ვინ არ იცის დრაკონის ამბავი, რომელმაც სიყვარულის დიდი ტვირთის მარტოკამ ტარება ვერ შეძლო, ამოთხარა ორმო და შიგ ჩასძახა. ორმოზე ხე ამოვიდა, ხეს ქარმა დაუბერა, ტოტმა ტოტს უთხრა სიყვარულის ამბავი, ხემ ხეს. საიდუმლო ყველამ გაიგო.

ამ ამბავს, 1956 წლის მარტის დღიურში, გურამ რჩეულიშვილი წერს. გურამი ჯერ მხოლოდ 22 წლისაა და თავგადასავლის, სიყვარულის, მოგზაურობის, შემოქმედების ვნებით ატანილს და ამ ვნების ბარგ-აკიდებულს გაუწევია შორეულ გზებზე სახეტიალოდ.

ცხოვრების გზებზე, უფრო სწორედ. და ამ გაგანია 1956 წლის მარტში, ვინ წარმოიდგენს, რომ გურამს სულ რაღაც ოთხი წელიღა დარჩა ამ ვეებერთელა ვნებების გამოსახატად, მათგან გასათავისუფლებლად.

თუმცა, ვინ ითვლის მის გვერდით წლებსა და დღეებს, გურამ რჩეულიშვილი ხომ ის მოვლენაა, ვისთანაც დრო ვერასდროს ვერაფერს გახდება, ვინც თავისივე მოთხრობების გმირი რაშებივით გადაუქროლა დროის და სივრცის განზომილებებს, ჩვენ ამ რაშების ფლოქვებისგან ავარდნილი ვერცხლისფერი მტვერი წავიკითხეთ ჯერ.

ჰო, სულ ასე მგონია, რომ ჯერ კიდევ არაფერი ვიცით მარადიულად 26 წლის ბიჭზე, რომელზეც უკვე ამდენი დაიწერა და ითქვა, რომელიც არამხოლოდ თავისი თაობის, არამედ ყველა მომავალი თაობის ყველა გოგოს  ერთი დღით მაინც ჭეშმარიტი სიყვარულით უყვარდა და ამ სიყვარულმა ღირსების განცდა გაუმძაფრა, გაალამაზა; ბიჭზე, რომელმაც თავად დაგვიტოვა ზღვა შემოქმედება, რათა უფრო კარგად ჩავიძიროთ, ჩავყურყუმალავდეთ, ჩავუწვეთ შეუცნობლის ფსკერს…

4 ივლისს გურამ რჩეულიშვილის დაბადების დღე იყო. 23 აგვისტოს მისი გარდაცვალების დღე დადგება. ეს _ ამქვეყნიური ქრონიკისთვის, საბედისწერო ციფრების წარწერა მისი სახელის ქვეშ… ისე კი, გურამის ბიოგრაფია ალბათ გაცილებით შორიდან დაიწყო, უხნესი დროიდან, შესაძლოა, ეს სულაც იმ დროს დაემთხვა, როცა ადამიანის სული იმ ფორმით ყალიბდებოდა, რა ფორმითაც ის ჩვენ მოგვეცა.

სხვაგვარად, ამხელა გამოცდილება ასეთ ახალგაზრდა სულში და სხეულში _ ძნელი დასაჯერებელია. ვკითხულობ მის წიგნებს _ მოთხრობებს, დღიურებს, პიესებს, ლექსებს, და მაკვირვებს ეს დიდებული გამოცდილება. ახალგაზრდული ვნებით განახლებული, მომავლის ძალით აყვირებული დიდი ადამიანური დრო, რომელსაც გურამი გვახსენებს.

მისმა დამ, მარინე რჩეულიშვილმა, ფასდაუდებელი ღვაწლი გასწია საიმისოდ, რომ გურამ რჩეულიშვილის შემოქმედება მკითხველისთვის სრულყოფილად, კომპეტენტური შენიშვნების და კომენტარების  დართვით გაეცნო. ცნობილია, რომ მან წერა 22 წლის ასაკში დაიწყო და გარდაცვალებამდე იმხელა შემოქმედება შექმნა, რომ ესაც გაკვირვებას და აღტაცებას იწვევს _ რამხელა ძალისხმევა, შესაძლებლობა აქვს ადამიანის შემოქმედებით სულს, რა სიმაღლის ამოფრქვევას შევესწრებით ხოლმე, როცა განგება ჩაიფიქრებს და ვინმეში ამ სულს აამეტყველებს!..

გურამ რჩეულიშვილის რამდენიმე მოთხრობა სასკოლო პროგრამაშიცაა შეტანილი და ეს შესანიშნავია. მოსწავლეები, როგორც წესი, უპირობო აღფრთოვანებით კითხულობენ და ეცნობიან მის შემოქმედებას და ბიოგრაფიას, მოსწონთ და იზიდავთ მისი პიროვნული ხატი, რომელიც მისსავე მთხრობებშიც მკაფიოდ ჩანს (გურამი ხომ ის შემთხვევაა, ვისზეც იტყვიან _ „როგორც წერს ისე ცხოვრობსო, და პირიქით“); მისი საქციელი, თვისებები, ენერგია _ ეს ყველაფერი გადამდებად მოქმედებს ახალგაზრდებზე, მე ბევრი მინახავს, ვისი ცხოვრებაც შეუცვლია კიდეც გურამის პიროვნულ მაგალითს, ბოლოს და ბოლოს, ამ ადამიანთა შორის ვარ თავად მეც, და სიკვდილამდე დავრჩები მისი მადლიერი, რადგან გურამ რჩეულიშვილმა საჭირო დროს და საჭირო ძალით, პირდაპირი მნიშვნელობით _ გადამარჩინა.

ეს იმ გაუგებარ, სევდიან 90-იანებში იყო, ჩვენი ბავშვობის ნალექიან წლებში, როცა შინ და გარეთ ერთნაირი უკუნი იდგა, ამ სიტყვის ყველანაირი გაგებით (ომი, უშუქობა, უღონობა, უგონობა…). გურამ რჩეულიშვილის მოთხრობების კრებული ვიპოვე, გარეკანზე მზისკენ მოწითალო ცხენით მიმქროლავი მხედრით, იმ წიგნს დავათენე მთელი ზამთარი, ათჯერ, ოცჯერ, მეტჯერ წავიკითხე, სანთლის შუქზე, გათოშილ ოთახში, ხელთათმანებიანი ხელებით ვფურცლე და ვფურცლე და ყოველ წაკითხვაზე ახალი ნაკადით შემოდიოდა ჯერ აქამდე განუცდელი იმედი, იმედს შუქი მოსდევდა, შუქს ძალა, და თანდათან ვგრძნობდი, რომ ხელში რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი მეჭირა _ თოთო სამყარო, რომელიც ამ ომებს, ამ სიკვდილებს, ამ ჯოჯოხეთებს გადაურჩა და ახლა ჩვენს გადარჩენას ცდილობს!.. არასდროს აღარაფერი ყოფილა ასეთი შთამბეჭდავი როგორც მაშინ, მერე ბევრჯერ ვიხსენებდი იმ წუთებს, დღეებს და ღამეებს და ვამოწმებდი კიდეც ეჭვიანი ფიქრებით _ ხომ არ გადავაჭარბე რამე, ძალიან ხომ არ მოვიხიბლე და რამე გამომრჩა… მაგრამ არა, პირიქით, ეს ისეთი სუფთა და მშვენიერი აღტაცება იყო, ისეთი უანგარო გადარჩენა, ისეთი მუდმივად გასახსენებელი და მოსაყოლი!..

ჰოდა, სადაც შემიძლია ყველგან ვყვები, სადაც შემიძლია ყველგან გურამზე ვსაუბრობ, მეც მინდა სხვებსაც ჰქონდეთ ასეთი წუთები, სხვებიც გალამაზდნენ, სხვებიც გადარჩნენ!..

ამ ივლისის დღეებში კიდევ ერთხელ გადავიკითხე მისი დღიურები. ზოგი ფანქრით, ზოგიც კალმით, ლურჯ ან სხვა ფერის რვეულებში ნაწერი (როგორც მარინე რჩეულიშვილი აღნიშნავს) მისი ცხოვრების ქრონიკა. ოთხწლიანი ცხოვრების _ დიდი მყვირალობის ამბები.

მყვირალობა ირმების მდგომარეობაა, როცა ხარი და ფური ერთმანეთს დაეძებენ, მთიდან მთაზე გასძახიან, ქედებს, კლდეებს და ხევებს აზანზარებენ. ვისაც ერთხელ მაინც ამ მყვირალობისთვის მოუსმენია, იგრძნობდა ბუნების შემაძრწუნებელ ვნებას, ამ ვნების გამოხატვის საშინელ სილამაზეს… ქართულად ეს ვნება კარგად ჟღერს: „მყვირალობა“. გურამიც ხშირად ახსენებს თავის დღიურებში. „ჩემი ყვირილი ღრიალში იზრდება და საცაა დამაყრუებს. დავეხეტები და დავეძებ. უნდა ვიოვო, ვინ ვიპოვო?..“ აქ მხოლოდ ქალის ძებნაზე, ქალის გამო მყვირალობაზე არაა საუბარი. ეს გურამის უკიდეგანო სულიერი ვნების და ენერგიის ამოძახილია, ეს მისი მაძიებლობაა _ დიდი ღვთაებრივი შუქის, ძალის, სიყვარულის!..

ოთხი წელი გაგრძელდა მისი მყვირალობის დრო. ეს მუდმივი ექსტაზის მდგომარეობასავითაა, თითქოს გამუდმებით ჩართული ხარ რაღაც კოსმიურ გამოსხივებაში და ეს შენს ბედისწერადაც იქცევა, ეს გფლეთს სხვა ადამიანური მატერიისგან და გტოვებს ცარიელ შუქს, არა _ ჯერ წყვდიადს, უკუნს, რომელმაც დიდი სინათლე უნდა შვას. სწორედ ამიტომაა, რომ გურამ რჩეულიშვილის შემოქმედებაში არის ამხელა, დაწმენდილი შუქი. ეს მის ბიოგრაფიაში გავლილი წყვდიადის შედეგია, მისი შინაგანი სულიერი ორომტრიალი, მისი მუდმივ გამოსხივების ველში ყოფნა, სადაც თანაბარი ძალით ტრიალებს ცოდვა და მადლი, ტკივილი და სიხარული. თანაბარი და, რაც მთავარია _ გაასმაგებული ძალით.

