სტატიის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ რეზილიენტობის განმარტებასა და მნიშვნელობაზე, საწყის კვლევებსა და თანამედროვე ტენდენციებზე, ასევე მის მახასიათებლებსა და განზომილებებზე. ამჯერად შევეცდებით, მიმოვიხილოთ პრაქტიკულ მაგალითები  და ვისაუბროთ მასწავლებლების რეზილიენტობის მნიშვნელობაზე.

როგორც აღვნიშნეთ, რეზილიენტობა გულისხმობს სტრესულ სიტუაციებში ფსიქოლოგიური მდგრადობის შენარჩუნებას, პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების ძიებას ისე, რომ ინდივიდმა უკეთ შეძლოს დაბრკოლებებთან გამკლავება. მკვლევრებს შორის მიმდინარეობს დისკუსია იმასთან დაკავშირებით, თუ როდის უნდა მოხდეს პროცესის კვლევა. ერთი ნაწილი თვლის, რომ რეზილიენტობა უნდა შეფასდეს და გაიზომოს სწორედ იმ მომენტში, როდესაც ადამიანი სტრესულ სიტუაციებთან გამკლავებას ცდილობს. ისინი თვლიან, რომ მიუხედავად არსებული პოზიტიური თუ ნეგატიური გამოცდილებისა, ადამიანი ყველა სტრესულ შემთხვევას ინდივიდუალურად განიხილავს და გარემოპირობებიც სხვადასხვაგვარია. მკვლევართა ამ ნაწილს არგუმენტად მოწყვლადი ჯგუფის ბავშვებზე ჩატარებული კვლევები მოაქვს, რომელზეც წინა სტატიაში გვქონდა საუბარი. კვლევის შედეგებმა ცხადყო, რომ მიუხედავად არასასურველი გარემოპირობებისა, მაღალი რისკჯგუფის ბავშვების მნიშვნელოვანი ნაწილი მაღალი რეზილიენტობით ხასიათდებოდა მოზრდილ ასაკში.  ჰქონდათ კარგი სამსახური, ჰყავდათ ოჯახი და მეგობრები და შეეძლოთ სირთულეებთან გამკლავება.

მკვლევართა მეორე ნაწილის აზრით, რეზილიენტობა პროცესია და არ შეიძლება ყველა დამოუკიდებელ შემთხვევაში ცალკე იქნეს განხილული, რადგან ყოველი მომდევნო შემთხვევა წინა გამოცდილებას ეფუძნება. ამ მოსაზრების მხარდამჭერთა აზრით, რეზილიენტობა ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში სხვადასხვაგვარად ვლინდება და პიროვნების მიერ შერჩეული სტრატეგიებიც სხვადასხვაგვარია. ისინი თვლიან, რომ ადამიანები, რომელთაც პრობლემების გადაჭრის პოზიტიური გამოცდილება აქვთ, თავს არ არიდებენ სტრესულ სიტუაციებს, ბევრად მარტივად პოულობენ გამოსავალს  და მაღალი რეზილიენტობით გამოირჩევიან. მაგალითად, მოსწავლე, რომელიც ვერ ახერხებს თანატოლებთან არსებული პრობლემების დამოუკიდებლად მოგვარებას, არ შეუძლია გაუმკლავდეს საშინაო დავალებებს და არ გააჩნია პრობლემების დაძლევის პოზიტიური გამოცდილება, მაღალ რისკჯგუფს მიეკუთვნება. ასევე შეიძლება იყოს მასწავლებელი, რომელიც ვერ ახერხებს ემოციების მართვას, სამსახურში პირადი პრობლემებისგან დისტანცირებას,  ვერ პოულობს გზებს სტრესულ სიტუაციასთან გამკლავებისთვის.

მასწავლებლის რეზილიენტობასა და მის მნიშვნელობაზე ბევრი კვლევა არსებობს. საინტერესო სტატიებია ასევე მაღალი რეზილიენტობის მქონე მასწავლებლებსა და მოსწავლის მიღწევების კავშირის შესახებ. ამჯერად მიმოვიხილავთ გერმანელი მკვლევრების მიერ ჩატარებულ კვლევებს, რომლებიც მიზნად ისახავდნენ მასწავლებლებისა და მასწავლებლობის მსურველი სტუდენტების რეზილიენტობის კვლევას მოტივაციასთან მიმართებით. ამ შემთხვევაში ავტორები დაეყრდნენ, ე.წ. თვითგამორკვევის თეორიას (self-determination theory), რომელიც წარმოადგენს ადამიანის მოტივაციის შესწავლისადმი ფსიქოლოგიურ მიდგომას შინაგან და გარეგან მოტივაციაზე დაყრდნობით.

კვლევის ავტორები ეყრდნობოდნენ მოსაზრებას, რომელიც ამტკიცებს, რომ არსებობს პოზიტიური დამოკიდებულება შინაგანი მოტივაციით გამოწვეულ ცხოვრებისეულ მიზნებსა და ფსიქოლოგიურ მდგრადობას შორის. კვლევის მიზნებს წარმოადგენდა, იმის გარკვევა მასწავლებლებსა და მასწავლებლობის მსურველ სტუდენტებში – არსებობდა თუ არა კავშირი შინაგანი მოტივაციით გამოწვეულ ცხოვრებისეულ მიზნებსა და რეზილიენტობას შორის.

კვლევა ჩატარდა 252 სტუდენტსა და მასწავლებელზე. რეზილიენტობის განზომილებების ხარისხის განსაზღვრის მიზნით მკვლევრებმა ემოციური და მოტივაციასთან დაკავშირებული ფაქტორების გამოკითხვა ჩაატარეს კითხვარით, სოციალური ფაქტორებისა – ინტერვიუს საშუალებით, ხოლო პროფესიული განზომილება – უკვე არსებული სკალის გამოყენებით.

კვლევამ დაადგინა, რომ ადამიანები, რომლებიც მასწავლებლის პროფესიას შინაგანი მოტივაციით ირჩევენ, მაღალი რეზილიენტობით გამორჩევიან პროფესიაში, ვიდრე ისინი, ვინც ამას გარეგანი მოტივაციით აკეთებენ. ისინი უფრო მარტივად და ემოციური დაძაბულობის გარეშე უმკლავდებიან პროფესიულ ასპარეზზე არსებულ სირთულეებს.

კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ სტუდენტები უმეტესად მაღალი რეზილიენტობით და მოტივაციით გამორჩევიან, ვიდრე პროფესიაში გამოცდილების მქონე მასწავლებლები. მესამე და საინტერესო მიგნება მდგომარეობს შემდეგში, რომ ადამიანები, რომლებიც გარეგანი მოტივაციით ირჩევენ მასწავლებლის პროფესიას, ხშირ შემთხვევაში საერთოდ კარგავენ პროფესიასთან დაკავშირებულ ცხოვრებისეულ მიზნებს და ავტომატურად აგრძელებენ საქმიანობას.

მსგავს საკითხთან დაკავშირებით ჩატარებულ კიდევ ერთ კვლევაში, სადაც 325 სტუდენტი და მასწავლებელი იღებდა მონაწილეობას, დადგინდა, რომ მასწავლებლის კომპეტენციასა და პროფესიულ უნარებზე მაღალ დადებითი გავლენის მოხდენა ემოციურ ინტელექტსა და რეზილიენტობას შეუძლია. კითხვაზე, თუ რა არის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, რასაც სკოლის ყოველდღიურობაში არსებული ემოციური სირთულეების დაძლევაში დახმარება შეუძლია, მასწავლებლებისა და სტუდენტების უმეტესობა პასუხობდა, რომ მნიშნელოვანი სასკოლო გარემო, მოქნილობა და ადაპტაციის უნარია.

