ფიზიკის, ქიმიისა თუ ბიოლოგიის გაკვეთილებზე მასწავლებლები ხშირად იშველიებენ ცნობილი მეცნიერების წარმატებულ ისტორიებს. ამერიკელმა ფსიქოლოგებმა კი ივარაუდეს, რომ ბავშვებისათვის არანაკლებ სასარგებლოა იმ სირთულეების ცოდნა, რომელიც ცნობილმა ადამიანებმა კარიერის აწყობის დროს დასაზოგადოდ, ცხოვრების განმავლობაში გადალახეს.

თემატურ კვლევაში ნიუ-იორკის ღარიბულ კვარტალებში მცხოვრებმა 402 მეცხრე და მეათეკლასელმა მიიღო მონაწილეობა. მოსწავლეთა საშუალო ასაკი (ვაჟების 60%-ი და გოგონების 40%-ი) 16 წლის იყო. ისინი სამ ჯგუფად დაყვეს. პირველ ჯგუფს სახელმძღვანელოდან წასაკითხად მისცეს ჩვეულებრივი ტექსტი, სადაც სამი მეცნიერის – ალბერტ აინშტაინის, მარი კიურისა და მაიკლ ფარადეის მიღწევები იყო აღწერილი. მეორე ჯგუფს ერგო ტექსტი ამავე მეცნიერის მიერ ცხოვრებისეული სირთულეების შესახებ. მესამე ჯგუფის ტექსტი კი ამ სირთულეების გადალახვის გზებს აღწერდა.

კვლევის დაწყებამდე მოსწავლეებმა ფსიქოლოგიური ტესტირება გაიარეს. სპეციალისტებმა  დაადგინეს მათი ზოგადი წამოდგენა თანდაყოლილი ნიჭის, ინტელექტისა და საკუთარი შესაძლებლობების შესახებ. რამდენიმე კვირის შემდეგ იგივე მოსწავლეებმა კვლავ გაირეს ტესტირება, ასევე, მკვლევარებმა შეაფასეს ის, თუ როგორ შეიცვალა ამ ხნის განმავლობაში კვლევაში ჩართულ მოსწავლეთა აკადემიური მოსწრება.

აღმოჩნდა, რომ უფროსკლასელებში, რომლებსაც ცნობილი ადამიანების პირადი და პროფესიული სირთულეების აღმწერი ტექტსი დარიგდა, თვალშისაცემად გაზრდილიყო ნიშნები ბუნებისმეტყველების საგნებში (განსაკუთრებით დაბალი მოსწრების მქონე მოსწავლეებში). ამ ჯგუფის აზრით, ცნობილ ადამიანთა წარმატება განპირობებული იყო არა მხოლოდ მათი ნიჭიერებით, არამედ დაუღალავი შრომით.

„თუკი ბავშვებს მიაჩნიათ, რომ აინშტაინი გენიოსია, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ჩვეულებრივ ადამიანთან, ცხადია, არც იმის სჯერათ, რომ მეცნიერებაში რამეს მიაღწევენ. ბევრს არ ესმის, რომ გზა წარმატებისკენ ხანგრძლივი და რთულია, წინააღმდეგობებით და წარუმატებლობებით აღსავსე. მათთვის მეცნიერება არ არის დაკავშირებული ყოველდღიურ ცხოვრებასთან. ისინი სკოლის პროგრამას ბუნებისმეტყველების საგნებში ფაქტების ჩამონათვალად აღიქვამენ და ფიქრობენ, რომ მხოლოდ ამ ფაქტების დამახსოვრებაა საჭირო,“ – ამბობს კვლევის მთავარი ავტორი, კოლუმბიის უნივერსიტეტთან არსებული  მასწავლებელთა კოლეჯის პროფესორი სიაოდუნ ლინ-ზიგლერი.

აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეები ერთნაირად რეაგირებდნენ ტექსტზე, სადაც მეცნიერების პროფესიული სირთულეები იყო აღწერილი.  კვლევის ავტორები ამბობენ, რომ ნებისმიერი სახით ინფორმაცია ცნობილ ადამიანებზე ეხმარება მოსწავლეებს ცნობილ ადამიანში დაინახონ არა იდეალური ზეპიროვნება, როგორადაც წარმოგვიდგენენ ხოლმე სახელმძღვანელოებში, არამედ ჩვეულებრივი მოქალაქე თავისი პიროვნლი ნაკლოვანებებითურთ.

წარუმეტებლობა ბევრ ადამიანს აშინებს და არა მხოლოდ ბავშვობის ასაკში. თუმცა სენეკა ამბობს: „ჩვენ არ ვრისკავთ არა იმიტომ, რომ ეს ყველაფერი ძალიან რთულია, არამედ ყველაფერი რთულია იმიტომ, რომ ჩვენ არ ვრისკავთ“. ისტორიაში არსებობს უამრავი საინტერესო მაგალითი იმისა, თუ როგორ ახერხებდნენ სირთულეების მიუხედავად სულით ძლიერი ადამიანები წარმატებისა და აღიარების მიღწევას.

უინსტონ ჩერჩილმა ერთხელ თქვა, რომ „არასოდეს, არასოდეს უნდა დანებდე“. ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრი დასახული მიზნის მისაღწევად არასოდეს ნებდებოდა. ასეთი მაღალ თანამდებობას მან მრავალი წინააღმდეგობის გადალახვის შემდეგ მიაღწია – მხოლოდ 62 წლის ასაკში გახდა პრემიერ მინისტრი. მანამდე კი, საკმაოდ წარუმატებლად, ყველა არჩევნების დროს წარადგენდა თავის კანდიდატურას.

აბრაამ ლინკოლნი ომში კაპიტნის წოდებით წავიდა, იქედან კი ჯარისკაცად დაბრუნდა. მას ბიზნესში ჩართვა უნდოდა, მაგრამ მისმა იდეამ კრახი განიცადა. ვერც  იურისტადაც ივარგა. მაშინ პოლიტიკაში გაერია და ამ ასპარეზზეც წარუმატებლობების სერია ელოდა. ყველაფერი კი შტატის წაგებული არჩევნებიდან დაიწყო, მერე კონგრესში არ აირჩიეს, მერე კი მიწების კომისიის წევრობის არჩევნებში არ გაუმართლა. 1854 წელს ვერ სენატორი გახდა და ვერც პრეზიდენტი 1856-ში. ლინკოლნმა ბოლო დიდი დარტყმა 1858 წელს სენატორის მორიგ არჩევნებზე იგემა.  იმ პერიოდში ის წერილს წერს თავის მეგობარს: „დედამიწელთა შორის ყველაზე უბედური ვარ. ის, რაც გადავიტანე, მთელ კაცობრიობას რომ გაუნაწილო, პლანეტაზე არცერთი მომღიმარე სახე არ დარჩება“.

ზიგმუნდ ფროიდმა, რომლის გამონათქვამებსაც ხშირად ციტატებად ვიყენებთ, თავის იდეები პირველად ევროპის მეცნიერებათა საზოგადოებას გაუზიარა, რის გამოც სტვენით იქნა გაძევებული. ფროიდი არ დანებდა, შინ დაბრუნდა და მუშაობა განაგრძო.

თავის პირველ გამოცდაზე ფსიქოლოგიაში რობერტ სტერნბერგმა ყველაზე დაბალი ნიშანი მიიღო. მისმა მასწავლებელმა განაცხადა: „ეჭვიც არ მეპარებოდა მის შედეგში. ეს არის სტერნბერგი და სხვა სტერნბერგს მე არ ვიცნობ“. სამი წლის შემდეგ კი, რობერტმა წარმატებით დაამთავრა სტენფორდის უნივერსიტეტი ფსიქოლოგის სპეციალობით. 2002 წელს ის ამერიკის ფსოქოლოგთა ასოციაციის პრეზიდენტი გახდა.

ჩარლზ დარვინმა ექიმის კარიერა მას მერე მიატოვა, რაც მამა უთხრა: „სამწუხაროდ, არაფერი გაინტერესებს შენი ძაღლების, ვირთხების და იარაღით სროლის გარდა“. თავის ავტობიოგრაფიაში დარვინი წერს: „ყველა მასწავლებელს, მამის ჩათვლით, ფუქსავატი ვეგონე, ალბათ ცოტა ჭკუამხიარულიც“.

ერთხელ ტომ ედისონის მასწავლებელმა მასზე თქვა: „ის ზედმეტად სულელია, რომ რაიმე ისწავლოს“. ედისონზე უარი თქვეს ორ სამსახურში, სადაც მოეწყო. დამსაქმებლები მის არაპროდუქტიულობას უჩიოდნენ. არადა, ელექტრონათურის გამომგონებლმა ედისონმა იცოდა როგორ მიეღწია მიზნისთვის. მაგრამ ვიდრე მისი გამოგონება კომერციულ ლიანდაგზე დადგებოდა, ათასმდე წარუმატებლობა ჰქონდა აგავლილი! როდესაც ტომ ედისონს ჰკითხეს თუ რას ნიშნავდა მისთვის ათასამდე წარუმატებლობის გადალახვა, გამომგონებელმა უპასუხა: „მე, უბრალოდ, მოვსინჯე ათასი მეთოდი, რომლითაც შეუძლებელი იყო ნათურის გამოგონება“.

ალბერტ აინშტაინმა პირველი სიტყვები ოთხი წლის ასაკში წარმოთქვა, კითხვა კი შვიდი წლისამ დაიწყო. მშობლებს შეფერხებული განვიტარების ეგონათ, ერთმა მასწავლებელმა კი გონებრივი ჩამორჩენილობის დიაგნოზი პირდაპირ დაუსვა და განაცხადა, რომ სოციალური ცხოვრებისთვის არადაპტირებული იყო. „ის თავისი სულელური ფანტაზიების ტყვედ დარჩება,“ – უთქვამს მკაცრ მასწავლებელს. ფარდობითობის თეორიის ავტორი სკოლიდან გაურიცხავთ, ციურიხის პოლიტექნიკურ უნივერსიტეტში კი მასთან საქმის დაჭერაზე იმთავითვე უთქვამთ უარი. მთელი ცხოვრების განმავლობაში აინშტაინს საუბრისა და წერის დროს პრობლემები ჰქონდა.

