ინდოეთის გამოცდილება და  განათლების პრობლემები

„ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემა კონცენტრირებულია გამოცდებზე. ცოდნა, სამწუხაროდ, არ გახლავთ პრიორიტეტი“.

ინდური ქალაქის, მადურაის (ტამილ-ნადუს შტატის ცენტრი, სამხრეთი ინდოეთი), „არავინდის თვალის მზრუნველობის ჯგუფი -კოლეჯი და კლინიკა“ (Aravind Eye Care Group)  გენერალური დირექტორის, დოქტორი ნალპერუ მალსამის ინტერვიუ Outlook India-ს ჟურნალისტთან, არინდამ მუქერჯისთან.

ქ. მადურაის „არავინდის თვალის კლინიკა“ მსოფლიოში ცნობილია თავისი ფილანთროპიული საქმიანობით და ამას კლინიკა, მკაცრი და დაუნდობელი კომერციული მედიცინის სამყაროში კარგად ახერხებს. არავინდის კლინიკა მსოფლიო რეკორდსმენია თვალზე გაკეთებული ოპერაციებით, რომელთა რაოდენობამ 4 მილიონს (!) გადააჭარბა. ამ ოპერაციების უმეტესობა დაბალ ფასში ან სრულიად უფასოდ კეთდება. კლინიკის სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე, დოქტორი ნალპერუ მალსამი, რომელიც პადმა შრის/Padma Sri-ის მაღალ წოდებას ატარებს („პადმა შრი“-ინდოეთის ერთ-ერთი უმაღლესი ეროვნული სამოქალაქო ჯილდო, რომელიც გადაეცემათ ხელოვნებაში, მეცნიერებაში, ლიტერატურაში, სპორტში, მედიცინაში, წარმოებაში, სოციალურ სერვისებში და საჯარო სფეროში მოღვაწე, განსაკუთრებულ და გამორჩეულ ადამიანებს, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ინდოეთის ცხოვრებაში), ამ სამედიცინო დაწესებულების ლიდერი და მმართველია ათწლეულების განმავლობაში.

2010 წელს ჟურნალმა „თაიმმა“ დოქტორი ნალპერუ მალსამი, მსოფლიოს 100 ყველაზე გავლენიანი ადამიანის საპატიო სიაში შეიყვანა. Outlook India-თან ინტერვიუში 73 წლის ექიმი და მენეჯერი, ინდოეთის ერთ-ერთი გამოჩენილი მოქალაქე მთავრობას ურჩევს, გაამკაცროს კონტროლი კერძო სექტორის საგანმანათლებლო ინსტიტუტებზე და გააძლიეროს საჯარო სექტორის უნივერსიტეტები და კოლეჯები.

არინდამ მუქერჯი: რა არ მოგწონთ ინდოეთის საგანმანათლებლო სისტემაში? რა მიდის არასწორი გზით?

დოქტორი ნალპერუ მალსამი: ზოგადად, განათლების სისტემა ფოკუსირებულია გამოცდების ირგვლივ და დიდ ყურადღებას არ აქცევს მოსწავლეთა და სტუდენტთა მომზადებას მომავლისათვის და მათი ცოდნის ობიექტურ შეფასებას. ამის გამო, სტუდენტები იძულებული არიან, ჩააბარონ გამოცდები, რომლებითაც სინამდვილეში, მხოლოდ მათი მახსოვრების უნარების განსაზღვრა ხდება და არა ცოდნისა. ფაქტობრივად, დღეს ინჟინერებს უჭირთ ტექნოლოგიებთან მუშაობა, ხოლო ახალგაზრდა ექიმები არ მიდიან იმ ხალხთან, ვისაც მათი დახმარება ესაჭიროება.

როგორ ფიქრობთ, ეს სისტემის ნაკლია თუ ასეთი დამოკიდებულებაა, ზოგადად, განათლებისადმი?

დღეს სტუდენტები მკაცრად არიან ორიენტირებული პროფესიულ განვითარებაზე, აბარებენ გამოცდებს, რაც განსხვავებულია ცოდნის შეძენისგან ან კვლევის უნარების ჩამოყალიბებისგან. ჩვენს უნივერსიტეტებში არის კარგი ინფრასტრუქტურა და გვყავს კარგი პროფესორები, მაგრამ არ გვაქვს მოტივაცია სამეცნიერო კვლევების ჩატარებისთვის. თვით მედიცინაშიც კი ძალიან ცოტა ხალხია დაინტერესებული სამეცნიერო კვლევებით. ძალიან იშვიათად ნახავთ ადამიანს, რომელსაც კვლევის მოტივაცია აქვს. ყველაფერი გამოცდებზე და სამსახურზეა ორიენტირებული.

მაგრამ ესეც ხომ დღევანდელობის მოთხოვნებია.

დიახ, მაგრამ არა ხარისხიანი სწავლის ფასად. ინდოეთის განათლების სისტემა მხოლოდ კომერციულ შემოსავალს უყურებს და სტუდენტებსაც იმას ასწავლიან, როგორ იფიქრონ მონეტარულ მომავალზე. სასწავლო პროგრამები ისეა აგებული, რომ მათ გამოცდების ჩაბარება უზრუნველყონ და რომელიმე კონკრეტული პროფესიის დიპლომი მიიღონ. სამწუხაროდ, სწავლა არ წარმოადგენს პრიორიტეტს.

და რა არის ამ გაუგებრობისა და არეულობის მიზეზი?

მიზეზი განათლების რეგულირებასა და განათლების პოლიტიკის შემუშავებაში უნდა ვეძებოთ. თუ სისტემა იმ დონეზეა, რომ სწავლა, გამოცდების ჩაბარებისთვის „რბოლით“ შეიცვალა, მაშინ რეგულატორებსა და პოლიტიკის ანალიტიკოსებს უნდა მოეთხოვოთ პასუხი ამ ანომალიისადმი გულგრილობისა და მასზე დაგვიანებული რეაგირების გამო.  მარტო წესებისა და რეგულაციების ქონა არ არის საკმარისი განათლებისათვის. მნიშვნელოვანია ზუსტად ვიცოდეთ, როგორ ხორციელდება ისინი პრაქტიკაში. სამთავრობო ერთეულები არ აკონტროლებენ ინსტიტუციებს და ვფიქრობ, ეს პრიორიტეტად უნდა გადაიქცეს. ასევე, კარგი ინსტიტუტები, რომლებიც რეალურად ასწავლიან ახალგაზრდებს და ხელს უწყობენ სწავლას, უნდა წახალისდნენ და მათ საქმიანობაში არავინ უნდა ჩაერიონ.

როგორ ფიქრობთ, სწორი მიდგომაა კერძო სექტორის თავისუფალი დაშვება განათლების სიტემაში?

სამედიცინო და საინჟინრო კოლეჯები და უნივერსიტეტების დიდი ნაწილი, რომლებიც სახელმწიფო საკუთრებაში არიან, ინფრასტრუქტურულად არ არიან სათანადოდ აღჭურვილნი. ასევე მოიკოჭლებს მათი საპროფესორო შემადგენლობაც, რაც საბოლოოდ, განათლების ხარისხზე ახდენს გავლენას. უკეთესი ხარისხისა და რეპუტაციის სახელმწიფო ინსტიტუტები და უნივერსიტეტები კი ვერ აკმაყოფილებენ მათში სტუდენტთა მოხვედრის მზარდ მოთხოვნას. შესაბამისად, მოთხოვნა კერძო უნივერსიტეტებზე და სასწავლებლებზე სრულიად ბუნებრივია. ისინი ამ სიცარიელეს ავსებენ.

მაგრამ კერძო სასწავლო დაწესებულებები ძალიან მაღალ ფასს აწესებენ სწავლისთვის.

დიახ, კერძო უნივერსიტეტების დიდი ნაწილი სათავისოდ იყენებს ამ სიტუაციას და სწავლისათვის მაღალ საფასურს ითხოვს. რაიონებში ბევრი კარგი სტუდენტია, მაგრამ მათ არ აქვთ საშუალება, მიიღონ კარგი განათლება.

ზოგიერთ შტატში (ინდოეთში, ლ.ა.) მთავრობა არ ერევა სწავლის საფასურის რეგულირებაში, ტამილ ნადუს შტატის ჩათვლით.

დიახ, ასეა, მაგრამ ვფიქრობ, კერძო საგანმანათლებლო სტრუქტურებზე კონცენტრაციის ნაცვლად მთავრობამ უნდა გააძლიეროს და გააუმჯობესოს სწავლის ხარისხი სახელმწიფო უნივერსიტეტებში. როდესაც ეს მოხდება, ხარისხიანი განათლება ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდება და ყველა შეძლებს უმაღლესში სწავლას. დღეს ამ ინსტიტუტების სტანდარტები იმდენად დაბალია, რამდენიმე წამყვანი უნივერსიტეტის გამოკლებით, რომ იქ აღარავინ მიდის სწავლის გასაგრძელებლად. ყველა კერძო სასწავლებელს არჩევს, მიუხედავად ბევრად მაღალი ფასებისა.

რა არის გამოსავალი ამ მდგომარეობიდან? როგორ შეიძლება მოწესრიგდეს სისტემა?

ერთი გზა არის საჯარო-კერძო სექტორების პარტნიორობა. ეს ბევრ სექტორში წარმატებულად მუშაობს და რატომ არ შეიძლება მისი განათლებაში დანერგვა?

კერძო სექტორს შეუძლია განავითაროს ინსტიტუტები და უზრუნველყოს ისინი ინფრასტრუქტურით, ხოლო მთავრობას შეუძლია შექმნას სასწავლო პროგრამა და დანერგოს იგი. საბოლოოდ, პოლიტიკის ანალიტიკოსები, პოლიტიკის განმახორციელებლები და მთავრობა ერთად უნდა დადგეს კარგი საგანმანათლებლო ინსტიტუტების შესაქმნელად.

უნდა არსებობდეს რაც შეიძლება ბევრი უნივერსიტეტი, რადგან ბევრ სტუდენტს არ აქვს საშუალება ისწავლოს კარგ სასწავლებელში. მაგრამ ამავე დროს, მთავრობამ უნდა შემოიღოს მკაცრი კონტროლი სწავლების პროცესის ყველა უბანზე, როგორებიცაა ინფრასტრუქტურა, მასწავლებლების შემადგენლობა, საჭირო მოწყობილობები, შენობები და კურიკულუმი. ეს ყველაფერი დაფუძნების დღიდან უნდა შეიქმნას და გაკონტროლდეს.