საინტერესო იქნებოდა შესწავლილიყო ქეისები – როგორ ახერხებს მაღალი მოტივაციის მქონე მასწავლებელი, რომელიც გამოირჩევა დაბალი რეზილიენტობით, სასკოლო ცხოვრებაში არსებული სირთულეების მოგვარებას. შესაძლებელია აღნიშნულის პირველი კვლევის შედეგებთან შესაბამება. მაგალითად, დაწყებითი კლასების მასწავლებელი ინტერვიუში აღნიშნავს, რომ სკოლაში კათედრაზე არსებული დაძაბული გარემო მასზე ძალიან მოქმედებს, იწვევს გაღიზიანებას და სურვილს, საერთოდ არ გამოცხადდეს სამსახურში. მეორე პედაგოგს მსგავსი სურვილი უჩნდება მაშინ, როდესაც ის ვერ ახერხებს კლასში არსებული დისციპლინური პრობლემების მოგვარებას და არც დახმარების მიღება შეუძლია კოლეგებისაგან. ორივე პედაგოგი აღნიშნავს, რომ სამსახურში მიღებული სტრესი მოქმედებს მათ განწყობაზე მთელი დღის განმავლობაში მათ დათრგუნვასა და განწყობის შეცვლას იწვევს. აღნიშნული მაგალითები ცხადყოფს, რომ დაბალი რეზილიენტობის მქონე მასწავლებლის მოტივაცია დროთა განმავლობაში მაშინ იკლებს, როდესაც მას არ შეუძლია პრობლემების მოგვარება და ყოველდღიურად ემოციური სტრესის მიღების საფრთხის ქვეშ იმყოფება.

ზემოხსენებული კვლევები ადასტურებს სასკოლო გარემოს მნიშვნელობას მასწავლებლის ფსიქოლოგიურ მდგრადობასა და მოტივაციაზე. არსებობს რიგი ქვეყნები, სადაც მასწავლებლები რამდენიმე წლის შემდეგ ტოვებენ სკოლას, ცდილობენ სხვა სამსახურის მოძებნას ან დგანან ფსიქოლოგიური გაუწონასწორებლობის საფრთხის წინაშე. მნიშვნელოვანია, რომ სკოლის დირექტორმა და თითოეულმა მასწავლებელმა ხელი შეუწყოს ჯანსაღი სასკოლო კლიმატის ჩამოყალიბებას, რათა ამჟამინდელმა სტუდენტებმა (კვლევაში მონაწილე პირები) პროფესიაში შესვლის შემდეგ იგრძნონ, რომ ნამდვილად სწორი არჩევანი გააკეთეს.

Z თაობის[1] წარმომადგენლები 16 წელზე მეტისანი არ არიან, თუმცა „ციფრულმა“ ბავშვებმა უკვე გაუჩინეს მშობლებს თავსატეხი. რატომ შეუცვალა მათ წიგნები გაჯეტებმა? გვეშინოდეს თუ არა ინტერნეტდამოკიდებულების? როგორ ჩნდება ყურადღების დეფიციტის სინდრომი? ამ საკითხების შესახებ საუბრობს ფსიქოლოგიურ მეცნიერებათა კანდიდატი, ოჯახის კონსულტანტთა და ფსიქოთერაპევტთა საზოგადოების გამგეობის წევრი, ეროვნული კვლევითი უნივერსიტეტის „ეკონომიკის უმაღლესი სკოლის“ სამაგისტრო პროგრამის „სისტემური საოჯახო ფსიქოთერაპია“ აკადემიური ხელმძღვანელი, ოჯახის ფსიქოთერაპევტთა საერთაშორისო ასოციაციის წევრი ანა ვარგა. ესაუბრება იულია ფუკოლოვა, «Harvard Business Review – რუსეთის“ უფროსი რედაქტორი.

– რა პრობლემები აღელვებთ თანამედროვე მშობლებს?

– პრობლემა სხვადასხვაგვარია, არსი კი ერთი – ბავშვთან კავშირის დაკარგვა, ურთიერთგაგების დეფიციტი და კონტროლის სირთულეები. მუდამ ასე იყო, თუმცა, შესაძლოა, ახლა უფრო მწვავედ განიცდებოდეს, რადგან მშობლები და ბავშვები არა მხოლოდ სხვადასხვა თაობის, არამედ განსხვავებული საკომუნიკაციო სისტემების წარმომადგენლებიც არიან. ბავშვები მთლიანად კომპიუტერულ სამყაროში ცხოვრობენ, მშობლები – ჯერ კიდევ წიგნებისაში.

– როგორ მოვიქცეთ? კითხვა ვაიძულოთ?

– ცხადია, არა. არ წაიკითხავენ. იძულებას აზრი არ აქვს, მხოლოდ კონფლიქტი მოჰყვება. პერიოდულად კაცობრიობის ისტორიაში საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ცვლილება ხდება. ეს ბუნებრივი პროცესია, უბრალოდ, ჩვენ ამ პროცესის დასაწყისში ვართ. შეიცვალა სენსორული მოდალობა – ბავშვები აღარ კითხულობენ, უყურებენ. კითხვის დროს წარმოსახვა ერთვება, უნდა წარმოიდგინოთ ყველაფერი, რასაც კითხულობთ. ყურებისას წარმოსახვა არ არის საჭირო. სიგნალი პირდაპირ მიდის თავის ტვინის ქერქის კეფის ნაწილში, ეს სხვაგვარი აღქმაა. ბავშვები ახალი საკომუნიკაციო კულტურის წარმომადგენლები არიან. მშობლებს მხოლოდ ის შეუძლიათ, თავად წაუკითხონ – ისარგებლონ იმით, რომ ბავშვებს მოსწონთ მათ გვერდით ყოფნა, ან აუდიოწიგნები შესთავაზონ.

– რას გულისხმობს ტერმინი „საკომუნიკაციო კულტურა“?

– ტორონტოს სკოლის კომუნიკაციის თეორიის წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები განსაზღვრავს ადამიანთა კულტურასა და მენტალიტეტს. მაგალითად, შუა საუკუნეების ადამიანი განსხვავდება თანამედროვე ადამიანისგან, მას სამყაროს შესახებ განსხვავებული წარმოდგენა და ფასეულობები აქვს. ცნობიერება დამოკიდებულია სოციუმზე, ჩვენ სოციალური ცხოველები ვართ, სოციუმს კი ადამიანთა ურთიერთქმედება განსაზღვრავს. კომუნიკაციის ახალი საშუალების გაჩენა ყოველთვის იწვევს პიროვნების, კულტურისა და საზოგადოების სერიოზულ ცვლილებებს. მკვლევრები კომუნიკაციის განვითარების სამ – ზეპირ, წერილობით და აუდიოვიზუალურ სტადიას გამოყოფენ. შუა საუკუნეებში ადამიანები ურთიერთობისთვის მეტყველებასა და სმენას იყენებდნენ, მთავარი ერთმანეთის ენის ცოდნა იყო. იმ საზოგადოებაში არ არსებობდა ბავშვობა როგორც სოციალური კატეგორია. ხუთი წლიდან, მეტყველების დაწყებისთანავე, ბავშვი საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი ხდებოდა. მას ზრდასრულივით აჭმევდნენ და აცმევდნენ. ის ზრდას აგრძელებდა, უფრო ძლიერი ხდებოდა, მაგრამ არავითარი შეღავათი არ ჰქონდა.

