დ. უზნაძემ სასწავლო პროცესიდან ციფრებით შეფასების განდევნის მოსაზრება შემოგვთავაზა. მას მიაჩნდა, რომ ასეთი შეფასება, როგორც წესი, სუბიექტურ ხასიათს ატარებს. თუმცა უზნაძე ამ მოსაზრებას ბოლომდე არ გაჰყოლია. ფაქტი ერთია, ნიშანთან დაკავშირებული საკითხები დღესაც ძალზედ აქტუალური და, ამავე დროს, საკამათოა.

შეფასების როლი და დანიშნულება, მისი გავლენა მოზარდის პიროვნებად ფორმირების პროცესზე მასწავლებლების მნიშვნელოვან ნაწილს გააზრებული არ აქვს. მათი უმრავლესობა ძირითადად, შეფასების მხოლოდ ერთ (გაზომვა) და იშვიათად ორ (გაზომვა, განვითარება) პარადიგმაზე ამახვილებს ყურადღებას. შეფასების აღმზრდელობითი ფუნქცია თითქმის იგნორირებულია.

მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასების სისტემის სწორად შერჩევა მოსწავლეებში გაზრდის შემეცნებით აქტიურობას, დამოუკიდებლად სწავლის მოტივაციას, პასუხისმგებლობას და ხელს შეუწყობს კოგნიტური და მეტაკოგნიტური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებას. მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარ-ჩვევების განმავითარებელ შეფასებას აღმზრდელობითი, საგანმანათლებლო, განმავითარებელი, ხოლო განმსაზღვრელ შეფასებას – შემაჯამებელი ფუნქცია აქვს.

მასწავლებელი შეფასების სისტემის შექმნისას უნდა ეყრდნობოდეს სასწავლო პროგრამებსა და სტანდარტებზე ბუნებრივად მორგებულ შეფასების სანდო მეთოდებს. საჭიროა, შევქმნათ შეფასების ისეთი სისტემა, რომელიც დაგვეხმარებოდა იმის დადგენაში, თუ რამდენად კარგად გავიაზრეთ სასწავლო პროგრამის მიზანი, რამდენად მივუახლოვდით მას და რა ხარისხით ვასრულებთ ეროვნულ სტანდარტებს.

შეფასების სისტემამ უნდა შეძლოს მოსწავლის მრავალმხრივი შეფასება და მოგვცეს საგნობრივი სტანდარტის შესრულების საშუალება. ამიტომ საჭიროა დავადგინოთ საგნის სასწავლო მიზნის არეალები ეროვნულ სასწავლო გეგმასა და საგნობრივ პროგრამებში. მიზნის განსაზღვრა შეფასების რუბრიკების შექმნის წინაპირობაა.

გთავაზობთ შეფასების რამდენიმე რუბრიკას:

მე-8 კლასი

მიზანი: მოსწავლე შეძლებს გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად  რუკის კითხვას და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზს. მოსწავლეს შეძლებს განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე.

შეფასების ჰოლისტური რუბრიკა

შეფასების ანალიტიკური რუბრიკა

მიზანი: მოსწავლე რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს ზოგადგეოგრაფიულ  მდებარეობას; ადარებს მსგავსი და განსხვავებული მდებარეობის ქვეყნებს, აჯგუფებს მათ ცხრილში მოცემული კრიტერიუმების მიხედვით.

მე-9 კლასი

მიზანი: მოსწავლე შეძლებს რუკების და სხვა  თვალსაჩინოებების (ფოტოები, გრაფიკები, ცხრილები, დიაგრამები და სხვა) დახმარებით დაახასიათოს ადგილი, მოვლენა და პროცესი; მოსწავლე შეძლებს მოსახლეობის დემოგრაფიული მაჩვენებლებისა და დინამიკური მახასიათებლების დაკავშირებას ქვეყნის ეკონომიკურ აქტივობასთან.

შეფასების ჰოლისტური რუბრიკა

შეფასების ანალიტიკური რუბრიკა

მე-10 კლასი

მიზანი: მოსწავლე შეძლებს, დააკავშიროს პოლიტიკური რუკის ფორმირება მსოფლიოში მიმდინარე მნიშვნელოვან პროცესებთან. მოსწავლე შეძლებს გააანალიზოს ტერიტორიული და გეოპოლიტიკური ფაქტორების გავლენა საზოგადოების განვითარებაზე.

შეფასების ჰოლისტური სქემა

შეფასების ანალიტიკური რუბრიკა

პედაგოგიკის მეცნიერებაში აღიარებულია, რომ სწავლა/სწავლების პროცესში  მოსწავლეთა კრიტიკული აზროვნების განვითარება ძალზე მნიშნელოვანია, რადგან ის მოიცავს ისეთ ოპერაციებს, როგორიცაა: ცნობისმოყვარეობის გამოვლენა, გამოკითხვის სტრატეგიების გამოყენება, შეკითხვების ჩამოყალიბება და მათზე პასუხის მოძიება, ფაქტების არა მხოლოდ დაფიქსირება, არამედ მათი მიზეზებისა და შედეგების გარკვევა. ამიტომ სასწავლო პროცესში კრიტიკული აზროვნების ინტენსიურად გამოყენება ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს სწავლის ხარისხის ამაღლებისთვის.

კრიტიკული აზროვნების განვითარების ტექნოლოგიებიდან მნიშვნელოვანია   ისეთი მიდგომა, როგორიცაა „წინასწარმეტყველების ხე“ (იგივე „პროგნოზების ხე“).   თავისი სტრუქტურით    (თემა       მიზეზი (მიზანი)        შედეგი (არგუმენტი) –  ის ეფექტური საშუალებაა  დასახული საგანმანათლებლო მიზნის მიღწევისა და  მოსწავლეთა შესაფერისი  ცოდნისა და  უნარების ფორმირებისთვის.

გთავაზობთ მოსწავლეთა შორის კრიტიკული აზროვნების განვითარების პრაქტიკულ  მაგალითს „წინასწარმეტყველების ხის“   გამოყენებით:

გაკვეთილის თემა: „ასწლიანი ომი“, ისტ. VII.1,2, 4, 6, 7.

მიზანი: ასწლიანი ომის მიზეზების გაგება; ძირითადი საომარი სიტუაციების  გაცნობა; ისტორიული  მოვლენების დაკავშირება ისტორიულ დროსთან; ისტორიული წყაროების შესწავლა; ისტორიული რუკებისა და სქემების გამოყენება; კრიტიკული  აზროვნების განვითარება.

ორგანიზების ფორმა: ინდივიდუალური, ჯგუფური.

დრო: ორი საგაკვეთილო საათი.

გაკვეთილის  მიმდინარეობა:

აქტივობა I

1. ასწლიანი ომის მიზეზებისა და შედეგების „წინასწარმეტყველება“ – წინასწარმეტყველების ხეზე სავარაუდო პასუხების ჩამოწერა.

2. მოსწავლეთა ცოდნის აქტუალიზაცია /„გონებრივი იერიში“ ბარათების გამოყენებით (შეკითხვები და წერილობითი დავალება):

N1 ბარათი:

ა. როგორ წარმოიქმნა პარლამენტი ინგლისში?

ბ. რა შედეგები მოუტანა ინგლისის საზოგადოებრივ ფენებს პარლამენტმა?

გ. რა როლს ასრულებდა ინგლისის ცხოვრებაში მეფე და პარლამენტი?

დ. რა ძირითადი ეკონომიკური და პოლიტიკური პრობლემის წინაშე შეიძლებოდა დამდგარიყო ინგლისი  მას შემდეგ, რაც  „თავისუფლების ერა“ დაიწყო?

ე. როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო  მეფისა და პარლამენტის პოზიცია აღნიშნულ საკითხებზე?

N2 ბარათი:

     ა. რატომ დადგა საფრანგეთისთვის დღის წესრიგში გაერთიანების აუცილებლობა?

ბ. მოსახლეობის რომელი ფენები უჭერდნენ მხარს მეფის ხელისუფლებას საფრანგეთის გაერთიანებისათვის ბრძოლაში?

      ბ. რამ განაპირობა ასეთი შედეგი?

გ. რა იყო გენერალური შტატების ძირითადი ამოცანა?

დ. პროგრესული იყო თუ არა საფრანგეთისთვის  გენერალური შტატების მოწვევა?

     ე. რა ძირითადი პრობლემის წინაშე შეიძლებოდა დამდგარიყო საფრანგეთი გაერთიანებისთვის ბრძოლაში?

 წერილობითი დავალება: სქემის შედგენა (ნებადართულია სახელმძღვანელოს გამოყენება);  

 I ჯგუფი  –  რა  უწყობდა ხელს ინგლისის  განვითარებას  XIII ს-ში, რა იყო ამის მიზეზები?

