კვირა, ივნისი 8, 2025
8 ივნისი, კვირა, 2025
მთავარი წაკითხვა გვერდი 727

მოტივაცია და შთაგონება, გაკვეთილი – როგორც ჰიპნოტური სტიმულაცია

მიერ
admin
-
0

«Есть речи — значенье
Темно иль ничтожно,
Но им без волненья
Внимать невозможно.»

ალბათ, ყველას გვახსოვს ისეთი გაკვეთილი ან ლექცია, რომლის დასრულებამ გული დაგვწყვიტა და ჰიპნოზური სეანსივით მომნუსხველად იმოქმედა ჩვენზე. მათ შემოქმედთა დადებით გავლენას კი ცხოვრებაში ბევრჯერ უჩენია თავი. ალბათ, ამიტომაც წერდა უილიამ არტურ ვორდი: „სუსტი მასწავლებელი ჰყვება, კარგი ხსნის, საუკეთესო წარმოგვიდგენს, განსაკუთრებულები კი შთაგვაგონებენო“. მართლაც, განათლებაში შთაგონება პროდუქტიულობის  განმსაზღვრელი უმთავრესი ფაქტორია, ისევე, როგორც თანამედროვე სასწავლო პროცესის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა მოწაფეთა მოტივაცია, რომლის შექმნისთვის ფსიქოლოგები წამყვან ფაქტორად  სწორედ შთაგონებას განიხილავენ.

მოტივს ფსიქოლოგიაში ნებისმიერი მოქმედების საბუთსა თუ საფუძველს უწოდებენ. მოტივაცია კი ნებელობის აქტის წინაპირობად მიიჩნევა, რადგან ისეთნაირად ცვლის  ქცევას, რომ იგი სუბიექტისთვის მისაღები ხდება. დიმიტრი უზნაძის თანახმად, ასევე განუზომელი მნიშვნელობა აქვს განწყობას, რომელსაც ან მოთხოვნილების სიტუაცია იწვევს, ან წარმოსახვითი, აზრითი სიტუაცია, მაგრამ მოქმედების განწყობას შესაძლოა სხვა რაიმეც ქმნიდეს და ეს, პირველ რიგში, შთაგონებაა (უზნაზე, 1940:230). მაშასადამე, მოსწავლეთათვის მოტივაციის შესაქმნელად აუცილებელია მათი  შთაგონება,  ხოლო თუ რა არის იგი და როგორ შეიძლება მისი გამოწვევა, ამის შესახებ უფრო ვრცლად   – ქვემოთ.

შთაგონების თავდაპირველ, ვიწრო გაგებას მისი ძილში ნათქვამი ჰიპნოტური  ხასიათი განაპირობებდა, ამიტომ ერთი ადამიანის მეორეზე ზემოქმედებას შთაგონებას უწოდებდნენ და განასხვავებდნენ ჰიპნოტურს, პოსტჰიპნოტურსა თუ სიფხიზლეში მიღებულ შთაგონებას (Stern, 1897; უზნაძე,1940:230). უფრო ფართო გაგებით კი შთაგონება აზრებისა და ემოციათა მაღალი გრძნობების ან აქტივობისკენ მომართვაა[1], ასევე სტიმულირება შემოქმედებისათვის[2], იმპულსი გამოწვევისთვის (Hart, 1998) და იგი პოზიტიური ფსიქოლოგიის[3] ერთ-ერთ ქვაკუთხედად მოიაზრება. შთაგონება, ანუ ინსპირაცია იმ ფაქტორთა რიგში დგას, რომლებიც ჩვენს ცხოვრებას მნიშვნელობასა და ღირებულებას ანიჭებს, ხოლო მის მისაღებად და გადასაცემად, ამავდროულად, შესაბამისი  სივრცის შექმნისათვის, საჭიროა ვიცნობდეთ წინაპირობებს. ესენია: 1. ემოციური სიტუაცია; 2. სუბიექტის ინფორმირება უცხო, ახალი, საინტერესო ცნობებით, ანუ დაინტერესება და 3. პიროვნების ერთგვარი სუგესტიური ნიშა, რაც ნიშნავს, რომ ვიყოთ შთამგონებლური. უზნაძის თანახმად, სუგესტივობის გარეშე მჭრვრმეტყველებაც კი ვერ მოიტანდა  სათანადო ეფექტს და ვერც გარეგნობის ზოგიერთი ხელსაყრელი თვისება, რომელსაც სუგესტივი სუბიექტის ხელში სრულიად განსაკუთრებული მნიშვნელობა ექნებოდა (უზნაზე, იქვე, 232). მაშასადამე, შთაგონება ისეთი მოვლენაა, როდესაც ადამიანი არა თავისი ნებელობის, არამედ სხვისი ზეგავლენის მიხედვით მოქმედებს და, ამავე დროს, ისეთი განცდა აქვს, თითქოს თავისი საკუთარი სურვილის თანახმად და არა რაიმე უცხო იმპულსით მოქმედებდეს.  შთაგონებული ქცევისას სუბიექტი ვერ გრძნობს, რომ მის ქცევას სხვისი ნებისყოფა წარმართავს. დეილ კარნეგის რჩევით, ერთადერთი გზა ვინმეს დასარწმუნებლად რაიმე გააკეთოს, ის არის, რომ უბიძგო, ამ საქმის გაკეთება მოუნდეს. იგი მკვეთრად ემიჯნება იძულების ხერხებს და მეთოდებს მათი არასასურველი შედეგების გამო. „ერთადერთი ხერხი, რომლითაც რაღაცის გასაკეთებლად შემიძლია დაგარწმუნოთ – ესაა იმის შემოთავაზება, რაც თქვენ გსურთ“, – აცხადებს იგი.

რადგან „თითოეული ჩვენგანის მოქმედების მიზეზი დიდ ადამიანად ყოფნისა და საკუთარი მნიშვნელოვნობის შეგრძნების სურვილია“ (ფროიდი), ამიტომაც მნიშვნელოვნია გულწრფელი ინტერესის გამოჩენა მოწაფეთა მიმართ, ყურადღებით მოსმენა, მათთვის თავიანთ თავზე საუბრის საშუალების მიცემა, ინტერესების გათვალისწინება, კამათში დათმობა, აზრის პატივისცემა, გულწრფელი დაფასება და შექება, ღიმილი, სახელით ხშირად მიმართვა. სხვანაირად, შთაგონების თეორიული ახსნის ტრადიცია, პრაქტიკულად, არ არსებობს. ის კი ცნობილია, რომ შთაგონების საშუალებით ადამიანს შეიძლება გავუჩინოთ დადებითი ან უარყოფითი ილუზიები, ჰალუცინაციები; რომ ჰიპნოზის დროს ფსიქიკაში ხდება შთაგონების შენახვა სიფხიზლის დათქმულ მომენტამდე. ინსპირირებულ ქცევასაც ფსიქიკა ასრულებს ისე, რომ ამ დროს ქცევის რეალური მოტივი გაუცნობიერებელი რჩება. სხვათა შორის, ცნობილია ჰიპნოტური შთაგონებით ადამიანის პულსის, გულისცემის, სუნთქვის, ჯირკვლების სეკრეციის თუ სხვა სომატური პროცესების რეგულაციის ფაქტები, რომლებიც მიუთითებს, რომ სომატური პროცესები არაცნობიერი ფსიქიკის მიერ იმართება.

ფსიქოლოგიაში არსებობს თვითშთაგონებაც (ავტოსუგესტია), რომლის საფუძველია რისამე ძლიერი სურვილი ან შიში (უზნაძე, იქვე, 232) და რომლის დროსაც  ადამიანი შთააგონებს საკუთარ თავს აზრს, ემოციას, განწყობას, რომლებიც მის ფსიქო-სომატურ პროცესებს და ქცევას წარმართავს. ნებისმიერი თვითშთაგონება გულისხმობს ყურადღების კონცენტრაციას და ემოციისგან გათავისუფლებას ( Coué, 1922:19). ფრანგმა ფარმაცევტმა და მეცნიერმა ქუემ დაკვირვებების საფუძველზე შექმნა ფსიქოთერაპიული დახმარების სისტემა, რომელსაც უწოდა “ცნობიერი თვითშთაგონების გზით საკუთარი თავის ფლობის სკოლა”. ქუეს მიაჩნდა, რომ შთაგონებისას სწორი ფორმულაა „მე კარგად ვარ“ და არა – „მე უნდა ვიყო კარგად“ ან „მე ჯანმრთელი ვარ” და არა – „მე არ ვარ ავად”; რომ არ უნდა მიექცეს ყურადღება, ფორმულა რამდენად შეესაბამება ობიექტურ რეალობას. ფსიქიკა ამ ფორმულებს ასრულებს.   რაც უფრო უბრალო, ხატოვანი იქნება ფორმულა, მით უფრო მაღალი იქნება მისი სამკურნალო ეფექტი. ამ მნიშვნელობით ამბობდა ქუე, რომ ფორმულები უნდა იყოს „ბავშვური”. იგი ასევე აღნიშნავდა, რომ თვითშთაგონებას არ უნდა ახლდეს ნებისყოფის ძალისხმევა და ამ ძალისხმევის განცდა. არსებობს თვითშთაგონების ჯეკობსონისეული მეთოდიც, რომლის თანახმად, თუ მიზანმიმართული თვითშთაგონებით ადამიანი მოადუნებს კუნთების გარკვეულ ჯგუფს, შესაძლებელია შერჩევით მოხდეს უარყოფითი ემოციების რეგულაცია. ჯეკობსონი თვლიდა, რომ ტვინის ყოველი ნაწილი ფუნქციონირებს პერიფერიულ ნეირომუსკულატურ აპარატთან კავშირში. იქმნება ცერებრონეირომუსკულარული წრე. მიზანმიმართული რელაქსაცია მოქმედებს როგორც პერიფერიაზე, ისე ცენტრზე. რელაქსაციის ქვეშ ჩიკაგოელი მეცნიერი გულისხმობდა არამარტო კუნთურ მოშვებას, არამედ ყველაფერს, რაც დაძაბულობას უპირისპირდება. ამ მეთოდისას ერთ-ერთ  ვარჯიშად ბიცეფსების შეკუმშვასა და მოდუნებას მიიჩნევდა.

სასწავლო პროცესში ქუეს პოზიტიური განმამტკიცებლების ხშირი ჩართვა და შთაგონება, რომ ვინმე, ვისაც ეს ყველაზე მეტად სჭირდება, „კარგი მოსწავლეა“, „ყურადღებიანია“, „მონდომებულია“, „გაბედული“ თუ „აქტიურია“, „თანამგრძნობი“ და „დამხმარეა“, უკვალოდ არ ჩაივლის. ჯეკოფსონისეული ვარჯიშები კი შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც ენერჯაიზერები პროვოცირების ან  უნივერსალური მოთელვის დროს. ამგვარი მოთელვებისას ბავშვები ახალი სტიმულებით ივსებიან და მეტი ინტერესით აგრძელებენ გაკვეთილში ჩართვას. გაკვეთილის ბოლოს კი უკუკავშირისა და შეფასების შემდეგ, როგორც სეანსზე, მოსწავლეები უნდა შთავაგონოთ, რომ ახალი ენერგია შეგვემატა, მაგალითად, თვლაზე „ხუთი”. შემდეგ ვითვლით და ყოველ თვლაზე ნასწავლი მასალიდან მათ სხვადასხვა ნიშანს შთავაგონებთ. სწორედ ასე გავზრდით მოწაფეთა შინაგან მოტივაციას, რომელიც განისაზღვრება, როგორც „ფიზიკური და ფსიქიკური აქტივობების დაწყების, მიმართულების მიცემის და მართვის პროცესი, რომელიც მოიცავს მექანიზმებს, ჩართულის ერთი აქტივობისათვის მეორესთან შედარებით უპირატესობის მინიჭებაში და ენერგიასა და მდგრადობას სძენს რეაქციებს“ (გერიგი, ზიმბარდო, კემბელი, 2011). გარდა ამისა, საჭიროა: 1. თბილი დამოკიდებულება და მოწაფეთათვის რელევანტური საკითხის შერჩევა; 2. ინკლუზია – ყველა მოწაფის  დაფასება და ჩართულობა; 3. გააზრება – დისკუსია, ღირებულებითი უკუკავშირი; 4. კომპეტენცია – სასწავლო მიზნების ხელმისაწვდომობა; 5.ლიდერობა – მაღალი მოლოდინები გაკვეთილის აგებით, შეფასებითა და მხარდაჭერით; 6. კმაყოფილება – სწავლით სარგებლობა და გამოყენება.

mo

 დაბოლოს, ერთხელ ჩემი კოლეგის, ია ფოჩხუას წიგნზე უცხოელის მინაწერი ვნახე, რითაც შთაგონებისთვის მადლობას უხდიდა, გამიხარდა და მეც ავივსე. ძალიან კარგია იმის ცოდნა, რომ უამრავი ამგვარი წარწერა არსებობს  და რომ კარგი პედაგოგი სწავლის მუზაა, ბევრის ცხოვრების შემოქმედი და გამართლება, გაკვეთილზე კი  – ერთი უბრალო ჰიპნოტური სტიმულაცია.

ღიმილი კი არ დაგვავიწყდეს!

გამოყენებული ლიტერატურა და სასარგებლო ელ-რესურსები:

  1. Algoe, S. B., & Haidt, J. 2009. Witnessing excellence in action: The ‘otherpraising’ emotions of elevation, gratitude, and admiration. The Journal of Positive Psychology, 4(2), 105-127.
  2. Coué, E: “Self Mastery Through Conscious Autosuggestion”, page 19, 1922.
  3. Gerrig, R.J.,Zimbardo, P.G., AJ Campbell, SR Cumming Psychology and life, 2011.
  4. Hart, T. 1998. Inspiration: exploring the experience and its meaning. Journal of Humanistic Psychology, 28 (3): 7-35.
  5. უზნაძე დიმიტრი, ზოგადი ფსიქოლოგია (III-IV), „საქართველოს მაცნე“,თბილისი, 1940, 1990.
  6. American Heritage® Dictionary of the English Language, Fifth Edition. Copyright © 2011 by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Published by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company.
  7. Collins English Dictionary – Complete and Unabridged, 12th Edition 2014© HarperCollins Publishers 1991, 1994, 1998, 2000, 2003, 2006, 2007, 2009, 2011, 2014.

8.         https://tsu.ge/data/file_db/faculty_psychology/fsiq_da_%20cx%20Zimbardo.pdf

9.     https://teaching.berkeley.edu/motivating-students

10.   https://metothepowerofwe.com/featured-quote/the-little-ants-that-could/

[1] American Heritage® Dictionary of the English Language, Fifth Edition. Copyright © 2011 by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Published by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. All rights reserved.

[2] Collins English Dictionary – Complete and Unabridged, 12th Edition 2014 © HarperCollins Publishers 1991, 1994, 1998, 2000, 2003, 2006, 2007, 2009, 2011, 2014

[3] Algoe, S. B., & Haidt, J. 2009. Witnessing excellence in action: The ‘otherpraising’ emotions of elevation, gratitude, and admiration. The Journal of Positive Psychology, 4(2), 105-127.

        დანაშაულის გეოგრაფია

მიერ
admin
-
0

არის თუ აარ დედამიწაზე ქვეყნები, სადაც დანაშაული არ ხდება?  მთლიანობაში მსოფლიოში ასეთი სახელმწიფო არ არსებობს და ყველაზე მშვიდ და წყნარ ადგილზეც  კი შესაძლებელია რაიმე დანაშაულის დაფიქსირება; მაგრამ არსებობს ქვეყნები, სადაც დანაშაული  არა მარტო ხდება, არამედ ცხოვრების ნორმაა.  დანაშაული აქ ყველა სფეროში  ხდება – პოლიტიკაში, ეკონომიკის დარგებში და  თვით რელიგიურ  საქმიანობაშიც კი.