– როდის გაჩნდა ბავშვობის თანამედროვე გაგება?

– ზრდასრულობისა და ბავშვობის კონცეფციები წიგნის საბეჭდი დაზგის წყალობით გაჩნდა. წიგნიერმა ადამიანმა თავდაპირველად უნდა ისწავლოს და ინფორმაციულმა უფსკრულმა ადამიანები ორ კატეგორიად დაყო: იმად, ვისაც ინფორმაციის მიღება წიგნიდან შეეძლო და  იმად, ვისაც არ შეეძლო. ბავშვი აღარ აღიქმებოდა პატარა ზრდასრულად, დაიწყეს მისი მიზანმიმართული აღზრდა. ზრდასრული რომ გამხდარიყო, ბავშვს ძალისხმევა სჭირდებოდა, ხოლო მისი აღზრდის პასუხისმგებლობა მშობლებს დაეკისრათ. საზოგადოებაში შეიქმნა განსაზღვრული წარმოდგენა იმის თაობაზე, რას ნიშნავს კარგი ბავშვი, კარგი მშობელი, რა უნდა ვასწავლოთ ბავშვს, რისთვის უნდა დავსაჯოთ, დავაჯილდოოთ. ეს კარგად არის აღწერილი ფრენსის ბიორნეტის რომანში „პატარა ლორდი ფაუნტლეროი“. ასე გრძელდებოდა 300 წელზე მეტხანს.

– რა მოსდის ბავშვობას ინფორმაციულ ეპოქაში?

– ჩვენ წარმოსახვაზე თანდათანობით ვამბობთ უარს და მხედველობით რეგისტრში გადავდივართ. მხედველობით აღქმას სწავლა არ სჭირდება, შესაბამისად, ბავშვობა კვლავ ქრება, ისევე როგორც ზრდასრულობა. გაქრა საყოველთაოდ მიღებული სტანდარტები კარგი ბავშვისა და მისი სწავლების სავალდებულო შინაარსის შესახებ. ცოდნის მოცულობა იმდენად გაიზარდა, რომ არავის შესწევს უნარი, დაიმახსოვროს ყველაფერი, რაც კაცობრიობამ დღემდე დააგროვა.

– როგორც ჩანს, სწორედ ეს – ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომი აწუხებთ მშობლებს. ბავშვებს არ შეუძლიათ ყურადღების კონცენტრაცია, ინფორმაციის დიდი ულუფების ათვისება.

– მთლად ასე არ არის. უბრალოდ, სკოლა არ იძლევა ინფორმაციას იმ სახით, რა სახითაც ბავშვს შეუძლია მისი ათვისება.

– მაშ, პრობლემა სკოლაში უნდა ვეძებოთ და არა ბავშვში?

– რა თქმა უნდა. სკოლა არ არის მზად, მოერგოს თანამედროვე ბავშვს და იმ საზოგადოებას, რომელშიც მას მოუწევს ცხოვრება. მოსწავლეებს ძველებურად ახრჩობენ დიდი მოცულობის ინფორმაციით, არადა ის კომპეტენციები, გზები უნდა ვასწავლოთ, რომელთა საშუალებითაც თავად შეძლებენ ცოდნის მოპოვებას. მოწინავე სასწავლო დაწესებულებები არაფრის სწავლას არ აიძულებენ, ისინი წაახალისებენ დისკუსიებს, იყენებენ თამაშებს, ონლაინ სწავლებას, ბავშვები ამზადებენ მოხსენებებსა და პრეზენტაციებს. ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომი იმის შედეგია, რომ თანამედროვე ბავშვი ძველსა და ახალ თაობას შორის არსებულ ნაპრალში ჩავარდა. ზრდასრულებს დიდი თავსატეხი გაუჩნდათ შვილებისა და მათი მომავლის სახით.

– მიუხედავად ამისა, ბევრი მშობელი მოითხოვს აკადემიურ მოსწრებას, ბავშვები კი სწავლისადმი ყოველგვარ ინტერესს კარგავენ.

– სკოლა კვლავ ნებისმიერ ყურადღებას მოითხოვს, ბავშვი კი მზად არ არის – ის ტელევიზორის, კომპიუტერის, სმარტფონის ეკრანის ტყვეა.

– გამოდის, ბავშვებს გაჯეტები უნდა ჩამოვართვათ?

– არა. უნდა ვასწავლოთ მათსავე უნებლიე ყურადღებაზე დაყრდნობით. ეს ობიექტური მოცემულობაა და ვერ შევცვლით. როცა ახალი თაობის მასწავლებლები გამოჩნდებიან, ისინი ახალ მეთოდებს გამოიყენებენ და ბავშვებს სწორად ასწავლიან. მანამდე კი ბავშვი იძულებულია ისწავლოს სისტემაში, რომელიც არ არის მორგებული აღქმისა და კომუნიკაციის მისეულ ხერხს. ყოველდღე ის ოჯახიდან სხვა სამყაროში ხვდება, ამიტომ მშობელი უნდა დაეხმაროს. სხვათა შორის, სკოლას ძალიან კარგად ესმის საკუთარი უძლურება, ამიტომაც დავალებებს უფრო მშობლებისთვის იძლევა, ვიდრე ბავშვისთვის.

– საშინაო დავალება ცალკე თემაა. ზოგჯერ ზრდასრულებსაც უჭირთ მისი შესრულება. ეს ნორმალურად გეჩვენებათ?

– საქმე დავალებებში როდია, არამედ იმაში, რომ სკოლა ცდილობს, მშობელი ჩაითრიოს სასკოლო პრობლემების გადაჭრაში. ეს სწორად უნდა გავიგოთ.

– კერძოდ ,როგორ?

– ბავშვის მხარეზე უნდა ვიყოთ, დავეხმაროთ სწავლაში და იმედი გვქონდეს, რომ სკოლის საკმაოდ უაზრო წლების გავლით იპოვის იმას, რაც აინტერესებს და ნებისმიერი ყურადღების განვითარებას ისწავლის.

– გამოდის, სკოლაში კარგი შეფასებები უნდა დავივიწყოთ?

– თუ მშობელი სახლში ებრძვის ბავშვს, მასწავლებელი კი სკოლაში, მას არა მხოლოდ ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომი ელის, არამედ მძიმე ნევროზი და შემეცნებითი მოტივაციის დაკარგვაც. ბავშვები პატარა მარსელები არიან, დღეს სწორედ ისინი დგანან პროგრესის დანის პირზე, ამიტომ სამყარო მათ უნდა მოერგოს. დღეს წინა თაობას მომდევნოსთვის არაფრის მიცემა არ შეუძლია. 10–20 წლის შემდეგ თაობათა შორის ნაპრალი ამოივსება, მაგრამ მანამდე ძალიან გაგვიჭირდება.

– კიდევ რა განასხვავებს თანამედროვე ბავშვებსა და მოზარდებს მათივე ასაკში მყოფი მშობლებისაგან?

– თანამედროვე ბავშვები სოციალიზაციას ინტერნეტის საშუალებით ახერხებენ, მათ მშობლებს კი პირადი ურთიერთობები ჰქონდათ.

– დღეს ბავშვები თითქმის არ სეირნობენ, ეზოები დაიცალა. როგორ უნდა შეძლონ პირადი ურთიერთობა?