უნდა შეიქმნას პერიოდული აკრედიტაციის სისტემა, რომლის მიხედვით, ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ ნებისმიერი ინსტიტუტი, რომელსაც აკრედიტაცია სურს, შემოწმდება რეგულატორის მიერ და უზრუნველყოფს ყველა არსებული ნორმის შესაბამისობას მოთხოვნებისადმი, რადგან ხშირად ინსტიტუტები აკრედიტაციის მიღების შემდეგ აშკარად იწყებს ამ ნორმების უგულვებელყოფას.

და არის კიდევ კორუფცია –  სახიფათო მოვლენა ინსტიტუტებისა და რეგულატორებისათვის?

დიახ, გეთანხმებით. ადგილები დღეს, დიდ ფულად იყიდება. ეს ალბათ იმიტომ ხდება, რომ კერძო ინსტიტუტები, ბევრ ფულს ხარჯავენ ინფრასტრუქტურაზე და ამავე დროს, ცდილობენ ეს ხარჯები, როგორმე დაიბრუნონ – კეთილსინდისიერად თუ უსინდისოდ. ეს ის საკითხია, რომელიც სრულიად უნდა მოისპოს და ამოიძირკვოს.

დღეს ბევრი საუბარია გაერთიანებულ ტექნიკურ გამოცდებზე. როგორ ფიქრობთ, ეს კარგი იდეაა?

ეს კარგი წინადადებაა და იგი უნდა გავრცელდეს სამედიცინო უნივერსიტეტებზეც. უმაღლეს სასწავლებელში მისაღები გამოცდების გარეშე სოფლიდან წამოსულ ახალგაზრდებს დაბალი შანსები აქვთ იქ მოწყობის. ეს იმიტომ ხდება, რომ დიდი ქალაქის მცხოვრებ ახალგაზრდებს უკეთესი შესაძლებლობები აქვთ ქალაქებში ხელმისაწვდომი რეპეტიტორების დახმარებისა და შესაბამისად, კარგი ნიშნების გამო. ერთიანი ეროვნული გამოცდის საშუალებით კი ყველა თანაბარ პირობებში ჩადგება.

თქვენი ინსტიტუტი, „არავინდის თვალის კლინიკა და კოლეჯი“(Aravind Eye Care Group) წარმოადგენს განსაკუთრებულ შემთხვევას – თქვენ, სამართლიან წესებზე დამყარებული საქმიანობით გამოირჩევით და ცალკე დგახართ დღეს არსებული ღირებულებებისა და სისტემისგან. როგორ ახერხებთ ასე გაგრძელებას?

ჩვენ ჩვენი საკუთარი სტანდარტები შევიმუშავეთ, რომლებიც ღირსებაზე, თვისებებზე და პროფესიონალიზმზეა დამყარებული და მათი ერთგული ვრჩებით. ჩვენთან სწავლის ღირებულება არ არის მორგებული ჩვენს საჭიროებებზე. ჩვენ გადასახადს ვახდევინებთ სწავლის შესაბამისად.  კურსის დაწყებამდე, კლინიკა-კოლეჯი ყველას უზრუნველყოფს მაღალი კვალიფიკაციის მასწავლებლებით და იმ ინფრასტრუქტურით და მოწყობილობა-დანადგარებით, რომლებიც აუცილებელია სწავლებისათვის. ჩვენ არასოდეს გვავიწყდება, რომ სტუდენტს, რომელიც სასწავლად ჩვენთან მოდის, ბევრი მსხვერპლის გაღება უწევს. ასევე, ჩვენ მუდმივად ვაკეთებთ საკუთარი საქმიანობის პერიოდულ შეფასებას.

რისი თქმა გსურთ დღეს სტუდენტებისათვის?

მათ უნდა ახსოვდეთ, რომ საუნივერსიტეტო განათლება ცოდნის საბაზო საძირკველს წარმოადგენს. ეს ერთადერთი ადგილია, სადაც მათ სწავლა შეუძლიათ. როდესაც სასწავლებელს დატოვებენ, მათ პრაქტიკაში იმის კეთება მოუწევთ, რაც აქ ისწავლეს. მათ რეალურ სამყაროში სწავლის შესაძლებლობა აღარ ექნებათ. ამიტომაც, მათ უნდა გამოიყენონ ეს შესაძლებლობა და მიიღონ ცოდნის მაქსიმუმი.

წყარო: https://www.outlookindia.com/magazine/story/our-education-system-is-only-focused-on-exams-knowledge-is-not-a-priority/281312

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ

იაკობ გოგებაშვილი პედაგოგიკის გარდა,  მრავალ სფეროში განსაკუთრებული  შესაძლებლობების, განათლებისა და უბადლო ინტუიციის მქონე ადამიანი იყო. პირველ ყოვლისა, ეს ლინგვისტიკას შეეხება. დედაენის მთავარი მარგალიტი „აი ია“, ფუნქციურობის გარდა, მნიშვნელოვან ლინგვისტურ თვისებას ატარებს. მასში წარმოდგენილია ქართული ენის ხმოვანთა სისტემის  ფონეტიკური შესაძლებლობების ერთგვარი ანი და ჰოე, ყველაზე ღია და დახურული ხმოვანი და ამასთანავე, სინტაქსური ფუნქციის მქონე ყველაზე ლაკონური ფრაზა – წინადადება.

იაკობ გოგებაშვილის ლინგვისტური ინტერესებიდან გამომდინარე, დარწმუნებული ვარ, რომ მისი ყველა მხატვრული თუ სამეცნიერო ტექსტი, რომელშიც იგი პირდაპირ თუ ირიბად ეხება ენობრივ საკითხებს,  დიდ გამოცდილებას ეფუძნება და შემთხვევითი სულაც არ არის.

ერთ-ერთი ასეთი მოთხრობაა „იავნანამ რა ჰქმნა“. ყველასთვის საყვარელი მხატვრული ამბავი მშობლიურ გარემოსა და მის დაკარგვას, მეხსიერებასა და საკუთარ სივრცეში დაბრუნებას ეხება. ტექსტს ჩვენი სასწავლო პროგრამის ფარგლებში დიდი დრო ეთმობა და ვფიქრობ, საინტერესო გაკვეთილების დაგეგმვის საშუალებასაც იძლევა.

თუ სიუჟეტს გავცდებით, ნაწარმოებში მრავალი საინტერესო და აქტუალური პრობლემის გამოკვეთას შევძლებთ. მათ შორისაა, რამდენიმე ლინგვისტური საკითხიც, მსუბუქად, ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე მიწოდებული ენობრივი პრობლემები მათ თვალსაწიერს გააფართოებს და ნებისმიერი ნაწარმოების განსხვავებული ასპექტით გააზრეების საშუალებას მისცემს.

1. ენა, როგორც კომუნიკაციის საშუალება, ყოფიერების სახლი, გარემო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ენის ათვისების თეორიები:

ამ გაკვეთილზე მეორე,  პარალელურ ტექსტად რადიარდ კიპლინგის შესანიშნავ „ჯუნგლების წიგნს“ ვიყენებ. მოკლედ ვყვები ენაზე, კომუნიკაციასა  და ენის ათვისებაზე, მეტყველების პროცესზე, მისი წესების დარღვევებსა და მიზეზებზე, უძველეს თუ უახლეს ექსპერიმენტებზე, მშობლიურ ენაზე და მის აუცილებლობაზე. რა ენაზე ისაუბრებდა მაუგლი? როგორ და ვისგან ვითვისებთ სიტყვებსა და ჟესტიკულაციას? როგორ თანხმდება ადამიანთა კოლექტივი ამა თუ იმ ჟესტის მნიშვნელობაზე? რას ნიშნავს ბავშვის ენა? როგორ იკვლევენ ბავშვის ენას? როგორი ტიპის მეტყველების დარღვევები არსებობს? რას ნიშნავს, აღიქვამდე სამყაროს ისე, როგორც ამას შენი ენა გკარახობს და ა.შ, და ა.შ.

2. ბილინგვიზმი და მეორე ენის შესწავლა

მეორე ენის შესწავლისა და ათვისების პრობლემატიკას  მსოფლიო ენათმეცნიერებაში მრავალი საინტერესო კვლევა თუ თეორია ეძღვნება.

პირველი ენა არის ის, რომელსაც ბავშვობაში ვითვისებთ, თუმცა სინქრონიული მულტილინგვიზმის დროს შესაძლოა ერთდროულად ორ ან მეტ ენას ვითვისებდეთ; მეორე ენა არის ის, რომელსაც ვსწავლობთ მაშინ, როცა ერთის სტრუქტურა ათვისებული გვაქვს, შესაბამისად, ერთი ენის ცოდნა არის ერთგვარი ინსტრუმენტი, რომლის საშუალებითაც სხვა ენებს ვსწავლობთ. კაცობრიობის ნახევარზე მეტი მულტილინგვია, ანუ ფლობს ერთ ენაზე მეტს, გლობალიზაციის პირობებში ასეთი ადამიანების რაოდენობა, რასაკვირველია, კიდევ უფრო იზრდება.

გაკვეთილზე საინტერესო დისკუსიისთვის შეგვიძლია დავსვათ კითხვები:

1. რომელია ჩვენი მშობლიური ენა?
2. როდის ვისწავლეთ?
3. რომელია მეორე ენა?
4. რა განსხვავებაა პირველსა და მეორე ენას შორის?
5. როგორ გვიმარტივებს ერთი ენის ცოდნა მეორე ენის შესწავლის პროცესს?

და ა.შ.

რა განაპირობებს ენის შესწავლის პროცესს? მიზეზები მრავალგვარია – ემიგრაცია, ინტერვენცია, ეკონომიკური განვითარება, პროფესია და ა.შ

„იავნანამ რა ჰქმნას” პერსონაჟის, ქეთოს შემთხვევაში მეორე ენაზე ამეტყველების მიზეზი ძალადობრივად, განსაკუთრებული ემოციური დატვირთვის ფონზე შეცვლილი გარემოა.  ყველაზე საინტერესო ამ მოთხრობაში ისაა, რომ მეორე ენა, თუმცა, დროებით, მაგრამ მთლიანად გადაფარავს მეხსიერებაში პირველი ენის კვალს. მეორე ენა ცვლის ქეთოს, როგორც ენობრივ არსებას და მთლიანად ავიწყებს წარსულს, რომელიც პირველ რიგში, პირველი ენის გარემოში ცხოვრებაა, ავიწყებს საყვარელ ადამიანებს და სახლს.