„სანამ ამბავი _ სიკვდილი არ შემიძლია, უნდა ვწერო მასზე. როცა გამოილევა, თავს მოვიკლავ, ალბათ _ ეს იქნება ერთადერთი ამბავი, თანაც ყველაზე ღირსშესანიშნავი ჩემს ცხოვრებაში, რაზეც ვერ დავწერ“.

ესაც მისი დღიურიდანაა. სიკვდილი გურამმა თვითონ გამოიხმო _ თავისი მუდმივი ექსტაზით. თანაც როგორი სიკვდილი! ერთადერთი ფაქტობრივი შეცდომაა ამ ჩანაწერში _ მან ამ მშვენიერ სიკვდილზე (თვითმკვლელობას გულისხმობდა მაგრამ ადამიანისთვის თავის გაწირვა _ რაც მისი სიკვდილის მიზეზი გახდა _ რაღაც მომენტში შესაძლოა თვითმკვლელობადაც მივიჩნიოთ) უკვე დაწერა, თავის ყველა ტექსტში ამ სიკვდილზე წერდა, საკუთარ თავსაც და ადამიანებსაც ისე აჩვევდა, როგორც ყველაზე ამაღლებულ და ღვთაებრივ გამოგონებას. როგორც სამაგალითო საქციელს, რომელიც მარადისობაში შეგიძღვება.

გურამი იმ დრაკონს ჰგავდა, ვისი ამბითაც ეს წერილი დავიწყე _ თავისი ტვირთი _ სიყვარული ვეღარ დაიტია, ორმო ამოთხარა და ჩასძახა. ამ ჩაძახილზე ორმოდან ხე ამოვიდა. ხის ტოტმა ტოტს უთხრა, ქარმა კი სიყვარულის ამბავი სხვა ტოტისკენ წაიღო. მალე ის მთელ ქვეყანას მოედო.

გურამ რჩეულიშვილის ამბავი მთელმა ქვეყანამ იცის. ეს ამხნევებს ამ ქვეყანას, პასუხისმგებლობასაც სძენს და თავისუფლების ღვთაებრივი ძალითაც აშლევინებს მკლავებს სამყაროში.

და ბოლოს, ამ ამბავში კიდევ ბევრი საიდუმლოა. ჯერ ჩვენ ყველაფერი არ გაგვიგია. კიდევ ბევრი ტოტი უნდა დაირხეს და ბევრმა ქარმა გადაიქროლოს, სიყვარული კი პლანეტებში გაქვეყნდეს…

არასასურველი ქცევის სამართავად ბავშვის დასჯა რომ გამოსავალი არ არის და მას კარგი ქცევის წახალისების სტრატეგია სჯობს, ამაზე სპეციალისტები უკვე კარგა ხანია საუბრობენ. თუმცა, ამის მიუხედავად, ყოველდღიურად ვაწყდებით მოზარდებზე ძალადობისა თუ მათი დასჯის სცენებს როგორც საზოგადოების თავშეყრის ადგილებში, ისე სასწავლო დაწესებულებებში (ბაღებში, სკოლებში და სხვ.). მკითხველისთვის ყოველთვის ემოციურია ეპიზოდები წიგნებიდან, რომელიც არასრულწლოვნების გაროზგვას, ხელებზე სახაზავის დარტყმასა თუ სხვა ტიპის დასჯას ასახავს. სამწუხაროდ, ეს ჩვეული პრაქტიკა იყო საუკუნეების განმავლობაში და მას ზოგან დღესაც მიმართავენ.

ქვემოთ მოყვანილი ფრაგმენტები ცნობილი მწერლების წიგნებიდან, ვფიქრობ, მშობლებს დააფიქრებს, მასწავლებლებს დაეხმარება ამ თემაზე დისკუსიის გამართვაში, მოსწავლეებს კი უბიძგებს, მეტი მასალა მოიძიონ მხატვრული ლიტერატურიდან თუ კინემატოგრაფიიდან, რაც ზუსტი ანარეკლია ხოლმე დროისაც და ნაწარმოებების შექმნის ადგილისაც.

ბავშვობის დროინდელი ფსიქოლოგიური ტრავმები, რომელიც ფიზიკურ დასჯას უკავშირდება, ხშირ შემთხვევაში ღრმა კვალს ტოვებს მოზარდზე, გავლენას ახდენს პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესზე, მთელი ცხოვრების განმავლობაში მიჰყვება ადამიანს, აისახება ხასიათზე, განსაზღვრავს შეხედულებებს, ქმედებებს და სხვ. ამიტომ მასზე დაკვირვება, მსჯელობა სკოლაში და გამოსავლის პოვნა აუცილებელი მგონია. მოდით, ერთად გადავავლოთ თვალი, რა სახეცვლილება განიცადა ამ, დღეისთვის უკვე მიუღებელმა, ქმედებამ სხვადასხვა ეპოქაში და როგორ აისახა ის რამდენიმე ქვეყნის ლიტერატურაზე.

*

აკაკი წერეთლის „ჩემი თაგადასავალი“, 1894-1908 წწ.

„მახსოვს და არც დამავიწყდება ჩემს დღეში: ერთი რუსის ბავშვი იყო – კრიჟანოვსკი, ძლიერ მოუსვენარი რამ, მაგრამ სხვებრ კარგი იყო. ერთხელ ნახევარი საათით დააგვიანდა კლასში მოსვლა და დირექტორმა „გააროზგვინა“; იმ დღესვე გაკვეთილი არ იცოდა და მასწავლებელმა „გააროზგვინა“; სწავლა რომ გათავდა, ზედამხედველმა „გააროზგვინა“: სახლში გიცელქია და მეზობლის ბავშვისათვის ქვა გისროლია – გიჩივლესო! ამითაც ვეღარ გადარჩა. ყველამ ერთად დააბეზღეს ინსპექტორს და იმანაც მოუნდომა „გაროზგვა“. ეს ინსპექტორი შეუბრალებელი რამ იყო და მისი ისე ეშინოდათ, როგორც სულთამხუთავისა. კრიჟანოვსკიმ, ტანჯვა რომ ვეღარ აიტანა, იშვირა ხელი და ფეხი და გადავარდა რიონში. რომ შემთხვევით იქვე არ დასწრებოდა ერთი მეგრელი მოსწავლე, ძალიან კარგი მცურავი, დაიღუპებოდა. ისე ცემა-ტყეპას ხომ ანგარიში არ ჰქონდა. ვაი, მისი ბრალი, ვისაც კარგი ხუჭუჭი თმა ჰქონდა! ერთ ყმაწვილს, გვარად ჭაჭიაშვილს, დიდი ყურები ჰქონდა. დიდი და პატარა ყველა ყურებში ავლებდა ხელს. ერთხელ გამხეცებულმა ზედამხედველმა შუამდი აახლიჩა ყური; გაუსივდა და მხოლოდ რამდენიმე დღის განმავლობაში ისევ დაუწყო შეხორცება. მაგრამ ვინ აცალა შეხორცება! სტაცებდნენ ხელს და ხელახლა აგლეჯდნენ… ასე რომ გავიდა სასწავლებლიდან. ერთ მოსწავლეს – კლდიაშვილს – პირით დაჰკრა შუბლზე „ლინეიკა“ და თავთხლე გადაადინა, ძვალიც კი გაუტეხა. გულშემოყრილი ბავშვი შინ წაიღეს. ამ გარემოებისათვის ყურადღებაც არავის მიუქცევია. ამისთანები რამ უთვალავი იყო. ღვთის მადლით, მე ამცილდა ტანჯვა და ერთხელ მეტად არ გავლახულვარ, მაგრამ ეს ერთიც საკმაო იყო, მთელი ჩემი სიცოცხლე მოეტანჯა! დირექტორმა რომ მიმიყვანა, იმ დღიდან ჩემი მასწავლებელი სულ გულაღრენილი იყო ჩემზე და, თუკი შემთხვევა ექნებოდა, რასაკვირველია, არ დამზოგავდა. ერთხელ რომელიღაც მოსწავლემ ხაჭაპურები მოიტანა კლასში და ლატარიაში ჩააგდო თითო კაპეიკად, ყველამ მოაწერა ხელი. წამძლია სულმა და მეც მოვაწერე. შემოგვესწრო მასწავლებელი და იწყინა, როგორ გაგიბედიათ ხელის მოწერაო! აიღო დიდი, უშველებელი „ლინეიკა“ ხელში. თითო-თითოდ გაჰყავდა ხელის მომწერლები; ჰკითხავდა: რომელი ხელით მოაწერეო? და, პასუხს რომ მიიღებდა, დაჰკრავდა ხოლმე, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა. „კიდევ მოაწერო?“ – ეკითხებოდა დაცინვით. მე ყველაზე ბოლოში ვეწერე, რადგანაც ჩემი გვარი წილზეა, და „ჟურნალში“ ანიდან იწყება გვარების წერა. იმ დროს საბა ორბელიანის იგავ-არაკები წაკითხული მქონდა და მომაგონდა ოფოფის ხრიკი, თავის გადარჩენა რომ უნდოდა და მელა გააბრიყვა. იმ განყოფილებაში წერის გაკვეთილი იყო. მე ვიფიქრე, რომ, თუ მარჯვენა ხელი მეტკინა, წერა გამიფუჭდება და მოდი მარცხენას გავიმეტებ-მეთქი. მეც რასაკვირველია მითხრა: „აბა დამნაშავე ხელი გამოაშვირეო!“ მე მარცხენა გავუშვირე. ჯერ დამკრა და მერე ეჭვი შეიტანა, რასაკვირველია განგებ, მარცხენა ხელით როგორ მოაწერდიო? რომ გამოვუტყდი, მარჯვენა ხელზეც დამკრა და გამიშვა. ტკენა ხომ ტკენა იყო, მაგრამ მე ის უფრო მტანჯავდა, რომ ჭკუა წავაგე და ორი „ლინეიკა“ დამკრეს, მაშინ როცა სხვები კი თითოთი გადარჩენ! ვტიროდი, ხელი მიკანკალებდა და, რასაკვირველია, კარგად ვეღარ დავწერდი!.. ნაწერები რომ გაარჩია მასწავლებელმა, დამიწუნა და კიდევ დამკრა „ლინეიკა“: უკეთ დაწერეო! კლასის გათავებამდი ოთხჯერ კიდევ დამკრა!.. ის დღე იყო და მას აქეთ ვეღარ გამოვბრუნდი. არ იქნა ვეღარ გადავიგდე გულზე ეს შემთხვევა. წერაში ხელი გამიფუჭდა და დღესაც კიდევ გაურკვევლად ვწერ; ვინც ჩემ ნაწერებს დახედავს, გაუკვირდება, რომ ზოგან კარგი ხელია და ადგილ-ადგილ კი ნაჯღაბნი და გაუგებარი. ეს მაშინ მემართება, როცა ინსტიქტურად მაგონდება ხოლმე მაშინდელი ჩემი ტანჯვა. ეს შემთხვევა რა გასახსენებელი იყო, მაგრამ მიტომ ვამბობ, რომ მშობლებმა და მასწავლებლებმა იგულისხმონ, თუ რა ძნელია სათუთ ბავშვებთან სასტიკად მოპყრობა და რა შედეგი მოჰყვება ხოლმე…“