– უფროსებს სამყარო ძალიან საშიში ეჩვენებათ, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ის რეალურად საშიშია. სკოლის გარეთ თანამედროვე ბავშვები, ალბათ, ზაფხულში ან მოგზაურობისას თუ ამყარებენ პირად ურთიერთობებს, სპორტის გუნდურ სახეობებში მონაწილეობაც ეხმარებათ. მათ ონლაინ ურთიერთობა უფრო იზიდავთ. ამისი არ უნდა გვეშინოდეს. ის, რომ საკუთარი შვილისა არ გვესმის, ნორმალურია. სამაგიეროდ, თავად ის შეძლებს, უკეთ გაუგოს შვილებს.

– ინტერნეტი შეიძლება საშიშიც იყოს.

– წინათ მშობლები იმაზე წუხდნენ, რომ შვილი შუაღამემდე ქუჩაში იყო და შესაძლოა ცუდ წრეში აღმოჩენილიყო. ახლა ფსიქოლოგიურ ანალოგად ინტერნეტი იქცა. თუმცა, ცხადია, უნდა არსებობდეს კონტროლი, გარკვეული შეზღუდვები. შეიძლება ფილტრის დაყენება, პროვაიდერთან მოლაპარაკება, რომ ბავშვებს ღამით ინტერნეტი არ ჰქონდეთ.

– პრობლემები ონლაინ ურთიერთობებშიც ჩნდება. გახსოვთ სტიოპას ისტორია? სოციალურ ქსელში მეგობრები დასცინოდნენ მის გვერდს, პატარას უწოდებდნენ. სტიოპას დედამ ნაცნობებს შვილის გვერდის მოწონება სთხოვა. ბავშვი უცებ ზეპოპულარული გახდა. სწორად მოიქცა დედა?

– რა თქმა უნდა, სწორად მოიქცა, ბავშვებს უნდა დავეხმაროთ. დედამ ის კომუნიკაციები გამოიყენა, რომლებიც მისი შვილისთვის აუცილებელი იყო. მშობლები მუდამ ერეოდნენ, თუ შვილს ურთიერთობა არ გამოსდიოდა, უბრალოდ, წინათ დახმარებას სხვა ფორმა ჰქონდა. დედა შვილის მეგობრებს შინ იწვევდა, უმასპინძლდებოდა, მამა ფეხბურთის თამაშს სთავაზობდა. დღეს შვილთან ერთად შეგვიძლია ვიმსჯელოთ ინტერნეტში მისი პირადი გვერდის გაფორმებაზე; უთვალავ ინტერნეტსაზოგადოებას შორის ერთად მოვძებნოთ სასურველი.

– სოციალურ ქსელში ბავშვები ხშირად ბილწსიტყვაობენ. ამას რა მოვუხერხოთ?

– მშობლებს და მასწავლებლებს ეს აშინებთ, მეც ვწუხვარ ჩემს შვილიშვილებზე. აკრძალვით ვერაფერს გავხდებით. ბავშვობაში ბევრი იყენებს უცენზურო ლექსიკას, მაგრამ მხოლოდ პირად ურთიერთობაში. ახლა ბავშვებს ურთიერთობა სოციალურ ქსელში აქვთ, მშობელს ყველაფრის წაკითხვა შეუძლია. მოზარდი საკუთარ პოპულარობაზე ზრუნავს და ყოველთვის მოიძებნება ვინმე, ვინც ბილწსიტყვაობას იწყებს. როგორ მოვიქცეთ? მშვიდად. საზოგადოდ, ინტერნეტურთიერთობა ძალზე სასტიკია, რადგან მეტწილად ანონიმურია.

– ბევრი ბავშვი საათობით ონლაინ რეჟიმშია. როგორ ამოვიცნოთ ინტერნეტდამოკიდებულება?

– თუ ბავშვი არ შორდება გაჯეტს, ხოლო თუ გამოვართვით, ბრაზდება ან სასოწარკვეთილება ეუფლება, ეს უკვე დამოკიდებულებაა. საშიში ნიშანია, თუ ბავშვი არ გამოდის ოთახიდან და არც მასთან შესვლა შეიძლება, საჭმელს კართან ვუტოვებთ. ამ შემთხვევაში საჭიროა პროფესიონალის დახმარება. თუ სკოლაში დადის, სწავლობს, ურთიერთობს ახლობლებთან, დანარჩენ დროს კი კომპიუტერთან ატარებს, არ იდარდოთ, ახლა ეს ნორმალურია.

– მშობელი ძნელად შეურიგდება შვილის ასეთ ყოვლისმომცველ გატაცებას კომპიუტერით.

– მათ მხოლოდ უნდა თანავუგრძნოთ რთული მშობლობის გამო. არსებობს გამოთქმა: „მშობელი ის ადამიანია, რომელიც ჯიბის ფულს გვაძლევს“. არა, მშობელი ის ადამიანია, რომელსაც მოფერება, ნუგეშისცემა, მხარდაჭერა შეუძლია. ინტერნეტში ბავშვი ამას ვერ იპოვის. არასწორი იქნება, თუ მხარდაჭერის ნაცვლად მას დამოძღვრას, ყვირილს და დასჯას დავუწყებთ.

– კიდევ რა უნდა იცოდნენ „ციფრული“ ბავშვების მშობლებმა?

– უარი უნდა თქვან საკუთარ ამბიციებზე. კულტურის რაობა შეიცვალა და ჩვენი ცოდნა ბავშვებს არ გამოადგებათ. ჩვენ შეგვიძლია ემოციურად დავეხმაროთ. თავის ტვინის ქერქქვეშა უბნები უფრო ნელა ვითარდება, ვიდრე ქერქი, ამიტომ ბავშვის, ისევე როგორც დიდის, ემოციური ფუნქციონირება არ იცვლება – ჩვენ ისევე განვიცდით, როგორც პირველყოფილი ადამიანები. ბავშვს დასჭირდება ფსიქიკური სიჯანსაღე, რომელსაც მაღალი ფსიქოთერაპიული პოტენციალის ოჯახში მიიღებს. ეს ის ოჯახია, სადაც ადამიანები მშვიდად ცხოვრობენ, დროს ერთად ატარებენ და ერთმანეთს მხარში უდგანან. ასე იქმნება ემოციური საყრდენი, რომელიც მნიშვნელოვანია ბავშვისთვის.

– რას ფიქრობთ დასჯაზე, ღირს მისი გამოყენება?

– დასჯის მიმართ თანამედროვე ბავშვი ნაკლებმგრძნობიარეა. სწორედ ამიტომ არის საჭირო ბავშვთან ემოციური კავშირის დამყარება, რომ დისტანციამ დისკომფორტი შეუქმნას, ემოციური სითბოს დაკარგვის შიში გაუჩინოს. ეს მთავარი ბერკეტია. სხვაგვარი აღარ არსებობს.

– შეძლებული ოჯახების შვილებს დღეს ყველაფერი აქვთ, რასაც მოისურვებენ. ამ პირობებში როგორი მოტივაცია უნდა შევთავაზოთ წინსვლისთვის?

– რთული საკითხია. მყავს ღარიბ ოჯახებში გაზრდილი კლიენტები, რომლებიც გამდიდრდნენ. მათ სურთ, შვილებსაც ჰქონდეთ წარმატების ისეთივე მოტივაცია და ლტოლვა, როგორიც თავად ჰქონდათ. ბავშვებს კი ეს არ სჭირდებათ. ინტერესის გასაღვიძებლად ე.წ. განმავითარებელი დისკომფორტის შექმნაა საჭირო.