ის, რამაც ქეთო თავის მშობლებს დაუბრუნა – ბავშვობის იავნანაც ენობრივი გარემოს შემადგენელი ნაწილია, ენობრივი ერთეულია, რომელიც ის ანკესი აღმოჩნდა, რომელმაც თან მთელი მეხსიერება წამოითრია:

„იავნანას მაგდანი ჯერ დაბლა ხმით, ღიღინით ამბობდა, მერმე კი თავისი ხმის სიმშვენიერემ გაიტაცა და თავისებურად ამღერა, მაღლა ასწია. პატარა ხანს უკან ისე, უნებლიეთ, გაიხედა ქეთოსაკენ და გაოცდა: ქეთოს აშკარად ეტყობოდა სახეზე აღელვება. ცხადი იყო, რომ რაღაცას იგონებდა და ვერ კი მოეგონებინა გარკვევით. მისი ბუნების სიღრმეში დიდი ხნის დამარხული ხსოვნა იღვიძებდა, მაგრამ ვერ კი გამოეღვიძა. გონების ძირიდან, რაღაც სანატრელი მოგონება აპირებდა ამოხეთქვასა, მაგრამ ზევიდან კეცკეცად აწვნენ სხვა წარმოდგენანი და უშლიდნენ მაღლა ამოსვლასა. მაგდანმა ეს კარგად შეამჩნია და თავის ხმას მისცა საოცარი მეტყველება და მიმზიდველობა. უწინ აგვარი სიმღერითა და ამავე ხმით ყოველდღე უტკბობდა მაგდანი თავის ქეთოს სიპატარავის დღეებსა. მაგდანის ხმამ უწია ქეთოს ბუნების სიღრმემდის, შესძრა ის ძირიანად და გააცოცხლა იქ დამარხული ბავშვობის ნაშთნი, საგონებელნი“.

შესაბამისად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქეთოს „მკურნალი“ ისევ ენა აღმოჩნდა, ენა, რომელიც ამ მოთხრობაში ბედისწერასავითაა, რომელმაც ორჯერ შეცვალა მთავარი პერსონაჟის ცხოვრება.

კაი ჰავეცი ლევერკუზენის „ბაიერის“ ნახევარმცველია. ჩემპიონთა ლიგის მერვედფინალურ განმეორებით მატჩებამდე, როცა უკვე თანდათან დაიძაბა ვითარება, ერთი საინტერესო ინფორმაცია გავრცელდა, რომელიც დამამახსოვრდა და სულ მეხსომება ალბათ.

კარგი ბიჭი კაი ჰავეცი განმეორებით თამაშს გამოტოვებდა. მიზეზი? – სკოლაში გამოცდები ჰქონდა ჩასაბარებელი. ამის შესახებ უეფას ოფიციალური ვებგვერდი იუწყებოდა. მაშინვე გამახსენდა საქართველოს ეროვნული ნაკრების სათადარიგო მეკარის – მაკარიძის შემთხვევა, როდესაც მან თამაში გამოტოვა იმის გამო, რომ, თუ არ ვცდები, საატესტატო გამოცდები ჰქონდა ჩასაბარებელი. იმ პერიოდში ბევრი ამბობდა, რომ არასწორი იყო განათლების სამინისტროსა და შეფასებისა და გამოცდების ცენტრის ეს პრინციპული პოზიცია, თუმცა ფაქტი ფაქტად დარჩა.

ჩვენში უმეტესად ცუდი დამოკიდებულება აქვთ დროისა და პრიორიტეტების განაწილებასთან. მოსწავლეები, რომლებიც სპორტსმენები ან მოცეკვავეები არიან, თითქმის აღარ ესწრებიან საგაკვეთილო პროცესს არ სწავლობენ ან ძალიან ცუდად სწავლობენ, მეორე შემთხვევაში კი სწავლის გამო ხშირად სპორტულ თუ სასცენო კარიერას ჩანასახშივე წყვეტენ.

დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ამ კუთხით საქართველოში კვლევა არ ჩატარებულა, ამიტომ ისევ პირადი გამოცდილების საფუძველზე ვიტყვი, რომ ეს პრობლემა საკანონმდებლო დონეზეც მოუწესრიგებელია. მაგალითად, თუ ახალგაზრდა ფეხბურთელი უმაღლეს ლიგაში თამაშობს, ის თავისუფლდება სამხედრო სავალდებულო სამსახურისაგან, თუმცა მას უწევს სწავლა. ეს კარგია, ძალიან კარგი. თუმცა არის პრობლემა – დროის, ფიზიკური ენერგიის, ყურადღების განაწილება ამ ორს შორის.

შედეგად ვიღებთ იმას, რომ ბევრი ახალგაზრდა კარგავს კარგი განათლების მიღების საშუალებასაც და თავის სფეროში წარმატების შანსსაც, რადგან დგება პერიოდი, როცა სწავლა და სპორტული კარიერა ცუდად იკვეთება მის ცხოვრებაში.

თამაში, რომელიც ჰავეცმა გამოტოვა, ფრედ, ნულით ნული დასრულდა. ვერ გეტყვით, რომ ეთამაშა, რას შეცვლიდა გუნდის სასიკეთოდ ახალგაზრდა ნახევარმცველი, მაგრამ დანამდვილებით ვიცი, რომ ამ ბიჭმა თავის ცხოვრებაში ბევრი რამ შეცვალა. ჯერ ის, რომ გამოტოვა უმნიშვნელოვანესი მატჩი და მეორე – სიმწიფის ატესტატი მიიღო.

თავად გადაწყვიტეთ, სწორად მოიქცა თუ არა. ან იქნებ დიეგო სიმეონემ მიიწერა ყალბი წერილი სკოლის დირექტორის სახელით. ღმერთმა უწყის.

ალკოჰოლი, ნარკოტიკები, შოპინგი, ტკბილეულობა, ანიმე, სპორტი, ონლაინთამაშები – ჩვენი ტვინი მარტივად ეჩვევა ყველაფერს, რასაც სიამოვნება მოაქვს. იმისათვის, რომ გავერკვიოთ დამოკიდებულების ფენომენში და იმაში, თუ როგორ არ უნდა ვიქცეთ დამოკიდებულებად, უნდა ვიცოდეთ ამის მიზეზი. საავტორო წიგნში „სურვილების ბიოლოგია: დამოკიდებულება – ის არ არის დაავადება“, მარკ ლუისი, საინტერესო ავტობიოგრაფიის მქონე ამერიკელი ნეირობიოლოგი, ხსნის, რომ ნებისმიერი ტიპის დამოკიდებულება, უპირველესად, ჩვევაა ტვინში, რომლის გაკონტროლება არ გვინდა.

მარკ ლუისი – ათი წელი იყო ნარკოტიკების მომხმარებელი, რის გამოც გაირიცხა ასპირანტურიდან, დაითხოვეს სამსახურიდან. იხდიდა პირობით სასჯელს. მან დაძლია დამოკიდებულება. გააგრძელა სწავლა. მიიღო განათლება. საკუთარი ნარკოდამოკიდებულების გამოცდილება გადააფასა ნეირობიოლოგის პოზიციიდან და ახლა სხვისი გამოცდილების შესწავლის პროცესშია.

მარკ ლუისი: „მედიცინაში ახალი აღმოჩენების დამსახურებით, ჩვენ აღარ მოვიაზრებთ  დამოკიდებულ ადამიანებს უპასუხისმგებლო ამორალებად, უნებისყოფო მუთაქებად და ლტოლვას აყოლილ ცოდვილებად. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის ხანგრძლივი მოხმარება უპირობოდ ცვლის ადამიანის ტვინს. ასევე, გვსმენია იმის შესახებ, რომ ტვინის ანალოგიურ ცვლილებებს იწვევს არაქიმიური დამოკიდებულებაც: თამაში, საჭმელი, ინტერნეტი, შოპინგი. ჩვენ მზად ვართ ვუპასუხოთ კითხვას: რა არის დამოკიდებულება. ის ჩვეულებრივი დაავადებაა“.

ასეთ მოსაზრებას დამოკიდებულებაზე არაერთი დადებითი მხარე აქვს. ყველაზე მთავარი – ვაღიარებთ რა დამოკიდებულებას დაავადებად, ვიძლევით იმის გარანტიას, რომ დამოკიდებულ ადამიანებს ექნებათ დახმარების მიღების უფლება, მხარდაჭერა და მკურნალობა. გარდა ამისა, ამ აღიარებით იოლდება ამ დაავადებისთვის ახალი კვლევების წარმოება, უფრო ეფექტიანი და სრულყოფილი წამლების გამოგონება.

თუმცა, ასეთ მოსაზრებას სერიოზული მინუსიც ახლავს – დამოკიდებულ ადამიანს არ სურს თავი უსუსურ ავადმყოფად ცნოს. ეს კი ხელს უშლის მის რეაბილიტაციას.

ამერიკელი ნეირობიოლოგი მარკ ლუისი წერს: „გამოჯანმრთელებულ დამოკიდებულ ადამიანთა უმეტესობა, ვისაც მე ვესაუბრე, აცხადებს, რომ მათთვის უფრო მიზანშეწონილია თუკი ვიტყვით ხოლმე, რომ ისინი გათავისუფლდნენ დამოკიდებულებისგან და არა განიკურნენ ან რემისიაში იმყოფებიან. ამ ადამიანებმა დამოკიდებულება მთელი მონდომობეთ, შემართებით, ინტენსიური თვითანალიზით, სითამამით და ახალი ცხოვრებისეული პერსპექტივების დანახვით დაამარცხეს. მათი აზრით, ისინი უფრო ძლიერები გახდნენ, ვიდრე მანამდე იყვნენ“.

ლუისი დამოკიდებულების შეფასებასთან დაკავშირებულ სხვა ხედვას გვთავაზობს, რომლის მიხედვით უნდა აქცენტი უნდა გადავიტანოთ არა იმაზე, რომ დამოკიდებულება ტვინს „ურტყამს“, არამედ იმაზე, თუ როგორ ახერხებს ტვინი ამ დამოკიდებულების ფორმირებას.

