გეოგრაფიულ სახელთა დიდი ნაწილი ქართულში ნასესხებია სხვა ენებიდან. გთავაზობთ რამდენიმე მათგანს.

ლიმანი ძვ. ქართ. ლიმენი (ბერძ. λιμένας ) – ნავსადგური; გრუნტი (გერმ.grund) – ნიადაგის მყარი ზედაფენა; დენუდაცია (ლათ.denudatio გაშიშვლება) –  გეოლ. „მიწისზედა პირიდან დაშლილი ქანების გადაცლა წყლის, ქარის თუ მყინვარის მიერ“ (ქეგლ, 1147).

სპარსულიდან შემოსული სახელებია: აუზი (სპარ. ჰავზ) – ხელოვნურად გაკეთებული თავღია წყალსაცავი; შადრევანი „ნაკადი“ (ქეგლ, 604); ხამი „(სპარს. ხა­მ) დაუმუშავებელი, გამოუყვანელი, მოუქნელი“ (ქეგლ, 1327); ფილაქანი ქვის ფენა, შრე, რომელიც ადვილად იღება ფილებად“.

ბერძნულ-ქართულის მჭიდრო ურთიერთობას შესაძლებელია ძალზე ხანგრძლივი ისტორია ჰქონდეს. ქართულის ინტენსიური ურთიერთობა ბერძნულ ენასთან გრძელდებოდა საშუალო სპარსულთან, არაბულთან და ახალ სპარსულთან ურთიერთობის პარალელურად.

ოკეანე „[ბერძ. Okeanos უსაზღვრო ზღვა) 1. კონტინენტებს შორის მოქცეული წყლის დიდი აუზი, 2. წყლის სტიქიის ღმერთი ბერძნულ მითოლოგიაში“.

ოკანოგრაფია „(ბერძნ. Okeanos ოკეანე და graphō ვწერ) მეცნიერება ოკეანეებისა და ზღვების შესახებ. ოკეანოგრაფი – ოკეანოგრაფიის სპეციალისტი“.

ატმოსფერო „(ბერძ. „ἀτμός სუნთქვა და„σφαῖραს ფერო, ბირთვი)“.

ლითოსფერო „(ბერძ. Litohos ქვა და σφαίρα სფერო)“.

სეისმოგრაფი „(ბერძ. seismos რყევა, მიწისძვრა და graphō ვწერ) სპეც. მიწისძვრის დროს მიწის ზედაპირის რყევათა ავტომატურად ჩასაწერი ხელსაწყო“.

სეისმომეტრი „(ბერძ. seismos რყევა, მიწისძვრა და Logos მოძღვრება) 1. გეოფიზიკის დარგი, რომელიც სწავლობს მიწისძვრებს, აგრეთვე მიწისძვრებზე და აფეთქებებზე დაკვირვების შედეგად აკეთებს დასკვნებს მიწის შინაგანი აგებულების შესახებ, 2. ხელსაწყო, რომლითაც აკვირდებიან დედამიწის ზედაპირის რყევას მიწისძვრის დროს“.

ტექტონიკა „[ბერძ. tektonikós მშენებლობის ხელოვნება] 1. დედამიწის ქერქის აგებულება. 2. გეოლოგიის დარგი, რომელიც იკვლევს დედამიწის ქერქის აგებულებას და მისი წარმოშობის პროცესს“.

ჰიპოცენტრი „(ბერძ. Hypo დალათ. Centrum ცენტრი] გეოლ. მიწისძვრის კერა“. ჯერ რომის იმპერიას შეჰქონდა დაპყრობილ ევროპულ ქვეყნებში თავისი ენა, ქრისტიანული რელიგიაც ევროპაში ვრცელდებოდა რომის კათოლიკობის სახით, რომელიც ლათინურენოვანი იყო. შემდეგ მეცნიერების ენად ლათინური შეიქმნა და XVII-XVIII საუკუნეებამდე ლათინური წარმოადგენდა დასავლეთში ინტერნაციონალურ სამწიგნობრო ენას. ფრანგული, იტალიური, ესპანური, პორტუგალიური, რუმინული ენები ლათინურის გაგრძელებას წარმოადგენს. ლათინურიდან შევიდა ახალ სამწერლო ენებში (ფრანგულში, გერმანულში, ინგლისურში…) ძირითადი სამეცნიერო ტერმინოლოგია.

ეკვატორი „(ლათ.  Aequator გათანასწორებული) გეოლოგ. თეორიულად გავლებული წრეხაზი, რომელიც დედამიწას ჰყოფს ორ თანასწორ (ჩრდილოეთ და სამხრეთ) ნახევარსფეროებად“.

ბერძნულთან ერთად, მნიშვნელოვანია მეორე კლასიკური ენა – ლათინური. დასავლეთ ევროპის მწიგნობრული ტრადიციები, პირველ ყოვლისა, ლათინურ ენასთან ეროზია „(ლათ. ეროდერე-დან გამოჭმა) მდინარის წყლის მიერ მიწის ზედაპირის ნგრევა და ჩამორეცხვა. ნიადაგის ეროზია – ნიადაგის წარეცხვა ღვარების მიერ. შდრ. მე-დიც. ლორწოვანი გარსის ზედაპირული დაწყლულება“.

გერმანული ენიდან შემოსული სახელებია: აისბერგი „(გერმ.Eisberg,ყინულის მთა) ზღვაში მცურავი ყინულის მთა-კუნძული, პოლარული მყინვარის მონატეხი“.

ბუხტი „(გერმ.  Du. Bocht) ზღვის პატარა უბე, გემების სადგომად გამოსადეგი (შდრ. ნავსადგური)“.

გლეტჩერი „(გერმ. Gletsche)ხეობის მყინვარი, აგრეთვე: გეოლ. ყინულის მასა, რომელიც წარმოიშობა მარადთოვლიან მთებში და ნელა ეშვება ქვევით სიმძიმის ძალის გავლენით“.

ფრანგულიდან შემოსული სახელებია: მასივი „(ფრანგ. Massif) მაღლა აზიდული მთიანი მხარე, მთიანეთი, მოკლებული მკაფიოდ გამოსახულ თხემებს, სიგრძე-სიგანით თითქმის თანაბრად განვითარებული და სუსტად დანაწევრებული“.

პიკი „(ფრანგ.  Pique) მთისწვეტიანი მწვერვალი“.

პლატო „(ფრანგ. Plateau) გეოგრ. ზღვის დონიდან მაღლა მდებარე ვაკე, რომლებიც ფერდობებით უერთდება დაბლობ ადგილებს“.

ლანდები „(ფრანგ. Lands) ქვიშიანი და ჭაობიანი დაბლობები დას. საფრანგეთში, ბისკაის ყურის ნაპირებზე“.

პრერია „(ფრანგ.  prairie.) ჩრდილოეთ ამერიკის ზომიერი კლიმატური სარტყლის ვრცელი ველები“ სტეპები.

მინერალი „(ფრანგ. Mineral) დედამიწის ქერქში შემავალი ბუნებრივი ქიმიური ნაერთი ან ამგვარ ნაერთთა მექანიკური ნარევი“.

თურქულიდან შემოსული: ქარიზი „(თურქ. ქეღრიზიდან „მიწისქვეშაა რხი“)“.

შვედურიდან და იტალიურიდან შემოსული: შხერი „(შვედ. Skär ციცაბო კლდე); შხერები ფრიალო ნაპრალებიანი პატარა კუნძული ან წყალქვეშა და წყალზედა კლდე სანაპიროზე… ჭიუხი“ .

ლაგუნა „(იტალ. Laguna) გეოგრ. პატარა ტბა, ზღვისაგან მოწყვეტილი“.

ეს მასალა გეოგრაფიისა და ქართული ენის ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის გამოდგება.

(დიალოგი ჰარუნ ჩიმქესთან)

რიზეს უნივერსიტეტში სტუმრობისას ქართველ პროფესორებთან (პროფ. რუსუდან საღინაძე და ასოც. პროფ. მაია კიკვაძე) ერთად ჩვენი აღფრთოვანება გამოიწვია თურქმა ქართველოლოგმა, ქართული ენისა და ლიტერატურის მიმართულების ხელმძღვანელმა რიზეს უნივერსიტეტში,

მეცნიერმა და მთარგმნელმა, ბატონმა ჰარუნ ჩიმქემ.