არ შეიძლება ბავშვის სურვილების პირველი მოთხოვნისთანავე ასრულება – მოთხოვნილებები უნდა ჩამოყალიბდეს. გაჯეტი არ უნდა წავართვათ, რადგან ის უკვე ციფრულ სამყაროში ცხოვრობს, მაგრამ სხვა დანარჩენის თავზე დაყრა აუცილებელი არ არის. განსაზღვრული ასაკიდან ბავშვს შეუძლია, ფული გამოიმუშაოს. ასეთი შესაძლებლობა უნდა მივცეთ, ზოგჯერ უნდა მოვთხოვოთ კიდეც. საზოგადოება, რომელშიც ფული უკვე დიდი ხანია გამომუშავებულია, სწორედ ასე იქცევა. არ აქვს მნიშვნელობა მდიდარი მშობლები გყავს თუ ღარიბი, არდადეგებზე ყველა უნდა ცდილობდეს დამატებითი შემოსავლის შოვნას.

– ნუთუ შეძლებული მშობლები ამისთვის მზად არიან?

– დიახ. ჩვენ დეტალურად ვმსჯელობთ პროგრამაზე, სად და როგორ უნდა გამოიმუშაოს ბავშვმა ფული. სურს უახლესი ვერსიის ტელეფონი? მაშინ გაისარჯოს. ზოგიერთი ბავშვი საკუთარი მშობლების, ნათესავების ან ნაცნობების კომპანიაში მუშაობს, ზოგი საოჯახო საქმეს აკეთებს. პატარასაც შეუძლია დაეხმაროს ბებოს, ჭუჭყიანი ჭურჭელი ნიჟარაში ჩაალაგოს, სუფთა კი კარადაში შეაწყოს, დედ–მამას ბუტერბროდი მოუმზადოს. ბავშვმა გაცვლის იდეა უნდა აითვისოს – ვიღებ, თუ რაღაცას მეც გავცემ.

– როგორ ვასწავლოთ ბავშვს მიზნების დასახვა და მიღწევა, თუ განსაკუთრებით არაფერი აინტერესებს?

– მიზანი ჩნდება, როცა ჩნდება რაღაცის საჭიროება. საჭიროა დეფიციტი. თანამედროვე ბავშვები გვიან იზრდებიან, რადგან დღეს არ არსებობს ბავშვობა და ზრდასრულობა. თუ ბავშვმა არ იცის, რა უნდა აკეთოს საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ, შეუძლია იმუშაოს და ადრე თუ გვიან იპოვის თავის გზას. სკოლაში მრავალი შესაძლებლობა უნდა მოსინჯოს – ფეხბურთი თუ არ გამოუვა, რობოტების გაკეთება სცადოს. თუ ესეც არ მოეწონა, ძებნა განაგრძოს. ბიჭები იშვიათად ავლენენ სურვილებს, გოგონებთან საქმე უფრო მარტივადაა – სხვა თუ არაფერი, მათ მეგობრებთან ყოფნა მაინც უნდათ. ბევრია დამოკიდებული პედაგოგსა თუ მწვრთნელზე.

– Z თაობის წარმომადგენლები სჭარბობენ წინამორბედებს – Y თაობას. როგორც ჩანს, მათ კიდევ უფრო მკაცრი კონკურენცია ელით ადგილის დასამკვიდრებლად. მუჯლუგუნებიც უნდა აიტანონ?

– დიახ, ასეა. ცხადია, ახალი საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები სიტუაციას ამსუბუქებს. უმაღლესი განათლების მქონე ამდენი ადამიანი, რომელიც თავით გამოიმუშავებს ფულს, საზოგადოებას არ სჭირდება. ინტერნეტში კი ყველა თანასწორია, აქ ყველას შეუძლია, აკეთოს საქმე და გამოიმუშაოს.

– დღეს მშობლები საუკეთესო სკოლებსა და უმაღლეს სასწავლებლებს ეძებენ. გგონიათ, რომელიმე მათგანი შეეგუება იმას, რომ შვილი უმაღლესი განათლების გარეშე დარჩეს?

– ეს მშობლების საქმე არ არის – მშობლები მიმავალი თაობაა. ბავშვებზე ორიენტირებაა საჭირო და არა მშობლებზე. თუ ერთიან ეროვნულ გამოცდებს ვერ აბარებს ან უმაღლეს განათლებას ვერ ძლევს, ესე იგი, სხვა ბედი ელის. მისი ცხოვრებაც აეწყობა. უნდა ავუხსნათ, რომ მთავარი საყვარელი საქმის პოვნაა. სხვას ყველაფერს თვითონ გაუმკლავდება.

წყარო: https://hbr-russia.ru/biznes-i-obshchestvo/fenomeny/a18445/

[1] Y თაობის შემდგომი თაობა, მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტი თარიღები უცნობია, დემოგრაფები და მკვლევრები, როგორც წესი, ასახელებენ 1990–იანი წლების შუა პერიოდსა და 2000–იანი წლების დასაწყისში დაბადებულებს. ამ თაობისთვის დამახასიათებელია ინტერნეტის ფართო გამოყენება ადრეული ასაკიდან. ისინი ადვილად ერკვევიან ტექნოლოგიებში, სოციალიზაციას ძირითადად სოციალური მედიის საშუალებით ახდენენ. ზოგიერთი მკვლევარი აღნიშნავს, რომ გლობალური ფინანსური კრიზისის პერიოდში (2000–2010) ცხოვრებამ მათ გაუბედაობისა და დაუცველობის განცდა გაუჩინა.

საუკუნეთა განმავლობაში დადასტურდა, რომ კოგნიტიური მოსწავლეობა სწავლების ეფექტიანი ფორმაა. ოსტატის ან სხვათა გვერდით მუშაობით ახალგაზრდებმა ბევრი უნარ-ჩვევა და ხელობა შეიძინეს. ცოდნით შეიარაღებული მეგზურები აწვდიან მათ მოდელებს. დემონსტრირება და შესწორებები, ისევე როგორც პირადი მაგალითი, ზრდის მოტივაციას. მოსწავლის კომპეტენციის ზრდასთან ერთად საჭირო მოქმედებები რეალური, მნიშვნელოვანი და უფრო რთული ხდება. რეალურ დავალებებში მონაწილეობის გზით, გამოცდილი მასწავლებლის დახმარებით, მოსწავლეები ითვისებენ ცოდნას, უნარ-ჩვევებსა და ღირებულებებს. ამასთან, ორივეს, „შეგირდებსაც“ და „ოსტატებსაც“, თავიანთი წვლილი შეაქვთ ურთიერთობის ამ პროცესში უნარ-ჩვევების გაუმჯობესების თვალსაზრისით.