ვიდრე ჰენრი ფორდი თავბრუდამხვევ წარმატებას მიაღწევდა, ხუთჯერ მოუწია ყველაფრის თავიდან დაწყება. ნიუ-იორკის „მეისის“ შემქმნელ როლანდ მეისის კი ჰენრი ფორდზე მეტად არ გაუმართლა. მისმა საქმემ ზედიზედ შვიდჯერ განიცადა კრახი, ვიდრე მოგებაზე გავიდოდა.

უოლტ დისნეი ლანძღვა-ლანძღვით გამოუშვეს გაზეთიდან იმის გამო, რომ ის „უგემოვნო“, „უნიჭო“ იყო და „ხატვა საერთოდ არ იცოდა“.

ფრენკ ვულოვორფი საგალანტერიო მაღაზიაში რიგით თანამშრომლად მუშაობდა და თავისი უფროსისგან მუდამდღე შენიშვნებს იღებდა. ამ ადამიანმა მოგვიანებითა სპორტსაქონლის მაღაზიათა მთელი იმპერია შექმნა, რომელსაც სადილერო ქსელი მსოფლიოს მასშტაბით ჰქონდა.

პროვინცია ხამამატსუს ტიპურ იაპონურ ქალაქში, სადაც ყველას თავისი საქმე აქვს, ღარიბი ბიჭუნა ცხოვრობდა. გაკვეთილებს ხშირად აცდენდა და ქუჩებში დაყიალობდა. ქალაქში სულ ერთი ავტომობილი დადიოდა და სწორედ მაშინ ჩაიფიქრა სოიჩირო ჰონდამ ყველაზე საუკეთესო, საოცნებო ავტომობილის შექმნა. თავდაპირველად მის შეკვეთებს არავინ ოღებდა, კონკურენტები ღიად დასცინოდნენ და მასხრად იგდებდენ. ჰონდას ფაბრიკა მიწისძვრამ მიწასთან გაასწორდა. ომის მერე იაპონელმა მოპედი შექმნა, მაგრამ ბიზნესის დასაწყებად ეს თანხა არასაკმარისი იყო. მაშინ სოიჩირომ ველოსიპედის მაღაზიების მფლობელებს 18 ათასი (!) წერილი გაუგზავნა. მან ყველას თხოვა დახმარება საერთო საქმის გასაკეთებლად. გამომგონებელმა მთელი ქვეყნიდან მიიღო დახმარება, ააწყო მოპედების წარმოება და რამდენიმე წლის მერე ოცნების ავტომობილიც შექმნა.

სილვესტერ სტალონეს ბავშვობაში პარალიზებული სახის გამო დასცინოდნენ. მაიამის უნივერსიტეტში ყველა მასწავლებელმა ერთხმად განაცხადა, რომ ის უნიჭოა. 6 წლის ასაკში სტალონემ სცენარი დაწერა, რომელიც არავის წაუკითხავს. მუშაობდა დეტექტივად, გამყიდველად და მრცხავად. მან ფილმისათვის „როკი“ სცენარი სამ დღეში დაწერა და ამ ფილმმა 220 მლნ დოლარი მოუტანა.

დიდ წარმატებამდე დიდმა ადამიანებმა დიდი გზა გაირეს და არაერთხელ იგემეს დარტმა, მაგრამ უკან არ დაუხევიათ, რადგან წარუმატებლობაც ამ ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად მიაჩნდათ.

სტრაბონის  გეოგრაფია  ონლაინ-რუკაზე

გეოგრაფიის მამა, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი და მეცნიერი სტრაბონი რომის იმპერიაში  ათასწლეულის მიჯნაზე ცხოვრობდა და გეოგრაფიაში სამეცნიერო ნაშრომი ბერძნულ ენაზე, სავარაუდოდ, ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი საუკუნის 20-იან წლებში დაწერა. ეს ნაშრომი 17  წიგნისგან შედგება და მასში იმ დროისათვის ცნობილი   ევროპის, აზიისა და აფრიკის ქვეყნები და ხალხებია აღწერილი. დაახლოებით 3000-ზე მეტი გეოგრაფიული ადგილი – კუნძულ ირლანდიიდან მდინარე განგის დელტამდე –  ახლა  შესაძლებელია სპეციალურ  ონლაინრუკაზეც მოვძებნოთ.

სტრაბონის ”გეოგრაფიის” რუკის ფრაგმენტი  

ახალ  ინტერაქტიულ  რუკას –  სტრაბონის ”გეოგრაფია” თან ახლავს დ. როლერის ინგლისურენოვანი თარგმანი, რომელიც 2014 წლის მაისში კემბრიჯში გამოქვეყნდა. ელექტრონული ვერსიის ყიდვისას მკითხველს შეუძლია ტექსტში გეოგრაფიული სახელი მონიშნოს და რუკაზე მისი ადგილმდებარეობა ნახოს. უნდა აღინიშნოს, რომ ონლაინრუკა უფასოა, ამიტომაც სტარბონის ”გეოგრაფიის” გაცნობა და შესწავლა დ. როლერის ტექსტის გარეშეც შეიძლება.

რუკა ძველი მსოფლიოს  კარტოგრაფიის ცენტრში  (AWMC)  შეიქმნა გეოგრაფიული ცნობარის ”პლეიადის” ბაზაზე (Pleiades), რომელიც საშუალებას იძლევა გამოვიყენოთ, შევქმნათ და გავავრცელოთ გეოგრაფიული ცნობები ძველი მსოფლიოს შესახებ. ტოპონიმები  გროვდება მონაცემთა ბაზაში და რუკაზე მათ მდებარეობას ებმება. ”პლეიადი” პროექტი ღიაა პროგრამული უზრუნველყოფით, ამიტომ ნებისმიერ  მსურველს  შეუძლია ინფორმაციის რედაქტირება და დამატება. სტრაბონის რუკის შესაქმნელად გამოყენებულ იქნა AWMC-ის მიერ შემუშავებული GIS-ის დამატება Antiquity À-la-Carte.

ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს  პლანეტას  გადახურებისგან  იცავს,  მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით, ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ  ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ  ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი  გოგირდის  დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში  ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე  არსებით გავლენას არ ახდენდა.

ახალი კოსმოსურმა  და თანამგზავრულმა დაკვირვებებმა აჩვენეს, რომ 2000-2003 წლებში მომხდარი ვულკანების სულ მცირე ამოფრქვევამაც კი  ჩვენს პლანეტაზე გლობალური ტემპერატურის 0,05 -დან 0,12^оС -მდე შემცირება გამოიწვია.

ბოლო  25 წლის მანძილზე ყველაზე თბილი 1998 წელი იყო. მას შემდეგ  პლანეტარული ტემპერატურის მკვეთრი  მატება  შენელდა. მეცნიერებმა ეს  მზის დაბალ აქტივობას და ოკეანის მიერ სითბოს შთანთქვას დაუკავშირეს. პლანეტარული ტემპერატურის მკვეთრი მატების შენელების მიზეზი  კი სტრატოსფეროსა და ტროპოსფეროს  მიჯნაზე  აღმოაჩინეს.  ტრადიციულად მეცნიერები თანამგზავრებს  სტარტოსფეროში  გოგირდის მჟავას წვეთებისა და სხვა აწონვადი ნაწილაკების ან ეროზოლების  გასაზომად იყენებენ.   სტარტოსფეროს ქვედა ფენებში აეროზოლების რაოდენობის უკეთ შესწავლის მიზნით  ახალ კვლევებში დაკვირვებები კოსმოსიდან, ჰაერიდან და დედამიწის ზედაპირიდან ერთდროულად მიმდინარეობდა. ამ სისტემების კომპლექსმა კი შედარებით სრულყოფილი  სურათი შექმნა. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ  ვულკანების სულ მცირე დროით ამოფრქვევაც კი დედამიწის ზედაპირის  ყოველ მ² -ზე მზის ენერგიის რაოდენობას -0.19 ± 0.09  მზის ვტ-ით  ამცირებს, რაც სრულიად საკმარისია, რომ  2000-2013 წლების პერიოდში პლანეტარული ტემპერატურა 0,05-დან 0,12 ^оС-მდე შემცირებულიყო.

ადრე მსგავსი კვლევები მხოლოდ ვულკანების კატასტროფული ამოფრქვევების დროს ტარდებოდა. ახალმა მონაცემებმა დაადასტურა  კლიმატზე ვულკანების ამოფრქვევის ზეგავლენა. კვლევები კვლავაც  გრძელდება, რაც, მეცნიერთა აზრით, ხელს შეუწყობს კლიმატის ცვლილების შესახებ უფრო ზუსტი და  გრძელვადიანი პროგნოზის გაკეთებას.

არქტიკაში  ბოლო 115 წლის მანძილზე  ყველაზე მაღალი  ტემპერატურა  დაფიქსირდა.  კლიმატის ცვლილება  თანამედროვეობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა და ეს განსაკუთრებით კარგად  ჩანს არქტიკაში, სადაც ეს პროცესი 2-ჯერ უფრო სწრაფად მიმდინარეობს,  ვიდრე მთელ დედამიწაზე. მკვლევრებმა გვაუწყეს, რომ 1900 წლიდან მოყოლებული არქტიკაში ჰაერის ტემპერატურამ ყველაზე მაღალ მაჩვენებელს მიაღწია და  2014 წლის ოქტომბრიდან 2015 წლის სექტემბრამდე ტემპერატურა საშუალო მაჩვენებლზე 1.3 გრადუსით  მეტი იყო. აშშ-ის ოკეანოგრაფიული და ატმოსფერული კვლევების ეროვნული დეპარტამენტის (NOAA) ყოველწლიური მოხსენების თანახმად, უკანასკნელი 115 წლის მანძილზე ჰაერის ტემპერატურა არქტიკაში ყველაზე მაღალია. მსგავსი ანომალია ბოლოს 1900 წელს იქნა დაფიქსირებული.

ჰაერის ტემპერატურის მატებას თან სდევს  ყინულების დნობა. გრენლანდიის ტერიტორიის თითქმის ნახევარი 2015 წელს პირველად გათავისუფლდა ყინულისგან.  კლიმატის ცვლილება არქტიკაში ბინადარი თევზებისა და ლომვეშაპების იძულებით მიგრაციას  იწვევს. ისინი ახალი ტერიტორიებს ითვისებენ. მეცნიერები ასევე ადასტურებენ ევერესტის მყინვარების დნობასაც და აღნიშნავენ, რომ ბოლო 40 წლის განმავლობაში მათი ფართობი 28%-ით შემცირდა.