*

ფრანც კაფკას „წერილი მამას“, 1919 წ. (გერმანულიდან თარგმნა დევი ბერძენიშვილმა)

„ბავშვობის მოგონებიდან უშუალოდ მხოლოდ ერთი შემთხვევა მახსენდება. შეიძლება ის შენც გახსოვდეს. ერთ ღამეს წყალს განუწყვეტლივ და წუწუნით ვითხოვდი, ალბათ არა იმის გამო, რომ წყლის დალევა მინდოდა, არამედ, სავარაუდოდ, ნაწილობრივ თქვენს გასაბრაზებლად, ნაწილობრივ კი გასართობად. მას შემდეგ, როცა ძლიერმა მუქარებმა არ იმოქმედა, შენ საწოლიდან გამომიღე, აივანზე გამიტანე და ერთხანს იქ მარტო, ღამის პერანგის ამარა, დაკეტილ კარს მიღმა დამტოვე. იმის თქმა არ მინდა, რომ ეს არასწორი იყო, შესაძლებელია, სხვა გზით შუაღამისას მოსვენების მიღწევა შეუძლებელი იყო, ამით მხოლოდ შენი აღზრდის მეთოდების და ჩემზე  მათი ზემოქმედების დახასიათება მსურს. ამის შემდეგ, რა თქმა უნდა, დავმორჩილდი, მაგრამ შინაგანად მოვტყდი. ჩემი აზრთა წყობით ვერაფრით შევძელი, წყლის დალევის სრულიად გასაგები, თუნდაც უშედეგო თხოვნის და ოთახიდან ჩემი გამოძევებით გამოწვეული ენით აუწერელი საშინელების ერთმანეთთან დაკავშირება. წლების შემდეგ ისევ მტანჯავდა იმის წარმოდგენა, რომ უზარმაზარ კაცს, მამაჩემს, უმაღლეს ინსტანციას, თითქმის უმიზეზოდ, შუაღამეს შეუძლია მომიახლოვდეს, საწოლიდან გამომაძროს და აივანზე გამიტანოს. აი, თურმე მისთვის როგორი არარაობა ვყოფილვარ.

იმ დროს ეს მხოლოდ უმნიშვნელო დასაწყისი იყო, მაგრამ საკუთარი არარაობის ხშირი განცდა (განცდა, სხვა მხრივ, კეთილშობილი და ნაყოფიერი) დიდწილად შენი გავლენის შედეგია. მე მხოლოდ ცოტაოდენი წახალისება, ცოტა მეგობრობა, საკუთარი გზით სიარულის მცირე შესაძლებლობა მსურდა, შენ კი ეს დამიხშე, რა თქმა უნდა, ყველაზე კეთილი განზრახვით, რადგან ჩათვალე, რომ სხვა გზით უნდა წავსულიყავი. თუმცა საამისოდ არ ვვარგოდი“.

*

მაია ენჯელოუს „ვიცი, რად გალობს გალიის ჩიტი“, 1969 წ. (ინგლისურიდან თარგმნა ანი კოპალიანმა)

„თავიდან მეგონა, მეხუმრებოდა. უშნო ხუმრობა მეგონა, რომელსაც ასე დაამთავრებდა: „და მე რატომ არაფერი გამომიგზავნა?“ მაგრამ ერთი წუთის შემდეგ ოთახში ატმის ხისაგან გამოთლილი გრძელი, დრეკადი წკეპლით დაბრუნდა, რომელსაც ჯერაც ხილის თავბრუდამხვევი სუნი ასდიოდა. მან თქვა:

– დაიჩოქე! ბეილი უმცროსო, შენც აქ მოდი.

სამივე მუხლებზე დავეცით და მან დაიწყო:

– მამაო ჩვენო, შენ კარგად უწყი ყოველი გასაჭირი შენი მორჩილი მხევლისა. შენი შემწეობით ორი ვაჟკაცი აღვზარდე და ფეხზე დავაყენე. ბევრჯერ მგონებია, რომ ფარ­ხმალს დავყრიდი, მაგრამ ყოველთვის მაძლევდი ძალას, გზა გამეგრძელებინა. უფალო, ახლაც ჩაიხედე ჩემს დამძიმებულ გულში. ძალ­ღონეს არ ვიშურებ, ჩემი შვილიშვილები შენს კვალს შევუყენო, მაგრამ ეშმაკი ყოველ წამს ფეხს მიდებს. მაშინ, როდესაც მთელი ცხოვრება შენს სახელს ვადიდებდი, რას ვიფიქრებდი, თუ ოდესმე ჩემს ჭერქვეშ ღვთის გმობა გაისმებოდა, უფალო. და მას ყრმათა ბაგენი წარმოთქვამდნენ. მაგრამ შენ ბრძანე, რომ სამყაროს აღსასრულისას ძმა ძმის წინააღმდეგ აღსდგება, ხოლო შვილები მშობლებს აუმხედრდებიან. ბრძანე, იქნება კბილთა ღრჭენა და ხორცთა თელვა. მამაო, მუხლებზე ვხოხავ შენ წინაშე და გთხოვ, მიუტევე ამ ბალღს.

ახლა კი უკვე მთელი ხმით ვბღაოდი. დედუს ლოცვა კი ყვირილში გადაიზარდა და ხმა კუპრივით ჩაუსქელდა. მივხვდი, ჩემი დანაშაული უპატიებელი იყო და მძიმე სასჯელიც მომეზღვებოდა. მაღაზიაც კი უპატრონოდ მიაგდო, რომ ღვთის წინაშე ჩემთვის ნამუსი მოეწმინდა. როდესაც მორჩა, სამივე ვტიროდით. მან თავისკენ მიმიზიდა და ორიოდეჯერ გადამარტყა წკეპლა. ცოდვისგან მოგვრილმა გაოგნებამ და ლოცვით გამოწვეულმა კათარსისმა ქანცი გააცალა მას.

მაშინ დედუს არაფერი აუხსნია, მაგრამ მოგვიანებით, იმავე საღამოს, აღმოვაჩინე, რომ ჩემი გამათრახების მიზეზი იყო ფრაზა „სიმართლე გითხრა“. დედუმ აგვიხსნა, რომ „იესო იყო გზა ხსნისა, სინათლე და სიმართლე“, და ყველა, ვინც ამბობს „სიმართლე გითხრა“, გულისხმობს „იესოს შესახებ გესაუბრო“, ხოლო მის სახლში უფლის სახელის მოხსენიება ამაოსა ზედა აკრძალულია. როდესაც ბეილიმ ჩემს დასაცავად თქვა, თეთრკანიანები „სიმართლე გითხრას“ უბრალოდ საუბრის წამოსაწყებადაც ამბობენო, დედუმ გააწყვეტინა, რომ თეთრკანიანების ბაგეები ყველაზე მეტადაა შებილწული, ხოლო ყოველი სიტყვა, მათი პირიდან წარმოთქმული, უფალს განარისხებს“.

*

სვეტლანა ალექსიევიჩის „ცინკის ბიჭები“, 1989 წ. (რუსულიდან თარგმნა ზურაბ ქუთათელაძემ)

„რატომ მაიძულებთ წარსულის გახსენებას? ეს ყველაფერი ხომ ძალიან ინტიმურია: ჩემი პირველი მოკლულიც, ჩემი პირველი სისხლიც მსუბუქ ქვიშაზე და აქლემის თავის წოწოლა მილიც, რომელიც შეტორტმანდა ჩემს თავს ზემოთ, ვიდრე გონს დავკარგავდი. და ამავე დროს, სხვებივით, მე იქ ვიყავი. მთელი ცხოვრების განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ ვთქვი უარი, ვყოფილიყავი ისეთი, როგორც სხვები… ერთხელ… საბავშვო ბაღში ჩვენ გვაიძულებდნენ, ხელები ჩაგვეკიდა ერთმანეთისთვის და წყვილ­წყვილად გვევლო. მე კი მარტო სიარული მიყვარდა. ახალგაზრდა აღმზრდელები კარგა ხანს ითმენდნენ ჩემს ასეთ ქცევას, მაგრამ მალე ერთ-ერთი გათხოვდა და წავიდა ჩვენგან, ხოლო მის ნაცვლად მოგვიყვანეს დეიდა კლავა.

– ჩაჰკიდე ხელი სერიოჟას! – მომიყვანა ვიღაც ბიჭი დეიდა კლავამ.

