სკოლის დემოკრატიულ მართვას პრაქტიკული სარგებელი მოაქვს, რადგან:

1. აუმჯობესებს დისციპლინას

სკოლის მართვაში დაინტერესებული პირების, მაგალითად, მოსწავლეების ჩართვა, როგორც წესი, მოითხოვს დისციპლინას. თუ მოსწავლეებს არ შეუძლიათ დაემორჩილონ მკაცრ და მარტივ წესებს, როგორ შეიძლება მათგან გვქონდეს გააზრებული და პასუხისმგებლობაზე დამყარებული გადაწყვეტილების მოლოდინი? გამოცდილება და კვლევები აჩვენებს, რომ როდესაც მოსწავლეებს ვენდობით, ისინი უფრო მეტად პასუხისმგებლიანი ხდებიან. წესები საჭიროა, მაგრამ წესი, რომელიც ემყარება ნდობას უფრო მეტად მდგრადია, ვიდრე შიშსა და სანქციებზე დაფუძნებული წესი. და ნდობაზე დამყარებული წესი უკეთ მუშაობს, როცა არავინ აკვირდება მოსწავლის ქცევას.

2. აუმჯობესებს სწავლის პროცესს

სწავლის პროცესი ინდივიდუალურია. მასწავლებელს შეიძლება ჰქონდეს იდეა, როგორ ასწავლოს, მაგრამ სხვადასხვა ადამიანს განსხვავებული სწავლის სტილი შეიძლება ჰქონდეს. დემოკრატიული მართვის შემთხვევაში, მოსწავლეებს სწავლის მეტი თავისუფლება აქვთ – ისინი ირჩევენ, როგორ იმუშაონ და, გარკვეული შეზღუდვების გათვალისწინებით, რა შეისწავლონ. მოტივაციის ნაკლებობასთან და დაბალ მიღწევებთან დაკავშირებული პრობლემები, როგორც წესი, მცირდება, თუ მოსწავლეს სწავლის მეტი თავისუფლება აქვს პროცესში, კერძოდ, რა ისწავლოს და როგორ, ასევე შესაძლებლობის შემთხვევაში, როგორ შეფასდეს მისი ცოდნა.

3. ამცირებს კონფლიქტს

როცა ადამიანები ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ერთმანეთთან ატარებენ დროს, ყოველთვის არსებობს კონფლიქტის რისკი. განსხვავებულობა და ურთიერთგაგების ნაკლებობა სასკოლო საზოგადოებაში შეიძლება მარტივად იქცეს დისკრიმინაციის, ბულინგის, არატოლერანტულობის ან ძალადობის საფუძვლად. ავტორიტარულ გარემოში, სადაც თანამდებობა ან სოციალური პოზიცია უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ინდივიდუალური უფლებები, ადამიანებმა შეიძლება საჭიროდ ჩათვალონ, რომ მათი „გადარჩენისთვის” აუცილებელია, შექმნან ალიანსი. ეს არის კარგი ნიადაგი დისკრიმინაციისა და ბულინგისთვის. თუ სკოლა შეძლებს დანერგოს ურთიერთპატივისცემის კულტურა სასკოლოს საზოგადოების წევრებს შორის, სკოლა უფრო მეტად მიმზიდველი და უსაფრთხო ადგილი გახდება.

4. სკოლა კონკურენტუნარიანი ხდება

სკოლის მართვის დეცენტრალიზაცია და სკოლებს შორის კონკურენცია მრავალ ევროპულ ქვეყანაში ახალი ფენომენია. ეს განსაკუთრებით ურბანულ გარემოს ეხება, რადგან ასეთ ადგილებში კონკურენცია უფრო მეტია.

თანამედროვე ევროპელი მოქალაქეები, როგორც წესი, კარგად ინფორმირებული და განათლებული არიან, იყენებენ სამოქალაქო უფლებებს. მათ აქვთ მოლოდინი, რომ საზოგადოება პატივს სცემს მათ სურვილებსა და მოთხოვნებს, რაც გამომდინარეობს მათი შვილებიდან და ასევე პატივს სცემს შვილების სურვილებსა და მოთხოვნებს. ბავშვები აღარ იზრდებიან ისეთ პირობებში, სადაც უფროსს შეკითხვების გარეშე უნდა დაემორჩილო. სკოლები ამ შეცვლილ გარემოებას უნდა მოერგონ. თუ მშობლები რწმუნდებიან, რომ მათ შვილებს არ ეპყრობიან პატივისცემით, ისინი ამ სკოლას „მტრად” მოეკიდებიან და სხვა სკოლას აირჩევენ.

5. უზრუნველყოფს დემოკრატიის მდგრადობას

ბავშვები ისე არ იქცევიან, როგორც ჩვენ ვასწავლით. ბავშვები იქცევიან ისე, როგორც ჩვენ ვიქცევით. აზრი არ აქვს სკოლაში დემოკრატიაზე საუბარს და ადამიანის უფლებების სწავლებას, თუ ბავშვი ხედავს, რომ სკოლის მართვა არადემოკრატიულია და სკოლაში არავინ იცავს ადამიანის უფლებებს. საკმარისი არ არის, ბავშვებს აარჩევინოთ საკლასო ოთახის კედლების ფერი. მათ სჭირდებათ რეალური უფლებები ისეთ საკითხებში, რასაც სასწავლო პროცესში მათთვის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია: სწავლების მეთოდოლოგია; სასკოლო პოლიტიკა; სემესტრის დაგეგმვა; ბიუჯეტთან დაკავშირებული საკითხები; ახალი თანამშრომლების შერჩევა და ა.შ. ეს ერთ ღამეში არ ხდება და არ არსებობს სტანდარტული მეთოდოლოგია, რაც ყველასთვის ერთი და იგივე იქნება.

სტატია შედგენილია ევროპის საბჭოს მიერ გამოცემული სახელმძღვანელოს (,,democratic governance of schools”) საფუძველზე.

რევაზ ხოფერია

გალაკტიონი ბევრ ლექსში წერს ბავშვებზე და წარმოაჩენს მათ ნათელ, ანგელოზურ სახეებს. ყველაზე გასაოცარი კი მაინც ერთი ბავშვია: „რუსთაველი მახსოვს ბავშვი,/ ოცნებობდა ოქროს ნავში, / მიცქეროდა და თან თრთოდა,/ ვით ფოთოლი თრთის ნიავში“  („მთვარის ნაამბობიდან“), – პოეტს ამ სტრიქონებით მკითხველი გადაჰყავს ახალ პოეტურ განზომილებაში, რომელშიც დრო ერთიანია და განუყოფელი. ამ მთლიან, მეტაფიზიკურ დროში ერთმანეთს ხვდებიან აწმყო, წარსული და მომავალი. ქართული კულტურისა და ესთეტიკური იდეალების ამ წარმოსახულ სივრცეში პოეტი მკითხველს შორეულ მოვლენებთან მიახლების სიხარულს აზიარებს. ბავშვ რუსთაველთან შეხვედრა თამარისეულ ოქროს ხანაში, როდესაც საქართველო  სულიერად და მატერიალურად ყვაოდა, მკითხველს, ერთი მხრივ, სხვანაირად დაანახვებს პოეტს, მეორე მხრივ კი, დააფიქრებს სამყაროს კანონზომიერებებზე, იმ ეგზისტენციალურ ფენომენებზე, რომლებიც კაცობრიობის არსებობას განსაზღვრავენ. ლექსში „ბავშვები კაფეში“ კი არც ოქროს ნავია და არც ოცნებები, პირიქით, აქ ცხოვრება ჯოჯოხეთივითაა წარმოდგენილი. ეს არის ცხოვრება, რომელიც ოცნებებს ამსხვრევს და უცხო შეხვედრებსაც აუქმებს. როგორც ცნობილია, ბავშვობაში  მიღებული შთაბეჭდილებები, განცდები, თავგადასავლები აყალიბებენ ადამიანს პიროვნებად, ეს შთაბეჭდილებები განსაზღვრავენ მის ცხოვრებას, შემოქმედებას და   ჩრდილივით დაჰყვებიან.

„ბავშვები კაფეში“ ბავშვების ბედზე ტკივილიანი დაფიქრებაა. ლექსი 1917 წელს არის დაწერილი, ქარიშხლიანი პოლიტიკური ცხოვრების, რევოლუციების ხანაში. ეს არის დრო, როდესაც უხვად არის „სისხლი და ცხედრები“, მძაფრი ქარტეხილები კი, უპირველესად, ბავშვებს ემუქრებიან, რომლებიც ვერაფერს უპირისპირებენ რკინის დროებას, სიყვარულისა და სინაზის გარდა. ლექსის დასაწყისი სტრიქონები ბავშვობის უბედნიერეს, სამოთხის ხანას გვიხატავენ: ისინი ოქროს წიწილებს ჰგვანან. წიწილასთან შედარებით პოეტმა გამოკვეთა ბავშვების სინორჩე, უსუსურობა. ბავშვი სამყაროს სასიცოცხლო ენერგიის, მისი მარადიული და უწყვეტი არსებობის გამომხატველია. ამიტომ სჭირდებათ მათ მოვლა, ზრუნვა, მფარველობა, პატრონობა. სახარებაში იესო ქრისტე ხშირად საუბრობს ბავშვებზე, ქრისტიანებს უქადაგებს: „გამოუშვით ბავშვები და ნუ აბრკოლებთ მათ ჩემთან მოსასვლელად, ვინაიდან მაგათნაირებისაა ცათა სასუფეველი“ (მათე 19,14).

„ეტლში, სალონში, აკვანში, ბაღში,

გაისმის მათი ზარის სიცილი“.