დიდი შეცდომა იქნებოდა ჩაგვეთვალა, რომ დანაშაულის ხარისხი  ცალსახდ ამა თუ იმ ქვეყნის განვითარების  და მათი  მოქალაქეების ცხოვრების დონეზეა დამოკიდებული.  მაგ; შეგვიძლია მოვიყვანოთ აშშ-სა და ბუტანის მაგალითი. პირველი საკმაოდ მდიდარი ქვეყანაა ცხოვრების მაღალი დონით, ევროპულთან შერწყმული  ტიპის კულტურითა და მდგრადი რელიგიური მორალით. თუმცა აქ  დანაშაულის დონეც  საკმაოდ მაღალია. მეორე სახელმწიფო – ბუტანი – ერთ-ერთი ღარიბი ქვეყანაა მსოფლიოში, მაგრამ დანაშაულის  დონე  აქ  მინიმალურია.

დანაშაულის გეოგრაფია  დანაშაულებრივი  ქმედებების (დონის, სტრუქტურის, დინამიკის  მიხედვით) სივრცით-დროითი განაწილებაა დაკავშირებული მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონის, ქვეყნის ან ერთი ქვეყნის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების სპეციფიკასთან, შესასწავლი ტერიტორიების მოსახლეობის რაოდენობასთან, სტრუქტურასა და განსახლებასთან, ადამიანების ცხოვრების ორგანიზაციის   ფორმებთან, მათი  შრომის, ყოფა-ცხოვრების, დასვენების, კულტურის, ეროვნული ტარდიციების  პირობების მრავალფეროვნებასთან და სხვა თავისებურებებთან.

ტერმინი ”დანაშაულის გეოგრაფია” უცხოელი  კრიმინალოგების მიერ არის დამკვიდრებული.  გერმანელი კრიმინოლოგის გ. ი. შნაიდერის აზრით დანაშაულის გეოგრაფიის შესწავლის ელემენტებია:

  1. ქვეყნის ( რეგიონის, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის)  ეკონომიკური განვითარების დონის ზეგავლენა  დანაშაულსა და მის  მაჩვენებელზე. აქ  მოიაზრება სამრეწველო პოტენციალი, საწარმოო ძალების  განვითარების დონე, ძირითადი  საწარმოო ბაზა;
  2. ქვეყნის (რეგიონის) მოსახლეობის სოციალურ-კულტურული თავისებურებების გავლენა დანაშაულეზე. აქ მოიზარება  ისეთი მაჩვენებლები, როგორიცაა მოსახლეობის დასაქმებულობა, შემოსავლების დონე, რეალური და ლატენტური უმუშევროვობა, მოსახლეობის მატერიალურ  მდგომარეობას შორის  განსხვავება (ე.წ. ”ქონებრივი განშრევება”) სოციალური შედგენილობა, დემოგრაფიული სიტუაცია, ტრადიციული  და  შეძენილი ეთნიკური თავისებურებები, ტრადიციები, წეს-ჩვეულებები, ზოგადი ინტელექტუალური დონე.
  3. მოსახლეობის ბუნებრივი და კონსტიტუციური უფლებების  რეალიზაციის შესაძლებლობების უზრუნველყოფის გავლენა დანაშაულზე. აქ შედის  საგანმანათლებლო, კულტურული, საყოფაცხოვრებო, ჯანდაცვის და სამეცნიერო  დაწესებულებების არსებობა და რაოდენობა.
  4. პოლიტიკურ-გეოგრაფიული ფაქტორების გავლენა  დანაშაულზე.  იგი აერთიანებს  ქვეყნის (რეგიონის) ტერიტორიის  ფართობს, მისი ადმინისტრაციული დაყოფის თავისებურებებს.
  5. ბუნებრივ-გეოგრაფიული ფაქტორების გავლენა დანაშაულზე. მას მიეკუთ[ნება ქვეყნის (რეგიონის) მინერალურ-სანედლეულო პოტენციალი, კლიმატური, ლანდშაფტური, ფლორისა და ფაუნის თავისებურებები.

დანაშაულის გეოგრაფია ასევე შეისწავლის პოლიციისა და სხვა სამართლდამცავი ორგანოების  საქმიანობის შედეგიანობის ტერიტორიულ განაწილებას,  მოსახლეობის შიშს დანაშაულის მიმართ, მოსახლეობის დამოკიდებულებას იუსტიციის ორგანოებთან მიმართებაში, დანაშაულის შსაძლო მსხვერპლის ტერიტორიულ რისკებს. იკვლევს დანაშაულის დონისა და სტრუქტურის  კავშირს ამა თუ იმ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის სტრუქტურას,  სიმჭიდროვესა და მიგრაციასთან.

დანაშაულის დონე, სტურქტურა და დინამიკა არაერთგვაროვანია. ეს დამოკიდებულია  ადგილის დემოგრაფიულ, ეკონომიკურ, სოციალურ-კულტურულ, ორგანიზაციულ, ეროვნულ, ეკოლოგიურ, სამართლებრივ, სარეგისტრაციო და სხვა თავისებურებებზე, რომლებიც კონკრეტულ შემთხვევაში   ტერიტორიულად ანუ გეოგრაფიულად ერთიანდება. ამიტომაც დანაშაულის გეოგრაფიის შესწავლას დიდი მნიშვნელობა აქვს დანაშაულის მიზეზებისა და მათი ცვლილების ანალიზის დროს, ასევე ცალკეულ ტერიტორიასა და რეგიონში  დანაშაულთან ბრძოლის ეფექტრური და ოპტიმალური გზების  ძიებისას.

პირველი ცნობები დანაშაულის ტერიტორიული განაწილების შესახებ საფრანგეთში XIX ს-ის  პირველ ნახევარში  გაჩნდა (ა. კეტლეს მიერ  შედგენილი იქნა რუკა ტერიტორიების მიხედვით ჩადენილი დანაშაულის რაოდენობის შესახებ). ამ დროიდან მოყოლებული  ბევრ ქვეყენაში შეისწავლება დანაშაულის ტერიტორიული განაწილება, რაც თავის მხრივ გაეროსა და ინტერპოლის  კვლევებსა და მოხსენებებში  აისახება. დანაშაულის ტერიტორიული განაწილების შესახებ ცნობები მათი რომელიმე ადგილას ჩადენის აღრიცხვის საფუძველზე   ფორმდება. შემდეგ კი რაიონების, ქალაქების, რეგიონების, მხარეების, ქვეყნის ყოველთვიურ ოპერატიული მასალებში ოფიციალურად აისახება. ყველაზე თვალსაჩინოდ  დანაშაულის გეოგრაფია კარტოსქემებზე გამოსახება.

დანაშაულის გეოგრაფია   მჭიდროდაა დაკავშირებული  საზოგადოებრივ გეოგრაფიასთან, რომელიც სოვრცით-დროით, სოციალურ, ეკონომიკურ, დემოგრაფიულ და სხვა მოვლენებსა და პროცესებს შეისწავლის. იგი ასავე დაკავშირებულია  კრიმინალოგიასთან, რომელიც დანაშაულს, მისი ჩადენის მიზეზებს და მასთან ბრძოლის შედეგებს შეისწავლის.

 მსოფლიოში დანაშაულის ყველაზე მაღალი დონით გამოირჩევა  ჰონდურასი, იამაიკა, სალვადორი, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა და  კოლუმბია. ხოლო ყველაზე დაბალი დონით -ანდორა, ლიხტენშტეინი, ლუქსემბურგი, იაპონია და ისლანდია. საქართველო 207 ქვეყანას შორის მე-100 ადგილზეა.

დანა1

მსოფლიოს ქვეყნები დანაშაულის რეიტინგის მიხედვით  (დანაშაულოს რაოდენობა ყოველ 100 ათას კაცზე)

 

რაც შეეხება მსოფლიოს ქალაქებში  დანაშაულის  დონეს, აქ  ყველაზე მაღალი მაჩვენებლით  შემდეგი  3 ქალაქი გამოირჩევა:  კარაკასი (ვენესუელა) – მოსახლეობა  ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი 130 -160-ია  ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე; კეიპთაუნი (სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა) – მოსახლეობა  ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი  62 ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე;  ახალი ორელეანი (აშშ) – მოსახლეობა  ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი 67-დან 95-მდე  ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე;

მართალია, დანაშაულის გეოგრაფია კვლევითი და პრაქტიკული თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი დარგია, მაგრამ  მას  ჯერ-ჯერობით საქართველოში არც ისე დიდი ყურადღება ეთმობა.   საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრის  მიერ გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ  მოხსენებებს  საკუთარი საქმიანობის შესახებ  თან საინტერესო სტატისტიკური მონაცემები ახლავს. მათი გადამუშავების შედეგები რუკებზე აისახება.  პირველ რუკაზე გამოსახულია დანაშაულის რაოდენობა ათას მოსახლეზე. დანასაულის განსაკუთრებით დიდი მაჩვენებლებით ამ მხრივ დედაქალაქი  და დიდი ქალაქები ხასიათდებიან.  კრიმინალის მაღალი ხვედრითი წილია გურიაში და ყაზბეგის მუნიციპალიტეტში. დანაშულის მინიმალური წილი კი მთიან აჭარაში, სამცხე-ჯავახეთში, საჩხერისა და ქარელის მუნიციპალიტეტებში ფიქსირდება.

დანა2
რაც შეეხება დანაშაულის გახსნის მაჩვენებლებს, ამ მხრივ სამცხე-ჯავახეთის მხარე გამოირჩევა, რომლის ექვსიდან ოთხ მუნიციპალიტეტში  კრიმინალის 80%-ზე მეტი გაიხსნა, ხოლო ორში- 70-დან  80%-მდე.  შედარებით დაბალი მაჩვენებლები ფიქსირდება სამეგრელო-ზემო სვანეთსა და თბილისის ტერიტორიაზე, სადაც ეს მაჩვენებელი ხშირ შემთხვევაში 50%-ზე ნაკლებია.

დანა3

გამოყენებული საიტები:

https://fmagellan.wordpress.com

https://www.geog.cam.ac.uk/research/projects/crimedisorder/

ეპითეტის სწავლება

მიერ
admin
-
0

ფილოლოგმა  ვიცით, მხატვრული ტექსტის ანალიზისას რა  დიდი მნიშვნელობა აქვს ეპითეტის სწორად გააზრებას.

ტროპული მეტყველების სწავლებისას აუცილებელია იმ ტექნოლოგიების, მეთოდების, ხერხების შერჩევა, რომლებიც კითხვის კულტურის ჩამოყალიბებასთან ერთად მოსწავლეებს გააცნობს პოეტური ოსტატობის საიდუმლოებებს.  მასწავლებელმა კითხვასთან ერთად მხატვრული ტექსტის გაგება, შეგრძნება, ხაზებს შორის  ავტორის განცდების დანახვა, მისი სათქმელის ამოცნობაც უნდა ასწავლოს ბავშვებს.

ამ სტატიაში  შემოგთავაზებთ რამდენიმე შემეცნებით დავალებას, რომლებიც, ჩემი აზრით, გაგიადვილებთ ტროპული მეტყველების სწავლების პროცესს.

ამ თემაზე ნებისმიერი გაკვეთილის დასაწყისში შესთავაზეთ მოსწავლეებს, გაიარონ  ლაბირინთი და ამოიკითხონ მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალების სახელი, რომელზეც გაკვეთილზე გექნებათ საუბარი (ჩვენს შემთხვევაში ეს იქნება ეპითეტი).

ეპი1

ასეთი სათამაშო ტექნოლოგია დაგეხმარებათ მოსწავლეთა დაინტერესებაში, აუმაღლებთ მათ მოტივაციას და განაწყობთ ახალი მასალის ასათვისებლად. რაც უფრო მრავალფეროვანი იქნება ასეთი მეთოდი, მით უფრო საინტერესო აღმოჩნდება ის მოსწავლეებისათვის. თამაში  მოსწავლეებს  საშუალებას  აძლევს, გაიგონ და შეისწავლონ სასწავლო მასალა სხვადასხვა პოზიციიდან.

მნიშვნელოვანია  მოსწავლეებს ავუხსნათ, რომ მწერალს შეუძლია მკაფიოდ და ხატოვნად აღწეროს ყველაფერი: ნებისმიერი სურათი, ბუნების მოვლენა, ნივთი, ადამიანი, გამოგონილი ამბავი, რომ მწერლის ხელში ყველაზე უბრალო სიტყვებიც კი  საგნის აღსაწერ ჯადოსნურ საშუალებად შეიძლება იქცეს. ამის ახსნაში დაგეხმარებათ შემდეგი სახის დავალება:   მოსწავლეებს შესადარებლად შესთავაზოთ  სიტყვა “რკინა”, სიტყვათშეთანხმება “რკინის საწოლი” და ფრაზეოლოგიზმი “რკინის ხასიათი”. მოსწავლეები მივლენ დასკვნამდე, რომ პირველ შემთხვევაში სიტყვა აღნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ საწოლი დამზადებულია რკინისგან. მეორე მაგალითში კი სიტყვას  აქვს სხვა მნიშვნელობა: ურყევი, უდრეკი.

შევეცდები, გაკვეთილის ფრაგმენტზე უფრო კონკრეტულად გაჩვენოთ, რა ხერხების გამოყენება შეიძლება ეპითეტის ახსნისას. ახალი ტერმინის ათვისებას აადვილებს  სასწავლო დიალოგი. დიალოგისთვის გამოიყენეთ შემდეგი დავალება: აჩვენეთ მოსწავლეებს სურათი „სამი და“ – განსაზღვრება, მუდმივი ეპითეტი, ეპითეტი.

ეპი2

და დაუსვით შემდეგი კითხვები:

– რა აკავშირებთ ამ დებს?

– სამივე ზედსართავი სახელია და დაესმის კითხვა «როგორი?».  მართალია, იშვიათად სხვა მეტყველების ნაწილიც შეიძლება იყოს, მაგრამ კითხვა იგივე რჩება.

          – დებს შორის რომელია ყველაზე მოკრძალებული?
– რა თქმა უნდა, განსაზღვრება, რომელიც უბრალოდ გადმოსცემს საგნის რაიმე დამახასიათებელ თვისებას (მაგალითად, მასალას, რომლისგანაც დამზადებულია საგანი, წელიწადის დროს, ასაკს და ასე შემდეგ).

– და რატომაა უფრო მკაფიო და გამომსახველი ეპითეტი?  

– ის ასახავს მწერლის ხედვას, მის შეფასებას, გრძნობას, ქმნის ჩვენს წარმოსახვაში ხილულ სურათს.

– ჩავიწეროთ რვეულებში ეპითეტის განმარტება:
(ეპითეტი – მხატვრული განსაზღვრება, რომელიც ქმნის საგნის ნათელ, მკაფიო, ექსპრესიულ დახასიათებას).

– რა არის  მუდმივი ეპითეტი?

– ეს ისაა, რაც ნაწარმოებიდან ნაწარმოებში უცვლელად გადადის, უმეტესად ხალხურია და თაობიდან თაობას გადაეცემა სიმღერების, ზღაპრების, ზეპირმეტყველების საშუალებით. ზოგჯერ მუდმივ ეპითეტებს საკუთარი პერსონაჟებისთვის  პოეტები და მწერლებიც ქმნიან.

იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლეებს უჭირთ ტექსტში ეპითეტების მონახვა, შეიძლება მათ დამატებით გამოვაყენებინოთ ტრიზტექნოლოგია (საგამომგონებლო პრობლემების გადაჭრის თეორია), რომელიც ითვალისწინებს ამოცანის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაჭრას. იმისთვის, რომ მოსწავლეებს ასწავლოთ ეპითეტების ამოცნობა მხატვრულ ნაწარმოებში, მოსწავლეებს  თავად „შეადგენინეთ“ ეპითეტების შემცველი სიტყვათშეთანხმებები.

თუ ეპითეტს განვიხილავთ, როგორც მხატვრულ განსაზღვრებას, მაშინ აუცილებელია, საჩვენებლად ავიღოთ რომელიმე  ობიექტი და დავახასიათოთ ის რაიმე ნიშნის მიხედვით.

