიღებთ გადაწყვეტილებებს, ვაკეთებთ დასკვნებს, ვგეგმავთ სამომავლო მოქმედებებს.

მოსწავლე იმახსოვრებს:

მკვლევართა აზრით, ამის ახსნა ძალიან მარტივია: ადამიანთა მხოლოდ  10%-ს აქვს უნარი, ისწავლოს წიგნის კითხვით. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეთა მხოლოდ 10%-ს მიესადაგება ტრადიციული სწავლების მეთოდები. დანარჩენ 90%-საც შეუძლია სწავლა, მაგრამ არა წიგნის კითხვით, არამედ სხვა გზით, თავისი მცდელობებით, რეალური გამოცდილებით, გრძნობის ყველა ორგანოს მონაწილეობით. ასე რომ, ყველა ადამიანს შემეცნებისა და განვითარების  სხვადასხვა საშუალება აქვს.

ამ ყოველივეს გათვალისწინება აუცილებელია, რათა პედაგოგის ძალისხმევამ შედეგი გამოიღოს.  მან უნდა იზრუნოს და გაამრავალფეროვნოს სწავლების პრაქტიკა, რომ მოსწავლეებს სხვადასხვა გზა შესთავაზოს ახალი ინფორმაციის აღსაქმელად, გასაგებად, გასაანალიზებლად, ძველისა და ახალი მასალის დასაკავშირებლად, შესაბამისი დასკვნების გამოსატანად, გონივრული გადაწყვეტილებების მისაღებად.

სწავლების აქტიური მეთოდები მოსწავლეს ახალ პოზიციაში აყენებს, როდესაც ის აღარ არის, მეტაფორულად თუ ვიტყვით, „პასიური ჭურჭელი“, რომელსაც ცოდნით ვავსებთ. ის აქტიურდება და საგანმანათლებლო პროცესში იღებს მონაწილეობას. ადრინდელი სასწავლო გამოცდილების მიხედვით, მოსწავლე მთლიანად ექვემდებარებოდა მასწავლებელს, დღეს კი პედაგოგი მისგან მოელის აქტიურ მოქმედებას, დამოუკიდებელ აზროვნებას, აღიარებულ მოსაზრებებში დაეჭვებას, ვარაუდების გამოთქმას, იდეების მოწოდებას, შემოქმედებითობას.

სწავლების აქტიური მეთოდების მიხედვით, უპირატესობა ენიჭება ჯგუფური მუშაობის ფორმას. აქტიური მეთოდების ტექნოლოგია ეფუძნება ერთობლივ მოქმედებას და მიმართულია იმისკენ, რომ:

• ჯგუფის მონაწილეებმა ერთმანეთი შეავსონ და გაამდიდრონ თავიანთი ცოდნითა და გამოცდილებით;
• მოახერხონ ერთობლივი მოქმედებების ორგანიზება, რაც ხელს შეუწყობს სასწავლო-შემეცნებითი პროცესების გააქტიურებას;
• შეძლონ კომუნიკაცია, ურთიერთობა, რის გარეშეც წარმოუდგენელია შესასრულებელ დავალებათა განაწილება, თვალსაზრისთა გაზიარება და ურთიერთგაგება;
• შეძლონ პრობლემის გადასაწყვეტად მოქმედების ხერხების გაზიარება;
• შეძლონ ურთიერთგაგება, რაც განსაზღვრავს მოსწავლეთა ჩართულობას ჯგუფში და ინდივიდუალური უნარების მაქსიმალურ გამოვლენას;
• შეძლონ რეფლექსია, რომლის საშუალებითაც წარმოჩნდება მონაწილის პასუხისმგებლობა საკუთარ მოქმედებაზე, შეცდომის შემთხვევაში კი – მოქმედების შესწორების უნარი.

აქტიური მეთოდები გულისხმობს სასწავლო პროცესში თამაშის ელემენტების გამოყენებას. თამაშის პედაგოგიკა კრებს იდეებს, რომლებიც ხელს უწყობს ჯგუფში ურთიერთობის ჩამოყალიბებას, თვალსაზრისთა ურთიერთგაცვლას, კონკრეტული პრობლემების გაგებას და მათი გადაწყვეტის გზების ძიებას. როგორც აღიარებულია, თამაშს დამხმარე ფუნქცია აქვს სწავლების პროცესში.

თამაშის პედაგოგიკის ამოცანაა, წარმოადგინოს მეთოდიკა, რომელიც ჯგუფურ მუშაობას ეხმარება და ქმნის ატმოსფეროს, რომლის წყალობითაც მონაწილეები თავს გრძნობენ კომფორტულად და დაცულად. ყოველ მათგანს აქვს შეგრძნება, რომ მის თვალსაზრისს, იდეას პატივს სცემენ; შეიძლება შენიშვნა მისცენ, გააკრიტიკონ, არ მიიღონ, მაგრამ ამას ისე გააკეთებენ, რომ აზრის გამომთქმელს არ დაამცირებენ, არ დასცინებენ, ღირსებას არ შეულახავენ.

თამაშის პედაგოგიკა მასწავლებელს და მოსწავლეებს ეხმარება  სხვადასხვა უნარის გამოვლენაში, შესაძლებლობების რეალიზაციაში. მონაწილეეებმა თავისუფლად უნდა გამოხატონ განცდები, ემოციები, დაიხმარონ ჟესტ-მიმიკა და ყველა გზითა და ხერხით გამოავლინონ საკუთარი თავი ისე, რომ არ ჰქონდეთ სიმორცხვისა და გაუბედაობის განცდა. მათ უნდა დაძლიონ სხვებთან ურთიერთობის შიში, იყვნენ ლაღნი და კეთილგანწყობილნი ჯგუფის ყველა წევრის მიმართ. ნდობით მოეკიდონ ყოველ ახალ მონაწილეს და საშუალება მისცენ, თავი იგრძნოს ჯგუფის სრულყოფილ წევრად.

ამგვარი მუშაობა დაარღვევს ბევრ უსარგებლო და სწავლების შემაფერხებელ  სტერეოტიპს, რომლებიც მოსწავლეთა ცნობიერებაშია ჩამოყალიბებული. მოსწავლეს აუმაღლდება თვითშეფასება, გახდება უფრო თავდაჯერებული, თამამი, გამბედავი და გაუჩნდება სიხარულის განცდა, რომელიც მოაქვს თვითგამოხატვის შესაძლებლობას, საზოგადოებაში თვითდამკვიდრების განცდას.

თამაშის პედაგოგიკის პრინციპებია:

1. საკუთარი ნებით მონაწილეობა;
2. შეჯიბრებისთვის თავის არიდება და დადებითი ემოციების გამოვლენის შესაძლებლობა;
3. გამოყენებული ფორმის მრავალფეროვნება;
4. ყურადღების გამახვილება კომუნიკაციის ყველა დონეზე.

აქტიური მეთოდიკის სტრატეგიებზე დღეს ბევრი თეორეტიკოსი თუ პრაქტიკოსი მასწავლებელი ფიქრობს. მათ შორისაა სპეციალისტების ჯგუფი, რომელსაც ამერიკელი პროფესორი დევიდ კოლბი ხელმძღვანელობს. მკვლევართა აზრით, ადამიანი შეიძლება შევადაროთ აისბერგს, რომლის მხოლოდ 1/8 ჩანს წყლის ზედაპირზე, 7/8 კი წყლითაა დაფარული. ხომალდების უმეტესობა ოკეანეებში აისბერგის სწორედ ამ უხილავი ნაწილის მსხვერპლი ხდება. პედაგოგთა წარუმატებლობის დიდი წილი მოდის იმაზე, რომ  სასწავლო პროცესში ისინი ხშირად ივიწყებენ მოსწავლის გრძნობებსა და ემოციებს.