II ჯგუფი  – დაასახელეთ საფრანგეთის გაერთიანების მიზეზები XIII-XIV სს-ში:

 III ჯგუფი  – ინგლისისა და საფრანგეთის  დაპირისპირების მიზეზები XIII-XIVსს-ში:

I აქტივობის შედეგები – ასწლიანი ომის მიზეზების გამოკვეთა „წინასწარმეტყველების ხეზე“.

აქტივობა  II –   ახალი  მასალის  შესწავლა-მუშაობა წყვილებში (მიღებული შედეგებით, ანუ პასუხებით ივსება „წინასწარმეტყველების ხე“):

1. უპასუხეთ შეკითხვას:

• საფრანგეთის რომელი მიწები ეკუთვნოდა ინგლისს ომის დაწყების წინ? (აქვიტანია, კრესი);
•  გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, საფრანგეთის რომელ რეგიონებთან ექნებოდა ინგლისს მჭიდრო სამეურნეო კავშირები? (ფლანდრია).

2. ისტორიულ დოკუმენტებზე მუშაობა –  „ედუარდ I-ის მიმართვა  ქვეშევრდომებს“:

„..ყველამ გაიგო  საფრანგეთის მეფემ  მოტყუებითა და  ეშმაკობით როგორ ჩამოაშორა ინგლისს გასკონია. ახლა  კი,  შეკრიბა რა ფლოტი და ჯარი,  იმავე მოტყუებითა და უკანონობის გზით აპირებს ფლანდრიის მითვისებას და სურს, მიწისაგან პირისა აღგავოს ინგლისი და ინგლისური ენა…“

უპასუხეთ შეკითხვას:

• რით არის უკმაყოფილო ინგლისის მეფე?
• რომელი ტერიტორიის გამო აქვთ უთანხმოება ორ სახელმწიფოს?
• როგორ ფიქრობთ, რატომ აინტერესებდა ინგლისს  გასკონია და ფლანდრია?

3. იმუშავეთ სქემაზე: „ინგლისის და საფრანგეთის დინასტიური დაპირისპირების მიზეზები“:

4. მუშაობა რუკებზე: „ინგლისი და საფრანგეთი  ასწლიანი  ომის  დროს“

5. 5. გლეხთა აჯანყებები საფრანგეთსა  და ინგლისში: ა)  ინგლისის გამარჯვებები და აჯანყებები საფრანგეთში (გლეხთა ომი, ე.წ. ჟაკერია);  ბ) საფრანგეთის წარმატებები და აჯანყებები ინგლისში (გლეხთა აჯანყება უოტ ტაილერის მეთაურობით); გ) ჟანა დარკი – საფრანგეთის მხსნელი.

6. 6. რუკების, სქემის, ისტორიული დოკუმენტის და სოციალური დაპირისპირების საფუძველზე გაკვეთილის  ძირითადი  პრობლემის გამოკვეთა –  „ინგლისისა და საფრანგეთის ეკონომიკური და პოლიტიკური დაპირისპირება და  ბრძოლა ინგლისსა და საფრანგეთს შორის ტერიტორიული საზღვრების  ფორმირებისთვის“.

II აქტივობის  შედეგების   ასახვა  „წინასწარმეტყველების ხეზე“.

აქტივობა III:

1. ახალი ცოდნის გამტკიცება:

• დაასახელეთ ასწლიანი ომის ძირითადი მიზეზი;
• რომელ წლებში მიმდინარეობდა  ასწლიანი ომი?
• რა მოუტანა ამ ომმა საფრანგეთის უბრალო მოსახლეობას?
• რას  უწოდებენ ჟაკერიას? რატომ მიიღო ამ აჯანყებამ ასეთი სახელი?
• აჩვენეთ რუკაზე ომის მიმდინარე და ძირითადი  შედეგები;
• როგორ შეძლო ჟანა დარკმა ინგლისელების დამარცხება, მაშინ როდესაც საფრანგეთის მეფეები მარცხს მარცხზე განიცდიდნენ? როგორ ფიქრობთ, რატომ გადასცეს ინგლისელებმა ჟანა დარკი ინკვიზიციის სასამართლოს? განსაზღვრეთ ორლეანთან  ბრძოლის მნიშვნელობა  ასწლიანი ომის ისტორიაში;

2. 2. შედეგების შეჯამება:

• გამოიკვეთა თუ არა პასუხი ძირითად საკითხზე?
• ჩამოაყალიბეთ ასწლიანი ომის მიზეზები და შედეგები;
• ცნობილია, რომ შარლ VII-მ არაფერი გააკეთა ჟანა დარკის ინგლისელთა ტყვეობიდან გათავისუფლებისთვის. რატომ მოიქცა ასე? მოიყვანეთ თქვენი აზრის შესაბამისი არგუმენტი  და მტკიცებულება:

III აქტივობის   შედეგების  ასახვა  „წინასწარმეტყველების ხეზე“.

IV აქტივობა – „წინასწარმეტყველების ხის“ წინასწარი პროგნოზების შედარება მიღებულ შედეგებთან.

კრიტიკული აზროვნების გამოყენება გაკვეთილზე და ამისათვის „წინასწარმეტყველების ხის“ ტექნოლოგიური მიდგომის გამოყენება ხელს უწყობს  შედეგების მიღწევას,  მოსწავლისა და მასწავლებლის თანამშრომლობას, მოსწავლეთა კომუნიკაციას, ინდივიდუალურ, წყვილებში და ჯგუფებში მუშაობას, მოსწავლეთა დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებებისათვის პირობების შექმნას, უკვე არსებული სიტუაციების შიგნით  ინტერაქციული შემეცნებისთვის საჭირო ახალი სიტუაციების წარმოქმნას და ამიტომ მისი სწავლებაში გამოყენება მისასალმებელია.

ამას წინათ, მეექვსე კლასში გურამ დოჩანაშვილის ,,ყველაზე კარგი პაპა’’  ავხსენი, ბავშვების განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია ეპიზოდმა, განრისხებულ ხელმწიფეს ვეზირისთვის საყვედურის თქმა რომ უნდოდა და  რადგან სხვა სიტყვა არ იცოდა , მხოლოდ ერთ სიტყვას იმეორებდა: ,,შე ცუდო, შენაო!’’. ბავშვებთან ერთად ვიმსჯელეთ, როგორი ღარიბი ლექსიკა აქვს მეფეს, როგორ არ ახსენდება სხვა სალანძღავი სიტყვა,  როგორ ვერ ხვდება, აქებენ თუ აგინებენ, როცა  ,,გერგილიანსა’’ თუ ,,ქველმოქმედს’’ ეძახიან, ან ,, თავში მტრედები უფრენენო’’, -ამბობენ მასზე. როგორც ამბობენ, მწირი და ღარიბი ლექსიკა ასეთივე მწირი და ღარიბი გონების ნიშანია, ჩვენი მოსწავლეების სამეტყველო ლექსიკა კი, სამწუხაროდ, სწორედ ასეთია. ბავშვები სულ თითებზე ჩამოსათვლელ ლექსიკურ ერთეულს სჯერდებიან წერისას თუ მეტყველებისას,  ვერ ახერხებენ, შეარჩიონ შესაფერისი რამდენიმე ზედსართავი სახელი ერთი და იმავე საგნის ზუსტად დასახასიათებლად და ამით თავიანთი მეტყველება უფრო ხატოვანი და ემოციური გახადონ. სიტყვიერების ყველა მასწავლებელი აწყდება პრობლემას, როცა ბავშვები ამა თუ იმ გმირს, ამბავს, მოვლენას    მხოლოდ შემდეგი ზედსართავებით ახასიათებენ: კარგი, ცუდი, კეთილი, ბოროტი…  თუ ამ პრობლემას დროზე არ მივხედეთ ,მერე გვიანღა აღმოჩნდება  ,,თითზე კბენანი’’ და ლეონიძისა არ იყოს, ,,მუხლადი, ბედაური’’ ქართული სიტყვაც უკვალოდ გაქრება ბავშვების მეტყველებიდან. ზედსართავი სახელის ახსნისას კი  მასწავლებელს ბევრი საშუალება აქვს მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის გასამდიდრებლად. ეს პროცესი შეიძლება ძალიან საინტერესოც აღმოჩნდეს მათთვის.

.შემოგთავაზებთ რამდენიმე აქტივობას, რომელიც აპრობირებულია მეექვსე კლასში ზედსართავი სახელის ახსნისას და მოსწავლეებისაგან საინტერესოდაცაა მიჩნეული.

