ავტორი: პროფესორი პიტერ გრეი, ბოსტონის კოლეჯი, აშშ

Source: https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201704/what-are-the-proper-purposes-system-schooling;

https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201706/ideal-purposes-schools-readers-weigh-in

სანამ რამეს განვავითარებთ ან შევქმნით, ალბათ აუცილებელია, ნათელი წარმოდგენა გვქონდეს მის დანიშნულებაზე. რას უნდა აკეთებდეს ის, რასაც ვქმნით? რაღაცის აგებულებაზე ან სტრუქტურაზე საუბარს ალბათ აზრი არ აქვს, თუ გონების თვალით ვერ ვხედავთ ამ „რაღაცის“ ფუნქციას. ფორმა ფუნქციას უნდა მოჰყვეს.

ხალხს, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა სავალდებულო სასკოლო განათლების საყოველთაო სისტემას, – სისტემას, რომელიც ჩვენი სკოლებისთვის დღესაც მოდელად გამოიყენება, – ნათლად ჰქონდა წარმოდგენილი, რა მიზნით ქმნიდა მას.

ეს ხალხი იყო პროტესტანტი მღვდლები ევროპიდან და ამერიკული კოლონიებიდან, პროტესტანტული რეფორმაციის პერიოდში, მე-17 და მე-18 საუკუნეების მიჯნაზე. მათ მკაფიოდ განაცხადეს, რომ სკოლა ემსახურებოდა შემდეგ მიზნებს: ინდოქტრინაციას (იდეოლოგიურ დამუშავებას) და მორჩილების სწავლებას.

სისტემის შექმნელებს სჯეროდათ, რომ ბავშვები (ისევე როგორც მოზრდილები) ბუნებრივად ცოდვილები არიან და მათი გადარჩენის ერთადერთი გზა ბიბლიური ინდოქტრინაცია და თავისუფალი ნების დათრგუნვაა. სკოლები, რომლებიც მათ შექმნეს, ამ მიზანს იყო მორგებული.

პროტესტანტული სკოლების იდეა იყო ბავშვებისთვის იმ გაკვეთილების სწავლება, რომლებიც უმეტესწილად სახარებისეული და ბიბლიური სწავლებიდან მომდინარეობდა. მათი რწმენით, ის მოსწავლეები, რომლებიც ბიბლიურ გაკვეთილებს ვერ შეისწავლიდნენ, დაისჯებოდნენ, ხოლო წარმატებული მოსწავლეები ჯილდოს მიიღებდნენ (ან, ყოველ შემთხვევაში, არ დაისჯებოდნენ მაინც).

ვინაიდან განზრახული ჰქონდათ, ყველა ბავშვისთვის ერთი და იგივე ესწავლებინათ, ბუნებრივი იყო სასწავლო ოთახში მათი რიგებად დასმა გაკვეთილების მოსასმენად, რომელსაც მასწავლებელი უძღვებოდა (იმ დროს მასწავლებელს „მასტერი“ ანუ ბატონი, წინამღოლი ერქვა) ან წიგნიდან გაკვეთილების ხმამაღლა წასაკითხად. სწავლებას გამოცდები მოსდევდა – ყველა ერთნაირ გამოცდას აბარებდა, რათა დარწმუნებულიყვნენ, რომ ბავშვებმა ის აითვისეს, რაც უნდა აეთვისებინათ.

რაკი ყველაფერი, რასაც ადრეულ სკოლებში ასწავლიდნენ, „ჭეშმარიტებად“ ითვლებოდა, კითხვებს „მასტერს“ არავინ უსვამდა; სკოლა მხოლოდ გადაცემული მასალის დასაზეპირებლად იყო შექმნილი.

ვინაიდან სკოლის მთავარი დანიშნულება ბავშვებისთვის მორჩილების სწავლება იყო, ასევე ბუნებრივად მიიჩნეოდა, მოსწავლეებს ზედმეტი შეკითხვების გარეშე ეკეთებინათ ის, რასაც მათ მასწავლებელი ავალებდა. ეკეთებინათ ისე, როგორც მათ ეს მასწავლებელმა ასწავლა და იმ დროში, რომელიც დავალებისთვის გამოუყვეს.

დღეს სკოლის ადმინისტრაციებისა და მასწავლებლების უმრავლესობა მორჩილების სწავლებასა და ინდოქტრინაციას აღარ ისახავს მიზნად და ამას სკოლის მთავარ დანიშნულებად აღარ განიხილავს (ყოველ შემთხვევაში, ამას აშკარად არავინ აღიარებს), მაგრამ ჩვენი სკოლების საბაზისო სტრუქტურა დიდად არ შეცვლილა. ეს მკაფიოდ უნდა ითქვას. ეს დღეს სკოლებისა და სისტემის ფუნდამენტური პრობლემაა და ალბათ ამის გამო არ მუშაობს სკოლები ისე, როგორც გვსურს. სკოლების სიტემა კონკრეტული მიზნით ჩამოყალიბდა, მაგრამ დღეს იქ მომსახურე ადამიანების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ სკოლა სხვა მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს.