ალან კოლინსი და მისი კოლეგები ფიქრობდნენ, რომ სკოლაში შეძენილ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს ბევრი არაფერი აქვს საერთო სკოლის გარეთ მათ მოხმარებასთან. ამ დისბალანსის გამოსასწორებლად განათლების ზოგიერთი სპეციალისტი სკოლებს ურჩევს, გაითვალისწინონ კოგნიტიური მოსწავლეობის ბევრი მახასიათებელი. იმის მაგივრად, რომ ისწავლო ძერწვა, ცეკვა ან შენება კაბინეტებში, მოსწავლეობა ფოკუსირებული უნდა იყოს ისეთ კოგნიტიურ მიზნებზე, როგორებიცაა წაკითხულის გაგება, წერა და მათემატიკური პრობლემების გადაჭრა. არსებობს კოგნიტიური მოსწავლეობის მრავალი მოდელი, რომელთა უმრავლესობა იზიარებს შემდეგ 6 მახასიათებელს:

• მოსწავლეები აკვირდებიან ექსპერტს (როგორც წესი, მასწავლებელს), რომელიც იძლევა საქმის შესრულების ნიმუშს;
• მოსწავლეები იღებენ გარე მხარდაჭერას წვრთნისა და ზედამხედველობის მეშვეობით (მათ შორის – მინიშნებებით, უკუკავშირით, ნიმუშებითა და შეხსენებებით);
• მოსწავლეები იღებენ კონცეპტუალურ დახმარებას, რომელიც შემდეგ თანდათან უჩინარდება, როცა მოსწავლე უფრო კომპეტენტური და დაოსტატებული ხდება;
• მოსწავლეები აგრძელებენ თავიანთი ცოდნის ვერბალიზაციას – პროცესებისა და ნასწავლი მასალის სიტყვებით გამოხატვას;
• მოსწავლეები ახდენენ თავიანთი პროგრესის რეფლექსიას, ადარებენ რა საკუთარ მოქმედებას პრობლემის გადასაჭრელად ექსპერტის მოქმედებას;
• მოსწავლეებს მოეთხოვებათ, მოსინჯონ ნასწავლის გამოყენების ახალი გზები, გზები, რომლებიც ოსტატის გვერდით არ უსწავლიათ. სწავლის დროს მოსწავლეებს უწევთ, დაეუფლონ რთულ ცნებებსა და უნარ-ჩვევებს, მოახდინონ მათი რეალიზაცია სხვადასხვა გარემოსა და სიტუაციაში.

როგორ შეუძლია სწავლებას, უზრუნველველყოს კოგნიტიური მოსწავლეობა? ამის ერთ-ერთი მაგალითია მენტორობა სწავლებაში. მეორეა შერეული ასაკის ჯგუფები. ინდიანაში, ინდიანაპოლისის ერთ-ერთ დაწყებით სკოლაში, სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეები ყოველდღიურად გარკვეული ხნის განმავლობაში გვერდიგვერდ მუშაობდნენ წრეში, რომელშიც კოგნიტიური მოსწავლეობის მრავალი მახასიათებელი იყო ჩართული. წრეებში ყურადღებას ამახვილებდნენ რაიმე ხელობაზე ან მიმართულებაზე, მაგალითად, მებაღეობაზე, არქტიტექტურაზე ან “ფულის კეთებაზე”. სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებში ექსპერტობის სხვადასხვა დონე იქნა გამოვლენილი. ამრიგად, მოსწავლეებს შეუძლიათ, კომფორტულად ისწავლონ და, იმავდროულად, ჰყავდეთ ზედამხედველი ოსტატი.

კოგნიტიური მოსწავლეობის კიდევ ერთი წარმატებული მაგალითია მიდგომა, რომელიც ეფუძნება ურთიერთსწავლების (რეციპროკულ) მეთოდს.

კოგნიტიური მოსწავლეობა მათემატიკის სწავლის დროს. კოგნიტიური მოსწავლეობის მოდელის კიდევ ერთი მაგალითია მათემატიკური პრობლემების გადაჭრის სწავლების შოენფელდის მეთოდი. შოენფელდმა აღმოაჩინა, რომ პრობლემის გამოუცდელი გადამჭრელები გამოსავლის ძიების არაეფექტიან გზას მიჰყვებიან (მიუხედავად იმისა, რომ ამ გზას ისინი სწორ გამოსავლამდე არ მიჰყავს). მათგან განსხვავებით, ექსპერტი პრობლემის გადამჭრელები გადაწყვეტილების ძიებისას კოგნიტიურ პროცესებს იყენებენ, მათ შორის – ქცევის დაგეგმვას, განხორციელებას, ვერიფიკაციას – ისინი ამოწმებენ და საჭიროების შემთხვევაში ცვლიან ქცევას შედეგების გათვალისწინებით.

იმისთვის, რომ მოსწავლეებს პრობლემათა გადაჭრის ექსპერტებად ქცევაში დაეხმაროს, შოენფელდი მათ სამ მნიშვნელოვან კითხვას უსვამს: რას აკეთებ? რატომ აკეთებ? როგორ დაგეხმარება მიღწეული წარმატება გამოსავლის პოვნაში? ეს კითხვები ეხმარება მოსწავლეებს, აკონტროლონ თავიანთ მიერ გამოყენებული პროცესები და ააგონ თავიანთი მეტაკოგნიტიური ცნობიერება.

აი, ერთი მაგალითი:

„სესიები იწყება, როცა ვარიგებ კითხვების სიას… ხშირად რომელიმე მოსწავლეს “შთაგონება” ეწვევა ხოლმე… ჩემი დანიშნულება არც “კი”-ს ან “არა”-ს თქმაა, არც მოსაზრებების შეფასება. მე უფრო დიკუსიისთვის საკითხების წამოჭრა მევალება. როგორც წესი, რამდენიმე მოსწავლე მპასუხობს, რომ მათ ვერ გაიგეს პრობლემის არსი. როცა ამოცანიდან აზრს გამოვიტანთ, ზოგს უჩნდება ეჭვი, რომ მოსაზრება [X] უბრალოდ უაზროა… ამ შემთხვევაში მე გამოვდივარ შუამავლის როლიდან, რათა მთელ კლასს გავაგებინო: ჯერ ვიდრე გამოსავლის ძიებაში გადაეშვებოდეთ, დარწმუნდით, რომ გესმით დასმული პრობლემა. სხვაგვარად გამოვა, რომ ნადირობისას დაუმიზნებლად ესვრით გარეულ იხვს“.

პრობლემის გაგებისა და გადაჭრის პროცესების ამგვარი მონიტორინგი ეხმარება მოსწავლეებს, მათემატიკოსებივით დაიწყონ ფიქრი და მოქმედება. ამ პროცესის განმავლობაში შოეფელდი იმეორებს ზემოთ მოყვანილ სამ კითხვას (რას აკეთებთ? რატომ? როგორ დაგეხმარებათ ეს?). თითოეული ეს კომპონენტი ეხმარება მოსწავლეებს, გააცნობიერონ და დაარეგულირონ თავიანთი ქცევა.

ცხოვრება გზებისგან შედგება. ყოველ ეტაპს, ყოველ ახალ გზაზე გასვლას მოაქვს როგორც სირთულეები, ისე გამოცდილებაც. გზაზე შემდგარს გიწევს სხვა მაგისტრალზე გადახვევაც, თუმცა მიზანი ყოველთვის ერთია – როგორმე დანიშნულების ადგილამდე მიაღწიო. ეს კი მრავალი ხერხით, მრავალი გზითაა შესაძლებელი, რომლებიც, ვფიქრობ, გამუდმებით უნდა ეძებო. მე ჩემს შედარებით ახალ გზაზე მოგითხრობთ – აუტიზმის მქონე ბავშვის დედობის გზაზე, პრობლემებზე, რომლებიც შემხვედრია და რეალურ გზაზე, რომელსაც ჩემს შვილთან ერთად ყოველდღე გავდივარ.

შესაძლოა, არ იცოდეთ, რომ აუტიზმის მქონე პირებს რუტინა უყვართ; ეჯაჭვებიან ნაცნობ გარემოს, ნივთებსა და ადამიანებს. თუმცა ამის თავიდან აცილება მრავალფეროვანი გარემოს შეთავაზებითაა შესაძლებელი. ასეთი ბავშვები ხშირად აწყობენ ტანტრუმს უცხო ადგილას. მართალია, ეს მშობლის დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, მაგრამ განსხვავებულ სივრცესა და სიტუაციაში ხშირად მოხვედრა ნელ-ნელა აჩვევს მათ შფოთვის დაძლევას.