– არ მინდა.

– რატომ არ გინდა?

– მარტო მიყვარს სიარული.

– გააკეთე ისე, როგორც აკეთებენ სხვები – დამჯერი ბიჭები და გოგონები.

– არ ვიზამ!

სეირნობის შემდეგ დეიდა კლავამ გამხადა – ტრუსები და მაისურიც კი, გვერდზე გამიყვანა და სამი საათით დამტოვა ცარიელ ბნელ ოთახში. ბავშვობაში კი მარტო დარჩენაზე საშინელი არაფერია… სიბნელეში… გეჩვენება, რომ ყველას დაავიწყდი. ვეღარასდროს გიპოვნიან. მეორე დღიდან მე დავიწყე სერიოჟასთან ერთად ხელიხელჩაკიდებულმა სიარული. და გავხდი ისეთივე, როგორებიც სხვები იყვნენ. სკოლაში წყვეტდა კლასი, ინსტიტუტში – კურსი, ქარხანაში – კოლექტივი. ყველგან ჩემ მაგივრად იღებდნენ გადაწყვეტილებას. მე შთამაგონებდნენ, რომ ცალკე არსებულ ერთ ადამიანს არაფერი შეუძლია. რომელიღაც წიგნში წავაწყდი ფრაზას: „სიმამაცის მკვლელობა“. როდესაც იქ მივდიოდი, აღარაფერი იყო ჩემში მოსაკლავი; „მოხალისენო, ორი ნაბიჯი წინ!“ ყველანი დგამდნენ ორ ნაბიჯს და მეც ორ ნაბიჯს ვდგამდი“.

რაც არ უნდა ვიღონოთ, გუგლის აჩრდილს ვერსად გავექცევით, მით უფრო სკოლაში. ბევრ მასწავლებელს არ მოსწონს, რომ მოსწავლე გამუდმებით ატარებს ჯიბით ტელეფონს – ჯადოსნურ ჭკუის კოლოფს, რომელიც ნებისმიერ წუთში, ყოველგვარი გარჯის გარეშე, ნებისმიერ კითხვაზე იპოვის პასუხს. მაშ, რა საჭიროა გეოგრაფიაში ქალაქების დამახსოვრება? მათემატიკაში გამრავლების ტაბულის ცოდნა? ისტორიაში ბრძოლის თარიღების დაზეპირება?

საკმარისია, მოსწავლემ „ვიკიპედია“ გახსნას და ცალი თვალით ჩახედოს, რომ კითხვებს პასუხები გაეცემა. რა თქმა უნდა, თქვენ, მასწავლებელს, ეს არ მოგეწონებათ, რადგან მიგაჩნიათ, რომ ასეთი გზით მიღებული „ცოდნა“ სხვა რამეა და არა მოსწავლის ტვინში ჩაბეჭდილი  ცოდნა, რომელიც ყოველთვის შენთანაა და ადრე თუ გვიან გამოგადგება. ის არ არის დამოკიდებული ვაიფაის სიჩქარეზე, არც იმაზე, თუ რამდენად გამართულად მუშაობს ანდროიდი. თუმცა ასეთ მყარ არგუმენტებზეც კი, მოსწავლე თავის კონტრაარგუმენტს მოიყვანს: თუ ჯიბეში საკუთარი ტელეფონი არ გიდევს, მეგობრის პლანშეტით ისარგებლებ; ან თუ ვაიფაი არ გაქვს, მეზობლისგან დაგუგლავ. ინტერნეტი ხომ ყველგანაა.

აი, რას წერს ერთ-ერთი ცნობილი ფორუმის მომხმარებელი დაგუგლვაზე: „ჩემი უბნის ექიმი დღეს ვიკიპედიიდან მკურნალობდა. არ მორიდებია და ჩემი თანდასწრებით რამდენიმე პრეპარატის ანოტაცია დაგუგლა. ახლა აღარ ვიცი, ვენდო თუ არა მას: იმიტომ დაგუგლა, რომ თავისი ცოდნა გადაამოწმა, თუ იმიტომ, რომ ეს ცოდნა უბრალოდ არ ჰქონდა?“.

გუგლვა ცოდვა არ არის, მაგრამ მას ვერ გამოიყენებს კოსმოსური ხომალდის დამპროექტებელი ინჟინერი, ვერც ნეიროქირურგი, რომელმაც მნიშვნელოვან მომენტში სკალპელი უნდა გადადოს და არტერიის შესახებ გუგლში ინფორმაცია ამოიკითხოს.

მეორე მხრივ, განა რამდენ ფაილს იტევს ჩვენი მოქნილი ტვინი? მასაც ხომ აქვს ლიმიტი? აუცილებელია თუ არა გვახსოვდეს ყველაფერი, რაც ვისწავლეთ? ალბათ ყველაფრის ცოდნა საჭირო არ არის, არც აუცილებელი. იმისათვის, რომ ჩვენი გონება არ გადაიტვირთოს,  კაცობრიობამ ცნობარი და განმარტებითი ლექსიკონი მოიგონა.

ექიმისთვის/პაციენტისთვის არ უნდა იყოს ტრაგედია პროფესიული ლიტერატურის გაცნობა. არც ინჟინერს უნდა რცხვენოდეს მისთვის საჭირო კოეფიციენტების ცნობარში დაზუსტება.

მაშინ რატომ ვაზუთხვინებთ ჩვენს საყვარელ მოსწავლეებს ასობით და ათასობით ფაქტს? ვიყოთ ადექვატურები, სკოლაში დაზეპირებული უამრავი რამ თვითონაც აღარ გვახსოვს. მეტიც, ამ ინფორმაციის გამოყენება ზრდასრულობაში არასოდეს დაგვჭირვებია.

რასაკვირველია, ადამიანს, რომელსაც ერთი და იგივე ჰგონია ავსტრია და ავსტრალია, სლოვაკეთი და სლოვენია, არ შეიძლება ვუწოდოთ განათლებული ადამიანი,  მაგრამ ხომ შიძლება ვერ გავარჩიოთ სინუსი კოსინუსისგან? ამის გამო, იმედია, გაუნათლებლობას არავინ დაგვწამებს.

დისკუსია იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა განიტვირთოს სასკოლო პროგრამა ნაკლებად საჭირო ინფორმაციისგან, მსოფლიოში გამუდმებით მიმდინარეობს. განათლების სპეციალისტები ყოველწლიურად ცდილობენ დააზუსტონ, რას წარმოადგენს ფუნდამენტური ცოდნა, რა არის ის კულტურული მინიმუმი, რომელიც ადამიანმა დაგუგლვის გარეშე უნდა იცოდეს.

ეს ძალიან პრინციპული მომენტია. დიახ, სმარტფონებიდან ნებისმიერი რამ შეგვიძლია დავგუგლოთ, მაგრამ მთავარი ის არის, როგორ დავსვამთ კითხვას, რათა ჩვენთვის სასურველი და ს ა ჭ ი რ ო პასუხი მივიღოთ. ჩვენ უნდა ვისწავლოთ კითხვის დასმა.

იქნებ ბაზისური განათლების მიღებაც  გუგლში სწორად დასმულ შეკითხვებს უკავშირდება? ზედაპირული განმარტებების და ფაქტების იქით, დაგუგლვით მასწავლებლებიც და მოსწავლეებიც საკითხს უფრო სიღრმისეულად შევისწავლით.  ამაში ყოვლისმცოდნე გუგლი ნამდვილად გამოგვადგება და მეგობრად მოგვევლინება.

ამდენად, თუკი მოსწავლე მასწავლებლის კითხვებზე დაგუგლვით ეძებს პასუხებს, ეს ცუდი არ არის, პირიქით.

და მაინც, რატომ აშინებს დაგუგლვა მასწავლებელს?

მასწავლებელს აშინებს მოსწავლის ილუზიური ცოდნა, რადგან ჩვენ ვიცით, რომ ცოდნა ჯერ უნდა მივიღოთ, შემდეგ კი გავამყაროთ. იძლევა ამის შესაძლებლობას დაგუგლვა თუ ის მხოლოდ ზედაპირულ პასუხებს იძლევა?

სწავლა/სწავლება შემოქმედებითი პროცესია. შემოქმედებითი პროცესი კი უწყვეტია.  ჩვენ თავში გვიტრიალებს ათასობით ფაქტი, მონაცემი, ინფორმაცია, მაგრამ ეს ყველაფერი ჩვენს თავებში საიდანღაც ხვდება. ამ ყველაფრის „ჩატვირთვაში“ ბავშვობასა და მოზარდობაში  სკოლაში მასწავლებელიც გვეხმარება. თუმცა „ჩატვირთული“ ცოდნა უძრავ ტვირთად დევს მანამდე, ვიდრე მას არ გამოვიყენებთ. მის გამოყენება-გადამუშავებას კი დაგუგლვა უფრო საინტერესოს გახდის! მასწავლებლის ამოცანაა სწავლების გამრავალფეროვნება, მოსწავლეების დაინტერესება და ჩართვა კვლევის, კითხვების დასმისა და პასუხების ძიების პროცესში.

მაგალითად, ნილოსი მიჩნეულია მსოფლიოს უგრძეს მდინარედ. მისი სიგრძე კაგერის სათავიდან 6853 კილომეტრია. თუმცა, ამ მონაცემის დაგუგლვით გადამოწმებისას, ვიპოვით უამრავ წყაროს, სადაც მდინარის სიგრძედ 6852 კილომეტრია მითითებული. საიდან გაჩნდა ერთკილომეტრიანი სხვაობა? რატომ? ნილოსი ხმელთაშუა ზღვაში ჩაედინება, გადის უდაბნოს, ძველი ეგვიპტის ძეგლების სიახლოვეს. ერთკილომეტრიანი სხვაობის გამოძიებისას მოსწავლეებს დამატებითი ინფორმაციის მიღება შეუძლიათ. ერთმა უბრალო ცნობისმოყვარე  კითხვამ შესაძლოა უამრავი ახალი თემა გაშალოს და რუტინული სწავლების პროცესი კვლევის  შემოქმედებით კალაპოტში გადაიყვანოს. ამ გზით მიღებული ცოდნა გაცილებით მყარია, ვიდრე იმის დაზეპირება, რომ ნილოსი ამდენკილომეტრიანი მდინარეა.