I ეტაპი. მაგალითად: (როგორი?) წვიმა. აღწერეთ წვიმა მახასიათებლის ან მოქმედების მიხედვით. მივიღებთ პასუხებს: მშვიდი, სასიამოვნო, გაზაფხულის ძლიერი, შხაპუნა და სხვა. მეორე აზრობრივი მოქმედება ამავე ეტაპზე: დაუკავშირე არსებითი სახელი იმ მახასიათებელ სიტყვას, რომელიც მას განსაზღვრავს. ეს არის პირველი ხერხი ეპითეტების შემცველი სიტყვათშეთანხმებების შედგენისა.

– რა მივიღეთ?

– მშვიდი წვიმა, სასიამოვნო წვიმა, შხაპუნა წვიმა და სხვა

II ეტაპი. მიაქციეთ ყურადღება ნაცნობ ფრაზას «გრძელი ღამე». შეცვალეთ არსებითის განმსაზღვრელი მახასიათებელი სიტყვა ისეთი სიტყვით,  რომელიც დაგეხმარებათ გაიგოთ გათენების მომლოდინე უძილო ადამიანის განცდები.

 – რას მივიღებთ?

– უძილო ღამე, დაუმთავრებელი ღამე, დამღლელი ღამე და სხვა.

ეპითეტების შემცველი სიტყვათშეთანხმებების შედგენის ეტაპი ასწავლის მოსწავლეებს ამ მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალების ამოცნობას ნებისმიერ მხატვრულ ნაწარმოებში.

გაკვეთილი შესაძლებელია, სხვა სცენარითაც წარმართოთ.

გთავაზობთ გაკვეთილის მეორე ფრაგმენტს, სადაც მოსწავლეებს საშუალება ეძლევათ თამაშის დახმარებით ისწავლონ ეპითეტების შემცველი გამონათქვამების შედგენა და მათი მეტყველებაში გამოყენება. თამაშის სახელია: „მესამე ზედმეტი“.

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეებში შემოქმედებითი და საკუთარი შესაძლებლობების რწმენის უნარის გამომუშავება.

დაფაზე წერია სამი სიტყვა: ოქროსფერი, საუცხოო, არომატული.

დავალება. საჭიროა «მესამე ზედმეტის» გამორიცხვა, მხოლოდ იმ წყვილის დატოვება, რომლებთანაც შესაძლებელია ერთი არსებითი სახელის დამატება ისე, რომ ზედსართავი სახელი გახდეს ეპითეტი (რაც შეიძლება მეტი ვარიანტი უნდა დასახელდეს).

დავალების ვარიანტი დაფასა და რვეულებში

ოქროსფერი, არომატული არომატული,

საუცხოო

 ოქროსფერი,

საუცხოო
ფორთოხალი პური შუქი, სხივი, ნათელი
მანდარინი ტორტი თმა
ქერქი სასმელი ქვიშა

ცოდნის გამყარების ეტაპზე უმჯობესია, მოსწავლეებს მისცეთ თამაშის ტიპის დავალებები, რადგანაც თამაში არა მხოლოდ შემოქმედებითობის შესამოწმებელი ხერხია, არამედ ის არის მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებელი და გასავითარებელი სასწავლო მეთოდიც.

ათვისებული ახალი მასალის გასამყარებლად მოსწავლეებს მიეცით ასეთი დავალება: დაუკავშირეთ ერთმანეთს სიტყვათშეთანხმებები და გაარკვიეთ, რომელია ეპითეტი

არყის ხე მშვენიერი ხე
შემოდგომის წვიმა მწუხარე წვიმა
ბროლის ვაზა ბროლის თოვლი

მოსწავლეები სწრაფად გაარკვევენ, სადაა ლოგიკური განსაზღვრება და სად – მხატვრული.

ბავშვები ინტერესით ასრულებენ შემდეგ დავალებასაც:  ისრებით უნდა დააკავშირონ არსებითი სახელი იმ ზედსართავთან, რომელთან  დაწყვილების შემდეგ, ზედსართავი იქცევა ეპითეტად (წითელი ფერი), შემდეგ უნდა დააწყვილონ იმ ზედსართავთან, რომელიც მხოლოდ განსაზღვრება იქნება არსებითი სახელის (ლურჯი ფერი).

 ერი3

საშუალო საფეხურზე, როდესაც მოსწავლეებისათვის ახსნილია ენის ყველა  მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალება, უფრო საინტერესოდ მიმდინარეობს გაკვეთილები და უკვე შეიძლება კლასტერის მეთოდის გამოყენება. მისი გამოყენების წესები უმარტივესია. ვხატავთ მზის სისტემას: ვარსკვლავს, პლანეტებს და მათ თანამგზავრებს. ცენტრში ვარსკვლავი – ჩვენი გაკვეთილის თემაა, გარშემო პლანეტებია – მთავარი აზრობრივი ერთეულები (ჩვენს შემთხვევაში ეს მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებებია, იმდენი, რამდენიც გასაანალიზებელ ტექსტშია), ისრებით ვაერთებთ  ვარსკვლავთან, ყველა პლანეტას თავისი თანამგზავრი ჰყავს (ეპითეტების ნიმუშები).

კლასტერის გამოყენება მაშინაა უკეთესი, როდესაც მოსწავლეებს აზრებისა და იდეების მარაგი უთავდებათ. კლასტერის სისტემით მუშაობისას უფრო მეტი ინფორმაციის ათვისება-გაანალიზებაა შესაძლებელი, ვიდრე ჩვეულებრივი მეცადინეობისას.

ეპი4

მსგავსი მეთოდის გამოყენებას დიდი ეფექტი აქვს რეფლექსიის სტადიაზე.

ზემოთ აღწერილი ტექნოლოგიები, მეთოდები, ხერხები, გამოყენებული ეპითეტის შესასწავლად, მოსწავლეებს განუვითარებს მახსოვრობის, მხატვრული ტექსტის ანალიზის უნარს. მსგავსი სამუშაოების სისტემური გამოყენების შედეგად მოსწავლეების შედეგები უმჯობესდება: ტექსტში ნახულობენ ეპითეტებს, აანალიზებენ მათ დანიშნულებასა და როლს, მხატვრულ-გამომსახველობით საშუალებაზე დაკვირვებით ადგენენ ავტორისეულ დამოკიდებულებას, იწყებენ ეპითეტების გამოყენებას საუბარში, სწორად იყენებენ მათ წერისას და სხვა.

აქვე შემოგთავაზებთ სხვა მაგალითებს  ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან, რომლებიც, შეიძლება, თქვენც გამოგადგეთ:

მოსწავლეები დიდი სიამოვნებით აწყობენ მუდმივ ეპითეტებს: ყვავილი (სურნელოვანი), მზე (წითელი), ზღვა (ლურჯი), დღე (ნათელი), ღამე (ბნელი), ტყე (დაბურული), ხელები (თეთრი), მგელი (რუხი).

ასევე ხალისით აკეთებენ დავალებებს: «გამოიცანი», «მომძებნე».

  1. «გამოიცანი»

წაუკითხეთ ნაწყვეტები ნაწარმოებებიდან და დაავალეთ, ამოიცნონ, რაზეა საუბარი.

  1. «მომძებნე».

– მოძებნე ეპითეტები (წინასწარ მითითებულ მონაკვეთში), რომლებიც ეხმარება ავტორს საგნის დახასიათებაში.

  1. «დაახასიათე».

– ეპითეტების დახმარებით დაახასიათე ეს პერსონაჟები

             ეპი5

            ფუფალა

              ეპი6

ელიოზი

ეპი7

მარიტა

  1. «ავტორისეული დახასიათება».

ეძებენ ტექსტში შესაბამის ადგილებს და ადარებენ საკუთარსა და ავტორისეულ დახასიათებებს

  1. მინიატურული თემის დაწერა.

– ეპითეტების დახმარებით დაწერეთ მინიატურული თემები.

ლიტთეორიის ტერმინების შესწავლისას გაკვეთილზე უნდა იყოს თავისუფლების, იმპროვიზაციის, იტერპრეტირების ატმოსფერო. ტექსტის აღქმა სუბიექტურია და ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული, უპირველეს ყოვლისა, დიალოგის მონაწილე ყველა მხარის გახსნილობასა და გულწრფელობაზე.

იმედია, მოგეწონებათ და გამოიყენებთ ჩემს მოკრძალებულ გამოცდილებას. გისურვებთ წარმატებებს!

გზა ას უტევანზე ნაბიჯით იწყება

მიერ
admin
-
0

ქართველი და აზერბაჯანელი ხალხის მეგობრობას დიდი ხნის ისტორია აქვს და ამ მეგობრობის ერთგულების  არა ერთი მაგალითი ვიცით.  ჩვენი სურვილიც  ეს იყო, კიდევ უფრო გავამყაროთ ის მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობები, რომლებიც ჩვენმა წინაპრებმა დაგვიტოვეს.  სწორედ ეს იყო მიზანი ჩვენი, ლეჟბადინის აზერბაიჯანულენოვანი საჯარო სკოლის, სტუმრობისა ბაზალეთის ქართულ საჯარო სკოლაში, სადაც მე ოთხი წლის განმავლობაში ვმუშაობდი. ვიცოდი, რომ ბავშვები, მასწავლებლები და სოფლის მოსახლეობა ჩემს წინადადებას ყურადღებითა და ინტერესით მოეკიდებოდა.  ასეც მოხდა…

იოლი არ იყო ჩანაფიქრის სისრულეში მოყვანა, მაგრამ ყველა სირთულეს დაძლევ, როცა გვერდით გიდგანან კეთილშობილი ადამიანები…

გადავწყვიტეთ,  გაგვეკეთებინა ერთობლივი ღონისძიება, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებდნენ,  როგორც ბაზალეთის, ასევე ლეჟბადინის სკოლის მოსწავლეები. მართლაც, საინტერესოდ დაიგეგმა ყველაფერი… და აი,  7 დეკემბერიც დადგა.

ბაზალეთის ტბის სიახლოვეს ვგრძნობდით სუსხს… ირგვლივ დათოვლილი მთები მოჩანდა…   ტბის სილამაზემ მოხიბლა ლეჟბადინელი ბავშვები… და ეს ყველაფერი ბაზალეთელების თბილმა დახვედრამ დააგვირგვინა.

დაიწყო ღონისძიებაც… ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ ბაზალეთელი და ლეჟბადინელი ბავშვები; ზოგი ლექსს კითხულობდა, ზოგი ლამაზ სიტყვებს არ იშურებდა. ერთმანეთის მიმართ პატივისცემის გამოხატვა სხვა ფორმითაც სცადეს:

  • ბაზალეთელმა ბავშვებმა აზერბაიჯანულ ენაზე წაიკითხეს ბატონ აზიზ აიდამიროვის ლექსი ,,ქართველებისა და აზერბაიჯანელების უძველესი მეგობრობა“,
  • ხოლო ლეჟბადინელმა მოსწავლეებმა ქართულ ენაზე – ილია ჭავჭავაძის ლექსი ,,ბაზალეთის ტბა“.
  • ღონისძიებას ლეჟბადინის საჯარო სკოლის მე-10 კლასის მოსწავლის, ემილ ჰუსეინოვის, ნახატი – ,,ქართველებისა და აზერბაიჯანელების მეგობრობის ხიდი“ – ამშვენებდა.
  • ლეჟბადინელმა ბავშვებმა საქართველოს ეროვნული გმირი, აზერბაიჯანელების გმირი წინაპარი, ხუდია ბორჩალოელი გაიხსენეს. მას ხომ არასდროს, არცერთ ბრძოლაში არ მიუტოვებია საქართველოს მეფე ერეკლე II.
  • ლეჟბადინელი  ბავშვები შეპირდნენ ქართველ თანატოლებს, რომ თვითონაც არასოდეს მიატოვებენ საქართველოს.

ერთ-ერთმა მეთერთმეტეკლასელმა მოსწავლემ, ლალიკო ტანავერდიევამ, ლეჟბადინში დაბრუნებისას  ყველას გაუზიარა შთაბეჭდილებები და აღნიშნა: ისეთი გულთბილი დახვედრა იყო და ისე მოგვეწონნენ  ბაზალეთელი ბავშვები, წამოსვლა არ გვინდოდაო.

მოსწავლეთა ურთიერთობა ამით არ დასრულებულა. ისინი facebook-ით დამეგობრდნენ, წერილებს სწერენ ერთმანეთს…

ლეჟბადინელი ბავშვები ელოდებიან, ელოდებიან საქართველოს ერთ-ერთ გამორჩეულ კუთხეში, მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფელ ლეჟბადინში, ბაზალეთელი  ბავშვების     სტუმრობას.

12299216_1824549701105070_8050579200352572380_n

ლამაზი დღე ლამაზ მოგონებად დარჩება ლეჟბადინელი და ბაზალეთელი ბავშვების მეხსიერებაში. სიხარული, რომელიც მათ იმ დღეს განიცადეს, მართლაც  რომ ღირდა იმ ძალისხმევად, რომელიც ჩვენ გავწიეთ ამ ღონისძიების ორგანიზებისათვის.

12356956_969942119744130_3168326934378484043_o

ძალიან დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო მათ, ვინც გულისხმიერებით მოეკიდა ჩვენს სურვილს და მის განხორციელებაში დაგვეხმარა: საქართველოს პარლამენტის წევრს, ბატონ მახირ  დარზიევს, რომელმაც ტრანსპორტით უზრუნველგვყო. მისი მზრუნველი, მამობრივი დამოკიდებულება, რომელიც მას სკოლისა და, საერთოდ, სოფლის მიმართ აქვს, დაე, მაგალითი ყოფილიყოს სხვებისათვის. დიდი მადლობა ბაზალეთის, მასპინძელი სკოლის, მთელ პედაგოგიურ კოლექტივს, ბავშვებსა და სკოლის დირექტორს, ბატონ აკაკი მდორეულს საოცარი დახვედრისათვის;  ბატონ რუსლან გაჯიევს, მარნეულის მუნიციპალიტეტის რესურსცენტრის უფროსს; ლეჟბადინელ ბავშვებს, მასწავლებლებს, სკოლის დირექტორს, ბატონ დურსუნ ისმაილოვს; ლეჟბადინის საჯარო სკოლის ქართული ენის მასწავლებელს, ქალბატონ ნინო გრიგორიევას, რომელიც უკვე ათი წელია მუხლჩაუხრელად შრომობს ლეჟბადინის საჯარო სკოლაში და მისი ძალისხმევის შედეგიც თვალსაჩინოა –  უკვე მერამდენე წელია ჩვენი სკოლის არაერთი კურსდამთავრებული აბარებს თბილისის სხვადასხვა ინსტიტუტსა და უნივერსიტეტში. ჩემს ლამაზ, ლამაზი და კეთილშობილური იდეების განმახორციელებელ პროგრამას  – ,,ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“; ჩვენს კოორდინატორს, ქალბატონ თამარ კეკელიძეს, რომელმაც მომცა სტიმული საქმის სიყვარულით კეთებისა.