მთელი სამყარო თითქოს ავსებულია ბავშვთა მხიარული ხმებით, მათ სიცილს ზარის რეკას ამსგავსებს პოეტი. ეს გულწრფელი სიცილი  მათ უმანკოებას, უცოდველობას ამხელს. მათი სიცილი თითქოს წუთისოფლის ამაოების ბურუსსაც გაფანტავს და გულს სიხარულით ავსებს. ამ ზარის სიცილმა ცნობილი ფრანგი მწერლის ანტუან დე სენტ ეგზიუპერის უჩვეულო პერსონაჟი ბიჭუნა – პატარა უფლისწული გაგვახსენა – დედამიწაზე შორეული უცხო ვარსკვლავიდან მოვლენილი – დედამიწელ მფრინავს რომ აოცებს საოცარი მსჯელობით, ცხოვრებისეული სიბრძნით და მასაც დააფიქრებს: როგორ განსხვავდებიან დიდები და პატარები ერთმანეთისგან. მაგალითად, თუ თქვენ დიდებს რომელიმე ახალ მეგობარზე უამბობთ რამეს, ისინი არასოდეს გკითხავენ იმას, რაც მთავარია. არასოდეს გკითხავენ, როგორი ხმა აქვს შენს მეგობარს, რა თამაში უყვარს, ან პეპლების კოლექციას თუ აგროვებს. ამის ნაცვლად გკითხავენ: რამდენი წლისაა, რამდენი ძმა ჰყავს, რამდენს იწონის და რა ჯამაგირი აქვს მამამისსო. მათ ჰგონიათ, რომ ამით უკვე ყველაფერი გაიგეს. დიდებს რომ უთხრათ, „ვარდისფერი აგურისგან ნაგები ლამაზი სახლი დავინახე, რომლის ფანჯრის რაფებზე იები ყვაოდა, ხოლო სახურავზე მტრედები დაგოგმანებდნენო, ვერ მიხვდებიან, როგორია ეს სახლი, მათ ასე უნდა უთხრათ: „მე დავინახე სახლი, რომელიც ასი ათასი ფრანკი ღირს“ და მაშინ აღტაცებით წამოიძახებენ, რა მშვენიერი სახლი ყოფილაო! პატარა უფლისწული მფრინავს სულ სხვანაირად დაანახვებს სიცოცხლეს და ცხოვრებას. გამომშვიდობებისას კი ვარსკვლავებიან ცას აჩუქებს და ეტყვის: „როცა ღამით ზეცას ახედავ, ყველა ვარსკვლავი შემოგცინებს, რადგან გეცოდინება, რომ ერთ-ერთ მათგანზე მე ვცხოვრობ და ვიცინი. მხოლოდ შენ გეყოლება ისეთი ვარსკლავები, რომლებიც იცინიან“.

ცნობილი ფილოსოფოსი ნიცშე ადამიანის ცხოვრებას პირობითად სამ ხანად განიხილავს; პირველი: აქლემის ხანა – ხანა მორჩილებისა, როდესაც მნიშვნელოვანია სხვათა, უფროსთა მორჩილება – შენ მოვალე ხარ! – ამ ბრძანებას მორჩილებს ადამიანი, შემდეგ დგება ლომის ხანა – მე მსურს! – ეს ხანა აღინიშნება დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვით! გალაკტიონი წერს ერთ ლექსში: „ოჰ, როგორ მიდის ახალგაზრდობა – / დაუნდობელი სურვილი ლომის“ („ცამეტი წლის ხარ“). შემდეგი ხანა კი არის – ბავშვისა – ადამიანის განვითარების ბოლო ეტაპი იმეორებს პირველს – ბავშვივით გულწრფელად, უცოდველად უნდა მიიღო სამყარო, ისეთი, როგორიც არის. ერთი სიტყვით, როგორც აღვნიშნეთ, ბავშვობა განსაზღვრავს ადამიანის ცხოვრების გზას.  ბავშვობაში მიღებული სულიერი ტრავმა შემდეგ შეიძლება საბედისწეროდ გამოვლინდეს. ლექსში ვკითხულობთ:

„მაგრამ კონტრასტი არის ამ ბედის

გულცივი, მკაცრი და გამყიდველი“.

ლექსის მეორე სტროფიდან იხატება პირველის კონტრასტული სურათი. თუ პირველმა სტრიქონებმა მზიანი, ნათელი, თბილი დღის შთაბეჭდილება შეგვიქმნეს, აქ თითქოს ირგვლივ ყოველივე ჩამოიბურა, საშინელი სიბნელე ჩამოწვა, შავმა ღრუბლებმა მზე დაფარეს და ჩანთქეს. სამწუხაროდ, ბავშვების ბედი ხშირად სასტიკად წარიმართება ხოლმე. ამიტომაც წარმოაჩენს პოეტი ბედს ასეთი ეპითეტებით: გულცივი, მკაცრი და გამყიდველი. გულცივია ბედი, რადგან არ აღელვებს ბავშვების მომავალი, არ ადარდებს მათი უმანკოების დაღუპვა, მკაცრია, რადგან ათასგვარ ხიფათსა და დაბრკოლებას შეამთხვევს. გამყიდველია, რადგან სამოთხის მშვენიერებას ჯოჯოხეთის საშინელებად გადაუქცევს. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსი  „ჩჩვილი“  გავიხსენოთ, პოეტი ასე მიმართავს პატარას:

იტიკტიკე ენითა უსუსურის,

იტიკტიკე, ვიდრე ჟამი დაგხარის,

ვიდრემდის ხარ, ყრმაო, თავისუფალი,

არ გიცვნია სოფელი მომღერალი!

„ბავშვს ჟამი დაჰხარის“ – ყველა მასზე ზრუნავს, სანამ უსუსურია, სანამ არაფერი გაეგება. მაგრამ როგორც კი აეხილება გონების თვალი, მაშინ დაიწყება მისი ტანჯვა; ბარათაშვილი რომ წერს „ხმა იდუმალში“:

„რა ვსცან პირველად წუთისოფელი,

დავშთე ადგილი, სადაცა წრფელი

რბიოდა ნათლად დრო ყმაწვილობის

სწორთა, თანზრდილთა, მეგობართ შორის, —

მას აქეთ ხმა რამ თან სდევს ყოველთა

ჩემთა ზრახვათა და საწადელთა!“

მას შემდეგ, რაც ადამიანი შეიცნობს წუთისოფელს, ესე იგი, გაიგებს მის ავსა და კარგს, მთავრდება უზრუნველობის ნათელი ხანა და იწყება გულის ჭიდილი, გარკვევა საკუთარი სიცოცხლის აზრისა, ფუნქციისა, ილუზიების, ოცნებათა მსხვრევა, რეალობასთან შეჯახება. წუთისოფლის შეცნობით მთავრდება ბავშვობა, მაგრამ არ იკარგება უკვალოდ. ყველანი ხომ ჩვენი ბავშვობიდან მოვდივართ, როგორც ეგზიუპერი წერს.

„მშიერი სახით კაფეში შედის,

ბავშვების გუნდი შიშველ-ტიტველი“.

პოეტი ხატავს, როგორ შედიან მშიერი ბავშვები კაფეში, სადაც სიმაძღრისა და ცხოვრებით კმაყოფილების სუნი ტრიალებს. ეს, უპირველესად, მიანიშნებს ქვეყანაში შექმნილ ზნედაცემულობაზე. პოეტი ზედმიწევნით აღგვიწერს ამ ბავშვთა სახეებს, რათა უფრო შთამბეჭდავად წარმოაჩინოს მათი ბედი, საზოგადოების გულგრილობა და სიცივე.

„მათი თვალები აღარ იცინის,

ხედვაში ხანჯლის არის ციება,

არ ეპატიოს, – კვნესენ ისინი –

ქვეყანას ჩვენზე შურისძიება“.

წკრიალა სიცილი ჩააქრო ცხოვრებამ. არავინ იცის მათი წარსული, იქნებ მშობლები დაეხოცათ, იქნებ სხვა რამ ტრაგედია მოხდა, რომ ახლა შიშველ-ტიტველნი ქუჩაში დაეხეტებიან. მთავარია, რომ მათი ბედი არავის აღელვებს. პატარების გულშიც დარდი და ნაღველი გროვდება, რომელიც მათი თვალებიდან სიცივედ გადმოიფრქვევა. ამას მეტაფორით გამოხატავს პოეტი: „ხედვაში ხანჯლის არის ციება“. ქვეყანამ თითქოს შური იძია მათზე, ეს კი ქვეყნისთვის  გაუაზრებელი თვითმკვლელობაა. ბავშვები შველას თითქოს უხილავს შესთხოვენ, პოეტი წერს, კვნესიანო, რომ არ ეპატიოს საზოგადოებას ეს გულგრილობა. ეს უხილავი კი უფალია, რომელიც დაიფარავს ბავშვებს განსაცდელისაგან, ხოლო საზოგადოებას კი სამართლიანად განსჯის და დასჯის. მერე რომელიმე წევრი ამ საზოგადოებისა  გულუბრყვილოდ იკითხავს, მე რა დამნაშავე ვარო, მაგრამ ყველას აქვს ამ საერთო დანაშაულში წილი.

გავიხსენოთ ილია ჭავჭავაძის „სარჩობელაზედ“. ამ მოთხრობაშიც ორი დედით ობოლი ბიჭი სწორედ საზოგადოების უსულგულობამ აქცია ყაჩაღებად. ერთი ჩამოახრჩეს კიდევაც, ილიაც სწორედ ამ შურისძიებას ახსენებს. გაბოროტებულმა ძმებმა გადაწყვიტეს ქურდობითა და ყაჩაღობით საზოგადოებაზე შურისძიება. ერთადერთი, ვინც ძმებს სიყვარული აჩვენა და მადლი გაიღო, მოხუცი პეტრე იყო, რომელიც სხვებთან ერთად დაადანაშაულა უფროსმა ძმამ. პეტრე ამბობს: მე რა შუაში ვარო, ხოლო მწერალი დასძენს: „მართლადა ჩვენი ბებერი პეტრე  რა შუაში უნდა იყოსო…“ და მკითხველი დაასკვნის, რომ ყველა დამნაშავეა. და როცა უფალი მოავლენს რისხვას, მხოლოდ მაშინ გაუჩნდებათ ხანმოკლე სინანულის განცდა ამ ადამიანებს.

არ შეიძლება ამ თემაზე საუბრისას არ გავიხსენოთ ლექსი „ი.ა“ აქაც ბავშვის დაღუპვა საოცარი ტკივილით არის წარმოჩენილი.

ქალაქში, მტვერში წაიქცა ბავშვი

ნუკრის თვალებით, თმით-მიმოზებით.

და მწუხარების მალე ნიავში

მოფრინდნენ ლურჯი ანგელოზები.

შეშლილი სახით კიოდა ქუჩა,

შორს კი მზე დარჩა და მშობლის კერა!

მზეზე ჰყვაოდა სოფლად ალუჩა,

და გაისმოდა დების სიმღერა.

ეს ლექსი სულით ხორცამდე შესძრავს მკითხველს. პოეტმა და მკვლევარმა ვახტანგ ჯავახაძემ წიგნში „უცნობი“ გაშიფრა ამ ლექსის სათაურის („ი.ა.“) საიდუმლო; მან გალაკტიონის პოემა „ჯონ რიდში“ ყურადღება მიაქცია სტრიქონებს: „წარწერა ერთი სახლის კედელზე: „აქ იპოვეს ტყვიით მოკლული 5 წლის ოქროსთმიანი გოგონა“. ი.ა. კი, მისი აზრით, ნიშნავს ირაკლი ამირეჯიბს, ცნობილი მწერლის, ჭაბუა ამირეჯიბის მამას, რომელსაც მიუძღვნა ეს ლექსი.  გალაკტიონი ირაკლი ამირეჯიბთან ერთად 1917 წლის რევოლუციის ქარცეცხლიან დღეებში მოსკოვში იყო.