მაშინ ისმის კითხვა: რა უნდა ვიცოდეთ ზეპირად, რომ სხვა დანარჩენი ინტერნეტით მოვიძიოთ?  სკოლის მიზანია  მოგვცეს საფუძვლიანი განათლება, აღზარდოს სრულფასოვანი მოქალაქე. ამიტომ საზოგადოებამ ზუსტად უნდა იცოდეს, რას ითხოვს სკოლისგან, სკოლამ კი – მასწავლებლისგან და მოსწავლისაგან. სკოლადამთავრებულ ახალგაზრდას არა მხოლოდ დაგუგლვა უნდა შეეძლოს, არამედ სწორი გადაწყვეტილების მიღება, სკოლაში მიღებული ცოდნისა და უნარების გამოიყენება მომავალი განვითარებისთვის.

არცთუ დიდი ხნის წინ გავრცელებული ინფორმაციით, დიდ ბრიტანეთში  მოსწავლეებისთვის გამოცდებზე ინტერნეტის მოხმარების უფლება მოითხოვეს. ამან გარკვეულ  წრეებში, მათ შორის ინტერნეტის აქტიურ მომხმარებლებში დისკუსია გამოიწვია.

აი, ერთ-ერთი სიმპტომატური რეპლიკა: „რა სახალისო ამბავი იქნებოდა, გუგლის ყველა ინფორმაცია ყალბი ცნობებით რომ შეგვეცვალა. ნეტავი, ვინმე თუ შეამჩნევდა?“

ყალბი მონაცემების მასობრივი მოხვედრა საძიებო სისტემაში, ცხადია, არარეალურია და ისედაც, ინტერნეტის მომხმარებელს, რომელიც ყოველდღიურად ციფრული მედიის ეპოქით სუნთქავს, მოეთხოვება კიდეც ყალბი და ნამდვილი ინფორმაციის ერთმანეთისგან გამიჯვნა.

ბრიტანელი მარკ დოური, საგამოცდო საბჭოს წარმომადგენელი, ამბობს, რომ თუ ამის საჭიროება არსებობს, კლასში ყველას შეუძლია ისარგებლოს ინტერნეტით. თანამედროვე სამყაროში აღარავინ ითხოვს ყველანაირი ინფორმაციის საკუთარ თავში „ჩაბეჭდვას“, მეტი მოთხოვნა სწორად დასმულ კითხვებსა და მიღებული პასუხების გააზრებაზეა.

მაშასადამე, ნელ-ნელა უნდა გავაცნობიეროთ, რომ დღეს კითხვის დასმის ხელოვნება მექანიკურად დამახსოვრებულ პასუხებზე მნიშვნელოვანია. თუ ბავშვს აზრად კითხვის დასმა მოუვიდა, ე.ი. შანსია, მან ახალი ცოდნა და უნარები შეიძინოს.

ვიცით კი, როგორ უნდა ვიმუშაოთ ბავშვთა კითხვებთან? ვიცით როგორ უნდა გამოვიყენოთ ისინი სასწავლო პროცესში მოსწავლის სასარგებლოდ?

რვა ათეული წლის წინ საფრანგეთის სამხრეთით, ალპებში, ცხოვრობდა მასწავლებელი სელესტენ ფრენე. ერთხელ მის გაკვეთილზე მოსწავლემ სამასხარაოდ და გაკვეთილის ჩასაშლელად ჯიბიდან მკვდარი ცხოველის თავის ქალა ამოიღო და იატაკზე დააგდო, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ მასწავლებელი გაბრაზებულიყო, გაუხარდა და ცელქ ბიჭუნას თხოვა ყველა ბავშვისთვის ეჩვენებინა ის, რაც მოიტანა. მას შემდეგ, რაც ბავშვებმა მკვდარი მღრღნელი დაათვალიერეს, მასწავლებელმა დაგეგმილ გაკვეთილს მიმართულება შეუცვალა და მოუყვა მღრღნელებზე, როგორც სახეობაზე, იმაზე – რა პირობებში სახლობენ, რით იკვებებიან და ა.შ.

ერთი შეხედვით, ამ ისტორიას არაფერი აქვს საერთო გულგთან. მაგრამ, სინამდვილეში, გუგლი თანამედროვე მოსწავლისთვის მკვდარი მღრღნელის ქალაა – ასეთივე ეპატაჟური და ნაყოფიერი. „მკვდარი მღრღნელის ქალა“ თქვენი მოსწავლის ჩანთაში უკვე დევს და მასწავლებელზეა დამოკიდებული, რაში გამოიყენებს მას მოსწავლე – გოგოების დასაშინებლად სასკოლო შესვენებაზე თუ ერთგვარ თვალსაჩინოებად ბიოლოგიის გაკვეთილზე. „ქალაში“ სმარტფონი იგულისხმება, უფრო გლობალურად კი ინტერნეტი, რომლის სიყვარულით თავის დროზე ბავშვებმა და მოზარდებმა ეზოში თამაშიც კი დათმეს.

თუკი ბავშვი რამეს გკითხავთ, მასწავლებელი ხართ თუ მშობელი, ეცადეთ, უპასუხოთ და ინტერნეტში დასაგუგლად არ გადაამისამართოთ, მაგრამ თუ მის კითხვას ვერ პასუხობთ, ე რ თ ა დ დაგუგლეთ. ჩვენ ერთად უნდა ვისწავლოთ არა მხოლოდ დაგუგლვა, არამედ მიღებული ინფორმაციის გამოყენება და კითხვების დასმის კულტურა, რადგან, სადაც კითხვაა, იქ პასუხიც აუცილებლად მოიძებნება.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

რაც თავი მახსოვს, საქართველოში უწყვეტ რეჟიმში მიმდინარეობს განათლების რეფორმის პროცესი, იცვლება რეფორმატორთა თაობა, მოდიან განათლების მკვლევრები და სპეციალისტები, განუწყვეტლად იდგმება ახალი ნაბიჯები განათლების ხარისხის გასაზრდელად, მაგრამ პრობლემა პრობლემად რჩება  – დღენიადაგ ახალი რეფორმის იმედად ვართ.

აქ ვეცდები არცთუ ვრცლად ჩამოვთავალო ის მიზეზები და შეხედულებები, რომლებიც მიმაჩნია ამ უსამანო და უსასრულო განათლების რეფორმის განმაპირობებლად.

მთავარ და უმნიშვნელოვანეს პრობლემად მესახება განათლების პოლიტიკისათვის ფუნდამენტური პრინციპების – სისტემურობის, სისტემატურობის, თანმიმდევრულობისა და მემკვიდრეობითობის –  არდაცვა. ყოველი ახალი მინისტრი თუ ხელისუფალი „წელთაღრიცხვას“ თავისი მოღვაწეობის პერიოდიდან იწყებს და ყველაფერ მანამდელს მამა აბრამის ბატკნად სახავს და პოლიტიკური ქულების დაწერის ატრიბუტად იყენებს.

განათლების სისტემის მართვის ზედა ეშელონებში მიღებული გადაწყვეტილებები – მაგალითად,  ტრიმესტრული სწავლების შემოღება, შემდეგ გაუქმება, დეცენტრალიზაციის პროცესის დაწყება, რამდენიმე წელში ცალსახა ცენტრალიზაციის პოლიტიკის გატარება, ყველა სკოლისთვის ლინუქსის ოპერაციული სისტემით ჩატვირთვა და ტრენინგების ჩატარება და 2-3 წელში მთლიანად Windows-ის ოპერაციული სისტემაზე გადასვლა, შესაბამისად, არამიზნობრივად გასროლილ რამდენიმე მილიონზე თვალის დახუჭვა, გრიფირების პროცესის ერთი უწყებიდან მეორე უწყებაში გადასროლა  და უამრავი სხვა – როგოც წესი, კონკრეტულ სუბიექტთა დამოკიდებულებებსა და ხედვებს ეყრდნობოდა და არა, განათლების სფეროში ჩატარებული კვლევების შედეგების ანალიზს.

შემდეგ მთავარ მიზეზად მესახება განათლების სისტემის ფარგლებში ჩატარებული ეროვნული თუ საერთაშოისო კვლევების ანგარიშებისა და რეკომენდაციების არგამოყენება რეფორმის სხვადასხვა მიმართულებით განხორციელების პროცესში. ასე მაგალითად:

2003-2004 წლიდან მოყოლებული შეფასებისა და გამოცდების ცენტრის მიერ ჩატარებული სახელმწიფო თუ საერთაშორისო კვლევის შედეგებისა და რეკომენდაციების შესაბამისად რეფორმა არ გადაისინჯა;

სამეურვეო საბჭოებისა და კერძო რეპეტიტორობის ფენომენის კვლევის შედეგებისა და რეკომენდაციების შედეგად რეფორმა არ გადაიხედა. ამ ეტაპამდე არ აქვს სახელმწიფოს შემუშავებული სკოლების ფინანსური, მატერიალური, პროფესიული მხარდაჭერის პოლიტიკა, რომელიც დივერსიფიცირების ლოგიკით იქნება განსაზღვრული – არა სამინისტროს ერთ ოთახში (თუნდაც რამდენიმეში ერთად) 4-5 კაცის მიერ შემუშავებული „რეცეპტურა და მედიკამენტების პაკეტი“ ყველა სკოლისათვის, არამედ კონკრეტული სკოლების „დაავადებებისათვის“ განსაზღვრული სხვადასხვა, მრავალფეროვანი, საჭიროების შესაბამისი შეთავაზებები. ეს უკანასკნელი მეტად რთული გადასაჭრელია, რადგან სახელმწიფოს, ერთი მხრივ, არ ეთმობა ცენტრალურის, დემიურგის ფუნქცია და, მეორე მხრივ, არაფერს არ აკეთებს, რომ გაზარდოს დამოუკიდებლად, საკუთარ საჭიროებებზე მოფიქრალი ორგანიზაციული კულტურის ადამიანური რესურსი სკოლებში.