გეოფოზიკოსების პროგნოზით შესაძლოა დღე-ღამის ხანგრძლივობა გაიზარდოს

აშშ-ის, კანადისა და საფრანგეთის გეოფიზიკოსების პროგნოზით შესაძლოა დღე-ღამის ხანგრძლივობა გაიზარდოს. თავიანთი კვლევების შედეგები მეცნიერებმა ჟურნალ Science Advances -ში გამოაქვეყნეს. გეოფიზიკოსების გამოთვლებმა აჩვენა, რომ XXI საუკუნეში დედამიწაზე დღე-ღამის ხანგრძლივობა ყოველ დღე მინიმუმ 5 მილიწამით გაიზრდება, ხოლო დედამიწის ღერძი უახლოესი 100  წლის განმავლობაში ჩრდილოეთ პოლუსიდან 1 სანტიმეტრით გადაიხრება.

ამ დასკვნამდე მეცნიერები მას შემდეგ მივიდნენ, რაც ჩვენს პლანეტაზე მყინვარების დნობის ტემპები გააანალიზეს. მათი პროგნოზით, ამ პროცესს მოჰყვება მატერიის გადანაცვლება ჩრდილოეთ რეგიონებიდან (კერძოდ გრენლანდიიდან)  ეკვატორისაკენ, რის შედეგადაც დედამიწის ბრუნვა თავისი ღერძის გარშემო სავარაუდოდ შენელდება.

ქართული ვაზის თეთრყურძნიან ჯიშებს შორის, გორული მწვანე ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და გამორჩეული ჯიშია. როგორც ჯიშის სახელწოდებიდანაც ჩანს, გორული მწვანე ძირითადად ქართლში, უმეტესად კი გორის რაიონშია გავრცელებული. თუმცა, ეს ვაზი რაჭაში, მესხეთში, იმერეთში და ქვემო ქართლშიც გვხვდება. „საქართველოს ამპელოგრაფიაში“ (ავტორები: მ.რამიშვილი, დ.ტაბიძე, ნ.კეცხოველი) ვკითხულობთ, რომ გორულ მწვანეს ქართლში დამატებითი სახელწოდებებიც ჰქონია: თეთრფოთოლა, ჯიშიანი მწვანე, ლურჯი მწვანე, სურამულა და სხვა…

გორულ მწვანეს ქართლის დასავლეთ სოფლებში (ბორჯომისა და ხაშურის რაიონი) და ზემო იმერეთში „ქვიშხურასაც“ ეძახიან. ამპელოგრაფები თვლიან, რომ ჯიში იმერეთში ბორჯომის რაიონიდან, კერძოდ კი სოფელ ქვიშხეთდან გავრცელდა. გორული მწვანე მცირე რაოდენობით ასევე გვხვდება რაჭაში, სადაც ამ ჯიშს „თბილურად“ მოიხსენიებენ. ცნობილი ქართველი ისტორიკოსი და მკვლევარი, ივანე ჯავახიშვილი, გორულ მწვანეს ქართლის ნომერ პირველ ჯიშად მიიჩნევდა და ფიქრობდა, რომ ამ ჯიშიდან მაღალხარისხიანი ღვინო დგებოდა.

გორული მწვანე, ხშირად  ქართლური ვაზის სრულიად სხვა ჯიშში – გორულაშიც ეშლებათ. გორულა, გორული მწვანესაგან განსხვავებით, სასუფრე ყურძნის ჯიშთა ჯგუფს მიეკუთვნება და გორულას საღვინედ როგორც წესი არ იყენებენ. გორულა გორულ მწვანეზე მეტი შაქრიანობით ხასიათდება და მისი მტევნებიც, მწვანეზე ბევრად უფრო დიდი იზრდება. თუმცა, ქართველი მეღვინეების მრავალწლიანმა ექსპერიმენტებმა ცხადყო, რომ გორულასაგან ხარისხიანი ღვინის მიღება ვერ ხერხდება.

ქართლის ტერიტორიაზე ფილოქსერასა და ვაზის სოკოვანი დაავადებების გავრცელებამდე, გორული მწვანე ძირითადად დაბლარი ვენახის ფორმით, ბუნებრივ საძირეზე, ფართოდ იყო გაშენებული. განსაკუთრებით ქართლის ცენტრალურ რაიონებში, (გორის რაიონის ცენტრალური და სამხრეთ ნაწილი, კასპის რაიონის ძირითადად მტკვრისპირა სოფლები, მცხეთის რაიონის სამხრეთი ნაწილი და სხვა…) სადაც აღნიშნული ჯიში ყველაზე კარგად ავლენს საუკეთესო თვისებებს.

ცნობილია, რომ გორული მწვანე ძირითადად თეთრი სუფრის ღვინის დასამზადებლად გამოიყენებოდა. თუმცა სხვაგვარადაც აყენებდნენ… გორულ მწვანეს დაწურვისას, ქართლის მეორე ცნობილ ჯიშთან – ჩინურთან აკუპაჟებდნენ და ამ ორი ჯიშის ნარევს ადუღებდნენ თავკვერის ტკბილზე და ჭაჭაზე. ასე დგებოდა „ხიდისთავურად“ ცნობილი წითელი შეფერილობის ქართლის ცნობილი ღვინო.

გორული მწვანეს ვაზი საშუალო მოსავლიანობით ხასაითდება. ვაზის ერთ რქაზე როგორც წესი ერთი მტევანი იზრდება. იშვიათ შემთხვევებში – ორი. ქართველი ამპელოგრაფების აღწერით, გორული მწვანის მტევნის საშუალო წონა 70-დან 240 გრამამდე შეიძლება იყოს.

გორულ მწვანე ქართული ცქრიალა ღვინის წარმოებაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს, როგორც საკუპაჟე ღვინო მასალის მიმცემ ჯიშს. გორული მწვანისა და ჩინურის კუპაჟი ცქრიალა ღვინისათვის გაცილებით უფრო მაჟალმჟავიანი აღმოჩნდა, ვიდრე ამ ჯიშებიდან სათითაოდ დაყენებული ცქრიალა ღვინო.

გორული მწვანე მხოლოდ საღვინე ჯიშია და სუფრის ყურძენად იგი ვერ გამოდგება. ამის მიზეზი ისიც არის, რომ ჯიშს სქელი უხეში კანი და მომწკლარტო გემო ახასიათებს. ამას გარდა, გორული მწვანე საზამთროდაც ვერ ინახება და მალფუჭებად ყურძნის ჯიშებს განეკუთვნება. გორული მწვანეს რამდენიმე ვარიაცია არსებობს. მათგან გამორჩეულია ე.წ. მუხამწვანე. როგორც ამპელოგრაფი ნ. ჩახნაშვილი მიიჩნევდა, ეს ვარიაცია გორულ მწვანესთან შედარებით ნაკლები ზრდით ხასაითდება, ისხამს უფრო პატარა მტევნებს და მარცვლებიც წვრილი აქვს. ამიტომ, ეს ვარიაცია არ უნდა ჩაითვალოს პერსპექტიულად.

საბჭოთა კავშირის პერიოდში და უფრო ადრეც, გორული მწვანე წარმოებისა და რაოდენობის მიხედვით, ქართული ვაზის ჯიშების ხუთეულში ყოველთვის შედიოდა. ამის შემდეგ, გორული მწვანეს ვენახების ფართობები ქართლშიც კი ძალიან შემცირდა. ამის მიზეზად, ქვეყანაში შექმნილ სოციალურ სიდუხჭირესა და ზოგადად ქართული ღვინის ხარისხის დაცემას ასახელებენ, რასაც ჯიშური მრავალფეროვნებისადმი ინტერესის დაკარგვაც მოჰყვა. ამპელოგრაფებისა და ღვინის სპეციალისტების აზრით, გორული მწვანე არის ქართული ვაზის ისეთი ჯიში, რომლისგანაც ყოველთვის გამოირჩეული და მრავალფეროვანი ღვინო დგებოდა. ამიტომ, ამ ჯიშს განსაკუთრებული ყურადღება სჭირდება!

მდინარეთა  დიდი ნაწილი რამდენიმე ქვეყნის ტერიტორიაზე მიედინება. მათ  მრავალნაციონალურ, საერთაშორისო მდინარეებს უწოდებენ. ასეთი მდინარეების წყლების  გამოყენება  იმ სახელმწიფოთა ინტერსებს  ეხება, რომლებიც მათ  ნაპირებზე  მდებარეობენ.  თითოეული მოსაზღვრე ქვეყანა მდინარის იმ ნაწილის შესახებ ახორცილებს სუვერენიტეტს, რომელიც მის ტერიტორიაზე მდებარეობს.  იმის გამო, რომ მდინარე ერთი მთლიანი არტერიაა, დღის წესრიგში  დაინტერესებულ სახელმწიფოთა შორის მისი  სამართლებრივი რეჟიმის რეგულირებისა და  შეთახმების აუცილებლობის საკითხი დგება. საერთაშორისო მდინარეები მნიშვნელოვან  საწყალოსნო არტერიებს წარმოადგენენ და დიდ როლს ასრულებენ მსოფლიო ეკონომიკაში.

საერთაშორისო მდინარეების კლასიფიკაცია ასეთია: ა) სანაოსნო –  მდინარეები რომელთაც აქვთ ზღვაზე გასასვლელი; ბ) სასაზღვრო – მდინარეები, რომლებზეც გადის საზღვარი ორ ქვეყანას შორის; გ) ტრანსსასაზღვრო  – მდინარეები, რომლებიც რამდენიმე ქვეყნის ტერიტორიაზე მიედინებიან და არა აქვთ გასასვლელი ზღვაზე და მათზე მხოლოდ ადგილობრივი მნიშვნელობის ნაოსნობაა განვითარებული.  