„ი.ა.“  წარმოსახვაში  ნაზი იის განცდასაც ბადებს, რომელსაც ედარება პატარა გოგონა. გვახსენდება ვაჟა ფშაველას ლექსი „იას უთხარით ტურფასა“:

„იას უთხარით ტურფასა:

მოვა და შეგჭამს ჭიაო,

მაგრე მოხდენით, ლამაზო,

თავი რომ აგიღიაო!

შენ თუ გგონია სიცოცხლე

სამოთხის კარი ღიაო;

ნუ მოხვალ, მიწას ეფარე,

მოსვლაში არა ყრიაო“.

პოეტმა ემზარ კვიტაიშვილმა საგანგებო გამოკვლევა დაწერა- „მარადიული ბავშვი“, რომელშიც გამოწვლილვით წარმოაჩინა, როგორ აისახა ბავშვთა სახეები გალაკტიონის პოეზიაში.  წერილი კრებულ „გალაკტიონოლოგიაში“ დაიბეჭდა. საქართველოში სულ ორ პოეტს აქვს პატივი, მათი შემოქმედების კვლევის ცალკე დარგი არსებობდეს – რუსთველოლოგია და გალაკტიონოლოგია.

მტვერში წაქცეული მიმოზისთმიანი ბავშვი გვახსენებს კიდევ სხვა ბავშვს ლექსიდან „ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი“:

„ბრძოლისგან დაღლილი სახე

და ტყვია, ჩამჯდარი თავში,

მე თვითონ დაჭრილი ვნახე,

ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი“ („ალუჩა, შვიდი წლის ბავშვი“).

ამ ლექსში – „ბავშვები კაფეში“ – პოეტი თვალნათლივ ხატავს, როგორ ეტყობათ ბავშვებს სახეებზე ნატყვიარები, ეს ფიზიკური ტკივილებია, მაგრამ უფრო საშიში ის არის, რომ ეს ანგელოზები შეიძლება ეშმაკებად იქცნენ. მათ გული სავსე აქვთ შხამის წვეთებით – ამ მეტაფორით კარგად წარმოაჩენს პოეტი, შინაგანად რას განიცდიან ეს დაჩაგრული და გარიყული ბავშვები. მათ გულში ბუნებრივი, თანდაყოლილი სიყვარული, სითბო და სინათლე განდევნა ცხოვრების სიბნელემ, სისასტიკემ. მართლაც, შემაძრწუნებელია, რომ მათ ვერ ამჩნევენ, სწორედ ამაზე მიანიშნებს სტრიქონები:

„ამ დროს მოლხენით არის დარბაზი,

ორკესტრი გრგვინავს თავგამეტებით“.

ეს მოლხენა, გაჩახჩახებული, თვალისმომჭრელი დარბაზი, თავგამეტებული მუსიკოსები – მეტყველებენ საზოგადოების სისასტიკეზე, გულგრილობასა და უგუნურებაზე. ისინი თავიანთი ქცევით ჯოჯოხეთს იმზადებენ. ისტორიამ არაერთი წამებული ბავშვის სახე იცის. ჰაგიოგრაფიიდან გვახსენდება „კოლაელ ყრმათა წამება“, რომელშიც აღწერილია ქრისტიანული რწმენის აღიარებისა და ერთგულებისთვის როგორ ჩაქოლეს 7-9 წლის  9 ბავშვი. ყველას ახსოვს ანა ფრანკი, 13 წლის ებრაელი გოგონა. მსოფლიო შეძრა მისმა დღიურმა, რომელსაც მეორე მსოფლიო ომის დროს წერდა. ანას ოჯახი გერმანიიდან გაიქცა და ჰოლანდიას შეაფარა თავი. ამსტერდამში, სახლის სხვენზე ცხოვრობდნენ საშინელ სიდუხჭირეში, გამუდმებულ შიშში, მაგრამ ანას საოცარი სასიცოცხლო ძალები აღმოაჩნდა, მან დაიწყო დღიურის წერა და თავისი ფიქრების მისთვის განდობა, დღიურს გოგონას სახელი დაარქვა – ქითი. 2 წლის განმავლობაში წერდა: 1942-1944 წლებში. ანა 15 წლისა გარდაიცვალა და სამუდამოდ დარჩა ადამიანთა ხსოვნაში, როგორც ომის საშინელებათა მოწმე.

ბავშვის სიკვდილი გალაკტიონის პოეზიაში ქვეყნიერებაზე წყვდიადის ჩამოწოლას ედარება: „კუბო, უმიზნოდ მცურავი ქარში და უმიზეზოდ მოკლული შველი/ დაედევნება ბავშვებს სიზმარში/ ეს მოგონების ლანდი, სანთელი, რას იზამს მაშინ, რას იზამს მაშინ მზე, ნაკადული, მთები და ველი?“ („სროლის ხმა მთაში“).

გალაკტიონს ძალიან უყვარდა ბავშვები, არაერთ ფოტოზეა მათთან ერთად აღბეჭდილი, თვითონაც ბავშვივით იყო, უბოროტო, გულუბრყვილო და ბავშვივით მეოცნებე, წარმოსახულ სამყაროში რომ ცხოვრობდა. მისი პოეზია სწორედ ამიტომაც არის ასეთი შთამბეჭდავი, რომ სწორედ ბავშვური, წრფელი და უმანკო მზერით არის აღქმული სამყარო:

„საღამო იწვა ხავერდის ყდაში,

ვით წიგნი ლურჯი და ძველისძველი,

ეს იყო მაშინ, ეს იყო მაშინ, როცა მე ბავშვი ვიყავ“.

გალაკტიონის პოეზიაში  არა მხოლოდ მწუხარე სახის, არამედ მხიარული, ბედნიერი ბავშვებიც იხატებიან. „რამდენი ბავშვი შეჰხარის ამ დღეს/ რა ახალია ეს დედამიწა“ („ზღვაზე ბავშვების ბედნიერ სირბილს“). პოეტს სჯეროდა, რომ დედამიწის განახლება, სიცოცხლე ბავშვების ბედნიერებაზე იყო დამოკიდებული. ამ ლექსის მთავარი სათქმელიც ეს არის – ბავშვების გადარჩენა სიცოცხლისა და სიყვარულის გადარჩენაა.

„ლინგვისტიკის მიხედვით, ავტორი მხოლოდ ისაა, ვინც წერს, ისევე როგორც “მე” არის მხოლოდ ის ადამიანი, რომელიც “მე”-ს ამბობს; ენა იცნობს “სუბიექტს”, მაგრამ არა “პიროვნებას” და ეს სუბიექტი – რომელიც სამეტყველო აქტით განისაზღვრება და მის გარეშე შინაარსისგან იცლება – საკმარისი ხდება, რათა თავის თავში “დაიტიოს” მთელი ენა და ამოწუროს მისი ყველა შესაძლებლობა.“

როლან ბარტი, ავტორის სიკვდილის შესახებ

თავიდანვე  გეტყვით, რომ ენა იმთავითვე მანიპულაციაა; სიტყვა, „ენაზე მომდგარი“, სულ ცდილობს, რომ აზრი ახსნას, გახსნას ყველა ფრჩხილი და ამისთვის ზოგჯერ ფრჩხილებში ჩასმა უხდება, ისედაც მე(ტყვე)ლება ხომ აზრის ტყვეობაა.

ჩვენ, ყველანი, სიტყვების ანკესზე ვეგებით, არა და, ენა, უბრალოდ, თამაშობს; ზის მეთევზე, ანკესზე სხვადასხვა სიტყვას წამოაცვამს და თქვენც წამოეგებით. ჩემ შემთხვევაშიც, მანიპულაცი(რ)ები, თამაშია, ჭეშმარიტებების ძიების გარეშე თამაში. ბავშვობაში რომ დამალობანა გითამაშიათ, აი, რა სიბრძნეა იმაში? არა მგონია, ენა ის სადგომი იყოს, სადაც ჭეშმარიტებას მიაბამ სიტყვის თოკებით და ის კი ფეხსაც არ მოიცვლის იქიდან. ენა არ არის მხოლოდ დიდბუნებოვანი, ენა ამბივალენტურია და ორბუნებოვანი, ერთსა და იმავე დროს მას შეუძლია, საპირისპირო აზრები, ემოციები, განცდები მოგაწოდოს… კი, მაგრამ  რომელია მართალი? „მითხარით, რომელია სწორი…?“ – ამიხირდა ამას წინათ ერთი ჩემი სტუდენტი რიტორიკის ლექციაზე. ასეთ დროს მე მეღიმება და ვპასუხობ: – მე არ ვიცი…  ის კი იბნევა… ფბ-ზე რომ სახალისო სტატუსებს ვაქვეყნებ, ხშირად მიწერენ: ნუ გვაბნევთ… არა და, მნიშვნელოვანი სწორედ ეგაა: დაბნევა… ეს „დაბნევაც“ კარგი მეტაფორაა: აი, ფეტვის მარცვალივით რომ გაიფანტები, უამრავ ჰო-სა და არა-ში ამოყოფ თავს და შენ კი ეძებ: რომელია მართალი…? რომელია მართალი…? ამ დროს უნდა გამეცინოს, აბა რა…   ენა თამაშობს… თამაშობს…. „ – და რომელია სწორი?“ – რომელია სწორი: როცა იმალები თუ როცა იხუჭები?

„ტექსტი…. მრავალგანზომილებიანი სივრცეა, სადაც ერთმანეთს ერწყმიან და ეპაექრებიან წერის განსხვავებული ტიპები, რომელთაგან არც ერთი არ წარმოადგენს ამოსავალს;“ (ბარტი).

ბარტის ეს ციტატა გამახსენდა, როცა ახალი ა(მ)ბების შექმნა დავიწყე და დავფიქრდი იმაზე, ნეტავ რომელ ჟანრს ეკუთვნის, მაგალითად, ასეთი ენობრივი მანიპულაცია:

* * *

ნუ გასინჯავ აკრძალული

(წუ)ხილის გემოს.

* * *

კედელს ცერცვი შევაყ(ვ)არე.