ვფიქრობ, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს სკოლის ადმინისტრაციის მომზადების დონეს – მარტივი პრინციპით – 60 000 კარგი პედაგოგის მოძებნასა და მომზადებაზე იოლი 2000 კარგი მენეჯერის მოძებნა-მომზადებაა. ვფიქრობ, სახელმწიფომ ყველაზე სერიოზული ადამიანური და მატერიალური რესურსი სწორედ აქეთკენ უნდა მიმართოს.

აქვე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ზოგადი განათლების ხარისხის ერთადერთ ინდიკატორად არ უნდა მივიჩნიოთ გამოსაშვები და უმაღლეს სკოლაში მისაღები ერთიანი ეროვნული გამოცდები. საჭიროა სახელმწიფოს მხრიდან ზოგადი განათლების სხვადასხვა დონეზე ჩატარებული კვლევების (მუდმივად ტარდება სახელმწიფო შეფასებები საშუალო განათლების სხვადასხვა საფეხურზე ამა თუ იმ საგანში   ) ანალიზი და მისი შედეგების გააზრების შედეგად განათლების პოლიტიკის პრინციპებისა და შინაარსის გადასინჯვა.

მნიშვნელოვანი ყურადღება უნდა გაამახვილოს სახელმწიფომ პედაგოგების არა მხოლოდ გადამზადებაზე, არამედ, მომზადებაზე, ამ საკითხს ე.წ. „უფასო ფაკულტეტების“ პრინციპი ვერ შველის. საჭიროა სახელმწიფოს მიერ საუნივერსიტეტო პედაგოგიური საგანანმანათლებლო პროგრამების რევიზია, კურსდამთავრებულთა პროფესიით დასაქმებისა და მიღებული სწავლის შედეგით კმაყოფილების გაზომვა-ანალიზი. მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით საუნივერსიტეტო კურიკულუმის განვითარების სტრატეგიის შემუშავება, ხარისხის რეგულაციის მაღალი სტანდარტების დაწესება და მრავალი სხვა, მით უფრო, რომ გვაქვს საქართველოში ამ შინაარსის კვლევების გამოცდილება და, სამწუხაროდ, სავალალო შედეგები  (TIMSS 2007/2011 /  TEDS-M 2008 / TALIS (2013)2014 ) .

ვფიქრობ, განათლებისა და მეცნიერების  სამინისტრომ აქტიურად უნდა ითანამშრომლოს უმაღლეს სასწავლებლებთან განათლების მეცნიერებებისა და მასწავლებელთა განათლების სამაგისტრო და სადოქტორო პროგრამების მიმართულებით. სხვადასხვა უნივერსიტეტში არა ერთი წარმატებული, მაღალხარისხიანი სამაგისტრო თუ სადოქტორო კვლევითი ნაშრომი მზადდება, რომლებიც განათლების სფეროს მრავალფეროვან სპექტრს შეეხება – როგორც განათლების პოლიტიკისა და შინაარსის, ისე ესგ -ით გათვალისწინებული ძირითადი საგნობრივი ჯგუფების სწავლების მეთოდიკის საკითხებს. ვფიქრობ, სამინისტროს სხვადასხვა დეპარტამენტის წარმომადგენლები დაინტერესებულნი უნდა იყვნენ ამ კვლევებით და, როგორც მინიმუმ, ეცნობოდნენ სფეროში არსებულ უახლეს ტენდენციებს.

ცხადია, თემა ამით რომ არ ამოიწურება და არც სრულდება, ფორმატი არ ითვალისწინებს ჩვენს თავს დამოკლეს მახვილივით დაკიდებული განათლების რეფორმის ვრცელ, სისტემურ ანალიზს, ამ შემთხვევაში შევეცადე დამეფიქსირებინა სუბიექტური განცდები და ხედვები, რომლებზეც ვფიქრობ, ვესაუბრები მეგობრებს და მინდოდა თქვენთვისაც გამეზიარებინა.

https://eppmge.blogspot.com/2015/05/blog-post.html

https://naec.ge/#/ge/post/1603

https://docs.google.com/file/d/0B9RC0lzxlY4ZZmMwYzllMzktMTQwNy00OGY1LWI2ZDgtYTc0N2I1YWU0ZDVk/edit?pli=1#

დიახ, სწორედ ასეთი სასაუბრო თემა იყო თურქული ენის შესასწავლ წიგნში. მოგეხსენებათ, უცხო ენის შესწავლისთვის რამხელა მნიშვნელობა ენიჭება საუბარს. ჰოდა, იმ დღეს ჩვენც ვსაუბრობდით – ფული თუ ჯანმრთელობა? (para mı? sağılık mı?). მასწავლებელს საუბარი იქით მიჰყავდა, რომ ფული რა მოსატანია, მთავარი ჯანმრთელობააო. მოსწავლეებიც, რომლებიც ძირითადად სხვადასხვა უნივერსიტეტის სტუდენტები იყვნენ, ეთანხმებოდნენ – ჭეშმარიტად, ბატონო მასწავლებელოო. მე კი მაშინვე გავიფიქრე, რა მშვენიერი თემაა ჩემი სტატიისთვის-მეთქი.

მაშ ასე – ფული თუ ჯანმრთელობა?

წარმოიდგინეთ, მავანს ფული აქვს, მაგრამ ავადაა. არაფერი სურს, სრულიად არაფერი. არადა, ჯანმრთელი, რომ ხარ, ხომ ყველაფერი გინდა. ამ ყველაფერს კი მხოლოდ ფულით იყიდი.

მოკლედ, ჩემებური ვერსია ასეთია. ორივე აუცილებელია, ფულიც და ჯანმრთელობაც. ფულის გარეშე  სწორი და ხარისხიანი კვება შეუძლებელია (გინდაც ის საკვები საკუთარ ბაღჩაში მოგყავდეს, ფული მაინც დაგჭირდება), კარგი კვების გარეშე კი ჯანმრთელობაა შეუძლებელი.  თუმცა, ისეთი შემთხვევებიც ბლომად არის, სწორედ ფულის ქონის გამო რომ იკვებებიან ხარისხიანად, ოღონდ არასწორად.  სწორედ ფულით შეიძლება სასიამოვნო დასვენება და მოგზაურობა. ეს კი ენდორფინების გამომუშავებას და კარგ განწყობას უწყობს ხელს. განწყობა ოჰ, როგორი აუცილებელია ჯანმრთელობისთვის.  ახლა ისიც წარმოვიდგინოთ, თუ მავანი მაინც ავად გახდება, რაც არ უნდა „ლამაზთვალება“ იყოს, არც ექიმი შეხედავს ზედ, არც ანალიზებს გაუკეთებენ უფასოდ და არც აფთიაქში მისცემენ საჩუქრად წამალს. ამიტომ ავად გახდომის შემთხვევაშიც ფულია საჭირო. ავადმყოფს კვებაც სხვანაირი სჭირდება და შესაბამისად, ფულიც სამმაგად მეტი.

აი, ეს ჩემი მოსაზრება გაკვეთილზე შევეცადე თურქულად ჩამომეყალიბებინა. ოღონდ იქვე დავძინე, ფული ყოველთვის „თეთრი“ უნდა იყოს-მეთქი. „თეთრი“ ფული რას ნიშნავსო – არ დააყოვნა შეკითხვამ.

ჩემთვის „თეთრი“ ფული  შრომით და სწორი გზით მოპოვებულს ნიშნავს. ასეთი ფულის აღების შემდეგ ის მშვიდად უნდა დავხარჯო და იმ ღამეს (მომდევნო ღამეებსაც) ძალიან ტკბილად უნდა მეძინოს. არ უნდა ვშფოთავდე, რომ ფული, რომელიც დღეს ავიღე, ხვალ ან ზეგ ყელში ამომდინდება. ეს არის „თეთრი“ ფული.

„თეთრ“ ფულს კიდევ ერთი თვისება უნდა ჰქონდეს. შრომით, რომ იქნება აღებული, იმ შრომის შედეგით სხვა არ უნდა ზიანდებოდეს. მოკლედ, ბოროტი საქმეებით აღებული ფული „თეთრი“ ვერ იქნება.

თუმცა, ქართული ანდაზა მახსენდება, საბანი სადამდეც გაგწვდება, იქამდე დაიხურეო, ფული იმყოფინეო, ქამარი შემოიჭირეო და რა ვიცი, კიდევ – რა აღარ. ოღონდ ეს ანდაზები, ძირითადად, მხოლოდ მშრომელ და წესიერ ადამიანებს ეხებათ. „ძლიერნი ამა ქვეყნისანი“ ანდაზებს არ სცნობენ და სულ საპირისპიროდ იქცევიან.

ანდაზებს იმასაც დავამატებდი, რომ 21-ე საუკუნის ქიმიით სავსე ცხოვრებაში, ოდნავი მოქცევის წესები ისწავლეო, იმისთვის, რომ ავად არ გახდე და შემდეგ ექიმ-აფთიაქებში სამმაგი ფული არ დაგჭირდესო.

ქიმიის საუკუნეა-მეთქი დავწერე და ქიმიის სხვადასხვა პირმშოსთან ერთად, ჩვენი ცხოვრება პლასტმასებით არის სავსე.

თავად პლასტმასი ხელოვნური პოლიმერი გახლავთ,  მეცხრამეტე საუკუნეში გამოჩნდა და დღეს ყოველ ფეხის ნაბიჯზე გვხვდება. სიმტკიცისთვის სხვადასხვა ნივთიერებებს უმატებენ და სწორედ ეს ნივთიერებები აფუჭებენ ყველაფერს. არა, კიდევ მწარმოებლის უსინდისობა და ჩვენი უვიცობაც აფუჭებს საქმეს.