ამბობენ, რომ აუტიზმის მქონე მოსწავლეები ეჯაჭვებიან ერთ კონკრეტულ, მათთვის ყველაზე საყვარელ, მისაღებ მასწავლებელს და მხოლოდ მასთან „იხსნებიან“. არის ამაში სიმართლის წილი. მაგრამ თუ გვსურს, მათ მეტი ხალხი გაიცნონ, სხვადასხვა მეთოდით ისწავლონ და, შესაბამისად, თვალსაწიერიც გაუფართოვდეთ, სასურველია, პარალელურად რამდენიმე მასწავლებელთან ჰქონდეთ ურთიერთობა.

ჩემმა აუტიზმის მქონე ბიჭმა დაძლია მიჯაჭვულობა, უცხო გარემოს შიში და უფრო ინტერესიანი გახდა, ვიდრე წინათ იყო, მაგრამ ზოგიერთი რამ მაინც რჩება მოსაგვარებელი. ერთ-ერთია გზა.

ჩემი აზრით, ბავშვის სასწავლო სივრცედ გზის გამოყენება ძალიან მოხერხებულია. მაგალითად, თუ მანქანით მგზავრობთ, გზაში შეიძლება ჩაურთოთ ქართული სიმღერები, ლექსები, ზღაპრები, რათა ყოველგვარ გარემოში ესმოდეს ის, რაც ხელს შეუწყობს მისი მეტყველების განვითარებას. შუქნიშანი შესანიშნავი საშუალებაა ფერების შესასწავლად. შუქნიშანზე მინიშნება ყურადღების დეფიციტის მქონე ბავშვთან კომუნიკაციის დამყარებაში დაგეხმარებათ, მას კი მცირე „საგარეო დავალება“ უკეთ კონცენტრირებაში შეუწყობს ხელს.

გზაზე ჩვენი მთავარი პრობლემა ჩემი სამსახურის ოფისია, რომელიც ჩემს შვილს ძალიან უყვარს. არადა, დრო ხშირად სხვაგვარადაა გათვლილი. თუ გავბედე და ოფისთან ჩასახვევს გვერდი ავუარე, ჩემს შვილს ისტერიკა ეწყება. არ ჭრის არც წინასწარი შეგონებები, რომ სხვაგან მივდივართ, არც შუქნიშანი, არც დაპირებები, არც მუსიკა… ძალიან ძნელია მანქანის მართვა, როდესაც უკანა სავარძელზე შენი შვილი ტანტრუმს აწყობს – მთელი ხმით ტირის და ფეხებს აბაკუნებს, ამიტომ მიწევს შემოვლითი, ზოგჯერ საკმაოდ შორი გზების ძიება, რომ მისი და საკუთარი ნერვები დავზოგო. ალბათ წარმოიდგენთ, ასეთ შემთხვევებში რა უხერხულ მდგომარეობაში ვარდებიან მშობლები, რომლებიც აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებთან ერთად საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობენ. გამოსავალი ერთადერთია – ტანტრუმის იგნორირება, და ბავშვი ადრე თუ გვიან შეეგუება მოცემულობას. ჩემი შვილი უცხო ქუჩებს ყოველთვის ინტერესით ათვალიერებს ფანჯრიდან, შედარებით მშვიდადაა, თუმცა ხანდახან ვრისკავ და განგებ გავდივარ ხოლმე იმ მონაკვეთს, სადაც, სურს, შევყოვნდე, ოღონდ წინასწარ ყოველთვის ვაფრთხილებ, რომ აქ ვერ გავჩერდებით, სხვაგან მივდივართ – მინდა, პატარაობიდანვე მიეჩვიოს, რომ, სამწუხაროდ, ცხოვრება ისე არ არის მოწყობილი, როგორც გვინდა. ბებია-ბაბუები მის დასაშოშმინებლად მის საყვარელ მარილიან ჩხირებს იყენებენ ხოლმე. სპეციალისტები ამას „განმამტკიცებელს“ უწოდებენ და ბავშვს საყვარელ ნივთს თუ ნუგბარს მხოლოდ მას შემდეგ აწვდიან, რაც დამშვიდდება, რათა არ დაასკვნას, რომ ტირილითა თუ სხვა არასასურველი ქცევით სურვილების ასრულება შეიძლება.

სასურველია, ბავშვმა იცოდეს საკუთარი დღის განრიგი, რათა წინასწარ განეწყოს იმისთვის, რის შემდეგ რას უნდა ელოდეს. მე ყოველთვის ვცდილობ ახსნას, რის შემდეგ რა აქტივობა გვაქვს დაგეგმილი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერა და ვერ მოვახერხე ვიზუალური მასალის შედგენა. არადა ფოტოებს და ნახატებს ბავშვი გაცილებით ადვილად აღიქვამს და მათ ხშირადაც იყენებენ ბაღებსა თუ სკოლებში. ჯერჯერობით ბიჭუნა კვლავ ისტერიკას მართავს იმ ქუჩაზე, სადაც ოფისია, მაგრამ, მჯერა, ამასაც მოვერევით.

გზის ძიება საჭიროა სწავლის პროცესშიც. მაგალითად, ბავშვს ხატვა უყვარს, მაგრამ ციფრებს ვერ სწავლობს? შეიძლება ვთხოვოთ რამდენიმე ღრუბლის დახატვა, შემდეგ მიმდევრობით ჩავაწერინოთ მათში ციფრები, ბოლოს კი მივეხმაროთ, რომ თითოეუკ ღრუბელს იმდენივე წვიმის წვეთი მიუხატოს, რა ციფრიცაა მასზე გამოსახული. ეს თამაში სახალისოცაა და სწავლაშიც დაეხმარება – ასწავლის წერას, ციფრებს, თვლას, საგნების რაოდენობის გამოცნობას.

ერთ-ერთმა მშობელმა აუტიზმის მქონე შვილს ანბანი ძერწვით ასწავლა. ახლა გოგონა პლასტილინისგან გასაოცარ ფიგურებს ქმნის. მუსიკის მოყვარული ბავშვისთვის შეიძლება სიმღერისა და ტექსტის მოფიქრებაც მისი საჭიროებებისა და შესასწავლი მასალის მიხედვით. შემეცნებითი სიმღერის შესანიშნავი მაგალითია ეს ვიდეოც. კარგი იქნებოდა, ასეთი მასალა ქართულ ენაზეც ბევრი იყოს.

ბავშვს თქვენთან ურთიერთობა არ უნდა? უპოვეთ „სუსტი წერტილი“. ერთმა ცნობილმა ფსიქოლოგმა მირჩია, შვილთან ურთიერთობა მისთვის სასიამოვნო აქტივობის მეშვეობით დამემყარებინა. მართლაც, მეც დავიწყე მის საყვარელ ბატუტზე ხტუნვა და ბავშვი გაოცდა, გაიღიმა. მერე ხელებიც ჩავკიდე და ბედნიერმა თვალებში შემომხედა. არადა მანამდე თვალით კონტაქტს გაურბოდა. ერთად როცა ვხტუნავთ, თავის სამყაროს სწყდება და ნამდვილად ჩემთანაა. ასევეა ცურვის დროსაც, რადგან ძალიან უყვარს წყალი. ცურვა ისე აბედნიერებს, რომ მზადაა, ყველა სიტყვა გითხრას, რაც კი იცის, ბოლომდე გამოხატოს საკუთარი განცდები. ასეთ დროს შესაძლებელია ემოციების სახელდებისა და მათთან დაკავშირებული ფრაზების დასწავლაც. მაგალითად: „მიხარია!“, „რა კარგია!“, „ცურვა ბედნიერებაა!“, „ზღვაში ტალღებია!“, „მომწონს!“ – და ა. შ.