საერთაშორისო სტატუსის მდინარეა დუნაი, რომელიც  ”ინეტრაციონალური”  მდინარეა  და ევროკავშირის ქვეყნებში ყველაზე გრძელია.  იგი მსხვილი სამდინარო სატრანსპორტო არტერიაა და ევროპაში მეორე მდინარეა (ვოლგის მერე)  სიგრძის მიხედვით – 2960 კმ.  დუნაის აუზის ფართობი დაახლოებით  817 000 კვ. კმ-ია და 300-ზე მეტი შენაკადი აქვს.  მდინარის საშუალო მრავალწლიური ხარჯი 210 კუბ. მ-ია/წელიწადში. დუნაი  მისი წყალშემკრები აუზის ტერიტორიაზე მდებარე ქვეყნების რაოდენობის მიხედვით რეკორდსმენი მდინარეა.  მის წყალშემკრებ აუზს  19 სახელმწიფო იყოფს. ესენია: ალბანეთი, ავსტრია, ბოსნია-ჰერცოგოვინა, ბულგარეთი, უნგრეთი, გერმანია, იტალია, მაკედონია, მოლდოვა, პოლონეთი, რუმინეთი, სერბეთი, სლოვაკეთი, სლოვენია, უკრაინა, ხორვატია, ჩეხეთი,  მონტენეგრო და შვეიცარია. დუნაის ნაპირებზე  ათეულობით დიდი ქალაქი და მათ შორის ოთხი ევროპული ქვეყნის დედაქალაქია განლაგებული: ავსტრია  – ვენა, სერბეთი – ბელგრადი, უნგრეთი – ბუდაპეშტი  და სლოვაკეთი – ბრატისლავა. ასევე მრავლადაა ქალაქები: რეგენსბურგი (გერმანია), ლინცი (ავსტრია), ვუკოვარი (ხორვატია) და სხვ.

ფიზიკურ გეოგრაფიული თვალსაზრისით დუნაი სამ ნაწილად იყოფა: ქვედა წელი, 992 კმ  – სათავიდან სოფელ გენიუმდე; შუა წელი, 860 კმ –  სოფელ გენიუდან  ქალაქ დრობეტა-ტუპნუ-სევერინამდე და ზემო წელი, 931 კმ,  ამ ქალაქიდან  შავ ზღვამდე.   დუნაი შავ ზღვაში ჩაედინება და  რუმინეთისა და უკრაინის საზღვარზე დელტას  წარმოქმნის.  ამ დელტის რუმინული ნაწილი იუნესკოს  მსოფლიო მემკვიდრეობის  სიაშია  შესული.

დუნაის აუზს ასიმეტრიული ფორმა აქვს. ამიტომაც მისი შენაკადები არათანაბრადაა განაწილებული. მათი უმეტესობა ალპებისა და კარპატების მთისწინებში მდებარეობს, ხოლო უნგრეთის დაბლობის ტერიტორიაზე (შუა დუნაი) ისინი თითქმის არ გვხვდება.

მდინარე დუნაის  წყალშემკრები აუზი.

დუნაის ბუნებრივი რესურსების კომპლექსური გამოყენებისას მთავარი როლი მის  სატრანსპორტო მაგისტრალურ დანიშნულებას ენიჭება. ასევე  მეტად მნიშვნელოვანია ჰიდროენერგეტიკაც. დუნაიზე მოქმედი ჰესების ჯამური წლიური გამომუშავება 42 000 გეგავატი/სთ -ია.  მათ შორის ყველზე მსხვილი  ჰესის – ჯერპადის ( რუმინეთისა და სერბეთის  საზღვარი) ელექტროენერგიის გამომუშავება საათში 11 500 გეგავატს შეადგენს. დუნაის ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორც წყალმომარაგების წყაროს  მის აუზში მდებარე ქვეყნებისათვის. დუნაის წყალს იყენებენ  მის ქვემო და შუაწელში არსებული მიწების სარწყავად. მდინარეზე თევზჭერას კი  უდიდესი მნიშვნელობა აქვს უკრაინის  ეკონომიკაში.

საუკუნეების განმავლობაში დუნაი მნიშვნელოვან სავაჭრო გზას წარმოადგენდა და ამ დროის მანძილზე ადამიანი და ბუნება შედარებით ჰარმონიულად არსებობდა. უკანასკნელი რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში დუნაის ეკოსისტემა,    განსაკუთრებით კი დელტის ნაწილში, საკმაოდ დაზარალდა ანთროპოგენული ზემოქმედების  გამო. მიწების ინტენსიურმა დაშრობამ წყლის სისტემების დაბინძურება გამოიწვია, რასაც ბიოლოგიური სახეობების შემცირება მოჰყვა.

ჯერ კიდევ 1856 წელს შეიქმნა დუნაის ევროპული კომისია, რომლის წევრებიც ავსტრია, რუსეთი და ასევე ზოგიერთი არადუნაისპირა ქვეყანები (საფრანგეთი, გაერთიანებული სამეფო, პრუსია, სარდინია და თურქეთი) იყვნენ. ეს ერთ-ერთი პირველი ორგანიზაცია იყო, რომელიც დუნაის გამოყენების პრობლემების საერთაშორისო-სამართლებრივი ფორმით  დარეგულირებას ცდილობდა. დუნაის თანამედროვე საერთაშორისო-სამართლებრივი სტატუსი  გემების მიმოსვლის რეჟიმის შესახებ ბულგარეთის კონვენციით (1948 წლის 18 აგვისტო) და დამატებითი ოქმითაა (1998 წლის 26 მარტი) განსაზღვრული. კონვენციას ხელი მოაწერა ყველა დუნაისპირა ქვეყანამ და რუსეთმა.  1994 წელს დუნაისპირა ქვეყნებმა ხელი მოაწერეს ურთიერთთანამშრომლობის კონვენციას დუნაის წყლის დაცვისა და დაბალანსებული გამოყენების შესახებ.

აფრიკაში საერთაშორისო მნიშვნელობის უდიდესი მდინარეებია ნილოსი,  კონგო  და  ნიგერი. ჩვენი პლანეტის  უგრძესი მდინარე ნილოსი რუანდის, კენიის, ტანზანიის, უგანდის, ეთიოპიის, სამხრეთ სუდანის, სუდანის და ეგვიპტის ტერიტორიებზე გადის და ხმელთაშუა ზღვაში ჩაედინება. ნილოსის წყლის რესურსებს ეს ქვეყნები უკვე  მრავალი წელია ერთობლივად იყენებენ წყალმომარაგებისთვის, სანაოსნოდ, ასევე სოფლის მეურნეობასა და თევზჭერაში.

სამხრეთ ამერიკის კონტინენტზე საერთაშორისო მნიშვნელობის მდინარეა დედამიწის ყველაზე წყალუხვი მდინარე  ამაზონი, რომლის სიგანე ზოგიერთ ადგილას 150 მილს აღწევს. ამაზონისპირა ქვეყნების – ბოლივიის, ბრაზილიის, კოლუმბიის, პერუსა და ეკვადორის გემებს მასზე თავისუფალი ცურვის შესაძლებლობა აქვთ, მიუხედავად იმისა, რომ  მათ შორის რაიმე ოფიციალური შეთანხმება დღემდე არ არსებობს.

აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე მეკონგი ექვსი ქვეყნის  –  ჩინეთის, მიანმარის, ლაოსის, ტაილანდის, კამბოჯის და ვიეტნამის ტერიტორიებზე მიედინება და მისი რეჟიმის  საერთაშორისო სამართლებრივი რეგულირება რეგიონალური თანამშრომლობის ჩარჩოებში ხდება.

ბოლო წლებში მრეწველობის განვითარებასთან ერთად სახელმწიფოთა მიერ მდინარეთა გამოყენების ხასიათი  ძალიან  შეიცვალა და ნაოსნობა უკვე აღარ  არის  საერთაშორისო მდინარეების გამოყენების განმსაზღვრელი ასპექტი. ბევრ შემთხვევაში  ქვეყნებისთვის  უფრო მეტად მნიშვნელოვანია მათი წყლების გამოყენება სამრეწველო, სასოფლო-სამეურნეო  ან სხვა მიზნებისათვის.  აქედან გამომდინარე, საერთაშორისო მდინარეები  უნდა განვიხილოთ, როგორც  მოსაზღვრე ქვეყნების საერთო ბუნებრივი რესურსი.  თანამედროვე  საერთაშორისო სამართალი საერთაშორისო მდინარეების გამოყენების სფეროშიც სწორედ  ამ მხრივ ვითარდება და მათი გონივრული და სამართლიანი გამოყენების პრინციპებს  არეგულირებს.

სასტუმროს ვიწრო, ფოსფორისფრად განათებული დერეფნიდან გზის გაგნებას ვცდილობ. დერეფნები ერთმანეთს რამდენიმე წერტილში კვეთენ, თავი მომავალში მგონია და სასოწარკვეთილი ვცდილობ, ლიფტს მივაგნო.  ელ ჯერნონს ვგავარ, განვითარების საწყის ეტაპზე.

მომსახურე პერსონალი რობოტებს ჯერაც არ ჩაუნაცვლებიათ, ბართან ნამდვილ ბანანს, ნამდვილ ვაშლს და ნამდვილ ფორთოხალს ნამდვილი ადამიანები მიირთმევენ და ყავაც ნამდვილია, ცხელ- ცხელი, სურნელოვანი, თუმცა, რაღა თქმა უნდა, აპარატის.

Amsterdam Zuid- ში მდებარე ეს მრავალსართულიანი სასტუმრო ჩემი ერთ- ერთი გასართობია. მე აქ ყოველდღე ვხედავ, როგორ დადიან, საუბრობენ, ჭამენ, სვამენ, როგორ ჩვეულებრივად ცხოვრობენ სრულიად არამომავლურად ჩაცმული ადამიანები მომავლის შუშის კაბინაში. ეს ყველაფერი მართლაც ძალიან მართობს, შეიძლება ითქვას, მომწონს კიდეც, მერე რა, რომ ამ ყველაფერს იაფფასიანი წარმოდგენის ელფერი ხუთი ვარსკვლავის, დახარჯული ენერგიისა და ფანტაზიის მიუხედავად ცოტათი მაინც დაჰკრავს.