მოსწავლეებს არ გაუჭირდებათ, წარმოიდგინონ სწორი მოასფალტებული გზა და გაზაფხულის ყვავილებით მოფენილი მინდორი.  იმაშიც ადვილად მეთანხმებიან, როგორი მომაბეზრებელი და დამღლელია, დიდხანს უყურონ პირველი მათგანის უსახურ ერთფეროვნებას და როგორ ახარებს თვალს მეორე- სხვადასხვა ფორმის,ზომისა  და შეფერილობის ყვავილებით მოქარგული ველი. სწორედ ამ დროს მივაქცევინებ ყურადღებას, რომ ამ მრავალფეროვნებას ზედსართავი სახელის საშუალებით გამოვხატავთ, სწორედ იგი ანიჭებს ჩვენს მეტყველებას ხატოვანებასა და ფერადოვნებას (თუმცა,აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ აქაც დასაცავია ოქროს შუალედი, რათა ისე არ გაგვიტაცოს ზედსართავი სახელებით წინადადების ,,შემკობამ’’, რომ  დავამძიმოთ თხრობა და გადავტვირთოთ გარეგნული ,,სამკაულებით’’).  თავდაპირველად მოსწავლეებს ვთავაზობ რამდენიმე გამოცანას  ზედსართავების გარეშე. ფრჩხილებში ჩასმული ზედსართავები არ წამიკითხავს მათთვის:

1)დედა-(ტურფა) ,მამა-(ჯღანკი) ,შვილი-(გადარეული).

2) (ლურჯი)აბრეშუმი სარკმლისკენ მიიწევს.

3) მოვიდა (თეთრი) მოზვერი,გააგდო  (შავი)  მოზვერი.

4) ფრინველია (გრძელკუდა, ჭარტალა, ქურდბაცაცა).

5) (წითელი) ხარის ნაძოვში ბალახნ არ ამოდიანო.

რა თქმა უნდა, გაუჭირდათ  ზედსართავების გარეშე , მწირი დახასიათებით ამოეცნოთ ღვინო, ბოლი, დღე და ღამე, კაჭკაჭი, ცეცხლი. ამის შემდეგ, შევთავაზე მხოლოდ ზედსართავების მოშველიებით დახასიათებული საგანი, ამბავი თუ გმირი ამოეცნოთ, ამისათვის მათივე შესწავლილი ნაწარმოებები გამოვიყენე:

1)ამ გმირის ამბავი ძალიან სევდიანია, ტკივილიანი, ცრემლისმომგვრელი და გულსაკლავია (შვლის ნუკრი).

2) იგი შეიძლება იყოს  ჭრელიც, უსამართლოც, მშვენიერიც, საყვარელიც, დიდიც, პატარაც…(ქვეყანა- მისანიშნებლად კმაროდა სიტყვა ,,ჭრელი’’, რომლითაც გ. დოჩანაშვილი ახასიათებს ქვეყანას თავის ზღაპარში)

3)იგი შეიძლება იყოს უტკბესიც და უმწარესიც, გრძელიც, წაგდებულიც და ჩაგდებულიც(ენა).

4)იგი შეიძლება იყოს მანუგეშებელიც, გულისმომკვლელიც, ამშენებელიც, დამანგრეველიც, გამაბედნიერებელიც და გამაუბედურებელიც (სიტყვა) .

5)იგი შეიძლება იყოს ნორჩიც, ხასხასაც, დაკბილულიც, მწვანეც, აცახცახებულიც და უკანასკნელიც (ფოთოლი).

6) იგი შეიძლება იყოს საინტერესოც, უინტერესოც, სურათებიანიც, სქელიც, თხელიც, ყდიანიც, უყდოც (წიგნი).

ამ აქტივობის შესრულების შემდეგ მოსწავლეებმა დასკვნაც თავადვე გამოიტანეს, რომ ზედსართავი სახელის დახმარებით შეიძლება საგნის ამოცნობა მის დაუსახელებლადაც კი, მისი გამოტოვებით კი ლაზათი აკლდება ტექსტს და ჭირს იმის მიხვედრა, რის შესახებაა საუბარი.   მეტყველების განვითარებისათვის შესანიშნავი საშუალებაა სურათის აღწერა ზედსართავი სახელების გამოყენებით, რაც, გარდა იმისა,რომ მოსწავლეებს აჩვევს სურათზე ასახული კონკრეტული საგნებისათვის შესაფერისი ზედსართავი სახელების შერჩევას, მშვენიერების დანახვისა და მისით ტკბობის უნარსაც გამოუმუშავებს მათ. სწორედ ამისთვის ვაჩვენე ელენე ახვლედიანის  ცნობილი ნახატის- ,,ზამთრის’’- რეპროდუქცია. მოსწავლეებს უნდა შეერჩიათ ზედსართავი სახელები სოფლის, ეზოების, სახლების, ღობეების, ხეებისათვის, უნდა აღეწერათ უკანა პლანზე გამოსახული მთები,სურათზე ნანახი ბავშვები,მათი განწყობა,არ უნდა გამორჩენოდათ სურათის კუთხეში მდგომი მოხუცი ქალები,აივნიდან მაცქერალი მოხუცი,სადღაც კუთხეში გამოსახული ხურჯინაკიდებული გლეხი ,არ უნდა გამოჰპარვოდათ სურათის მარცხენა მხარეს ჩამავალი მზის სხივებით აელვარებული თოვლის უფრო ნათელი ფერი…  ვიყენებ არა მხოლოდ ისეთ სურათებს, რომელთა აღწერისას უამრავი ზედსართავი სახელის მოხმობა შეიძლება, არამედ ისეთსაც, სადაც ზედაპირზე არ  ჩანს დასახასიათებელი საგანი,  სხვაგვარი ხედვა სჭირდება მათ დანახვასა  და განცდას.

ამიტომაც მივიტანე ერთხელ შავ-თეთრი სურათი ღარიბული ქოხისა. სურათის აღწერისას რამდენიმე მოსწავლემ შეძლო დაენახა გამოკეტილი ქოხის სევდაც, გაუსაძლისი ერთფეროვნების მომაბეზრებლობაც, ნაცრისფერი ყოფაც, უნუგეშო ცხოვრებაც, შემგლისფერებული ცაც.

 საინტერესო აღმოჩნდა შემდეგი აქტივობა, ბავშვები ირჩევდნენ თანაკლასელს და თითოეული ახასიათებდა მას ერთი ზედსართავი სახელით, რომლითაც გამოხატავდა თანაკლასელის გარეგნულ მახასიათებლებსაც და მის ამა თუ  იმ თვისებასაც. ასე დაიხატა რამდენიმე ბავშვის სიტყვიერი პორტრეტი-თმახუჭუჭა თუ გრძელთმიანი, ცისფერთვალება თუ შავთვალა, მაღალი თუ დაბალი,დინჯი თუ ონავარი, მშვიდი თუ დაუდგრომელი,ბეჯითი თუ ზარმაცი,გულისხმიერი თუ უდარდელი…, -ათასგვარი ეპითეტით შეამკეს მოსწავლეებმა ერთმანეთი. (რა თქმა უნდა, კორექტულობის ფარგლებში).

ვიყენებ კიდევ ერთ აქტივობას-შესწავლილი ნაწარმოების გმირთა დახასიათება  ზედსართავ სახელთა მოშველიებით.   მუშაობენ წყვილები და ახასიათებენ ხელმწიფეს (გ.დოჩანაშვილის ,,ყველაზე კარგი პაპა’’),  უცხო მოყმეს (შოთა რუსთაველის ,,ვეფხისტყაოსანი’’), წვიმის მოყვარულ კაცს (გ.პეტრიაშვილის ,,წვიმის მოყვარული კაცი’’),  სიტყვის პაპას(გ. დოჩანაშვილის  დასახელებული ზღაპარი), ,ვარსკვლავბიჭუნას (ოსკარ უაილდის ,,ვარსკვლავბიჭუნა’’), ეინარ მიხალაინენს (ს.კლდიაშვილის ,,შორეული’’), იოსებას (რ. ინანიშვილის ,,უშიშარი ბიჭი იოსება’’)  და ა.შ.

   მოსწავლეთა ლექსიკის გამდიდრებისათვის არაჩვეულებრივი საშუალებაა სინონიმურ და ანტონიმურ ზედსართავებზე მუშაობა, ამისათვის ვაძლევ მათ ამა თუ იმ ზედსართავს და ვავალებ, გაიხსენონ მისი სინონიმები და ანტონიმები, უნდა შეეცადონ,  თითოეულ ფორმას უპოვონ მაქსიმალური რაოდენობის სინონიმი და ანტონიმი (მაგალითად, შემდეგ ზედსართავებს: ენატკბილი, ხელგაშლილი, ძუნწი, ამაყი, ღარიბი, უშნო, ხარბი, გულკეთილი, ოტროველა, ორგული, ცრუ, მოხუცი, ჭკვიანი, ღონიერი, უმეცარი, ბეჯითი, მარდი, გერგილიანი, ფართო, ავსიტყვა…).  ამ აქტივობზე მუშაობისას, ვცდილობ,აუცილებლად დავუთმო გარკვეული დრო იმაზე საუბარსაც , რომ სინონიმები ყოველთვის თავისუფლად ვერ ჩაენაცვლებიან ერთმანეთს. მაგალითად, გამოთქმებში ,,ჭკუას ასწავლის’’, ,,ჭკუა ვერ ისწავლა’’,  ჭკუას მისი სინონიმით-გონებით ვერ შევცვლით. ვერც წმინდასა და სუფთას შევუნაცვლებთ ერთმანეთს და  მკვეთრად  უნდა გავმიჯნოთ ამ ორი სინონიმის გამოყენების არეალი, თუ წმინდა შეიძლება ვთქვათ გრძნობის, გულის, გონების, ტაძრის, ფიცის, სიყვარულის, სანთლის… დ.ა.შ. დასახასიათებლად, სუფთა შეიძლება იყოს ზეწარი, ფეხსაცმელი, ქაღალდი, ჭურჭელი, ტანსაცმელი, ეზო დ. ა.შ.