* * *

სულის გარეშე

შენ ხარ (სხ)ეული

დიახ, როგორც ბარტი იტყოდა, ჩვენი ტექსტები დამოუკიდებლად შეუძლებელია არსებობდნენ. „ტექსტი ციტატებისგანაა მოქსოვილი და ათასობით კულტურულ პირველწყაროზე მიგვითითებს…“

ამ გაგებით, ახალი ტექსტი (და ჩემი ზემოდასახელებული ა(მ)ბებიც) დიალოგია უკვე არსებულ ტექსტებთან და შემდეგ უბრალოდ ფრჩხილებით მანიპულაცია და ახალი ტექსტიც მზადაა. უფრო სწორად, დიალოგი გრძელდება რომელიღაც არსებულ ტექსტთან. პირველ შემთხვევაში, „აკრძალული ხილით“ ვმანიპულირებ, მეორე შემთხვევაში, ფრაზეოლოგიზმით: „შეაყარე კედელს ცერცვი“ (იმდენჯერ შევაყარე, რომ ბოლოს შევაყვარე), ერთი ბგერის „ჩამონტაჟება“ და ახალი სიუჟეტი შევქმენი უკვე არსებული სიუჟეტიდან. მესამე ჩემი აბი კი სული-სხეულის დიქოტომიას ეფუძნება და მათი განუყოფლობის იდეას ატარებს, გაყოფის შემთხვევაში კი „ეულად“ დარჩენას გპირდებათ…

„ავტორის ნაცვლად მოვლენილი სკრიპტორი თავის თავში ვნებებს, ხასიათებს, გრძნობებს ან შთაბეჭდილებებს კი არ ატარებს, არამედ მხოლოდ უსასრულო ლექსიკონს, რისი მეშვეობითაც იგი წერს, წერს შეუჩერებლად, განუწყვეტლივ; ცხოვრება მხოლოდ ბაძავს წიგნს, წიგნი კი ნიშნებითაა მოქსოვილი, თავადაც რაღაც უკვე დავიწყებულს ბაძავს და ასე უსასრულობამდე” (ბარტი).

„წერე… წერე… (შეი)შალე…(შეი)შალე…“ – ესეც აბი, ორმაგი მოქმედების ეფექტით. წერა – ღვთაებრივი შეშლაცაა და იმიტომაც უნდა წერო, რომ დაწერილი წაშალო… მრავალგანზომილებიანი პალიმფსესტი ასე იქმნება.

წერა – პერფორმანსია, გრაფიკული პერფორმანსი და შეუძლებელია, ვნების გარეშე წერა, ეს ერთგვარი სწრაფვაა, გააღწიო ნაწერიდან სხვა სივრცეში, სხვა განზომილებაში, სადაც სიტყვები არ არსებობენ, სადაც მეტყველება ტყვე არ არის… ამიტომაც ყველა განცდას, შეგრძნებას, გრძნობას, ხედვას და სმენას მწერალი სიტყვებად გარდაქმნის, ამ სიტყვების მიზანი კი კვლავ იმ წიაღში დაბრუნებაა, სადაც ფორმა არ ჰქონდათ… დაახლოებით ეს შეგრძნებაა, როგორც რილკეს ლექსში „მარტოსული“ (თარგმნა გივი ალხაზიშვილმა):

„ჰგავს უკაცრიელ და უდაბურ ღამეულ მნათობს

სამყარო, ჩემში რომ შემოდის მარად კითხვებად,

თქვენ არც ერთ გრძნობას არ ტოვებთ მარტოდ,

მყისვე გარდაქმნით გრძნობებს სიტყვებად.“

სიტყვებად გარდაქმნილი აზრები კი, თავისთავად, შევიწროვებულია მაშინ, როცა მას სალექსიკონო მნიშვნელობების მიხედვით იგებენ. პოეზიის ენაში კი ყველაფერი მეტაფორაა, რაც ნიშნავს, რომ მნიშვნელობებიც მეტაფორებია და არასდროსაა ზუსტი და დასაზღვრული.

ახლა ეს აბი გასინჯეთ:

სიყვარულის ადგილი არ არის (სც)ენა,

მასი ადგილი (დაკარ)გულია ცხოვრებაში!

აქაც ორი წაკითხვა: პირველი წაკითხვით: „სიყვარულის ადგილი არ არის სცენა, მისი ადგილი დაკარგულია ცხოვრებაში“ და სხვა წაკითხვით, თუ ფრჩხილებიში ჩასმულს ტექსტიდან ამოვიღებთ, მივიღებთ, რომ: „სიყვარულის ადგილი არ არის ენა, მისი ადგილი გულია ცხოვრებაში“.  ორი განსხვავებული ტექსტი და ემოცია… მხოლოდ ფრჩხილების გამოყენებით აღწევს ენა ასეთ ეკონომიურობას და განწყობათა მრავალფეროვნებას.

ამ ყველაფერს იმიტომაც გიყვებით, რომ კარგად იცოდეთ იმ აბის დამზადება-მიღების პროცედურა, რომელიც უნდა მიიღოთ, როგორც ვიტამინი, რომელიც გააუმჯობესებს თქვენი სასიცოცხლო ძალების აქტივობას, აგიმაღლებთ იმუნიტეტს, გაზრდის თქვენს შინაგან სივრცეებს, რის შედეგადაც დაიბრუნებთ სულში დაკარგულ ტერიტორიას, წართმეულ განზომილებებს და აღიდგენთ მთლიანობას სამყაროს ძალებთან.

ესეც დღის ნებისმიერ მონაკვეთში მისაღები აბი:

როცა ვ(ხარ)ობ,
შენ ყოველთვის
ხარ
ჩემს სი(ხარ)ულში
(ღმ)ერთო…

პრაგმატული საჭიროებებიდან სოციალურ პასუხისმგებლობამდე. დუალური განათლების, როგორც პროფესიული განათლების ერთ-ერთი მოდელის, სინქრონული და დიაქრონული კვლევების საფუძველზე მეცნიერები გამოყოფენ მოტივაციის იმ ფაქტორებს, რაც კომერციულ ორგანიზაციებს საკუთარი საწარმოს ბაზაზე შეგირდების პროფესიული განვითარებისკენ განაწყობს. მეცნიერთა აზრით, კომპანიების დაინტერესებას რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს

1. კონტრიბუცია წარმოებაში: კომპანიის საწარმოო საქმიანობაში მნიშვნელოვან სამუშაო ძალას, სწორედ, შეგირდები წარმოადგენენ (ლინდლი 1975);
2. ინვესტირება რესურსების დაზოგვისათვის: კომპანიები შეგირდების პროფესიულ განვითარებაში ინვესტირებას განიხილავენ რესურსების დაზოგვის მნიშვნელოვან წინაპირობად. კვალიფიცირებული მუშახელი, რომელიც თავის მხრივ, ხარისხიანი პროდუქციის წარმოების გარანტია, ამასთანავე არის რესურსი, რომლის მდგრადი განვითარება უფრო და უფრო ნაკლებ ძალისხმევას მოითხოვს

(მერილიზი 1983);

3. კვლევითი მოტივი: კომპანიები საწვრთნელ პერიოდში ხანგრძლივად აკვირდებიან შეგირდებს და სწავლობენ მათ შესაძლებლობებს (სტივენსი 1994);
4. სოციალური პასუხისმგებლობა: საწარმოში შეგირდების მიღებით კომპანიები ახალგაზრდებს აძლევენ შრომით ბაზართან ინტეგრირებისთვის აუცილებელ გამოცდილებასა და ცოდნას, რაც სახელმწიფოში საგრძნობლად ამცირებს ახალგაზრდების უმუშევრობის დონეს (ბიხტი 2004);
5. კომპანიის რეპუტაცია: მეწარმეთა გამოკითხვების შედეგად გამოვლინდა, რომ მათი აზრით, კლიენტების, პოტენციური დასაქმებულებისა და მიმწოდებლების თვალში ბრენდის რეპუტაცია ამაღლდება, თუკი კომპანია ზრუნავს საკუთარი თანამშრომლების პროფესიულ განვითარებაზე (ნიდერალტი 2004).

კომპანიებს შორის ჩატარებული თანამედროვე კვლევებიც, რომლებსაც გერმანიის პროფესიული განათლების ფედერალური ინსტიტუტი (BIBB) უძღვება, იმავეს მოწმობს. მეწარმეთა 83 %-ის მტკიცებით, მათი კომპანია შეგირდებს იმიტომ იღებს, რომ ბიზნესს კვალიფიციური, უნარიანი და სტაბილური მუშახელის დასაყრდენი ძალა შეუქმნას. მათი აზრით, ეს არა ცალკეული დამსაქმებლების, არამედ – მთელი სექტორის პრაგმატული ინტერესია. გარდა ამისა, მეწარმეთა 63 % მიიჩნევს, რომ შეგირდების შესაძლებლობების გაძლიერება არის ბიზნესისა და ინდუსტრიის საზიარო პასუხისმგებლობა საზოგადოებრივი სიკეთისათვის.

ამ თვალსაზრისით საგულისხმოა, რომ 2012-2013 წლების მონაცემებით, წმინდად ფინანსური სარგებელი, თუნდაც, ერთ შეგირდზე, მთელი გერმანიის მასშტაბით კომპანიების მხოლოდ 12 %-ს მიუღია ფედერალური მთავრობიდან, ფედერალური შრომის სააგენტოდან, ან სექტორალური მოსაკრებლების (training levy) სისტემიდან. კომპანიები შეგირდების განათლებისთვის ირჯებიან იმის მიუხედავად, რომ ამ ინვესტიციის ორგანიზაციის ბაზაზე შენარჩუნების ბერკეტებს ისინი არ ფლობენ. ჰიპოთეტურად დასაშვებია, რომ შეგირდმა სწავლის დასრულების შემდეგ „მშობელი“ კომპანიის კონკურენტ საწარმოსთანაც კი გააფორმოს შრომითი ხელშეკრულება, საგანმანათლებლო კონტრაქტი მათ ამ მხრივ არ ზღუდავს.

მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრიდან საქართველოში რკინიგზის გახსნა, მსხვილი ინვესტიციების შემოსვლა და ექსპორტის განვითარება პროდუქციის ხარისხისა და შესაბამისად, კვალიფიციური მუშახელის განვითარების გადაუდებელ საჭიროებას ავლენდა. შესაბამისად, მეწარმეთა საზოგადოებები, ამხანაგობები და ცალკეული საქმოსნები არაფორმალური და ფორმალური პროფესიული განათლების, როგორც კომერციული საქმიანობის წარმატების მთავარი წინაპირობის, მიმართ დიდ დაინტერესებას გამოხატავდნენ. მათ მიერ ინიცირებული საგანმანათლებლო პროექტები წინა პუბლიკაციებში განვიხილეთ.