ამსტერდამამდე გუნცელშტრასეზე, ბერლინის მყუდრო სასტუმროში დავბინავდით. ყველაფერი იმაზე მიანიშნებდა, რომ სახლში ვიყავით: იატაკზე დაგებული რბილი ხალიჩები, კედლების მეწამული და ნამდვილი გასაღებიც ელექტრონულის ნაცვლად. ბერლინში ჩვენს დროში ვცხოვრობდით, საერთოდაც, ბერლინი აწმყოა, ბერლინი არის დღეს.

გამოვდიოდით. დავეხეტებოდით.  ყოველი მორიგი ქუჩის გავლისას ათას შეკითხვას ვუსვამდი, თან თავხედურად ვაიძულებდი, ჩემნაირად ჰყვარებოდა: “ რამეს გრძნობ? ვერაფერს? პოსტდამერ პლატცი უფრო მოგწონს თუ ალექსანდერ პლატცი? იცი, პოსტდამერი ჩემთვის ცოტა ზედმეტად გაპრიალებულია, ალექსანდრეს ნაგავი მირჩევნია. არაფერს გრძნობ გულთან, აი, ამ შენობებს რომ უყურებ? საერთოდ არაფერს? ბრეცელი მოგწონს? მე ვერ ვიტან. სუნი? ეგეც ვერ იგრძენი? ოოო, არ ვიცი რა ჰქვია, შეიძლება ეგ სუნი ადამიანებისაა, ან ქუჩების, ან შენობების, ან ცემენტის, ან ფუნთუშების და დილის, სისხამი დილის, ან ყველაფრის ერთად, წარმოდგენა არ მაქვს, მაგრამ ეს არის მსოფლიოში ყველაზე სპეციფიკური სუნი! როგორი დიდია, არა? როგორ სუნთქავს, არა? წამო რა, გამოფენები ვნახოთ და არა- მუზეუმები და ქუჩებში კიდევ  მეტი ვიხეტიალოთ. მუზეუმების ამბები ისაა,  რაც უკვე არსებობს, მათ უკვე აქვთ საკუთარი თავგადასავალი, რომელიც აღარ განახლდება მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ისტორიას ძალიან საინტერესოდ გადმოგვცემენ იმ შემთხვევაშიც კი, ისინი საერთოდ რომ არ გვაინტერესებდეს.  ქალაქის ქუჩები კი სულ ახალია, ყოველ წამს ახალი. აქ შეგიძლია გქონდეს შენი, საკუთარი თავგადასავალი. მგონი, შენ ფეხებზე გკიდია ჩვენი დიდი, ნამდვილი თავგადასავალი. მისმინე, შენ ხო გიჟდები ისლამურ ხელოვნებაზე. ხოდა, მაგარი კონტრასტი იქნება, წამო, პერგამონის მუზეუმში ისლამური კუთხე ვნახოთ, ეგ რაღაცნაირი, აღმოსავლური ზიგზაგები, წარმოუდგენელი ნებისყოფა და ორნამენტები, რომლებიც პირდაპირ არაფერს გეუბნებიან, რომლებიც იგავებით გელაპარაკებიან, რომლებსაც მე ვერაფერი გავუგე და შენ  ასე გიყვარს. რას შეჭამ? ბროთხენები არ მოგწონს? ა, უი, დიეტაზე ხარ. წამო, დომის კიბეებზე ჩამოვსხდეთ, დავისვენოთ და მერე მსოფლიოში ყველაზე უჩვეულო „მუზეუმი“ ვნახოთ. ჰოო, ეგ ღია სივრცეშია, ბერლინის კედლის ნაწილია მოხატული ასრაღაცა ხელოვანის მიერ. მაგიტო არი უფრო ცოცხალი. ოსტბანჰოფზეა, დომიდან რამდენი გაჩერებაა, ნახე რა. არა, უ- ბანით ვერ წავალთ, ეს- ბანია აქ მარტო“…

არა, მუზეუმებს არაფერს ვერჩი, უბრალოდ, ჩემთვის წარმოუდგენელია ყველა გაწერილი მოგზაურობის ყველა გაწერილი დღე ყველა გაწერილი, რა თქმა უნდა, ცნობილი მუზეუმით. ალბათ, არაფერი დაშავდებოდა, თავის დროზე ბერლინური დომი რომ არ მენახა. დიახ, მიუხედავად მისი დიდებულებისა საერთოდ არაფერი დაშავდებოდა. ან რომელიმე მადამ ტუსო. ან სიდნეის თეატრი. ან წმინდა იაკობის ტაძარი პრაღაში. ქალაქებს კარებს მიღმა კარგად ვერ გაიცნობთ, თანაც ეს სიები, ეს აუცილებლად მოსანახულებელი ადგილები ჩემთვის ერთი დიდი ნერვიულობა: გული გამისკდებოდა, მოსასწრებად რომ მოქნოდა საქმე, ვეღარ ვისიამოვნებდი, სულ გეგმის შესრულებაზე ვიფიქრებდი.

ცოტა ხნით რომ გამოსულიყავით მუზეუმებიდან, ან დღეში ერთით ნაკლები მოგენახულებინათ, ამის ნაცვლად კი გაგეცნოთ ადგილობრივები და შენობები, გარე კაფეში ცხელი შოკოლადი დაგელიათ ან მზიანი ამინდის შემთხვევაში რომელიმე აუცილებლად ლამაზ პარკში აუცილებლად მშვიდად ჩამომსხდარყავით, აუცილებლად- ხელში წიგნით მაგრამ მაინც ადამიანებზე დაკვირვების უფლებით. უფრო მაგარი იქნებოდა. უფრო თავისუფლად ისუნთქებდით.

მერე ამსტერდამში წამოვედით. არ ვიცი, სასტუმროდან რომ გავალ რა დამხდება- მომავალი, აწმყო თუ სულაც წარსული. ჩემი ბავშვობის წიგნებიდან გამოყოლილ კეთილ განწყობას, ჰანს ბრინკერსა და მის ვერცხლის ციგურებს თუ დავუჯერებ,  მგონი, არც ისე ცუდ ქალაქში მოვხვდი.

საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების გამოყენებამ ენის გაკვეთილის დინამიკა ძირეულად შეცვალა. მასწავლებლები სულ უფრო მეტად იყენებენ ტექნოლოგიებს ენის ოთხივე მიმართულების სწავლებისას. ტექნოლოგიების გამოყენება მოსწავლეთა ინტერესის გაღვივებასა და გაკვეთილის მრავალფეროვანი აქტივობებით გამდიდრებას უწყობს ხელს. საპრეზენტაციო პროგრამები, როგორიცაა PowerPoint (Microsoft) და Keynote (Apple Mac) თანამედროვე სამყაროში საკმაოდ პოპულარულ ინსტრუმენტებად იქცა. თუმცა ამ პროგრამებს უფრო მეტად აკადემიურ გარემოში მიმართავენ, სადაც აუდიტორია შედარებით პასიური და მშვიდია. მაგალითად,  უნივერსიტეტებში ლექციების ან კონფერენციებზე პრეზენტაციების წარსადგენად. ბოლო პერიოდში საგაკვეთილო პროცესში, და კონკრეტულად ენის გაკვეთილზე, ფართოდ დაიწყეს მასწავლებლებმა ზემოთ ნახსენები პროგრამების, განსაკუთრებით კი PowerPoint-ის გამოყენება.

უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლები არასწორად იყენებენ PowerPoint-ს, რაც გაკვეთილს პასიურ ლექციად, მასწავლებელზე ორიენტირებულ პროცესად გარდაქმნის. თუმცაღა, თუკი სწორად დავგეგმავთ აქტივობებს და მართებულად გამოვიყენებთ, PowerPoint შეიძლება განსაკუთრებულად საინტერესო  დამხმარე ინსტრუმენტად ვაქციოთ ინტერაქციული გაკვეთილის ჩატარებისათვის, სადაც წახალისდება თანამშრომლობით სწავლება  და მოსწავლეთა მოტივაცია  ენის შესწავლაზე ორიენტირებული დავალებების შესრულებისას.

ყველაზე ხშირად მასწავლებლები PowerPoint-ს მიმართავენ, როდესაც ისინი მოსწავლეებს წარუდგენენ  ლექსიკურ ერთეულებს, გრამატიკულ სტრუქტურებს, ფუნქციურ გამოთქმებს.  გაგაცნობთ PowerPoint -ის რამდენიმე განსხვავებულ გამოყენებას, რაც მიზნად ისახავს  ინფორმაციის არა პირდაპირ, სწორხაზოვან  ტრანსფერს კომპიუტერიდან სტუდენტების ტვინისკენ, არამედ წარმოადგენს მეთოდს, რომელიც უზრუნველყოფს ენის კომუნიკაციურ ათვისებას, მაქსიმალურ ინტერაქციას და მოსწავლეთა ჩართულობას.

საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ ქვემოთ წარმოდგენილი იდეებიდან ზოგიერთის განხორციელება მასწავლებელს საპრეზენტაციო პროგრამების გარეშეც შეუძლია, დაფის ან ამობეჭდილი სამუშაო ფურცლების გამოყენებით, თუმცა PowerPoint პროგრამა მათ განსხვავებულ ელფერს სძენს. კერძოდ, ინსტრუქციიდან კონკრეტულ დავალებაზე გადასვლა უფრო მოქნილია და მოსწავლეთა ყურადღება და ფოკუსირების დონე საგრძნობლად ამაღლებულია, რაც მასალის უკეთ ათვისებას უზრუნველყოფს.

1. ნელი „გამოაშკარავება“

გუნდური თამაში

მიზანი: ნასწავლი ლექსიკის გამეორება/გამტკიცება

აქტივობისათვის მომზადება:

ჩამოტვირთეთ სურათები, რომელზეც გამოსახული იქნება ნასწავლი ლექსიკური ერთეულები. მაგალითად, ავეჯის ამსახველი სურათები. მოათავსეთ ერთი სურათი ერთ სლაიდზე და დაფარეთ თითოეული სურათი 20-25 კვადრატით. განალაგეთ კვადრატები ისე, რომ თითოეულ დაწკაპუნებაზე ერთი კვადრატი გაქრეს. ამგვარად დაფარული სურათი შეგეძლებათ ნელ-ნელა „გამოააშკარავოთ“.