ერთ-ერთ აქტივობას წარმოქმნილ ზედსართავ სახელებზე მუშაობისას ვიყენებ – ვაძლევ არსებით სახელებს  და ვავალებ  მათგან  ზედსართავი სახელების მიღებას. შეიძლება ამას კონკურსის სახეც მიეცეს-გარკვეული დროის განმავლობაში ვინ მეტ ზედსართავ სახელს აწარმოებს შემდეგი არსებითი სახელებისაგან: ენა, ხელი, გული, თვალი, სული, ქუდი, პირი, მკლავი, თავი, შუბლი. როცა სიტყვა ,,გულიდან’’ ზედსართავ სახელებს აწარმოებენ, როგორც წესი, რამდენიმე ახსენდებათ ხოლმე , სწორედ ამ დროს ვუკითხავ ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონიდან ასამდე ზედსართავს, ამ სიტყვიდან წარმოებულს  და თავადვე რწმუნდებიან, რა მდიდარი ენა გვაქვს. კიდევ უამრავი აქტივობის ჩამოთვლა შეიძლება, ვამუშავებ ზედსართავი სახელების გამოყენებით წინადადებების შედგენაზე, საბოლოოდ კი კლასშივე ვაძლევ  დამოუკიდებელ სამუშაოს- ძირეული და წარმოქმნილი ზედსართავი სახელების გამოყენებით აღწერონ თავიანთი საკლასო ოთახი ან სკოლა…     ამ დავალებასაც არანაკლები ხალისითა და ინტერესით ასრულებენ და სწორედ ამიტომ მიჩნდება იმედი, რომ თითოეული ეს აქტივობა საბოლოოდ მათი ლექსიკის გამდიდრება-დახვეწას შეუწყობს ხელს.

„ერთი მოხუცი თავისი სახლში წინ რაღაცას ეძებდა. გამვლელებმა ჰკითხეს:

– რა დაგკარგვია, ძიაკაცო?

– ერთადერთი მონეტა დამივარდა და ვერ ვპოულობ, – უპასუხა მოხუცმა.

გამვლელებმაც დაიწყეს მონეტის ძებნა. მათ თანდათანობით სხვებიც შეუერთდნენ, მთლიანად გადაქექეს სახლის მიმდებარე ტერიტორია, მაგრამ ვერაფერი იპოვეს.

– მოხუცო, დარწმუნებული ხარ, რომ აქ დაგივარდა? – ჰკითხეს მას ბოლოს.

– არა, მონეტა შიგნით, სახლში დამივარდა.

– შენ რა, გაგიჟდი? მონეტა სახლში დაგივარდა და გარეთ გვაძებნინე? – აღშფოთდნენ გამვლელები.

– კი მაგრამ სინათლე ხომ აქ არის, სახლში კი ბნელა…

აღშფოთება მხიარულებამ შეცვალა, რომელიც შემდეგ თანაგრძნობაში გადაიზარდა და ბოლოს ერთმა დაყვავებით უთხრა მოხუცს:

– იმისთვის, რომ დაკარგული გეპოვა, შენ კი არ უნდა გამოსულიყავი სინათლეზე, სინათლე უნდა შეგეტანა შიგნით. როგორ იპოვი გარეთ იმას, რაც შიგნით დაკარგე?

მაშ,  რატომ არ ვიყენებთ ამ ცოდნას ჩვენს პირად ცხოვრებაში? რატომ არ ვიხედებით საკუთარ თავში და რატომ ვართ გადაყოლილი ყოველდღიურ  წვრილმანებს? რატომ ვეძებთ ბედნიერებას გარე სამყაროში? განა ის იქ დავკარგეთ?“

მასწავლებელი სულ ძიების პროცესში უნდა იყოს და ეს ძიება საკუთარ თავში უნდა მოახდინოს. მხოლოდ საკუთარი პრაქტიკის მიუკერძოებელი და თვითკრიტიკული ანალიზითა და შეფასებით არის შესაძლებელი მიზანმიმართული პროფესიული წინსვლა. მასწავლებელმა, რომელსაც სურს იყოს წარმატებული, უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე, იზრუნოს პროფესიული ცოდნის განახლებასა და საკუთარი პედაგოგიური უნარების გაუმჯობესებაზე. ამის მისაღწევად კი კარგი იქნება, ის მუდმივად მუშაობდეს საკუთარ თავზე და თავისი საქმიანობების რეფლექსიას აკეთებდეს.

თითოეულმა მასწავლებელმა თავის თავს უნდა ჰკითხოს, რაში მდგომარეობს თავისი სისუსტე და ძლიერება, თავის მიერ დაგეგმილი და განხორციელებული რომელი აქტივობა არის წარმატებული თუ წარუმატებელი, მოკლედ: რა როგორ მოქმედებს? რა არის მისი ძლიერი მხარე? რა უნდა გააუმჯობესოს საკუთარ პედაგოგიურ პრაქტიკაში და როგორ?

1. რა არის რეფლექსია?

რეფლექსია არის ადამიანის მიერ საკუთარი პიროვნების, შესაძლებლობებისა და უნარების გაცნობიერება.

როგორც წესი, რეფლექსია ჩვენს ხელთ არსებულ ცოდნასა და წარსულში მიღებულ გამოცდილებაზეა დამოკიდებული.

რეფლექსია (ლათ. reflexio) ნიშნავს „უკან მიბრუნებას“, ფიქრს საკუთარ „მეზე“, მდგომარეობაზე, საქციელზე, წარსულ მოვლენებზე. ამრიგად, ეს არის „საუბარი საკუთარ თავთან“. ამასთან ერთად, რეფლექსია, თვითანალიზი, დამოკიდებულია თავად ადამიანის განათლებაზე, მორალურ მდგომარეობასა და თვითკონტროლზე.

რეფლექსია დაკავშირებულია მიზანმიმართულებასთანაც, ვინაიდან ადამიანი მიზნის დასახვისას თავისებურად გაიაზრებს კიდეც, როგორ მიაღწიოს მას.

ტრადიციულ ფსიქოლოგიაში განასხვავებენ სხვადასხვა სახის რეფლექსიას:

               კომუნიკაციურს – მისი ობიექტია სხვა, მეორე ადამიანის შინაგან სამყაროსა და მისი ქმედების მიზეზებზე წარმოდგენის შექმნა;

                 პიროვნულს – შემეცნების ობიექტია თავად შესამეცნებელი პიროვნება, მისი თვისებები, ქცევა, სხვებთან ურთიერთობის სისტემა;

                 ინტელექტუალურს – იგი გამოიხატება სხვადასხვა სახის სამუშაოს შესრულებითა და შესრულების გზების გაანალიზებით.

რეფლექსია სხვადასხვა სახისაა:

• განწყობის ანალიზი;
• წარმატების ანალიზი;
• ყოველდღიური თვითანალიზი;
• კოლეგის მუშაობის ანალიზი და სხვა.

რეფლექსია შესაძლოა გაკეთდეს, როგორც

• ინდივიდუალური;

•   ჯგუფური;
•   ზეპირი;
•   წერილობითი.

ინდივიდუალურია რეფლექსია, როდესაც რეალურად ხდება თვითშემეცნების ფორმირება, ანუ როდესაც ადამიანს შეუძლია თავისი სამუშაოს შეფასება და საუბრობს თვითშეფასების შედეგებზე.

ჯგუფურია რეფლექსია, როცა ჯგუფის ყოველი წევრი აქცენტს აკეთებს მაქსიმალურ შედეგზე. მაგალითად – „შევძლებდით თუ არა გაგვეკეთებინა ეს სამუშაო, ჩვენთან რომ არ ემუშავა ….. (სახელი)“

„ჩვენთან რომ ემუშავა, რაში დაგვეხმარებოდა ……. (სახელი)“ და ა.შ.

ზეპირია რეფლექსია, როდესაც საკუთარი და სხვისი პოზიციების „გაერთიანება“ ხდება, მაგალითად, პრობლემებს ადამიანები ხშირად საუბრის დროს განიხილავენ და საინტერესო გადაწყვეტასაც პოულობენ.

ზეპირი რეფლექსიის სახეებია: დიალოგი და დისკუსია.