სიტყვას აღარ გავაგრძელებ, მინდა, წარმატებები და გამძლეობა გისურვოთ ახალი გზების ძიებაში. დაე, გეპოვოთ გზა, რომელიც საუკეთესო შედეგამდე მიგიყვანთ.

წელიწადის დროებიდან ზამთარი ყველაზე ძალიან იმიტომ მიყვარს, რომ გარე სამყაროს მომაბეზრებელი ერთფეროვნება ძველ ვარაუდს მიდასტურებს: ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე ამაღელვებელი ამბები სადღაც სხვაგან კი არ ხდება, არამედ აქ, სადაც ჩემი ძვირფასი ნივთებია: წიგნები, კომპიუტერი, ჩაის ფინჯანი, წითლად შეღებილი ხის მელია. ამინდის გამოსვლა და ამ რწმენის შერყევა ერთია ხოლმე – იქნებ ვცდები და ზამთრის თვეებით აღფრთოვანებით რაღაც ისეთის გადაფარვას ვცდილობ, რაც ყველა ინტროვერტისთვის კარგად ნაცნობია?

ასეა თუ ისე, წიგნების თაობაზე არ ვცდები: სადაც წიგნებია, იქ სიცოცხლეა. ბევრად უფრო სავსე ცხოვრება. გარდაუვალი დრამატიზმი. ვნებები.

ზამთარი დადგა და მეც დავიწყე ფიქრი იმ მწერლებზე, გრძელ საღამოებს სახეს რომ უცვლიან და რაღაც ისეთად აქცევენ, დაუვიწყარი გამოცდილებების გამო, სიცოცხლის ბოლომდე რომ გვამახსოვრდება. რამდენიმეს დავასახელებ, რომლებმაც თავის დროზე სხვა შუქით გაანათეს ჩემი ოთახი, ძვირფასი ნივთების ჩრდილები კი უცნაურად აამოძრავეს.

მაშ, ასე – ჩარლზ დიკენსი. ბოლოს როდის წაიკითხეთ? მე – 1991 წლის იანვარში, სანთლისა და სამზარეულოს ნათურის შუქზე, მონაცვლეობით. ენერგოკრიზისი, მთელი თავისი მშვენიერებით, ჯერ კიდევ წინ იყო. მახსოვს, როგორ უხალისოდ ვაქრობდი სანთელს, როცა შუქი მოდიოდა და მაცივრისა და ტელევიზორის უცაბედი ახმაურება გულს მიხეთქავდა. მახსოვს ახლად გამოღვიძებული ბებიაჩემის ბუტბუტიც – სულ გაიუბედურებს თვალებს ეს ბავშვიო. და რა უნდა მომხდარიყო ჩემს მაშინდელ ცხოვრებაში იმაზე უკეთესი, ვიდრე ზამთრის საღამოებში „დევიდ კოპერფილდის“ ეპოქაში მოგზაურობა იყო?

დიკენსი სწორედ ასეთ დროს წასაკითხი მწერალია. გარე სამყარო არ არსებობს. ოთახში შენ და ჩრდილები ხართ, რომლებიც სულის ჩადგმას ელიან – შენგან, ყოვლისშემძლე მკითხველისგან. ნაახალწლევს, როცა ძველი და ახალი ფილმებით თავის შექცევაც მოგწყინდებათ და თვალიც აღარ გაგეპარებათ წინა დღის კერძებისკენ, გადაშალეთ დიკენსის რომელიმე წიგნი – დიდი და მძიმე. თაროზე წლების წინ შემოდებული და დავიწყებული. ან სულაც იაფფასიანი, თხელყდიანი გამოცემა – შედარებით მსუბუქი. „პიკვიკის კლუბის ჩანაწერები“, „ოლივერ ტვისტი“, „ნიკოლას ნიკლბი“, „ორი ქალაქის ამბავი“, „საშობაო მოთხრობები“. რომელიც ხელში მოგხვდებათ. შეამოწმეთ, მართლა ზამთრისაა თუ არა.

ჰენრი ჯეიმსი – ვიცი, რომ ფრთხილად უნდა ვახსენო, სწორად შერჩეულ დროს. სიამოვნება, რომელიც მისი მოთხრობებისა თუ რომანების კითხვას ახლავს, შესაძლოა მხოლოდ და მხოლოდ ჩემს ახირებას უკავშირდებოდეს – მწერლის ამოჩემებისა და მისი ნაწერისთვის თავის შეფარების ძველ ჩვევას. საქმეს ისიც ართულებს, რომ ქართულად ბევრი არაფერია ნათარგმნი – ორი მოთხრობა და ერთიც მცირე რომანი. როცა ჰენრი ჯეიმსს ვახსენებ, იქვე აღვნიშნავ, რომ შესაძლოა თავი და ბოლო ვერ გაუგონ, მოსაწყენად მოეჩვენოთ, მის გმირებთან თვითიდენტიფიკაცია ვერ მოახდინონ, ან სულაც ძველმოდურ, ლიტერატურის ისტორიისთვის მისაბარებელ მწერლად მიიჩნიონ. მაინც ვურჩევ ყველას, ვინც ორიენტირებს ეძებს თვალუწვდენელ სივრცეში; ვისაც რაღაც ნამდვილის, ღირებულის გაცნობა უნდა. მოთხრობები, „The Turn of the Screw“ (სათაურის სახელდახელოდ თარგმნისგან თავს შევიკავებ) – ჟანრის შედევრი, „ქალის პორტრეტი“, „ელჩები“, „ვაშინგტონ-სკვერი“… მოგზაურობა დროში. მოგზაურობა ევროპასა და ამერიკაში. აწონილი სიტყვები. ჩუმი სიგიჟე.

პოლ ოსტერი – იოლად წასაკითხი და ძნელად დასავიწყებელი წიგნების კაცი. შესაძლოა მისი სახელი ენაზე იმიტომ მომადგა, დეკემბრის ბოლოს ჩემი მეგობრები სწორედ „ოგი რენის საშობაო ამბავს“ რომ იხსენებენ ხოლმე, და კიდევ იმ სულისშემძვრელ ფილმს – უეინ ვანთან ერთად გადაღებულ „ბოლს“. ისეთი განცდა მაქვს, იანვრის პირველი დღე არ გათენდებოდა ამ ტექსტისა და ამ ფილმის გახსენების გარეშე. თითქოს სანტა კლაუსის ფორმაში გამოწყობილი პოლ ოსტერი ჯიბიდან ვეება გასაღებს იღებს და იმ ჭრიალა ჭიშკარს უახლოვდება, რომლის გაღების მოლოდინშიც მთელი წელი გავატარეთ. „ნიუიორკული ტრილოგია“, „მისნის ღამე“, „ილუზიების წიგნი“ – ესეც ქართულად ნათარგმნი წიგნები. თუ მაინცდამაინც სანტა კლაუსის ხილვა გსურთ, მაშინ „ტიმბუქტუ“ – გულისამაჩუყებელი რომანი ძაღლურ ცხოვრებაზე, ძაღლურ ერთგულებაზე. მოკლედ, ყველაფრის წაკითხვა ღირს, რაც ხელში ჩაგივარდებათ. 1995 წელს გადაღებული „ბოლი“ (Smoke) კი აუცილებლად უნდა ნახოთ – თუნდაც მეორედ, თუნდაც მეთორმეტედ.

ზამთარი აქაა. საბედნიეროდ, ჩვენც აქ ვართ.