თუმცა პროფესიული განათლება მხოლოდ კერძო სექტორის პრაგმატულ საჭიროებებზე არ იდგა. მის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ცალკეული საზოგადო მოღვაწეების – სწავლული მეურნეების, ინტელიგენციის წარმომადგენლების სოციალური პასუხისმგებლობა. ისინი არ იყვნენ კონცენტრირებულნი კონკრეტული კომერციული საქმიანობების გარშემო. მათი წვლილი უნდა განვიხილოთ, როგორც საზოგადოებრივ სიკეთეზე მიმართული გაცილებით შორსმიმავალი ძალისხმევა და გრძელვადიანი ინვესტიცია. ამ ადამიანებს ესმოდათ წარმოების სექტორში განათლების დონის ამაღლების სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა, ამიტომ სამეურნეო და ტექნიკური სკოლების დაარსებას მიიჩნევდნენ, როგორც საკუთარ მოქალაქეობრივ მოვალეობას და ნაციონალური, ეკონომიკური თუ სოციალური დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის ერთგვარ ფორმას.

ილია წინამძღვრიშვილი და წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლა. მე-19 საუკუნე არ უჩიოდა ენთუზიასტი მოღვაწეების სიმწირეს, რომლებიც საგანმანათლებლო ინიციატივებს უანგაროდ, ნებაყოფლობით უთმობდნენ საკუთარ რესურსებს. ამ მხრივ უდაოდ გამორჩეული პერსონაა განმანათლებელი და საზოგადო მოღვაწე, ილია წინამძღვრიშვილი, რომელმაც 1880 წელს საკუთარი ხარჯებით სამეურნეო სკოლის გახსნა გადაწყვიტა. კონცეფციის შემუშავების პროცესში წინამძღვრიშვილთან სხვადასხვა დროს თანამშრომლობდნენ ილია ჭავჭავაძე, ნიკო ცხვედაძე და იაკობ გოგებაშვილი. აღსანიშნავია, რომ სასწავლებლის კონცეფცია მისი ჩამოყალიბების პირველივე ეტაპზე დაიბეჭდა პრესაში და საჯარო განხილვის საგანი გახდა. მისი სრულყოფის პროცესში აქტიურად იყვნენ ჩართულნი სპეციალისტები და დაინტერესებული პირები.

ილია წინამძღვრიშვილმა სკოლას გადასცა 500 დესიატინა სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა – საუკეთესო სავარგულები და ტყიანი ნაკვეთები. გარდა ამისა, მან სკოლის ბაზაზე ააშენა თანამედროვე ტიპის მარანი და სარწყავი აუზი, რაც 30 000 მანეთი დაუჯდა. სკოლას ჰქონდა სანერგე, სადაც გამოყვანილი ნერგები სოფლის მოსახლეობას უფასოდ ურიგდებოდა. სასწავლებლის ბაზაზე მოქმედებდა საფუტკრე, სააბრეშუმე, ხეხილის ბაღი, ბოსტნები და საყვავილე. სკოლას ჰქონდა უახლესი ტექნიკით აღჭურვილი ლაბორატორიები და სახელოსნოები, რომლებიც პერიოდულად ახალი მოწყობილობებით ივსებოდა. მდიდარი სამეურნეო ბიბლიოთეკა მასწავლებლებისთვის 3 447, ხოლო მოსწავლეებისთვის – 655 ერთეულს აერთიანებდა[1].

წინამძღვრიანთკარის სკოლას ჰქონდა ვაზის ადგილობრივი და ევროპული ჯიშებით გაშენებული ვენახები. პირველი მოსავლების ღვინოები აქ 1890-იანი წლების დასაწყისში დააყენეს. ცნობილია, რომ სკოლა საგანმანათლებლო საქმიანობის შედეგად 48 000 ლიტრ ღვინოს აწარმოებდა, რომელსაც ყიდდა და წარმოადგენდა კავკასიის მასშტაბით სასოფლო-სამეურნეო გამოფენებში.

წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სასწავლებელი კომერციული პროექტი არ იყო. არც თავადაზნაურთა ინტერესებს ემსახურებოდა. სასწავლებელში განათლების მიღება ხელმისაწვდომი იყო სოციალური წარმომავლობის მიუხედავად, გლეხების შვილებისათვის კი – უფასო. სკოლის მთლიან ხარჯებს ილია წინამძღვრიშვილი ფარავდა, მათ შორის, პანსიონერი მოსწავლეებისას, რომლებიც გლეხების ოჯახებს წარმოადგენდნენ.

თანამედროვე პროფესიული სასწავლებლის მსგავსად, სადაც დაკვირვებით და კეთებით სწავლობენ, სადაც ინფრასტრუქტურა იძლევა სხვადასხვა სასწავლო ველის (learning field) შესაბამისი სასწავლო სიტუაციების (learning situations) ორგანიზების საშუალებას, წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლაც ასეთსავე მიდგომებსა და ინფრასტრუქტურას სთავაზობდა სკოლის აღსაზრდელებს. თეორიული და  პრაქტიკული სწავლა სხვადასხვა ბლოკებში მიმდინარეობდა. ზაფხულის სეზონზე სასწავლო დღე 6-ის ნახევარზე იწყებოდა. დღის პირველ ნახევარში თეორიული გაკვეთილების შემდეგ ყმაწვილები დარგების მიხედვით შესაბამის მეურნეობებსა და სახელოსნოებში ნაწილდებოდნენ. თითოეულ მოსწავლეს თავისი ნაკვეთი ჰქონდა, სადაც ის წლის განმავლობაში საკუთარი მოსავლის მოყვანაზე, ანუ დამოუკიდებელ პროექტზე მუშაობდა.

სასწავლებლის პროგრამაში მეცნიერული ცოდნა პრაქტიკულ გამოცდილებასთან იყო შეზავებული. პრობლემაზე დაფუძნებული და კომპეტენციების განვითარებაზე მიმართული სწავლა განაპირობებდა კურსდამთავრებულთა კონკურენტულობასა და მობილობას შრომით ბაზარზე. ყველაზე ხშირად ისინი მუშაობას იწყებდნენ სახელმწიფო მამულების მმართველებად, სხვადასხვა სამეურნეო სკოლის პედაგოგებად, დიდი მეღვინეობების სარდაფებში, საუფლისწულო მამულებში, უძღვებოდნენ საკუთარ სადურგლო სახელოსნოებსა და სამჭედლოებს, იყვნენ ერბოსა და ყველის ქარხნების გამგეები და სხვ.

დასაქმებულ კურსდამთავრებულთა რაოდენობრივი და დარგობრივი წარმომადგენლობა გვაფიქრებინებს, რომ წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლის კურიკულუმის შემქმნელები მიყურადებულნი იყვნენ კერძო სექტორის „მაჯისცემაზე“და რელევანტურ კადრებს უმზადებდნენ შრომით ბაზარს.

სკოლის დამფუძნებლის ენთუზიაზმი და მისი სოციალური პასუხისმგებლობა საზოგადოებისთვის გადამდები აღმოჩნდა. საბოლოოდ, მის ჩამოყალიბებასა და შენარჩუნებაში სხვადასხვა მხარე და ცალკეული პირი იყო ჩართული. თითოეულმა თავისი წვლილი უანგაროდ გაიღო – პროფესიონალებმა (საგანმანათლებლო პროგრამის ავტორებმა, სკოლის დამპროექტებლებმა და მშენებლობის ხელმძღვანელმა) თავიანთი ინტელექტუალური თუ ფიზიკური შრომით; თავად-აზნაურებმა – სათავადაზნაურო ბანკიდან ყოველწლიური სუბსიდიით; გლეხობამ – მშენებლობაში ფიზიკური შრომით; საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა, მაგ. ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელმა საზოგადოებამ – ფინანსური მხარდაჭერით, საგანმანათლებლო რესურსებით და სხვ.

სასწავლებლის შენარჩუნების საქმეში საზოგადოების აქტიურ ინკლუზიაზე მეტყველებს თითოეული ის შემთხვევა, როდესაც სკოლა საარსებო გამოწვევების წინაშე დადგა. ასე მოხდა 1886 წელს, როცა ილია ჭავჭავაძემ პრესის საშუალებით ხალხს სასწავლებლის დახმარებისაკენ მოუწოდა. საზოგადოების შემოწირულობებმა 12 682 მანეთი შეადგინა, რამაც სკოლას მუშაობის გაგრძელების საშუალება მისცა.

გაცილებით რთული პრობლემის წინაშე დადგა სასწავლებელი, როცა 1889 წელს წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლაში გაჩენილმა ხანძარმა გაანადგურა დირექციისა და მასწავლებლების შენობები. სკოლის დასახმარებლად აქტიური კამპანია წამოიწყო ტფილისურმა პრესამ. კავკასიის მასშტაბით სხვადასხვა ქალაქსა თუ სოფელში იმართებოდა საქველმოქმედო ღონისძიებები, საიდანაც შემოსული თანხა ხმარდებოდა სკოლის აღდგენას. სრულიად საქართველოსა და კავკასიის რეგიონის საყოველთაო სოლიდარობის შედეგად სკოლას სულ მალე ჩვეულ რეჟიმში სწავლის გაგრძელების საშუალება მიეცა.

წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლა, როგორც სახელმძღვანელო მაგალითი საქართველოში დუალურის ანალოგიური სისტემის დანერგვის საქმეში, მრავალი ასპექტით შეიძლება გახდეს  მეცნიერთა და განათლების პოლიტიკის შემქმნელთა დაინტერესების საგანი. პირველ რიგში, იმიტომ, რომ ეს იყო საზოგადოებიდან ინიცირებული და მისი ძალისხმევითვე შენარჩუნებული პროექტი, რომელიც სხვადასხვა დაინტერესებული მხარის, მათ შორის – კერძო სექტორისა და შრომითი ბაზრის საჭიროებებს პასუხობდა.

წინამძღვრიანთკარის სამეურნეო სკოლაში სწავლა დაბალანსებული იყო როგორც თეორიული, ისე – პრაქტიკული კომპონენტებით. ყმაწვილების მიერ ყოველდღიურ საწარმოო გამოწვევებთან გამკლავება, მეურნეობებსა და სახელოსნოებში დამოუკიდებელ პროექტებზე მუშაობა, სასწავლებელში საბაზრო მოთხოვნებზე მორგებული პროდუქტის წარმოება და სხვა მრავალი ასპექტი ზრდიდა ახალგაზრდების კონკურენტულობას და მათ ინტეგრირებას შრომით ბაზართან. ვფიქრობთ, შემთხვევითი არ არის, რომ პირველი დუალური პროგრამა, რომელიც საქართველოში გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის საზოგადოების (GIZ) ინიციატივით მომზადდა და 2016 წელს გაიარა აკრედიტაცია, ერთ-ერთი, სწორედ წინამძღვრიანთკარის სასოფლო-სამეურნეო კოლეჯის ბაზაზე ამოქმედდა.