ჩვენი ტვინის ყველაზე შესანიშნავი თვისება ელასტიკურობაა. ტვინი მარტივად ადაპტირდება სირთულეებთან და იცვლება, რათა ამ სირთულეებს გაუმკლავდეს. სწორედ უჯრედული ცვალებადობის ხარჯზე ფუნქციონირებს ჩვენი ტვინი. ტვინის ელასტიკურობის დამსახურებით კაცობრიობამ შეძლო მიეღწია ამდენი აღმოცენისთვის, კარგისთვის და ცუდისთვის. ყველა „ცოდვა“, რომლის შესახებ ოდესმე გვსმენია, ჩვენს ტვინში დაიბადა. ტვინი იყო და იქნება ყველა იდეის აკვანი.

სად ხდება ცვლილებების უმეტესობა? ტვინის ორ სტრუქტურაში. ორივე „დასაპროგრამირებელი“ უჯრედების ქსელით გახლავთ დაფარული – დიდი ნახევარსფეროების ქერქი და ლიმბური სისტემა.

მარკ ლუისი აღნიშნავს: „მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ადამიანის ტვინში ნეირონები ერთნაირად არის განლაგებული, მათ შორის კავშირი ისე კონსტრუირდება, რომ შეუძლია

რადიკალური ცვლილება განიცადონ. ცვლილებები მიმდინარეობს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში, ჩვენს მიერ მირებული გამოცდილების საპასუხო რეაქციად, გარემოს აღქმიდან გამომდინარე.

იმისათვის, რომ ამ მუდმივ ცვლილებებს „გავუძლოთ“, გამოვიმუშავებთ ე.წ. „ჩვევებს“. საუბარია არა მხოლოდ მავნე ჩვევებზე – ამ ჩვევების ფორმა გარდაქმნილია კულტურულ ნორმად, მაგალითად, ქცევის ნორმად ან სექსუალურ სტერეოტიპად ან ადამიანის ისეთ თვისებად, როგორიც ეჭვიანობაა. ლუისი ამტკიცებს, რომ მრავალჯერადად განმეორებული ქცევა სტაბილიზირდება ტვინში და ჩვევაში გადადის. რაც უფრო მყარდება ჩვევა, მით უფრო რთულდება მასზე უარის თქმა და აქ უკვე ნაკლებად გვაქვს საქმე ნებისყოფასთან, უბრალოდ, ტვინმა უკვე კარგად იცის როგორ უნდა მიიღოს სწრაფად და ეფექტიანად სასურველი სიამოვნება.

ამაშია ამ მოსაზრების მთელი განსხვავება დამოკიდებულება-დაავადების თეორიის საპირისპიროდ. ტვინში მიმდინარე ცვლილებები, რომლებიც დამოკიდებულების დროს ფორმირდება, გამოწვეულია არა სიამოვნების გამომწვევი ობიექტით, არამედ ტვინის მუშაობის შედეგად მირებული ნაყოფით.

რას ნიშნავს „გსურდეს“, „გინდოდეს“ ? „ყველაფერს, რასაც ადამიანი აკეთებს, რაღაც გარკვეულ მიზანს ემსახურება. არაფრის კეთებაც კი დასვენების მიზანს ემსახურება. ადამიანის ტვინში მოტივაციის ფორმირებაზე პასუხისმგებელი ზოლიანი სხეულია. ის არის ჩვენი ქმედების მაკონტროლებელი ცენტრი. სწორედ ის გვამცნობს, რომ ჩვენს მიერ დასახული მიზანი შესრულდა. ზოლიანი სხეული თითქოს საკუთარ გამოცდილებაზე „სწავლობს“ და იმახსოვრებს იმას, რამაც ერთხელ უკვე მიგვაღებინა სიამოვნება – ეს შეიზწლება იყოს რაიმე კერძით მიღებული სიამოვნება, კომპიუტერთან ჯდომით, თამაშით, ნარკოტიკებით, ალერსით, ალპინიზმით და სხვ. ის აძლევს ტვინს სიგნალს, რათა მან კიდევ განიცადოს ერთხელ მიღებული სიამოვნება.

ყველა სიგნალი ჩვენამდე დოფამინის დახმარებით აღწევს – ნეირომედიატორის, რომელიც ტვინის ცენტრიდან ზოლიან სხეულამდე მიემართება. დოფამინი სტიმულირებას უწევს სიამოვნების ცენტრს და რაც უფრო მეტია სტიმულაცია, მით უფრო გვიჩნდება ლტოლვა სასურველი ობიექტისადმი (კერძისადმი, კომპიუტერისადმი, ნარკოტიკებისადმი, ლაშქრობისადმიდა სხვ.) მაგრამ რატომ არის ასე რთული ამ ლოტოლვაზე უარის თქმა? რატომ არ შეგვიძლია სხვა რამეზე გადავერთოთ? აქ ორი პრობლემა ჩნდება. პირველი  ობიექტის იმწამიერი სასურველობა და ხიბლია, რომლის ფონზე სხვა დანარჩენი მიზნები ფერმკრთალდება.

მარკ ლუისის თქმით, დოფამინის ძირითადი ფუნქციაა მოეხმაროს ტვინს ხელმისაწვდომი მიზნების გამოყოფაში. ზოლიანი სხეულის ნეირონული ქსელი დოფამინის ნაკადთან ერთად იზრდება და უფრო თვალსაჩინო ხდება, თითქოს გაჰყვირის: „აგერ ვარ, სასწრაფოდ მომაქციე ყურადღება!“

მეორე პრობლემა იმაშია, რომ დამოკიდებულება კოგნიტური კონტროლის მექანიზმის მუშაობას აფერხებს. თავდაპირველად მაკონტროლებელი ფუნქცია პრეფრონტალურ ქერქთან მდებარეობს – ის მართავს ჩვენი განსჯის უნარს და ინტუიციას, გვეხმარება მიღებული  გამოცდილების მისადაგებაში ახალ რეალიებთან. დამოკიდებულების ადრეულ სტადიებზე ის შეთანხმებულად მოქმედებს ზოლიან ტვინთან და დაახლოებით ასეთი ტიპს სიგნალებს გადასცემს: „მე ეს მომწონს, მე ვიღებ სიამოვნებას და ასე გავაგრძელებ, უბრალოდ, თავი უნდა ვაკონტოლო“.

დამოკიდებულების განვითარებასთან ერთად, „შეთანხმება“ ტვინის მაკონტროლებელსა და ზოლიან სხეულს შორის ირღვევა. სიამოვნების მიღების „ჩვევა“ – ეს პირობითი განსაზღვრებაა – თანდათან მყარდება, შემდეგ გადადის ავტომატურ რეჟიმში, ორიენტირდება მხოლოდ სასურველის მიღებაზე, კონტროლის გარეშე. ის, რაც ადრე ადამიანისთვის სასიამოვნო იყო და ამის განცდას ბადებდა, ნელ-ნელა გარდაიქმნება მტკივნეულ „ჩვევად“, რომლის არგანხორციელების შემთხვევაში ადამიანი ძლიერ, ზოგჯერ აუტანელ ფიზიკურ ტკივილს განიცდის.

თავის ახალ წიგნში ლუისი კიდევ ერთხელ გვამცნობს, რომ დამოკიდებულებასთან გამკლავება ძნელია. ამერიკელი ნეირობიოლოგი გმობს დამოკიდებულ ადამიანთა მიმართ ძალისმიერ მეთოდებს, ძალადობრივ და უნიფიცირებულ სამკურნალო პრაქტიკას, რომლითაც პაციენტი მხოლოდ ექიმის მიერ გაწერილ მკაცრ განრიგს უნდა მიჰყვებოდეს და არ იყოს გათვალისწინებული პაციენტის მოტივაცია, ინდივიდუალურ მახასიათებლებს.

ლუისი დარწმუნებულია, რომ დამოკიდებულ ადამიანს, უპირველეს ყოვლისა, ექიმი და საზოგადოება, უნდა მოეხმაროს მისი ახალი მომავლის წარმოდგენაში, მოდელირებაში, თუ როგორ იცხოვრებს ის დამოკიდებულების გარეშე. დამოკიდებული ადამიანის მიერ აღიარებული წარმოსახვითი მომავლის მოდელი მთელი მკურნალობის განმავლობაში ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს.

ფსიქოთერაპია თუ მედიტაცია, მეგობრული საუბრები თუ ანონიმურ შოპოგოლიკთა შეხვედრები, ხანგრძლივი შვებულება თუ დროებითი იზოლაცია, მნიშვნელობა არ აქვს რა იქნება ეს, მთავარია როდის შევთავაზებთ ამ ყველაფერს დამოკიდებულ ადამიანს. მაქსიმალურად ეფექტიანია დახმარება მხოლოდ მაშინ, როდესაც დამოკიდებული ადამიანი, რა ასაკისაც არ უნდა იყოს ის, თავად გამოთქვამს დამოკიდებულებისგან გათავისუფლების სურვილს. ეს ის „ოქროს მომენტია“, როცა ჩვენ მისი განკურნების რეალური შანსი გვიეზლევა.

დამოკიდებულება არ არის მონსტრი, რომელიც ადამიანზეა მიჯაჭვული. დამოკიდებულება დაიძლევა.

მთელი ცხოვრებაა გერმანულ კულტურას, ისტორიასა და პოლიტიკას ვსწავლობ. გერმანულიდან ნათარგმნი მაქვს ათზე მეტი ტექსტი და საგაზეთო პუბლიკაცია. ჩემი ლექციებისა და მოხსენებების დროს ყოველთვის ვცდილობ გერმანული მაგალითების მოხმობას, რათა მსმენელებმა მეტი რამ გაიგონ კონტინენტის შუაგულში მოქცეული ქვეყნის უზარმაზარი გამოცდილების შესახებ. გერმანული სამყაროს სიყვარულის მიუხედავად, ფედერაციულ რესპუბლიკაში არასდროს გახლდით ნამყოფი. როგორც იქნა, კეთილი ადამიანებისა და მოკრძალებული შრომის წყალობით პირადი ნატვრაც ამიხდა და ევროპულ დედაქალაქში ამოვყავი თავი.