გადავწყვიტე, უკეთ გამეცნო იგი თქვენთვის და ამიტომ გთავაზობთ მასთან დიალოგს.

– ბატონო ჰარუნ, როგორ დაიწყო თქვენი ურთიერთობა ქართულ კულტურასთან და რით არის გამორჩეული ეს კულტურა და ხალხი თქვენთვის?

– საქართველოში  თანატოლებთან ერთად 1995 წელს ჩამოვედი. ჯერ თბილისში ვიყავით, შემდეგ ქუთაისში გადავედით. მიზნად მქონდა დასახული, ინგლისური ენისა და ლიტერატურის სპეციალობაზე მესწავლა. ჩემი ნაცნობი, რომელიც რეკომენდაციას მიწევდა, საქართველოში უცხო ენის სწავლების სისტემას ძალიან აქებდა. გეგმა ერთია და სინამდვილე – მეორე. მოსამზადებელი კურსები რომ დავამთავრეთ და საბუთები ჩავიტანეთ თბილისში, თურქეთის საელჩოს განათლების განყოფილებაში, შევიტყვე, რომ, რადგან თურქეთში ჩატარებულ ეროვნულ გამოცდაზე უცხო ენაში არ მქონდა ქულა, ინგლისურის სპეციალობაზე ვერ ჩავაბარებდი. ეს ჩემთვის ძალიან მოულოდნელი იყო. ამდენი ხნის შემდეგ მშობლებისთვის ეს ყველაფერი როგორ უნდა ამეხსნა ან როგორ უნდა დავბრუნებულიყავი სამშობლოში? სხვა სპეციალობების დიდი არჩევანიც არ მქონდა და გადავწყვიტე, თურქოლოგიაზე შემეტანა საბუთები. ჩემი ეს გადაწყვეტილება ბევრისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა. ზოგ შემთხვევაში სიცილსაც კი იწვევდა: მეუბნებოდნენ, თურქმა აქ ისეთი რა უნდა ისწავლოსო. ასეთ გაურკვევლობაში გავაგრძელე სწავლა ქუთაისში, აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. ლექციებზე რომ შევდიოდით, თურქულზე მეტი ქართულის ლექციები ტარდებოდა, რაც ჩემთვის ძალიან ძნელი აღმოჩნდა. თითქმის ვერაფერს ვერ ვგებულობდი. მოგეხსენებათ, ჩვეულებრივი სასაუბრო ენა სულ სხვაა, სასწავლო ენა – სულ სხვა. სასოწარკვეთილი დავდიოდი ლექციებზე. მეორე სემესტრი იქნებოდა, რომ ერთ-ერთ თურქოლოგს ქალბატონ ირმა ასათიანს, რომელიც მოსამზადებელზე ქართულ ენას გვასწავლიდა, ვთხოვეთ,  საერთაშორისო ურთიერთობის დარგში რექტორის მოადგილესთან, ბატონ ვახტანგ ამაღლობელთან,  გაეწია ჩვენთვის თარჯიმნობა. რომ მივედით და ჩვენი გასაჭირი ვუთხარით, ბატონმა ვახტანგმა  ხარხარი დაიწყო. თან ჩვენ გვიყურებდა თან გულიანად ხარხარებდა. როცა დაწყნარდა, გვკითხა, „მითხარით, რა სპეციალობაზე სწავლობთო“. ჩვენ ვუთხარით, რომ თურქულზე ვსწავლობდით. ბოლოს ბატონმა ვახტანგმა გვითხრა, რომ „რაღაც გაუგებრობაში ხართ. თქვენი სპეციალობა ქართული ენა-ლიტერატურა და თურქოლოგია არისო“. სიმართლის მიღება არც ისე ადვილი იყო. ისედაც ძალიან გვიჭირდა ლექციების გაგება, აღარ ვიცოდით, რა უნდა გვექნა. ერთხელ ვთქვი თუ დავწერე (არ მახსოვს), „როცა ენა არ იცი, ყრუც ხარ და მუნჯიც“. ქართულის კარგად არმცოდნენი ზუსტად ამ მდგომარეობაში ვიყავით. საერთოდ, პოეზიაში კარგად არ ვარ და არც მეხერხება, მაგრამ ქართული ენის სირთულის გამო, ხაზგასმით ვამბობ, მეც კი ჩემს ცხოვრებაში პირველი და უკანასკნელი ბავშვური ხასიათის პატარა ლექსი დავჯღაბნე:

აჰ, ქართულო, ქართულო,

რატომ ხარ ასეთი ძნელი?

არ შეიძლებოდა, ცოტა ადვილი რომ ყოფილიყავი?

თუ ადვილი იქნებოდი, მეც ბედნიერი ვიქნებოდი!

რა თქმა უნდა, რაც უფრო დრო გადიოდა, ჩვენ შედარებით უკეთესად ვსწავლობდით ენას. სანთლის შუქზე საათობით მეცადინეობა შედეგსაც იღებდა ნელ-ნელა. არაჩვეულებრივად კეთილგანწყობილი ლექტორები და თანაკურსელები გვყავდა. ისინი ცდილობდნენ, რომ ყველაფერში დახმარება გაეწიათ ჩვენთვის. ეს მაინც გვიმსუბუქებდა ჩვენს გამოუვალ სიტუაციას. შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენი თანაკურსელები ისე იყვნენ განწყობილები, რომ ოღონდაც რაიმე დახმარება გვეთხოვა მათთვის. მათ არასდროს უარი არ უთქვამთ! უფრო ადვილად რომ გაგვეგო ლექციები, ჩვენთვის კონსპექტებსაც კი ამზადებდნენ. ამ საქმეში განსაკუთრებით გამოირჩეოდნენ აწ გარდაცვლილი ია სუსარეიშვილი (გარდაიცვალა მეოთხე კურსზე ყოფნისას) და ლუიზა მაკარიძე (გარდაიცვალა უნივერსიტეტის დამთავრებიდან ერთი წლის შემდეგ). ორივე ფრიადოსანი იყო და ჩვენ ძირითადად ორივეს ვთხოვდით დახმარებას. პირველ კურსზე ქართული ენის ლექტორი იყო ქალბატონი ჟუჟუნა ფეიქრიშვილი. ის ძალიან საინტერესო, თავისი საქმის მცოდნე და კეთილი ადამიანია. ისიც ძალიან გვეხმარებოდა ენის შესწავლაში. ლექციები და, საერთოდ ყველაფერი, კარგად რომ გამეგო, გადავწყვიტე კერძოდ მევლო ქართული ენის გაკვეთილებზე. როდესაც ეს ქალბატონ ჟუჟუნას ვუთხარი, იმან მირჩია იმავე კათედრის ლექტორთან, ქალბატონ რუსუდან საღინაძესთან მემეცადინა. ეს იყო ჩემი ქართული ენის შესწავლის გადამწყვეტი მომენტი. ქალბატონი რუსუდანი ისეთი მონდომებული და თავდადებული პიროვნება აღმოჩნდა, რომ სულ მოკლე ხანში კარგი შედეგებიც მივიღეთ: მან უკვე ერთ წელიწადში (მესამე კურსზე) თბილისში ჩამიყვანა რესპუბლიკურ სტუდენტურ კონფერენციაზე. ქალბატონ რუსუდანზე საუბარს ფურცლები, გვერდები, დღეები არ ეყოფა, ალბათ. დღეს თუ ამ მდგომარეობაში ვარ და რაიმე შემიძლია, თითქმის მისი დამსახურებაა. მას ამისთვის დიდ მადლობას ვუხდი და მინდა მის კვალზე სიარული გავაგრძელო.

რაც უფრო კარგად ვსწავლობდით ენას, მით უფრო ახლო ურთიერთობას ვამყარებდით ქართველ ხალხთან. მოგეხსენებათ, როდესაც რომელიმე ერის ენას სწავლობ, გინდა თუ არა, იმ ენის კულტურასაც სწავლობ. ქართული კულტურა ჩვენთვის საინტერესო აღმოჩნდა. ქართველები დაჯილდოებულები არიან ბევრი კარგი თვისებით: სტუმართმოყვარეობით, თავდადებული მეგობრობით, ჰუმანიზმითა და ა. შ.