აქტივობა:

ამ თამაშისათვის მოსწავლეები დაყავით ჯგუფებად (თითოეულ ჯგუფში არაუმეტეს 5 მოსწავლე). თითო ჯერზე თითოეული ჯგუფიდან მხოლოდ ერთი მოსწავლე დგება ფეხზე. ისინი უყურებენ ეკრანს, სადაც სურათი ნელ-ნელა იწყებს „გამოაშკარავებას“. მოსწავლე, რომელიც პირველად წამოიძახებს სურათზე გამოსახულ საგანს სწორად (მაგ: „მაგიდა“),გუნდს ქულას მოუტანს.

2. სწრაფი გამეორება (drill)

გაბმით მეტყველებისა (fluency) და გრამატიკის სწავლებისას გამოსაყენებელი აქტივობა.

აქტივობისათვის მომზადება:

თავდაპირველად დაწერეთ გაკვეთილის მიზნის შესაბამისად მინიშნებები 10 წინადადების შესადგენად. მაგალითად, თუ გაკვეთილის მიზანი წარსული მარტივი დროის სწავლებაა, დაწერეთ ამგვარი მინიშნებები:  “yesterday/TV”  ან “this morning/breakfast”. თითოეული მინიშნება უნდა გამოჩნდეს ორწამიანი ინტერვალით. (ეს შეგიძლიათ მართოთ “entrance effect” საშუალებით PowerPoint-ის გამოყენებისას).

აქტივობა:

მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებად და უყურებენ ეკრანს. როგორც კი თითოეული მინიშნება გამოჩნდება, ერთი მოსწავლე ამბობს სრულ წინადადებას. მაგალითად, თუ მინიშნება იყო “yesterday/TV” , მოსწავლე ამბობს: “Yesterday I watched TV”. მეორე მოსწავლე უსმენს და შეცდომის დაფიქსირების შემთხვევაში ინიშნავს დაშვებულ შეცდომას. რამდენადაც მინიშნებები ავტომატურად ჩნდება 2-წამიანი ინტერვალებით, მოსწავლეები იძულებულნი არიან საკუთარი წინადადებები ჩამოაყალიბონ რამდენადაც შესაძლებელია სწრაფად.

3. შარადები

ეს კონკრეტული აქტივობა წარმოადგენს საკმაოდ პოპულარული აქტივობის ვარიაციას, რომელსაც ძირითადად მოთელვისთვის ვიყენებთ (warmer).

აქტივობისათვის მომზადება:

სლაიდზე დაწერეთ სიტყვები ან ფრაზები, რომელთა ახსნა ჟესტური ენითაა შესაძლებელი. გაკვეთილის სამიზნე ენიდან გამომდინარე, ეს შეიძლება იყოს პროფესიების, სპორტის, თავისუფალი დროის აქტივობების ან ნებისმიერი სხვა კატეგორიის ამსახველი ლექსიკური ერთეულები.

აქტივობა:

მოსწავლეებს ვაჯგუფებთ (ოთხი ან ხუთი მოსწავლე თითოეულ ჯგუფში). ერთი მოსწავლე უყურებს ეკრანს, დანარჩენებს თავი უდევთ მაგიდაზე იმგვარად, რომ ვერ დაინახონ ეკრანზე გამოსახული სიტყვა. მასწავლებელი აჩვენებს ერთ სიტყვას, მაგალითად: „ტენისის თამაში“. შემდეგ სიტყვა გაქრება ეკრანიდან, ფეხზე მდგომი მოსწავლე მეგობრებს უხსნის სიტყვას მიმიკებითა და ჟესტებით. გუნდი, რომელიც პირველი გამოიცნობს სიტყვას, იღებს ქულას. გუნდის ყველა მოსწავლე რიგრიგობით ხსნის თითო სიტყვას.

4. „არ მითხრა სიტყვა …“

აქტივობის მიზანია ზეპირმეტყველების განვითარება.

აქტივობისათვის მომზადება:

მოამზადეთ სლაიდი, რომელზეც თავმოყრილია საშუალოდ 8-10 სიტყვა ერთი კონკრეტული თემის მიხედვით. მაგალითად: ქვეყნები, სასკოლო საგნები, ტანსაცმელი და ა. შ.

ყველა ეს სიტყვა ეკრანზე ერთდროულად ჩანს. ასევე, შექმენით მეორე სლაიდი იმავე პრინციპით. მაგალითად, თუ პირველ სლაიდზე არის ქვეყნები: კანადა, ტაილანდი, ჩინეთი და ა.შ, მეორე სლაიდზე შესაძლოა განვათავსოთ მექსიკა, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი და ა.შ.

აქტივობა:

მოსწავლეები სხდებიან წყვილებად: მოსწავლე A და მოსწავლე B ერთმანეთის პირისპირ. მოსწავლე B ზურგით ეკრანთან, ისე რომ ეს უკანასკნელი ვერ ხედავს სიტყვებს. ეკრანზე ჩნდება პირველი სლაიდი. მოსწავლე A ირჩევს ნებისმიერ სიტყვას ჩამონათვალიდან და აღწერს მას იმგვარად, რომ მეორე მოსწავლემ შეძლოს მისი გამოცნობა. მაგალითად: „შენ შეგიძლია ამ ქვეყანაში ნახო ბიგ ბენი (Big Ben)“. მოსწავლე B უსმენს და ამბობს „დიდი ბრიტანეთი“. წყვილებს აქვთ 2 წუთი, რომ გამოიცნონ რაც შეიძლება მეტი სიტყვა. ორი წუთის გასვლის შემდეგ ისინი უცვლიან ერთმანეთს ადგილს და აკეთებენ იმავე აქტივობას მეორე სლაიდზე გამოსახულ სიტყვებზე.

5. მეხსიერების ტესტი

ამ აქტივობის მიზანია წერის უნარის განვითარება ნანახი ვიდეოკლიპის ან მოკლე ფილმის დამახსოვრების საფუძველზე.

აქტივობის მომზადება:

მოამზადეთ მაქსიმუმ ერთწუთიანი ვიდეოკლიპი. ვიდეო შესაძლებელია მოიძიოთ You Tube-ზე და შემდეგ ჩადოთ პრეზენტაციის ფორმატში (სლაიდში).

აქტივობა:

მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებად. დააველეთ მოსწავლეებს, უყურონ ვიდეოს ყურადღებით. ამის შემდეგ ისინი იღებენ კალმებს და წერენ წინადადებებს ნანახი ფილმის შესახებ. მათ შესაძლოა აღწერონ პერსონაჟები, გარემო, მოქმედება და ა.შ. მიეცით მათ გარკვეული დროის ლიმიტი. ამ ლიმიტის ამოწურვის შემდეგ მოსწავლეები ცვლიან ფურცელს გვერდით მჯდომ მოსწავლესთან. აჩვენეთ ვიდეო მათ განმეორებით. მოსწავლეები ასწორებენ მათი მეგობრის მიერ დაწერილ წინადადებებს. წერის უნარის განვითარებაზე დამატებითი მუშაობის მიზნით, შესაძლებელია მოსწავლეები ამუშაოთ  შეცდომების შესწორებაზე და შემდეგ გადააწერინოთ უკვე გასწორებული წინადადებები.

6. დიალოგი

ამ აქტივობის საშუალებით მოსწავლეები შეძლებენ სასაუბრო ენის დახვეწას.

აქტივობის მომზადება:

სახელმძღვანელოებში ყოველთვის არის მოცემული დავალებები, რომელთა მიზანიც სასაუბრო ენის დახვეწაა. ამ დავალებებზე დაყრდნობით მოსწავლეები წყვილებში ადგენენ დიალოგს და გაითამაშებენ მას. იგივე დავალება უფრო საინტერესო ფორმით შესაძლებელია მოსწავლეებს შევთვაზოთ PowerPoint-ის მეშვეობით. მასწავლებელი წერს დიალოგს სლაიდზე და ფარავს სიტყვებს შავი მართკუთხედებით. მართკუთხედები სლაიდზე მაუსის დაწკაპუნების შედეგად გამოჩნდება.

აქტივობა:

მოსწავლეები მუშაობენ წყვილებად. ისინი კითხულობენ ეკრანზე გამოსახულ  დიალოგს სრულად. ერთხელ წაკითხვის შემდეგ მასწავლებელი ფარავს გარკვეულ სიტყვებს შავი მართკუთხედებით. მოსწავლეები გაითამაშებენ დიალოგს და აღადგენენ დაფარულ სიტყვებს მეხსიერებით. თანდათანობით უფრო მეტი სიტყვა იმალება და ბოლოს მთელი დიალოგი „შავდება“. მოსწავლეები მეხსიერებიდან სრულ დიალოგს აღადგენენ.

როგორც ზემოთ განხილული აქტივობებიც ცხადყოფს, საპრეზენტაციო პროგრამის (PowerPoint) კრეატიული გამოყენებით შესაძლებელია  ინგლისური ენის გაკვეთილზე მრავალრიცხოვანი კლასი გარდავქმნათ შეკრულ, ფოკუსირებულ აუდიტორიად. ამგვარი აქტივობების ერთ-ერთი დადებითი მხარე ისიც არის, რომ არ დაგჭირდებათ წინასწარ მოამზადოთ და გადაიღოთ სამუშაო ფურცლები. ასევე, გაქვთ შესაძლებლობა, შეცვალოთ აქტივობების შინაარსი და მიმდინარეობის პროცესში მოარგოთ ის მოსწავლეთა საჭიროებებს, ერთხელ მომზადებული აქტივობა გამოიყენოთ სხვადასხვა კლასში სხვადასხვა დროს.  ამ პროგრამის ასათვისებლად გაწეული ძალისხმევა ნამდვილად ღირს იმ ეფექტად, რასაც მისი საკლასო ოთახში გამოყენებით მიიღებთ.

არ დავმალავ: შეყვარებული ვარ ლექსიკონებზე. არ მახსოვს, როდის და როგორ გაჩნდა ეს სიყვარული, ან რა სახეცვლილებას განიცდიდა განვითარების დაბალი საფეხურიდან უფრო მაღალზე გადასვლისას. ასე მგონია, ერთად დავიბადეთ და ერთად ვეძებდით წარმოუდგენელ, ენით აუწერელ თავგადასავლებს ათწლეულების მანძილზე. არ მახსოვს პირველი ლექსიკონი – პირველი შეხება იმდენად შორეულ წარსულში უნდა მომხდარიყო, რომ მეხსიერება უძლურია – ვერაფერსაც ვერ გამოიხმობს დავიწყებული განცდებისა და შთაბეჭდილებების საბედისწეროდ ჩაბნელებული ტევრიდან.