ილია წინამძღვრიშვილის მსგავსად, სამეურნეო ცოდნის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი რესურსები გაიღეს სწავლულმა მეურნეებმა და განმანათლებლებმა – ერმილე ნაკაშიძემ, ისაია ფურცელაძემ, კოსტა ამირაჯიბმა, რომელთა კერძო ძალისხმევების შედეგად საქართველოს სხვადასხვა მხარეს ახალი სამეურნეო სკოლები შეემატა. აღნიშნულ სასწავლებლებს ადგილობრივ სოფლებზე მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდა, ისინი ხელმისაწვდომი იყო როგორც თავად-აზნაურების, ისე – გლეხთათვის, თუმცა პრივილეგიებით ეს უკანასკნელნი სარგებლობდნენ.

—–

დუალური განათლება არის გამოცდილება, რომლის მთავარი, მტკიცებულებებით დადასტურებული ეფექტი მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში არის ახალგაზრდების დასაქმების მაღალი მაჩვენებელი. პროფესიული განათლების ამ მოდელის წარმატების აუცილებელი წინაპირობა განვითარებული მეწარმეობაა, რის გამოც ზოგიერთი ექსპერტის აზრით, ეს სისტემა უფრო განვითარებული ქვეყნების კუთვნილებაა. თუმცა დუალურ განათლებას, როგორც პროფესიული სწავლის ერთ-ერთ (და არა, ერთადერთ) მოდელს, განვითარებად ქვეყნებშიც აქვს არსებობის უფლება და მას შეუძლია წარმატებული მაგალითების სახით მოქმედებდეს იმ პრესტიჟულ საწარმოებში, რომლებიც ხარისხის მაღალ სტანდარტებზე გამოთქვამენ პრეტენზიას.

წინამდებარე კვლევის შედეგად ირკვევა, რომ სახელობო და ტექნიკური განათლების ადგილობრივი გამოცდილებისთვის დუალური სისტემის არაერთი ელემენტია ნაცნობი – ვაჭართა და ხელოსანთა გაერთიანებები, ოსტატისა და შეგირდის სოციალური და საგანმანათლებლო როლები, განათლების სფეროსა და ბიზნესს შორის სექტორალური კოლაბორაცია, სოციალური პარტნიორების ინკლუზია, თეორიული და პრაქტიკული სწავლის სინერგია. ეს გამოცდილებები, როგორც 70 წლის მანძილზე დავიწყებული მეხსიერება, ცალკეული პროგრამების შემუშავებამდე მართებულ რეფლექსიასა და პოპულარიზაციას საჭიროებს. შესაბამისად, ვფიქრობთ, რომ დღეს საქართველოში დგას არა რომელიმე სახელმწიფოს პროფესიული განათლების სისტემური იმპორტის, არამედ – დუალური განათლების ანალოგიური ადგილობრივი გამოცდილებების რეკონსტრუქციის საკითხი.

[1] წინამდებარე სტატიაში განხილული მაგალითების წყაროა ორტომეული გამოცემა: „ინიციატივა ცვლილებისთვის. თემის თვითორგანიზებისა და თანამშრომლობის გამოცდილება საქართველოში საბჭოთა ოკუპაციამდე.“ თბილისი, 2015, 2016

გულის ტკენის, გულის დაწყვეტის, იმედების გაცრუების მეშინია… კი არაფერი შემეტყობა, კი არაფერს შევიმჩნევ, მაგრამ გულის ტკენა, გულის დაწყვეტა, იმედების გაცრუება ცუდია.

შეიძლება  ამიტომაც არასდროს მყოლია სახლში შინაური ცხოველი. ყოველთვის მეშინოდა… მეშინოდა, რომ შევეჩვეოდი და შემდეგ გული მეტკინებოდა, დამწყდებოდა, იმედები გამიცრუვდებოდა.  ისე ცხოველები ბავშვობიდან მიყვარდა. თუ სადმე ვინმეს წავასწრებდი, რომ უმწეო ცხოველს უდიერად ექცეოდა, გამოსარჩლებას ვცდილობდი. ერთ დღეს ჩემს სართულზე ფისო შევნიშნე, პატარა და ოთხფერი იყო. ზედა მეზობლებმა მითხრეს, სხვენიდან ჩამოვიდა, ოთხფერია, იყოს, იხტუნაოს აქ, ვის რას დაუშლისო. თვალში მხვდებოდა ხოლმე, არბოდა-ჩარბოდა. ასე გავიდა წელი, ფისო გაიზარდა და დიდ კატად იქცა, მერე კნუტები მოიყვანა. სულ ოთხნი იყვნენ, აქედან ერთი ჟღალი ყველასგან გამოირჩეოდა, რაღაცნაირი მოუსვენარი და ყოჩაღი იყო. ზედა მეზობლებმა  კატა კნუტებით  სადღაც წაიყვანეს, შემდეგ ისევ უკან დააბრუნეს, ოღონდ ამ წასვლა-მოსვლაში სამი სადღაც დაიკარგა და სართულზე მხოლოდ ოთხფერი დედა და „რიჟიკა“ დაბრუნდნენ. იცით, მე ყურადღებას კვლავ არ ვაქცევდი, შეჩვევა არ მინდოდა. ერთხელ… ივლისის მიწურული იდგა, ძალიან ცხელოდა. სახლში დაღლილი და დასიცხული დავბრუნდი. ჩემი სართულის მოპირდაპირე მეზობლის კართან დედა კატა წამოწოლილიყო და „რიჟიკა“ კნუტი ძუძუს წოვდა. ოღონდ, ისეთი ხმები ისმოდა, რომ აშკარად რძე აღარ იყო და კნუტი უბრალოდ თავს იმშვიდებდა, ვითომ წოვდა. ორივე ისეთი გამხდარი იყო… აღარ მახსოვს, როგორ გამოვუტანე წყალი და კისრისტეხით მაღაზიაში გავიქეცი. იმ დღიდან მივხვდი, მახეში გავები… იმ დღიდან ერთი  ზოომაღაზიიდან მეორეში დავდიოდი. ფასებს ვადარებდი ერთმანეთს, თან მაინც სულ გემრიელობებს ვყიდულობდი. გამაფრთხილეს, ხორცი არ გაასინჯო, თორემ „ჩხარუნა“ საკვებს აღარ შეჭამენო. მე მაინც გულმა ვერ გამიძლო… პატარა ბიჭს „ფინტიკოზ დარდიმანდიანცი“ დავარქვი. რომელი დარდიმანდი ეს იყო, მაგრამ სახალისოდ ჟღერდა. ბოლოს, ფინტი გახდა.

ჰოდა, მოხდა ის, რისიც მეშინოდა. მე და ფინტი  ერთმანეთს შევეჩვიეთ. ფინტი დედა კატასთან ერთად ჩემს სართულზე ცხოვრობდა, სხვადასხვა მიზეზების გამო, სახლში ვერ შევიყვანე.

დილით ვიღვიძებდი თუ არა, ფინტისთან გავდიოდი. „მიაუუუ“, მესალმებოდა. დილის გამამხნევებელი მასაჟის შემდეგ, საუზმის დრო დგებოდა. შემდეგ, ნუგბარს ვუტოვებდი, რომ ჩემს დაბრუნებამდე თავი შეექცია. სახლში დაბრუნებულს თავის ენაზე შეძახილებით მხვდებოდა.

• სად იყავი? რატომ დააგვიანე? რა მომიტანე? – მეკითხებოდა.

მეც ისეთ შეკითხვებს უსვამდი, შესაფერისი პასუხი გაეცა.

– აქ ვინ დადის?

– მეეე…

– აქ ვინა ზის?

– მეე…

– ვისა შია?

– მეეე, – მპასუხობდა ფინტი.

იცით როგორი თვალებით მიყურებდა? რაღაცნაირი სუფთა და სიყვარულით სავსე. წარამარა გარეთ გავდიოდი და ვეთამაშებოდი. ათასგვარი თამაში მოვიფიქრეთ, მაგ. „ვერტმფრენობანა“ – მე „ვერტმფერენი“ ვიყავი, ფინტი – მგზავრი. „ვერტმფრენი“ დაიქოქებოდა, დაიქოქებოდა და გარბენის შემდეგ მგზავრს ჰაერში აიტაცებდა  ხოლმე.

– ვაშაა, გავფრინდიით, – ყვიროდა ფინტი. დიახ, რა თქმა უნდა, ამას მე ვყვიროდი, მაგრამ ფინტიც მეთანხმებოდა, რომ ფრენა კარგი იყო. მიწაზე დაშვებულებს აუცილებლად თვალებში უნდა ჩაგვეხედა ერთმანეთისთვის.

– ფინტი თვალებში, თვალებში შევხედოთ… და ფინტიც მიყურებდა, ვარდისფერი ცხვირი ზემოთ ეპრიხებოდა და თეთრ ულვაშებს სასაცილოდ აცმაცუნებდა. კარგი პატრონის ხელში მინდოდა გაშვილება. მეც ვინახულებდი ხოლმე, სასუსნავებს მიუტანდი… ვერავინ ვიპოვე… ვის აღარ ვკითხე, ვთხოვე, მივწერე, ვეხვეწე… ყველამ მომისმინა და ამით დამთავრდა. რაღაც საიტზეც გამოვაქვეყნე და ვიღაცეებმა დარეკეს კიდეც, მაგრამ მათი საუბარი საეჭვოდ მივიჩნიე, ყველა რაღაც მიკიბულ-მოკიბულად საუბრობდა.

დრო გადიოდა, ფინტი იზრდებოდა. ერთი თეთრი კატა გადაეკიდა. ფინტის მამა იყო, სხვენიდან ჩამოდიოდა ხოლმე და ბოლო თვეები ფაქტობრივად ჯოჯოხეთს აწყობდა. ისე ჩხაოდა, ვეფხვი გეგონებოდათ. ფინტის ემუქრებოდა, შუაში მე ვიდექი. ბოლოს იცით, რაღაც კარგი ადგილი გამოჩნდა, ფინტი იქ იქნებოდა, მეც ხშირად ვივლიდი და გაარძელებდა სიცოცხლეს… იცით რა კარგი ფისო იყო? პლუშის სათამაშოს ჰგავდა, ყველაფერი ესმოდა, სმუსნაობა, თამაში, სიცოცხლე  უყვარდა.

მოკლედ, ბოლო დროს თეთრი კატის გამო ფინტიც და მეც მუდმივ სტრესშში ვიყავით.