ბერლინმა ჩემზე წარუშლელი შთაბეჭდილება დატოვა. დარწმუნებული ვარ, რომ მსოფლიოში მასზე უკეთესი ქალაქების მოძებნა თავისუფლად არის შესაძლებელი. ბერლინი, ალბათ, ბევრ ევროპულ ცენტრს ვერც შეედრება თავისი სავაჭრო კომპლექსებით, ურბანული დაგეგმარებით, დიდებული ნაგებობებითა თუ არქიტექტურით. თუმცა, გერმანიის დედაქალაქს ერთი განსაკუთრებული გარემოება გამოარჩევს. ბერლინის ყველა კუთხეში, ყველა ქუჩაზე, ყველა მოსახვევში შეიმჩნევა ტანჯვის კვალი. ქალაქი ყოველ ფეხის ნაბიჯზე შეგახსენებთ ჰოლოკოსტის, ევროპის ორად გაყოფისა და „შტაზის“ რეპრესიების გამოცდილებას. ნაციზმისა და სტალინიზმის იარებით ბერლინი დაჩაგრული ქვეყნიდან ჩამოსულ ნებისმიერ სტუმარს ენათესავება. მთავარ გამზირზე გადაადგილების დროს მშობლიური მხარის გამოცოცხლების იმედით საკუთარ თავს ერთსა და იმავე ფრაზას ვუმეორებდი: „ბერლინელებიც ხომ დამარცხდნენ, ისინიც ხომ განაცალკევეს ერთმანეთისგან, მათი სახლებიც და ოცნებებიც ხომ დაანგრიეს და მიწასთან გაასწორეს, მათაც ხომ დაუშვეს გამოუსწორებელი და უპატიებელი შეცდომები, მაგრამ მაინც გადარჩნენ და უდიდეს მიზნებს, საოცარ შედეგებს მიაღწიეს“.

ბრანდერბურგის კარიბჭისა და ბუნდესტაგის სასახლის შესახებ ბევრმა ყველაფერი გადასარევად იცით. აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტე ბერლინის ორი საინტერესო ეკლესიის, ტაძრის შესახებ მოგითხროთ.

მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს გერმანიის სამეფო ოჯახმა პირველი დიდი იმპერატორის, კაიზერ ვილჰელმის პატივსაცემად გრანდიოზული ტაძარი ააგო. ეკლესიას ხუთი გუმბათი ჰქონდა. ხუთივე გუმბათზე გერმანია-საფრანგეთის ომის შემდეგ ნადავლად წამოღებული, ნაალაფარი ბრინჯაოსგან დამზადებული გრანდიოზული ზარი ეკიდა. მუზეუმად გადაკეთებულ ტაძარში შესვლისთანავე თვალში მოგხვდებათ კედლის მოზაიკები და ოქროსფერი მოხატულობა. მდიდრულ ფრესკებზე ვილჰელმ I ღმერთის უშუალო წარმომადგენლად, მის ნათესავად, მისი ნების მთავარ და ერთადერთ აღმსრულებლად არის წარმოჩენილი. მბრწყინავ კედლებზე იმპერატორის ნათესავების წმინდანთა დასის წარმომადგენლებისგან გამორჩევა ფაქტობრივად შეუძლებელია. მოკლედ, მეოცე საუკუნეს გერმანელები ამ გრანდიოზული ტაძრით შეეგებნენ. ტაძარი გერმანიის ძლევამოსილების, ღმერთის ნების აღსასრულებლად მეზობელ ქვეყნებზე ლაშქრობისა და მათი დაპყრობის, იმპერიის სიდიადისა და მარადიულობის სიმბოლო გახლდათ.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ეკლესია დაიბომბა და განადგურდა. ბერლინელებმა შენობა აღარ აღადგინეს და ნანგრევების კონსერვაციის შემდეგ შენობაში მუზეუმი გახსნეს. Gedächtniskirche-ის მთავარ შესასვლელთან დღემდე ჰკიდია დაფა. მემორიალური დაფა იუწყება, რომ ყველა იმპერია ციდან მოვლენილი ცეცხლით ასრულებს თავის არსებობას. მუზეუმიც სწორედ აღნიშნული იდეის საყოველთაოდ გავრცელების საქმეს ემსახურება.

ნანგრევების გვერდით სრულიად უსახური შენობა დგას, რომელიც თელავის იუსტიციის სახლზე უფრო საზარელ სანახაობას წარმოადგენს. შემაძრწუნებელი ფასადის მიუხედავად, მაინც გადავწყვიტე კარის გაღება და ყუთის ფორმის დაწესებულებაში შესვლა. ევანგელისტურ ეკლესიას ვილჰელმის ტაძრიდან სალოცავი აქ გადმოუტანია. ლაჟვარდისფერი მინების წყალობით ლურჯად განათებულ მისტიურ, შესანიშნავ დარბაზში ქრისტეს ერთადერთ გამოსახულებას, ხის უბრალო სკამების რიგსა და საორკესტრო ქანდარას გადავაწყდი. იქვე მყოფმა უსაყვარლესმა ქალმა კი ამიხსნა, რომ ღვთის სადიდებლად ხუთგუმბათიანი, ხუთზარიანი, ოქროთი მოვარაყებული ქვის აკლდამები არ არის საჭირო. მლოცველისთვის გარედან უსახური, შიგნიდან კი უბრალო და ჰარმონიული ახალი ეკლესია ქრისტესმიერი თავმდაბლობისა და ანტიიმპერიალიზმის სიმბოლო იყო. ამგვარი კონცეფციის ორთოდოქსულ ტაძარში ლოცვის იმედით დავტოვე ჩემი მასპინძელი და საქმეებს დავუბრუნდი.

გერმანიიდან გამომგზავრების წინა დღეს კი მეორე ტაძარს გადავეყარე. აღმოსავლეთ ბერლინის საბჭოთა ყაიდის ქუჩებს შორის, ერთ აყვავებულ პარკში სიონის ეკლესიაა მდებარეობს. მისი ისტორიის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი შორეულ წარსულს არ უკავშირდება. სიონის ეკლესიამ სახელი უმთავრესად 1980-იანი წლების შემდეგ გაითქვა. მეოცე საუკუნის მიწურულს აღნიშნულ ტაძარში მღვდელი ჰანს სიმონი მოღვაწეობდა. საბჭოთა გერმანიის დედაქალაქის შუაგულში მღვდელმა წინააღმდეგობის უმნიშვნელოვანეს კერას დაუდო სათავე. თავდაპირველად, ეკლესიის მრევლმა შენობაში ბიბლიოთეკა გახსნა. წიგნთსაცავში „შტაზის“ მიერ აკრძალული და გრიფირებული პუბლიკაციები ინახებოდა. არადემოკრატიული სახელმწიფოს მოქალაქეებს ეკლესიის კუთხეში შეეძლოთ რევოლუციური და რეჟიმის საწინააღმდეგო ლიტერატურის აღმოჩენა. საეკლესიო საზოგადოება მხოლოდ ბიბლიოთეკის შექმნით არ შემოიფარგლა. ჰანს სიმონის მონაწილეობით აღმოსავლეთ ბერლინელებმა უფრო ფართო დისიდენტური მოძრაობის დაწყებაც გადაწყვიტეს. მათ არალეგალური სტამბა დააფუძნეს და უკვე მთელ ქალაქში ავრცელებდნენ ანტისაბჭოთა პროკლამაციებსა თუ „სამიზდატის“ პროდუქციას. „სკინჰედების“ თავდასხმებისა თუ სხვა პროვოკაციების მიუხედავად, სიონის ტაძარმა გერმანიის გაერთიანებამდე არ შეწყვიტა დისიდენტური საქმიანობა. ეკლესია დღემდე აქტიურად იბრძვის ჩაგრული ჯგუფების ინტერესების დასაცავად, მათთვის თავშესაფრების მოსაწყობად და გაჭირვებულთათვის დამატებითი სოციალური დახმარების მისაწოდებლად.

წაბლის ხეივნის გამზირზე გამოსვლისას გონებაში ჩვენი სიონის ტაძარი და ეროვნული მოძრაობის პირველი ნაბიჯები ამომიტივტივდა. თბილისში დაბრუნებული არ ვკარგავ იმედს, რომ ოდესმე ჩვენს ეკლესიაშიც გააქტიურდება ჰუმანური, უბრალოებით გამორჩეული და თანამედროვეობის უდიდესი პრობლემების – სიღარიბისა და ჩაგვრის წინააღმდეგ მიმართული დისიდენტური მოძრაობა.

ამას წინათ ჭურჭლის კარადას ვალაგებდი. თაროზე, კუთხეში, ჩალისფერი ყუთი მომხვდა თვალში, რომლის არსებობა აღარც მახსოვდა. ყუთს თავი ავხადე. სიძველისა და შმორის სუნი ამოვარდა. ხავერდის ბუდეში ჩაწყობილი მელქიორის ჩაის კოვზები ყვავილებამოტვიფრულ, დახვეწილ ზურგებს მიშვერდნენ. კოვზების ეს კომპლექტი დიდი ხნის წინ შორეულმა ნათესავმა, იზო ბებომ მაჩუქა. იზო ბებო გათხოვილი იყო ახალგაზრდობაში, მაგრამ მე მაინც სულ შინაბერა მეგონა. ალბათ მარტო ცხოვრებისა და ბევრი ისეთი თვისების გამო, ჩვენში შინაბერებს რომ მიაწერენ ხოლმე. ის ერთი მათგანი იყო, საბჭოთა დროში „პარტიული მუშაკები“ რომ ერქვათ, მუდამ „სამთავრობო“ სასტუმროებში რომ ისვენებდნენ – მთაში თუ ზღვაზე, სამოგზაუროდ აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში დადიოდნენ და იქიდან ჭურჭელი, ტანსაცმელი, ავეჯი – იმ დროისთვის მოდური და დღეს ხუმრობის საგნად ქცეული მუხის ან კაკლის „სტენკები“, სამეულები და უამრავი სხვა ნივთი ჩამოჰქონდათ.