– როცა თარგმანზე მუშაობთ, ყველაზე მეტად რომელი და როგორი ლექსიკის თარგმნაა თქვენთვის რთული ქართულიდან თურქულ ენაზე? როგორი ენობრივი სპეციფიკა აქვს ამ ორ ენას თქვენი გამოცდილებით?

– თარგმნის დროს ყველაზე მეტად მიჭირს, და ეს ბუნებრივიც არის, ქვეტექსტიანი წინადადებები და სლენგები. როდესაც ქართულს ვსწავლობდი, ქუჩურ მეტყველებას ვერიდებოდი. არც თურქულში მიყვარდა და დღესაც არ მიყვარს ასეთი სიტყვების გაგონება და გამოყენებაც. პირველ კურსზე რომ ვიყავი, ჩემმა ერთ-ერთმა თანაკურსელმა მითხრა, „მოდი, ქართულ გინებებს გასწავლიო“. მე დაუფიქრებლად ვუთხარი უარი! ერთხელ ლექციაზე თანაკურსელმა გოგონებმა ჩემი ქართული ენის  რვეული მომთხოვეს. ალბათ, აინტერესებდათ, როგორ ვწერდი. ცოტა ხანში ისეთი სიცილი ატეხეს, ცოტა არ იყოს შემრცხვა. სიცილის მიზეზი ჩემთვის არ უთქვამთ! სამაგიეროდ, იმას უთხრეს, ვისაც ჩემთვის გინების სწავლება უნდოდა. მან შემდეგ გახარებულმა მითხრა, „ხომ გითხარი, ასეთი სიტყვების ცოდნაც არის საჭიროო“. აღმოჩნდა, რომ თურმე რაღაცა ძალიან უწმაწური სიტყვა მიბრუნებია სახელის ბრუნების მიხედვით. სიმართლე გითხრათ, რა სიტყვა იყო, დღესაც არ მახსოვს.  ენის ცოდნა არ ნიშნავს, ყველაფერში იყო კომპეტენტური და ყველა ტერმინი იცოდე ხუთიანზე. შემიძლია გითხრათ, რომ, როდესაც სპეციფიკური (სამედიცინო, საინჟინრო…) თემა არის სათარგმნი, ასეთები მიჭირს.

რაც შეეხება მეორე კითხვას, რა თქმა უნდა, ქართული და თურქული, ორივე სხვადასხვა ენათა ჯგუფის ენებია და საერთო სიტყვების გარდა, ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავდებიან. მოგეხსენებათ, რომ არც ერთი ენა არ არის ადვილი, მაგრამ სრული უფლებითა და გამოცდილებით შემიძლია ვთქვა, რომ ქართული ენა, თურქულთან შედარებით, ძალიან რთული ენაა. ახლა რასაც გეტყვით, ალბათ, ამას ბევრი უცხოელისაგან გაიგონებდით: ქართული ენით დაინტერესებული ადამიანებისათვის განსაკუთრებით ძალიან რთული კატეგორიაა ზმნა. მე ეს მოსამზადებელზევე მქონდა გაგებული და იქიდანვე მთელი ჩემი აქცენტი გადავიტანე ზმნაზე. სულ ზმნების უღლებით ვიყავი დაკავებული დღე და ღამე (სიზმარშიც). ჩემი თანაკურსელი, გივი ამაღლობელი იმ დონეზე გავაწვალე, რომ  ბოლოს „მეზმნეს“ მეძახდა.

– გვესაუბრეთ თქვენს თარგმანებზე და მომავალში რას გეგმავთ, რომ თარგმნოთ?

როცა სტუდენტები ვიყავით, ჩვენი ლექტორები იქნებოდნენ თუ ნაცნობები, ყველა დიდი აღფრთოვანებით საუბრობდა ქართულიდან თურქულ ენაზე თარგმნილ წიგნებზე. ეტყობოდა, რომ ამ საქმეს ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. ხანდახან ჩვენც გვეკითხებოდნენ, რომ მომავალში თუ გადავთარგმნიდით ქართულ ნაწარმოებებს. რა თქმა უნდა, მაშინვე დავიწყე ამაზე ფიქრი, მაგრამ ეს ყველაფერი როგორ იქნებოდა ან როდის დავიწყებდი, ეს აღარ ვიცოდი. ჩემი მთარგმნელობითი საქმიანობა უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ერთ-ერთ ორენოვან ჟურნალში სულხან-საბა ორბელიანის იგავების რამდენიმე ნიმუშის თარგმნით დაიწყო. ამ საქმეში ჩემი ქართული ენის მასწავლებელი და შემდგომში უკვე სადოქტორო დისერტაციის ხელმძღვანელი ქალბატონი რუსუდანი მეხმარებოდა. 2005 წელს გადავთარგმნე სხვადასხვა ავტორის მიერ შედგენილი „საქართველოს კულტურა“. რაღაც დიდი პერიოდი არაფერი არ მითარგმნია. დაახლოებით 2011 წელი იქნებოდა, რომ გამომცემლობა „ინტელექტმა“ შემომთავაზა მეთარგმნა ბესიკ ხარანაულის „წიგნი ამბა ბესარიონისა“. მიუხედავად იმისა, რომ პოეზიაში კარგად ვერა ვარ, უარი მაინც არ მითქვამს. რა თქმა უნდა, ადვილი არ იყო ამ წიგნის თარგმნა! ხანდახან გაუგებარ ადგილებს ქართველ ნაცნობებს რომ ვეკითხებოდი, ისინიც პასუხს ვერ მეუბნებოდნენ. თარგმნის პროცესში ნელ-ნელა შევიჭერი როლებში და, როგორც იქნა, თარგმანი დავამთავრე. ამას მოჰყვა დათო ტურაშვილის „გურჯი ხათუნი“, ზვიად კვარაცხელიას „ფორმა 100“, ნინო სადღობელაშვილის „თავშესაფარი“, შოთა არველაძის „გუშინ“, გიორგი სოსიაშვილის „მარტოსულთა ზამთარი“, ჟუჟუნა ფეიქრიშვილის „ქართველოლოგიის შესავალი“ და მალე გამოვა რეზო  თაბუკაშვილის „13 დღე“. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ 2016 წელს მონოგრაფიის სახით გამოვეცი თბილისში ჩემი დისერტაცია „ზმნისწინთა სემანტიკური ნიუანსები ქართულ სალიტერატურო ენაში“.

სამომავლოდ დიდი სურვილი მაქვს, რომ სამეცნიერო მუშაობასთან ერთად გავაგრძელო მთარგმნელობითი საქმიანობაც. ჩემი დღემდე თარგმნილი წიგნები თანამედროვე ავტორებს ეკუთვნის და მინდა კლასიკური ლიტერატურის თარგმნაზეც გადავიდე. სტუდენტობის პერიოდში კლასიკური ლიტერატურის ერთ-ერთ წიგნს რომ ვკითხულობდი, მაშინ გავიფიქრე, მომავალში ნეტავ ამ წიგნის თურქულ ენაზე თარგმნას თუ შევძლებ-მეთქი. ჩემი ოცნება რეალობად იქცევა და მალე დავიწყებ  ქართული რომანის უშესანიშნავესი ნიმუშის, ჭაბუა ამირეჯიბის უკვდავი წიგნის „დათა თუთაშხიას“ თარგმნას. წინასწარ ვიცი, რომ ადვილი არ იქნება, მაგრამ მინდა, რომ ის სულიერი სიმდიდრე და ღირებულებები, რაც წიგნშია ჩაქსოვილი, მივიტანო თურქ მკითხველამდე.

– როგორც ვიცი, დიდი ხნის ოცნება აისრულეთ, როდესაც ქართული ენის გრამატიკა თურქულად თარგმნეთ და გამოეცით… ვთვლი, რომ ეს ნამდვილად ორი კულტურის უნიკალური ფაქტია. რას გვეტყვით ამ თარგმანის შესახებ? როდის გაგიჩნდათ ინტერესი? როგორ განახორციელეთ მისი გამოცემა…?