სწავლების აქტიურ მეთოდებს შორის ცნობილია თამაშის ორგანიზების შემდეგი ფორმები: „ყინულმჭრელი“, „გადაწყვეტილებათა ხე“, „ცარიელი სავარძელი“, „6 х 6 х 6“, „იდეების ხალიჩა“ და სხვ.

მეთოდი „ყინულმჭრელი“ ხშირად გამოიყენება თითქმის უცნობ ადამიანთა დასაახლოებლად (წარდგენა, ინტერვიუ). კლასში, სადაც მოსწავლეები კარგად იცნობენ ერთმანეთს, ეს მეთოდი გამოიყენება ემოციური განწყობის ასამაღლებლად.

აქტიური მეთოდიკა გულისხმობს სწავლებას ჯგუფებში, რომელთა შემადგენლობა ყოველ ჯერზე იცვლება. ჯგუფებად დაყოფის მეთოდიკა კი გულისხმობს იმას, რომ მასწავლებელი თავიდანვე აყალიბებს  ჯგუფის შედგენის პრინციპებს. მასში არ უნდა იყოს 9 მოსწავლეზე მეტი. პედაგოგმა ეს მეთოდიკაც უნდა გაამრავალფეროვნოს და საინტერესო გახადოს. არავითარ შემთხვევაში არ უნდა განაწილდნენ მოსწავლეები „საუკეთესოებად“ და „უარესებად“. ასევე, ყურადღება უნდა მიექცეს იმასაც, რომ ჯგუფს ყოველთვის ერთი და იგივე ლიდერი არ ჰყავდეს.

ყოველ გაკვეთილზე ახალი შემადგენლობის ჯგუფები უნდა შეიქმნას. მიზანი ისაა, რომ მოსწავლეები შეეჩვიონ საკუთარი იდეების გაზიარებას, შეიძინონ საერთო თვალსაზრისის შექმნის უნარი, შეძლონ ურთიერთობა იმ ადამიანთანაც, რომლის მიმართ არ არიან კეთილგანწყობილნი, ან რაიმე უთანხმოება აქვთ;  მოახერონ ერთობლივი შემოქმედებითი მუშაობა ახალი იდეების მოსაფიქრებლად.

მეთოდიკა „გადაწყვეტილებების ხე“ – ამ მეთოდიკას იყენებენ არაერთმნიშვნელოვანი და რთული სიტუაციების დროს. მასწავლებელი მუშაობის  დაწყებამდე წარმოაჩენს პრობლემას, რომელსაც  შემდეგ ჯგუფებში განიხილავენ. იგი წინასწარ ამზადებს ცხრილებს ყოველი ჯგუფისთვის. მოსწავლეებს წინა გაკვეთილზე ავალებენ, რომ გაეცნონ იმ საკითხებს, კონკრეტულ ფაქტებს, რომლებიც მოცემული პრობლემის გადასაჭრელად დასჭირდებათ. გაკვეთილზე კი ისინი ყოველმხრივ განიხილავენ პრობლემას, დაწვრილებით აანალიზებენ მისი გადაჭრის გზებს, ყოველი გადაწყვეტილების პლუსებს და მინუსებს გამოავლენენ და მხოლოდ ამის შემდეგ მიიღებენ საერთო გადაწყვეტილებას. ყოველი ჯგუფი დავალების შესრულებისას  ავსებს ცხრილს, რომელიც კარგად წარმოაჩენს ჯგუფის მუშაობის პროცესს:

პრობლემა

საერთო გადაწყვეტილება

             მეთოდიკა 6X6X6 („ექვსჯერ ექვსი“) – ამ დროს მუშაობა ორ ეტაპად მიმდინარეობს. პირველ ეტაპზე ყოველი ჯგუფი დამოუკიდებლად ასრულებს დავალებას. მუშაობის პროცესში მონაწილეები იღებენ ახალ ცოდნასა და გამოცდილებას, ამასთანავე, ყოველი მათგანი ემზადება იმისთვის, რომ შეძენილი ცოდნა და გამოცდილება ახალ ჯგუფში სხვებს გაუზიაროს.

მეორე ეტაპზე ახალი ჯგუფები  იქმნება და პირველი ეტაპის მონაწილე ყველა ჯგუფშია. თავიდან ყოველი მონაწილე წარმოადგენს წინა ჯგუფში მიღებულ ცოდნასა და გამოცდილებას, შემდეგ კი ჯგუფი ახალ დავალებას ასრულებს. ეს საშუალებას აძლევს პედაგოგს, რომ ერთი საკითხი სხვადასხვა რაკურსით გააანალიზებინოს მოსწავლეებს და მიღებული დასკვნები გააზიარებინოს.

სადისკუსიო მეთოდიკას განეკუთვნება „ცარიელი სავარძელი“. მისი მიზანია, მოსწავლეებმა გადაწყვეტილება მოსაზრებათა გაცვლა-გამოცვლის საფუძველზე მიიღონ.  ეს მეთოდი მოსწავლეებს კრიტიკული აზროვნების უნარს უვითარებს, ასწავლის დასაბუთებას, ზუსტი და შესაბამისი არგუმენტების მოხმობას, დამაჯერებელ დასაბუთებას, კითხვების დასმის ხელოვნებას, დისკუსიის კულტურას, ააქტიურებს მონაწილეთა დიდ რაოდენობას.

წამოჭრილ პრობლემასთან დაკავშირებული, ფურცელზე დაწერილი რამდენიმე თვალსაზრისი გაანაწილეთ 3-4 სკამზე.  ერთ ფურცელზე კი დაწერეთ მხოლოდ კითხვის ნიშანი. მონაწილენი გაეცნობიან ამ ყველაფერს. ვისაც მოცემულისგან განსხვავებული შეხედულება ექნება, დადგება კითხვისნიშნიან სკამთან. ასევე განაწილდებიან სხვა სკამებთან და შეიქმნება ჯგუფები. შემდეგ ჯგუფში განიხილავენ საკითხს და აირჩევენ ლიდერს, რომელიც მათ თვალსაზრისს წარმოადგენს და დაიცავს დისკუსიის დროს. მონაწილენი დასხდებიან წრეზე. დისკუსიას იწყებენ იმ ჯგუფის წევრები, რომლებიც პირისპირ სხედან. მასწავლებელი დგამს კიდევ ერთ სკამს მისთვის, ვისაც გაუჩნდება აზრის გამოთქმის სურვილი. ამას ჰქვია ცარიელი სავარძელი, რომელზეც ჯდომა მხოლოდ ერთ წუთს შეიძლება. მასწავლებელი, რომელიც დისკუსიას უძღვება, დისკუსიას ამთავრებს მაშინ, როცა ყველაზე მნიშვნელოვან დასაბუთებას მოისმენს.

„იდეების ხალიჩა“ პრობლემის გადაწყვეტის ერთ-ერთი მეთოდია, რომელიც სამ ეტაპად ხორციელდება. თავდაპირველად მონაწილენი 3-4 ჯგუფად იყოფიან. პირველ ეტაპზე ხდება პრობლემის გააზრება. მოსწავლეებმა უნდა უპასუხონ კითხვას: რატომ არსებობს ეს პრობლემა? ყოველ ჯგუფს ურიგდება ფერადი მისაწებებელი ფურცლები. მოსწავლეები უპასუხებენ შემოთავაზებულ კითხვას, მაგალითად: რატომ არის სკოლაში სწავლა ძნელი? ჯგუფი პასუხს წერს ფერად ქაღალდზე და აკრავს „იდეების ხალიჩაზე“.

მეორე ეტაპი გულისხმობს გზების ძიებას გადაწყვეტილების მისაღებად. რა შეიძლება შეიცვალოს? ყოველი ჯგუფი დაწერს  საკუთარ პასუხს ფერად ფურცელზე და გააკრავს დაფაზე. მესამე ეტაპზე მონაწილეები ინდივიდუალურად მოქმედებენ. მათ უნდა უპასუხონ კითხვას: რას გავაკეთებ მე არსებული სიტუაციის შესაცვლელად? მეოთხე ეტაპი გულისხმობს წარმოდგენილი იდეების შეფასებას და გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღებას.  მონაწილემ უნდა აარჩიოს  პრობლემის გასაწყვეტის ის გზა, რომელიც ყველაზე ოპტიმალურად მიაჩნია.