სიბერის მოახლოებასთან ერთად იზო ბებომ თავისი ნაგროვები ქონების – თეთრეულის, სუფრების, საკაბეების, ქვაბების, ტაფების, დანა-ჩანგლისა და კოვზების კომპლექტების, როკოკოს ჭურჭლისა და სამკაულების გაყიდვა-გაჩუქება დაიწყო დაოჯახებული თუ დასაოჯახებელი ნათესავი გოგო-ბიჭებისთვის. დაგვიბარებდა თავის ქალიშვილობის დროინდელ ათარბეგოვის პატარა ბინაში ან ჩვენით შევუვლიდით ხანდახან მოსაკითხად და წამოსვლისას, თითო ქილა გემრიელ მურაბასთან ან ჯემთან ერთად, რომლებსაც, სანამ შეეძლო, ყოველ ზაფხულს ხარშავდა, ყველას რაიმე ნივთს გვჩუქნიდა „თავის სახელზე“.

ეს კოვზებიც ასეთი სახსოვარი იყო. თავი რომ ავხადე, ყუთში კოვზებთან ერთად ცალხაზიანი რვეულის გაყვითლებული ფურცელი დავინახე, უფრო სწორად, ოთხად გაკეცილი ბარათი ასეთი ტექსტით: „ჩემო ინიკო! გისურვებ ჯანმრთელობას და მხიარულ სიცოცხლეს. მრავალჯერ მომელოცოს. შენი იზო ბებო. 2004 წ. 21.09“.

არც ამ ბარათის არსებობა მახსოვდა. დავიწყებული მქონდა ისიც, რომ საჩუქარი დაბადების დღისთვის უჩუქებია. შემრცხვა. კოვზებს სათითაოდ ვიღებდი ყუთიდან, პრიალა ზურგებსა და გრეხილ ტარებზე თითებით ვეხებოდი – ფინჯანში შაქრის ჩაყრის და მორევის იმიტაციაც კი გავაკეთე რამდენჯერმე – და იზო ბებოზე ვფიქრობდი. არა, ეს „მხიარული სიცოცხლე“ მაინც რაღა იყო, რას მერჩოდა!.. მერე ყუთი აივანზე გავიტანე გასამზევებლად, თან გალაკტიონის ცნობილი ლექსის „ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი“ სტრიქონებს ვბუტბუტებდი. თურმე ზოგჯერ რა მარტივად იქცევიან ნივთები ძვირფას „სახსოვრად“!

მეორე დილით ნამდვილ ჩაიში ჩაყრილ შაქარს ვურევდი იზო ბებოს მელქიორის კოვზით, და მას შემდეგ ასე ვიწყებდი უკვე თითქმის ყოველ დილას. მაგრამ ამასობაში ერთი უცნაური ამბავი დამემართა: კოვზების პოვნის დღიდან ისე ამეკვიატა გალაკტიონის ზემოხსენებული ლექსი, – ზოგჯერ – მხოლოდ სათაური, გნებავთ, ყოველი სტროფის ბოლო ტაეპი, – რომ ვეღარაფრით ამოვიგდე თავიდან. ზოგჯერ დღეში რამდენჯერმეც კი ჩამოვარაკრაკებდი ხოლმე გულში, და ხმამაღლაც, მარტო თუ ვიყავი (საერთოდ, მჩვეოდა ასეთი აკვიატებები, მაგრამ ამდენ ხანს არასოდეს გაგრძელებულა). გამოსავლის ძებნაში ერთი-ორჯერ კოვზების ისევ ყუთში ჩაწყობა და შენახვაც გადავწყვიტე, მაგრამ ცრურწმენას, როგორც იქნა, მოვერიე. დიდი ფიქრის შემდეგ კი ასეთი რამ ვცადე: ყველა იმ „სახსოვარის“ წარმოთქმისას, რომლებსაც გალაკტიონი ჩამოთვლის ლექსში, ჩემეულ „მსგავს“ „სახსოვრებს“ (თუ, რაღა თქმა უნდა, მქონდა ასეთი) ვიხსენებდი და ვიწერდი. მცდელობამ შედეგი გამოიღო. ისე გამოვიდა, რომ საბოლოოდ მადლობელიც კი დავრჩი ამ აკვიტებისა, რადგან მისმა არსებობამ არაერთი მივიწყებული ძვირფასი „სახსოვარი“ გამახსენა:

„ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი“

სტროფი I

ზოგს ჩაის ვარდი, ზოგს კინოვარი, –

ზოგს ოქრომკერდით მონაქსოვარი,

სურათი რამე კარგზე მგლოვარი,

ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი.

„ზოგს ჩაის ვარდი“. ჩემი ბავშვობის ყოველ გაზაფხულზე ერთ ამბავს ველოდი: როგორ ააცოცდებოდა მოხუცი მეზობელი ცოლ-ქმრის გზისპირა ღობეს ნაზსურნელოვანი ყვითელი ჩაის ვარდი, ყველა ორგანოთი – ყლორტებით, ფოთლებით, კოკრებით, ყვავილით, მოკლე ღეროებით – ჩაიღვლარჭნებოდა მავთულის ბადეში, ჟანგიან მავთულსაც საკუთარ სხეულად აქცევდა, გაააცოცხლებდა, გააფერადებდა და ქუჩაში გადმოკიდებულ ყვითელ-მწვანე ზღაპრულ ფარდაგს დაამსგავსებდა. ბედნიერება იყო ამ ღობესთან გავლა, ან მოხუცების სახლის წინ მდგარ ხის გრძელ სკამზე ჩამოჯდომა და მათთან საუბრის გაბმა. ფუტკრებს, ჩიტებს, ბავშვებს, მოზრდილებს, ქუჩაზე ავლილ-ჩავლილ ნაცნობ თუ უცნობ ადამიანებს, თანაბრად გვიყვარდა ჩაის ვარდის ეს ღობე, როგორც ნიშანი გაზაფხულისა, სიკეთისა, სილამაზისა. რა ვიცოდი მაშინ, პატარა გოგომ, თუ ის იქნებოდა ერთ-ერთი ყველაზე სურნელოვანი სახსოვარიც ჩემი ბავშვობის დღეებისა.

„ზოგს კინოვარი“. ქიმიის მწირი ცოდნიდან გამომდინარე, არ მიკვირს, რომ კინოვარზე არაფერი ვიცი, გარდა იმისა, რომ ბუნებრივი მინერალია, საქართველოში აფხაზეთსა და რაჭაში მოიპოვება და, მგონი, ორგვარი არსებობს (თავს ვერ დავდებ!) – წითელი და ვერცხლისფერი. სამაგიეროდ, ვიცი რაღაც-რაღაცები ერთ სულ სხვა მინერალზე, მთის ბროლზე. უფრო სწორად, ერთი პატარა ისტორია მაკავშირებს მასთან: ერთხელ, ახალგაზრდობაში, ერთმა ჩემზე შეყვარებულმა არცთუ ცუდმა ბიჭმა ამ მინერალისთვლიანი ცრემლის ფორმის საყურე მაჩუქა. ბიჭი თითქოს მეც მომწონდა თავიდან, მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს, ვაღიარებ, სრულიად უმიზეზოდ, ისე უგულოდ უარვყავი და ავუკრძალე ჩემთან ურთიერთობა, რომ გაოგნებული დავტოვე. ვეჭვობ, თუ ჯერ კიდევ ვახსოვარ (თუმცა ასეთი ამბები ვის ავიწყდება!), დღემდე თავსატეხად დარჩებოდა ჩემი უცნაური საქციელი. მისი ნაჩუქარი მთის ბროლის საყურე კი, იმის გამო, რომ დღემდე ყურები არ გამიხვრეტია, გავაჩუქე. მინდა, ამ ბიჭს დაგვიანებული ბოდიში მოვუხადო და ვუთხრა, რომ არც მე ვიცი, რატომ მოვიქეცი მაშინ ასე. ალბათ, გამორჩეული მინდოდა ვყოფილიყავი.

„ზოგს ოქრომკედით მონაქსოვარი“. ოქრომკედით მონაქსოვარზე, იმავე ოქრონემსულზე, იმავე ზარბაბზე, იმ ბედნიერი წუთების გახსენება შემიძლია, როდესაც ეკლესიაში ხელებგადაჯვარედინებული ველოდი, როდის გადახდიდა მღვდელი ბარძიმს ოქრომკედით ნაქსოვ ჯვრის ფორმის დაფარნას, რომ მეც მრგებოდა ქრისტეს სისხლისა და ხორცის მცირე ულუფა, ნიშნად მონანიე გულისა. და ისევ გალაკტიონს რომ დავესესხო, მაშინ მეც თითქმის ისევე აბრჭყვიალებული მეჩვენებოდა სანთლების შუქზე ულამაზესი დაფარნა, როგორც პოეტს – სიონში „აელვარებული“ თეთრი ოლარები.

„სურათი რამე კარგზე მგლოვარი“. სურათები არც ისე ბევრი მაქვს. თუმცა მაინც შეიძლება მათგან რამდენიმე ყველაზე ძვირფასის ამორჩევა. იმ რამდენიმედან კი ახლა მხოლოდ ერთს გავიხსენებ: ზამთარია. სოჭში ვართ მამა, დედა და 7 და 8 წლის მე და ჩემი და. ჩუმი აღფრთოვანება, გაოცება, სიხარული და შინ დაბრუნებისას მეგობრებისთვის მოსაყოლი უამრავი ახალი ამბავი გვიდგას თვალებში მე და ჩემს დას (არ ვიყავით მაინცდამაინც თამამი ბავშვები და თავშეკავებულად გამოვხატავდით ჩვენს ემოციებს). არადა, რამდენი რამ მოხდა ერთბაშად: პირველად ვიყავით დედაქალაქში, პირველად ვიმგზავრეთ მატარებლით, პირველად ვნახეთ შავი – სინამდვილეში კი თურმე ხან ლურჯი და ხანაც მწვანე – ზღვა, პირველად დავინახეთ ზღვის ტალღებზე მოქანავე თოლიები, რომლებსაც მამა კოკონა იხვებს ეძახდა, პირველად დავისველეთ ზღვის წყლით, მართალია, ჩექმებიანი ფეხები, მაგრამ მაინც ხომ დავისველეთ, მშობლების უჩუმრად ზღვის წყალსაც პირველად გავუსინჯეთ გემო ენის წვერით, რადგან ბოლომდე არ გვჯეროდა, რომ მლაშე იქნებოდა, მერე კი უცებ ის ზმუილისმაგვარი ხმაც გაისმა. მე დედას მივეწებე და ყურებზე ხელები ავიფარე, მამას ფეხს ჩაფრენილ ჩემს დას გაფართოებული თვალები ლამის ზღვაში ჩასცვენოდა – პირდაპირ ჩვენკენ უზარმაზარი თეთრი გემი მოირწეოდა. და… ჩხაკ! – შეჩერდა წამი.