წერილობითია რეფლექსია, რომელიც შეგვიძლია წერილობითი ფორმით გადმოვცეთ, რამდენიმე სახისაა: ესე, „საბორტო ჟურნალი“(სადაც იწერება მნიშვნელოვანი შეკითხვები), სხვადასხვა სახის დღიური (მაგალითად, ჩვეულებრივი დღიური, მხატვრული ალბომი, ციტატები და სხვა), წერილობითი ინტერვიუ, პორტფოლიო.

რეფლექსია ხშირ შემთხვევაში, მასწავლებლის პორტფოლიოს ნაწილად წარმოგვიდგება, თუმცა იგი დამოუკიდებლადაც ხორციელდება. მისი მიზანია, მასწავლებელმა გააანალიზოს, თუ როგორია მისი დამოკიდებულება სწავლების კომპეტენციებში. რეფლექსიის დროს მასწავლებელს შესაძლებლობა აქვს, გააანალიზოს, დაასაბუთოს ან გააკრიტიკოს თავისი გადაწყვეტილებები, იფიქროს ამა თუ იმ სასწავლო ტექნიკის გამოყენებისას მოსწავლეთა რეაქციებზე და მის უკუკავშირზე.

რეფლექსიის სააზროვნო საკითხები:

•   რა იყო ჩემი ყველაზე დიდი წარმატება?
•   რის საფუძველზე მივაღწიე ამას?
•   რა სირთულეს წავაწყდი?
•   რა არის ის, რისი გაკეთებაც არ გამომდიოდა ადრე, ახლა კი თავისუფლად შემიძლია?

რეფლექსიისთვის საჭირო სიტყვათა წყობაა:

• საინტერესო იყო..
• ყველაზე უკეთ გამომივიდა…
• ჩემი განწყობა…
• მე ვისწავლე…
• დღეს გაკვეთილზე მე შევძელი…
• გაკვეთილმა მომცა…
• გაკვეთილის დროს მე…
• რთული აღმოჩნდა…
• მე შევასრულე გეგმით გათვალისწინებული საქმიანობა…
• მე გავიგე, რომ…
• მე ახლა შემიძლია…
• მე შევიძინე…
• მე ვისწავლე…
• გაკვეთილი მომეჩვენა…
• ჩემთვის აღმოჩენა იყო, რომ…
• მე მნიშვნელოვანი მომეჩვენა…

ჩატარებული/ჩასატარებელი გაკვეთილის რეფლექსიის წარმოდგენისას სასურველია, ყურადღება გაამახვილოთ შემდეგ საკითხებზე:

• რამდენად მიაღწიეს/მიაღწევენ მოსწავლეები გეგმით განსაზღვრულ შედეგებს? უფრო მეტად რომელი შედეგების მიღწევით ვიქნები კმაყოფილი?
• რა გავლენა იქონია/იქონიებს გაკვეთილზე გამოყენებული სტრატეგიები:

ა) მოსწავლეთა ჩართულობასა და აქტიურ სწავლაზე?

ბ) მოსწავლეთა პროდუქტიულ ინტერაქციაზე?

• რა  გამოჩნდება/ჩანს მოსწავლეთა ნამუშევრებიდან? რას აითვსებენ/აითვისეს? რომელი უნარების განვითარება იკვეთება/გამოიკვეთება?
• მე რა გამომივიდა/გამოგივა ყველაზე უკეთ? რა სტრატეგიით მოვახდენ/მოვახდინე გამოწვევა? რა სტრატეგიებს გამოვიყენებ/გამოვიყენე ცოდნის კონსტრუირებისა და რეფლექსია-გამთლიანების ფაზებზე?
• როგორ შეიცვალა/შეიცვლება გაკვეთილის სამოქმედო გეგმა მსვლელობის პროცესში? რატომ?
• ამავე გაკვეთილის ხელმეორედ ჩატარების შემთხვევაში რას შევცვლიდი? როგორ გავაუმჯობესებდი საკლასო გარემოს, აქტივობებს, სტრატეგიებს/მეთოდებს, ინსტრუქციებს, მოსწავლეთა დაჯგუფებებს, რესურსებს, მოსწავლეთა შეფასებას?

როდის წერს მასწავლებელი რეფლექსიას?

მასწავლებელმა რეფლექსია უნდა აწარმოოს როგორც სწავლების დასაწყისში, რაც ეხმარება მას საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების იდენტიფიცირებასა და პროფესიული განვითარების შესაბამისი აქტივობების დაგეგმვაში, ასევე სწავლების პროცესში, რომლის საშუალებითაც აფასებს, რამდენად უმჯობესდება სასწავლო პროცესი; ასევე სწავლების გარკვეული ეტაპის დასასრულს (მაგ. სასწავლო წლის ბოლოს), რითაც მასწავლებელი აფასებს თავის მიღწევებს და ხელახლა გეგმავს პროფესიული განვითარების გზას წინა გამოცდილებაზე დაფუძნებით.

რაში ეხმარება მასწავლებელს კარგი რეფლექია?

რეფლექსიის გამოყენება და მისი ანალიზი მასწავლებელს ეხმარება, უფრო ეფექტიანად დაგეგმოს ახალი სამუშაო; მუშაობის პროცესში გამოვლენილი სუსტი მხარეები კი, შეუძლია გამოასწოროს ახალ სასწავლო წელს, ახალ თემასა თუ პროექტზე მუშაობისას, ხოლო ძლიერი, კიდევ  უფრო გააძლიეროს და დანერგოს.

რეფლექსია ეხმარება მასწავლებელს, გაზომოს საკუთარი წინსვლა, მოაგვაროს არა მარტო ხილული პრობლემები, არამედ ის პრობლემებიც აღმოაჩინოს და გადაჭრას, რომელთა არსებობა არც კი ჰქონდა გათვითცნობიერებული რეფლექსიის გაკეთებამდე.

დასკვნა

რეფლექსია პრაქტიკის ანარეკლია. იმისათვის, რომ ვიყოთ რეფლექსური მასწავლებლები, უნდა ჩამოვიყალიბოთ გარკვეული დამოკიდებულებები: გახსნილობა, პასუხისმგებლობა და საქმისადმი ერთგულება. მასწავლებლებს სჭირდებათ მზაობა, რათა კრიტიკულად შეხედონ როგორც საკუთარ, ისე კოლეგების იდეებსა და პრაქტიკას.

რეფლექსური უნარები მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, საკუთარი თავი გამოიყენოს როგორც რესურსი პროფესიული განვითარებისთვის.  როგორც ზიგმუნდ ფროიდი  წერდა:  „ერთადერთი ადამიანი, ვისაც თავი უნდა შეადაროთ, არის ის, ვინც იყავით ადრე და ერთადერთი ადამიანი, ვისზე უკეთესიც უნდა იყოთ, ეს არის ის, ვინც ხართ ახლა“.

„განდეგილის“   სწავლებისას   ორ  ძირითად   სირთულეს ვაწყდებით: ეს გახლავთ ტექსტის გაგება, რადგან ნაწარმოების სიუჟეტი სხვადასხვა დროსა და სივრცეში ვითარდება და იდეურ-მხატვრული ანალიზი, თუ რისთვის დაწერა ილიამ იგი, რა პრობლემა განიხილა მასში და  როგორ ესახება მწერალს „ გზა ხსნისა“.   წარსული, აწმყო და მომავალი ილიას აზრსა და შემოქმედებაში  ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული.  მწერალი     პოემას იწყებს წარსულით,  „კლდეში შეთხრილი“  გამოქვაბულის აღწერით, სადაც წმინდა მამანი იღვწოდნენ და მათი მოწამებრივი ცხოვრების გამო გამოქვაბულის სიწმინდე იმდენად „სწამს დღესაც ერსა“, რომ  „ნადირსაც,  მუნ შეფარებულს, მონადირეც კი არ ახლებს ხელსა“.  შემდეგ  აწმყოში გადადის  და  გვამცნობს, რომ  წმინდა ალაგი მიუვალია  და „თუ არ ღვთის ღირსი“ იმ გარემოს ვერავინ მიეკარება, „და  თუ  შეჰბედავს, მსწრაფლ რისხვა ღვთისა ჭექა-ქუხილით მოევლინება“. ილია  პოემის დასაწყისშივე წარმოსახავს   თხზულების იდეურ მიმართულებას, კერძოდ, თითქოს ჩვეულებრივად იწყებს ამბის თხრობას  და გვამცნობს, რომ