აქტიური მეთოდების გამოყენება აძლიერებს სწავლის მოტივაციას და მოსწავლის საუკეთესო თვისებების განვითარებას უწყობს ხელს. თუმცა  ყოველი მეთოდის გამოყენების წინ მასწავლებელი უნდა დაფიქრდეს და კარგად გაიაზროს, შეესაბამება თუ არა არჩეული მეთოდი კონკრეტულ გაკვეთილს და წინასწარვე წარმოიდგინოს სავარაუდო შედეგი.

ცოდნის მიღების, განმტკიცებისა და სასწავლო უნარ-ჩვევების განვითარებისთვის ხშირად იყენებენ დიდაქტიკურ თამაშებს, რომლებიც სწავლების აქტიურ მეთოდებს მიეკუთვნება. დიდაქტიკური თამაშების გამოყენებით მასწავლებელს შეუძლია, ლამაზად შენიღბოს სასწავლო ამოცანა, რათა მოსწავლე ბუნებრივად, სტრესის გარეშე დაეუფლოს ცოდნას. თამაში შეიძლება იყოს სახალისო, სააზროვნო, ლოგიკური, განმავითარებელი, შემეცნებითი, სიმულაციური და ინტელექტუალური. თითოეული მათგანის ეფექტიანობა, უპირველეს ყოვლისა, სწავლისადმი დადებითი განწყობის შექმნას გულისხმობს, რომელიც განსაზღვრავს დიდაქტიკურ თამაშში მოსწავლის ჩართვას. თუ დიდაქტიკური თამაშის მიმართ მოსწავლეებს დადებით ემოციურ დამოკიდებულებას შევუქმნით, შედეგიც აუცილებლად დადებითი იქნება, ასეთი გაკვეთილები კი თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეს ნამდვილად სჭირდება, რადგან ისინი ეხმარება მოსწავლეს, ზღვა ინფორმაციიდან ამოარჩიოს საჭირო მასალა, თანაც ისე, რომ ეს პროცესი სასიამოვნო იყოს მისთვის და მიღებული ცოდნა კლასგარეშე სიტუაციაშიც გამოიყენოს.

დიდაქტიკური თამაშის ამ თვისებებზე ჯერ კიდევ ფ. ფრებელი (XIX ს–ის გერმანელი პედაგოგი, „საბავშო ბაღის“ ცნების ავტორი) და მ. მონტესორი მიუთითებდნენ, როდესაც სწავლებისას თამაშის გამოყენებაზე მსჯელობდნენ. XXI საუკუნეში თამაშით სწავლისადმი ინტერესი საგრძნობლად გაიზარდა.

თამაშს ძირითადად იყენებენ შესწავლილი მასალის გამეორებისთვის, განზოგადებისა და დიდი მოცულობის სამუშაოს შეფასებისთვის, რაც არ არის შემთხვევითი, რადგან თამაშს საფუძველად გარკვეული ცოდნა უდევს, რომლის სისტემატიზაციაც (თუნდაც რომელიმე ნიშნის მიხედვით) ხდება თამაშის პროცესში. ასეთი თამაშის უამრავი ტიპი არსებობს და ფართოდაც გამოიყენება სასწავლო პროცესში, მაგრამ შედარებით ცოტაა ისეთი თამაში, რომელიც შეიძლება ახალი მასალის სწავლებისთვის გამოვიყენოთ. უფრო მეტიც –გაკვეთილზე ზოგჯერ თავად თამაშსაც ნაკლებად იყენებენ. ამ კუთხით ძალიან საინტერესოა ლ. ბორზოვას ნაშრომი „თამაში ისტორიის გაკვეთილზე“, რომელშიც დაწვრილებითაა განხილული თამაშის მნიშვნელობა შემეცნებითი საქმიანობის აქტივიზაციისთვის, მხედველობითი და სმენითი მეხსიერებისა და სხვა აუცილებელი უნარების ფორმირებისთვის.

იმ დიდაქტიკური თამაშებიდან, რომლებიც ახალი მასალის ახსნისთვის გამოიყენება, მოსწავლეთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარულია თამაში „სიტყვასიტყვით“. ის აგებულია დასასწავლი ტექსტის მრავალგზის ხმამაღლა გამეორებაზე. შესაძლოა, ტექსტი შეიცავდეს თარიღების, ტერმინების, საკუთარი სახელების მაქსიმუმს. თამაში მიმდინარეობს მთელ კლასთან, მაგრამ ძირითადი დატვირთვა სამ მოსწავლეზე მოდის.

საკლასო ოთახის ცენტრში გამოდის სამი მოსწავლე. ორი მათგანი, თამაშის წესების მიხედვით, დროებით გადის ოთახიდან. დარჩენილი მოსწავლე კლასთან ერთად ყურადღებით მოისმენს ტექსტს, რომელსაც ან მასწავლებელი კითხულობს, ან რომელიმე მოსწავლე, ოღონდ შეუსვენებლად. როგორც კი კითხვა დამთავრდება, ოთახში შემოდის მეორე მოსწავლე, რომელსაც კლასში დარჩენილი წაკითხულის შინაარსს მოუყვება. დავალება ასეთია: მოსწავლეებმა ყურადღებით უნდა მოისმინონ ტექტი, რათა შემდეგ დაწვრილებით მოუყვნენ თანაკლასელს. მას შემდეგ, რაც მეორე მოსწავლეც მოუყვება მესამეს, მასწავლებელი ხელახლა გააცნობს მათ თავდაპირველ ვარიანტს, მერე კი იმის გარკვევაში დაეხმარება მოსწავლეებს, რას ვერ გაართვეს თავი.

ინფორმაციის გადაცემისას, ბუნებრივია, მისი ნაწილი იკარგება. მოსწავლეები, სანამ პასიურად ისმენდნენ სამი თანაკლასელის თხრობას, სინამდვილეში აზრობრივად იმახსოვრებდნენ საწყის ვარიანტს და სანამ მასწავლებელი ხელახლა წაიკითხავს ტექსტს, შეუძლიათ, თვითონვე აღმოაჩინონ შეცდომები და გამოტოვებული ინფორმაცია მათ მონათხრობში.

თამაში „მნემოტექნიკა“ძალიან ახალისებს და ააქტიურებს გონებას, მეხსიერებას და არანაკლებ მოსწონთ მოსწავლეებსაც. თამაშის პირობის მიხედვით, აუცილებელია, შესასწავლი თემის შესახებ წინასწარ მოვამზადოთ 10-20 სიტყვა (ცნება, სახელწოდება, ტერმინი…). გაკვეთილზე მასწავლებელი ხმამაღლა წაიკითხავს ამ სიტყვებს. მოსწავლეები მოისმენენ და კითხვის დამთავრების შემდეგ რვეულებში გადაიტანენ, რაც დაამახსოვრდათ. გამარჯვებული იქნება ის, ვინც ყველაზე მეტ სიტყვას დაიმახსოვრებს და ჩაიწერს. გაკვეთილზე ამ თამაშის ხშირი გამოყენება აუმჯობესებს მოსწავლეთა მეხსიერებას, ხოლო თამაშისთვის საჭირო სიტყვების მომზადება შეიძლება დავავალოთ ყველაზე პასუხისმგებლობიან მოწავლეებს.