მოსამზადებელზე ქართულს რომ ვსწავლობდით, მაშინ უცხოელებისათვის არ იყო არც სახელმძღვანელო და არც თურქულ-ქართული, ქართულ-თურქული ლექსიკონები. იმ პერიოდისათვის საზღვრები ახალი გახსნილი იყო და მანამდე ამის საჭიროებაც არ არსებობდა, ალბათ. ჩვენ ხან იაკობ გოგებაშვილის „დედაენიდან“ ვსწავლობდით, ხან – სხვა წიგნებიდან, მაგრამ არც ერთი არ იყო ჩვენთვის საკმარისი. სხვანაირად არ გამიგოთ! მე კი არ ვიწუნებ იმ წიგნებს, უბრალოდ, უცხოელებზე მორგებული წიგნები არ იყო. ერთი სიტყვით, ძალიან ვწვალობდით. ქართული ენის მოსამზადებელი ეტაპი ასე თუ ისე დავამთავრეთ. მეორე კურსიდან, უფრო სწორად მესამე კურსიდან, ცოტა აზრზე რომ მოვედი, დავიწყე იმაზე ფიქრი, რომ რატომ არ შეიძლება ქართული ენის გრამატიკა იყოს თურქულადაც-მეთქი. მე მინდოდა, რომ, რაც ჩვენ ვიწვალეთ, სხვა დროს ქართული ენის შესწავლით დაინტერესებულ  სხვა თურქებს საშუალება ჰქონოდათ უფრო მოკლე დროში უკეთეს პირობებში ესწავლათ. ამ რამდენიმე წლის წინ რეალურად შევუდექი ჩემი ოცნების განხორციელებას. რა თქმა უნდა, ეს ძალიან საპასუხისმგებლო საქმე იყო და ამას მე თვითონ ვერ გავაკეთებდი, ამიტომ ჩემი გეგმა ვუთხარი ჩემს მასწავლებელს, შემდგომში სადისერტაციო თემის ხელმძღვანელს, თავისი საქმის პროფესიონალს, ქართული ენის დიდ ქომაგს, ქალბატონ რუსუდან საღინაძეს. იმანაც დიდი ენთუზიაზმით მიიღო ეს წინადადება. შემდეგ ორივეს საერთო გადაწყვეტილებით, ასევე დიდ მეცნიერს, უამრავი წიგნის ავტორს ქალბატონ ჟუჟუნა ფეიქრიშვილსაც შევთავაზეთ ერთობლივი მუშაობა და მალევე დავიწყეთ წიგნის წერა. ხუთი წლის განმავლობაში დიდი შრომის შედეგად შედგენილი ქართული ენის გრამატიკა (ქართული ენა –ფონეტიკა და მორფოლოგია), რომელიც თურქეთის ისტორიაში პირველ შემთხვევას წარმოადგენდა, 2015 წლისათვის გამოვეცით. ჩვენს სიხარულს საზღვარი აქ ჰქონდა, მაგრამ ეს სიხარული დიდხანს არ გაგრძელებულა! რომ გვეგონა დიდ ქართულ საქმეს ვაკეთებდით, პირიქით, დიდ წინააღდეგობას გადავეყარეთ. იმის გამო, რომ წიგნში მაგალითები, სახელისა და ზმნის პარადიგმები, მხოლოდ ლათინური შრიფტით გვქონდა და ქართულ სიტყვებს თავზე არ ეწერა ქართული ასოებით, თურმე ქართულ დამწერლობას უგულებელვყოფდით. წიგნს რომ ვამზადებდით, რასაკვირველია, ამაზეც ვფიქრობდით, მაგრამ ტექნიკურად ამის განხორციელება გაძნელდა, თანაც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ენაზე გამოცემული წიგნების უმრავლესობაც ისეთი იყო, როგორიც ჩვენ გვქონდა გაკეთებული. ეს ყველაფერი თავზარდამცემი იყო. ეს რომ გავიგე, ვთქვი, ჯობდა მოვეკალი-მეთქი.

რა თქმა უნდა, უნაკლო არავინ და არაფერი არ არსებობს. არც ვამბობდით და აზრადაც არ მოგვსვლია, რომ ამ წიგნს რაიმე ხარვეზი არ ექნებოდა. როგორც ყველასთვის, ჩვენთვისაც ობიექტური კრიტიკა მისაღები იქნებოდა, მაგრამ როგორ და რა კუთხით მიუდგები და გააკრიტიკებ, ამას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ჩვენი წიგნი არ არის სახელმძღვანელო დამწყებთათვის და ამას კიდევ ხაზგასმით ვიმეორებ. ეს წიგნი განკუთვნილია იმ ადამიანებისათვის, იმ თურქულენოვანი მკითხველისთვის, რომლებსაც ქართული ენის შესახებ უნდათ ინფორმაციის მიღება. ადამიანს, რომელსაც მხოლოდ რომელიმე საკითხი აინტერესებს, როგორ უნდა დავაძალოთ დამწერლობის შესწავლა! ანდა ის სტუდენტი, რომელიც თურქეთში ქართული ენისა და ლიტერატურის  სპეციალობაზე სწავლობს, ამ წიგნით ვერ დაიწყებს ქართული ენის შესწავლას, რადგან იგი სხვადასხვა მოსაზრებებზე აგებული  სამეცნიერო ნაშრომია. ენის შესწავლის საწყის ეტაპზე ენის შემსწავლელმა თავდაპირველად ქართულად შესრულებული, მარტივად შედგენილი ქართული ენის გრამატიკით უნდა იხელმძღვანელოს. ჩვენი  თარგმანი კი მომდევნო ეტაპზე შეიძლება გამოიყენოს, როგორც დამხმარე საშუალება.  ეს არის და ეს! მინდა აღვნიშნო, რისთვის არის კიდევ დიდი მნიშვნელობის მქონე ჩვენი წიგნი: თურქეთსა და საქართველოს შორის ძალიან მეგობრული და კეთილმეზობლური ურთიერთობის მიუხედავად, თურქეთში ქართული ენის გრამატიკის შესახებ, ზოგად ინფორმაციას თუ არ გავითვალისწინებთ, თითქმის არაფერი არ არსებობდა. იმ ადამიანებს, რომლებიც შედარებითი გრამატიკის საკითხებზე მუშაობენ, ანდა ზოგიერთ ამა თუ იმ კონკრეტულ საკითხზე ქართული ენის მასალითაც ინტერესდებიან, არ ჰქონდათ წყარო. თურქი ენათმეცნიერები ხანდახან მწერდნენ და ქართული ენის გრამატიკის ზოგიერთ საკითხზე ინფორმაციას მეკითხებოდნენ. ჩემთვისაც ხომ არის ძნელი, ყველა იმ ადამიანს, რომელსაც რომელიმე საკითხი აინტერესებს, ავდგე და ვუთარგმნო!..

მინდა ვისარგებლო ამ შემთხვევით და გითხრათ, რომ მე საქართველო და ქართველი ხალხი ძალიან მიყვარს და ძალიან დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებ კეთილმეზობლურ და მეგობრულ ურთიერთობებს. იმ სიკეთესა და სითბოს, რაც მე საქართველოში ვნახე, არასდროს არ დავივიწყებ. ჩემი ვალია, სანამ ვიარსებებ, მანამ ეს ყველაფერი მივიტანო თურქ ხალხამდე…

– მინდა მესაუბროთ „ქართული ენისა და ლიტერატურის“ სპეციალობაზე და მის პერსპექტივებზე რიზეს რეჯეფ ტაიფ ერდოღანის უნივერსიტეტში.

თქვენ მიერ გამოქვეყნებულ წინა წერილებში სპეციალობის გახსნისა და სასწავლო პროცესის წარმართვის შესახებ სრული ინფორმაცია არსებობს და ახლა აღარ გავაგრძელებ ამაზე საუბარს. ვიტყვი მხოლოდ, რომ ჩვენმა პირველკურსელმა სტუდენტებმა ჩააბარეს სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ საგნებში გამოცდები და დაასრულეს სასწავლო წელი. ზაფხულის არდადეგების შემდეგ, ახალი სასწავლო წლიდან მათთან ერთად ველოდებით ახალ მიღებას, უკვე ახალ პირველკურსელებს რიზეს რეჯეფ ტაიფ ერდოღანის უნივერსიტეტში, ქართული ენისა და ლიტერატურის სპეციალობაზე. კიდევ ერთ რაიმეს ვიტყოდი: დარწმუნებული ვარ ამ სპეციალობაზე გაზრდილი თურქი ახალგაზრდები ორი ქვეყნის ურთიერთობის საკეთილდღეოდ დიდ საქმეს გააკეთებენ…

დედაჩემისგან ვიცი: მას და მის ძმას ერთი თამაში ჰყვარებიათ ბავშვობაში. ჭადრაკში იყო, შაშში თუ ნარდში – თავიდანვე ისე აიკრიფებოდნენ, რომ ერთი მეორის (მოწინააღმდეგის) სასარგებლოდ აკეთებდა სვლებს და ფიგურებსაც დაუნანებლად სწირავდა. თითქოს თავიდანვე გამოერიცხათ მეტოქეობის ცნება და დაუფიქრებლად ხარჯავდნენ, რაც მოსაფრთხილებელი იყო. თამაშის ამ წესს „მეჩამა ხეს“ ეძახდნენ, რაც სიტყვასიტყვით „მიცემის/გაცემის ხელს“ ნიშნავს, რაღაც გულუბრყვილო ქველმოქმედების მაგვარს.