სანაცვლოდ სულ სხვა რამ გამახსენდა: რომენ გარის, ალბათ, საუკეთესო რომანი და მისი მთხრობელი – ტაქსის მძღოლი ჟანი, რომელიც ასე ხსნის ლექსიკონების სიყვარულს: პასუხები, ჩვენ რომ თავგამოდებით დავეძებთ, მათი გვერდების კუთვნილებაა; იქაა ყველაფერი, რისი შეცნობაც ყოველთვის გვინდოდა და რისკენაც მივილტვოდით; დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ „რობერში“ ღმერთი ნამდვილად არსებობს – გადავშლით ჩანიშნულ გვერდზე და იქ დაგვხვდება.  „ფანატიკურად მიყვარს ლექსიკონები. ერთადერთი ადგილია მთელ მსოფლიოში, სადაც ყველაფერი განმარტებულია და სულიერი სიმშვიდის მოპოვება ყველამ შეძლო. იქ ყველაფერში დარწმუნებულები არიან – ბოლომდე დარწმუნებულები“ („მეფე სალომონის შიში და კაეშანი“).

გულუბრყვილო კაცია ჟანი. დააქროლებს მანქანას პარიზის ქუჩებში და სამყაროს ახსნის ვნება არ ასვენებს.

„ – ლექსიკონი გაქვთ, მადმუაზელ კორა?

– „ლარუსი“ მაქვს. გაჩვენოთ?

– არა, უბრალოდ, იმის გაგება მინდოდა, რა გარემოში, რასთან ერთად ცხოვრობთ“ (იგივე რომანი).

სიმშვიდის, სიცხადის, განსაზღვრულობის განცდა. ჟანის მიბაძვით, ფრანგული ენის განმარტებით ლექსიკონს ვიღებ და ყველაზე მნიშვნელოვანი სიტყვების მოძებნას ვიწყებ. ღმერთი არსებობს, ჩემს „რობერში“ – 386-ე გვერდზე, მეორე სვეტში: მამრობითი სქესის არსებითი სახელი და ა.შ. ათამდე განსაზღვრება – ერთმანეთზე უკეთესი და მიმზიდველი. სიყვარულიც არსებობს – 43-ე გვერდზე, მეტად ამაღელვებელი მაგალითებით. არსებობს იმედიც – 494-ე გვერდზე.

„…და თუ სიტყვებზე მიდგა საქმე, „სამოთხე“ და „ჯოჯოხეთი“ ხომ ერთი და იმავე პოემის სიტყვებია“, – ამბობს უმბერტო ეკო ერთ ესეში. ზუსტად ვიცი, სად არის სულ ახლახან გარდაცვილი ამ მწერლის სული, პოემა-ლექსიკონის რომელ გვერდზე.

და მაინც, რას გვაძლევს ეს დიდი წიგნები, გარდა ფეხქვეშ სიმყარის განცდისა?

ვლადიმირ ნაბოკოვი თავის  ამერიკელ სტუდენტებს ერთგვარ კითხვარს სთავაზობდა იმის გასარკვევად, რა უნდა ჰქონოდა კარგ მკითხველს. სხვაგვარი მკითხველი ვერც მოექცეოდა მწერლის თვალთახედვის არეში. ჩამონათვალი არ იყო გრძელი, სტუდენტებს კი ყველაზე მნიშვნელოვანი სამი რამ უნდა ამოერჩიათ. სწორი პასუხი გახლდათ: წარმოსახვა, ლექსიკონი და ერთგვარი შემოქმედებითი უნარი. რისთვის სჭირდება მკითხველს წარმოსახვა – ეს თავისთავად ნათელია. შემოქმედებითი უნარის აუცილებლობაც ეჭვს არ იწვევს – კითხვა თანაშემოქმედებაა; როცა ვკითხულობთ,  თავიდან ვაშენებთ მწერლის მიერ აშენებულ ქალაქებს. ულექსიკონო მკითხველი კი ისეთ მოგზაურს შეიძლება შევადაროთ, სამყაროს მოხილვას რომ გადაწყვეტს და გზას თავშიშველ-ფეხშიშველი გაუდგება, საგზლისა თუ ყველაზე საჭირო ნივთების გარეშე. თავდაპირველი განზრახვის მიუხედავად, შორს ვერ წავა, დაიღლება, სადმე დავარდება.

წლების წინ ინგლისურის მასწავლებელი ვიყავი და გამორჩეულ მოსწავლეებს ვურჩევდი, რაც შეიძლება მეტი წიგნი წაეკითხათ ინგლისურ ენაზე – არაადაპტირებული, რთული ტექსტები. ვეუბნებოდი, უცხო სიტყვების მნიშვნელობების ძებნას ნუ დაიწყებთ-მეთქი. გული მიგრძნობდა, რომ ეს კითხვის სიხარულსა და სიამოვნებას გაანელებდა, გაანახევრებდა. მეორე მხრივ, მწამდა, რომ ლიტერატურული ტექსტების გასაგებად აუცილებელი სიტყვები თუ გამოთქმები თავად აიძულებდნენ მკითხველებს ლექსიკონების გადაშლასა და გამოყენებას. რა თქმა უნდა, ისეთი მოსწავლეებიც მყავდა, ლექსიკონს რომ ხელში არაფრით აიღებდნენ – რაღაც აუხსნელი, ირაციონალური შიში წინ ეღობებოდათ. მასწავლებლებიც მინახავს, ასეთივე შიში თუ გაუმართლებელი თავდაჯერება რომ  ათქმევინებდათ უარს სიტყვების მნიშვნელობების დაზუსტებაზე, რთულ ენობრივ კონსტრუქციებში გარკვევის სიხარულზე. მწერლებსა და მთარგმნელებსაც ვიცნობ, ასევე რომ უფრთხიან ლექსიკონებს – არც თავისი ენა უყვართ და არც სხვისი. გულდასაწყვეტია, მაგრამ რას გავხდებით?!

შიში – 978-ე გვერდზე იწყება და 979-ე გვერდზე მთავრდება. მდედრობითი სქესის არსებითი სახელი და ა.შ. „რობერი“ მეთანხმება: შიში არსებობს და უამრავ გამოთქმას შემოიკრებს ირგვლივ.

და ბოლოს, როგორც ნაბეჭდი წიგნების მოყვარულ, ძველმოდურ მკითხველს, ვისთვისაც ხელით შეხების განცდა ყველაფერზე ძვირფასია, არ მეთმობა ძველი, დაფურცლული, ერთგული ლექსიკონები. წლებია, ელექტრონულ ვერსიებს, ონლაინ-ლექსიკონებსაც ვიყენებ, რადგან ასე უფრო მოსახერხებელია – დრო იზოგება, მძიმე წიგნების გადმოლაგებაც აღარ მიწევს – მაგრამ ძველი მეგობრების დანახვა გულს ისევ ისე უხარია. მუხლებზე დავიდებ, გადავშლი და ხელი თავისით ეძებს, სანამ, თავაწეული, რაღაც უხილავ წერტილს ვაშტერდები. ეძებს და პოულობს.

გული – 238-ე გვერდი.

დღეისათვის საქართველოს სკოლებში ფართოდაა გავრცელებული მოსწავლეთა მიერ კვლევითი სამუშაოების წარმოება. საგანმანათლებლო პროცესში სულ უფრო აქტიურად ინერგება ის მეთოდები და ტექნოლოგიები, რომლებიც ეფუძნება მოსწავლეთა კვლევით სამუშაოებსა და პროექტებს, ყოველწლიურად იმართება სამეცნიერო ნაშრომების კონკურსები და კონფერენციები. ქიმია, როგორც მეცნიერება და სასწავლო საგანი, ამგვარი მოღვაწეობისათვის, ვრცელ ასპარეზს იძლევა, ამასთანავე ხელს უწყობს მოზარდთა ინტელექტის განვითარებას, საკუთარი საქმიანობისადმი შემოქმედებითი მიდგომების გამომუშავებას და მის პროფესიულ ორიენტირებას. ასევე იზრდება ქიმიის სფეროში მოსწავლეთა სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოების სოციალური მნიშვნელობაც. ეს შემთხვევითი არაა, რადგან თანამედროვე მსოფლიოში ადამიანისა და გარესამყაროს ურთიერთობის საკითხი სულ უფრო მწვავედ დგება.

ამიტომ სკოლის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ამოცანას მოზარდის იმ სათანადო ცოდნითა და უნარებით უზრუნველყოფა წარმოადგენს, რაც საფუძველს დაუდებს „ქიმიური“ აზროვნებისა და კულტურის ჩამოყალიბებას.

სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოები ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლის ინიციატივით მიმდინარეობს. პედაგოგი მოსწავლეთა კვლევების ორგანიზატორად და ხელმძღვანელად გვევლინება.  შესაბამისად, სამუშაოს შედეგებზე ძირითადად მასწავლებელი აგებს პასუხს.

ასეთი სამუშაოები, და ზოგადად მსგავსი აქტივობა, მასწავლებლისგან სპეციალურ დამატებით ცოდნასა და სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობის გამოცდილებას მოითხოვს. ხშირად ეს გარემოება გარკვეულ სიძნელეებს ქმნის. ამიტომ დგება შემდეგი საკითხები: როგორ შევარჩიოთ თემა კვლევითი სამუშაოსათვის ისე, რომ საინტერესოც იყოს, აქტუალურიც და შეესაბამებოდეს სკოლის პროგრამას. შესაძლებელია თუ არა, მთელ სკოლაში, სხვადასხვა საგნებში, კვლევითი პროექტების ორგანიზება? მიზანშეწონილია თუ არა, სამეცნიერო-კვლევით სამუშაოებში დიდი რაოდენობით მოსწავლეთა ჩართვა, თუ მხოლოდ ცალკეული მათგანის? როგორ უნდა გაფორმდეს კვლევითი სამუშაო სწორად? როგორ დავაინტერესოთ და ვასწავლოთ მოზარდს, დამოუკიდებლად წარმართოს კვლევითი საქმიანობა და წარუძღვეს პროექტს?