ახალი მასალის გადაცემისას ეფექტიანად გამოიყენება თამაში „იპოვე შეცდომა“ (ასეთივე წარმატებით შეიძლება მისი გამოყენება განზოგადების ან შესასწავლი მასალის განმტკიცების გაკვეთილზე). თამაშის წესების მიხედვით, მოსწავლეები რამდენიმე ხნის განმავლობაში „ნამდვილ“, „სწორ“ ტექსტთან მუშაობენ (დროის ხანგრძლივობა ტექსტის მოცულობასა და გაკვეთილის დროზეა დამოკიდებული). შემდეგ მასწავლებელი მიაწვდის მათ სხვა, მსგავს ტექსტს, რომელშიც მათ შეცდომები უნდა იპოვონ. ამ ტიპის დავალებების რეგულარული შესრულება მხედველობით მეხსიერებას აუმჯობესებს.

თამაში „ტექსტის გაშიფვრა“ გულისხმობს შესასწავლი ტექსტის შეკვეცას იმდენად, რამდენადაც შესაძლებელია, რათა შემდეგ, კონტექსტის საფუძველზე, მოსწავლეებმა ხელახლა აღადგინონ ის. ამ თამაშით მოცემული უნარის განვითარება ძალზე შედეგიანია.

თამაში „რესტავრაცია“ ეხმარება მოსწავლეს არა მარტო ტექსტთან მუშაობაში, არამედ კონსპექტის შექმნისა და მასთან მუშაობის უნარის გამომუშავებაშიც. თამაშის პირობის თანახმად, მოსწავლეებს აძლევენ შემოკლებულ ტექსტს სასვენი და დამაკავშირებელი ნიშნების გარეშე, მან კი უნდა აღადგინოს და შეავსოს ნაკლული ტექსტი. თამაშის პირველი ჩატარებისას უნდა ვაჩვენოთ მოსწავლეს, როგორ გააკეთოს ეს.

თამაში „აღადგინე წარმოსახვით“ წარმატებით გამოიყენება უმცროსი ასაკის მოსწავლეებთან. ის მოზაიკის კენჭებისგან სურათის აღდგენას ჰგავს (ასეთი თამაში გამოიყენება გამეორებისა და განზოგადების გაკვეთილებზეც).

თამაში „პასუხის მიღებამდე“ გულისხმობს ინფორმაციის დამოუკიდებლად მოძიებას სხვადასხვა წყაროს ან დავალების გამოყენებით. მოწავლემ ეს ინფორმაცია უნდა მოიძიოს ინტერნეტში ან მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ წიგნში. ინფორმაციის მოძიებისას უნდა ახსოვდეს, რომ ის რაც შეიძლება სრული უნდა იყოს. თამაშის მიზანია მოსწავლეებისთვის შემეცნებითი ინტერესის გაღვივება. გაიმარჯვებს ის ჯგუფი, რომელიც უფრო სწრაფად და სწორად უპასუხებს კითხვებს.

თამაში „ახალი მასწავლებელი“ მოითხოვს წინასწარ შერჩეული მოსწავლის დამატებით მომზადებას, რომელიც მასწავლებლის მაგივრად ახსნის მომდევნო გაკვეთილს. მასწავლებელმა წინასწარ უნდა შეამოწმოს მოსწავლის მომზადების დონე, დაეხმაროს მასალის, მეთოდებისა და საშუალებების შერჩევაში. მოსწავლის ბლოკი არ უნდა იყოს ხანგრძლივი, რათა თანაკლასელების ყურადღება არ მოდუნდეს. სასურველია, სემესტრის ან წლის განმავლობაში კლასის ყველა მოსწავლემ მოირგოს „მასწავლებლის როლი“, შეაჯამოს თავისი მოღვაწეობა და დაასახელოს ყველაზე წარმატებული მოსწავლე.

თამაში „გაცოცხლებული სურათი“ გულისხმობს ისტორიული ან სხვა სახის სურათების „გაცოცხლებას“ ისტორიული ხასიათის რეპლიკების, დიალოგების, მონოლოგების საშუალებით. ამ დროს მოსწავლე უკეთესად შეიგრძნობს ეპოქას და იმახსოვრებას ისტორიულ მოვლენას.

„შემეცნების ხე“ ეხმარება მოსწავლეს, დასვას კითხვები შესასწავლი ისტორიული მასალის შესახებ. ახსნილი მასალის შესაბამისად ტექსტთან მუშაობისას მოსწავლეები ჩაიწერენ 5 კითხვას და მიამაგრებენ ხეზე, რომელიც წინასწარ მოამზადა მასწავლებელმა. გაკვეთილის ბოლოს ან მომდევნო გაკვეთილზე ყველა კითხვას პასუხობენ მოსწავლეები, რომლებიც კითხვებს ხიდან „ნაყოფივით“„მოწყვეტენ“.

თამაში „სამი წინადადება“ მოსწავლეს ტექსტიდან დედააზრის გამოყოფაში ეხმარება. მოსწავლემ უნდა მოისმინოს და გადმოსცეს მასწავლებლის მონათხრობის შინაარსი სამი მარტივი წინადადებით. გაიმარჯვებს ის, ვინც მოკლედ, მაგრამ აზრობრივად სწორად გადმოსცემს შინაარსს.

ახალი მასალის ახსნის გაკვეთილზე, მასწავლებლის თხრობის კვალდაკვალ ან მის შემდეგ, ასევე შეგვიძლია გამოვიყენოთ თავსატეხები, რებუსები, კროსვორდები და სხვა სახის დიდაქტიკური თამაშებიც.

ახალი მასალის ახსნის გაკვეთილზე დიდაქტიკური თამაშების სისტემატური გამოყენება მოსწავლეებს ხალისს მატებს და ხელს უწყობს იმ ცოდნისა და უნარების ფორმირებას, რომელთა განვითარება ჰქონდა განზრახული მასწავლებელს სასწავლო გეგმის მიხედვით და რომლებიც მეტად მნიშვნელოვანია საგაკვეთილო სივრცის გარეთაც, პრაქტიკულ ცხოვრებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მ. ბოჭორიშვილი, დიდაქტიკური თამაშის ფსიქოლოგიური და კოგნიტური საფუძვლები, Mastsavlebeli.Ge – ინტერნეტგაზეთი “მასწავლებელი” , 2014, 30 მარტი;

Борзова Л.П. Игры на уроке истории.-М., 2001.-160

Борзова Л.П. Дидактические игры при изучении нового материала.//Преподавание истории в школе. 2000.№3.С.46-50

Развивающие игры с детьми по методике Марии Монтессори, https://www.svetan.ru/montessori_igry.html

М. Монтессори, ДОМ РЕБЁНКА, https://www.kraskizhizni.com/edu/develop/293-montessori-knigi-video

ჩემი კლასის დამრიგებლის – ლია ქაზუმაშვილის ხსოვნას

 შვილისათვის კარგი განათლების უზრუნველყოფასთან ერთად მშობელი ყოველთვის ცდილობს მის სპორტით დატვირთვას, სახელოვნებო დარგებთან დაახლოებას, ატარებს მოზარდს სხვადასხვა წრესა თუ ენების შემსწავლელ კურსზე. შედეგად ბავშვს უყალიბდება გემოვნება, გამოეკვეთება ინტერესთა სფეროები და შესაძლოა რაიმე განსაკუთრებული ნიჭიც აღმოაჩნდეს. ყველასთვის ცნობილია შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეს ისე სძულდება საგანი ან პირიქით, ისეთ სიყვარულს გრძნობს ამა თუ იმ დარგის მიმართ, რომ ეს პირველადი გამოცდილება მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვება ხოლმე. ეს უპირობოდაა დაკავშირებული პედაგოგთან, მის არა მხოლოდ კვალიფიკაციასთან, არამედ ბავშვებთან ურთიერთობის უნიკალურ უნართან.

ბევრ მასწავლებელსა თუ სასწავლო დაწესებულების ადმინისტრაციულ პირს აქვს ბავშვების მიმართ უსაზღვრო სიყვარული, და ამასთან, იმის უნარიც შესწევს, რომ ყველა შესაძლო რესურსი აღსაზრდელებისკენ მიმართოს. ასეთი პედაგოგები იზიარებენ მოსწავლეთა აზრსა და ინიციატივებს, ფინანსებს გამოყოფენ გასავითარებელი სათამაშოებისთვის თუ ლაბორატორიის კარგად აღსაჭურვად, ინფრასტრუქტურის კეთილმოსაწყობად, ბიბლიოთეკის გასაახლებლად ან ისეთი აქტივობების ორგანიზებისათვის, როგორიცაა საინტერესო შეხვედრები, საჯარო ლექციები, ექსკურსიები და სხვა.