12366291_439423509597946_2886711727519061938_n

აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ პროგრამის ,,ქართული ენა მომავალი წარმატებისათვის“ მიზანია თემსა და ადგილობრივ მოსწავლე-მასწავლებლებს გაუჩნდეთ ინტერესი და მიმღებლობა  სახელმწიფო ენისა და სოციო-კულტურის მიმართ. ღონისძიებამ ამ მხრივ თავისი მისია შეასრულა, ხელი შეუწყო მოზარდების შესაძლებლობის თვითრეალიზაციასა და განვითარებას, შექმნილმა გარემომ ქართველ და ლეჟბადინელ  ბავშვებს ერთმანეთის უკეთ გაცნობის, დაახლოვების სურვილი გაუჩინა, აგრძნობინა, რომ მიუხედავად რელიგიურ-კულტურული სხვაობისა მათ საერთო ღირებულებები და ფასეულობები აქვთ, რომ საქართველო მათი საერთო სამშობლოა და მისი ტკივილი და სიხარული საერთო ტკივილი და სიხარულია.  ეს ჰარმონიული თანაცხოვრებისაკენ, სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებისაკენ გადადგმული ნაბიჯებია, ხოლო როგორც ლაო ძი იტყოდა ,,გზა ას უტევანზე ნაბიჯით იწყება.“ იმედი მაქვს, ჩვენ, ყველა,  ყველა ერთად, მივალთ იმ ჭეშმარიტ მიზნამდე, რომელსაც ეფექტური სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბება, ჩვენი ქვეყნის გამთლიანება და განვითარება ჰქვია. პროგრამას ,, ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“ თავისი წვლილი შეაქვს ამ მნიშვნელოვან  საქმეში და ჩვენი პროექტიც – ლეჟბადინისა და ბაზალეთის სკოლების დამეგობრება – ამ დიდი პროგრამის პატარა ნაწილია…

ფოთოლა ჯაჯანიძე, პროექტის –  ,,ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“ –  მონაწილე

ლეჟბადინის საჯარო სკოლის ქართული ენის მასწავლებელი

პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის დაგეგმვა

მიერ
admin
-
0

პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების არსი არის ის, რომ პედაგოგმა მოსწავლეებს დაანახოს საკითხი, პრობლემა, რომელიც მრავალგვარი მიდგომითა და გზით შეიძლება გადაიჭრას, რომელიც საჭიროებს ძიებას, ალტერნატივების დაშვებას და იდეების ჩამოყალიბება-განვითარებას.

პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილის დაგეგმვისას, იმისათვის, რომ დაყენებული საკითხი, სიტუაცია პრობლემურად ჩაითვალოს, მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს არ უნდა ჰქონდეს ნაცნობი სტრატეგია (ის ცოდნა და უნარ-ჩვევები), რომელსაც პირდაპირ გამოიყენებს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ პრობლემის შინაარსი არ უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლის (სკოლაში ან რეალურ ცხოვრებაში მიღებულ) გამოცდილებას და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს. ამრიგად, პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების იდეა, ისევე, როგორც ყველა სხვა დანარჩენი ტიპის გაკვეთილისა, უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივი სტანდარტიდან.

ასეთი ტიპის გაკვეთილების ჩატარებას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება:

  • განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლე ჩართულია აქტიურ სწავლაში, მუშაობს რეალური პრობლემის გადაჭრაზე, რის შედეგადაც სწავლა მისთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. ზრდის მის პასუხისმგებლობას სწავლისადმი;
  • მოსწავლეებში ავითარებს კრიტიკულ აზროვნებას. პრობლემის გადაჭრაზე ფიქრისას მოსწავლე კრიტიკულად აფასებს, რა იცის, რა უნარ-ჩვევები აქვს და რა სჭირდება პრობლემის გადასაჭრელად. ამყარებს მიმართებას რამდენიმე ცნებას შორის და გამოაქვს დასკვნა და ა.შ.
  • ავითარებს შემოქმედებით აზროვნებას. პრობლემის გადაჭრაზე მუშაობის დროს მოსწავლეს შეიძლება მოუხდეს პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე შესაძლებლობის განხილვა, ან პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე პასუხის პოვნა, ან ახალი (ორიგინალური) გზის ძიება და ა.შ;
  • ასეთი სწავლება ორიენტირებულია მოსწავლეებში პირობისეული, ანუ ფუნქციური ცოდნის შეძენაზე.

პრობლემური ამოცანების სხვადასხვა ტიპი საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეებისგან შეიძლება შემდეგი ამოცანების გადაჭრას მოითხოვდეს:

  • არჩევნის გაკეთება: მაგალითად, არსებობს პრობლემის გადაჭრის გზის რამდენიმე ალტერნატიული ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლემ უნდა გააკეთოს არჩევანი. არჩევნის გაკეთება, თუ რა საშუალებით წარმოადგინოს მიღებული/მოპოვებული მონაცემები. სარწმუნო შედეგის მისაღებად კონკრეტულ შემთხვევაში რა პირობებში სჯობს ექსპერიმენტის ჩატარება და ა.შ.
  • გადაწყვეტილების მიღება: ამოცანა მოსწავლისაგან მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას;
  • შედარება/შეპირისპირება: მოსწავლეს ევალება ობიექტებისა და მოვლენების აღწერა,  მათი დახასიათება და შედარება, მონაცემების შეჯერება;
  • დაკავშირება: მოსწავლეს მოეთხოვება სტრუქტურებსა თუ მოვლენებს შორის კავშირის დამყარება, თეორიული ცოდნის რეალურ სიტუაციაში გამოყენება;
  • კანონზომიერების აღმოჩენა, დაკავშირება: მოსწავლეს მოეთხოვება მოვლენის, ფაქტების ან მონაცემების საფუძველზე გარკვეული კანონზომიერებების დადგენა;
  • ანალიზი და დასკვნა: მოსწავლეებს ევალებათ ჩატარებული კვლევა-ძიების, ექსპერიმენტების შედეგად მოპოვებული მონაცემების ანალიზი და მის საფუძველზე დასკვნების გაკეთება;
  • შემოქმედებითი მიდგომა: დავალება იძლევა სხვადასხვა ალტერნატიული გზით შესრულების საშუალებას ან არსებობს პასუხის სხვადასხვა ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლეს მოეთხოვება გადაჭრის ორიგინალური გზის მოფიქრება.

რა სახით შეიძლება იქნეს წარდგენილი კლასის წინაშე პრობლემა საბუნებისმეტყველო  საგნების გაკვეთილებზე?  

  • კითხვის სახით;
  • სიტუაციური ამოცანა;
  • ექსპერიმენტი, ცდა (აქ იგულისხმება როგორც უშუალოდ მოსწავლის მიერ დაგეგმილი და პრაქტიკულად ჩატარებული ცდა, ასევე სიმულაციური პროგრამების მიხედვით დაგეგმილი ექსპერიმენტი და სხვის მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტების მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გამოტანა);
  • პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული სასწავლო პროექტი.

             ქვემოთ გთავაზობთ პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის გეგმას. ამ გაკვეთილზე პრობლემური საკითხი წარმოდგენილი იქნება სიტუაციური ამოცანის, ვირტუალური ექსპერიმენტის და კითხვის სახით. გეგმის წარმოდგენამდე ვირტუალური ექსპერიმენტის მაგალითზე გთავაზობთ, რა გზებს გაივლის მოსწავლე ეტაპობრივად პრობლემურ ამოცანაზე მუშაობის დროს, ასევე, საჭიროების შემთხვევაში რა დახმარება შეიძლება გაუწიოს მოსწავლეებს მასწავლებელმა.

თემა – ფოტოსინთეზის მიმდინარეობის პირობები

   პრობლემური ამოცანა/დავალება

წარმოიდგინეთ, რომ ხელთ გაქვთ: კომპიუტერი (პროცესორი, მონიტორი, სათანადო პროგრამა სენსორებიდან მიღებული ინფორმაციის დასამუშავებლად), ნახშირორჟანგისა და ჟანგბადის სენსორები, ქილა, წყალი, პეტრის ჯამზე მოთავსებული წყლის მცენარე ელოდეა, პინცეტი, ელექტროლამფა, სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურები (60, 100, 150 W).

  ამ აღჭურვილობის გამოყენებით დაგეგმეთ ვირტუალური ექსპერიმენტი, რომელმაც პასუხი უნდა გასცეს კითხვას: როგორ მოქმედებს განათების ინტენსივობა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე. ამისათვის:

  • განსაზღვრეთ ექსპერიმენტის პირობები – გეძლევათ არჩევნის უფლება, ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობის გამოსაკვლევად ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყის ნივთიერებას შეარჩევთ თუ საბოლოო პროდუქტს;
  • შეარჩიეთ თქვენი არჩევნის შესაბამისი სენსორი;
  • მოცემულ ექსპერიმენტში განსაზღვრეთ დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადი.
  • დაწვრილებით აღწერეთ ექსპერიმენტის ეტაპები;
  • გამოთქვით ვარაუდი, სინათლის ინტენსივობის ცვლილება როგორ იმოქმედებს თქვენ მიერ შერჩეული საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციაზე;
  • თქვენი ვარაუდით, მიღებული შედეგები დიაგრამის ან ცხრილის სახით გამოსახეთ და გამოიტანეთ დასკვნა.

პრობლემურ ამოცანაზე მუშაობის დროს მოსწავლე ეტაპობრივად გაივლის პრობლემის გადაჭრის შემდეგ გზებს:

  1. მოსწავლეების მიერ პრობლემის გააზრება. მოსწავლე დავალების შინაარსს ეცნობა და აყალიბებს პრობლემას – მოცემული აღჭურვილობის გამოყენებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვა, რომლის მიზანია: განათების ინტენსივობის გავლენის დადგენა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე;
  2. პრობლემის დანაწევრება და მათი პრიორიტეტებად დალაგება – 1) ექსპერიმენტის პირობების განსაზღვრა – ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე დასაკვირვებლად არჩევნის გაკეთება, რის მიხედვით დააკვირდება – საწყისი ნივთიერებების თუ საბოლოო პროდუქტების მიხედვით; 2)ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის სენსორებს შორის არჩევნის გაკეთება; 3) დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა; 4) ექსპერიმენტის სერიალების რაოდენობის განსაზღვრა; 5) ვირტუალური ექსპერიმენტის ეტაპების დაგეგმვა; 6) ვარაუდის გამოთქმა მოსალოდნელი შედეგების შესახებ; 7) მოსალოდნელი შედეგების მიხედვით ვირტუალური მონაცემების აღრიცხვის ფორმის არჩევა და წარმოდგენა; 8) მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გაკეთება.
  • პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიება და შერჩევა –
  • ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყისი ნივთიერებებისა და საბოლოო პროდუქტების გახსენება: 6CO2 + 6H2O     C6H12O6 + 6O2   საწყისი ნივთიერებებია წყალი და ნახშირორჟანგი, ხოლო საბოლოო პროდუქტები – გლუკოზა და ჟანგბადი.
  • რაც ინტენსიურად მიმდინარეობს ფოტოსინთეზი, გარემოდან მით მეტი ნახშირორჟანგი და წყალი შთაინთქმება და მით მეტი გლუკოზა და ჟანგბადი წარმოიქმნება.
  • გარემო ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ფოტოსინთეზის პროცესზე: სინათლე, ტენიანობა, ნახშიროჟანგი, ტემპერატურა. გარემოში განათებისა და ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის გაზრდა იწვევს ფოტოსინთეზის პროცესის გაძლიერებას.
  • დაკვირვების ობიექტი, პროცესი, მოვლენა დამოკიდებული ცვლადია, ხოლო ფაქტორი – დამოუკიდებელი ცვლადი. რადგან ხდება კვლევა, თუ როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის სიჩქარე განათების ინტენსივობის მიხედვით, ამიტომ ფოტოსინთეზის საწყისი ნივთიერების, ან საბოლოო პროდუქტის კონცენტრაცია იქნება დამოკიდებული ცვლადი, ხოლო განათება – დამოუკიდებელი.
  1. პრობლემის გადაჭრის მიზნით ალტერნატიული გზების ძიება. რადგან აღჭურვილობაში არის ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის სენსორები, ამიტომ თუ ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე დაკვირვება უნდა მოხდეს საწყისი ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილების მიხედვით, არჩევანი უნდა გაკეთდეს ნახშირორჟანგზე, მაგრამ თუ საბოლოო პროდუქტის კონცენტრაციის ცვლილების მიხედვით – ჟანგბადზე. შესაბამისად უნდა გაკეთდეს არჩევანი სენსორებზე.
  2. გადაწყვეტილების მიღება და გაზიარება. იმის გასარკვევად, თუ როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის სიჩქარე განათების ინტენსივობის ცვლილებაზე დამოკიდებულებით, დავაკვირდეთ(ვთქვათ) წყალში საწყისი ნივთიერების ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ცვლილებას და, შესაბამისად, გამოვიყენებთ ნახშირორჟანგის სენსორს. ამ შემთხვევაში დამოკიდებული ცვლადი იქნება ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია, ხოლო დამოუკიდებელი – განათების ინტენსივობა. განათების ინტენსივობის გაზრდით შემცირდება გარემოში ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია. ექსპერიმენტის სერიალების რიცხვი იქნება სამი, რადგან აღჭურვილობაში სამი განსხვავებული სიმძლავრის ნათურა გვაქვს.
  3. პრობლემის გადაჭრის იდეის მოძიება, ჩამოყალიბება და წარდგენა – ვირტუალური ექსპერიმენტის ეტაპების დაგეგმვა, ვარაუდის მიხედვით ვირტუალური მონაცემების აღრიცხვა გრაფიკის სახით, მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გაკეთება –

პროცედურის/ექსპერიმენტის ეტაპები:

  1. პეტრის ჯამიდან პინცეტით ვიღებთ წყლის მცენარე ელოდეას და ვათავსებთ ქილაში;
  2. ქილაში წყალს ვასხამთ ისე, რომ მცენარე მთლიანად დაიფაროს;
  3. ქილის გვერდზე ვათავსებთ ელექტროლამფას;
  4. ქილას ვახურავთ რეზინის საცობს და მისი ნასვრეტიდან ნახშირორჟანგის სენსორის მგრძნობიარე ნაწილს ვუშვებთ წყალში, ხოლო სენსორის მეორე ბოლოს ვუერთებთ კომპიუტერს;
  5. მეორე ნასვრეტს ვახშობთ, რათა გარემოდან ქილაში და ქილიდან გარემოში არ მოხდეს აირების მოძრაობა;
  6. ვრთავთ კომპიუტერს და ვუშვებთ შესაბამისს პროგრამას. სენსორი აღრიცხავს წყალში გახსნილ ნახშირორჟანგს ოთახის განათებაზე და მონიტორზე ჩნდება შესაბამისი მრუდი;
  7. ლამფას ვუკეთებთ მცირე სიმძლავრის ნათურას (60 W), ვანთებთ და ვაგრძელებთ მონიტორზე ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ცვლილებას;
  8. ექსპერიმენტს ვატარებთ სამ ვარიანტად. თითოეულში ვიყენებთ სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურას. ექსპერიმენტებს შორის ვიცავთ დროის ერთნაირ ინტერვალს (მაგალითად, 10 წთ.).

მონაცემების ანალიზი და დასკვნა: ექსპერიმენტის შედეგები წარმოვადგინეთ გრაფიკის სახით. გრაფიკი გვიჩვენებს, რომ განათების ინტენსივობის გაზრდით ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია წყალში მცირდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ განათების ინტენსივობის გაზრდით იზრდება ფოტოსინთეზის სიჩქარე.

  შენიშვნა: თუ მოსწავლეებს გაუჭირდათ პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიება და შერჩევა, მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

  • რა არის ფოტოსინთეზი? გამოსახეთ ფოტოსინთეზის ქიმიური რეაქციის ჯამური ტოლობა.
  • რა არის ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყისი ნივთიერებები?
  • რა არის ფოტოსინთეზის რეაქციის საბოლოო პროდუქტები?
  • გარემოს რა ფაქტორებია აუცილებელი ფოტოსინთეზის პროცესის წარმართვისათვის?
  • რის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე?
  • რა არის დამოკიდებული და რა – დამოუკიდებელი ცვლადი?
  • ცხრილის მარცხენა თუ მარჯვენა სვეტში უნდა აღინუსხოს დამოუკიდებელი ცვლადი?
  • გრაფიკის რომელ ღერძზე უნდა იქნეს დატანილი დამოკიდებული ცვლადი?

გთავაზობთ ზემოთ აღწერილი პრობლემური ამოცანის გათვალისწინებით სამოდელო გაკვეთილის გეგმას (დაწყვილებული გაკვეთილი)

საგანი – ბიოლოგია

კლასი – X

თემა – ფოტოსინთეზის მიმდინარეობის პირობები

კავშირი სტანდარტთან:

მიმართულება – ცოცხალი სამყარო

შედეგი: ბიოლ.X.8.მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს ფოტოსინთეზზე, როგორც მცენარეული ბიომასის წარმომქმნელ საკვანძო პროცესზე.