„ოდესღაც ტაძარს, იმ გაუქმებულს, მეუდაბნოე შეჰკედლებია,

საიქიოსთვის ეს სააქაო დაუთმია და განშორებია.“

მწირს „ხორცი სულისთვის უწამებია“ და მისი ლოცვა-ვედრება ღმერთს უსმენია, სულიერი ღვაწლისათვის შემოქმედს მზის სხივი მოუვლენია. ლოცვის ჟამს მწირი ამ სხივს „თვის ლოცვანს ზედ დააყრდენდა“ და სულის სიწმინდეს ყოველდღიურად ასე ამოწმებდა. სიუჟეტის განვითარების ამ ეტაპზე  ავტორი  მეტად საინტერესო ცნობას გვაწვდის მწირის სარწმუნოებისა და სიწმინდის  შესახებ.  მეთერთმეტე კლასელებს უკვე  შესწავლილი აქვთ „გრიგოლ ხანძთელისა“ და „იოანე და ექვთიმე ათონელების  ცხოვრება “,  მათ მეტ-ნეკლებად იციან, რომ წმინდა მამები არ მიიჩნევდნენ  თავს წმინდანებად, „სიწმინდის შემოწმებაზე“ ხომ   ზედმეტია საუბარი. განდეგილის მოღვაწეობა  მარცხით რომ დამთავრდება, ეს ილიამ ამ მნიშვნელოვანი დეტალით  უკვე გვითხრა და პოემის ძირთადი აზრიცა  და იდეაც სწორედ მცირედმორწმუნეობის  ან არასწორი სარწმუნოების (ცრუმორწმუნეობის) მარცხია და არა განდეგილობისა.  აკაკი ბაქრაძე როგორც ბრძანებდა,  ეს პრობლემა იმდროინდელ საქართველოში   არ არსებობდა.

მართალია, განდეგილის სული განიწმინდა, მაგრამ ყოველივე ამქვეყნიურზე ჯერ არ ამაღლებულა. ამისათვის საჭიროა ძლიერი ცდუნების საშუალებით განწმენდილი სულის გამოცდა.  ამ გამოცდის კეთილად დაგვირგვინებით გამომჟღავნდება  მწირის  სულის სიმტკიცე და ურყეობა იმ გზისა, რომელსაც იგი  სულის ამაღლებისა და ამქვეყნიური ამაოებიდან დახსნის გამო  დაადგა .

საღამო ჟამს განდეგილი გაჰყურებს ჩამავალ მზეს, რომლის ხილვითაც

„წარტყვევნილ იქმნა განყენებული

და ვით ცხოველს ხატს, ღვთის დიდებისას,

შესცქერდა მზესა განცვიფრებული“.

უეცრად ცა მოიღრუბლა, ატყდა ჭექა-ქუხილი. პოემის დასაწყისში ილიამ გვამცნო ასეთი ამინდის მიზეზი. ახლა კი პირიქით ხდება-ცუდი ამინდი და ჭექა-ქუხილი მწყემს ქალს აიძულებს,  გამოქვაბულს მიმართოს. ისე საშინლად გაავდრდა, თითქოს  „ღმერთი სჯის ქვეყანას ცოდვილს დღეს მას საშინელს განკითხვისასა“. ბედის დაცინვას მიაგავს ამ დროს განდეგილის ლოცვა ქვეყნის გადარჩენისათვის. როგორც ვიცით,   „თუ არ ღვთის ღირსი“, გამოქვაბულს  ვერავინ გაეკარებოდა, აქედან გამომდინარე მწყემსი ქალი ღვთის ღირსია  ან უფრო მეტიც………..

განდეგილი შინაგანად გრძნობს, რომ „განსაცდელი რამ“ მოელის. ადამიანის ხმის გაგონებაზე მისი  კითხვა -„ვინა ხარ, კაცი თუ მავნე აქ მოგზავნილი ეშმაკისაგან?“ _მწირის დარღვეული სულიერი სიმშვიდის დამადასტურებელია. განდეგილის შიში კიდევ უფრო მატულობს მაშინ, როდესაც  ქალის ხმას შეიცნობს უცნობის ხმაში:_„შეკრთა, შეშინდა ამა ხმისაგან, ნუთუ აწ ბედმა ქალის სახითა განსაცდელი რამ მას მუვლინა“.

მწირისათვის  ნათელია, რომ ქალის გამოცხადება მასთან ღვთის ნებაა  მისი სულის გამოსაცდელად,  მაგრამ  არ ფიქრობს იმის შესახებ, რომ შესაძლოა საკუთარი ვნებები განცდიდნენ მას, რამეთუ ყველა ვნება „დამარხული და განსვენებული“ ჰგონია;  მისი სული, ჯერ კიდევ ხორცში რომ იმყოფება,  არც ამას ითვალისწინებს ხიბლის  წყალობით  დაბრმავებული  მოღვაწე. ხიბლი _კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სულიერი დაავადებაა, რომელშიც ქართველი ერი იმყოფებოდა (და სამწუხაროდ დღესაც ვიმყოფებით). „განდეგილის“ სრულყოფილად შესწავლისთვის  ამ პრობლემის ახსნა-განმარტებასაც  გარკვეული დროის დათმობა ესაჭიროება.

დავუბრუნდეთ „მწყემს ქალს“, იგი იწყებს ამბის თხრობას, თუ როგორ გაიტაცა ბუნების მშვენიერებამ და ჩამავალი მზის ხატებამ: „შევხედე თუ არ იმ მზეს, იმ ცასა, გავშტერდი, ვეღარ მოვსხლიტე თვალი. ღვთის სახესავით, გარს შუქმოსხმული,  მთის წვერზედ დიდი  მზე ბრწყინვალებდა“.

განდეგილისათვის ქალი სულგანუწმენდელია, რადგან ერში ცხოვრობს, მისი სული კი განწმენდილი, მაშ რატომ ან როგორ აღიქვამს  ორივე ადამიანი მზეს ღვთის სახედ?!  ამ კითხვას ილია არ სვამს, სამაგიეროდ ქმნის მისი გაჩენის რეალურ შესაძლებლობას, რაც გამორიცხავს განდეგილის მიერ იგივე კითხვის შეუცნობლობას;  სწორედ ამან გააორა მწირის  სული.

ქალის კითხვას _„მოშორდი და აქ სულ მარტოკა ხარ?“_ მწირი პასუხობს: „შენვე სთქვი, სხვა ვინ მოხედავს ქვეყნით, ერთს დავიწყებულს და განდეგილს მწირს“_ ამ სიტყვებით განდეგილის წუხილი,  წუთისოფლის უარყოფით გამოწვეული,  ჯერ კიდევ გაუცნობიერებელია, ხოლო , როდესაც ამბობს: „ასეთი არის ჩანს ნება ღვთისა“  _ამით უკვე აშკარად ამჟღავნებს რწმენის არამდგრადობას.  უდიდეს შინაგან მღელვარებასა და სულიერ გაორებას  მწირი შემდეგი  სიტყვებით  აცნობიერებს: „გზა ყველგან არის…  ხოლო გზა  ხსნისა  ასეთი მერგო მე… უბედურსა…“

გაორებულ, რწმენაშერყეულ სულს არ ძალუძს ცდუნებაზე გამარჯვება, ხოლო მარცხის შემთხვევაში სინანული და სასოება. ამიტომ შერისხა ღმერთმა განდეგილის სული: „მივარდა ლოცვანს,  დააყრდნა სხივზედ და ეჰა, სხივმა არ დაიჭირა.“

პოემის სრულფასოვნად შესასწავლად ასევე საჭიროა ბავშვებმა გაიაზრონ  მწყემსი ქალის  მხატვრული სახე-სიმბოლო. ამისათვის, უპირველეს ყოვლისა, მის პროფესიაზე უნდა ვისაუბროთ.  მწყემსობა ქალის პროფესია არაა. მწყემსი სახარებისეული სახე-სიმბოლოა.  შესაძლოა იმ მწყემსს, რომელიც განდეგილს ესტუმრება,  ქალის სახე ჰქონდეს, მაგრამ სულაც არ იყოს ქალი. წმინდა მამათა ცხოვრებიდან  ვიცით,  ანგელოზები  ან დემონები სხვადასხვა სახით როგორ ეცხადებოდნენ მათ, გლახაკის შესამოსელით სამგზის როგორ ესტუმრა მაცხოვარი ერთ დედაკაცს, ასე რომ,  მხოლოდ ერთ  კონტექსტში  მწყემსი ქალის მხატვრული სახის განხილვა, ჩემი აზრით, შეუძლებელია, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ქალი თავს „მამის ურჩს“ უწოდებს და დასძენს,  რომ,  მიუხედავად „ცხვარის“ დაკარგვისა, მამა ყველაფერს აპატიებდა, ოღონდ ის „უვნებელი“ ენახა. ამ შემთხვევაში „უძღები შვილის“ სახე-სიმბოლოთაც შეიძლება მოვიაზროთ იგი. (ამ დეტალთან დაკავშირებით ბავშვებს ვეუბნები, რომ ეს ჩემი სუბიექტური მოსაზრებაა და მას თავზე არავის  ვახვევ.  შესაძლოა, ილიას ეს აზრადაც არ მოსვლია პოემის წერის პროცესში, მაგრამ მამის ურჩობა და ქონების დაკარგვა ის ორი ფაქტორია, რომლითაც მწყემსი ქალი ნამდვილად ჰგავს უძღებ შვილს) ვფიქრობ, სწორედ მისი საშუალებით აცნობიერებინებს მწერალი მწირის სულის ცხონებისათვის არჩევანის მცდარობას, ნაკლებმორწმუნეობასა  და ხიბლს,  რომლიდანაც მარცხის გარეშე  გამოსვლა თითქმის შეუძლებელია. სამწუხაროდ სწორედ ესაა ილიასდროინდელი საქართველოს აწმყო:

„და იქ სად წმინდანთ უდიდებიათ

ღმერთი მსჯავრის და ჭეშმარიტების,

იქ, სად უწირავთ უფლისა მიმართ

მსხვერპლი ქებისა და ღაღადების,_

აწ შორის ნანგრავთ და ნატამალთა

მარტო ქარიღა დადის და ქშუის,

და გამომფრთხალი ჭექა-ქუხილით

მუნ შეხვეწილი ნადირი ღმუის“……

რაც შეეხება მომავალს, ჯერ კიდევ 1872 წელს  ილია წერდა:

„ჩემო კარგო ქვეყანავ, რაზედ მოგიწყენია!…

აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია,“

თითქმის ათი წლის შემდეგ1883 წელს წერს  „განდეგილს“  და ის მომავალი, რომელიც უნდა რომ  მის საყვარელ ქვეყანას ჰქონდეს, სამწუხაროდ  ჯერ კიდევ არსად ჩანს.

ამიტომ  გააშიშვლა  ადამიანის სული ილიამ თავის პოემაში და მისი  ურთულესი ბუნება გვიჩვენა. თუმცა, ეს ისე ღრმად მოათავსა ტექსტში, როგორც თავად ადამიანის სული- ღრმა და ძნელსაწვდომი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. აკაკი ბაქრაძე – „მწერლობის მითვინიერება“.

ღვინის ექსპერტების აზრით, აზრით, ქართული მეღვინეობის ყველაზე სუსტი წერტილი არის ცუდად მოვლილი ვენახები. ვენახების ცუდად მოვლა კი საქართველოში იწყება იმით, რომ ადამიანი როდესაც აშენებს ვენახს, თითქმის არასოდეს აკეთებს ნიადაგის ანალიზს იმიტომ, რომ ვენახის გამშენებელთა დიდ ნაწილს არა აქვს სათანადო ცოდნა, თუ რა საფეხურები უსწრებს წინ ვენახის გაშენებას. უბრალოდ ყიდულობენ ნერგს, რგავენ, აკეთებენ პლანტაჟს და ჰგონიათ, რომ ვენახი უკვე გაშენებულია. არადა, სათანადო შესწავლისა და ნიადაგის სტრუქტურის გაუმჯობესების გარეშე (ვენახის მოთხოვებთან შესაბამისობაში რომ მოვიდეს) ვენახის გაშენება უბრალოდ არასწორია. მით უმეტეს, რომ ამის გაკეთების შანსი მევენახეს აქვს ერთადერთხელ – ვენახის გაშენების წინ. წლების მერე როდესაც ადამიანი აღმოაჩენს  პრობლემებს, ხვდება, რომ თურმე ნიადაგში რაღაცა არ არის წესრიგში, მაგრამ ყველაფერი უკვე გვიანი იქნებაა.

ერთი ჰექტარი ვენახის გაშენება ჯდება დაახლოებით 15 ათასი ამერიკული დოლარი და როდესაც ქართველი მევენახე ამხელა ინვესტიციას დებს, აუცილებელია, რომ ყველაფერი სწორად დაგეგმოს და განახორციელოს. ვენახის გაშენების მეორე ეტაპზე არსებობს უკვე სხვა დიდი რისკი, რაც ჩვენს ქვეყანაში ხშირად არაა ხოლმე გათვალისწინებული და ესეც იმის ბრალია, რომ არცთუ ბევრი კარგი და მცოდნე მევენახე გვყავს. საუბარია ვენახების გაშენებაზე საკუთარ საძირეზე. ბევრი მევენახე უბრალოდ არ ირთულებს საქმეს და ე.წ. ამერიკული საძირის ნაცვლად, ვენახს თავის ბუნებრივ საძირეზე აშენებს, რაც პირდაპირ შეიძლება ითქვას, რომ თავიდანვე დიდი შეცდომაა და დიდი საფრთხის შემცველიცაა. (სხვათა შორის ეს ევროპაში აკრძალიულია) რა თქმა უნდა ფაქტია, რომ საკუთარ ფესვზე ვაზი თავისი ჯიშურობის გამოვლინებას 100%–ით ახდენს, რაც ძალიან კარგია, თუმცა დაავადებების მიმართ ასეთი ვაზი გამძლე საერთოდ არაა და ერთ დღეს მევენახემ ასე გაშენებული მთელი ვენახი შეიძლება უბრალოდ დაკარგოს. თავის დროზე საქართველოში არსებობდა 10–ზე მეტი ქართული საძირე ჯიში, რომლებიც შეტანილი იყო სორტიმენტში. ნიადაგის თავისებურებიდან გამომდინარე, საძირე ხშირად გადამწყვეტია ხოლმე. არასწორ საძირეზე დამყნობილი ვაზი შეიძლება აღმოჩნდეს სავალალო მდგომარეობაში.

ასევე დიდ პრობლემას წარმოადგენს ისიც, რომ მევენახეების დიდი ნაწილი უბრალოდ ემიპირიული ცოდნით საზრდოობენ და საერთოდ არ ითვალისწნებენ რამდენად რეალურია ვაზის მოყინვის საფრთხეები, ტენიანობა, ვაზის რიგების ექსპოზიცია (რომელ მხარეს უნდა იყოს ვაზი მიმართული მაგალითად: სამხრეთისაკენ თუ აღმოსავლეთისაკენ)  და სხვა… როგორც წესი ამ ყველაფერის ანალიზიც არ კეთდება.

პრობლემებია მეღვინეობის ინდუსტრიის მეორე მიმართულებაში – ღვინის წარმოებაშიც. ღვინის წარმოებაშის კუთხით საქართველოში საკმაოდ დიდი ტრადიციები არსებობდა. მეღვინეობა ისწავლებოდა რამდენიმე უმაღლეს სასწალებელში და ამან განაპირობა ის, რომ კარგი მევენახეების დეფიციტის ფონზე, დღეს საკმაოდ ბევრი კარგი მეღვინე გვყავს. თუმცა დასადგენია. ღვინის წარმოებაში რა საჭიროებები და მოვალეობები არსებობს.

პრობლემების თავი და თავი ისაა, რომ საქართველოში ჯერ კიდევ ვერ დაინერგა მევენახე–მეღვინის სახელობო განათლება. ამ მიმართულებით დიდი ხანია მუდმივად მსჯელობენ. ერთი შეხედვით შეიცვალა მიდგომებიც, მაგრამ სახელობო განათლების მოდელზეც კი ვერ შეჯერდნენ. ამ 6–7 წლის წინ საქართველოში მეღვინეობის გერმანული მოდელის დანერგვა დაიწყო, თუმცა სამი წლის წინ გადაწყდა, რომ ზოგადად ქართული განათლების სისტემისათვის გერმანული მოდელი შეუფერებელია (რადგან მთელი ღვინის განათლების სიტემა მხოლოდ მევენახე–მეღვინის ინტერესებზე იყო მორგებული) და ქვეყანა გადავიდა შოტლანდიურ სისტემაზე, სადაც მეორე უკიდურესობაში ჩავვარდით და მევენახე–მეღვინე საერთოდ მეორე ხარსხოვანი გახდა.

ახლა სრულიად ახალ სისტემაზე მიდის მუშაობა და დარგის სპეციალისტებს იმედი აქვთ, რომ  ყველაფერი უკეთესობისკენ წავა. თუმცა სანამ საქართველოში სასწავლო პროგრამას დავნერგავთ და კურსდამთავრებულები არსებულ მძიმე მდგომარეობას ცოტათი მაინც გამოასწორებენ, მანამდე ქარხნებში ყოველდღიურად ფუჭდება ძვირადღირებული ტექნიკა და უამრავი ინვესტიცია იფლანგება მავანთა არაპროფსიონალიზმისა და უცოდინრობის გამო.