ეს ფოტო არ არსებობს. ის მხოლოდ ჩემს თვალებში ჩარჩენილი კადრია, ბედნიერი ოჯახის ერთად ყოფნის სამარადისო კადრი.

სტროფი II

ბარათი, სისხლის ცრემლ–ნატბოვარი,

ბეჭედი, ძვირფას ალთა მთოვარი,

საყურე, ტკბილის ჩრდილის მთხოვარი – 

ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი.

„ბარათი, სისხლის ცრემლ–ნატბოვარი“. ნესტან-დარეჯანი არ ვიყავი, მაგრამ მეც ვყოფილვარ იმ ასაკსა და მდგომარეობაში, როცა ღამეები მითევია „საყვარლისათვის“ მიწერილი „წიგნის“ წერაში; შესაძლოა, მონატრების, წყენის ან სხვა რაიმე მიზეზის გამო, იმაზეც მიფიქრია, „ან თავსა კლდეთა ჩავიქცევ, ანუ მოვიკლავ დანითა“-მეთქი, რაც სიძნელის ჟამს „იოლი გამოსავლის“ ძებნას ნიშნავს, მაგრამ როდესაც ახალგაზრდა ხარ, თან შეყვარებული, აბა, საიდან უნდა იცოდე, რომ ამ „სიმწარესაც“ თავისი „სიტკბო“ აქვს. მე რომ „სისხლის ცრემლ-ნატბოვარი“ ერთი ბარათი მაინც მქონოდა, ასე მგონია, ქვეყნიერებას თუ არა, უახლოეს მეგობრებს მაინც სიხარულით გავუმხელდი მის არსებობას, მაგრამ მოხდა ისე, რომ ჩემზე „გამიჯნურებულ“ არც ერთ ბიჭს არასოდეს მოსვლია აზრად მისი მოწერა (არადა, რა რომანტიკულია!). ამიტომაცაა, რომ ჩემი ხსოვნის „საფოსტო ყუთში“ მხოლოდ მეგობარი გოგოების მოწერილი წერილებია, რომლებშიც ისინი უმეტესად თავიანთ ყოველდღიურ ცხოვრებაზე მიყვებიან და უიღბლო სიყვარულებზე მოთქვამენ.

„ბეჭედი“. მეღიმება ამ სამკაულზე, რადგან ის არავითარ ემოციას თუ შეგრძნებას არ იწვევს ჩემში. არც ბეჭედს ჰქონია ჩემს სხეულთან, უფრო კონკრეტულად კი თითებთან, ოდესმე რაიმე კავშირი. თუმცა მაქვს ერთი ისტორია, რომელიც ორ ბეჭედს, მაგრამ ერთსა და იმავე ამბავს უკავშირდება და რომლის გახსენებისასაც ყოველთვის სინდისი მქენჯნის:

90-იან წლებში, ჩემი ახალგაზრდობის ყველაზე ცუდ პერიოდში (ობიექტური და სუბიექტური მიზეზების გამოც), სამკურნალოდ მოსკოვში მივდიოდი. მძიმე დრო იდგა. ყველა ახლობელი შეძლებისდაგვარად მეხმარებოდა სამკურნალო ფულის მოგროვებაში. მაშინ იყო, დედაჩემმა მართლა „ალთა მთოვარი“, თავისი ერთადერთი ლალისთვლიანი ნიშნობის ბეჭედი რომ წაიძრო თითიდან, დეიდამ კი – თავისი ბეჭდებიდან ერთ-ერთი, ქარვისთვლიანი, „ოქროს ბირჟაზე“ რომ ჩამებარებანა და აღებული ფული გზის ფულისთვის მიმემატებინა.

იღბლიანი და სიცოცხლის „მთოვარე“ ბეჭდები აღმოჩნდა ორივე. თუმცა ამ ისტორიის გახსენებაზე დღესაც… ან რაღა მნიშვნელობა აქვს, დღეს რას განვიცდი.

„საყურე, ტკბილის ჩრდილის მთხოვარი“. საყურეზე ზემოთ უკვე დავწერე. მხოლოდ იმას დავამატებ, რომ სიცოცხლეში ერთადერთმა საყურემ მომხიბლა და ისიც ლექსია, ნიკოლოზ ბარათაშვილის ცნობილი ლექსი „საყურე“, რომელიც თავის სატრფოს, ეკატერინე ჭავჭავაძეს მიუძღვნა პოეტმა; და ბარემ იმასაც ვიტყვი, რომ მე, როგორც სამკაულების არმოძულეს, მაგრამ არც მათზე ზედმეტად გულშევარდნილს, უფრო ლამაზი „საყურე“ ჯერჯერობით არ მინახავს.

სტროფი III

თმა, როგორც განძი ძნელ საშოვარი,

წიგნი რამ ომით მონაპოვარი,

საფერფლე მამის დანატოვარი –

ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი.

„თმა, როგორც განძი ძნელ საშოვარი“. არც ნათლობის დროს მღვდლის მიერ ყიფლიბანდზე აჭრილი თმა შეუნახავთ „განძად“ ჩემს მშობლებს და არც „პირველი კულული“. ბავშვობაში უმეტესად ბიჭურად შეჭრილი ან მხოლოდ იმსიგრძე თმა მქონდა, სკოლაში პატარა კიკინები რომ გამეკეთებინა. „თმები შოლტები“ მირზა გელოვანის ლექსის წაკითხვის შემდეგ გაჩნდა ჩემს ცნობიერებაში. თუმცა ყოველთვის მსიამოვნებდა, როცა ვხედავდი, როგორ უწეწავდა ქარი გოგოებს გრძელ თმას და მასში გაბლანდულებს კიდევ უფრო ლამაზებს აჩენდა; ანუ, ისევ გალაკტიონს რომ დავესეხო, მიყვარდა „თმების ქარით გამოქროლება“. სტუდენტობის წლების შემდეგ კიდევ დიდხანს დავდიოდი ბიჭურად შეჭრილი თმით. ჯერ ერთი, მომწონდა, მეორეც, არც ისეთი რომანტიკული ვინმე „მეტრფე“ ყოფილა ჩემს ცხოვრებაში, ვინც ჩემს თმას „ძნელ საშოვარ“ განძს შეადარებდა, ან მის სურნელში ჩაძირვის სურვილი გაუჩნდებოდა (და საბოლოოდ დავიჯერე, რომ ასეთი რამეები მხოლოდ წიგნებსა და ფილმებში ხდება!).

წლებია უკვე, მხოლოდ გრძელ თმას ვატარებ, მაგრამ მაინც ყოველთვის მოკლე თმით წარმოვიდგენ ხოლმე ჩემს თავს. ასეთი დამხატა ერთმა კარგმა მხატვარმა გოგომ წიგნის ყდაზე, ასეთი ვახსოვარ ჩემი ბავშვობისა და ახალგაზრდობის დროინდელ მეგობრებს.

„წიგნი რამ ომით მონაპოვარი“. მოგეხსენებათ, დღეს აღარ არის წიგნი ისეთი „ომით“ მოსაპოვებელი, როგორც, თუნდაც, ჯერ კიდევ წინა საუკუნის ბოლოს, თუ, რა თქმა უნდა, რაიმე იშვიათ გამოცემას არ ვეძებთ. წიგნის მოსაპოვებლად ჩემი პირადი „ომი“ სტუდენტობას უკავშირდება, როდესაც სხვა ყველაფერს ვიკლებდი და თითოეულ კაპიკს ვაკოწიწებდი სასურველი წიგნის შესაძენად. მაგრამ ზოგჯერ ისეც ხდებოდა, რომ მოულოდნელად წავაწყდებოდი სადმე გასაგიჟებელ კაბას ან ფეხსაცმელს, ან აქსესუარს (მზის სათვალე მიყვარდა) და დილემის წინაში ვდგებოდი, დიდხანს ვფიქრობდი, გამემეტებინა თუ არა წიგნებისთვის ნაგროვები ფული მათთვის. ნუ მეტყვიან წიგნის მოყვარული და მკითხველი გოგოები, რომ მსგავსი რამ არ განუცდიათ (ბიჭებთან არ ვიცი, როგორ წყდებოდა ეს საკითხი, მგონია, რომ უფრო მარტივად); მე ვერ მოვიტყუები და ვიტყვი, რომ არჩევანს ყოველთვის წიგნის სასარგებლოდ ვერ ვაკეთებდი. ნამდვილად იყო ასეთი დრო არც ისე შორეულ წარსულში – წიგნის საკუთარ თავთან ბჭობით და „ომით“ მოპოვების დრო. წიგნთან დაკავშირებით კი ყველაზე დიდი „ომი“ მაინც სიმწრით ნაყიდი და გათხოვებული წიგნის უკან დასაბრუნებლად გადამხდენია. ახლა იმ ასაკში ვარ, იოლად დავთმობ კაბას, ფეხსაცმელს, ჩანთას, სუნამოს და ნებისმიერ სხვა ნივთს, მაგრამ საყვარელ წიგნებს – არავითარ შემთხვევაში.

„საფერფლე მამის დანატოვარი“. უცნაური დამთხვევაა, მაგრამ მართლა გვქონდა სახლში ასეთი თეთრი, ოთხკუთხა, „მამის დანატოვარი“ საფერფლე. კიდეებზე ლურჯი ზოლებით და ოთხივე კუთხეში ნეკა თითის ზომის ჩაღრმავებებით. ძირზეც ჰქონდა დრო-ჟამისგან, რეცხვისა და მაგიდის ზედაპირზე ხახუნისგან გადაშლილი ლურჯი ფერის წარწერა – სავარაუდოდ, მწარმოებელი ქვეყნის და ქარხნის სახელი. ერთი შეხედვით არაფრით გამორჩეული საფერფლე იყო. უცხო თვალისთვის ძალიან უბრალოც, ჩვენი ოჯახისთვის კი ღირებული. და არა მხოლოდ მამის – პაპის და დიდი პაპის დანატოვარი. მის შესახებ კი ის ვიცოდი, რომ საფერფლე მეფის რუსეთის დროს საქართველოში გადმოსახლებულ ჩემს დიდ პოლონელ პაპას ეკუთვნოდა იმ სხვა რამდენიმე ნივთთან ერთად, რომლებიც დროთა განმავლობაში გაქრა ჩვენი სახლიდან. ამ ორიოდე წლის წინ საფერფლემაც მათი ბედი გაიზიარა.

