სადღაც, ფიქრის ფსკერზე, აწყვია ის ღამეები, ცივი და გრძელი ღამეები, მამაჩემი ლოგინს რომ მითბობდა. ათი წუთით ადრე ადიოდა დასაწოლად. მე ცეცხლის ჩაქრობას ველოდი და ცოტაც თავს ვიმცივნებდი – ასე შეცივებულს ათასჯერ უფრო მეთბილებოდა ლოგინი. ,,გოუშვი გათბობა?” – ვეკითხებოდი. ,,გაშობილია” – მეუბნებოდა თავზე საბანწაფარებული.

სადღაც, ფიქრის ფსკერზე, აწყვია და ხან რაღაც უცნობი მიწისძწვრა წამოკრავს ფეხს, წამოშლის და ტალღებზე ამოაგდებს. მრისხანეა ეს ტალღები და სარკესავით – შიგნით ჩემს თავს ვხედავ. უუნაროს და უპასუხოს. მე არ შემიძლია მამაჩემის საწოლის გათბობა, იმ წლების უღიმღამო ღამეების პასუხი, უღიმღამო, მაგრამ ჯადოსნური ღამეების.

ხანდახან ბავშვობა ასეც გესიზმრება: დენის კაცი მოდის.  მეზობლის ჭიშკრის ხმაზე ვიცანით. ნელა შეაღო, დაძახების გარეშე. მალე ჩვენთანაც გადმოვა. ზუსტად ვიცი, რა ეცმევა იმ კაცს, დაუნახავად: პერანგი დაუთოებული და დაჟინებით ჩატანებული უქამრო შარვალში. საყელოსთან გაყვითლებული პერანგი და გულზე ორდენივით ექნება მწვანილი რომელიმე მწნილიდან, ორდენი გულმოწყალებისთვის.

– ადი, სოჩიკს ნემსი გამოაძვრე  – მეუბნებიან მე პატარას და დაბალ ღობეს. ,,თეთრი სკამი დეიდგი, მეორე მოყანყალებულია და ნელა ქენი“. ავედი და ავხედე თვალებგაშტერებულ მრიცხველს. ავძვერი და უცებ მრიცხველი დაიძრა და მეორე კედელზე გადაჩოჩდა.

სასწრაფოდ ჩამოვედი სკამიდან და იქით მხარეს გადავინაცვლე. ისევ იგივე. და ისევ და ისევ. სოჩიკი გაჩერებულია, კედელი ტრიალებს.  არადა ნაბიჯების ხმა უკვე მესმის, დენის კაცი ამოდის ოდაში. ბებიაჩემი მოყვება და მშვიდი ხმით ეუბნება ნაცად ფრაზებს: ,,კაი მწნილი და ოტკა მაქ, შენ შეი და სანამ მაგას ნახავ, მე ჩავალ და გავახაზირებ ელანძე.“ ნაბიჯების ხმა მკვეთრია, კედელი მოუხელთებელი. კანმა ოფლი მოისხა. ამაზე დიდი კოშმარი არ გენახოთ.

კიდევ კარგი გამეღვიძა. დილით გავიგე, რომ მიწისძვრა ყოფილა.

ამ ფრაგმენტულ მოგონებებს იმიტომაც ვწერ, განსაკუთრებით mastavlebeli.ge-ს მკითხველისთვის და ვიცი, მათ შორის ბავშვებიც არიან – რომ არ გამოტოვოთ, დააკვირდით საკუთარ ბავშვობას, ისწავლეთ ის, დაიზეპირეთ წუთები. გამოგადგებათ.

„სამად გაშლილა ის ერთი:

ვარსკვლავად, ბულბულ–ვარდადო,

თქვენ ერთმანეთი რადგანაც

ამქვეყნად შეგიყვარდათო”.

აკაკი

„პოეზიის აფთიაქის“ აბებს ასეც ვამოწმებ ხოლმე: რომელიმე ლექსის სტროფიდან კითხვას დავსვამ და პასუხებიდან ვხვდები, როგორ მოქმედებს მკითხველზე ესა თუ ის ფრაზა ან ლექსი. ბუნებრივია, ამ დროს მეც განსაკუთრებულად ვფიქრობ იმ შეკითხვაზე, რომელიც დავსვი და საკუთარ თავთან ერთად სხვების ინტერპრეტაციებსაც სიამოვნებით ვეცნობი.

ეს ლექსი კი, რომელზეც დღეს უნდა გესაუბროთ, ალბათ ყველამ იცით ან სიმღერად მაინც მოგისმენიათ. ეს გახლავთ აკაკი წერეთლის „სულიკო“, რომელიც 1895 წელს დაიბეჭდა  და თავად ავტორს უთხოვია ვარინკა წერეთლისთვის, სასიმღერო ჰანგი შეერჩია მისთვის; ამბობენ, სულიკო თავად ვარინკააო (ბავშვობაში მას სულიკოს ეძახდნენ თურმე….), ერთია, ლექსის რეალური საფუძველი და მიძღვნა და სხვაა ის მეტაფორულ-სიმბოლური სახე, რომელიც „სულიკოში“ ჩაიტვირთა და საინტერესო გახადა ეს ტექსტი – „დაკარგული სატრფოს“ ძებნის იდეა.

თქვენც, მკითხველო, ალბათ გიფიქრიათ, მაინც ვინ არის ეს სულიკო? – სატრფოა, სამშობლოა, ქალია, კაცია, ცოცხალია თუ მკვდარი? და თუ მკვდარია, როგორც ეს ლექსიდანაც ირკვევა, მაშ, სადღა და რატომღა დაეძებს მას ავტორი?

სულიკო დაკარგულია….

ამ ლექსში სამშობლოს იდეისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ სიყვარულის ყოვლისმომცველი ბუნება კი ნამდვილად გამოხატა და ახსნა პოეტმა მეტაფორული სახეებით. კითხვა კი, რომელიც ცოტა ხნის წინ ფეისბუკზე დავსვი, შემდეგში მდგომარეობდა:  „თქვენი აზრით, რას ნიშნავს „სულიკოს“ ფინალში პოეტის სიტყვები:

„ახლა კი ვიცი, სადაც ხარ,

სამგან გაქვს ბინა, სულიკო“.

აქვე უნდა გავიხსენო, რომ დიდი დავა იყო ქართულ ლიტერატურათმცოდნეობაში აკაკის „სამების“ ქრისტიანულ სამებასთან კავშირის შესახებ. ზოგი თვლიდა, რომ ეს მკრეხელობა იყო პოეტის მხრიდან, ზოგი კი მაინც ადასტურებდა ქრისტიანულ სამებასთან კავშირს.

ერთი ცნობილი ლიტერატორი წერდა:  „სულიკოში“ არც სამშობლო, მით უმეტეს, არც ქრისტიანული სამება არ უნდა იგულისხმებოდეს. ვარდ-ბულბულ-ვარსკვლავად სამების წარმოსახვა ღვთის განდიდებისკენ კი არა, უფრო მკრეხელობისკენ იზრდება. ამგვარი სიმბოლო-ალეგორიები ბევრად გვიანდელი ხანის მოდაა, ურწმუნო საუკუნის ნაყოფია, მაშინდელ საქართველოში ყოვლად არააღქმადი და, ამდენად, ყოვლად გაუმართლებელი. საერთოდ არ ვიცი, ამგვარ ალეგორიებს ან დღეს რა მხატვრული მიზანი და გამართლება შეიძლება ჰქონდეს“.

ლიტერატურათმცოდნეები საუბრობდნენ აკაკის „სულიკოსა“ და ვაჟას ლექსის „სამეფო სიყვარულისა“ – ფარულ კავშირზეც. მაგალითად, ამ სტრიქონებზე:

„სატრფო დავკარგე, იმას ვეძებდი,

შემოვიარე მთელი ქვეყანა,

მე კი ვიძახდი: სატრფოვ, სადა ხარ?

რად არ მიჩვენებ შენსა სახესა?“

(ვაჟა, „სამეფო სიყვარულისა“)

ესეც აკაკი:

„საყვარლის საფლავს ვეძებდი,

ვერ ვნახე… დაკარგულიყო!…

გულამოსკვნილი ვჩიოდი:

“სადა ხარ, ჩემო სულიკო?!“

ერთი იდეა შესაძლოა, ზოგჯერ ასე იდენტურადაც გამოიხატებოდეს – როგორც აკაკის და ვაჟას ამ ლექსების შემთხვევაში.

ჩვენ კი ისევ ჩვენს კითხვას დავუბრუნდეთ და ვუპასუხოთ ყოველგვარი დოგმების გათვალისწინების გარეშე, რადგან დოგმები ჩარჩოში სვამს პოეზიას, რომელიც თავისი არსით მხოლოდ საზღვრებიდან გასვლაა. ამიტომაც ვთვლი, რომ ლექსის ნებისმიერი ინტერპრეტაცია საინტერესოა და არავინ არ იცის, რას ფიქრობდა ავტორი და თუნდაც იცოდეს, არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს ამ ცოდნას მაშინ, როდესაც თავად რჩები პირისპირ ტექსტთან.