ბავშვები, უფროსებისგან განსხვავებით, ხშირად დგებიან სიკეთის კეთების ხასიათზე და ამისთვის ასეთ უცნაურ თამაშებსაც კი იგონებენ, მაგრამ ამ თამაშმა მე სხვა რამეზეც ჩამაფიქრა.

ადამიანი ხომ ხასიათია და ხალხი – მით უფრო. საუკუნეების განმავლობაში ძერწავს, აწრთობს და იფერებს რეალური თუ ლეგენდარული პერსონაჟების ჩვეულებრივ თუ არაორდინარულ ქცევებს, სხვადასხვა დროს გამოვლენილი ხასიათების თავისებურებებს და ასე ყალიბდება. მერე, კრიტიკულ და საბედისწერო მომენტებში ხან ამირანს გამოემგვანება, ხანაც ნაცარქექიას, ხან ავთანდილობას ჩემობს, ხანაც თათქარიძეობა გადასძალავს თავისკენ. ამასობაში ისეთ რაღაცებს მოიხვეჭს და შეელევა…

ოპააა, შეელევა. ეგ სიტყვაა, რაც მაგ თამაშს აკვდება ზუსტად. მეჩამა ხე. იოლად რომ გასცემ, თავიდანვე გაცემისთვის გაქვს გადადებული, უანგარიშო გაცემისთვის. ჰოდა, შენც ელევი, ხელიც და გულიც მიშვებული გაქვს და ხასიათიც გაუცხოვებული იმისათვის, რომ რამის შენარჩუნებაზე იფიქრო. თამაშობ – შენი აზრით, წაგებაზე თამაშობ, რომ გაუთავებელი ბრძოლის ერთფეროვნებით მოწყენილი გუნება გაიხალისო და ნელ-ნელა ვეღარც ატყობ, რომ ეს თამაში სინამდვილედ იქცევა. როგორც ჩვენ გვექცა ყველა თამაში (თამაშის ასპარეზი) მარცხად (მარცხის არენად).

„გაცემის ხელს“ „გაყიდული ხელი“ მოჰყვება. შეჩვევა სცოდნია ამ შელევისა და გასხვისების პერმანენტულ აქტებს, მერე და მერე ჩვეულებრივ ამბად რომ ინათლება და ქველმოქმედებასთან (თუნდაც გულუბრყვილო ქველმოქმედებასთან) საერთო არაფერი აქვს. რასაც ერთნი (ბავშვები) თამაშითა და სიხარულით სჩადიან, მეორენი (სოლიდური, მრავლისმნახველი ბიძები) პირადი სურვილების დაკმაყოფილებისა და კეთილდღეობისთვის აკეთებენ. ასე გაიცა, გაიყიდა – მეჩამა ხეს პერიოდულ რიტუალებს დაექვემდებარა – ის ყველაფერი, რაც ჩვენი არამატერიალური ძეგლის სტატუსმინიჭებულ სუფრაზე მრავალშრიან სადღეგრძელოებად ითქმოდა და ითქმის დღესაც, ოღონდ უკვე ნოსტალგიურ ნოტზე.

მაინც რას გულისხმობ და რა ზოგადი მოიარებით ლაპარაკი აიტეხეო, – ახი კი იქნება, შემომძახოს ვიღაცამ, – გაჭრილად თქვი, რასაც აუმღვრევიხარო.

ამასწინებზე, წელიწადზე მეტი იქნება, ზედ ჩვენს მიწაზე ახალგაზრდა კაცი  რომ დააკლეს და ამაზე პასუხი არავინ არავის მოსთხოვა, მგონია, რომ მანდ შეველიეთ ყველაზე მთავარ რამეს – ღირსებას. იქ გავიყიდეთ მთავრობაც, მხედრობაც, ხალხიც და სამღვდელოებაც. ამ ამბავმა, – როგორც 90-იანებში თქვა ერთმა ენამოსწრებულმა კაცმა, – „პრაიავიტელი“ გადმოგვასხა ყველას. და აგერ, ჩემო ბატონო, ვდგავართ გამჟღავნებულები, ჩვენ-ჩვენი სათუთი სილაჩრითა და პირში გაჩრილი უმწეობით, და ხვალ-ზეგ თუ ჩვენც დაგვაკლავენ საზღვართან თუ ეგრეთ წოდებულ საზღვართან, ის ნაცადი და ორატორების ყბაში გამოჯეკილი პატრიოტიზმიც არ დაგვრჩება ბოლო თავშესაფრად: ეგ პატრიოტიზმიც ხომ იმ დღეს დამთავრდა, როცა უსამართლოდ მოკლული ბიჭის ტრაგედია საინფორმაციო გამოშვებების რიგით ნიუსად გარდაქმნეს პოლიტიკოსებმა და ჟურნალისტებმა. და ჩვენც, რა თქმა უნდა, ხელი არ დაგვიკლია.

მერე, როგორც ყველა გაცემული და გაყიდული პარტიის შემდეგ ხდება, ფარსი და აბსურდი მოდის, რომელიც კარგახანს გვეყოფა საკვებად. ჯერ მსხვერპლი, მერე – საკვები. გათიშე და იბატონე კი არა, – ეგ იმპერიების საქმიანი დევიზია. გაწირე და გადარჩები! – ეგაა ჩვენი. გაეცი, უშურველად გაეცი. შენია და გაეცი. ადამიანიც, სინდისიც, მიწაც და ამ მიწაზე გაშენებული საფლავებიც, რომელიც სიკვდილმა და კაცის ხელმა გამოკვეთა და, ტექნიკური პროგრესის სახელით, ახლა მაგ კაცის ხელმავე უნდა შეუყენოს წყალი.

ინდოეთის გამოცდილება და  განათლების პრობლემები

„ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემა კონცენტრირებულია გამოცდებზე. ცოდნა, სამწუხაროდ, არ გახლავთ პრიორიტეტი“.

ინდური ქალაქის, მადურაის (ტამილ-ნადუს შტატის ცენტრი, სამხრეთი ინდოეთი), „არავინდის თვალის მზრუნველობის ჯგუფი -კოლეჯი და კლინიკა“ (Aravind Eye Care Group)  გენერალური დირექტორის, დოქტორი ნალპერუ მალსამის ინტერვიუ Outlook India-ს ჟურნალისტთან, არინდამ მუქერჯისთან.

ქ. მადურაის „არავინდის თვალის კლინიკა“ მსოფლიოში ცნობილია თავისი ფილანთროპიული საქმიანობით და ამას კლინიკა, მკაცრი და დაუნდობელი კომერციული მედიცინის სამყაროში კარგად ახერხებს. არავინდის კლინიკა მსოფლიო რეკორდსმენია თვალზე გაკეთებული ოპერაციებით, რომელთა რაოდენობამ 4 მილიონს (!) გადააჭარბა. ამ ოპერაციების უმეტესობა დაბალ ფასში ან სრულიად უფასოდ კეთდება. კლინიკის სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე, დოქტორი ნალპერუ მალსამი, რომელიც პადმა შრის/Padma Sri-ის მაღალ წოდებას ატარებს („პადმა შრი“-ინდოეთის ერთ-ერთი უმაღლესი ეროვნული სამოქალაქო ჯილდო, რომელიც გადაეცემათ ხელოვნებაში, მეცნიერებაში, ლიტერატურაში, სპორტში, მედიცინაში, წარმოებაში, სოციალურ სერვისებში და საჯარო სფეროში მოღვაწე, განსაკუთრებულ და გამორჩეულ ადამიანებს, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ინდოეთის ცხოვრებაში), ამ სამედიცინო დაწესებულების ლიდერი და მმართველია ათწლეულების განმავლობაში.