მე მსმენია დაწყებითი კლასების მასწავლებელზე, რომელმაც ე. წ. საახალწლო ზეიმის ნაწილი ერთ, აუტიზმის მქონე მოსწავლეს მოარგო და მთელი კლასი მის საყვარელ მუსიკაზე ააცეკვა.

მსმენია სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებზეც, რომლებიც გაკვეთილებს შორის თავისუფალ დროს უშურველად უთმობდნენ დაუნის სინდრომის მქონე მოსწავლეს და ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე დამატებით ამეცადინებდნენ.

მახსენდება არაჩვეულებრივი ფილმი „მკვდარი პოეტების საზოგადოება“ („Dead Poets Society“), სადაც ლიტერატურის მასწავლებელი სულ სხვა კუთხიდან ცდილობს დაანახოს სტუდენტებს როგორც პოეზია, ისე მთელი გარემო, სადაც ისინი ცხოვრობენ. გაკვეთილზე, ვფიქრობ, საინტერესო დისკუსიის გამართვაა შესაძლებელი თემაზე: „როგორი უნდა იყოს მასწავლებელი?“ მასწავლებლისა და მოსწავლის სხვადასხვა ტიპის ურთიერთობის საილუსტრაციოდ შესაძლოა უჩვენოთ ფრაგმენტები შესაბამისი ფილმებიდან, გაიხსენოთ წიგნები მსგავსი ეპიზოდებით და ა. შ.

წერილში შეგნებულად არ დავასახელე სამაგალითო ქართველი პედაგოგების სახელები და გვარები. მეც არაერთი მყოლია, თუმცა ვისურვებდი ხუთჯერ მეტნი ყოფილიყვნენ საერთო ფონის შესაცვლელად. ისინი – პროფესიონალიზმის ეტალონები, საბედნიეროდ, მრავლად არიან ჩვენ ირგვლივ. აქტიურები, შემოქმედებითები სხვასაც შთაგონებით ავსებენ და უბიძგებენ მაქსიმუმი გააკეთონ (დაბალი ანაზღაურების მიუხედავად) მომავალ თაობაში „სხივის ასანთებად“.

ამ სტატიას ბელას სახელი ჰქვია. ის ცურვის ერთადერთი, დიახ – ერთადერთი, მასწავლებელია თბილისში, რომელსაც შშმ ბავშვებთან მუშაობა არ ეთაკილება. ხშირად მინახავს გაციებული, უარს რომ ვერ ეუბნება სწორედ იმ ანთებულ სახეებს, ჩადის წყალში და საკუთარი ჯანმრთელობის ფასად ასრულებს თავის მოვალეობას. მას შემცვლელი არ ჰყავს. ის ყველა ბავშვს ძალიან უყვარს, რადგან არა მარტო ცურვას ასწავლის, ჯანსაღ ურთიერთობასა და სხვა მრავალ უნარ-ჩვევასაც უყალიბებს. ჩემი შვილის მცირე ლექსიკურ მარაგში „ცურვა“ და „ბელა კარგი გოგოა“ მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს და ვფიქრობ ეს უკვე ბევრ რამეზე მეტყველებს.

ბელა ჩემთვის კრებითი სახელია და საყვარელ მასწავლებელს ნიშნავს. კიდევ – პროფესიონალიზმს, თავდადებასა და მოსწავლეთა მიმართ დიდ სიყვარულს. ბოლო დროს გავრცელებული სლოგანით დავასრულებ:

მეტი ბელა საქართველოს!

თუ სკოლამდელი ასაკის ბავშვს სუპერმარკეტში რამდენიმე ნივთის პოვნას დაავალებთ, ის რამდენიმეჯერ გაიმეორებს ჩამონათვალს, რათა უკეთ დაიმახსოვროს. ასეთია ამ ასაკის ბავშვების სტრატეგია. დიახ, ბავშვები პრობლემების მოსაგვარებლად სტრატეგიების დასახვას ადრეული ასაკიდანვე იწყებენ, რათა დავალებას სხვის დაუხმარებლად გაართვან თავი.

სტრატეგიების მეთოდი ბავშვებს ეხმარება მათ წინაშე არსებული გამოწვევების ეფექტიანად მოგვარებაში, სხვადასხვა სიტუაციური სირთულის დაძლევაში და სასწავლო პროგრამის სწრაფად და ხარისხიანად ათვისებაში. მათ სკოლის ასაკიდანვე სჭირდებათ უფროსების გამოცდილებითი მხარდაჭერა სტრატეგიების შემუშავებაში. ვინაიდან ბავშვები დღის უდიდეს ნაწილს სკოლაში ატარებენ, მნიშვნელოვანია ამ პროცესში მასწავლებლების ჩართულობაც.

სოციალურ ჩართულობას ბავშვი ადრეული ასაკიდანვე სწავლობს მშობლებსა და ახლობლებთან ურთიერთობით. მოგვიანებით ამ პროცესში სასკოლო გარემოც ერთვება. ბავშვი იძენს იმ თვისებებსა და უნარ-ჩვევებს, რომლებიც შემდგომ სხვა ადმიანებთან ურთიერთობაში უნდა დაეხმაროს, უზრუნველყოს მისი პიროვნების ფორმირება და საზოგადოების სრულფასოვან წევრად ჩამოყალიბება.

ვიგოტსკის მიხედვით, დასწავლა გაშინაგნების გზით ხდება. ბავშვები დაისწავლიან იმ უნარებსა და ჩვევებს, რომლებსაც გარშემო ხედავენ.

სოციალიზაციის პროცესში მონაწილეობს ოთხი მექანიზმი:

• იმიტაცია. ეს წამყვანი ფაქტორია ბავშვის სოციალიზაციის პროცესში და მის მიერ სხვისი ქცევის მოდელის გაცნობიერებულ კოპირებას წარმოადგენს. ბავშვები უმთავრესად ბაძავენ მშობლებს, ოჯახის წევრებს, მასწავლებლებს, ადამიანებს, რომლებთანაც ემოციური მიჯაჭვულობა აკავშირებთ ან რომლებსაც მათზე ძალაუფლება აქვთ. ამ პროცესზე უსიამოვნო განცდებიც ახდენს გავლენას. მაგალითად, როცა ბავშვს ფიზიკურად სჯიან, მან შესაძლოა გადაიღოს ეს ქცევა და „დასაჯოს“ თანატოლი ან ზრდასრულ ასაკშიც ვერ მოახერხოს ამ ფაქტის დავიწყება და საკუთარ შვილებზე იძალადოს.
• იდენტიფიკაცია – სხვათა ღირებულებების, განწყობებისა და ქცევების საკუთრად მიჩნევა. ეს არის გზა, ბავშვმა კონკრეტული ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობა გააცნობიეროს.
• სირცხვილის განცდა – საკუთარი საქციელით უკმაყოფილების თანმხლები ემოციური მდგომარეობა, რომელიც, წესისამებრ, გარშემო მყოფთა უარყოფით რეაქციასთანაა დაკავშირებული.
• დანაშაულის განცდა. ის მჭიდროდ უკავშირდება სირცხვილის განცდას, თუმცა ამ დროს თავს იჩენს საკუთარი თავის დასჯის მოთხოვნილებაც. არ აქვს მნიშვნელობა, იციან თუ არა სხვებმა ამ დანაშაულის შესახებ – განცდა ორივე შემთხვევაში თანაბარია.