ახლა უცვლელად გადმოვიტან ჩემს კითხვაზე ზოგიერთ პასუხს:

თამაზ გაბისონია: ოკამის სამართებლის პირის თანახმად, სამებაა, „სამად გაშლილა ის ერთი“… „თქვენ ერთმანეთი… რადგანაც შეგიყვარდათო“. პოეტი დაკარგულ ღმერთს ეძებს და სამების სამ ანგელოზში პოულობს, რომლებიც მშვენიერების, სიამოვნების და სიბრძნის სახეებით ვლინდება და პოეტიც მშვიდდება.

ირინა მაჭარაშვილი : ძიების თავისებურებებიდან გამომდინარე (ქვემოდან – ზემოთ, ზემოდან – ქვემოთ, ვერტიკალურად და ჰორიზონტალურად), დაკარგული ღმერთის ძიებაა. თუ ფინალსაც გავითვალისწინებთ, „ისევ გამეხსნა სიცოცხლე“, – ხელმეორედ დაბადება. მოკლედ, ღმერთი ადამიანის გულშია, სულსა და გონებაში.

ლაშა მურუსიძე : მამული, ენა სარწმუნოება… მამული – ვარდი (სავარდო და სამაისო…)  ენა – ბულბული (ბულბულის გალობასავით ტკბილია ქართული ენაო…), სარწმუნოება – ვარსკვლავი (ზეციურია მაინც) J

მამა გიორგი ცქიტიშვილი: საფლავი სიმბოლოა არაფრისა. არაფრის, რომელიც ყველაფერზე მეტყველებს, სიცარიელე, რომელიც გვავსებს. არაფერი, რომელიც არსებობაზე მეტია.

ამ მეტაფიზიკური ყოვლის შემავსებელი არაფრის ძიებაა ეს ლექსი, რომელიც ქვეცნობიერშია დაფარული (ეკალში ვარდად), ქვეცნობიერის გამოვლინებაში დაფარულად ვლინდება (ფოთლებში მიმალულ ბულბულად) და ცნობიერში განმტკიცდება, გადამოწმდება და ვლინდება (როგორც ვარსკვლავი, რომელსაც ნათება აქვს, მაგრამ მისი არ არის;  ისევ არაფრიდან მოსული სინათლეა, რომელიც ჩემი ნათელი ხდება). ამ სამის ერთობით, როგორც გამუდმებული პროცესისა… გადმოდინებაა „საყვარლის საფლავი“ ჩემში, როგორც გამოვლენილში – ვარსკვლავად, ბულბულ-ვარდად.

სამადაშვილი ამ არაფრიდან ყოველივეს გადმოდინებაზე ასე წერს: „შენ ჩემში უსტვენ, ვით საყდრის ჩიტი“. ამ „საყდრის ჩიტს“ დასტირის, რომ ვერ უფრთხილდება და წუთისოფლის დინებას ატანს… (ნუ… ჩემი ამწამიერი ხედვით, რომელიც ცვალებადია უამრავი ფაქტორით დროში…)

„ახლა კი ვიცი, სადაც ხარ… სამგან გაქვს ბინა, სულიკო…“

ახლა კი კითხვა თქვენთვის: ამ ლექსის წაკითხვის შემდეგ აღმოაჩინეთ, სადა აქვს ბინა თქვენს სიყვარულს…?

ჩემს პასუხსაც დავწერ, რომ არ გეგონოთ, რომ თავს ვარიდებ:

ვფიქრობ, რომ აკაკი სიყვარულის მოუხელთებელ ბუნებას გადმოსცემს და მას ყველგან ხვდება, სადაც ეძებს… კიდევ ვფიქრობ, რომ საკრალური „სამი“, უბრალოდ, სიმბოლურია, ის შეიძლება ყოფილიყო შვიდიც და ცხრაც… უბრალოდ, სიმარტივისთვის, და კიდევ იმისთვის, რომ თითოეულ მეტაფორასთან ადამიანის განსხვავებული აღქმებია დაკავშირებული. მაგალითად, ბულბული – სმენას უკავშირდება, ვარდი – სურნელს და ვარსკვლავი – ხედვას… ანუ მეცნიერების ენაზე თუ ვიტყვით: აუდიალური, კინესთეტიკური და ვიზუალური არხები… სრულიად გაშლილი და გაფანტული სამყაროში და როდესაც ასე აღიქვამ სამყაროს, სატრფოს, მაშინ ენა უძლურია, ლინგვისტიკად, სიტყვებად აქციოს ეს ყველაფერი… სწორედ ამიტომ წერს პოეტი:
ბულბულს ყურს ვუგდებ, ვარდს ვყნოსავ,

ვარსკვლავს შევყურებ ლხენითა,

და რასაცა ვგრძნობ მე იმ დროს,

ვერ გამომითქვამს ენითა!

ამის შემდეგ მეტს ვერაფერს გეტყვით, გარდა იმისა, რომ: „გემრიელად მიირთვით“ ეს აბი… „წამლად გექცეთ“…

ქვემოთ კი „სულიკოს“ სრული ვერსიაა და ერთხელ კიდევ გადაიკითხეთ!

სულიკო

საყვარლის საფლავს ვეძებდი,

ვერ ვნახე… დაკარგულიყო!…

გულამოსკვნილი ვჩიოდი:

„სადა ხარ, ჩემო სულიკო?!”
ეკალში ვარდი შევნიშნე,

ობლად რომ ამოსულიყო;

გულის ფანცქალით ვკითხავდი:

„შენ ხომ არა ხარ სულიკო?!”
ნიშნად თანხმობის კოკობი

შეირხა… თავი დახარა,

ცვარ-მარგალიტი ციური

დაბლა ცრემლებად დაჰყარა.
სულგანაბული ბულბული

ფოთლებში მიმალულიყო;

მივეხმატკბილე ჩიტუნას:

„შენ ხომ არა ხარ სულიკო?!”
შეიფრთქიალა მგოსანმა,

ყვავილს ნისკარტი შეახო,

ჩაიკვნეს-ჩაიჭიკჭიკა,

თითქოს სთქვა: „დიახ, დიახო!”
დაგვქათქათებდა ვარსკვლავი,

სხივები გადმოსულიყო;

მას შევეკითხე შეფრქვევით:

„შენ ხომ არა ხარ სულიკო?!”
დასტური მომცა ციმციმით,

სხივები გადმომაყარა

და იმ დროს ყურში ჩურჩულით

ნიავმაც ასე მახარა:
„ეგ არის, რასაც ეძებდი,

მორჩი და მოისვენეო!

დღე დაიღამე აწ ტკბილად

და ღამე გაითენეო!
სამად გაშლილა ის ერთი:

ვარსკვლავად, ბულბულ-ვარდადო,

თქვენ ერთმანეთი რადგანაც

ამქვეყნად შეგიყვარდათო”.
მენიშნა… აღარ დავეძებ

საყვარლის კუბო-სამარეს,

აღარც შევჩივი ქვეყანას,

აღარ ვღვრი ცრემლებს მდუღარეს!
ბულბულს ყურს ვუგდებ, ვარდს ვყნოსავ,

ვარსკვლავს შევყურებ ლხენითა,

და რასაცა ვგრძნობ მე იმ დროს,

ვერ გამომითქვამს ენითა!
ისევ გამეხსნა სიცოცხლე,

დღემდი რომ მწარედ კრულიყო,

ახლა კი ვიცი, სადაც ხარ,

სამგან გაქვს ბინა, სულიკო!..

რვა წლის გოგონას დედა რკინიგზის სადგურთან მოწყალებას ითხოვს, გოგონა  კი მიწის ქვეშ მეტროს ვაგონიდან ვაგონში მოხერხებულად გადაადგილდება და ხურდა ფულს აგროვებს. გოგონას  მშობლები თბილისში იმერეთიდან ჩამოვიდნენ და ერთ-ერთ გარეუბანში ქირით დასახლდნენ. გოგონამ წერა-კითხვა არ იცის. მხოლოდ რამდენიმე ასოს ცნობს. დედა ჰპირდება, რომ მალე სკოლაში წაიყვანს. ბავშვის თქმით, მეტრო რომ არა, „ვინ რას მოუტანდა“.

ჩვენი დიალოგი ვერ ეწყობა. ბავშვი ეჭვით მიყურებს, თან ბაქანზე ჩამომწკრივებულ მგზავრებს დაჟინებით ათვალიერებს. თუ დილის ათი საათიდან სამამდე ხუთ ლარზე მეტი შეაგროვა, დედა შეაქებს. თუ არადა, სამუშაო დღე საღამომდე გაიწელება და სახლში დაბრუნებული ეზოს ბავშვებთან ერთად თამაშსაც ვერ მოასწრებს. ნატალია ფულს მეც მთხოვს. რომ არ ვაძლევ, ენას მიყოფს და ისე სწრაფად უჩინარდება ვაგონში, თითქოს ფანტომი იყოს.