ზოგადად, სტრესზე ორგანიზმი პასუხობს სიმპათიკურ-ადრენერგული სისტემის მკვეთრი გააქტიურებით. ამ დროს ორგანიზმს დაახლოებით ასეთი ბრძანება აქვს: გაიქეცი ან იბრძოლე! სტრესის საპასუხოდ მიმდინარეობს ჰორმონების მკვეთრი გამოყოფა: ადრენალინის, ნორადრენალინის,  კორტიზონის… ორგანიზმი მზად არის საპასუხოდ. მიმდინარეობს სისხლის მიმოქცევის ცენტრალიზება, სისხლძარღვები ვიწროვდება, რაც ტრავმის შემთხვევაში ორგანიზმს ზედმეტი სისხლის დაკარგვისგან იხსნის. სისხლის შედედების სიჩქარე იზრდება, ადამიანი ტკივილს ნაკლებად შეიგრძნობს, ტკივილის მიმართ რეზისტენტული ხდება. გულის და თავის ტვინის სისხლძარღვები პირიქით ფართოვდება, გული აქტიურად მუშაობს.

ადრენალინი ნეირომედიატორი არ არის, რაც ნიშნავს, რომ ნერვული იმპულსების პირდაპირ გადაცემაში არ მონაწილეობს. ადრენალინი თირკმელზედა ჯირკვლის ტვინოვანი ნივთიერების ძირითადი ჰორმონია. პირველი ჰორმონია, რომელიც 1901 წელს კრისტალური სახით მიიღეს. მოგვიანებით მისი სინთეზურად მიღებაც გახდა შესაძლებელი. ადრენალინის მიღება ამინმჟავა თიროზინისგან ხდება. თიროზინი-დოფა-დოფამინი-ნორადრენალინი-ადრენალინი – ასეთია პროცესის თანმიმდევრობა.

მისი გამოყოფა მატულობს, როცა რამის გვეშინია, ვნერვიულობთ, როდესაც საპასუხო რეაქცია უნდა გვქონდეს. გამოყოფილი ადრენალინი უჯრედის პლაზმურ მემბრანაში არსებულ სპეციფიკურ რეცეპტორებს და მათთან ერთად მემბრანულ ფერმენტ ადენილატციკლაზას ააქტიურებს. ის კი პროტეინკინაზების (ფერმენტების) მთელ წყებას „გამოაფხიზლებს“, შედეგად გლიკოგენის სინთეზის მარეგულირებელ ერთ-ერთ ფერმენტს-გლიკოგენსინთაზას თრგუნავს. იწყება დათრგუნული პროცესის საპირისპირო პროცესი-გლიკოგენის დაშლა. გამოყოფილი გლუკოზა იჟანგება და გზადაგზა სამი მაკროერგული ბმის მქონე  ATP-ს წარმოქმნის. თითოეული ბმის გაწყვეტით 14,7 კჯ ენერგია გამოთავისუფლდება. ერთი მოლეკულა გლუკოზის დაჟანგვა კი 23 მოლეკულა ATP-ს გამოათავისუფლებს.

ეს ყველაფერი გამართლებული მაშინ არის, როცა ადამიანი ვინმესგან გარბის, თავს იცავს ან სულაც თავად მისდევს ვინმეს დასაჭერად. თუმცა, შეიძლება სტრესული მდგომარეობა ქრონიკულად გაგრძელდეს. ადრენალინის გახანგრძლივებული ზემოქმედებისას ძლიერდება ცილის მეტაბოლიზმი, მცირდება კუნთის მასა, ორგანიზმი იფიტება და ინგრევა. სხვათა შორის, იაპონელ სამურაებს სტრესთან ბრძოლის ორიგინალური მეთოდი ჰქონიათ. ალბათ, ამიტომაც არის გამოთქმა – მავანი სამურაივით მშვიდი არისო. ქრონიკულ სტრესთან ბრძოლის მეთოდი კი ძალიან მარტივია,  ადამიანი ზეწარში უნდა გაეხვიოს, ოღონდ ებრიონის პოზაში. ზეწრის კვანძები ვინმე დამხმარემ კარგად უნდა გაკვანძოს და ასე  ოცი წუთი უნდა იწვეს. თუ მეთოდს ხშირად გაიმეორებს, სამურაივით მშვიდი გახდება. ყოველ შემთხვევაში, იაპონელები ასე  ფიქრობენ.

პირველ მარტს, გამთენიისას მოლდოვაში კონფერენციაზე გავფრინდი. ჩამოვიდოდი თუ არა, ფინტიკო იმ ახალ ადგილზე უნდა წაგვეყვანა. მანამდე კი ფინტიკოს საჭმელი დედას დავუტოვე. როცა იქიდან ვრეკავდი, მეუბნებოდა კარგად არისო. სულ ოთხ დღეში ჩამოვედი, მაშინვე ფინტი მოვიკითხე და აღარ დამხვდა. თეთრ კატას ჩემი წასვლის დღეს, პირველ მარტს, დაუმარტოხელებია და  ყელი გამოუჭრია. მეზობლის ბიჭს უნახავს პირველ სართულზე (ჩაიტყუა ეტყობა) სისხლის გუბეში მცურავი ფინტი. თვალები დახუჭული ჰქონია, ძლივს სუნთქავდა თურმე, გვერდზე კი თეთრი კატა ეჯდა, ეტყობა უნდა დარწმუნებულიყო, რომ მოათავა.

საოცარი იცით რა არის?

ეს შუადღეს,  ასე თორმეტის ნახევრიდან პირველ საათამდე მომხდარა. ამ დროს მე თვითმფრინავში ვიჯექი. ვთვლემდი. უცებ გამეღვიძა და თავი ცუდად ვიგრძენი, გულზე ვიღაცამ ხელი მომიჭირა, მომიწურა, მახრჩობდა… ბორტგამცილებელს მოვუხმე და დახმარება ვთხოვე. რაღაც წამალი მომცეს და არ მიშველა, ჟანგბადის ბალონით სუნთქვა დამჭირდა… სალონი გასუსული იყო, ვერ გაიგეს რა ხდებოდა. ოდნავ მოსულიერებულს ტირილი მომინდა, არადა, თითქოს სატირალი არაფერი მქონდა. კარგ კონფერენციაზე, კარგ ხალხთან მივდიოდი. ცრემლი კი თავისით მოდიოდა, ვეღარ ვიკავებდი. ამ დროს თურმე ფინტი სულს ებრძოდა, თვალები დახუჭული ქონდა და ალბათ  მე მიხმობდა.

• ქეთიი, ცუდად ვარ, მიშველეო, მეძახდა.. მეც ცუდად ვიყავი, ვერ ვსუნთქვდი…

ვერ ვუშველე…  ვერ მივეხმარე..

ფინტი… მაპატიე…

სექტემბერში ახალი სასწავლო წელი იწყება.  ჯერ ეს წელი არ დასრულებულაო, მეტყვით თქვენ, ჯერ რა დროს ახალ სასწავლო წელზე საუბარიაო, თუმცა, როდესაც იმ ბავშვებზე ვსაუბრობთ, ვინც სულ სულ პირველად უნდა შეაღოს კლასის კარი და მერხსაც მიუსკუპდეს, ახალ სასწავლო წელზე საუბარი იქნებ უკვე დაგვიანებულიც იყოს.

სექტემბერში ახალი სასწავლო წელი იწყება და ნებისმიერი მშობელი, რომელსაც სასკოლო ასაკის შვილი ჰყავს დიდ მზადებასა და ფაციფუცშია, ნერვიულობს, განიცდის, ჯერ სკოლას ეძებს, არჩევს, მასწავლებლებს ხვდება, პროგრამებს ათვალიერებს, მერე სასკოლო ნივთებს მოიმარაგებს, ახალ სრულიად სხვანაირი სისტემურობით დაალაგებს დღესა თუ სამუშაოს.

განსაკუთრებული მღელვარებით და შიშით აავსებს ეს მოლოდინი აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვების მშობლებს, რადგანაც, სკოლის შერჩევისა თუ მასწავლებლებთან საუბრის დროს, ყველას ერთხელ მაინც შეუმჩნევია ყოყმანი თუ კითხვის ნიშანი.

არის კი მზად ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემა იმისთვის, რომ უზრუნველყოს ასას დიაგნოზის ბავშვებისთვის შედეგიანი სასწავლო პროცესი? მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს ქვეყანაში ინკლუზიური განათლების გამოცდილება დღითი დღე იმატებს, სულ უფრო მეტი პედაგოგი ცდილობს სასარგებლო მეთოდიკას გაეცნოს, მოსწავლის საჭიროებები გაითვალისწინოს, მაინც, ხშირად, წარმატება სისტემურ მიდგომაზე კი არა, კონკრეტულ, ენთუზიასტ და სენსიტიურ პედაგოგზეა დამოკიდებული.

იმისათვის, რომ წინასწარ მოვემზადოთ სასწავლო წლისთვის, უნდა დავგეგმოთ ჩვენი წინასასკოლო მოქმედებები და ყველაზე დიდი როლი ამ პროცესში, რასაკვირველია, მშობელს აქვს.

მაშ ასე, ვცადოთ ჩამოვთვალოთ ყველა აქტივობა თუ ინიციატივა, რაც საჭიროა იმისთვის, რომ სექტემბერში, სკოლაში მისულმა მოსწავლემ თავი გაცილებით კომფორტულად და მშვიდად იგრძნოს, ეს ხომ ასას შემთხვევაში უმნიშვნელოვანესია. გაგიზიარებთ პირად გამოცდილებას:

1. სკოლის შერჩევა:

პირველ რიგში, რასაც ვარკვევ, სკოლის გამოცდილებაა ინკლუზიური განათლების მიმართულებით, ვესაუბრები სკოლის ადმინისტრაციას, პედაგოგებს და ფსიქოლოგს. უპირატესობას ვანიჭებ სკოლას, სადაც კლასში მოსწავლეების ნაკლები რაოდენობაა, კიდევ ერთი, უფრო პატარა და მშვიდ სკოლას ვარჩევ, რადგან, მაგალითისთვის ჩემს პატარა ბიჭს დიდი სივრცეების ეშინია, ( სინამდვიელში, ასეთ გარემოში ორიენტაცია მეც კი მიჭირს-ხოლმე). მნიშვნელოვანია სკოლის ინფრასტრუქტურა, მეტისმეტად ჭყეტელა ფერები კედლებსა თუ სკოლის ავეჯზე, აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვს გააღიზიანებს ან ყურადღებას გაუფანტავს.