იმიტაცია და იდენტიფიკაცია პოზიტიური მექანიზმებია, რომლებიც განსაზღვრული ქცევის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს, ხოლო სირცხვილი და დანაშაულის განცდა – ნეგატიური, რამდენადაც კრძალავს ან თრგუნავს განსაზღვრულ ქცევას.

როგორც აღვნიშნეთ, დასწავლა ხდება გაშინაგნების გზით. სტრატეგიების დასახვის პროცესში კი დასწავლის ხარისხი მაღალია. კვლევებით დასტურდება, რომ სოციალიზაციას, სოციალურ ჩართულობას შეუძლია გაზარდოს მოსწავლის მიღწევები ან წაახალისოს უნარები, რომლებიც შემდგომ ხელს შეუწყობს მის მიღწევებს. იმის ცოდნა, რომ მისი შრომის შედეგს გარშემო მყოფები გაიზიარებენ, წაახალისებს მოსწავლეს და გულმოდგინე მუშაობისკენ უბიძგებს. სკოლა, ოჯახის მსგავსად, სოციალური ინსტიტუტია. ის უნდა დაეხმაროს ბავშვებს იმ სტრატეგიების შემუშავებაში, რომლებიც მათ სოციალიზაციას უზრუნველყოფს და ამ პროცესში ჩართული პოზიტიური მექანიზმების მიღებასა და ნეგატიურის გადალახვაში შეუწყობს ხელს.

უკვე გამოქვეყნებულ სტატიებში ვისაუბრეთ შეფასების მიდგომებსა და ზოგად სტრატეგიებზე Don Kauchak-ისა და Paul Eggen-ის წიგნზე „learning and Teaching: Research-Based Methods“ დაყრდნობით. ამჯერად განვავრცობთ შეფასების ალტერნატიულ მეთოდს – პორტფოლიოს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ავტორები პორტფოლიოს განიხილავენ ალტერნატიული შეფასების ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ მეთოდად. შეფასების სხვა ფორმებისგან პორტფოლიოს ისინი ორი ნიშნით განასხვავებენ: პირველი – მასში ნამუშევრები გროვდება განსაზღვრული ხნის განმავლობაში, რაც საშუალებას იძლევა, თვალი მივადევნოთ მოსწავლის პროგრესს; მეორე – პორტფოლიო რთავს მოსწავლეებს მომზადების, შეგროვებისა და შეფასების პროცესში. ამასთან ერთად, ავტორები დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ პორტფოლიოს შედგენისა და მის შეფასებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობას. ითქვა ისიც, რომ პორტფოლიოს აქტიურად იყენებენ ქართველი მასწავლებლები. დაწყებითი კლასის ერთ-ერთი მასწავლებელი ინტერვიუში ამბობს, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობამ პორტფოლიოში ასახული სწავლის პროგრესი საკუთარი სიტყვებით, მაგრამ ობიექტურად აღწერა.

            პორტფოლიოს წარმოებასა და მის შეფასებაზე უფრო ფართოდ მსჯელობენ Roger Farr, Roger C. Farr და Bruce Tone წიგნში „Portfolio and Performance Assessment: Helping Students Evaluate Their Progress as Readers and Writers“. ავტორები განიხილავენ, როგორ შეუძლიათ მასწავლებლებს შეკრებილი მასალით პორტფოლიოს კონცეფციის განხორციელება გაკვეთილზე. ისინი პორტფოლიოს მოიაზრებენ ხარისხიანი სწავლების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ელემენტად, რომელიც არ გულისხმობს მხოლოდ მოსწავლის მიერ შესრულებული ნამუშევრების შეგროვებას – მეორე და მნიშვნელოვანი ეტაპი მასწავლებელთან კონსულტაციაა. მასწავლებელი მწვრთნელის როლშია, რომელიც დამაზუსტებელი კითხვებით მოსწავლეებს აზრების ფოკუსირებაში ეხმარება: რატომ არ გამოვიდა პროექტი ისეთი, როგორიც დაგეგმილი იყო? რა უნდა გავაუმჯობესოთ მომავალში?

ავტორები აღნიშნავენ, რომ პორტფოლიოში მასალებს ამატებენ როგორც მოსწავლე, ისე მასწავლებელი. ამ მასალების თავმოყრა შეიძლება საქაღალდეში, ყუთში ან, უბრალოდ, თაროზე. პორტფოლიო იმაზე გაცილებით მეტია, ვიდრე უბრალოდ ქაღალდების შეკვრა ან მისი სათავსი. ის მოსწავლის მუდმივად განვითარებადი აზროვნების შედეგად ნაფიქრი და გამოთქმული მოსაზრებების საცავია. ხანდახან მასწავლებელი მოსწავლეს ამა თუ იმ მასალის დამატებას ურჩევს და უხსნის, რატომ იქნება კარგი პორტფოლიოში მისი შენახვა. აქედან გამომდინარე, პორტფოლიო ხდება მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობისა და დისკუსიის ცენტრალური პუნქტი. ავტორთა განმარტებით, პორტფოლიო არის მოსწავლის ნამუშევრების შენახვის პრაქტიკა, რაც საშუალებას აძლევს მასაც და მის მასწავლებელსაც, ამ კოლექციის თვალიერებით დააკვირდნენ მუშაობის პროცესს. შედარებით რთულად კი პორტფოლიოს განმარტება ასე შეიძლება: ეს არის კოლექცია, რომელიც ისეა ორგანიზებული, რომ ასახოს და წარმოადგინოს ინფორმაცია მოსწავლის აზროვნების მნიშვნელოვან ნაწილზე, რომელიც მან მასალებზე მუშაობისას გამოიყენა.

პორტფოლიოს შეფასება ეყრდნობა იმის გაცნობიერებას, რომ ეფექტური შეფასება მოსწავლით იწყება. თუ რომელიმე მოსწავლის აკადემიური მოსწრება გასაუმჯობესებელია, უპირველეს ყოვლისა, თავად მოსწავლემ უნდა დაინახოს ამის საჭიროება. მას უნდა შეეძლოს თვითშეფასება და განსჯა იმისა, როგორ განვითარდეს შემდგომში, როგორ განსაზღვროს გასავარჯიშებელი და გასაუმჯობესებელი უნარები და სფეროები, რომლებზეც უნდა მოახდინოს ფოკუსირება – განათლების მიზანი ხომ სწორედ ისეთი პიროვნების ჩამოყალიბებაა, რომელსაც შეუძლია სწავლის გაგრძელება მასწავლებლის მითითების გარეშე. პორტფოლიოც, უწინარეს ყოვლისა, ამ მიზნითაა შექმნილი და არა მხოლოდ იმისთვის, რომ მასწავლებელმა შეამოწმოს და შეაფასოს მოსწავლის პროგრესი. თუ მასწავლებელი იყენებს პორტფოლიოთი შეფასების მეთოდს, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლის როგორც თვითშემფასებლის განვითარებას, ის იქცევა გაკვეთილების ერთ–ერთ უმნიშვნელოვანეს სასწავლო კომპონენტად, ვინაიდან მოსწავლეებს ასწავლის იმ გზების ძიებაზე ფიქრს, რომლებითაც თავიანთი კომპეტენციები და უნარები უნდა გააუმჯობესონ.