ბავშვთა შრომის ეროვნული კვლევის თანახმად, საქართველოში შრომაში 5-17 წლის ასაკის ბავშვთა 4.2%-ია ჩართული. ზოგიერთი ექსპერტის განცხადებით კი, ბავშვთა შრომა გაცილებით მასშტაბური ხასიათისაა – მისი არამიზნობრივად გამოყენება ქვეყანაში 20 პროცენტს აღემატება.

ეროვნული კვლევა არ ასახავს ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების მდგომარეობას და სტატისტიკას. არადა, სწორედ ამ ბავშვთა ჯგუფია ყველაზე ღია შრომითი ექსპლუატაციის მსხვერპლი.

მსოფლიოში მიჩნეულია, რომ ბავშვთა შრომა აზიანებს ბავშვს, საფრთხეს უქმნის მის კეთილდღეობას, განვითარებას, მომავალს.

საქართველოში კი ხშირია ბავშვთა შრომის გამოყენების ფაქტები როგორც ოჯახში, ისე მის გარეთ, რის გამოც ბავშვებს სკოლის გაცდენა, ჩამორჩენა, სწავლისთვის თავის დანებება უწევთ. სახალხო დამცველის ანგარიშში მითითებულია, რომ 2016 წელს სკოლა, შრომით საქმიანობაში ჩართულობის გამო, არც მეტმა და არც ნაკლებმა, 1165-მა ბავშვმა მიატოვა.

ბავშვთა შრომის კვლევა აჩვენებს, რომ საქართველოში ბავშვთა 10,56 % ასაკისათვის შეუფერებელ სამუშაოს ასრულებს. 7-დან 14 წლამდე ასაკის ბავშვთა 7,2% კვირაში 14-დან 43 საათამდე მუშაობს, 0,5% კი – კვირაში 43 საათზე მეტს! რაც უფრო ბევრ საათს მუშაობენ ბავშვები, მით უფრო ნაკლებად ესწრებიან გაკვეთილებს.

ბავშვთა უფლებადამცველები აცხადებენ, რომ ეროვნული კანონმდებლობა სრულფასოვნად ვერ უზრუნველყოფს ბავშვების დაცვას შრომის სახიფათო ფორმებისა და ექსპლუატაციისგან. საქართველოში მცხოვრები ბავშვი დაუცველია არალეგალური შრომითი მიგრაციისა და ტრეფიკინგის საფრთხეებისგანაც. 2016 წლის ბავშვთა შრომის ეროვნული კვლევა გვამცნობს, რომ ბავშვებისთვის დამაზიანებელ შრომით საქმიანობაში საქართველოში 24 ათასი ბავშვია ჩართული, 64% სახიფათო შრომით საქმიანობას ასრულებს.

რამდენიმე კვირის წინ საქართველოს ბავშვებისა და ახალგაზრდობის კოალიციის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში ამოვიკითხეთ: „საგანგაშო ვითარებაა გურიისა და აჭარაში.  არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ ჩატარებული კვლევის ფარგლებში 2015 წელს თურქეთში უკანონო მიგრაციის თემაზე გამოიკითხა 17-დან 22-წლამდე 223 მოზარდი. მათი 99% არასრულწლოვანების პერიოდში ჩაბმული იყო უკანონო შრომით მიგრაციაში.

ჩაის და ციტრუსის პლანტაციებში სამუშაოდ საზღვრის გადაკვეთას ბავშვები ძირითადად  15-17 წლის ასაკიდან იწყებენ, თუმცა მცირე პროცენტი ამ საქმიანობაში 12 წლის ასაკიდანაც ჩართულია. მათ მნიშვნელოვან ნაწილს არ გააჩნია მშობლის თანხმობა ან საზღვარზე მშობლის თანხლების გარეშე გადადის. მუშაობის პერიოდში მათგან მხოლოდ ორს გაუფორმეს ხელშეკრულება. ხუთმა მოზარდმა აღიარა, რომ შრომითი მიგრაციის დროს მათ მიმართ განხორციელდა სქესობრივი ძალადობა“.

საქართველოს ბავშვებისა და ახალგაზრდობის კოალიციამ მოუწოდა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, ბავშვთა შრომის გამო გაეძლიერებინა განათლების მიტოვების პრევენცია და აღრიცხვიანობა. ასევე, მოუწოდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს და ყველა სხვა პასუხისმგებელ ორგანოს, რეაგირება მოეხდინა შრომითი ექსპლოატაციის შემთხვევებზე, გაამკაცრებინა უკანონო შრომითი მიგრაციისა და ბავშვთა ტრეფიკინგის აღმოფხვრის ღონისძიებები. ხაზი გაესვა შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს პასუხისმგებლობას – უზრუნველყოს ბავშვთა დაცვა შრომის უკიდურესი და საფრთხის შემცველი ფორმებისაგან, განახორციელოს ბავშვთა შრომის მონიტორინგი და ძალადობისგან დაცვა.

კოალიციის საბჭომ 2017 წლის სამოქმედო გეგმა და ადვოკატირების სტრატეგიებიც განსაზღვრა. წლის განმავლობაში არასამთავრობო ორგანიზაციები შეთანხმებულად იმუშავებენ ბავშვებთან დაკავშირებულ პრობლემურ საკითხებზე, მათ შორის რეფორმის მიღმა დარჩენილ ინსტიტუციებში მცხოვრებ ბავშვებზე, ოჯახის მხარდამჭერი მომსახურების დღის ცენტრების განვითარებაზე, სოციალური სამსახურის რეფორმის მხარდაჭერაზე, ბავშვთა ექსპლუატაციის საკითხებზე  ქუჩაში და სხვ.

ანდრო დადიანი, ორგანიზაცია „პარტნიორობა ბავშვებისთვის“ თავმჯდომარე და  საქართველოს ბავშვებისა და ახალგაზრდობის კოალიციის საბჭოს წევრი დარწმუნებულია,  რომ უახლოეს მომავალში აუცილებელია, პარლამენტმა მოახდინოს ეროვნული კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია ბავშვთა შრომის მიმართულებით გაერო-ის ბავშვთა უფლებებისა და შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კონვენციების შესაბამისად.

– ბატონო ანდრო, ბავშვთა შრომაში უმეტესად ერთვებიან ეკონომიკურად მოწყვლადი ოჯახები და მათი შვილები. ვის ეკისრება პასუხისმგებლობა ამასთან დაკავშირებით?

– ბავშვთა კეთილდღეობისათვის მომსახურებების უზრუნველყოფის ძირითადი პასუხისმგებლობა მთავრობას ეკისრება. მან უნდა გახადოს სოციალური სისტემა უფრო მოქნილი და მგრძნობიარე. არ უნდა ხდებოდეს ბავშვის განათლების სისტემიდან მოწყვეტა, მით უფრო, რომ შრომა აზარალებს ბავშვის კონსტიტუციურ უფლებას – მიიღოს განათლება.

როდესაც ამ კვლევის შედეგები გაცხადდა, მთავრობასთან კომუნიკაციაც გვქონდა. გვინდოდა, დაგვეფიქრებინა, მაგრამ ჯერჯერობით არანაირი რეაქცია არ მიგვიღია.

სამწუხაროდ, სისტემა, რომელიც ბავშვს შრომითი ექსპლუატაციისგან და ტრეფიკინგისგან უნდა იცავდეს, ხშირად ხელს უწყობს ამაში. მაგალითად, მასწავლებელი, რომელმაც იცის, რომ ბავშვი თხილის და ჩაის საკრეფად გაყვანილია უცხოეთში, ამის გამო „არებს“ არ წერს.  მალავს ფაქტს. არადა, მასწავლებლის პირდაპირი ვალდებულებაა ასეთი შემთხვევები გაახმოვანოს სოციალურ სამსახურთან. მასწავლებელი მშობლების გამართლებას ცდილობენ და მათ „მდგომარეობაში შედიან“. ესეც გასაგებია, მაგრამ ზრდასრული ადამიანი გაჭირვებას ბავშვის განვითარების ხარჯზე არ უნდა უმკლავდებოდეს.

– ჩვენი კანონმდებლობით კონკრეტულად არ განიმარტება ბავშვთა სახიფათო სამუშაოს სახეები. გამოდის, რომ ბავშვს შეიძლება, ვაიძულოთ მუშაობა შეურაცხყოფის, ძალადობის ქვეშ ან სხვა საფრთხეების პირობებში, ოჯახშიც, ქუჩაშიც.   

– საქართველოში ბავშვთა შრომად არ განიხილება ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების მიერ მოწყალების თხოვნა ან შემოსავლის მისაღებად ვაჭრობა. ჩვენ არც ის ვიცით, სტატისტიკურად რამდენი შშმ ბავშვია ჩართული იმ შრომით საქმიანობაში, რომელიც მათი განათლების უფლებას ლახავს.

მნიშვნელოვანია, შრომის თავისუფლების მუხლში უზრუნველყოფილი იყოს ბავშვის უფლება, დაცული იყოს შრომის, შრომითი და ეკონომიკური ექსპლუატაციისგან.