ინდიკატორი: იკვლევს (ექსპერიმენტულად, მზა მონაცემების ანალიზის საფუძველზე, სიმულაციური პროგრამების დახმარებით) გარემო ფაქტორების (სინათლის ინტენსივობა, ტემპერატურა, ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია) გავლენას ფოტოსინთეზის პროცესზე.

მიმართულება – მეცნიერული კვლევა-ძიება.

შედეგი: კვლ.X.1.მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს კვლევის საგანი და კვლევის ეტაპები.

ინდიკატორები: განარჩევს მუდმივ და ცვლად (დამოკიდებულ, დამოუკიდებელ) პარამეტრებს. განსაზღვრავს კვლევის პირობებს და ჩატარების ეტაპებს; არჩევს სათანადო ხელსაწყოებს/ აღჭურვილობას/ინსტრუმენტებს და ასაბუთებს არჩევანს; განსაზღვრავს მონაცემების აღრიცხვის ფორმებს (ცხრილები, გრაფიკები, სიები, ფოტოები, ჩანაწერები).

შედეგი: კვლ.X.4.მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა ანალიზი და შეფასება.

ინდიკატორი: იყენებს დიაგრამებს, ცხრილებს და გრაფიკებს მონაცემებს ან ცვლადებს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

სასწავლო მიზანი

მოსწავლეები აღწერენ გარემო პირობებს, რომელიც გავლენას ახდენენ ფოტოსინთეზის პროცესზე.

მოსწავლეებმა შეძლებენ:

  • დავალებაში მოცემული პრობლემის გააზრებას, პრობლემის დანაწილებას და პრიორიტეტებად დალაგებას;
  • პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიებას და შერჩევას;
  • მზა მონაცემების ანალიზის საფუძველზე გარემო ფაქტორების ფოტოსინთეზის პროცესზე გავლენის კვლევას;
  • ექსპერიმენტის პირობების განსაზღვრას;
  • დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრას;
  • კვლევისათვის საჭირო აღჭურვილობის არჩევას და არჩევანის დასაბუთებას;
  • სიმულაციური პროგრამის დახმარებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვას ფოტოსინთეზზე სინათლის ინტენსივობის გავლენის გამოკვლევის მიზნით;
  • ექსპერიმენტის მოსალოდნელი შედეგების შესახებ ვარაუდის გამოთქმას;
  • მონაცემების აღრიცხვის ფორმის არჩევას და წარმოდგენას;
  • მონაცემების ანალიზის საფუძველზე დასკვნის გაკეთებას;
  • გრაფიკების გამოყენებას ცვლადებს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

წინარე ცოდნა და გამოცდილება –

მოსწავლეებმა იციან: ფოტოსინთეზის პროცესის არსი, საწყისი ნივთიერებები და საბოლოო პროდუქტები, სინათლისა და სიბნელის ფაზაზე მიმდინარე პროცესები.

მოსწავლეებს შეუძლიათ: დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა, ექსპერიმენტის დაგეგმვა, მონაცემების აღრიცხვა ცხრილების ან გრაფიკების სახით; გრაფიკებზე მოცემული ინფორმაციის ანალიზი.

საგანმანათლებლო რესურსები: მოსწავლის წიგნი, თაბახის ფურცლები მასზე მოცემული პრობლემური ამოცანით, ფლიპჩარტები, მარკერები, კომპიუტერი, პროექტორი, ეკრანი, PowerPoint-ის პროგრამაში მომზადებული საპრეზენტაციო მასალა.

გაკვეთილის მსვლელობა

  1. I. შესავალი (გამოწვევის ფაზა):

აქტივობა 1. (მეთოდი – სიტუაციურ ამოცანაზე მუშაობა; დრო – 10 წთ, მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მთელ კლასთან მუშაობა) მასწავლებელი მოსწავლეებს ეკრანზე უჩვენებს სიტუაციურ ამოცანას – მეცნიერები იკვლევდნენ, როგორ არის დამოკიდებული მცენარეებში ნახშირწყლების სინთეზის ინტენსივობა ნალექების რაოდენობაზე. მათ გამოთვალეს ერთი წლის განმავლობაში 1მ2-ზე მცენარეში წარმოქმნილი ნახშირწყლების რაოდენობა მშრალ წონაზე გადაანგარიშებით. შედეგები გრაფიკზეა გამოსახული.

ეკრანზე გრაფიკის დემონსტრირების შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

  • ეს გრაფიკი ასახავს ცვლადებს შორის დამოკიდებულებას. დაასახელეთ ეს ცვლადები. (ნალექების რაოდენობა და ნახშირწყლების რაოდენობა).
  • რომელია მათ შორის დამოკიდებული და რომელი დამოუკიდებელი ცვლადი? დაასაბუთეთ თქვენი პასუხი. (დამოკიდებული ცვლადია ნახშირწყლების რაოდენობა, ხოლო დამოუკიდებელი – ნალექების რაოდენობა, რადგან ნახშირწყლების რაოდენობა იცვლება ნალექების რაოდენობის ცვლილების შესაბამისად).
  • აღწერეთ, როგორ იცვლება ნახშირწყლების პროდუქტიულობა ნალექების მატებასთან ერთად. (თავდაპირველად ნახშირწყლების რაოდენობა მკვეთრად იზრდება ნალექის მატებასთან ერთად, ხოლო მას შემდეგ, რაც ნალექი 2500-2700 მმ-ს მიაღწევს, მისი მატების კვალდაკვალ ნახშირწყლების რაოდენობა თითქმის აღარ იზრდება).
  • გრაფიკზე მოცემული მონაცემების ანალიზის საფუძველზე გააკეთეთ დასკვნა: წელიწადში ნალექების რა რაოდენობაა საჭირო, რომ ტყემ ნახშირწყლების მაქსიმალური რაოდენობა აწარმოოს?(ტყეს სჭირდება წელიწადში დაახლოებით 2500-2700 მმ წვიმა, რათა ნახშირწყლების მაქსიმალური რაოდენობა აწარმოოს).

mod1

  • რომელი პროცესის ინტენსივობას ასახავს ნალექებზე დამოკიდებულებით მცენარეების მიერ სინთეზირებული ნახშირწყლების რაოდენობის ცვლილება? (ფოტოსინთეზის)

mod2

  • როგორ ფიქრობთ, ტენიანობის გარდა, კიდევ გარემოს რა ფაქტორები ახდენენ გავლენას ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობაზე? (განათება, ტემპერატურა, ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია).
  • ფოტოსინთეზის პროცესში სინთეზირებული ნახშირწყლების გარდა, კიდევ რის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე? (გამოყოფილი ჟანგბადის, გარემოდან შთანთქმული ნახშირორჟანგის მიხედვით).
  1. ძირითადი ნაწილი (სიღრმისეული წვდომის ფაზა):

აქტივობა 2.( მეთოდი – ტექსტის გააზრებული კითხვა, დრო – 10 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – წყვილებში მუშაობა): მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს თაბახის ფურცლებზე დაწერილ ტექსტს და სთხოვს ყურადღებით გაეცნონ მასში მოცემულ ინფორმაციას (იხილეთ ქვემოთ მოცემული ტექსტი) და უპასუხონ კითხვებს: 1) აღწერეთ ხელსაწყო, რომელიც ორგანიზმში მიმდინარე თვალით უხილავ პროცესებზე დაკვირვებისათვის გამოიყენება. 2) აღწერეთ, როგორ შეიძლება ამ ხელსაწყოების გამოყენებით ფოტოსინთეზის პროცესზე დაკვირვება. მასწავლებელი მოსწავლეების პასუხების პარალელურად ეკრანზე (ან სახელმძღვანელოში) უჩვენებს ტექსტში აღწერილი აღჭურვილობის ფოტოებს.

 

ტექსტი: თანამედროვე ლაბორატორიაში არსებობს მრავალნაირი ხელსაწყო, რომელიც ორგანიზმში მიმდინარე პროცესებზე საფუძვლიანი დაკვირვების საშუალებას იძლევა. ხელსაწყოები მეტად მგრძნობიარეა (მათ სენსორებს უწოდებენ) და შეუძლიათ დააფიქსირონ უჯრედში

mod3mod4

(ორგანიზმში) მიმდინარე თვალით უხილავი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებები. ხელსაწყოებს აქვს მონაცემების დამუშავების პროგრამებიც, რაც მკვლევრებს მიღებული მონაცემების ანალიზს უადვილებს. ამისათვის სენსორის მგრძნობიარე ნაწილს ათავსებენ საკვლევ სითხეში (გარემოში), მეორე ბოლოთი კი სენსორს უერთებენ კომპიუტერის პროცესორს. სენსორი აღრიცხავს გარემოში საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილებას, მონაცემებს სათანადო პროგრამით გადაამუშავებს პროცესორი და კომპიუტერის მონოტორზე გამოისახება ამ ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილება დიაგრამის ან ცხრილის სახით.

ხშირ შემთხვევაში, პროცესის შესახებ მისი საწყისი ან საბოლოო პროდუქტის მიხედვით მსჯელობენ ხოლმე. ასეა გარემო ფაქტორებზე  ფოტოსინთეზის  ინტენსივობის დამოკიდებულების კვლევის დროსაც.  ფოტოსინთეზზე დასაკვირვებლად იყენებენ წყალმცენარეებს ან წყლის მცენარეებს. მათ ათავსებენ მინის ან გამჭვირვალე პლასტმასის ქილაში და მთლიანად ფარავენ წყლით. ქილას მჭიდროდ ახურავენ რეზინის სახურავს, რომელსაც აქვს ნასვრეტები სენსორების მგრძნობიარე ნაწილის ქილაში ჩასაშვებად.

ექსპერიმენტის ცალკეულ სერიებში ცვლიან ფოტოსინთეზის მიმდინარეობისათვის აუცილებელ პირობებს/ფაქტორებს და აკვირდებიან როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის ინტენსივობა. მიღებული შედეგების ანალიზს იყენებენ ფაქტორსა და ფოტოსინთეზს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

აქტივობა 3. (მეთოდი – სიმულაციური პროგრამის დახმარებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვა, დრო – 35 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ჯგუფური). მასწავლებელი კლასს ჰყოფს 4-5 კაციან ჯგუფებად და მოსწავლეებს ურიგებს თაბახის ფურცლებს, რომელზედაც მოცემულია დავალება და ამ აქტივობის შეფასების რუბრიკა.  მასწავლებელი მოსწავლეებს ავალებს, შეასრულონ დავალება, ფლიპჩარტებზე მოამზადონ პრეზენტაცია შეფასების რუბრიკის მიხედვით და გააკეთონ პრეზენტაციები. პრეზენტაციები არის ინტერაქტიური.

დავალება – წარმოიდგინეთ, რომ ხელთ გაქვთ: კომპიუტერი (პროცესორი, მონიტორი, სათანადო პროგრამა სენსორებიდან მიღებული ინფორმაციის დასამუშავებლად), ნახშირორჟანგისა და ჟანგბადის სენსორები, ქილა, წყალი, პეტრის ჯამზე მოთავსებული წყლის მცენარე ელოდეა, პინცეტი, ელექტროლამფა, სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურები (60, 100, 150 W).

  ამ აღჭურვილობის გამოყენებით დაგეგმეთ ვირტუალური ექსპერიმენტი, რომელმაც პასუხი უნდა გასცეს კითხვას: როგორ მოქმედებს განათების ინტენსივობა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე. ამისათვის:

  • განსაზღვრეთ ექსპერიმენტის პირობები, რისთვისაც გეძლევათ არჩევნის უფლება, ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობის გამოსაკვლევად ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყის ნივთიერებას შეარჩევთ თუ საბოლოო პროდუქტს;
  • შეარჩიეთ თქვენი არჩევნის შესაბამისი სენსორი;
  • მოცემულ ექსპერიმენტში განსაზღვრეთ დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადი;
  • დაწვრილებით აღწერეთ ექსპერიმენტის ეტაპები;
  • გამოთქვით ვარაუდი, როგორ იმოქმედებს სინათლის ინტენსივობის ცვლილება თქვენ მიერ შერჩეული საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციაზე;
  • თქვენი ვარაუდით მიღებული შედეგები დიაგრამის ან ცხრილის სახით გამოსახეთ და გამოიტანეთ დასკვნა.

შეფასების რუბრიკა

შეფასების კრიტერიუმები შეფასების ქულა
დავალებაში მოცემული პრობლემის გააზრება, პრობლემის დანაწილება და პრიორიტეტებად დალაგება;

 

 2
ექსპერიმენტის პირობების განსაზღვრა;

 

 1
დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა;

 

 1
კვლევისათვის საჭირო აღჭურვილობის არჩევა და არჩევანის დასაბუთება;

 

 1
სიმულაციური პროგრამის დახმარებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვა ფოტოსინთეზზე სინათლის ინტენსივობის გავლენის გამოკვლევის მიზნით;

 

 2
ექსპერიმენტის მოსალოდნელი შედეგების შესახებ ვარაუდის გამოთქმა;

 

 1
მონაცემების აღრიცხვის ფორმის არჩევა და წარმოდგენა;

 

 1
მონაცემების ანალიზის საფუძველზე დასკვნის გაკეთება.

 

 1

შენიშვნა: სასურველია, კლასში ისე დაიგეგმოს ექსპერიმენტი, რომ ზოგიერთმა ჯგუფმა ფოტოსინთეზზე დაკვირვებისათვის შეარჩიოს საწყისი ნივთიერება, ზოგმაც – საბოლოო პროდუქტი. თუ ასე არ მოხდა, მასწავლებელმა პრეზენტაციების დასრულების შემდეგ მოსწავლეები მეორე ვარიანტზეც აუცილებლად უნდა ამსჯელოს.

აქტივობა 4. (10 წთ.) პრეზენტაციების შემდეგ ჯგუფები აკეთებენ თვითშეფასებას შეფასების რუბრიკის მიხედვით. მასწავლებელი აძლევს ზეპირ განმავითარებელ შეფასებას.

 III. დასკვნითი ნაწილი (რეფლექსიის ფაზა):

აქტივობა 5. (მეთოდი – სხვის მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტის მონაცემების ანალიზი, დრო – 10 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მონაწილეობს მთელი კლასი). მასწავლებელი ეკრანზე აჩვენებს გრაფიკს და მოსწავლეებს ამცნობს, რომ გრაფიკი გვიჩვენებს ჰაერში ნახშირორჟანგის რაოდენობას  დღის სხვადასხვა მონაკვეთში. მონაცემები აღებულია არიზონის საგანმანათლებლო ცენტრში. შემდეგ სვამს კითხვებს:

  • როგორი ურთიერთკავშირია დღის მონაკვეთსა და ჰაერში ნახშირორჟანგის რაოდენობას შორის? (დილის 8 საათიდან ნაშუადღევის 16 საათამდე ნახშირორჟანგის რაოდენობა ატმოსფეროში მკვეთრად მცირდება, ხოლო საღამოს 18 საათის შემდეგ იზრდება).
  • გამოიყენეთ ფოტოსინთეზის პროცესის ცოდნა და ახსენით მიღებული შედეგები.(დღის სინათლეზე ფოტოსინთეზის პროცესში გარემოდან ხდება ნახშირორჟანგის შთანთქმა. ამ პროცესის ინტენსივობა მკვეთრადაა დამოკიდებული განათების ინტენსიობაზე. განათების ინტენსივობა დილის 7-8 საათიდან იმატებს, საღამოს საათებში კი იკლებს, ამიტომ დღის განმავლობაში ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის რაოდენობა ჯერ მცირდება, მერე კი იზრდება).