2010 წელს ჟურნალმა „თაიმმა“ დოქტორი ნალპერუ მალსამი, მსოფლიოს 100 ყველაზე გავლენიანი ადამიანის საპატიო სიაში შეიყვანა. Outlook India-თან ინტერვიუში 73 წლის ექიმი და მენეჯერი, ინდოეთის ერთ-ერთი გამოჩენილი მოქალაქე მთავრობას ურჩევს, გაამკაცროს კონტროლი კერძო სექტორის საგანმანათლებლო ინსტიტუტებზე და გააძლიეროს საჯარო სექტორის უნივერსიტეტები და კოლეჯები.

არინდამ მუქერჯი: რა არ მოგწონთ ინდოეთის საგანმანათლებლო სისტემაში? რა მიდის არასწორი გზით?

დოქტორი ნალპერუ მალსამი: ზოგადად, განათლების სისტემა ფოკუსირებულია გამოცდების ირგვლივ და დიდ ყურადღებას არ აქცევს მოსწავლეთა და სტუდენტთა მომზადებას მომავლისათვის და მათი ცოდნის ობიექტურ შეფასებას. ამის გამო, სტუდენტები იძულებული არიან, ჩააბარონ გამოცდები, რომლებითაც სინამდვილეში, მხოლოდ მათი მახსოვრების უნარების განსაზღვრა ხდება და არა ცოდნისა. ფაქტობრივად, დღეს ინჟინერებს უჭირთ ტექნოლოგიებთან მუშაობა, ხოლო ახალგაზრდა ექიმები არ მიდიან იმ ხალხთან, ვისაც მათი დახმარება ესაჭიროება.

როგორ ფიქრობთ, ეს სისტემის ნაკლია თუ ასეთი დამოკიდებულებაა, ზოგადად, განათლებისადმი?

დღეს სტუდენტები მკაცრად არიან ორიენტირებული პროფესიულ განვითარებაზე, აბარებენ გამოცდებს, რაც განსხვავებულია ცოდნის შეძენისგან ან კვლევის უნარების ჩამოყალიბებისგან. ჩვენს უნივერსიტეტებში არის კარგი ინფრასტრუქტურა და გვყავს კარგი პროფესორები, მაგრამ არ გვაქვს მოტივაცია სამეცნიერო კვლევების ჩატარებისთვის. თვით მედიცინაშიც კი ძალიან ცოტა ხალხია დაინტერესებული სამეცნიერო კვლევებით. ძალიან იშვიათად ნახავთ ადამიანს, რომელსაც კვლევის მოტივაცია აქვს. ყველაფერი გამოცდებზე და სამსახურზეა ორიენტირებული.

მაგრამ ესეც ხომ დღევანდელობის მოთხოვნებია.

დიახ, მაგრამ არა ხარისხიანი სწავლის ფასად. ინდოეთის განათლების სისტემა მხოლოდ კომერციულ შემოსავალს უყურებს და სტუდენტებსაც იმას ასწავლიან, როგორ იფიქრონ მონეტარულ მომავალზე. სასწავლო პროგრამები ისეა აგებული, რომ მათ გამოცდების ჩაბარება უზრუნველყონ და რომელიმე კონკრეტული პროფესიის დიპლომი მიიღონ. სამწუხაროდ, სწავლა არ წარმოადგენს პრიორიტეტს.

და რა არის ამ გაუგებრობისა და არეულობის მიზეზი?

მიზეზი განათლების რეგულირებასა და განათლების პოლიტიკის შემუშავებაში უნდა ვეძებოთ. თუ სისტემა იმ დონეზეა, რომ სწავლა, გამოცდების ჩაბარებისთვის „რბოლით“ შეიცვალა, მაშინ რეგულატორებსა და პოლიტიკის ანალიტიკოსებს უნდა მოეთხოვოთ პასუხი ამ ანომალიისადმი გულგრილობისა და მასზე დაგვიანებული რეაგირების გამო.  მარტო წესებისა და რეგულაციების ქონა არ არის საკმარისი განათლებისათვის. მნიშვნელოვანია ზუსტად ვიცოდეთ, როგორ ხორციელდება ისინი პრაქტიკაში. სამთავრობო ერთეულები არ აკონტროლებენ ინსტიტუციებს და ვფიქრობ, ეს პრიორიტეტად უნდა გადაიქცეს. ასევე, კარგი ინსტიტუტები, რომლებიც რეალურად ასწავლიან ახალგაზრდებს და ხელს უწყობენ სწავლას, უნდა წახალისდნენ და მათ საქმიანობაში არავინ უნდა ჩაერიონ.

როგორ ფიქრობთ, სწორი მიდგომაა კერძო სექტორის თავისუფალი დაშვება განათლების სიტემაში?

სამედიცინო და საინჟინრო კოლეჯები და უნივერსიტეტების დიდი ნაწილი, რომლებიც სახელმწიფო საკუთრებაში არიან, ინფრასტრუქტურულად არ არიან სათანადოდ აღჭურვილნი. ასევე მოიკოჭლებს მათი საპროფესორო შემადგენლობაც, რაც საბოლოოდ, განათლების ხარისხზე ახდენს გავლენას. უკეთესი ხარისხისა და რეპუტაციის სახელმწიფო ინსტიტუტები და უნივერსიტეტები კი ვერ აკმაყოფილებენ მათში სტუდენტთა მოხვედრის მზარდ მოთხოვნას. შესაბამისად, მოთხოვნა კერძო უნივერსიტეტებზე და სასწავლებლებზე სრულიად ბუნებრივია. ისინი ამ სიცარიელეს ავსებენ.

მაგრამ კერძო სასწავლო დაწესებულებები ძალიან მაღალ ფასს აწესებენ სწავლისთვის.

დიახ, კერძო უნივერსიტეტების დიდი ნაწილი სათავისოდ იყენებს ამ სიტუაციას და სწავლისათვის მაღალ საფასურს ითხოვს. რაიონებში ბევრი კარგი სტუდენტია, მაგრამ მათ არ აქვთ საშუალება, მიიღონ კარგი განათლება.

ზოგიერთ შტატში (ინდოეთში, ლ.ა.) მთავრობა არ ერევა სწავლის საფასურის რეგულირებაში, ტამილ ნადუს შტატის ჩათვლით.

დიახ, ასეა, მაგრამ ვფიქრობ, კერძო საგანმანათლებლო სტრუქტურებზე კონცენტრაციის ნაცვლად მთავრობამ უნდა გააძლიეროს და გააუმჯობესოს სწავლის ხარისხი სახელმწიფო უნივერსიტეტებში. როდესაც ეს მოხდება, ხარისხიანი განათლება ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდება და ყველა შეძლებს უმაღლესში სწავლას. დღეს ამ ინსტიტუტების სტანდარტები იმდენად დაბალია, რამდენიმე წამყვანი უნივერსიტეტის გამოკლებით, რომ იქ აღარავინ მიდის სწავლის გასაგრძელებლად. ყველა კერძო სასწავლებელს არჩევს, მიუხედავად ბევრად მაღალი ფასებისა.

რა არის გამოსავალი ამ მდგომარეობიდან? როგორ შეიძლება მოწესრიგდეს სისტემა?

ერთი გზა არის საჯარო-კერძო სექტორების პარტნიორობა. ეს ბევრ სექტორში წარმატებულად მუშაობს და რატომ არ შეიძლება მისი განათლებაში დანერგვა?

კერძო სექტორს შეუძლია განავითაროს ინსტიტუტები და უზრუნველყოს ისინი ინფრასტრუქტურით, ხოლო მთავრობას შეუძლია შექმნას სასწავლო პროგრამა და დანერგოს იგი. საბოლოოდ, პოლიტიკის ანალიტიკოსები, პოლიტიკის განმახორციელებლები და მთავრობა ერთად უნდა დადგეს კარგი საგანმანათლებლო ინსტიტუტების შესაქმნელად.