– ბავშვთა შრომასთან დაკავშირებით საგანგაშო მდგომარეობაა აჭარასა და გურიაში. თურქეთში პლანტაციებში მომუშავე ბავშვთა უმრავლესობა დღეში 9 და უფრო მეტ საათს მუშაობს.

– უცხოეთში ბავშვების შრომის პრაქტიკა რეალურია, მაგრამ სახელმწიფო ამას სისტემურად უგულებელყოფს. აჭარის სასაზღვრო რაიონებიდან ბევრი ოჯახი გადის სარჩოს საშოვნელად. ეს ყველაფერი კანონს მიღმა ხდება. ბავშვებს სამუშაოდ იმიტომ ქირაობენ, რომ მათი შრომის პროდუქტიულობა უფროსების იდენტურია, შრომის თვითღირებულება კი – უფრო დაბალი. ეს შრომა არალეგალურია. ასეთი შრომა ბავშვს ართმევს ბავშვობას, აზიანებს მის პოტენციალს, ღირსებას.

ბავშვს, განათლების სისტემაში ჩართულობით, მისივე მშობლებისგან განსხვავებით, შანსი აქვს, განვითარების სხვა საფეხურზე გადავიდეს. თუმცა ჩვენ თვითონვე ვართმევთ ამის შესაძლებლობას.

რაც შეეხება ქუჩაში მომუშავე ბავშვებს, უფრო სოციალური გაჭირვების პრობლემას კი არ ვხედავ, არამედ იმას, რომ ბავშვი ძალადობის მსხვერპლია. თუ მშობელი ბავშვს  ყურადღებას არ აქცევს, ეს უკვე ძალადობაა. მშობელს შეიძლება უჭირდეს, მაგრამ ბავშვს ფულის საშოვნელად გარეთ არ უშვებდეს. ამაზე პოლიციაც არ რეაგირებს, არ იღებს შესაბამის ზომებს. პოლიცია უნდა ერეოდეს ასეთ საქმეში, ურეკავდეს სოციალურ სამსახურს, რის შემდეგაც სოციალურმა მუშაკმა უნდა გაიცნოს ბავშვი, მშობელი, გახსნას საქმე, დაიწყო შესწავლა, თუ რატომ მათხოვრობენ ბავშვი და დედა, რატომ არ დადის ბავშვი სკოლაში და სხვ. სოციალურმა მუშაკმა უნდა უზრუნველყოს ის, რომ ბავშვი არ მათხოვრობდეს. ამისათვის უნდა არსებობდეს დღის ცენტრები, კვების ვაუჩერები, დახმარების სხვადასხვა მექანიზმი.

– თუ მშობელი მიზანმიმართულად ამათხოვრებს ბავშვს, მაშინ რა ხდება?

– მაშინ სხვა ტიპის დანაშაულთან გვაქვს საქმე. სხვანაირად ერევა სახელმწიფო და იღებს ვალდებულებას დაიცვას ბავშვი ძალადობისგან – პოულობს მისთვის სხვა ოჯახს, რომელიც ბავშვზე იზრუნებს, მიაღებინებს განათლებას. ჩვენი სისტემა კი ამას დაგვიანებულად აკეთებს. ხშირად ბავშვთა დღის ცენტრები, თავშესაფრები შეზღუდულია, შესაბამისი პროცედურები კი – დროში გაწელილი.

მნიშვნელოვანია ქუჩის ბავშვების დაცვის შესახებ პატრულის ცნობიერების ამაღლება, რაც ხელს შეუწყობს კოორდინაციას სამართალდამცავ ორგანოებსა და სოციალური მომსახურების სააგენტოს შორის ადეკვატური და დროული რეაგირებისთვის.

***

სახალხო დამცველის ბავშვთა უფლებების კონვენციის განხორციელების შესახებ მეოთხე პერიოდული ანგარიშში (2017 წელი) აღნიშნულია: „ახალგაზრდა პედაგოგთა კავშირის“ კვლევის მიხედვით, არასრულწლოვნები ზაფხულში საქართველოდან მიდიან თურქეთში სეზონური სამუშაოს შესასრულებლად, მაგრამ მონაცემების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ყოველი მომდევნო ვიზიტის დროს, შრომითი მიგრაცია სულ უფრო ხშირად სკოლის გაცდენის ხარჯზე ხდება.

არასრულწლოვანთა შრომითი მიგრაცია თურქეთში 15-17 წლის ასაკში ხდება. პირველი ვიზიტის დროს, როგორც წესი, არასრულწლოვნები საზღვარს მშობელთან ან ოჯახის სხვა წევრთან ერთად კვეთენ.

თურქეთის სანაპირო ქალაქები – ორდუ და რიზე – მეტ-ნაკლებად ახლოს მდებარეობს საქართველოსთან. არასრულწლოვნები, როგორც წესი, ამ ქალაქებში მიკროავტობუსით ან ავტობუსით მიემგზავრებიან. უფრო ხშირად, არასრულწლოვნები იქ 3-4 კვირის განმავლობაში მუშაობენ. არასრულწლოვანთა 35% მიღებულ გასამრჯელოს საკუთარი თავისთვის იყენებს, 42% – ოჯახისთვის, ხოლო 22% – როგორც საკუთარი თავისთვის, ასევე ოჯახისთვის“.

პოეზიის სწავლებისას მრავალი ნიუანსის გათვალისწინებაა საჭირო, მათ შორის იმისაც, თუ რა შთააგონებს პოეტს წარმოსახვით შექმნას ახალი პოეტური განზომილება, რომელიც საოცარი მუხტითა და ენერგიით იზიდავს მკითხველს. ამ თემაზე ხშირად პოეტებიც ფიქრობენ და „ამხელენ“ კიდეც თავიანთი შთაგონების წყაროებს.

ლექსი იბადება იდუმალი, ღვთაებრივი წამებიდან, როდესაც ადამიანი განიცდის შემოქმედებით აღმაფრენას (რასაც მუზათა სტუმრობასაც უწოდებენ) და ქმნის რაღაც ახალს, ამოზრდილს განცდებიდან, შთაბეჭდილებებისა თუ გამოცდილებიდან. თუმცა აღმაფრენას თუ არ ახლავს გამოთქმის ხელოვნება, მაშინ სტრიქონებს მოაკლდება ის ვნება, რომელიც მკითხველსაც გადაეცემა.  სიმბოლისტურმა გამოცდილებამ ცისფერყანწელებს და, უპირველეს ყოვლისა, ტიციან ტაბიძეს შესაძლებლობა მისცა სიტყვიერი განზომილების სრულიად სხვაგვარი, უცხო ნიუანსები  აღმოეჩინა და წარმოეჩინა. ფერისა და მუსიკის მრავალფეროვნება იმისთვის მოეხმო, რომ სიტყვისთვის მეტი ძალა მიენიჭებინა.  ამ ლექსით თანაბრად აღივსება მკითხველი ინტელექტუალურ-ემოციური სიამოვნებით.

ტიციან ტაბიძისთვის ლექსი თავისთავადი, დამოუკიდებელი ღირებულებაა, პოეტზე აღმატებული. პოეტური სტრიქონები თითქოს უცნობი წიაღიდან მოედინებიან და მოაქვთ თავიანთი სამყარო. როგორც აკაკი წერს: `სულ სხვა ჰყავს ხელისუფალი ამ ჩემს გონება-გრძნობასა~ (`პოეტი~). როგორც ცნობილია, ჰაგიოგრაფები და ჰიმნოგრაფები სულიწმინდის შეწევნითა და შთაგონებით ქმნიდნენ.

`მე არ ვწერ ლექსებს~, _ ამბობს პოეტი და მკითხველს აოცებს ამგვარი ამოტრიალება ნაცნობი სქემისა, რომლის მიხედვითაც, პოეტია შემქმნელი, შემოქმედი პოეზიისა. ეს მთლიანად ცვლის წარმოდგენას პოეტზე, რომლის ნებაზეა დამოკიდებული ყოველი სტრიქონის დაბადება. `ლექსი თვითონ მწერს~, _ ამბობს პოეტი და ამ სიტყვებით წარმოაჩენს პოეზიის ძალმოსილებას. ამგვარად, ერთი მხრივ, ხაზგასმულია, რომ პოეტზე არ არის დამოკიდებული, თუ რას და როგორ წერს, მეორე მხრივ კი, უფრო მნიშვნელოვანიც, რომ ლექსი ქმნის პოეტს. ყოველი ლექსი თავისებურად ცვლის მის შინაგან სამყაროს, წვრთნის, ზრდის და ხვეწს მის სულს. ეს ერთგვარ თავისუფლებაზე მიანიშნებს. პოეტი მკითხველს ეუბნება: მე ვერავინ მიბრძანებს ლექსის შექმნას, რადგან ლექსი აღმემატება, აქ ლექსი შეიძლება გავიაზროთ, როგორც სიტყვის, ენის სიმბოლო. ენა კარნახობს თუ შთააგონებს პოეტს სტრიქონებს. აუხსნელია ეს ფენომენი. ასე რომ, ლექსი ღვთაებრივ სიმაღლეზეა აყვანილი, გასულიერებულია: `ჩემი სიცოცხლე ამ ლექსს თან ახლავს~.