გრაფიკი. CO2-ის დონის ცვლილება ჰაერში დღე-ღამის განმავლობაში

mod5

აქტივობა 6. (მეთოდი: გრაფიკზე მოცემული ინფორმაციის ანალიზი; დრო – 10.წთ.; მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მუშაობა წყვილებში). მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს დავალებას (თუ ქვემოთ აღწერილი გრაფიკი და დავალება სახელმძღვანელოში არ არის მოცემული, მასწავლებელი მას ეკრანზე უჩვენებს).

დავალება: დააკვირდით გრაფიკს და განსაზღვრეთ, რას აღნიშნავს ამ მრუდზე: ა) G წერტილი? (ფოტოსინთეზისათვის ყველაზე ხელსაყრელ განათების ინტენსივობას);  ბ) D წერტილი? (ფოტოსინთეზის მაქსიმალურ სიჩქარეს); გ) AC უბანი? (ფოტოსინთეზის სიჩქარის ინტენსიურ ზრდას); CB უბანი?(ფოტოსინთეზის სიჩქარე აღარ იზრდება); დ). როგორ ფიქრობთ, განათების ინტენსივობის გაზდით რატომ არ იზრდება უსასრულოდ ფოტოსინთეზის სიჩქარეც?

 mod6

მასწავლებელს საჭიროების შემთხვევაში ქვეკითხვების დასმით მოსწავლეები მიჰყავს იმ დასკვნამდე, რომ ფოტოსინთეზის სიჩქარის ზრდის შეჩერების ერთ-ერთი მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ ძალიან მაღალ განათებაზე ქლოროფილი იწყებს დაშლას. მასწავლებელი აჯამებს: თუმცა არიან მცენარეები, რომლებიც უძლებენ განათების მაღალ ინტენსივობას; ამავე დროს ბუნებაში არსებობენ ჩრდილის მოყვარული მცენარეებიც.

ამის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს საშინაო დავალებას.

აქტივობა 7. საშინაო დავალების მიცემა (დრო 5 წთ.) – პრობლემური კითხვა: რაში გამოიხატება სინათლისა და ჩრდილის მცენარეებში ფოთლების გარეგანი და შინაგანი აგებულების შეგუება/ადაპტაცია მათ ბუნებრივ საცხოვრებელ გარემოში არსებული სინათლის ინტენსივობასთან?

შენიშვნა: ამ პრობლემურ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მოსწავლეებს მოუწევთ დამატებითი ინფორმაციის მოძიება სამეცნიერო ლიტერატურაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

  1. როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს აზროვნება, მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2007;
  2. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა, მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო სასკოლო სახელმძღვანელოების ავტორებისათვის, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2008;
  3. სწავლება და შეფასება, დამხმარე სახელმძღვანელო, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი, 2008;
  4. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი, II ნაწილი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016;
  5. ნ. ზაალიშვილი, ნ. იოსებაშვილი – ბიოლოგია X კლასი, „ტრიასი“, 2012;
  6. მარინა სეხნიაშვილი, მალხაზ მაყაშვილი – ბიოლოგია X კლასი, „კლიო“, „მერიდიანი“, 2012;
  7. Д. Тейлор, Н. Грин, У. Стаут – Биология, Том 1, Москва „МИР“, 2004;
  8. Stephen Nowicki – Biology, Houghton Miffin Harcourt Publishing Company, 2012.

საქართველოს ჭირისუფალთა ელიტური კავშირი

მიერ
admin
-
0

19 თებერვალი მძიმე აღმოჩნდა ლიტერატურისთვის. ხალხს ჯერ ჰარპერ ლის გარდაცვალება ვერ მოენელებინა, რომ იმავე დღეს, ოდნავ მოგვიანებით, სემიოტიკოსი, ფილოსოფოსი და მწერალი, მოკლედ, დიდი მეცნიერი კაცი, უმბერტო ეკო გამოგვეცალა ხელიდან. მათ ერთდროულ წასვლას, რა თქმა უნდა, ერთგვარად მისტიკური და რომანტიკული ელფერი ჰქონდა. ერთმა ინტერნეტმომხმარებელმა, ფოტოშოპი კარგად რომ ემორჩილება, ამ მწუხარების ჟამს კარიკატურაც კი შექმნა: სამოთხის კართან ჰარპერ ლი დაყუდებულა, მის უკან უმბერტო ეკო დგას, ხელში ვარდი უჭირავს, თავი მოუდრეკია და ნამდვილი იტალიელი მექალთანის გამომეტყველებით ამბობს: “მხოლოდ ქალბატონის შემდეგ!”

თაობა მიდის, ქართული Facebook-ი კი მისი წასვლის მიზეზებს იძიებს. საინტერესოა, რომ ამ გამოძიების უტყუარი შედეგი თავად ლიტერატურის განსვენებულმა პასტორმა ეკომ დადო, როცა თქვა, რომ ადამიანის შესაძლებლობებს ძალიან დამამცირებელი ზღვარი უდევს და მას სიკვდილი ჰქვია.

ერთი ოთხმოცდაცხრისა იყო, მეორე – ოთხმოცდაოთხის.

ასეა: კარგი ავტორი თავის კარგ ქმნილებებზე გაცილებით ნაკლებ ხანს ცოცხლობს.

ეგ აქლემი ყველას კარზე დაიჩოქებსო, იტყოდნენ ვაზისუბანში, როცა მავანი ვისიმე მიცვალებულს სათანადო პატივს არ მიაგებდა, ზანტი ნაბიჯებითა და მწუხარე სახით არ შემოუვლიდა ცხედარს, მეზობლების მიერ ჭირისუფლისთვის მოსაკითხი სადილის სამზადისში არ ჩაერთვებოდა ან სადარბაზოში მამაკაცებთან ერთად ორ-სამჯერ არ მოქაჩავდა სიგარეტს.

სოციალური ქსელების, უმთავრესად – Facebook-ის, ზოგიერთმა აქტიურმა მომხმარებელმა ქართული სახალხო ტრადიცია (მისი ავკარგიანობა სხვა საქმეა) მეტისმეტად პაპსად მიიჩნია და ცდილობს, ცნობილი მიცვალებულების (მათ შორის, რა თქმა უნდა, ჰარპერ ლი და უმბერტო ეკოც არიან) დატირების ექსკლუზიური უფლება მოიპოვოს, მათ ვირტუალურ კუბოებზე ცრემლის ღვრის უფლების პრივატიზება მოახდინოს, მიზნად კი საკუთარი ინტელექტუალური შესაძლებლობების, ღრმა განსწავლულობისა და წიგნებთან ახლომეგობრული დამოკიდებულების ხაზგასმას ისახავს.

ეკოსა და ლის გარდაცვალებამ მათი მიძინებული ამბიცია კიდევ ერთხელ შეაფხიზლა. ჯერ იყო და, საქართველოს ჭირისუფალთა ელიტურმა კავშირმა შარშანწინ გაბრიელ გარსია მარკესის სიკვდილის გამო გამოთქმული მწუხარება თავადური ინტონაციით აყვედრა Facebook-ის გლეხ მომხმარებლებს: თქვენაო, მდაბიოებოო, ჯერ ტილები დაიყრეინეთ და მერე სწერეთ ეგეთი ოჯახის შვილებზეო; ძაღლს გაწვრთნის კაცი და თქვენ – ვერაო.

არადა, გაბოს ცხოვრების მიზანი სრულიად სახალხო სიყვარული იყო. ერთხელ, ჟურნალ Esquire-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში, ასეთი რამ თქვა: “ჩემი მიზანია, ხალხს ვუყვარდე. ამიტომაც ვწერ. ძალიან მაშინებს ის ფაქტი, რომ არსებობს ისეთი ვინმე, ვისაც არ ვუყვარვარ და მინდა, ამ ინტერვიუს გამო მანაც შემიყვაროს”.

მერე ტერი პრატჩეტი წავიდა იმქვეყნად. 2015 წლის 12 მარტს. ალცჰეიმერისგან დატანჯული და ევთანაზიაზე მეოცნებე კაცი. ამ თეთრწვერა მოხუცის ნაწერები წილხვედრში გაცილებით ნაკლებ ადამიანს წაუკითხავს, ვიდრე მარკესისა და რა გასაკვირია, რომ ჭირისუფლებმა ამ ბრძოლაში უფრო კომფორტულად იგრძნეს თავი.

“ახლა გახდით პრატჩეტის თავგადაკლული მკითხველები? ნეტავი ის მაინც იცოდეთ, რაზე წერდა. ჯერ წაიკითხეთ და მერე მართლა დაგწყდებათ გული”, – დაახლოებით ამ შინაარსისა იყო ელიტური ჭირისუფლების კომენტარები Facebook-ზე. რა თქმა უნდა, მათ შორისაც არიან ისეთები, ვინც მეტ-ნაკლებად პოლიტკორექტულად გამოთქვამს სათქმელს და ერთი-ორი შეფარულ-შეპარული შხამიანით შემოიფარგლება.

გასაოცარია! ეს ხალხი ისე ლაპარაკობს, თითქოს ეკო ან პრატჩეტი მათი ბიძაშვილ-მამიდაშვილები ყოფილიყვნენ და მათ ხელში დაელიოთ სული, მათ დაეხუჭოთ მისთვის თვალები, მათ გაეცილებინოთ უკანასკნელ გზაზე; თითქოს ისინი უნდა იდგნენ პანაშვიდებზე და მიიღონ სამძიმარი, გაადიდონ ფოტო, რომელზეც გარდაცვლილი ყველაზე უკეთ გამოიყურება, მოაგვარონ პარაკლისის ამბავი და მანქანით გაუარონ მღვდელს, ისინი უნდა წავიდნენ საბანკეტო დარბაზის დასაჯავშნად და მენიუს შესარჩევად, რომ სუფრაც სავსე იყოს და ხარჯიც – არათავზარდამცემი, ისინი უნდა მიდგნენ-მოდგნენ ღვინოსა და თევზზე (ერთი სამნაირი ხომ მაინც უნდა იყოს). ან კატაფალკს ამათ გარდა ვინ დაუკვეთავს?! ჰყავთ ვინმე ხელის წამშველებელი?!

ასეთებს ჰგონიათ, რომ თუ დევიდ ბოუის მსმენელი არ ხარ, არ შეიძლება გული დაგწყდეს იმის გამო, რომ ბოუი ნამდვილი მსმენელებისთვის ახალს ვეღარაფერს შექმნის. მორჩა! გათავდა! აღარაა კაცი!

ასეთებს ავიწყდებათ, რომ ეკომაც და მარკესმაც მთელი სიცოცხლე იმას შეალიეს, ერთეულებისა კი არა, ყველასები ყოფილიყვნენ.

ავიწყდებათ, რომ მწერლის სიკვდილი მის მუდმივ მკითხველზე მეტად შეიძლება მეზობლის იმ ბავშვს უფრო ეწყინოს, რომელსაც მწერალი სალმის ნიშნად დილაობით ლოყაზე ჩქმეტდა და რომელმაც ჯერ წერა-კითხვაც კი არ იცის.

ასეთი ადამიანების სიკვდილის გამო ყველას შეუძლია დასევდიანდეს, რადგან (“მარტოობის ასი წელიწადი” რომ გადავათამაშოთ) წავიდნენ ადამიანთა მოდგმის შვილები, რომლებიც საყოველთაო სიყვარულისთვის იყვნენ განწირულნი და მეორედ ვეღარ მოვლენ ამქვეყნად.

ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი მოსწავლეებში

მიერ
admin
-
0

ბრისტოლის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა ჩაატარეს ბავშვებში ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის ყველაზე მასშტაბური კვლევა. აღმოჩნდა, რომ 16 წლის მოზარდების თითქმის 2%-ს ნახევარ წელიწადზე მეტია აქვს ეს სინდრომი, 3%-ს კი სამი თვეა უგრძელდება. ეს ბავშვები აცდენენ კვირაში ნახევარზე მეტ სასკოლო დღეს. დანარჩენები, უბრალოდ, ითმენენ.

მთლიანობაში მკვლევრებმა 5756 ბავშვისა და მოზარდის სირთულეები შეისწავლეს და დაადგინეს, რომ 13-16 წლის გოგონები ვაჟებზე 2-ჯერ ხშირად აქვთ ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს. მეცნიერები აცხადებენ, რომ ამ სახის დაღლილობა ძალზე გავრცელებულია და ძლიერ მტანჯველი. სპეციალისტის დახმარებას სინდრომის მქონე ბავშვების მხოლოდ 10% იღებს.

ცოტა ხნის წინ ქრონიკული დაღლილობა დაავადებად არ მიიჩნეოდა, მაგრამ კოლუმბიის უნივერსიტეტის ინფექციისა და იმუნიტეტის ცენტრის თანამშრომლებმა დაამტკიცეს, რომ ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი არსებობს და ის იმუნური სისტემის დასუსტების შედეგია. ეს არის ფიზიოლოგიური და არა ფსიქიკური აშლილობა. ცნობილია, რომ ამ სინდრომის მქონე ადამიანები უჩივიან ძლიერ დაღლილობას, თავისა და კუნთების ტკივილს, კონცენტრაციის უუნარობას.

ბრისტოლის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ჯგუფი ამტკიცებს, რომ თანამედროვე ბავშვებს ხშირად აღენიშნებათ ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი, თუმცა ბოლო დრომდე მიიჩნევდნენ, რომ სტრესული სამსახურის გამო ის მხოლოდ უფროსებს აწუხებდათ.

როდის წარმოიშობა ქრონიკული დაღლილობა?

ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს ბევრი არა დიაგნოზად, არამედ სამუშაოსგან თავის არიდების საშუალებად აღიქვამს, თუმცა ფსიქოლოგებმა და ნევროლოგებმა დიდი ხანია აღიარეს ამ მდგომარეობის სერიოზულობა. სინდრომი შეიძლება დავახასიათოთ როგორც ნერვული სისტემის მიერ ფსიქოემოციური და სხვა სახის გადატვირთვისთვის წინააღმდეგობის გაწევის სუსტი უნარი. ყველაზე ხშირად ამ მდგომარეობას იწვევს ნერვული ან ფიზიკური გადაღლა, ძლიერი სტრესი ან გადატვირთული ცხოვრების რიტმი, რომლისთვისაც ბავშვი მზად არ არის.

გადაღლა, ასე თუ ისე, ყველა თანამედროვე მოსწავლეს ემუქრება: გაკვეთილები, დამატებითი მეცადინეობა, ტელევიზორი, კომპიუტერი, ტელეფონი, თანატოლებთან ურთიერთობა…. ეს ყველაფერი აჭარბებს ბავშვის ფსიქიკის ნებადართული დატვირთვის ზღვარს. ქრონიკული დაღლილობის მიზეზად გაციებაც შეიძლება იქცეს. ავადმყოფობა ასუსტებს ორგანიზმს და ტოვებს „გვერდით მოვლენას“ – ქრონიკული დაღლილობას.

მიუხედავად სახელწოდებისა, სინდრომი მხოლოდ აპათიითა და მოშვებულობით არ მჟღავნდება – მას სხვა სიმპტომებიც აქვს, რომლებიც ბავშვს საგრძნობლად უშლის ხელს სწავლასა და ჩვეულებრივ ცხოვრებაში.

ყურადღება მიაქციეთ ძილს. თუ ბავშვს ჩვეულებრივზე მეტხანს სძინავს, ხშირად იღვიძებს ღამით ან გამუდმებით ეძინება, ეს ქრონიკული დაღლილობის პირველი სიმპტომია. ბავშვების უმრავლესობისთვის აუცილებელია 8-10–საათიანი სრულფასოვანი ძილი. თუ შესაძლებელია, დააძინეთ ნაშუადღევს. ეს განსაკუთრებით სასარგებლოა გადატვირთული გრაფიკის მქონე მოზარდებისთვის.

ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის მქონე ბავშვი კარგავს მადას და საყვარელ კერძებზეც კი უარს ამბობს.

ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის მქონე ბავშვებს ხშირად ეცვლებათ განწყობა, ჭირვეულობენ, აწუხებთ აპათია, ფიზიკური სისუსტე, თავის ტკივილი და ამინდის ცვლილებისადმი მგრძნობელობა, შრომის უნარისა და ყურადღების კონცენტრირების დაქვეითება. ბევრი უმნიშვნელო ემოციურ დაძაბულობასაც კი ვერ იტანს, სწრაფად იღლება, ითენთება, ყოველი წვრილმანი გულს სტკენს, მცირედი მარცხიც კი ატირებს.