საბუნებისმეტყველო მეცნიერების სფეროში, საკონფერენციოდ და საკონკურსოდ წარდგენილი  ნაშრომების ანალიზისას, გამოკვეთილია მოსწავლეთა კვლევითი სამუშაოების ორგანიზების შემდეგი სახეობები:

პრობლემურ-რეფერატული შემოქმედებითი ნაშრომები, რომლებიც დაწერილია რამდენიმე ლიტერატურულ მასალაზე დაყრდნობით, რაც გულისხმობს სხვადასხვა წყაროთა მონაცემების შედარებასა და ამის საფუძველზე პრობლემური საკითხის საკუთარ ინტერპრეტაციას;

ექსპერიმენტული შემოქმედებითი ნაშრომები, რომლებიც ეფუძნება იმ ექსპერიმენტის ჩატარებას, რომელიც მეცნიერებაში აღწერილია და მისი შედეგებიც ცნობილია. ეს ნაშრომები უფრო საილუსტრაციო ხასიათისაა და წარმოადგენენ შედეგის თავისებურებების დამოუკიდებელ ინტერპრეტაციას, საწყისი პირობების ცვლილებებიდან გამომდინარე;

ნატურალისტური და აღწერითი შემოქმედებითი ნაშრომები, რომლებიც მიმართულია, რომელიმე მოვლენაზე დაკვირვებასა და მის საფუძვლიან აღწერაზე. აქ შესაძლოა იყოს მეცნიერული სიახლის ელემენტებიც. ამ სახის ნაშრომების განმასხვავებელი თავისებურებაა, კვლევის კორექტული მეთოდიკის არარსებობა;

პრაქტიკუმი (პრაქტიკული სამუშაოები)- სასწავლო დავალება, სავარჯიშო, ლაბორატორიული სამუშაო, რომელიც ხელს უწყობს, როგორც განვლილი მასალის, ასევე სასწავლო დისციპლინის პრაქტიკულ ათვისებას. ემსახურება ბუნების ამა თუ იმ კანონის ილუსტრირებას;

რეფერატი, ნაწილობრივ ძიებითი ხასიათისაა, ხოლო ფორმით სრული ნაშრომია, რომელიც წარმოადგენს შერჩეული მასალებისა და გამოქვეყნებული წყაროების ერთობლიობას, რომელიც უფრო ვრცლად ახდენს შესასწავლი პრობლემის გაშუქებას. ის გულისხმობს, დამოუკიდებლად საკითხის (პრობლემის) განხილვას, ავტორის მსჯელობების საფუძველზე, რომლებიც ლიტერატურაში მოცემულ ინფორმაციას ეყრდნობა. რეფერატი ასახავს მოსწავლის მიერ სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოს წარმოების უნარებს, მათი პრაქტიკაში გამოყენების ცოდნას, ასევე მოსწავლის მიერ კვლევის შედეგების წერილობით გადმოცემის უნარს. გარკვეულწილად, რეფერატი შეიძლება განვიხილოთ, სამეცნიერო მოღვაწეობის მოსამზადებელ ეტაპად;

მოსწავლეთა სამეცნიერო-კვლევითი მოღვაწეობა შემოქმედებითი სამუშაოა, რომელიც სამეცნიერო თვალსაზრისით კორექტული  მეთოდიკის დახმარებით მიმდინარეობს, რომლის საფუძველზეც კეთდება ანალიზი და დასკვნები საკვლევი მოვლენის ხასიათზე. ამგვარი სამუშაოების თავისებურებაა ის, რომ შეუძლებელია წინასწარ განვსაზღვროთ კვლევის შედეგები. სამუშაო შემდეგი ეტაპებისგან შედგება: ამოცანის დასახვა, საკითხის გარშემო შესაბამისი თეორიის შესწავლა, კვლევის მეთოდის შერჩევა და მისი პრაქტიკული ათვისება, საკუთარი მასალის შეგროვება, მისი ანალიზი, განვრცობა, მეცნიერული კომენტარი და საკუთარი დასკვნები;

პროექტი არის შემოქმედებითი სამუშაო, რომელიც მიმართულია გარკვეული შედეგის მიღწევაზე, უნიკალური პროდუქტის შექმნაზე. ის გულისხმობს, დასახული ამოცანის წინასწარ განსაზღვრულ ვადებში განსაზღვრული რესურსებით შესრულებას, პროდუქტის საბოლოო ხარისხის მიმართ წინასწარ წაყენებული მოთხოვნების გათვალისწინებით.

სამუშაო შემდეგი ეტაპებისგან შედგება: კონცეფციის შემუშავება, პროექტის მიზნისა და ამოცანის, ასევე ხელმისაწვდომი და ოპტიმალური რესურსების განსაზღვრა, გეგმის შემუშავება და სამუშაოს ორგანიზება, პროექტის რეალიზაცია (ანოტაცია და აღწერა ან პრეზენტაცია). კვლევითი სამუშაოსგან განსხვავებით პროექტირება ყოველთვის პრაქტიკაზეა ორიენტირებული. ამა თუ იმ პროექტის რეალიზებისას ადამიანი არა მარტო სიახლის ძიებაშია, არამედ არსებულ პრობლემას რეალურად გადაჭრის. მას მუდმივად უწევს უამრავ გარემოებათა გათვალისწინება. პროექტის შემუშავება ჩვეულებრივ შემოქმედებითი სამუშაოა, რომელიც დამოკიდებულია ბევრ გარეგნულ გარემოებებზე. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ თეორიულად, პროექტის განხორციელება შესაძლებელია მზა სამოქმედო სქემებისა და ალგორითმების გამოყენებით.

პროექტირებისგან განსხვავებით კვლევითი საქმიანობა იმთავითვე უფრო თავისუფალი, პრაქტიკულად არარეგლამენტირებულია და არ ექვემდებარება გარკვეულ წესებს. ყველაზე თამამი ჰიპოთეზებიც კი დასაშვებია. ამიტომ ის იმპროვიზაციის უფრო მეტ საშუალებას იძლევა და მოსწავლე-მასწავლებლებში მეტი პოპულარობით სარგებლობს;

საპროექტო-კვლევითი მოღვაწეობა გულისხმობს საკუთარი კვლევების პროექტირებას, მიზნებისა და ამოცანების პირობითი გამოკვეთას, მეთოდიკის შერჩევის პრინციპის შემუშავებას, კვლევის მიმდინარეობის დაგეგმვას, მოსალოდნელი შედეგების განსაზღვრას, კვლევის შეფასებას და აუცილებელი რესურსების განსაზღვრას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველი ზემოთ ჩამოთვლილი სასწავლო სამუშაოს სახეობა, განსხვავებულ მიზანს ემსახურება. ბუნებრივია, მათი საგანმანათლებლო შედეგებიც განსხვავებული იქნება. მოსწავლეთა კვლევითი მუშაობის ორგანიზატორებმა, უნდა იცოდნენ თანამდევი დაბრკოლებების შესახებ. კარგად ესმოდეთ სასწავლო კვლევების დანიშნულება და არ გააიგივონ ის სამუშაოს სხვა სახეობებთან.

ამგვარ სამუშაოებს, ახასიათებთ გარკვეული თავისებურებები. რა განასხვავებს მოსწავლეთა კვლევით მუშაობას სამეცნიერო კვლევებისაგან? რა თავისებურებები გააჩნია სკოლაში ასეთი სამუშაოების ორგანიზებას?

ეს საკითხები არც თუ უმნიშვნელოა, რადგან ამ ბოლო დროს ქიმიის განხრით წარმოდგენილ საკონფერენციო თემებში გვხვდება ისეთებიც, როცა ძნელია განსაზღვრო, ვინ განახორციელა კვლევა – მოსწავლემ თუ დამწყებმა მეცნიერმა. სკოლაში მოსწავლეთა კვლევითი მუშაობა, არსებითად განსხვავდება პროფესიონალ მეცნიერთა სამუშაოებისგან. შევეცადოთ მათი სხვაობის აღწერა.

სკოლაში კვლევის არსი ისაა, რომ იგი სასწავლო ხასიათისაა და მიზნად არ ისახავს, რაღაც ახალი მეცნიერული ფაქტებისა და შედეგების დადგენას, როგორც ეს „დიდ მეცნიერებაში“ ხდება. თუმცა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მოსწავლეთა აღმოჩენები ზოგჯერ საკმაოდ საინტერესოა პროფესიონალური თვალსაზრისითაც. სასწავლო კვლევითი მუშაობის მთავარ მიზანს პიროვნების განვითარება და თვითრეალიზაცია წარმოადგენს, რაც მოზარდს საკუთარი თავის ძიებასა და თავისი შესაძლებლობების ობიექტურად შეფასებაში ეხმარება. ავითარებს დამოუკიდებლობას, რაც საფუძველს ქმნის მოსწავლის მიერ ახალი ცოდნის ძიებისათვის, სოციალური აქტივობისა და კომუნიკაბელურობისათვის. ასწავლის საკუთარი აზრის მკაფიოდ ჩამოყალიბებას, ააქტიურებს მეხსიერებას, ლოგიკასა და ფართო წარმოსახვით აზროვნებას. აყალიბებს კვლევისათვის საჭირო ჩვევებს და ახდენს კვლევითი აზროვნების უნარის ინიცირებას.

პედაგოგი ამ შემთხვევაში კონსულტანტის როლშია და უნდა ახსოვდეს, რომ სამუშაო პროცესში მოსწავლისთვის ყველაზე მთავარია, დამოუკიდებლად დაეუფლოს ცოდნის მოპოვების მეთოდს და განიცადოს საკუთარი აღმოჩენის სიხარული.

პედაგოგს ნათლად უნდა ჰქონდეს წარმოდგენილი მოსწავლეთა სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოს მიზანი და ამოცანა. ამ შემთხვევაში ის შეძლებს სწორად წარმართოს პედაგოგიური საქმიანობა და სასურველი შედეგიც მიიღოს.

სკოლაში კვლევების ორგანიზების შესახებ მომდევნო სტატიაში ვისაუბრებთ.