პოეტისთვის სიცოცხლის ღირებულება ლექსით იზომება. ლექსი ამართლებს თითქოს პოეტის არსებობას. რა არის ის დიდი ძალა, რომელიც მთლიანად იმორჩილებს პოეტს და თავის ნებაზე ატარებს?

`ლექსს მე ვუწოდებ მოვარდნილ მეწყერს,

რომ გაგიტანს და ცოცხლად დაგმარხავს~.

ლექსი თავისი დიდი შინაგანი ენერგიითა და მუხტით ჰგავს მეწყერს, რომელსაც შეუძლია ყოველივეს დაშლა და განადგურება, ოღონდ ამ დაშლა-განადგურებაში შენებაც იგულისხმება. ერთიანად შეძრული, ემოციებისა და გრძნობებისგან დამსხვრეული პოეტის სულში ახალი რეალობა იქმნება პოეტური სამყაროს სახით. ამგვარი `საბედისწერო~ დამოკიდებულება მოჩანს ლადო ასათიანის ლექსშიც, რომელიც `ლექს მეწყერზე~ გვიან დაიწერა. ლადო ასათიანიც ჩვეული ექსპრესიით წარმოაჩენს პოეზიის ყოვლისშემძლეობას, მისთვის შეწირულობას:

`რადგანაც მერგო ვიყო პოეტი

ჩემი ცხოვრების საბედისწეროდ,

რადგან ამქვეყნად მისთვის მოვედი,

რომ უნდა მხოლოდ ლექსები ვწერო.

რადგან სხვა რამე, ლექსების გარდა,

ახლაც ვერ შველის ტკივილებს ჩემსას,

მჯერა, ამ დიად სიკვდილის კართან

მე თვით სიკვდილსაც გარდავქმნი ლექსად~.

პოეტი სხვათაგან გამორჩეულია, რადგან მას ღვთისგან ბოძებული აქვს ნიჭი ჩვეულებრივ ყოფაში, ნაცნობ საგნებსა და მოვლენებში დაინახოს უხილავი, შენიშნოს სხვათათვის უჩვეულო კავშირები და ზედაპირზე უმშვენიერეს სახეებად ამოზიდოს (როგორც გალაკტიონი წერს ერთ ლექსში `მე ვხედავ სიზმრებს არა თქვენებურს~ (`მე მძინარე ვარ~).

ტიციან ტაბიძე წერს: `მე დავიბადე აპრილს თვეში,

გაშლილ ვაშლების ყვავილებიდან~.

პოეტი, მართლაც, აპრილის თვეში დაიბადა, მაგრამ აქ უფრო მეტად მინიშნებაა სხვაგვარ შობაზე. ის დაიბადა, როგორც პოეტი, ამიტომ მოევლინა სამყაროს რაღაც უცნაურად. გაშლილი ვაშლის ყვავილებიდან დაბადება მეტაფორულად მიანიშნებს პოეტის ბუნებასთან ერთიანობაზე. როგორც აღვნიშნეთ, ამ სტრიქონებში უპირველესად, სულიერი, პოეტური შობა იგულისხმება. მისი შობა ისეთივე მშვენიერია, როგორც გაზაფხულზე ვაშლის ყვავილების გაშლა, როგორც პოეზია. სწორედაც სამყაროსეული მშვენიერებაა მისი მშობელი.

აპრილის თვე ბუნების გაღვიძების, განახლების დროა. სიცოცხლე თავიდან იბადება, სამყარო თითქოს ახლდება. აპრილის თვე და ვაშლის გაშლილი ყვავილები პოეტისთვის ის წიაღია, საიდანაც მუდმივად იღებს, სიცოცხლისთვის, განახლებისთვის აუცილებელ ენერგიას. ლექსში ვკითხულობთ:

`მაწვიმს სითეთრე და წვიმის თქეში

მოდის ცრემლებად ჩემს თვალებიდან~.

ნიავის დაბერვაზე ჩამოცვენილი ყვავილები წვიმასავით ეფრქვევა პოეტს თავზე და აღტყინება-სიხარული თვალებიდან ცრემლებად დაედინება. ეს არის, უპირველესად, სიცოცხლის სიხარული. პოეტი მადლიერია ღვთისა, რადგან ეღირსა ამ ცისქვეშეთის ნახვა და დატკბობა მიწიერი მშვენიერებით.

პოეტს სჯერა პოეზიის უკვდავებისა, როგორც ცნობილი ლათინური გამოთქმა ამხელს ამ აზრს: „Ars longa, vita brevis~ – ხელოვნება მარადიულია, სიცოცხლე წარმავალი. პოეტი თავისი შემოქმედებით ქმნის იმას, რაც  წარმავლობას, ხრწნას არ ემორჩილება:

`აქედან ვიცი, მე რომ მოვკვდები,

ამ ლექსს რომ ვამბობ _ ესეც დარჩება,

ერთ პოეტს მაინც გულზე მოხვდება

და ეს ეყოფა გამოსარჩლებად~.

პოეტს სჯერა, რომ არ შეიძლება მისი პოეზია უკვალოდ ჩაიკარგოს დროთა უფსკრულში. ერთი მკითხველი მაინც გამოჩნდება, რომელსაც შესძრავს მისი ნაფიქრ-ნაღვაწი, მისი ტანჯვა თუ სიხარული, პოეტურ სახეებად გარდაქმნილი. სწორედ ეს გაამართლებს მის ამქვეყნად არსებობას. ასე დააკავშირებს პოეტური სიტყვა შემოქმედს მარადისობასთან.  პოეტისთვის ყველაზე ძვირფასი მისი მშობლიური `ორპირის ფშანებია~. სწორედ აქ, ამ ადგილას აახილა თვალი და შეიცნო სამყარო. აქაურმა პეიზაჟებმა მის ლექსებში შემოინახეს ფერი და სურნელი.

ლექსები იყო პოეტის უპირველესი სულიერი საზრდო და ამიტომაც პოეზიის გარეშე ვერც წარმოედგინა სიცოცხლე.  `ლექსები – საგზალი~ – პოეტი მეტაფორულად წარმოაჩენს, რომ ლექსი აცოცხლებს, სიტყვა ასაზრდოებს; სახარებისეული სწავლება: `არა პურითა ხოლო ცხონდების კაცი, არამედ ყოვლითა სიტყვითა, რომელი გამოვალს პირისაგან ღვთისა~ – პოეტისთვის ლოგოსის შემეცნების გზაცაა. ნამდვილი პოეზია ღვთის სიყვარულს აჩენს და აღვივებს.

ტიციან ტაბიძე თავის პიროვნულობას სწორედ პოეზიის გზით წარმოაჩენდა და ამტკიცებდა. აქ, პოეზიის წარმტაც საუფლოში, აუნჯებდა თავის ბედნიერებას, ამიტომაც თვალი, გული და გონება სულ მისკენ ჰქონდა მიპყრობილი, თვითონაც განიცდიდა პოეზიისგან მოგვრილ ღვთაებრივ აღმაფრენას და მკითხველსაც აზიარებდა მხატვრულ სახეებში, სიმბოლოებში გამჟღავნებულ საიდუმლოს.

`ბედნიერებას მას უმალავდნენ~ – ამ სტრიქონებში ულმობელი დრო ირეკლება. საბჭოური იდეოლოგია გულისხმობდა ხელისუფლებისთვის მაამებელი ლექსების თხზვას, რაც უზღუდავდა პოეტს ნებას. ის ხედავდა ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში დამცრობილ, ღირსებააყრილ, დამორჩილებულ, დამოუკიდებლობადაკარგულ ქართველ ერს და იტანჯებოდა. ამიტომაც, ულმობელ რეალობას თავდაღწეული მხოლოდ პოეზიაში, ხელოვნებაში აფარებდა თავს, ეს იყო მისი საკუთარი, ხელშეუხებელი სამყარო. აქ  იყო ბედნიერი, თავისუფალი. ამ სამყაროს უსაზღვრო და თავისუფალ მშვენიერ სივრცეში ის მკითხველებსაც მასპინძლობდა და სიხარულს განაცდევინებდა.

`ქართული მზისა და ქართული მიწის~ ერთგულება კი მის ლექსებს განუმეორებელ მშობლიურ ხიბლს ანიჭებდა, ამიტომაც კითხულობდნენ მაშინაც და ახლაც პოეზიის მოყვარულნი მის ლექსებს ასე ხარბად. ასეთივე გატაცებით წაიკითხავენ მომავალშიც, რადგან მის პოეზიას საერთოდ, და ამ ლექსს განსაკუთრებით, აქვს ის შინაგანი ძალმოსილება, რომელიც თვალნათლივ არწმუნებს მკითხველს  `მეწყერივით~ ლექსის დიდებულებაში.

ხელოვნების მიზანი თავისუფლება და პროგრესია.