სამწუხაროდ, მშობლები და მასწავლებლები ხშირად ვერ ხვდებიან, რა იწვევს ბავშვის ქცევის ცვალებადობას და „მძიმე ხასიათის“ გამო უბრაზდებიან. აუცილებელია სიმპტომების სათანადოდ შეფასება, ნევროლოგსა და ბავშვთა ფსიქოლოგთან კონსულტაცია. სპეციალისტები ბავშვს ადეკვატურ თერაპიას დაუნიშნავენ.

არსებობს სხვა ეფექტიანი მეთოდებიც, რომელთა გამოყენება მშობლებს შინაც შეუძლიათ. უწინარესად, მოსაწესრიგებელია ბავშვის ძილის რეჟიმი. თუ დაძინება უჭირს, მშობლები მასთან უნდა დარჩნენ, რათა შფოთვა შეუმსუბუქონ, თვალყური ადევნონ, რომ უქმე დღეებში ბევრი დრო არ გაატაროს ტელევიზორთან, რათა ძილის რეჟიმი არ დაერღვეს.

ბავშვმა რაც შეიძლება მეტი ხანი უნდა დაყოს სუფთა ჰაერზე. ნუ აუკრძალავთ გაკვეთილების შემდეგ თანაკლასელებთან თამაშს – თუ გუნება გაუფუჭდა, მაინც ვერ იმეცადინებს.

შეუმსუბუქეთ დამატებითი მეცადინეობის გრაფიკი, შეუდგინეთ შეძლებისდაგვარად მოხერხებული ცხრილი, რათა კვირაში ერთი თავისუფალი დღე მაინც დარჩეს. ტელევიზორის ყურებას შეუნაცვლეთ კინოში წასვლა, ეზოში თამაშს – ატრაქციონების პარკში ვიზიტი.

კომპიუტერი, რომელიც მხედველობის მუდმივ დაძაბვას მოითხოვს და საიდანაც ინფორმაციის უწყვეტ ნაკადს იღებს, ბავშვს დასვენების საშუალებას არ აძლევს, თუმცა თავად მას კომპიუტერული თამაშები განტვირთვის საშუალებად მიაჩნია.

ნუ მისცემთ უფლებას, დიდხანს შეუსვენებლად აკეთოს ერთი და იგივე საქმე. 45-წუთიანი მეცადინეობის შემდეგ საჭიროა 15-წუთიანი შესვენება. შრომისა და დასვენების სწორი ორგანიზება, დატვირთვის შემცირება და ახალი, სასიამოვნო შთაბეჭდილებების მიღება დადებითად იმოქმედებს ბავშვის ფსიქიკაზე. ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის დაძლევა ადვილია, თუ მასზე თვალს არ დავხუჭავთ.

მოუწესრიგეთ სითხის მიღების რეჟიმი. ბავშვი დღეში ლიტრ–ნახევარ სუფთა წყალს უნდა სვამდეს. სკოლაში თუ დამატებით გაკვეთილებზე გაატანეთ წყლით სავსე ბოთლი.

კვებეთ რეგულარულად და სრულყოფილად. რაციონში აუცილებლად ჩართეთ ხილი და ბოსტნეული, მცენარეული და ცხოველური ცხიმი, შეამცირეთ ტკბილეულისა და ნახევარფაბრიკატების წილი, ამოიღეთ კონსერვანტების, საღებავების შემცველი პროდუქტები.

რაც მთავარია, გამოხატეთ მისდამი სიყვარული, ყურადღება, მზრუნველობა, გულწრფელი ინტერესი. ეს ყველაზე უკეთ დაგეხმარებათ ბავშვის პრობლემის მოგვარებაში.

ინგლისელ მეცნიერთა კვლევა იმაზეც მიუთითებს, რომ სინდრომს შესაძლოა ვირუსული ფორმა ჰქონდეს. „ეს მნიშვნელოვანი აღმოჩენაა, რადგან მოწმობს, რომ სინდრომი იმაზე მეტადაა გავრცელებული მოზარდებს შორის, ვიდრე აქამდე ეგონათ“, – ამბობს ბრისტოლის უნივერსიტეტის წამყვანი მეცნიერი თანამშრომელი, ექიმი ესტერ კროული. მეცნიერები აღნიშნავენ, რომ ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს იმდენივე დრო უნდა დაეთმოს, რამდენიც იმუნური სისტემის სხვა დაავადებებს (კვლევის შედეგი ჟურნალ „Pediatrics“-ში გამოქვეყნდა).

თუ ზრდასრულ ადამიანს ვკითხავთ: „როგორ ხარ?“ – უმეტესად ასეთ პასუხს მივიღებთ: „უამრავი საზრუნავი დამაწვა, სამსახურში ვიღლები, გამოძინებას ვერ ვახერხებ, ვერ ამომისუნთქავს“… ამას ამბობს ის ხალხი, ვინც უკვე გამოიმუშავა რეაქცია გარე სამყაროს ზემოქმედების მიმართ. წარმოიდგინეთ, რა მოუვა ბავშვს. ის დღის განმავლობაში უამრავ ინფორმაციას იღებს. ეს ინფორმაცია უნდა დაიმახსოვროს, გაიაზროს, ისწავლოს. ამას ემატება მრავალსაათიანი ჯდომა კომპიუტერთან, არცთუ მარტივი ურთიერთობა თანატოლებთან… ყველაფერ ამას მოსდევს ხანგრძლივი დაღლილობა, რომელსაც ქრონიკული დაღლილობის სინდრომამდე მივყავართ.

სამწუხაროდ, ბევრ მშობელსა და მასწავლებელს ბავშვის „ცუდი“ ქცევა მხოლოდ აღიზიანებს, დაუმორჩილებლობას ან დოყლაპიობას სწამებენ მას და მკაცრადაც სჯიან, მაგრამ ვიდრე ეს მოხდება, კარგი იქნებოდა, დაჰკვირვებოდნენ და გაერკვიათ, გადაღლილობის ბრალი ხომ არ არის მისი საქციელი. გახსოვდეთ, ფსიქოლოგიური მხარდაჭერის გარეშე ვითარებას ვერ გამოასწორებთ.

ფიზიკა ამოცანებში – მაგნიტური ველი

მიერ
admin
-
0

მაგნიტური ველი იქმნება მოწესრიგებულად მოძრავი მუხტებით. როგორც ცნობილია, ელექტრული მუხტების ანალოგიური მაგნიტური მუხტები ბუნებაში არ არსებობს. მაგნიტური ველის ძალური მახასიათებელია მაგნიტური ველის ინდუქციის ვექტორი. თუ მოვათავსებთ მაგნიტურ ველში მართკუთხა დენიან ჩარჩოს, მაშინ ეს ჩარჩო მობრუნდება და გაჩერდება ისეთ მდგომარეობაში, რომელშიც ჩარჩოს დადებითი (მარჯვენა ბურღის წესით განსაზღვრული) ნორმალის მიმართულება ემთხვევა მაგნიტური ველის მიმართულებას. თუ ჩარჩოს მოვაბრუნებთ რაიმე კუთხით,  ველი მასზე იმოქმედებს მაბრუნებელი ძალის მომენტით, რომელიც ჩარჩოს ფართობის და მასში გამავალი დენის ძალის  პროპორციულია. პროპორციულობის კოეფიციენტი განსაზღვრავს მაგნიტური ინდუქციის ვექტორის მოდულს:

ვრცლად : მაგნიტური ველი

ჯანსაღი ცხოვრების წესი და ღვიძლის დაავადებები

მიერ
admin
-
0

რა   ვიცით  ღვიძლის  დაავადებების შესახებ? ამ  თემის   დამუშავება  დღეს  ჩვენს  ქვეყანაში არსებულმა  მდგომარეობამ შთაგვაგონა. გამუდმებით  გვესმის ტელევიზიიდან, ვკითხულობთ გაზეთებში, ვგებულობთ სოფელში, რომ  ღვიძლის დაავადებები  განსაკუთრებით  “c” ჰეპატიტი პრობლემაა  მოსახლეობისათვის, რადგან  დაავადებულებს არა აქვთ მკურნალობის ხარჯების  გადახდის  შესაძლებლობა. გადავწყვიტეთ,  გაგვერკვია,  რა იცოდნენ  მოსწავლეებმა ღვიძლის  ჰეპატიტების შესახებ.

თემა: რა ვიცით ღვიძლის დაავადების  შესახებ
ვიცი მინდა   ვიცოდე
   

მოსწავლეებთან ერთად  შევადგინეთ  სპეციალური  კითხვარი  და  ჩავატარეთ ახალგაზრდობის  გამოკითხვა.  გრაფაში „ვიცი“ მოსწავლეებმა მოათავსეს ყველა ის ინფორმაცია, რაც  იცოდნენ, ხოლო   გრაფაში „მინდა  ვიცოდე“ ყველა  ის შეკითხვა, რაც  აინტერესებდათ.

     ახალგაზრდობის  გამოკითხვით  მიღებული  მონაცემების ანალიზის  საფუძველზე დადგინდა, რომ  სოფლის  ახალგაზრდობამ  ზედაპირულად  იცის ჰეპატიტების შესახებ. მაგრამ  არ იციან,  როგორ  ვრცელდება  ესა თუ ის დაავადება, სიმპტომები,  თავიდან  აცილების გზები. მე  ვთხოვე  ბავშვებს, მოეგროვებინათ სტატიები, გამოკვლევები, აუდიო/ვიდეო მასალები, თემასთან დაკავშირებით გამოეყენებინათ  ინტერნეტი. მოკლედ ვესაუბრე  მოსწავლეებს  ინფექციებზე, ვირუსებზე, გადადების გზებზე,  სიფრთხილის  ზომებზე. წინასწარ   ჩამოყალიბებულმა ჯგუფებმა დაიწყეს მოძიებული  მასალის დამუშავება.

        მოპოვებული  ინფორმაციების  საფუძველზე  შედგა  ლექციის კურსი, რომლის მიხედვით ჩატარდა  საინფორმაციო საგანმანათლებლო აქცია. მოვიწვიეთ არა მარტო  მოსწავლეები,  არამედ მათი მშობლებიც. სტუმრებს  განვუმარტეთ,  რომ  ჩვენი აქციის მიზანი  ჯანსაღი ცხოვრების  პროპაგანდა იყო. თუ ადამიანი დაიცავს ჯანსაღი ცხოვრების წესს, იგი თავიდან აიცილებს იმ  ტრაგიკულ შემთხვევებს, რასაც ჩვენ გარშემო ვხვდებით. ჩვენს  აქციას ვუძღვნით  ღვიძლის დაავადებების  გაცნობას.

                                                            ღვიძლი

  ღვიძლი მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო  ორგანოა, მისი ფუნქციები  მრავალფეროვანია. იგი

ჩვენი  სხეულის ყველაზე დიდი  ჯირკვალია. ღვიძლს  მუცლის ღრუს  მარჯვენა მხარის

დიდი ნაწილი უჭირავს. მონაწილეობს  საჭმლის მონელების, ნივთიერებათა ცვლის,

სისხლის  მიმოქცევის პროცესებში  და ასრულებს  სპეციფიკურ-დამცველობით,  გამაუვნებელ, ფერმენტულ  და  გამომყოფ  ფუნქციებს შინაგანი გარემოს მუდმივობის შესანარჩუნებლად.

RviZli1

.

                                                     ღვიძლის ” ჰეპატიტები”

       “ჰეპატიტი” ღვიძლის ანთებას ნიშნავს, რომელიც შეიძლება გამოწვეული იყოს ალკოჰოლით, მედიკამენტებით და ტოქსინებით.

      ჰეპატიტები შეიძლება გამოწვეული იყოს ვირუსებითაც. ვირუსები ადამიანებში, ცხოველებში, მცენარეებში ინფექციურ დაავადებებს იწვევენ. სადღეისოდ ცნობილია  ვირუსთა ჯგუფის 3000-ზე მეტი  სახეობა, რომელთა ნახევარიც ადამიანებისათვის საზიანოა. ვირუსს აზიანებს მხოლოდ  ულტრაიისფერი სხივები. ვირუსებით  თვით ვირუსებიც ავადდებიან.

Rgvidzli2

ჰეპატიტები   გამოწვეულია  A,B,C,D,E ვირუსებით. ვირუსული  ჰეპატიტები ფართოდაა

გავრცელებული. ყოველწლიურად დაავადების  უამრავი ახალი შემთხვევა აღირიცხება,

თუმცა მეცნიერები აღიარებენ, რომ დაავადებულთა რიცხვი  გაცილებით დიდია. მიზეზი

მარტივია პაციენტთა დიდ ნაწილს  დიაგნოზი არა აქვს დასმული. არის შემთხვევები, როცა

დაავადება  არატიპობრივად  ვლინდება, რის გამოც შეცდომით სვამენ “გაციების” დიაგნოზს.

ამ სიმპტომებს “გადაღლილობის” გამოხატულებად მიიჩნევენ.

            ეს  ხუთი  ვირუსი ადამიანს, სრულიად სხვადასხვა გზით შეიძლება შეხვდეს. მათ აქვთ ერთი საერთო ნიშანი ღვიძლის ინფიცირება და მისი ანთების გამოწვევა. ავადმყოფების მნიშვნელოვანი ნაწილი იკურნება და სამუდამოდ ინარჩუნებს ამ დაავადების საწინააღმდეგო იმუნიტეტს, თუმცა არის სავალალო შემთხვევებიც.

    ამჟამად არსებული მონაცემების თანახმად მთელ მსოფლიოში ჰეპატიტით 350 მილიონი დაავადებულია. აქედან აშშ-ში – 300 ათასიდან 1,4 მილიონამდე ადამიანი B ვირუსის ქრონიკული მატარებელია. ყოველწლიურად მსოფლიოს მასშტაბით 786000 ადამიანი B-ჰეპატიტით კვდება.

ჰეპატიტის ეს ფორმა ღვიძლის ციროზის და კიბოს ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული მიზეზებია.

                                                      A-ჰეპატიტი

A-ჰეპატიტი გადაედება წყლისა და საკვების მეშვეობით, რომელიც დაავადებული და ვირუსგამომყოფი პაციენტის განავლით არის დაბინძურებული. ეს ვირუსული ჰეპატიტის ყველაზე მსუბუქი ფორმაა, რადგან უმეტესად თავისთავად იკურნება და არ იწვევს ღვიძლის ქრონიკულ ანთებას – ქრონიკულ ჰეპატიტს. მართალია, ხშირად A-ჰეპატიტი  ყოველგვარი სიმპტომების გარეშე მიმდინარეობს, მაგრამ პაციენტთა 15-პროცენტს მაინც სჭირდება სტაციონალური მკურნალობა. არის შემთხვევები, როდესაც დაავადება ღვიძლის მწვავე უკმარისობით რთულდებოდა და შესაძლო სიკვდილით მთავრდებოდა. A-ჰეპატიტის ვირუსით ინფინცირების მაღალი რისკის მქონე პირებს უტარდებათ პროფილაქტიკური აცრა. ჰეპატიტი ტოვებს მყარ იმუნიტეტს. დააავადებს თუ არა ორგანიზმს, ვირუსი ტოვებს სიყვითლეს. ის გადამდებია სიყვითლის  წინა და სიყვითლის პირველ 2-დღეს. ამის შემდეგ დაავადება აღარ  არის გადამდები. ამ თვალსაზრისით პაციენტი უფრო მეტად საშიშია დაავადების პროდრომულ წინა პერიოდში, სანამ სიყვითლე და დაავადების ძირითადი კლინიკური ნიშნები იჩენს თავს.

gvidzli3

                      A ჰეპატიტის დამახასიათებელი კლინიკური ნიშნები

ხშირად A ჰეპატიტი  ყოველგვარი  სიმპტომების გარეშე მიმდინარეობს. ატიპიურად, მაგრამ

15%-ს მაინც სჭირდება სტაციონალური მკურნალობა. არის შემთხვევები, როცა დაავადება

ღვიძლის მწვავე უკმარისობით რთულდება, რაც შეიძლება სიკვდილის მიზეზი გახდეს.