უნდა არსებობდეს რაც შეიძლება ბევრი უნივერსიტეტი, რადგან ბევრ სტუდენტს არ აქვს საშუალება ისწავლოს კარგ სასწავლებელში. მაგრამ ამავე დროს, მთავრობამ უნდა შემოიღოს მკაცრი კონტროლი სწავლების პროცესის ყველა უბანზე, როგორებიცაა ინფრასტრუქტურა, მასწავლებლების შემადგენლობა, საჭირო მოწყობილობები, შენობები და კურიკულუმი. ეს ყველაფერი დაფუძნების დღიდან უნდა შეიქმნას და გაკონტროლდეს.

უნდა შეიქმნას პერიოდული აკრედიტაციის სისტემა, რომლის მიხედვით, ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ ნებისმიერი ინსტიტუტი, რომელსაც აკრედიტაცია სურს, შემოწმდება რეგულატორის მიერ და უზრუნველყოფს ყველა არსებული ნორმის შესაბამისობას მოთხოვნებისადმი, რადგან ხშირად ინსტიტუტები აკრედიტაციის მიღების შემდეგ აშკარად იწყებს ამ ნორმების უგულვებელყოფას.

და არის კიდევ კორუფცია –  სახიფათო მოვლენა ინსტიტუტებისა და რეგულატორებისათვის?

დიახ, გეთანხმებით. ადგილები დღეს, დიდ ფულად იყიდება. ეს ალბათ იმიტომ ხდება, რომ კერძო ინსტიტუტები, ბევრ ფულს ხარჯავენ ინფრასტრუქტურაზე და ამავე დროს, ცდილობენ ეს ხარჯები, როგორმე დაიბრუნონ – კეთილსინდისიერად თუ უსინდისოდ. ეს ის საკითხია, რომელიც სრულიად უნდა მოისპოს და ამოიძირკვოს.

დღეს ბევრი საუბარია გაერთიანებულ ტექნიკურ გამოცდებზე. როგორ ფიქრობთ, ეს კარგი იდეაა?

ეს კარგი წინადადებაა და იგი უნდა გავრცელდეს სამედიცინო უნივერსიტეტებზეც. უმაღლეს სასწავლებელში მისაღები გამოცდების გარეშე სოფლიდან წამოსულ ახალგაზრდებს დაბალი შანსები აქვთ იქ მოწყობის. ეს იმიტომ ხდება, რომ დიდი ქალაქის მცხოვრებ ახალგაზრდებს უკეთესი შესაძლებლობები აქვთ ქალაქებში ხელმისაწვდომი რეპეტიტორების დახმარებისა და შესაბამისად, კარგი ნიშნების გამო. ერთიანი ეროვნული გამოცდის საშუალებით კი ყველა თანაბარ პირობებში ჩადგება.

თქვენი ინსტიტუტი, „არავინდის თვალის კლინიკა და კოლეჯი“(Aravind Eye Care Group) წარმოადგენს განსაკუთრებულ შემთხვევას – თქვენ, სამართლიან წესებზე დამყარებული საქმიანობით გამოირჩევით და ცალკე დგახართ დღეს არსებული ღირებულებებისა და სისტემისგან. როგორ ახერხებთ ასე გაგრძელებას?

ჩვენ ჩვენი საკუთარი სტანდარტები შევიმუშავეთ, რომლებიც ღირსებაზე, თვისებებზე და პროფესიონალიზმზეა დამყარებული და მათი ერთგული ვრჩებით. ჩვენთან სწავლის ღირებულება არ არის მორგებული ჩვენს საჭიროებებზე. ჩვენ გადასახადს ვახდევინებთ სწავლის შესაბამისად.  კურსის დაწყებამდე, კლინიკა-კოლეჯი ყველას უზრუნველყოფს მაღალი კვალიფიკაციის მასწავლებლებით და იმ ინფრასტრუქტურით და მოწყობილობა-დანადგარებით, რომლებიც აუცილებელია სწავლებისათვის. ჩვენ არასოდეს გვავიწყდება, რომ სტუდენტს, რომელიც სასწავლად ჩვენთან მოდის, ბევრი მსხვერპლის გაღება უწევს. ასევე, ჩვენ მუდმივად ვაკეთებთ საკუთარი საქმიანობის პერიოდულ შეფასებას.

რისი თქმა გსურთ დღეს სტუდენტებისათვის?

მათ უნდა ახსოვდეთ, რომ საუნივერსიტეტო განათლება ცოდნის საბაზო საძირკველს წარმოადგენს. ეს ერთადერთი ადგილია, სადაც მათ სწავლა შეუძლიათ. როდესაც სასწავლებელს დატოვებენ, მათ პრაქტიკაში იმის კეთება მოუწევთ, რაც აქ ისწავლეს. მათ რეალურ სამყაროში სწავლის შესაძლებლობა აღარ ექნებათ. ამიტომაც, მათ უნდა გამოიყენონ ეს შესაძლებლობა და მიიღონ ცოდნის მაქსიმუმი.

წყარო: https://www.outlookindia.com/magazine/story/our-education-system-is-only-focused-on-exams-knowledge-is-not-a-priority/281312

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ

იაკობ გოგებაშვილი პედაგოგიკის გარდა,  მრავალ სფეროში განსაკუთრებული  შესაძლებლობების, განათლებისა და უბადლო ინტუიციის მქონე ადამიანი იყო. პირველ ყოვლისა, ეს ლინგვისტიკას შეეხება. დედაენის მთავარი მარგალიტი „აი ია“, ფუნქციურობის გარდა, მნიშვნელოვან ლინგვისტურ თვისებას ატარებს. მასში წარმოდგენილია ქართული ენის ხმოვანთა სისტემის  ფონეტიკური შესაძლებლობების ერთგვარი ანი და ჰოე, ყველაზე ღია და დახურული ხმოვანი და ამასთანავე, სინტაქსური ფუნქციის მქონე ყველაზე ლაკონური ფრაზა – წინადადება.

იაკობ გოგებაშვილის ლინგვისტური ინტერესებიდან გამომდინარე, დარწმუნებული ვარ, რომ მისი ყველა მხატვრული თუ სამეცნიერო ტექსტი, რომელშიც იგი პირდაპირ თუ ირიბად ეხება ენობრივ საკითხებს,  დიდ გამოცდილებას ეფუძნება და შემთხვევითი სულაც არ არის.

ერთ-ერთი ასეთი მოთხრობაა „იავნანამ რა ჰქმნა“. ყველასთვის საყვარელი მხატვრული ამბავი მშობლიურ გარემოსა და მის დაკარგვას, მეხსიერებასა და საკუთარ სივრცეში დაბრუნებას ეხება. ტექსტს ჩვენი სასწავლო პროგრამის ფარგლებში დიდი დრო ეთმობა და ვფიქრობ, საინტერესო გაკვეთილების დაგეგმვის საშუალებასაც იძლევა.

თუ სიუჟეტს გავცდებით, ნაწარმოებში მრავალი საინტერესო და აქტუალური პრობლემის გამოკვეთას შევძლებთ. მათ შორისაა, რამდენიმე ლინგვისტური საკითხიც, მსუბუქად, ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე მიწოდებული ენობრივი პრობლემები მათ თვალსაწიერს გააფართოებს და ნებისმიერი ნაწარმოების განსხვავებული ასპექტით გააზრეების საშუალებას მისცემს.

1. ენა, როგორც კომუნიკაციის საშუალება, ყოფიერების სახლი, გარემო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ენის ათვისების თეორიები:

ამ გაკვეთილზე მეორე,  პარალელურ ტექსტად რადიარდ კიპლინგის შესანიშნავ „ჯუნგლების წიგნს“ ვიყენებ. მოკლედ ვყვები ენაზე, კომუნიკაციასა  და ენის ათვისებაზე, მეტყველების პროცესზე, მისი წესების დარღვევებსა და მიზეზებზე, უძველეს თუ უახლეს ექსპერიმენტებზე, მშობლიურ ენაზე და მის აუცილებლობაზე. რა ენაზე ისაუბრებდა მაუგლი? როგორ და ვისგან ვითვისებთ სიტყვებსა და ჟესტიკულაციას? როგორ თანხმდება ადამიანთა კოლექტივი ამა თუ იმ ჟესტის მნიშვნელობაზე? რას ნიშნავს ბავშვის ენა? როგორ იკვლევენ ბავშვის ენას? როგორი ტიპის მეტყველების დარღვევები არსებობს? რას ნიშნავს, აღიქვამდე სამყაროს ისე, როგორც ამას შენი ენა გკარახობს და ა.შ, და ა.შ.