ლ. ვ. ბეთჰოვენი

1800 წელს ბეთჰოვენმა ვენაში იტალიელი არისტოკრატები – გვიჩარდები გაიცნო. ამ პატივცემული ოჯახის ქალიშვილს, ჯულიეტას, მუსიკა გაგიჟებით უყვარდა, კარგი მუსიკალური მონაცემებიც ჰქონდა და ფორტეპიანოს გაკვეთილების მიღება ვენის საზოგადოების კერპის, კომპოზიტორ ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენისგან მოინდომა. სიმპათიით აღვსილმა ბეთჰოვენმა ჯულიეტას უფასო გაკვეთილები შესთავაზა, რის სანაცვლოდაც მოსწავლე მასწავლებელს დროდადრო საკუთარი ხელით მოქარგული პერანგებით ასაჩუქრებდა.

1801 წლის ზაფხული კომპოზიტორმა ჯულიეტას დედის ნათესავის, გრაფ ბრუნსვიკის მამულში გაატარა. საყვარელ ადამიანთან ერთად გატარებული ზაფხული კომპოზიტორის ცხოვრებაში უბედნიერესი იყო. ბედნიერებით აღსავსემ, სონატაზე მუშაობა დაიწყო. გადმოცემის თანახმად, ტალავერი, სადაც ის მომაჯადოებელ მუსიკას ქმნიდა, დღემდეა შემორჩენილი. ავსტრიაში მე–14 სონატა „ტალავერის სონატის“ სახელწოდებითაა ცნობილი.

დიდი კომპოზიტორი ადამიანებში მხოლოდ კარგს ხედავდა. ჯულიეტა მას სრულყოფილ და უმანკო ანგელოზად წარმოედგინა, რომელიც მწუხარებისა და მღელვარების გასაქარწყლებლად მოევლინა. ლუდვიგს ქალში სიცოცხლის სიყვარული და სილაღე ხიბლავდა. მათ შორის გაჩენილმა ნაპერწკალმა კომპოზიტორი ცხოვრებისკენ შემოაბრუნა. ბეთჰოვენი უკვე ჯულიეტაზე ქორწინებაზეც ოცნებობდა. მეგობარ ფრანც ვეგელერისადმი მიწერილ მის წერილში ვკითხულობთ: „ახლა მე უფრო ხშირად გავდივარ საზოგადოებაში. ჩემი ცხოვრება უფრო მხიარული გახდა. ცვლილება გამოიწვია სანდომიანმა გოგონამ, რომელსაც ვუყვარვარ და რომელიც მიყვარს. ამ ორი წლის განმავლობაში რამდენიმე ჯადოსნური მომენტი იყო. ნათელი წუთები ჩემს ცხოვრებაში ისევ დაბრუნდა და პირველად ვიგრძენი, რამდენად შესძლებია ქორწინებას ადამიანის გაბედნიერება“.

ლუდვიგს პატარა ბიჭუნასავით შეუყვარდა ნორჩი მოსწავლე. ფუქსავატ ჯულიეტას ხიბლავდა გენიალური კომპოზიტორის ყურადღება და იმავეთი პასუხობდა. გოგონა მაღალ საზოგადოებაში გამოჩენაზე ოცნებობდა, საკუთარ სახლზე, სადაც წვეულებებს გამართავდა, მაგრამ თანდათან მიხვდა, რომ უბრალო ოჯახიდან გამოსული კომპოზიტორი ყოველივე ამას ვერ მისცემდა. ამასთან ერთად, ბეთჰოვენის სიყრუემ თანდათან დაუკარგა მისდამი ინტერესი. ერთ მშვენიერ დღეს ჯულიეტამ ახალგაზრდა გრაფთან გააბა  რომანი და მოულოდნელად ცოლადაც გაჰყვა.

ჯულიეტამ გულგრილად მიატოვა უდიდესი კომპოზიტორი და გამოსათხოვარი წერილიც დაუტოვა, რომელშიც ერთი გენიოსის მეორეზე გაცვლის გადაწყვეტილებას ამცნობდა: „მე მივდივარ გენიოსისგან, რომელიც გამარჯვებულია, მივდივარ გენიოსთან, რომელიც იბრძვის აღიარებისთვის. მინდა, მისი მფარველი ანგელოზი ვიყო“. საყვარელმა ქალმა ლუდვიგს ორმაგი დარტყმა მიაყენა: როგორც მამაკაცს და როგორც მუსიკოსს – ზურგი აქცია მას და ცოლად გაჰყვა გრაფ გალენბერგს, მუსიკის უნიჭო შემქმნელს.

ბეთჰოვენის ფიზიკურ ტანჯვას სულიერიც დაერთო. ის განადგურებული იყო. „საბრალო ბეთჰოვენო, – მიმართავდა საკუთარ თავს, – არ არის შენთვის ბედნიერება ამ ქვეყანაზე“. მარტოსულმა და უბედურმა, საყვარელი ადამიანისგან მიტოვებულმა, გენიალური „მთვარის სონატა“ დაასრულა. მის ამ უკვდავ ქმნილებაში გრძნობების მთელი ქარიშხალი: ვნება, იმედი, ეჭვი, სასოწარკვეთილება, მრისხანება, მწუხარება, ტკივილი და, რა თქმა უნდა, სიყვარულია თავმოყრილი.

ბედნიერი წლები ბეთჰოვენს ძვირად დაუჯდა. ამ სიყვარულმა უფრო მტკივნეულად აგრძნობინა, რა უბედურება იყო სიყრუე და რაოდენ მერყევი იყო მისი მდგომარეობა.

30 წლის კომპოზიტორი მიხვდა, რომ სიყრუის გამო მარტოობისთვის იყო განწირული. შიშმა და იმედგაცრუებამ ბეთჰოვენი თვითმკვლელობაზე ფიქრამდე მიიყვანა, მაგრამ ის მეტისმეტად ძლიერი აღმოჩნდა იმისთვის, რომ სისუსტეს დამორჩილებოდა. „ადამიანო, დაეხმარე საკუთარ თავს!“ – ამ შთამაგონებელი სიტყვებით უმკლავდებოდა ლუდვიგი ყოველდღიურ სირთულეებს.

მხოლოდ მუსიკა თუ შეძლებდა ბეთჰოვენისთვის რწმენის დაბრუნებას. უცნაურია, რომ ყოველივე ამის შემდეგ მან კიდევ ოცდახუთი წელი იცოცხლა.

სულიერ განცდებთან ერთად ტანჯავდა. კომპოზიტორს ყურებში ხმაურიც ტანჯავდა. თავდაპირველად ბგერები ოდნავ დახშული ეჩვენებოდა. საუბრისას გამუდმებით ითხოვდა ნათქვამის გამეორებას. ბოლოს მიხვდა, სმენას კარგავდა. ბეთჰოვენი თავის სნეულებას საგულდაგულოდ მალავდა და ჩუმად იტანჯებოდა.

„მთვარის სონატის“ შექმნის პროცესში კომპოზიტორმა სიჩუმეს ვღარ გაუძლო და, სასოწარკვეთილმა, ტრაგიკული საიდუმლო სკოლის მეგობარ ფრანც ვეგელერს გაანდო: „ჩემი ცხოვრება უბადრუკია. მე ყრუ ვარ, ჩემი ხელობის კაცისთვის კი ამაზე უარესი რა შეიძლება იყოს… რამდენიმე წელია, ყოველგვარ საზოგადოებას გავურბი, რადგან არ შემიძლია, ხალხს ვუთხრა: ილაპარაკეთ ხმამაღლა, იყვირეთ, ვინაიდან მე ყრუ ვარ! ამ ავადმყოფობის დაძლევა რომ შემაძლებინა, მსოფლიოს ჩავიხუტებდი“.

სიყრუის მიზეზი უცნობი დარჩა. შესაძლოა, ეს სმენის ზედმეტი გადაძაბვა ან ყურის ნერვის ანთება ყოფილიყო… ასეა თუ ისე, ლუდვიგს დღედაღამ ტანჯავდა ყურებში ხმაური, შველა კი, სამწუხაროდ, პროფესიონალებსაც არ შეეძლოთ.

აფორიაქებული კომპოზიტორი 1802 წლის 6 ოქტომბერს ცნობილ „ჰაილიგენშტადტის ანდერძში“ ის წერს: „ო,ადამიანებო, რა უსამართლონი ხართ ჩემ მიმართ, ბოროტი, გიჟი, კაცთმოძულე გგონივართ. თქვენთვის უცნობია საიდუმლო, რის გამოც ასეთი გეჩვენებით. ბავშვობიდან მთელი გულითა და გონებით სიკეთისა და ნაზი გრძნობების გამოხატვისკენ მივისწრაფოდი და ყოველთვის დიდი საქმეების აღსასრულებლად ვიყავი მზად. მაგრამ დაფიქრდით, უკვე ექვსი წელია, ავბედით მდგომარეობაში ვარ… მე სრულიად ყრუ ვარ!“

ზაფხული მშობლებს შვილებთან ურთიერთობის მეტ შესაძლებლობას აძლევს. განსაკუთრებით ემზადებიან სკოლამდელთა მშობლები, რადგან მათ შვილებს ცხოვრების ახალი საფეხური ელით. ეს სამზადისი ბავშვის დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის აუცილებელი უნარ-ჩვევებისა და თვისებების განვითარებაზე ზრუნვასაც გულისხმობს.