ობიექტური თვითშეფასება პიროვნების განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. თვითშეფასების კულტურის ადრეული ასაკიდანვე ჩამოყალიბება ერთგვარ გამოწვევას წარმოადგენს დაწყებითი კლასების მასწავლებლებისთვის, განსაკუთრებით – საქართველოში, სადაც თავად პედაგოგები გამოირჩევიან მაღალი თვითშეფასებით, რაც სულაც არ არის მოსწავლეთა მაღალი აკადემიური მოსწრების პირდაპირპროპორციული. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია საქართველოს საგანმანათლებლო სივრცეში პედაგოგთა მიერ წარმატებული პრაქტიკისა და გამოცდილების გაზიარება. დაწყებითი კლასების პედაგოგი ინტერვიუირების დროს დეტალურად აღწერს პორტფოლიოს გამოყენების პროცესს და შედეგებს, რასაც მესამეკლასელებთან მიაღწია. ის აღნიშნავს, რომ მოსწავლეები დიდი ენთუზიაზმით ეკიდებოდნენ პორტფოლიოს წარმოებას. მასწავლებელმა მათ ნება დართო, თავად შეექმნათ და გაეფორმებინათ საქაღალდე. მოსწავლეებმა აირჩიეს კლასში ადგილი, სადაც თავიანთ პორტფოლიოებს განათავსებდნენ, ცდილობდნენ, წარმატებით შეესრულებინათ დავალებები, რათა შემდგომ ისინი საქაღალდეში მოეთავსებინათ. მასწავლებელი მათ აძლევდა პერიოდულ უკუკავშირს. დასასრულ, მათთვის გასაგები კრიტერიუმების გამოყენებით სთხოვა, შეეფასებინათ საკუთარი პორტფოლიო და დაეწერათ, რა ისწავლეს. „შედეგმა მოლოდინს გადააჭარბა, ვერც კი ვიფიქრებდი, რომ მესამეკლასელებს ასე ობიექტურად შეეძლოთ საკუთარი შესაძლებლობების შეფასება“, – აღნიშნავს ის.

პორტფოლიო უნდა შეიცავდეს ყოველგვარ ნაწერს და მასალას, რომელიც უკავშირდება მოსწავლის მიერ წაკითხულ ან წასაკითხ ტექსტებს. პორტფოლიოში შესული მასალების ბალანსი დამოკიდებული იქნება მოსწავლის ინდივიდუალურ ინტერესებზე, აზროვნების ჩვევებზე, აზრების წყაროებზე და ა. შ. პორტფოლიოს მოხმარების „თავისუფალი“ შინაარსი აუცილებელი პირობაა იმისთვის, რომ მოსწავლე თავს გრძნობდეს თავისი კრებულის ჭეშმარიტ მფლობელად. პორტფოლიოში შეიძლება თავმოყრილი იყოს პირველადი და დაუსრულებელი სამუშაო ვერსიებიც და დასრულებული ნამუშევრებიც, ორიგინალური მოთხრობები, წასაკითხი ნაწარმოებების კატალოგები, მოსაზრებათა ჩამონათვალი, მოსწავლის ნახატები, ძველი გამოცემებიდან ამონაჭრები და სხვა მასალა. გარდა ამისა, მასში შეიძლება შევიდეს მასწავლებლის მიერ მიწოდებული ორგანიზაციული, შეფასებითი და ანალიტიკური ჩანაწერები და რჩევებიც, რაც ხელს შეუწყობს და მიმართულებას მისცემს პორტფოლიოს ცალკეული მასალებისა თუ დოკუმენტების ჯგუფების ანალიზს. ზოგი მათგანი ინფორმაციას აწვდის როგორც მოსწავლეს, ისე მასწავლებელსაც. ეს ქაღალდები მოიცავს კონსპექტებს, სარჩევებს, რეზიუმეებსა და შესაფასებელ ინსტრუმენტებს, მოსწავლის, მისი თანაკლასელებისა და მასწავლებლის შენიშვნებს, პორტფოლიოს შინაარსს.

რა თქმა უნდა, არსებობს საფრთხე, მოსწავლის პროტფოლიო გადაიტვირთოს ბევრი ფურცლითა და დავალებით, რაც სრულიადაც არ არის სასურველი. მიუხედავად ამისა, მასწავლებელმა არ უნდა დაუწესოს მოსწავლეს ისეთი ლიმიტი, რომელიც მის თავისუფალ არჩევანს შეზღუდავს. გარდა ამისა, მან თვალყური უნდა ადევნოს იმ მოსწავლეებს, რომლებიც პორტფოლიოს შიგთავსის ანალიზის დროს გამუდმებით ეწევიან მასალების გადარჩევას. მაგალითად, გადათეთრებული ნამუშევრების სამუშაო ვერსიები პორტფოლიოში უნდა დარჩეს საბოლოო ვარიანტებთან ერთად, ისევე როგორც ნებისმიერი მასალა, რომელიც საფუძვლად დაედო რაიმე ნაწერს. მოსწავლემ – განსაკუთრებით ისეთმა, რომელიც მაქსიმალურად ცდილობს პორტფოლიოს მოწესრიგებას – შესაძლოა მიიჩნიოს, რომ აღარ სჭირდება გამოყენებული მასალა და შეცდომების შემცველი სამუშაო ვარიანტების გადაყრა მოიწადინოს, რაც დაუშვებელია, რადგან ეს არის მნიშვნელოვანი საბუთები, რომლებიც წარმოაჩენს პროცესს, რომლის ანალიზიც უნდა შეძლოს მოსწავლემ.

„თავდაპირველად შევამჩნიე, რომ მოსწავლეები ერიდებოდნენ პორტფოლიოში ნაკლებად წარმატებული დავალებების განთავსებას. მათ ეგონათ, რომ თუ ასეთ ნამუშევრებს საქაღალდეში შეიტანდნენ, ეს მათ საბოლოო შეფასებაზე აისახებოდა, ჩემი მიზანი კი მხოლოდ ის იყო, მათთვის თვითშეფასების კულტურის ჩანასახი გამეღვივებინა“, – აღნიშნავს პედაგოგი.

ჩემთვის როგორც ავტორისთვის სასიამოვნო სიახლედ იქცა ის ფაქტი, რომ საქართველოს რიგითი სკოლის მოტივირებული მასწავლებლის მიერ გამოყენებული მეთოდისა და მიდგომის ვრცელი ინტერპრეტაცია ვიპოვე თანამედროვე სახელმძღვანელოში, რომელზეც მას წარმოდგენაც არ ჰქონდა. პორტფოლიოსა და მასთან დაკავშირებულ სხვა საინტერესო დეტალებზე სტატიის მომდევნო ნაწილებშიც ვისაუბრებთ.

მგონი, მითქვამს თქვენთვის, რომ კლასში ხმამაღალი კითხვა ჩემთვის სწავლების ერთ-ერთი საყვარელი სტრატეგიაა: პირველი იმიტომ, რომ ამის შემდეგ გული ოდნავ მიმშვიდდება_ მოსწავლემ სახლშიც რომ აღარ წაიკითხოს, ერთხელ მაინც აქვს მოსმენილი ტექსტი; ხოლო მეორე და უფრო საკრალური მიზეზი ის არის, რომ ამ გზით კლასს მეტნაკლებად გადავცემ ჩემს დამოკიდებულებას კონკრეტული ლიტერატურული ნაწარმოების მიმართ: ხმის ტონი, ემოცია და ვიბრაცია, მნიშვნელოვანი მონაკვეთების მახვილებისა და აქცენტების მეშვეობით ხაზგასმა (რასაკვირველია, მოზომილი პათეტიკით) იქცევა დამატებით საშუალებად მასწავლებლის ხელში, რომ მოსწავლეებს გააგებინოს ის მთავარი, რაც ხშირად სიტყვებს შორის იკარგება ანდა ინტერპრეტირებისას უფერულდება.

თუმცა ყველა მასწავლებელმა და მსახიობმა იცის ერთი რამ: არტისტულ შემართებას ფრთები სცვივა მაშინ, როდესაც აუდიტორია ,,არ გყვება”. ერთი და იმავე ასაკის მოსწავლეებთან ერთსა და იმავე თემაზე დაგეგმილი ორი გაკვეთილი, კლასის ემპათიის ხარისხიდან გამომდინარე, შეიძლება სულ სხვადასხვანაირი იყოს. განსაკუთრებით საორჭოფო ეს პრობლემა ხდება მაშინ, როდესაც ცდილობ, მოსწავლეებმა კონკრეტულ საკითხს იუმორით შეხედონ:

_ მოდი, ვნახოთ, როგორი იყო იდეალური მიჯნურის პარამეტრები მე-12 საუკუნეში და ყველამ საკუთარ გულში ვაღიაროთ, დავაკმაყოფილებდით თუ არა ყველა ამ მოთხოვნას:

,,მიჯნურსა თვალად სიტურფე ჰმართებს მართ ვითა მზეობა,

სიბრძნე, სიუხვე, სიმდაბლე, სიყმე და მოცალეობა,

ენა, გონება, დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა.