2. თუ სკოლა უკვე შეარჩიეთ, არ დაიზაროთ სკოლის ეზოში, თუნდაც ვესტიბიულში ბავშვთან ერთად გასეირნება, შეახედეთ კლასებში, სკოლის ადმინისტრაციასთან შეთანხმებით ანახეთ სასწავლო პროცესი, გააცანით მისი მომავალი მასწავლებელი და სკოლის ფსიქოლოგი.
3. მნიშვნელოვანია, რომ სექტემბრამდე მოაგვაროთ ის რამდენიმე პრობლემა, რომელიც შემდგომში ხელს შეგიშლით სასწავლო პროცესში, მაგალითად, თუ თქვენი შვილი გვიან იძინებს და შესაბამისად, დილით ადრე ვერ იღვიძებს, უკვე დროა, თანდათან, ეტაპობრივად შეცვალოთ მისი ძილის რეჟიმი. ასევე, ეცადეთ თანდათან შეაჩვიოთ ადრიან საუზმეს, ეს მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვს შეზღუდული კვებითი ინტერესები აქვს, სანამ სკოლაში ჭამას შეეჩვევა, მაწიერი და ნოყიერი საუზმე კარგ სამსახურს გაგიწევთ.
4. თუ ბავშვი რომელიმე ცენტრში გადის თერაპიას, კარგი იქნება, თუ ხელახალი დიაგნოსტირების საშუალებით, ის პრობლემატიკა გამოიყოფა, რომელიც ამ ეტაპზე განსაკუთრებით აქტუალურია, შემდეგ, თერაპევტებთან ერთად მიზანმიმართულ მუშაობას დაიწყებთ ამ პრობლემების აღმოსაფხვრელად.
5. დაგეგმეთ საშინაო მეცადინეობები.  რასაკვირველია, არ ვგულისხმობ, რომ ბავშვს წერა-კითხვა ან შეკრება-გამოკლება უნდა ასწავლოთ, მაგრამ კონცენტრაციის უნარის, ყურადღების, კომუნიკაციისა და ჩართულობის,  მოსმენის, სხვისი მითითებით თუ თხოვნით მუშაობის უნარის განვითარება მნიშვნელოვანი იქნება, არაფერს ვამბობ ნატიფი თუ მსხვილი მოტორიკის განვითარებაზე, რის გარეშეც მოსწავლეს სასწავლო პროცესში ჩართვა გაუჭირდება. შეგიძლიათ ხატოთ, ძერწოთ, სურათები აღწეროთ და პატარა ამბებიც მოყვეთ. „სამეცადინო“ საათი დღის ერთსა და იმავე მონაკვეთში დაგეგმეთ და ერთგვარ რუტინად აქციეთ.
6. ხშირად ესაუბრეთ სკოლაზე, რომ ეს ის ადგილია, სადაც ბევრ ახალ რამეს გაიგებს და დროს მხიარულად გაატარებს, მეგობრებს შეიძენს, საინტერესო წიგნებს წაიკითხავს. რომ სკოლაში წასვლა ცხოვრების დიდი ეტაპის დასაწყისია, რომ თქვენ ისევ უწინდებურად მასთან იქნებით და ერთად ყოფნისთვის დროც საკმარისად დაგრჩებათ. აქციეთ სკოლაში წასვლა შვილისთვის მნიშვნელოვან და საინტერესო სიახლედ.

საყვარელ მწერალთან შეხვედრის სურვილი არასდროს გამჩენია – მოსწავლეობის წლებშიც კი. დარწმუნებული ვიყავი, იმაზე მნიშვნელოვანი არაფერი მოხდებოდა, რაც უკვე მომხდარიყო მისი წიგნების კითხვისას და იმაზე მეტს ვერაფერს შევიტყობდი თავად მწერალზე, რაც ამ წიგნებში იყო ნათქვამი. მეორე მხრივ, ყოველთვის ძალიან მაინტერესებდა ავტობიოგრაფიული ჩანაწერები, დღიურები, მოგონებები, სიზმრები.

ნაწერში, როგორც სუფთა სარკეში, ყოველთვის უფრო მეტი ჩანდა – დაკვირვებული თვალისთვის მისი სიღრმე თუ ზედაპირი სრულიად საკმარისი უნდა ყოფილიყო.

ოთარ ჭილაძის ჩანაწერების წიგნი – „ცა მიწიდან იწყება“ ცოტა ხნის წინ ჩამივარდა ხელში. მეორე გამოცემა მწერლის ნახატებით არის გაფორმებული – თითქოს გასართობად მოხაზული მრავალმხრივ საგულისხმო ფიგურებით, რომლებიც ხმადაბლა ჰყვებიან თავიანთ ამბებს. თუ ყურს მიუგდებ, გაიგონებ. თუ მხოლოდ ხმამაღლა ნათქვამი ჭეშმარიტებების მაძიებელი ხარ, მათაც უდავოდ მიაგნებ, ოღონდ ძალისხმევის გაღება მაინც დაგჭირდება – ეს ადვილად წასაკითხი წიგნი არ არის.

მწერალს 1975 წელს ჩაუწერია: „წერის პროცესი: თითქოს ღამით, უცხო ბაღში გადაპარული, ფაციფუცით – არ მომისწრონო – კი არ კრეფ, ძირფესვიანად გლეჯ ყვავილებს შენი გულისსწორისთვის, მაგრამ ბაღიდან გამოსული, სინანულით ამჩნევ, რომ სიბნელესა და სიჩქარეში ბევრი გაუშლელი ან უკვე გადამწვარი ყვავილი მოგიგლეჯია და იმ უზარმაზარი თაიგულიდან, რომელიც ასე გეამაყებოდა და გიხაროდა, შეიძლება, ერთი-ორი ღერიღა ვარგოდეს გამოსაჩენად, მით უფრო, მისართმევად, მაგრამ ეს სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ დაღამებისთანავე ისევ არ გადაიპარები ბაღში, ისევ იმ იმედით – ამჯერად მაინც გამიმართლებსო“.

თუ ოდესმე მომინდება, ვინმეს ავუხსნა, რატომ და როგორ წერენ მწერლები, ამ ჩანაწერს წავუკითხავ.

წერა ყოველდღიური შრომაა – გადარჩევის, შედარების, შემოწმების, მკაცრი შეფასების პროცესი.

ამასწინათ 115-ე სკოლაში მოსწავლეებს შევხვდი – წიგნებსა და ბევრ სხვა რამეზე ვისაუბრეთ. ერთმა გოგონამ მკითხა: რას ურჩევდით მას, ვისაც მწერლობა გადაუწყვეტიაო? არცთუ რთული კითხვაა, მაგრამ პასუხი უცებ ვერ გავეცი. ბევრი უნდა იკითხოს, ძალიან ბევრი-მეთქი, ვთქვი ბოლოს და გამახსენდა, რომ მანამდეც ამას ვამბობდი – შეხვედრის პირველივე წუთებიდან კითხვის სიხარულსა და  სიკეთეზე, რამდენიმე სამყაროში ერთდროულად ცხოვრებაზე, წარმოუდგენელ ადგილებში მოგზაურობაზე, ენით აუწერელი სიმდიდრის დაგროვებაზე ვლაპარაკობდი.

ოთარ ჭილაძე კი წერს: „იკითხეთ, იკითხეთ ყველაფერი – ცუდიც და კარგიც, გასართობიც და განმანათლებელიც. კითხვა სავალდებულო შრომაა და საკმაოდ მძიმეც, როგორც მიწის ხვნა, გუთნის გამოჭედვა, ღვინის დაყენება. მხოლოდ თვალით აღქმული სიტყვა დაკარგული შრომაა. სიტყვას უნდა ჩასწვდე გონებითაც და გულითაც. განუწყვეტლივ უნდა ეცადოთ, როგორმე შეაღწიოთ სიტყვაში და იქიდან დაინახოთ უთქვენოდ დარჩენილი სამყარო – უპირველეს ყოვლისა, თქვენს ამქვეყნიურ დანიშნულებას, თქვენს მოწოდებას დაინახავთ…“

მხოლოდ წერა კი არა, კითხვაც შრომაა – არ გაირჯები და არაფერი ხარ.

მკაცრია მწერალი შეფასებისას. ზოგჯერ მისი პოზიციის გაზიარება წარმოუდგენლადაც კი გვეჩვენება, მაგრამ ეს არ არის მთავარი. ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, რომ დიდ სიახლოვეს ვგრძნობთ – თითქოს გვერდით ვუზივართ და თავს ვუქნევთ თუ ეჭვს თვალით შევცქერით, ვიცით: ამ გულახდილი საუბრის დავიწყება არ იქნება.

მოსწავლეებთან დიდი სახელების ხსენებას, ციტატებით საუბარს ვერიდები ხოლმე – სჯობს, თვითონ მიაგნონ სათავისო სიბრძნეს. თუმცა ოთარ ჭილაძის ჩანაწერები ამ შეხვედრამდე რომ წამეკითხა, ალბათ ცდუნებას ვერ გავუძლებდი და ზემოთ მოტანილ ნაწყვეტებს წავუკითხავდი.

გულწრფელად მჯერა წიგნების ძალის – იმის, რომ თითოეული წიგნი პასუხია. სწორედ იქ შეიძლება იმის პოვნა, რასაც მთელი ცხოვრების მანძილზე ეძებ. ცხადია, არა – ხელში მოხვედრილ პირველსავე წიგნში. არა – პირდაპირი აზრით.

ოთარ ჭილაძეს სჯეროდა, რომ ყველა ვარსკვლავს ჰქონდა პოლარულ ვარსკვლავად ქცევის პოტენცია: „გარკვეული დროის შემდეგ ჩვენც შეიძლება გავთავისუფლდეთ, ანუ დავიბრუნოთ პირვანდელი სახე, თუკი, რასაკვირველია, ამ ხნის განმავლობაში ბეჯითად ვისწავლით. დროის გასაყვანად კი არ გადავშლით წიგნს (დრო ისედაც გავა), არამედ იქიდან (წიგნიდან) ცოდნის ამოსაღებად, როგორც ღვინო ამოაქვთ ქვევრიდან, თაფლი – სკიდან, ბადე – ზღვიდან, მადანი – მიწიდან, ტყვია – ჭრილობიდან, წყალი – ჭიდან, პური – თონიდან…“

კიდევ ბევრის ამოწერა შეიძლებოდა წიგნიდან, რომელმაც, ალბათ, ყველაზე არსებითი მითხრა მწერალზე, მისი ფიქრებისა და სიზმრების მოზიარე გამხადა, საგულისხმო აზრების დღიური ულუფა გამიყო.

საყვარელ მწერალთან შეხვედრაც ეს იყო.