2. ბილინგვიზმი და მეორე ენის შესწავლა

მეორე ენის შესწავლისა და ათვისების პრობლემატიკას  მსოფლიო ენათმეცნიერებაში მრავალი საინტერესო კვლევა თუ თეორია ეძღვნება.

პირველი ენა არის ის, რომელსაც ბავშვობაში ვითვისებთ, თუმცა სინქრონიული მულტილინგვიზმის დროს შესაძლოა ერთდროულად ორ ან მეტ ენას ვითვისებდეთ; მეორე ენა არის ის, რომელსაც ვსწავლობთ მაშინ, როცა ერთის სტრუქტურა ათვისებული გვაქვს, შესაბამისად, ერთი ენის ცოდნა არის ერთგვარი ინსტრუმენტი, რომლის საშუალებითაც სხვა ენებს ვსწავლობთ. კაცობრიობის ნახევარზე მეტი მულტილინგვია, ანუ ფლობს ერთ ენაზე მეტს, გლობალიზაციის პირობებში ასეთი ადამიანების რაოდენობა, რასაკვირველია, კიდევ უფრო იზრდება.

გაკვეთილზე საინტერესო დისკუსიისთვის შეგვიძლია დავსვათ კითხვები:

1. რომელია ჩვენი მშობლიური ენა?
2. როდის ვისწავლეთ?
3. რომელია მეორე ენა?
4. რა განსხვავებაა პირველსა და მეორე ენას შორის?
5. როგორ გვიმარტივებს ერთი ენის ცოდნა მეორე ენის შესწავლის პროცესს?

და ა.შ.

რა განაპირობებს ენის შესწავლის პროცესს? მიზეზები მრავალგვარია – ემიგრაცია, ინტერვენცია, ეკონომიკური განვითარება, პროფესია და ა.შ

„იავნანამ რა ჰქმნას” პერსონაჟის, ქეთოს შემთხვევაში მეორე ენაზე ამეტყველების მიზეზი ძალადობრივად, განსაკუთრებული ემოციური დატვირთვის ფონზე შეცვლილი გარემოა.  ყველაზე საინტერესო ამ მოთხრობაში ისაა, რომ მეორე ენა, თუმცა, დროებით, მაგრამ მთლიანად გადაფარავს მეხსიერებაში პირველი ენის კვალს. მეორე ენა ცვლის ქეთოს, როგორც ენობრივ არსებას და მთლიანად ავიწყებს წარსულს, რომელიც პირველ რიგში, პირველი ენის გარემოში ცხოვრებაა, ავიწყებს საყვარელ ადამიანებს და სახლს.

ის, რამაც ქეთო თავის მშობლებს დაუბრუნა – ბავშვობის იავნანაც ენობრივი გარემოს შემადგენელი ნაწილია, ენობრივი ერთეულია, რომელიც ის ანკესი აღმოჩნდა, რომელმაც თან მთელი მეხსიერება წამოითრია:

„იავნანას მაგდანი ჯერ დაბლა ხმით, ღიღინით ამბობდა, მერმე კი თავისი ხმის სიმშვენიერემ გაიტაცა და თავისებურად ამღერა, მაღლა ასწია. პატარა ხანს უკან ისე, უნებლიეთ, გაიხედა ქეთოსაკენ და გაოცდა: ქეთოს აშკარად ეტყობოდა სახეზე აღელვება. ცხადი იყო, რომ რაღაცას იგონებდა და ვერ კი მოეგონებინა გარკვევით. მისი ბუნების სიღრმეში დიდი ხნის დამარხული ხსოვნა იღვიძებდა, მაგრამ ვერ კი გამოეღვიძა. გონების ძირიდან, რაღაც სანატრელი მოგონება აპირებდა ამოხეთქვასა, მაგრამ ზევიდან კეცკეცად აწვნენ სხვა წარმოდგენანი და უშლიდნენ მაღლა ამოსვლასა. მაგდანმა ეს კარგად შეამჩნია და თავის ხმას მისცა საოცარი მეტყველება და მიმზიდველობა. უწინ აგვარი სიმღერითა და ამავე ხმით ყოველდღე უტკბობდა მაგდანი თავის ქეთოს სიპატარავის დღეებსა. მაგდანის ხმამ უწია ქეთოს ბუნების სიღრმემდის, შესძრა ის ძირიანად და გააცოცხლა იქ დამარხული ბავშვობის ნაშთნი, საგონებელნი“.

შესაბამისად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქეთოს „მკურნალი“ ისევ ენა აღმოჩნდა, ენა, რომელიც ამ მოთხრობაში ბედისწერასავითაა, რომელმაც ორჯერ შეცვალა მთავარი პერსონაჟის ცხოვრება.

კაი ჰავეცი ლევერკუზენის „ბაიერის“ ნახევარმცველია. ჩემპიონთა ლიგის მერვედფინალურ განმეორებით მატჩებამდე, როცა უკვე თანდათან დაიძაბა ვითარება, ერთი საინტერესო ინფორმაცია გავრცელდა, რომელიც დამამახსოვრდა და სულ მეხსომება ალბათ.

კარგი ბიჭი კაი ჰავეცი განმეორებით თამაშს გამოტოვებდა. მიზეზი? – სკოლაში გამოცდები ჰქონდა ჩასაბარებელი. ამის შესახებ უეფას ოფიციალური ვებგვერდი იუწყებოდა. მაშინვე გამახსენდა საქართველოს ეროვნული ნაკრების სათადარიგო მეკარის – მაკარიძის შემთხვევა, როდესაც მან თამაში გამოტოვა იმის გამო, რომ, თუ არ ვცდები, საატესტატო გამოცდები ჰქონდა ჩასაბარებელი. იმ პერიოდში ბევრი ამბობდა, რომ არასწორი იყო განათლების სამინისტროსა და შეფასებისა და გამოცდების ცენტრის ეს პრინციპული პოზიცია, თუმცა ფაქტი ფაქტად დარჩა.

ჩვენში უმეტესად ცუდი დამოკიდებულება აქვთ დროისა და პრიორიტეტების განაწილებასთან. მოსწავლეები, რომლებიც სპორტსმენები ან მოცეკვავეები არიან, თითქმის აღარ ესწრებიან საგაკვეთილო პროცესს არ სწავლობენ ან ძალიან ცუდად სწავლობენ, მეორე შემთხვევაში კი სწავლის გამო ხშირად სპორტულ თუ სასცენო კარიერას ჩანასახშივე წყვეტენ.

დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ამ კუთხით საქართველოში კვლევა არ ჩატარებულა, ამიტომ ისევ პირადი გამოცდილების საფუძველზე ვიტყვი, რომ ეს პრობლემა საკანონმდებლო დონეზეც მოუწესრიგებელია. მაგალითად, თუ ახალგაზრდა ფეხბურთელი უმაღლეს ლიგაში თამაშობს, ის თავისუფლდება სამხედრო სავალდებულო სამსახურისაგან, თუმცა მას უწევს სწავლა. ეს კარგია, ძალიან კარგი. თუმცა არის პრობლემა – დროის, ფიზიკური ენერგიის, ყურადღების განაწილება ამ ორს შორის.

შედეგად ვიღებთ იმას, რომ ბევრი ახალგაზრდა კარგავს კარგი განათლების მიღების საშუალებასაც და თავის სფეროში წარმატების შანსსაც, რადგან დგება პერიოდი, როცა სწავლა და სპორტული კარიერა ცუდად იკვეთება მის ცხოვრებაში.

თამაში, რომელიც ჰავეცმა გამოტოვა, ფრედ, ნულით ნული დასრულდა. ვერ გეტყვით, რომ ეთამაშა, რას შეცვლიდა გუნდის სასიკეთოდ ახალგაზრდა ნახევარმცველი, მაგრამ დანამდვილებით ვიცი, რომ ამ ბიჭმა თავის ცხოვრებაში ბევრი რამ შეცვალა. ჯერ ის, რომ გამოტოვა უმნიშვნელოვანესი მატჩი და მეორე – სიმწიფის ატესტატი მიიღო.

თავად გადაწყვიტეთ, სწორად მოიქცა თუ არა. ან იქნებ დიეგო სიმეონემ მიიწერა ყალბი წერილი სკოლის დირექტორის სახელით. ღმერთმა უწყის.