ვერაფერს გააწყობ. ზოგჯერ ასეთი ბედი დაჰყვებათ ხოლმე „სახსოვარ“ ნივთებს – უბრალოდ, ქრებიან.

სტროფი IV

სამშობლოვ, მარად მსასოოვარი,

ჰა, ჩემი ჩანგი სწორუპოვარი,

ჰა, ჩემი გულიც, რადგან მგზოვარი – 

ყველას რაიმე აქვს სახსოვარი

ლექსის ამ ბოლო სტროფზე, სადაც გალაკტიონი თავის „ჩანგს“ და „გულს“ უძღვნის სამშობლოს, მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ სამშობლო ზოგჯერ შესაძლოა უცნაური სახით დაინახო: კარგი პოეტით, კარგი ლექსით და ყველა იმ „სახსოვრით“, რომელსაც ისინი გაგახსენებენ. და მერე სწორედ ეს „ხედვა“ გახდეს შენი ერთ-ერთი უძვირფასესი „სახსოვარი“.

სასკოლო სწავლა-სწავლების პროცესში, ხშირად მოვისმენთ თუ წავიკითხავთ, რომ დაწყებით საფეხურზე ყველაზე მნიშვნელოვანი თვალსაჩინოებებია. ეს ის ასაკია, როდესაც ბავშვის გონება სწრაფად აღიქვამს, შეიმეცნებს და მეხსიერებაში სამუდამოდ ინახავს ნანახსა თუ განცდილს. პედაგოგი ძალისხმევას არ იშურებს, რაც შეიძლება მეტი მრავალფეროვანი თვალსაჩინოება მიუტანოს მოსწავლეს გაკვეთილზე. დაწყებითი საფეხურის მასწავლებელს იშვიათად ნახავთ პატარა მსუბუქი ჩანთით. მათ მუდმივად ,,რაღაც” საინტერესო  მიაქვთ ბავშვებისთვის, იმის შესაბამისად, თუ რა გაკვეთილს ატარებენ. ეს შეიძლება იყოს ილუსტრირებული წიგნები, საყოფაცხოვრებო ნივთები, გირჩები, ფოთლები, ყვავილები, მუყაოსგან გაკეთებული უამრავი ფორმის ფიგურა, ზღვის ფერადი კენჭები და სხვა.

ატამს  სად ვკრეფთო?- ჰკითხა ერთხელ ჩემმა მეგობარმა თავის დისშვილს, რომელიც გემრიელად იტკბარუნებდა პირს ლოყაწითელა  ატმით. ,,გუდვილშიო” – სხარტად უპასუხა ნაწნავებიანმა 5-6 წლის გოგონამ, რომელიც წინა  კბილების არქონის გამო, კბეჩაში ვერ იყო ისე სხარტი,  როგორც – პასუხში…

ხშირად ვფიქრობ, რომ საცოდაობაა საქართველოში ბავშვები  მცენარეებს, ხეებს, ხილსა თუ  ბოსტნეულს ილუსტრაციებიდან ეცნობოდნენ.  მართალია, ,,თბილისელი  მხოლოდ ხოხობი იყო” და ყველას სადღაც, ქალაქგარეთ გვაქვს ფესვები,  მაგრამ უამრავი ადამიანია, ვინც დაკარგა, გაყიდა, ან საერთოდ არც ჰქონია სოფლად მიწის ნაკვეთი თუ სახლი.  ასეთი ოჯახები ხშირად ვერ ახერხებენ არდადეგები ხანგრძლივად ქალაქგარეთ გაატარონ. მათ შვილებს არ აქვთ  სეზონური  შეხება სოფლის სამეურნეო საქმიანობებთან. ვერ ხედავენ გაზაფხულზე ხვნა-თესვის ჯადოსნურ პროცესს. ზაფხულში აყვავილებული ხეების გადაკვირტებასა და კვირტის  ნაყოფად გადაქცევას. შემოდგომით ხილის სიმწიფეში შესვლასა და მისი კრეფით გამოწვეული სიხარულის განცდასაც  მოკლებულნი არიან.

ჩემი დიდი ხნის ოცნებაა, რომ განათლების, სოფლის მეურნეობისა და ეკონომიკის სამინისტროებმა ერთობლივი ინიციატივით, ხელი შეუწყონ მოსწავლეების ინტეგრირებულ სწავლებას სასოფლო სამეურნეო აქტივობების ჩართვით. წარმოვიდგინოთ რა ამაღელვებელი იქნება, ბავშვებისათვის, როდესაც მათ გაზაფხულზე სოფლად ჩავიყვანთ. იქ დაგხვდება გლეხის ოჯახი, რომელთანაც სკოლა წინასწარ იქნება შეთანხმებული.  მასპინძლები   ერთ დღეს  დაუთმობენ ბავშვებს, რათა  გაუზიარონ თავიანი  ცოდნა და გამოცდილება. მოსწავლეები ნახავენ როგორ იხვნება, იბარება და სხვადასხვა მეთოდით მუშავდება მიწა. როგორ ითესება კულტურული მცენარეები: ლობიო, სიმინდი, გოგრა… თურმე მათი საყვარელი პომიდორი, ფეტვის მსგავსი სიფრიფანა თესლისგან აღმოცენდება. ისინი თავად მიიღებენ მონაწილეობას დაბარვის, დაბუდვნის, დათესვის პროცესში. სამეურნეო საქმიანობაში  კარგად განსწავლულ გლეხს დაუსვამენ კითხვებს. ისიც გულდასმით უპასუხებს და თან მოსწავლეების  დახმარებით დაამუშავებს საგანგებოდ გამზადებულ მიწის ნაკვეთს.

ზოგჯერ,  შემოდგომით ვესტუმრებით სოფელს. ნაწნავებიანი გოგონა და სხვა ბავშვები თავიანთი თვალით ნახავენ ლოყაწითელა ატმებით, მსხლებით, ვაშლებითა და  სხვა მრავალი ხილით დახუნძლულ ხეებს.

მასწავლებელი ისარგებლებს ამ უნიკალური შემთხვევით და  ინტეგრირებული გაკვეთილს ჩაატარებს. ყველა საგნის გაერთიანება და დაკავშირება შეიძლება ბუნებასთან. ვაშლების დანახვაზე მოსწავლეებს ჰკითხავს რომელი ლექსი გაახსენდათ კლასგარეშე ლიტერატურიდან?  ,,ვაშლი და შაქარაც” არ დააყოვნებს: ,,მაღლა ფოთლებში ელვარებს, ვაშლი სისხლივით წითელი…”-  რამდენიმე ხმა ერთდროულად  წამოიწყებს.

ბავშვები ნახავენ თუ რა განსხვავებაა ვენახსა და ხეივანს შორის. რა არის მტევანი, კუმპალი, აკიდო, ჩხა – ამასწინათ რომ ისწავლეს მოთხრობაში და უკეთ აღქმის მიზნით, ხატვის არც თუ ისე კარგად მცოდნე მასწავლებელმა დაფაზე დაუხატა. ახლა რთველსა და ყურძენზე გაიხსენებენ ლექსებს -აბა ვინ მეტი იცის?

,,ყურძენი დამწიფებულა, დახე,  როგორ წითლად ღუის,

ჩქარა , ჩქარა რთველი თორემ კოღო, ბუზი თავს დაბზუის…” – გამხნევების მიზნით, პირველ ლექსს მასწავლებელი იტყვის.

ანგარიშშიც შეუძლიათ გაიწაფნონ. პედაგოგი  ექსპრონტად შეადგენს ამოცანას:

–  თუ გურამს მისცემენ 5 ატამს, ნინოს – 7-ს, ხოლო ქეთის იმდენ ვაშლს მისცემენ რამდენი ატამიც მისცეს გურამს და ნინოს ერთად, ჯამში რამდენი ხილი ექნება სამივე ბავშვს?

ახლა ფერებს არ იკითხავთ? ბუნებაზე საოცარი ფერთა გამის შექმნა, აბა,  რომელ საღებავსა და პასტელის ფანქრებს შეუძლია? მასწავლებელი ბავშვებს  ყურადღებას ფერებზე გაამახვილებინებს. ხილსა და მცენარეებში მოძებნიან გარდამავალ ფერებს. მაგალითად სრულიად განსხვავებული წითელი  შეფერილობა აქვს ვაშლს, პომიდორს, შინდს… ქლიავის დანახვისას, თუ პედაგოგს გალაკტიონი უყვარს, აუცილებლად წაუკითხავს ბავშვებს შემდეგ ტაეპს:  ,, გინახავთ ფერი დაბინდულ ქლიავის? – ეს ჩემი სამშობლოს მთებია!”

კიდევ სხვა მრავალი აქტოვობა ჩატარდება. ზოგი წინასწარ დაიგეგმება, ზოგსაც იქვე მოიფიქრებენ მასწავლებელი და ბავშვები. დღის ბოლოს, მრავალი ახალი ინფორმაციით დატვირთულ  და სასიამოვნო განცდებით დაღლილ მოსწავლეებს თონეში გამომცხვარი ცხელ-ცხელი  პურით, ყველითა  და შარშანდელი სუფთა ღვინით – ორი ყლუპი შეიძლება, ჯანმრთელობააო- გაუმასპინძლდება ოჯახის უფროსი.

დასაძინებლად გამზადებულები,   ,,ფეისბუქს”   რომ შეავლებენ თვალს, უკლებლივ ყველა მოძებნის იმ პატარა ყოჩაღ და-ძმას,  გლეხის ოჯახში  თავს რომ  დასტრიალებდნენ და თუ რამე არ გამოუვიდოდათ, ეხმარებოდნენ.

ღამით სოფელი რომ ჩაყუჩდება და  მხოლოდ ჭოტის კივილი თუ   ფრთხილი ძაღლების ყეფა გააყრუებს არემარეს, ორ, შთაბეჭდილებებისგან თავბრუდახვეულ ტკბილადჩაძინებულ  ბავშვს  ,,ფრენდ რიქვესთი” მიუვა.