     A ჰეპატიტის ინფექციის მაღალი რისკის ჯგუფებს მიეკუთვნება

  1. განვითარებადი ქვეყნების მოგზაურები;
  2. ჰომოსექსუალები;
  3. 3. ინტრავენურ ნარკომანები;
  4. ბავშვთა სახლების საბავშვო ბაღების თანამშრომლები და აღსაზრდელები;
  5. კანალიზაციის და არხებზე მომუშავე პერსონალი;
  6. ნებისმიერ პირი, ვინც არ იცავს ჰიგიენის ელემენტალურ წესებს (არ იბანს ხელებს საპნით).

gvidzli4

E ჰეპატიტი

E ჰეპატიტი უმეტესად აზიაში, მექსიკაში, ინდოეთსა და აფრიკაში გვხვდება. სხვაგან ის უმთავრესად ამ ქვეყნებიდან  დაბრუნებულთა შორის აღირიცხება. ეს დაავადება, ისევე როგორც A ჰეპატიტი ინფინცირებულის განავლით დაბინძურებული წყლისა და საკვების მეშვეობით  ვრცელდება.

     ქრონიკულ  ჰეპატიტს E ვირუსი არ იწვევს, თუმცა უფრო დამაზიანებლად მიიჩნევა, ვიდრე A-ვირუსი. ორსულებთან  E ჰეპატიტმა შესაძლოა  მძიმე დაავადება  და სიკვდილიც გამოიწვიოს.

                                                                           B-ჰეპატიტი      

gvidzli5                                          

B ჰეპატიტი გადადის სისხლის გადასხმით, დაავადებულის სისხლით  დაბინძურებული ნემსის მეშვეობით (ინტრავენური ნარკომანიისას). აღსანიშნავია, რომ ეს ვირუსი სქესობრივი კავშირის დროს  100-ჯერ უფრო ადვილად ვრცელდება, ვიდრე შიდსი, ვირუსი შეიძლება

გადაიცეს დედისაგან შვილს მშობიარობის დროს. რისკი ემუქრებათ ჰემოდიალიზზე მყოფ  პირებს.

         დაავადებულთა დიდი ნაწილი გამოჯანმრთელდება, თუმცა მათი დიდი ნაწილი ვირუსმატარებელი ხდება. ვირუსმატარებელმა დაავადება შეიძლება მაშინაც გადასდოს სხვას, როცა თავად სიმპტომები არა აქვს. მცირე  ნაწილს უვითარდება B ჰეპატიტი. B ჰეპატიტის მწვავე ფორმის სრული განკურნება შესაძლებელია. შემთხვევათა 10-15%-ში  შესაძლოა განვითარდეს ქრონიკული B ჰეპატიტი. ვირუსით ინფინცირებისას 20-30 წლის ადამიანს  უვითარდება ღვიძლის  ციროზი.

                                   B  ჰეპატიტის კლინიკური ნიშნები

  1. დაღლილობა; 2. უმადობა; 3. სიყვითლე; 4.გულისრევა; 5.მარჯვენა  ფერდქვეშა არეში უსიამოვნო ტკივილის შეგრძნება; 6. მუქი შარდი;  7. ბაცი განავლი; 8. სახსრების ტკივილი.

                                 ინფიცირება საყოფაცხოვრებო  კონტაქტით

B ჰეპატიტის ვირუსი აღმოჩენილია ინფიცირებულთა ნერწყვში, ცრემლებსა და განავალში. თუ ეს გამონაყოფები ადამიანის დაზიანებულ კანზე  ან ლორწოვან გარსზე მოხვდა, ინფიცირება მოსალოდნელია, მაგრამ ალბათობა ძალიან მცირეა.

              დაუზიანებელი კანიდან და ლორწოვანი გარსიდან ვირუსი ორგანიზმში ვერ აღწევს. ეს იმას ნიშნავს, რომ  B ჰეპატიტი  არ ვრცელდება საყოფაცხოვრებო კონტაქტური გზით. ხელის ჩამორთმევისას, საუბრისას, საერთო  ჭურჭლის მეშვეობით, ამიტომ დაავადებული  ირგვლივ  მყოფთათვის საფრთხეს არ წარმოადგენს და იზოლაციას არ საჭიროებს.

D ჰეპატიტი

gvidzli6

D ჰეპატიტის ეს ფორმა მხოლოდ B ვირუსით ინფიცირებულთა შორის  გვხვდება. დაავადება  უფრო მძიმედ მიმდინარეობს.

gvidli8

C ჰეპატიტი

C ჰეპატიტით  დასნებოვნების მიზეზი უმეტესად ინფინცირებულის სისხლით დაბინძურებული ნემსების, მათ შორის ტატუირების ნემსების გამოყენებაა. დაავადება შეიძლება გადაედოს სისხლის გადასხმით, თუმცა დღეს ამის ალბათობა სქესობრივი გზით უფრო იშვიათად ხდება. დაავადება შეიძლება გადაედოს ლაქის გაკეთების დროს, თქვენ წარმოიდგინეთ კბილის ჯაგრისითაც კი.

დაავადების გავრცელების მაღალი რისკია თავისუფლების აღკვეთის  ადგილებში. დაავადება შეიძლება განვითარდეს სისხლის გადასხმით. საინექციო ნარკოტიკების მოხმარებით.

gvidzli9

                                             C-ჰეპატიტის დამახასიათებელი კლინიკური  ნიშნები

ასთენია, სისუსტე, დაღლილობა, ღვიძლის ციროზის დროს მოსალოდნელია სიყვითლე, მუცლის  გარშემოწირულობის  მომატება, სისხლძარღვოვანი ვარსკვლავების გაჩენა.

                                                ინფექციის თავიდან აცილების გზები

ინფიცირებულმა  უნდა დაიცვას რამდენიმე წესი:

  1. არ გახდეს სისხლის და ორგანოების დონორი:
  2. არ გამოიყენოს საყოფაცხოვრებო ნივთები, რომლებიც შესაძლოა გადაცემის მიზეზად იქცეს (სამართებელი, ეპილატორი კბილის ჯაგრისი და ძაფი, მანიკურის ხელსაწყოები):
  3. დაშავების შემთხვევაში, იმისათვის, რომ სისხლი გარეთ არ გამოუვიდეს ჭრილობებსა და ნაჭდევებზე დაიკრას პლასტირი;
  4. სისხლით დაბინძურებული ტანსაცმლისა და თეთრეულის რეცხვისას გაითვალისწინეთ: 60-გრადუსიან წყალში ვირუსის ინაქტივაცია 30-წუთში ხდება, დუღილისას 2-წუთში.

დადგენილია, რომ C-ჰეპატიტის ვირუსი გარემოში, გამშრალ სისხლში ოთახის ტემპერატურაზე 4-დან 16 საათამდე ცოცხლობს.

              ყველა ის ადგილი, სადაც შემთხვევით მოხვდა ინფიცირებულის სისხლი უნდა დამუშავდეს ქლორის ან ქლორიანი კირის შემცველი  სადეზინფექციო ხსნარით განზავებით 1:10.

დავამზადეთ  ბუკლეტები, სადაც მოთავსებულია  ინფორმაცია, თუ როგორ  უნდა ამოვიცნოთ და  თავიდან  ავიცილოთ ჰეპატიტები და გავავრცელეთ საზოგადოებაში.

             ეს თემა დავამუშავეთ იმისათვის რომ მოზარდებში, საზოგადოებაში  შევიტანოთ გარკვეული ცოდნა  და ამით ხელი შევუწყოთ ჰეპატიტების  განსაკუთრებით  B -C-ჰეპატიტების თავიდან აცილებას.

ჯანმრთელობის სამინისტრომ უდიდესი ძალისხმევით შეძლო დახმარება გაეწია C-ჰეპატიტით დაავადებულებისთვის. წელს საზეიმო დღეებში  თბილისის ქუჩებში დაიდგა სწრაფმოქმედი ლაბორატორიები  და ყველა მსურველს უფასოდ შეეძლო C ჰეპატიტზე გამოკვლევის ჩატარება.

საგარეჯოს რაიონის ყველა სოფელში გაიკრა განცხადებები, სადაც დასახელებულია რიცხვები, როდესაც რაიონის მაცხოვრებლებს C ჰეპატიტზე უფასო გამოკვლევის გაკეთება შეუძლიათ.

     საბავშვო ბაღებიდან, დაწყებითი  კლასებიდანვე  უნდა დავნერგოთ  პირადი ჰიგიენის დაცვასთან დაკავშირებული  ცოდნა და უნარ-ჩვევები.

          ღვიძლის დაავადების წინააღმდეგ ბრძოლაში  მთავარია მისი პრევენცია. ჰეპატიტების გავრცელების თავიდან ასაცილებლად  საჭიროა დროული დიაგნოსტიკა, მკურნალობა. ამ საკითხების  ცოდნა, მათი დაცვა გამოყენება  დაგვეხმარება  შევინარჩუნოთ  ჯანმრთელობა და  სიცოცხლე  და აღმოვფხვრათ ის პრობლემა, რომელიც მოსახლეობას  აწუხებს.

                                           გამოყენებული ლიტერატურა

 

1.ნ.ზაალიშვილი ნ.იოსებაშვილი ბიოლოგია VIII -X კლასი

2.თერაპიული ცნობარი-ავტორები ვ.ალადაშვილი,გ.ბახტაძე,ო.ბათიაშვილი

3.ჟურნალი მკურნალი-N22-3-XI-16-XI-2011

 

ლიანა ოქრომჭედლიშვილი

კაკაბეთის საჯარო სკოლა

სელფისთვის წამებული ჩვილი დელფინი

მიერ
admin
-
0

ცოტა ხნის წინ ინტერნეტში ელვის სისწრაფით გავრცელდა ფოტო პატარა დელფინის, რომელიც არგენტინის ერთ-ერთ პლაჟზე გამორიყული, გარდაიცვალა მას შემდეგ, რაც ტურისტების ჯგუფმა ხელიდან ხელში ატარა მასთან სელფის გადაღების მიზნით. მსოფლიო ინტერნეტი აღშფოთდა ადამიანების გამო, რომლებიც ასე დაუდევრად მოექცა პატარა, დაუცველ არსებას და მისი დანახვისას ერთადერთი სურვილი, რაც გაუჩნდათ, პოზირება იყო, იმის დაფიქსირება და გაზიარება ნაცნობებისა და უცნობებისთვის, რა მაგარ ადგილას არიან, რა მაგარი რამე ნახეს, რა საოცრება ხდება მათ თავს, პატარა, ჩვილი დელფინი ჩაუვარდათ ხელში.

მსოფლიო ინტერნეტში მილიონობით ადამიანი ყოველდღიურად აკეთებს იმას, რაზეც დღეს აღშფოთებულები არიან. დისტანცირება რომ არ გამომივიდეს, პირველ პირში ვიტყვი: –  ინტერნეტს მილიონობით ადამიანი და მათ შორის მეც, ხშირად ვიყენებთ მოდელირებული რეალობის შესაქმნელად, ნამდვილი გარემოდან ჩვენთვის სასურველ ფრაგმენტებს ვსვამთ ფოკუსში, ვაქცევთ კადრებად, ფრაზებად, ამბებად, ვადებთ სასურველ ფილტრებს, ვუკეთებთ ჰეშტეგებს და ვიყენებთ მათ ჩვენს შესახებ საზოგადოებრივი აზრის საშენ მასალად.  ყველაფერ იმას, რასაც ყოველდღიურად ვეხებით, მომხმარებლების თვალით აღვიქვამთ და ვცდილობთ ისინი არა ცალკე განყენებულად, არამედ ჩვენთან კავშირში აღვიქვათ.

პატარა დელფინმა სანაპიროზე გამოცურა? რა კარგია, მასთან სელფის გადავიღებ.

მოწყალების მთხოვნელი ბავშვი?  სტატუსს დავწერ ქვეყანაზე, სადაც ბავშვებს ამათხოვრებენ.

მარტოხელა მოხუცი? გადასარევი,  ყველას მოვუყვები, როგორ შემეცოდა, როცა გზაზე გადადიოდა და მანქანები გზას არ უთმობდნენ.

საშინელი მშენებლობა უსაფრთხოების ნორმების დარღვევით და საეჭვო სტანდარტით? არაჩვეულებრივი, საუკეთესო შანსია აღვნიშნო, რომ ჩემი ბინა უკეთეს კორპუსში მდებარეობს.

ზარ-ზეიმით არჩეული პოლიტიკოსები თავის მოვალეობას ვერ ასრულებენ? აბა რა ეგონათ მათ, ვინც მათ ხმას აძლევდა. ახლა ვიტყვი, რომ ყველაფერი მათი ბრალია  და ასე დაუსრულებლად.

selfi

ვინმე იტყვის, მერე რა, რატომაა მოდელირებული რეალობა ცუდი, რატომ არის ცალკეულ ფრაგმენტებად დაჭრილი ამბები ცუდი, ან იმაში რაა განსაკუთრებული, როცა ადამიანი თავის დადებით თვისებებზე აკეთებს აქცენტს და  ვერაფერსაც ვერ ეტყვი ან შეიძლება ის საწყალი, არგენტინის სანაპიროზე დაღუპული ჩვილი დელფინი გაიხსენო ან რომელიმე შენი კარგი ნაცნობის გამაღიზიანებელი პოსტი.

ალბათ ჩემი ცხოვრების განმავლობაში ყველაზე მეტი დრო ინტერნეტში მაქვს გატარებული. არც ერთ სივრცეში არ მიცხოვრია ამდენ ხანს, რაც ინტერნეტში. თავს ისე ვგრძნობ, როგორც თევზი წყალში, ვფიქრობ კარგად მესმის აქ მოქმედი კანონები და წესები. მეც ბევრს ვფიქრობ ფილტრებზე, სელფებზე, ჰეშთეგებზე…

იმ დროის განმავლობაში, რაც ონლაინ ვყოფილვარ,  ყველაზე მნიშვნელოვანი, რასაც მივხვდი, ისაა, რომ ძალიან მარტივია სხვების უარყოფით მხარეებზე აპელირებით საკუთარი დადებითი თვისებების ხაზგასმა, მაგრამ რაც დრო გადის, ვრწმუნდები, რომ ეს ძალიან იაფფასიანი საქციელია, არაფრით ჩამორჩება ჩვილი დელფინის მკვლელობას. გაცილებით საინტერესოა, თუ შენზე უფრო ჭკვიან, ძლიერ, გაბედულ, პრინციპულ, მაგარ ადამიანებს მოძებნი და დაფიქრდები, რა გჭირდება იმისთვის რომ მნიშვნელოვანი საქმეები აკეთო, რა გიშლის ხელს უფრო ძლიერი იყო.

ასე უფრო მშვიდად ვარ, როცა კომპიუტერული გამორთულია.

ასე უფრო მკაფიოდ ჩანს, როგორი მომავალი მინდა და რა მაქვს ამისთვის გასაკეთებელი.

ასე უფრო მეტია ალბათობა იმისა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს ჩვილი დელფინი არ შემომაკვდება.

1...726727728...1,062გვერდი 727 of 1,062

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

ქ.თბილისი, სანდრო ეულის ქ. #5; +995 32 220 0 220 (4506)

ჟურნალ "მასწავლებელსა" და ინტერნეტ გაზეთ "mastsavlebeli.ge" -ში, რეკლამის განთავსების მსურველებმა დარეკეთ ნომერზე: +995 551 081 308

mastsavlebeli.ge-ზე გამოქვეყნებული ყველა მასალა წარმოადგენს გაზეთის საკუთრებას და დაცულია საქართველოს კანონით საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ.

მასალის გამოყენების პირობები იხილეთ სრულად

© 2022 ყველა უფლება დაცულია | დამზადებულია TATSSON.COM-ის მიერ