ამ საკითხზე ერთი წერილი უკვე დავბეჭდე. https://mastsavlebeli.ge/?p=13531  იქ საქმე ფტალატებს შეეხებოდა, მათ ქიმიზმზე და მავნებლობაზე ვწერდი. პლასტმასებს სიმტკიცისთვის სწორედ ფტალატებს უმატებენ, რომლებიც შემდეგ ძალიან იოლად მიგრირებენ იმ საკვებსა თუ სითხეებში, რასაც ამ პლასტმასებიდან მივირთმევთ.

დღეს პლასტმასის ჭურჭელს ძირითადად PS პოლისტიროლი აწერია. ამორფული პოლიმერია, მექანიკურად  არცთუ მტკიცე (სწორედ ამიტომ, ფტალატების დამატება სჭირდება), ქიმიურადაც არამდგრადია. კარგად იხსნება აცეტონში, ტოლუოლში, დიქლორეთანში, ბენზინში.

პოლისტიროლი 1839 წელს გერმანელმა აფთიაქარმა ედუარდ სიმონმა მიიღო. ამერიკული ხის Liquidambar styraciflua  წვენისგან მიღებული  სუბსტანცია გამოხადა, რომლის მონომერსაც სტიროლი უწოდა. რამდენიმე დღეში, აღმოაჩინა, რომ სტიროლი ჟელესავით გამაგრდა. 1845 წელს სხვა ქიმიკოსმა, აუგუსტ ვილჰელმ ვონ ჰოფმანმა, აჩვენა, რომ სტიროლის იგივე ტრანსფორმაცია ხდებოდა უჟანგბადო არეშიც.  მიღებულ პროდუქტს „მეტასტიროლი“ უწოდა. 1866 წელს სტიროლიდან მეტასტიროლის ფორმირება პოლიმერიზაციის პროცესს მიაკუთვნეს. მისგან ნაკეთობების წარმოება 1931 წელს დაიწყეს, თავდაპირველად სიმტკიცისთვის თუთიის მტვერს უმატებდნენ, მოგვიანებით კი ის ფტალატებით შეცვალეს.

პოლისტიროლი წარმოებაში ძირითადად დღესაც სტიროლის პოლიმერიზაციით მიიღება. მისგან დამზადებული ნაკეთობა ლღობას 80-100 გრადუსიდან იწყებს, მასში შემავალი  სტიროლი და ფტალატები კი მიგრირებას იწყებენ. სად? მაგ. ცხელ ჩაისა და ყავაში, რომელსაც PS ჭიქით მივირთმევთ, ან ცხელ კერძში, რომელსაც მიკროტალღოვან ღუმელში PS ერთჯერადი თეფშით ან PS კონტეინერით გავაცხელებთ. ჩვენს ორგანიზმში მოხვედრისას, სიამოვნებით დაგროვდებიან ღვიძლსა და თირკმელებში (სხვათა შორის, რეპროდუქციულ ფუნქციასაც თრგუნავენ), რათა შემდეგ ათასი სისაძაგლე გამოიწვიონ და ექიმებთან და აფთიაქებში ფულის სამმაგი რაოდენობა დაგვჭირდეს.

მაშინ სამართლიან კითხვას დასვამთ: რისი მიღება შეიძლება ასეთი ერთჯერადი ჭურჭლით? წყლის, ცივი საკვების, ბუტერბროდების, ნამცხვრის და ხილის. ოღონდ, ხომ ჰქვია სახელი – ერთჯერადი ჭურჭელი -ჰოდა, ერთჯერადად უნდა გამოვიყენოთ!

რაც შეეხება წყალს, დალევა მართლაც შეიძლება, ოღონდ პლასტმასის ბოთლებში ჩამოხსმული წყალი ფუჭდება, ამიტომ ვადა უნდა ინახოს და კიდევ სწორედ უნდა იყოს შენახული. მზე და  სითბო ასეთი პლასტმასისთვის საშიშია.

PS ჭიქებით სპირტიანი სასმელების დალევა შეიძლება? არ შეიძლება, სპირტი აგრესიულ გარემოს ქმნის და სანამ თქვენ ლამაზ სადღეგრძელოს იტყვით, ცოტა-ცოტა ფტალატი და სტიროლი უკვე თქვენს სასმელს შეერევა.

PS ჭიქებით გაზიანი  სასმელების დალევა შეიძლება? არ შეიძლება, ნახშირორჟანგიც აგრესიულ გარემოს ქმნის (განსაკუთრებით სიცხეში), სპირტზე გაცილებით ნაკლებად აგრესიულს, მაგრამ მაინც. მე რომ მკითხოთ, გაზიანი სასმელები მინის ჭურჭლიდანაც არ უნდა დალიოს კაცმა. აქ ვგულისხმობ, რომ საერთოდ არ უნდა დალიოს, თუმცა, თავის ამბავს ყველა თავად წყვეტს.

შემდეგი წარწერა, რაც ერთჯერად პლასტმასის ჭურჭელსა და ბოთლებზე შეიძლება შეგვხვდეს PP პოლიპროპილენია.  პროპილენის პოლიმერიზაცია პირველად 1951 წელს ფილიპ პეტროლეუმის ქიმიკოსებმა  პოლ ჰოგანმა და რობერტ ბანქსმა განახორციელეს. 1954 წელს პროპილენი კრისტალური ფორმით გიულიო ნოტამ და კარლ რეჰანმაც მიიღეს. 1957 წელს იტალიურმა ფირმამ მონტეჯატინიმ  დაიწყო პოლიპროპილენის დიდმაშსტაბიანი კომერციული წარმოება.

ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ 2019 წლისთვის პოლიპროპილენის წარმოებისგან მიღებული მოგება 145 მილიარდ ამერიკულ დოლარს გადააჭარბებს და მისი გამოყენება 2021 წლამდე 5,8%-ით გაიზრდება https://www.ceresana.com/en/market-studies/plastics/polypropylene/

საქმეც ეს არის… ვიცით თუ არა ჩვენ, ეს ნაწარმი როგორ გამოვიყენოთ?

PP ნაწარმი  შედარებით მეტად უძლებს მაღალ ტემპერატურას, ამიტომ ცხელი სასმელების და საკვების მისაღებად უფრო გამოდგება. ოღონდ ჯადოსნური სიტყვა „ერთჯერადი“ გახსოვთ, არა? ერთჯერადი ნიშნავს, რომ ერთჯერადად უნდა იქნეს გამოყენებული!

ახლა, სპირტის PP ჭიქებთან ურთიერთობა როგორია? სპირტიანი სასმელები   მისთვისაც აგრესიულ გარემოს წარმოადგენს, მასთან ოდნავ ხანგრძლივად შეხებისას  ფენოლი, ფორმალდეჰიდი და ფტალატები  გამოიყოფა. ამით კი, პირველ რიგში, მხედველობა და თირკმელები დაზარალდება.

სხვათა შორის, შეამჩნევდით, რომ პლასტმასის ჭურჭელში ლუდიც არის ჩამოსხმული. გარდა ამისა, PP და PS ჭიქებს მის დასალევადაც გვთავაზობენ. ლუდი ალკოჰოლს ნაკლები პროცენტით შეიცავს, ამიტომ ზოგიერთი ექსპერტის აზრით, მისი ჩამოსხმა PP ჭურჭელში შეიძლება. თუმცა… აქ ერთი ყურადსაღები სიტყვაა – „თუმცა“… დიახ, შენახვის პირობებს გააჩნია. ზედმეტი სითბო, მზის სხივები და… უკვე საშიში გარემო იქმნება საშიში ნივთიერებების მიგრაციისთვის.

პირადად მე, ლუდის ყიდვა, რომ მინდოდეს ალუმინის ქილით ან მინაში ჩამოსხმულს შევიძენდი. ერთჯერად თეფშებად და ჭიქებად კი ქაღალდისგან დამზადებულს გამოვიყენებდი.

რადგან…

…რატომღაც მგონია, რომ ჯანმრთელობის დაკარგვის შემთხვევაში გაცილებით მეტი ფულია საჭირო. ამიტომ ელემენტარული ცოდნით და მოქცევის წესებით ფულიც უკეთეს საქმეში დაიხარჯება და ჩვენი კუთვნილი ჯანმრთელობაც ჩვენთან დარჩება.

წიგნი: კეტრინ სტოკეტი „მოსამსახურე“ (2009)
ფილმის რეჟისორი ტეიტ ტეილორი (2011)

50 წლის წინ მარტინ ლუთერ კინგი ოცნებობდა, რომ ერთ დღეს  მისი  შვილები იცხოვრებდნენ ქვეყანაში, სადაც მათ არა კანის ფერის,  არამედ  მათი ბუნების გამო განსჯიდნენ. ეს იყო ოცნება, რომელმაც ამერიკელების ცხოვრება შეცვალა.

ეიბილინი კი მის გაზრდილ ჩვიდმეტ თეთრკანიან ბავშვსა და რასიზმის გამო მოკლულ ერთადერთ შვილზე გვიყვება. ცდილობს გაგვაგებინოს, რას ნიშნავს, იყო ფერადკანიანი ქალი მისისიპიში, თანაც 60-იან წლებში. ამასობაში კიდევ ერთ ბავშვს ზრდის, მუდმივად უმეორებს იმას, რაც მისთვის არასდროს უთქვამთ – კეთილი ხარ, ჭკვიანი ხარ, მნიშვნელოვანი ხარ.

60-70-იანი წლები სისტემატური ზეწოლის პერიოდად ითვლება, როდესაც მოსახლეობა დაშინებული იყო მათი კანის ფერის გამო.  გაუპატიურება, ლინჩის წესი, სროლა, ცემა, დაწვა –  ეს ის მეთოდებია, რომლებსაც პოლიციაც კი იყენებდა ხალხის გასაკონტროლებლად.

„მოსამსახურის” სენტიმენტალურ ისტორიებს ხშირად  სამოქალაქო უფლებების ან ამერიკაში რასებს შორის ურთიერთობის სასწავლად იყენებენ,  როგორც ისტორიის ნაწყვეტს. ჯექსონის, ამერიკის სამხრეთში მდებარე პატარა ქალაქის ცხოვრება, მთლიანად იპყრობს ადამიანების ყურადღებას. პერსონაჟებიც რეალური ადამიანებივით შემოდიან ჩვენს სივრცეში და თანდათან გასული საუკუნის 60-იანი წლების ატმოსფეროს ქმნიან.