ვასწავლოთ გარშემო მყოფებთან ურთიერთობა

დღეს ურთიერთობის უნარი მეტად მნიშვნელოვანია. უდიდესწილად მის ქონებასა და გამოყენებაზეა დამოკიდებული ადამიანის წარმატება სხვადასხვა სიტუაციაში. როგორ სწავლობს ბავშვი ურთიერთობას? მთავარი მოდელი, რომლის ქცევასაც ის საჭირო დროს გაიმეორებს, მისთვის მშობელია. ბავშვი გაკვირდებათ თქვენ, აკვირდება თქვენს უნარს, ეკონტაქტოთ გარშემო მყოფებს და გაუცნობიერებლად გბაძავთ. პატრიარქალური პრინციპი, რომ ქუჩაში ან სხვაგან უცნობ ადამიანებთან გამოლაპარაკება ცუდ ტონად ითვლება, რა თქმა უნდა, მოძველებულია და მისი შთაგონებით ბავშვი არ უნდა დააკომპლექსოთ. დრო იცვლება, იცვლება მიდგომები და დამოკიდებულებები, რომლებიც დიდხანს ჭეშმარიტებად მიაჩნდათ.

წაახალისეთ თქვენი პატარას ახალი ნაცნობობა. ესაუბრეთ იმაზე, რითი დააინტერესეს ახალმა მეგობრებმა. ამ ნაცნობობის განმტკიცებისთვის და იმისთვის, რომ შვილის ახალი ნაცნობები თავადაც გაიცნოთ, გამოძებნეთ საბაბი და მიიწვიეთ ისინი შინ.

იზრუნეთ იმაზეც, რომ თქვენი შვილიც საინტერესო გახდეს მათთვის. ბავშვი ჯერ მეტისმეტად პატარაა, რათა გააზრებულად იზრუნოს საკუთარ იმიჯზე და ის მიმზიდველი გახადოს. დაეხმარეთ. უამბეთ ახალი, საინტერესო ამბები, რომლებიც მასაც და მის გარემოცვასაც უთუოდ დააინტერესებს. ასწავლეთ ახალი, საინტერესო თამაშები, თუნდაც თქვენი ბავშვობის, ოღონდ შესძინეთ ამ თამაშს თანამედროვე ელფერი. მოკლედ, ყველაფერი გააკეთეთ იმისთვის, რომ როცა სხვა ბავშვები თამაშობენ, თქვენი შვილი განცალკევებით არ იდგეს, როცა გარშემო მისი თანატოლები მხიარულობენ, ის კალთაზე არ გეკვროდეთ.

განვუვითაროთ დამოუკიდებლობა

სკოლამდეც და სკოლაშიც ამ თვისებაზე ზრუნვა აუცილებელია. ბავშვი უნდა მიეჩვიოს უთქვენოდ ყოფნასაც. თუ აქამდე თქვენი პროგრამა–მაქსიმუმი იყო, ბავშვი მარტო დარჩენილიყო ოთახში და დამოუკიდებლად ეთამაშა, ახლა სხვა ამოცანა გაქვთ: შეგიძლიათ, გამოიყენოთ ახალი მეგობრების არსებობის ფაქტი და პატარა მათთან ერთად გაუშვათ ეზოში სათამაშოდ (თვალის დევნებას აივნიდან ან ფანჯრიდანაც შეძლებთ). თავდაპირველად ნახევარი საათით გაუშვით, შემდეგ ერთით და მიხვდებით, რომ ბავშვმა მისთვის მნიშვნელოვან სიტუაციებშიც კი შეწყვიტა თქვენკენ ყურება, თქვენი დაძახება. ის თავად იღებს პასუხისმგებლობას პატარ-პატარა გადაწყვეტილებებზე.

არის შემთხვევები, როცა ბავშვი ადვილად ვერ “აღწევს თავს” მშობელს. მისი თანატოლები და ამხანაგები თამაშობენ, ის კი ცალი თვალით სულ თქვენსკენ იყურება – ამოწმებს, ხომ არ წახვედით. აქ ისევ ეფექტურად უნდა ავამუშაოთ თანდათანობითი პრინციპი: იმოძრავეთ, ხან ერთი მხრიდან დაენახეთ, ხან მეორიდან, შემდეგ 10-15 წუთით თვალს მიეფარეთ და ისევ გამოჩნდით. დროთა განმავლობაში ბავშვი უთქვენოდ ყოფნასაც მიეჩვევა.

შეიძლება მიმართოთ შთაგონებასაც. ხშირად გაამახვილებინეთ ყურადღება იმაზე, რომ ის უკვე დიდია და თავისუფლად შეუძლია ყოფნა იქ, სადაც დედა და მამა არ არიან. მიანიშნეთ სხვა ბავშვების მაგალითზე, მათ დამოუკიდებლობაზე. ოღონდ აქ სიფრთხილეა საჭირო, რადგან კონკრეტულ თანატოლთან შედარება ზოგჯერ აგრესიას იწვევს. მხოლოდ ის ფაქტიც კი, რომ ვიღაცას სამაგალითოდ უსახავენ, აღიზიანებს ბავშვს: ,,ესე იგი, მე მასზე უარესი ვარ?“

ნებისმიერ თავმოყვარე პიროვნებას გულში მაინც გააღიზიანებს ასეთი სიტუაცია, თქვენი შვილი კი უკვე პიროვნებაა.

შეაქეთ შეუპოვრობისა და მონდომებისთვის

დროდადრო შეაქეთ ბავშვები დამოუკიდებელი მოქმედებებისთვის. თქვენი ქება მას თავდაჯერებას მატებს. მაშინაც კი, როცა რამე არ გამოსდის, იპოვეთ საბაბი მის შესაქებად. მაგალითად, თუ ფეხსაცმლის თასმების შეკვრას ცდილობს და არ გამოსდის, ამისთვის ვერ შეაქებთ, მაგრამ შეგიძლიათ შეაქოთ შეუპოვრობისა და მონდომებისთვის: ,,შენ ყოჩაღი ხარ, ამიტომ აუცილებლად მიაღწევ შენსას და ისწავლი!“

გამოიყენეთ სტიმულები, აუმაღლეთ მოტივაცია

აღზრდაში ძალიან გამოგადგებათ სტიმულის გამოყენება. ცხადია, ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ სტიმული და საჩუქრის დაპირება (მით უფრო – აუსრულებელი). აქ საზღვრის დაცვა ძნელია, მაგრამ ცხოვრებაში ისე ხშირად ვხვდებით ამ ფაქიზ საზღვრებს, რომ თანდათან გამოივრძმედებით.

არ შეცდებით, თუ ბავშვს, რომელიც ქუჩაში გაშვებას გთხოვთ, უპასუხებთ: ,,კარგი, თავად ჩაიცვი და წადი სასეირნოდ“. შესაძლოა, ჩაცმას ბევრი დრო მოანდომოს; სამაგიეროდ, თავად ჩაიცვამს. შესაძლოა, მის ჩაცმულობაში ცვლილებების შეტანა მოგიწიოთ. მშვიდად აუხსენით, რამ განაპირობა ეს და თანდათან ამის საჭიროება შემცირდება

უმიზეზოდ ნუ დაადანაშაულებთ

პატარა შეიძლება დავადანაშაულოთ სხვადასხვა წვრილმანში, მაგრამ შეუძლებელია მისი დადანაშაულება ოჯახის რთულ მატერიალურ მდგომარეობაში. მშობელი არასწორად იქცევა, როცა ბავშვს სწორედ ამ ტვირთს ჰკიდებს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მან ძვირად ღირებული ნივთუ გააფუჭა ან ტანსაცმელი დაიხია. თუ ბავშვმა ძვირად ღირებული ნივთი გატეხა, უფროსმა საკუთარი დანაშაული უნდა იგრძნოს, იმიტომ, რომ შვილს ვერ ჩამოუყალიბა შესაბამისი დამოკიდებულება ამ ნივთის მიმართ, ვერ იზრუნა, ეს ნივთი ბავშვისთვის მიუწვდომელი ყოფილიყო. თუ ბავშვმა ტანსაცმელი დაიხია ან სულაც შემჩნეულია ტანსაცმლის დაუდევარ მოხმარებაში, ის საყვედურს იმსახურებს.

რეკომენდებულია, აუხსნათ პატარას, რომ ტანსაცმელი ფული ღირს, ფულს კი გამომუშავება სჭირდება (რაც არც ისე იოლია). გამომუშავებული ფულით შესაძლებელი იყო რამდენიმე საინტერესო სათამაშოს ან წიგნის, ნაყინის, ტორტის ან კანფეტების ყიდვა, შესაძლებელი იყო ამ ფულის დახარჯვა ატრაქციონებზე, მაგრამ სამწუხაროდ, ახლა ახალი ქურთუკის ან შარვლის შესაძენად მოუწევთ მისი დახარჯვა დახეულის სანაცვლოდ. დარწმუნებული იყავით, მისთვის ასეთი ახსნა გასაგები იქნება და დიდხანს დაამახსოვრდება.