ვისცა ეს სრულად არა სჭირს, აკლია მიჯნურთ ზნეობა”…

ეს ჩამონათვალი, მართალი რომ გითხრათ, ქვეცნობიერად მაშინებს, რადგან მახსენებს სხვა, გრძელსა და მაქსიმალისტურ ნუსხას _ როგორი უნდა იყოს იდეალური მასწავლებელი. იმ მოთხოვნათა სია, რომლებსაც პედაგოგს საზოგადოება უყენებს, მრავალნაირი არსებობს და ყველა მათგანი შეიცავს ერთ აუცილებელ კომპონენტს _ მასწავლებელს ერთნაირი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ყველა მოსწავლის მიმართ და ყველა მათგანს თანაბრად უყოფდეს თავის ყურადღებასა და კეთილგანწყობას.

შესაძლებელია თუ არა, რომ მასწავლებელი ყველა მოსწავლის მიმართ თანაბარი სიმპათიით იყოს განწყობილი? ასე ვთქვათ, მზესავით სწორად მოეფინებოდეს ყველას? თუნდაც თავის გულში არ გამოარჩიოს ის, ვინც, ვთქვათ, ცამეტი წლისაა და უკვე ,,მარტინ იდენი” წაიკითხა და თამამად (სწორადაც) მსჯელობს მასზე? ვისაც ისე შეუძლია თხზულებების წერა, რომ მასწავლებელს თვალზე ცრემლს მოადენს  ანდა გულიანად აცინებს? ვინც ახსნისას თვალებში გონიერი მზერით უყურებს და ყველა საკითხზე დამოუკიდებელი აზრი გააჩნია? ანდა უბრალოდ, ვინც ისეთი კეთილი და გულუბრყვილოა, რომ უნებურად მისი დაცვის სურვილს გიჩენს? გამოვტყდები, მე ეს ძალიან მიჭირს.

შეუძლებელია ამ საკითხზე საუბრისას არ გაგახსენდეს გურამ დოჩანაშვილის მოთხრობის ,,კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა” ცნობილი პასაჟი, რომელშიც ავტორი წერს, რომ მათემატიკა არაზუსტი მეცნიერებაა, ვინაიდან რიგითი ობივატელი და სერვანტესი ვერ იქნებიან ერთს პლუს ერთი. აი, შეიძლება მათემატიკის მასწავლებლებისთვის იყოს ყველა ბავშვი თანაბრად გულშესავარდნი…

მასწავლებლობა ერთ-ერთი ჩვეულებრივი პროფესიაა, თავისი ყოველდღიური და დამღლელი რუტინით, რომელსაც ადამიანები გვილამაზებენ და ადამიანებივე ხდიან ჩვენთვის უსიამოს. ნებისმიერ სხვა სამსახურშიც, თუკი გვინდა, რომ წარმატება და კოლეგების ემპათია ჩვენი თანმდევი იყოს, ასევე გვიწევს, რომ ჩვენც ყველასთან თანაბრად კეთილგანწყობილი და ამავდროულად, დისტანციური ურთიერთობა გვქონდეს. მაგრამ, დროთა განმავლობაში, კრიტიკულ სიტუაციებში, მაინც ყოველთვის აღმოჩნდება ხოლმე, ვიღაც ჩვენთვის უფრო მიმზიდველი და მისაღებია, ვიღაც კი _ პირიქით. და ეს სრულებით ბუნებრივია…

 ცხადია, რომ ჩვენი მოსწავლეებიც, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ ბავშვები არიან, ჩვეულებრივი ადამიანები გახლავან და მათთანაც ჩვეულებრივ მიმდინარეობს ის ზემოთაღწერილი ,,საყოფაცხოვრებო ქიმია”, რომელიც გვაიძულებს, რომ ზოგიერთი ადამიანის გვერდით უკეთ ვიგრძნოთ თავი, ესეც ბუნებრივია…

მაგრამ ერთ დღეს თამთამ გვერდზე გამიხმო. თამთა მერვე კლასში იყო, იმ მოსწავლეთა რიცხვს არ მიეკუთვნებოდა, ქარაშოტივით რომ შეისრუტავენ ყველაფერს, რასაც ახსნისას ეტყვი და უდანაკარგოდ განათავსებენ უმაღლესი ხარისხის მეხსიერების ბარათებზე, რომლებიც თვით ღმერთისგან მიიღეს საჩუქრად და თავში ინახავენ; სამაგიეროდ, მისი პასუხისმგებლობის გრძნობა, მოწესრიგებულობა და საოცარი მიზანდასახულობა იმ მშვენიერი კარიერის გზას უწინასწარმეტყველებდა, რომელსაც უკვე საკმაოდ მყარად ადგას. ჯერ კიდეც ვერ ესწავლა, როგორ დაეფარა წყენა, თუკი ცხრა ქულით შეაფასებდი. გამიხმო და უცებ ატირდა:

_ დათო ყველა მასწავლებელს განსაკუთრებით უყვარს, იმიტომ რომ ჭკვიანია; ანა _ რადგან ლამაზია; ქეთი ყველა მასწავლებელს ტოლივით ელაპარაკება, მე და ირაკლი კი ჩვეულებრივები ვართ.

,,ყველა მასწავლებელში” მეც ვიგულისხმებოდი… დღემდე იმედი მაქვს, რომ მარტო მე არ ვიგულისხმებოდი _ თითქოს ცოდვის გაყოფა ცოდვას ამსუბუქებდეს.

თამთა ყოველდღე იტანჯებოდა, რადგან ჩვენ, მისმა მასწავლებლებმა, ვერ გავუღვიძეთ და გავუღვივეთ საკუთარი არაჩვეულებრივობის შეგრძნება, ვერ დავუფასეთ ის საათები, რომლებსაც თავაუღებელ მეცადინეობაში ატარებდა. არასოდეს აღგვინიშნავს, რომ მისი დიდური მონდომება და კეთილსინდისიერება, ასე ნელ-ნელა და თანდათან რომ მოჰქონდა შედეგი, ყველასთვის მისაბაძი უნდა ყოფილიყო, როგორც დათოს ნიჭიერება, ანას თანდაყოლილი მომხიბვლელობა, ქეთის სილაღე და დამოუკიდებლობა… თამთამ უჩვენოდაც იპოვა საკუთარი თავი.

ნარატივის კანონებით მას თამთა უნდა ერქვას, მაგრამ თამთა ბოლოს მაშინ ვნახე პირადად მერვე კლასი რომ დაამთავრა. ნინი და მე მას შემდეგ, რაც სკოლა დაამთავრა, უკვე რამდენიმე წელია, ყოველთვე ვხვდებით ერთმანეთს და მთელი თვის ამბებს ვუყვებით. უფრო ხშირად მე ვლაპარაკობ, ის კი გულმოდგინედ მისმენს და მერე ჩემს ნათქვამს აანალიზებს. მის დასკვნებს ყოველთვის სულმოუთქმელად ველოდები, მისი ყველა სიტყვა და აზრი, ყველა მონათხრობი მნიშვნელოვანი და საგულისხმოა ჩემთვის. მის გვერდით ერთდროულად ახალგაზრდაც ვხდები და ვღვინდები კიდეც. ეს ყველაზე უცნაური მეგობრობაა ჩემთვის და ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც არ ვნანობ, რომ მოსწავლის მიმართ სუბიექტური ვიყავი. ეს ერთადერთი შემთხვევაა, როდესაც იდეალური მასწავლებელი ვიყავი.