ქართველ მეღვინეებში არსებობს შეხედულება, რომ  რომ საქართველოში ყველაზე კარგი მარკეტინგული მიდგომა ამერიკელ–ქართველ მეღვინეს – ჯონი ვურდემანს გააჩნია და ყველაზე სწორად და კარგად იგი ყიდის თავის ღვინოს. აშკარაა, რომ ამ ადამიანს  უფრო ფართო ხედვა აქვს ღვინის მარკეტინგის კუთხით, ვიდრე დიდი ღვინის კომპანების უმეტესობის მარკეტინგის განყოფილების წარმომადგენლებს. ზოგადად მარკეტოლოგია რთული დარგია და ყველაზე ლოგიკურად მიღებული გადაწყვეტილებებიდანაც უმეტესობა არ ამართლებს და წარმოსადგენადაც კი რთულია რა შედეგები შეიძლება მოიტანოს იმ გადაწყვეტილებებმა, რომლებიც სფეროს ნაკლებად მცოდნეების მიერ იქნება მიღებული…

როდესაც მეღვინე ყიდულობს ე.წ. დამხმარე მასალებს, მას ასევე ხშირად არ აქვს ცოდნა ამ მასალების კონკრეტული საჭიროებების შესახებ და როგორც ჩანს ეს  ყველაფერი ხშირად ღვინის ხარისხზეც უარყოფითად აისახება. დავით ჩიჩუას აზრით, საქართველოში ღვინოსთან და მეღვინეობასთან დაკავშირებით ინფორმაციის ნაკლებობას ისიც განაპირობებს, რომ ძალიან იშვიათად იმართება კონკრეტული ღვინის, საღვინე დანადგარების, ხელოვნური საფუარის თუ სხვა მნიშვნელოვანი მეღვინეობასთან დაკავშირებული ატრიბუტების პრეზენტაცია–წარდგენა. ეს მაშინ, როდესაც ევროპაში მეღვინეოაბში მცირე სიახლეზეც კი პრეზენტაციები და გაცნობითი ხასიათის შეხვედრები იმართება. ასევე პრობლემატურია მეღვინეობისათვის საჭირო დანადგარების შეკეთება–რემონტიც. როგორც დავით ჩიჩუა ამბობს, საქართველოში ღვინის დიდ ქარხნებში როცა რაიმე დანადგარი ფუჭდება, მისი შეკეთების მცოდნე ადამიანებს ვერ პოულობენ და იძულებული ხდებიან სოლიდური თანხის სანაცვლოდ გაფუჭებულის მაგივრად ახალი დანადგარი იყიდონ. ამის გამო ხშირია შემთხვევები, როდესაც ღვინის კომპანიის მფლობელები ერთბაშად რამდენიმე ერთნაირ დანადგარს ყიდულობენ, რათა გაფუჭებულის ჩანაცვლება ადვილად და სწრაფად მოახდინონ. ეს ზრდის საწარმოს ხარჯებს, რაც, რა თქმა უნდა, უკვე დიდი პრობლემაა.

მოტივირებული მოსწავლე წარმატებული გაკვეთილის ჩატარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი განმაპირობებელი ფაქტორია. რატომ უნდა ვისწავლო? – კითხულობს ბავშვი. ყველამ ვიცით ამ კითხვაზე პასუხი, თუმცა ძალიან ძნელია, აუხსნა ბავშვს, თუ რა მნიშვნელობა აქვს სწავლას, რაში უნდა გამოვიყანოთ ის სამომავლოდ, როგორ დაგვეხმარება ის შემდგომ წარმატების მიღწევაში და ა.შ. განსაკუთრებით რთულია ეს დაწყებით კლასებში, სადაც არ ხდება მოსწავლის შეფასება ნიშნებით. გაცილებით მარტივი და იოლი გასაგებია, თუ მას შევთავაზებთ ,,ჯილდოს“ ყოველი კონკრეტული მოქმედებისათვის.

კარგად მახსოვს, თუ რა სიხარული მომგვარა ჩემი პირველი მასწავლებლის მიერ წითელი ბარხატის მუყაოზე  ამოჭრილმა ვარსკვლავმა, რომელსაც  ეწერა 5-იანი! ეს იყო   კარგი შეგრძნება, რომელიც მაძლევდა სტიმულს, რომ მეორე დღისთვისაც მომემზადებინა გაკვეთილი და მიმეღწია წარმატებისათვის. მაგრამ ხშირად ხდებოდა ისე, რომ ეს ფრიადის აღმნიშვნელი ვარსკვლავი მრჩებოდა სახლში, შესაბამისად შეუძლებელი იყო ის გადაგვეცა სხვა მოსწავლისათვის ან აცდენდა ბავშვი და იმიტომ ვერ აბრუნებდა სანატრელ ვარსკვლავს და ა.შ. გარდა ამ პრობლემისა, მაშინვე მიჩნდებოდა რაღაც ფარული პროტესტის გრძნობა – რატომ უნდა ყოფილიყო შეფასების კრიტერიუმად მხოლოდ 5-იანი, ნუთუ არ ქონდა მნიშვნელობა ძალიან კარგად მოყვებოდი გაკვეთილს თუ ,,ისე რა“? ამ ვარსკვლავის ფონზე აღარც 4-იანი ფასობდა და აღარც 3-იანი, არადა მოსწავლეთა უმეტესობა ყოველგვარი შეფასების გარეშე რჩებოდა და ვიყავით მხოლოდ რამოდენიმე ბავშვი, ვის თვალშიც ბოლოს აზრს კარგავდა ის ვარსკვლავები, რომლებიც უკვე საკუთრად მიგვაჩნდა.

ამიტომ, როდესაც მასწავლებლობა დავიწყე,  მიზნად დავისახე, მომეფიქრებინა რამე ისეთი ეფექტური მეთოდი, რომელიც საშუალებას მომცემდა მომეხდინა მოსწავლეებში სწავლის მოტივირება ისე, რომ არ დარჩენილიყო არც ერთი ბავშვი სამართლიანი და დამსახურებული შეფასების გარეშე. ყოველ კონკრეტულ ქმედებას ვაფასებ „პლუსით“. „პლუსის“ მიღების რამდენიმე გზა არსებობს:

1. გაცდენის არქონა 10 გაკვეთილის განმავლობაში ზედიზედ;
2. 5-ჯერ ზედიზედ მოტანილი საშინაო დავალება;
3. გაკვეთილებზე ჩართულობა;
4. ყოფაქცევის „პლუსი“;
5. შესრულებული პროექტი;

მოსწავლეები აგროვებენ „პლუსებს“, რითაც შეუძლიათ აირჩიონ ჩემს მიერ შეთავაზებული ე.წ. „სტიკერი“. გვაქვს სხვადასხვა ღირებულების მქონე „სტიკერები“, ზოგიერთი მათგანი 3 პლუსიანია, ზოგი – 5-იანი, გვაქვს 10 პლუსიანი სტიკერი და ბოლოს ე.წ. 15 პლუსიანი „გრანდიოზული“ სტიკერი. მოპოვებული სტიკერი აუცილებლად იკვრება საგნის რვეულში და უკეთდება წარწერა ჩემ მიერ, რათა არ მოხდეს მისი „ფალსიფიცირება“.

ეს, ერთი შეხედვით, ბავშვური თამაში ძალიან ეფექტურად მოქმედებს მოსწავლეებზე. დასვენებაზე ისინი აქტიურად განიხილავენ, თუ ვის რამდენი „სტიკერი“ აქვს, ვინ ჩაიკრა გრანდიოზული „სტიკერი“ და ვის რამდენი პლუსი აკლია სანატრელი შედეგის მოსაპოვებლად.  აჩვენებენ ერთმანეთს უკვე ჩაკრულ ჯილდოებს და ამაყობენ თავიანთი მიღწევებით. ამგვარად, ხდება არა მხოლოდ ფრიადოსანი მოსწავლეების შეფასება, არამედ აბსოლუტურად ყველა მოსწავლის წახალისება.

აუცილებელია, გავამახვილოთ ყურადღება მშობლისა და მასწავლებლის კოორდინირებულ მუშაობაზე. თუ მშობელი თავის შვილს შეაქებს მიღწეული წარმატებისთვის, შეაგულიანებს და დაუსახავს მიზნად უფრო დიდი სტიკერის მოპოვებას, ბავშვი გაორმაგებული ძალითა და ენერგიით შეეცდება სწავლასა და დამსახურებული პლუსის მოპოვებას.

მოტივაციის ამაღლების განსხვავებულ მეთოდს მივმართავ ზედა კლასებში. მოსწავლეების წახალისება ხდება ე.წ. ,,ბონუს ქულით“. კარგად მოყოლილი გაკვეთილისთვის, სწორად გაცემული პასუხისთვის, გამორჩეული ყოფაქცევისთვის მოსწავლე იღებს ,,ბონუს ქულას“, რომლის გამოყენებაც შეუძლია ნებისმიერ დროს. ასე, მაგალითად, თუ მოსწავლე გაკვეთილზე დაიმსახურებს  8 ქულას და მანამდე მოპოვებული აქვს ,,ბონუს ქულა“, სურვილის შემთხვევაში ამატებს „ბონუს ქულას“ მიღებულ ნიშანს და ჟურნალში ეწერება 9-იანი. ეს მეთოდი კარგად მუშაობს ზედა კლასებში და დადებით ზეგავლენას ახდენს მოსწავლეების მოტივაციაზე.