არ შეაშინოთ ავადმყოფობით

სასურველია, შეძლებისდაგვარად ვარიდოთ თავი ბავშვთან და ბავშვის თანდასწრებით ავადმყოფობაზე საუბარს. რა თქმა უნდა, მან უნდა იცოდეს, რომ არსებობს დაავადებები, ისინი სხვადასხვაგვარია,ზოგიერთი – ძალიან მძიმეც. მაგრამ ყოველ წუთას აშინებდე ბავშვს ავადმყოფობით (ცივი არ დალიო, თორემ ყელი აგტკივდება და გლანდებს ამოგაჭრიან! არ მოკიდო ხელი ძაღლს, თორემ მუცელში ექინოკოკი გაგიჩნდება! ბევრი ტკბილი არ ჭამო, თორემ კბილები დაგიჭიანდება და ამოღება მოგიწევს!) – დაუშვებელია. ადამიანისთვის ბუნებრივ მდგომარეობაა ჯანმრთელად ყოფნაა, მით უფრო – ბავშვისათვის. მას უნდა შევუქმნათ რწმენა, რომ მას ვარვითარი დაავადება ბერ მოერია.

შესაძლოა. ამან გააოცოთ, მაგრამ ასეთი რწმენის ადამიანის ორგანიზმს ავადმყოფობისთვის წინააღმდეგობის გაწევის უნარი მეტი აქვს და _ პირიქით. საკუთარი თავის რწმენას მოკლებული, გამოჯანმრთელებაში დაეჭვებული, შეშინებული ადამიანი ავადმყოფობისკენ უფრო მეტად არის მიდრეკილი.

პირველი წიგნი, რომელიც მეორეკლასელმა სასკოლო ბიბლიოთეკიდან გამოვიტანე, არკადი და ბორის სტრუგაცკების „მეწამული ღრუბლების ქვეყანა“ იყო. მახსოვს, სიტყვა „მეწამულის“ მნიშვნელობა არ ვიცოდი და შინ მისვლისთანავე ვიკითხე. როგორც ჩანს, წიგნის არჩევისას ჩემი ყურადღება დარჩენილმა ორმა სიტყვამ მიიპყრო – ვინ იცის, რა წარმოვიდგინე მის გადაშლამდე, რა მოლოდინით დავიწყე კითხვა, რამდენიმე გვერდს კი ვერაფრით გავცდი. არ გამოდგა ის საკითხავი, რომელსაც თუნდაც ყველაზე მონდომებული მეორეკლასელი რამეს გაუგებდა.

წაუკითხავად დარჩენილი ეს წიგნი ურსულა ლე გუინის „წყვდიადის მარცხენა ხელმა“ გამახსენა. „ფანტასტიკური ბიბლიოთეკის“ სერიით გამოცემულ წიგნებს ერთი კარგი გოგოსთვის ვყიდულობ ხოლმე და, სიმართლე რომ ვთქვა, ძირითადად იმიტომ ვკითხულობ, მასთან სასაუბრო კიდევ ერთი თემა რომ მქონდეს. ურსულა ლე გუინის რომანი სწორედ იმის შესახებაა, რაც ყველაზე მეტად აინტერესებთ ბავშვობასა და დიდობას შორის მოქცეულ, ყოველდღიური ამოცანების სირთულით შეწუხებულ, სამყაროს მთავარი გამოცანის წინაშე აღმოჩენილ გოგოებს. როგორც ვიცი, ბიჭებსაც.
სქესი. ერთიც და მეორეც. საკუთარ სხეულზე დაკვირვება. საკუთარი სხეულის შესწავლის მცდელობები. სად იწყება და სად მთავრდება. რა იწყება და რა მთავრდება. ის, რითაც მეორე ადამიანისგან განსხვავდები. ის, რითაც სხვებს ჰგავხარ და სხვების ნაკვალევს მიჰყვები – დიდ ნაფეხურებში პატარა ფეხებს ადგამ, დაკვირვებით, დაძაბული გამომეტყველებით.
სქესის საკითხი მტანჯველი საკითხია. ამიტომაც არის ურსულა ლე გუინის წიგნის მთავარი გმირის გვარი „აი“ – ტკივილის გამომხატველი წამოძახილი. ის ერთადერთი დედამიწელია, რომელსაც წიგნის გვერდებზე ვხვდებით – შორეულ პლანეტაზე მეტად მნიშვნელოვანი მისიით წარგზავნილი, ამ პლანეტის მკვიდრთა აზრით, მუდმივად აღგზნებული, სქესობრივი კავშირისთვის მზადმყოფი, ანუ გარყვნილი. „ვიღაცამ „უცხოპლანეტელზე“ ჩამოაგდო სიტყვა და როცა სახელი ვიკითხე, ადამიანის ყელიდან ამოჭრილი ტკივილის გამომხატველი შეძახილი გავიგე. ახლა სძინავს. მკლავები უცახცახებს – კუნთების დაღლის ბრალია. ჩვენ გარშემო მთელი სამყარო – ყინული და ქვა, ფერფლი და თოვლი, ცეცხლი და წყვდიადი – თრთის, იგრიხება და ბუტბუტებს. წუთის წინ გარეთ გავიხედე. წყვდიადის თავზე დამხობილ ღრუბლებში ვულკანი მკრთალი წითელი ყვავილივით ელვარებდა“, – წერს დღიურში ესტრავენი, წიგნის ყველაზე მომხიბვლელი გმირი, ამ ყინულის, ფერფლისა და წყვდიადის შვილი.
მეშვიდე თავში, რომელსაც „სქესობრივი საკითხი“ ეწოდება, შთამბეჭდავად არის მოთხრობილი შორეული პლანეტის მკვიდრთა ფიზიოლოგიურ თავისებურებებზეც და ამ თავისებურებებით განსაზღვრულ სოციალურ კავშირებზეც. მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი მათსა და დედამიწელებს შორის ისაა, რომ იქაურები ანდროგინული არსებები არიან, სქესობრივი ციკლის უმეტეს ნაწილს სომერის ფაზაში ატარებენ – სქესობრივად არააქტიურები. კემერის, ანუ ურთიერთლტოლვის ფაზა რამდენიმე დღეს გრძელდება. სწორედ ამ დროს ხდება სქესის განსაზღვრა – კემერში მყოფი, პარტნიორის გავლენით, ან ქალად იქცევა, ან კაცად. ამ ფაზის დასრულების შემდეგ კი ის ისევ სრულყოფილ ანდროგინად გვევლინება. „მათი საზოგადოებრივი წყობილება, მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა და ვაჭრობა, მათი დასახლებების სიდიდე, მათი თქმულებებისა და ამბების შინაარსი – ყველაფერი სომერ-კემერის ციკლს არის მორგებული. თვეში ერთხელ ყველა ისვენებს; კემერში მყოფს, ვინც უნდა იყოს იგი, არავინ აიძულებს და ავალდებულებს რამის კეთებას […] ვნებების ყოველთვიურ ტანჯვასა თუ ზეიმს ყველა გზას უთმობს“.
რადგანაც პლანეტა გეთენზე ნებისმიერი არსება შეიძლება ქალი და დედა გახდეს, იქ არ არსებობს ის განსხვავება, რაც სხვა პლანეტებზე ქალებისა და კაცების ყოველდღიურ რუტინასა თუ სოციალურ როლებს შორისაა. უფლება-მოვალეობებს თანაბრად ინაწილებენ, თანასწორობის იდეალიც მეტ-ნაკლებად მიღწეულია. რაც უფრო წარმოუდგენელ სივრცეებს სწვდება მწერლის წარმოსახვა, მით უფრო საგრძნობი ხდება მისი ირონია. წიგნიც, აღწერილი დრამატული მოვლენების მიუხედავად, სულ უფრო სახალისო საკითხავად იქცევა.
მოზარდობის ხანაში, როცა მეტისმეტად ბევრს ფიქრობ სქესთან დაკავშირებულ ყველა წვრილმანზე, მუდმივად რაღაცის ამოხსნასა თუ განსაზღვრას ცდილობ, ურსულა ლე გუინის „წყვდიადის მარცხენა ხელი“ მართლაც საჩუქარია – გამოწვდილ ხელში ჩადებული ფილოსოფიური სათამაშო. ავტორი სააზროვნო ამოცანებს გთავაზობს და იქვე გახსენებს, როგორი დამღუპველი შეიძლება იყოს ზედმეტი სერიოზულობა: „გაითვალისწინეთ: შვილს მამასთან ან დედასთან ფსიქო-სექსუალური კავშირი არ აქვს. ზამთარზე ოიდიპოსის მითი არ არსებობს“.
ცხოვრება ოიდიპოსის მითის გარეშე. ცხოვრება მტანჯველი სექსუალობისა და მუდმივი ურთიერთლტოლვის გარეშე. შეიძლება ითქვას, რომ შორეულ პლანეტაზე თითქმის სამოთხეა – წყვდიადში გაწოლილი ღრუბლების ქვეყანა.

ზამთარი პლანეტა გეთენის მეორე სახელია.