ამასობაში 1965 წელს მარტინ ლუთერ კინგი საპროტესტო გამოსვლებს იწყებს. გზა სელმადან მონტგომერამდე სახიფათო, საშიში და დაბრკოლებებით სავსე იყო. არჩევნებში ხმის მიცემის უფლების მოპოვება ათასობით შავკანიანს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა.

კეთრის სტოკეტი თანასწორობისთვის ბრძოლაზე გვიყვება და გვაფრთხილებს, რომ თუ ვინმეს ეს ისტორიები ძარღვს არ შეუტოკებს, მინი ჯექსონის მიერ ჰილისთვის მირთმეული შოკოლადის ტორტი მისთვისაც დამსახურებული ყოფილა.

ერთ ოცნებას სამყაროს შეცვლა შეუძლია, ყოველი ჩვენგანი გაბმულია ერთ ბადეში და ყველაფერი, რაც ერთ ადამიანზე ახდენს გავლენას, სხვა ადამიანებსაც ეხებათ. არასდროს არის გვიან, დაიწყო ბრძოლა თანასწორობისთვის, რადგან ჭეშმარიტად ძლიერი მაშინ ხარ, როცა შეგიძლია გადადგა ნაბიჯი იმ დროსაც კი, როცა გზას ჯერ ვერ ხედავ.

განსხვავებები წიგნსა და მის ეკრანიზაციას შორის:

წიგნი: სკიტერი მის მირნას სვეტს წერს გაზეთისთვის. აგზავნის თავის მონაცემებს და მუშაობას მარტივად იწყებს.
ფილმი: ფილმში სკიტერი სამსახურს წინა უიღბლო მცდელობის მეშვეობით იწყებს. ის წარადგენს მისს სტეინის წერილს ნიუ-იორკიდან, სადაც წერია, რომ მას სამსახურის მისაღებად მეტი გამოცდილება სჭირდება.

წიგნი: სკიტერს რედაქტორი მას კვირაში 8 დოლარს სთავაზობს. სკიტერსს უფრო დიდ თანხაზე აქვს პრეტენზია. საბოლოოდ რედაქტორი მას კვირაში 10 დოლარზე დაითანხმებს.
ფილმი: ფილმში მას მხოლოდ 8 დოლარს სთავაზობენ კვირაში და დიდი სიამოვნებით თანხმდება.

წიგნი: სკიტერი დედას კონსტანტინის წასვლას გამო უპირისპირდება. ისინი ამის შესახებ საუბარს მხოლოდ მაშინ იწყებენ, როდესაც მარტო რჩებიან.

ფილმი: ფილმში სკიტერი საოჯახო ვახშამზე ამის შესახებ იკითხავს და ყველა ეტყვის, რომ კონსტანტინმა ისინი მიატოვა.

წიგნი: ეიბილენი სკიტერსს უყვება, რომ მის შვილს უნდოდა მწერალი გამოსულიყო და დაეწერა წიგნი ფერადკანიან კაცზე, რომელიც თეთრკანიან კაცთან იწყებს მუშაობას. მის შვილს ინსპირაციად კი „უჩინარი კაცის” წაკითხვას ასახელებს.

ფილმი: სკიტერი თავად გადაწყვეტს დაწეროს წიგნი იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს  ფერადკანიანი მოსამსახურეებისთვის თეთრკანიანების ოჯახებში მუშაობა.

წიგნი: სკიტერი მუდმივად ეკითხება ეიბილენს კონსტანტინის ამბავს. ეიბილენი კი უყვება, რომ საქმე კონსტანტინის ქალიშვილშია, რომლის მამაც თეთრკანიანია. სკიტერისთვის ეს შოკისმომგვრელი ინფორმაციაა, რადგან წიგნში მან საერთოდ არ იცის, ჰყავდა თუ არა შვილი კონსტანტინს.
ფილმი: კონსტანტინს ჰყავს ფერადკანიანი გოგონა სახელად რეიჩელი, რომელსაც სკიტერი და მისი ოჯახი კარგად იცნობდა და უყვარდა.

წიგნი: ეიბილენი სკიტერსს ურეკავს და ეუბნება, რომ მზადაა წიგნის დაწერაში დაეხმაროს, მიზეზად კი მის ჰილი მოჰყავს.
ფილმი: ეკლესიაში ქადაგების მოსმენის შემდეგ ეიბილინი სკიტერს წიგნის დაწერაში დახმარებას სთავაზობს. სკიტერი ეკითხება მას, რამ შეაცვლევინა აზრი, რაზეც ის პასუხობს: „ღმერთმა” პაუზის შემდეგ კი დაამატებს: „და მის ჰილიმ”.

წიგნი: სკიტერს ეიბილინისთვის წიგნები მოაქვს ბიბლიოთეკიდან.
ფილმი: ფილმში ეს ეპიზოდი ამოღებულია.

წიგნი: მინი 19 სამსახურიდან გამოუშვეს, იმიტომ რომ უხეში იყო.

ფილმი: ფილმში ის მხოლოდ ერთ სამსახურს კარგავს ჰილისთან.

წიგნი: შიშველი მამაკაცი სელიას სახლში შეღწევას ცდილობს. მინი კი მის შეშინებას ცოცხით ცდილობს. საბოლოოდ კაცი მინის ფიზიკურ შეურაცხყოფას აყენებს.
ფილმი: ფილმში ძალადობის ეს სცენა ამოღებულია.

წიგნი: ჰილი სელიას წერილს უგზავნის, სადაც 200 დოლარს სთხოვს კაბისა და აფრიკაში მცხოვრები ბავშვების დასახმარებლად. სელია ჰილის ეხმარება.

ფილმი: ფილმში წერილი საერთოდ არა არის ნახსენები. ჰილის სელიას ჩეკი მოსდის, რომელზეც შესაბამისი თანხაა დარიცხული.

წიგნი: სკიტერი კონსტანტინის შესახებ სიმართლეს ეიბილინისგან იგებს.

ფილმი: სკიტერს სიმართლეს დედა უყვება.

წიგნი: მის ფელანი კონსტანტინს დაბადების დღისთვის ჩიკაგოში ეპატიჟება. თუმცა ირკვევა, რომ ის გარდაცვლილია.

ფილმი: სკიტერის ძმა კონსტანტინის დასაბრუნებლად ჩიკაგოში ჩადის, თუმცა აღმოაჩენს, რომ კონსტანტინი მკვდარია.

წიგნი: როდესაც სელია ფოტე ლეფოლტის სახლში რეკავს, ეიბილინი მას მოახლედ მინის კანდიდატურას სთავაზობს.
ფილმი: ეიბილინი სელიას ეუბნება, რომ არცერთი მოსამსახურე თავისუფალი არ არის.

წიგნი: წიგნში ჰილი აღწერილია, როგორც მუქთმიანი, უბრალო შესახედაობის ქალი, რომელიც წონას ყოველწლიურად იმატებს. ეიბილინი მას აღწერს, როგორც საყვარელს, მომთმენსა და ყურადღებიან ქალს, რომელსაც უყვარს მისი ორი პატარა შვილი. მიუხედავად ბევრი უარყოფითი თვისებისა, ჰილი განსხვავდება ელიზაბეტისგან, რომელსაც შვილები საერთოდ არ ანაღვლებს.

ფილმი: ჰილი ფილმში სრულიად განსხვავებულია. არც მისი დამოკიდებულება ჩანს შვილებთან.

წიგნი: სკიტერი გადაწყვეტს, ეიბილინს დაეხმაროს მუშაობის დაწყებაში და რედაქტორს ეუბნება, რომ მის მირნას სვეტისთვის პასუხებს სწორედ ის უწერდა. რედაქტორი ეიბილინის სამსახურში აყვანას დათანხმდება, იმავე თანხაზე, რომელსაც ის სკიტერს უხდიდა.
ფილმი: ფილმში ეს ეპიზოდი ამოღებულია.

წიგნი: სკიტერი ეიბილინს და მინის ეუბნება, რომ გამომცემლობა წიგნის ახალ ტირაჟს გამოუშვებს და ისინი საკმაოდ დიდ თანხას მიიღებენ.
ფილმი: ფილმში ხაზგასმულია მხოლოდ ის, რომ წიგნს ბევრი მკითხველი ჰყავს.

წიგნი: მინი მეუღლის მხრიდან განხორციელებული მორიგი ძალადობის შემდეგ გადაწყვეტს, მეუღლე მიატოვოს. ამის შესახებ ეიბილინსაც უყვება, რომელიც არწმუნებს, რომ ის თანხა, რომელიც მათ წიგნის გაყიდვებიდან მიიღეს, საკმარისია დამოუკიდებელი ცხოვრების დასაწყებად, მითუმეტეს, რომ სელიას დახმარებით მას მუდმივი სამსახური აქვს გარანტირებული.

ფილმი: ქმრის მიერ ნაცემ მინის სელია დაარწმუნებს, რომ მოძალადე უნდა მაიტოვოს.

როგორც ხედავთ, წიგნის ადაპტირების დროს რეჟისორს და სცენარისტს ძირეული ცვლილებები არ განუხორციელებიათ. შესაბამისად, ფილმი რომანის თითქმის სრული ანალოგიაა. ერთადერთი ცვლილება პერსონაჟებს შეეხო, მათი ისტორიების დიდი ნაწილი ეკრანს მიღმა დარჩა, თუმცა ეს ფილმს არ აკნინებს. მეტიც ამერიკაში ეს წიგნი სკოლებში სამოქალაქო უფლებებისა და რასებს შორის ურთიერთობის სასწავლად გამოიყენება, რადგან კეტრინ სტოკეტის ხელწერა მისაღებია და ასევე, მასწავლებლისთვის იოლია უკვე ახლობელი, ოსკარის მფლობელი ფილმის წარდგენა მოსწავლეებისათვის.