სასკოლო რეფორმების ნებისმიერი საკითხის განხილვა უნდა დაიწყოს შემდეგი კითხვებით: რა არის სკოლის რეალური ფუნქცია? რატომ გვინდა, გვქონდეს სკოლა? რა დანიშნულება უნდა ჰქონდეს მას? მოდი, წარმოვიდგინოთ, რომ სკოლების ერთადერთი დანიშნულება დღის განმავლობაში ბავშვის მეთვალყურეობა (ინგ. babysitting) არ არის და მათ საგანმანათლებლო ფუნქციაც აქვთ. რა როლი უნდა ეკისროს სკოლას განათლებაში? სხვა სიტყვებით – რა გვინდა ისწავლონ ბავშვებმა სკოლაში? ხასიათის რა თვისებები გვინდა განუვითარონ სკოლაში ბავშვებს? მგონია, რომ ესენია ძირეული კითხვები. კვლავ წარმოვიდგინოთ, რომ სამომავლო სასკოლო სისტემის ჩამოყალიბების კომიტეტის წევრები ვართ. ხალხი, რომელმაც სრულიად უნდა შეცვალოს განათლების ეს რგოლი და საქმე ნულიდან დაიწყოს. დარწმუნებული ვარ, თქვენ და კომიტეტის სხვა წევრები ახალი სისტემის სტრუქტურის შექმნამდე ამ სკოლების დანიშნულებასა და ფუნქციაზე იმსჯელებთ. ასევე დავუშვათ, რომ თქვენ იდეალისტი ბრძანდებით და გჯერათ, რომ სკოლის საქმე განათლება უნდა იყოს (ამის საპირისპირო მოსაზრება იქნება, თუ გჯერათ, რომ სკოლა მასწავლებლების დასასაქმებლად ან სახელმძღვანელოების საბეჭდ-საგამომცემლო ბიზნესისთვის უნდა არსებობდეს). თუ რომელიმე მოსაზრებას ემხრობით, წარმოიდგინეთ, რომ ზემოხსენებული კომიტეტის მომდევნო კრებაზე თქვენი მოსაზრებისა და მოკლე გეგმის წარდგენა გთხოვეს. ამ მიზნით მე ჩემს მკითხველებს ზემომოყვანილი კითხვები დავუგზავნე. პასუხებმაც არ დააყოვნა.

სტატიის მომდევნო ნაწილი შეეხება მომავლის სკოლაზე იმ მოსაზრებებს, რომლებიც ჩემი წერილის მკითხველებმა მომაწოდეს. ფაქტობრივად, გაგაცნობთ გამოკვლევის მიმოხილვას, რომელიც მკითხველების მოსაზრებათა შეჯამების შედეგად დაიწერა.

რისთვის არსებობს სკოლები? (მკითხველთა მოსაზრებების ანალიზი)

სკოლების დანიშნულების შესახებ მოსაზრება დაახლოებით 170 მკითხველისგან მივიღე. ზოგიერთი ესე მართლაც შესანიშნავი იყო და ყველას მადლობას მოვახსენებ გამოგზავნილი მოსაზრებებისთვის. ახლა შევეცდები მოგახსენოთ, რას ფიქრობენ მკითხველები და როგორ წარმოუდგენიათ “მომავლის სკოლის” ფუნქციები და დანიშნულება.

მიღებული წერილების განხილვა დავიწყე თვისებრივი ანალიზით, რომელიც აღწერს იმ მთავარ მოსაზრებებს, რომლებიც სკოლის დანიშნულებას ეხება. ამის შემდეგ დავაჯგუფე ის მოსაზრებები, რომლებიც ერთმანეთს ემთხვეოდა ან ჰგავდა. შედეგად მივიღე ცხრა სია, რომელთაგან თითოეული აღწერდა სკოლის დანიშნულების იმ საგანმანათლებლო კატეგორიას, რომელსაც შეიძლება სკოლები მოემსახუროს. შემდეგ ეს სიები სამ სუპერკატეგორიად დავაჯგუფე, რადგან მოსაზრებები ან გარკვეულწილად მოიცავდა ერთმანეთს, ან ძირეულად განსხვავებული იყო:

(1) სკოლა როგორც ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებებისთვის საჭირო დაწესებულება;

(2) სკოლა, როგორც ბავშვების გრძელვადიანი, სამომავლო საჭიროებისთვის საჭირო დაწესებულება და

(3) სკოლა, რომელიც საზოგადოების (სოციუმის) გრძელვადიან საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს ემსახურება.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ თითოეული სუპერკატეგორიის შინაარსსა და დახასიათებას:

სკოლა – ადგილი ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებებისთვის

განათლების მესვეურთა უმეტესობას მიაჩნია, რომ სკოლა ბავშვებს მომავლისთვის ამზადებს. საყოველთაოდ მიღებული მოსაზრების მიუხედავად, გაკვირვებული დავრჩი, რამდენმა მიკითხველმა მიანიჭა სკოლას ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური საჭიროებების დაკმაყოფილების და არა ახალგაზრდების სამომავლოდ მომზადების ფუნქცია.

დაფიქრებისა და რეფლექსიის შემდეგ მივხვდი, რომ გასაკვირი აქ არაფერი იყო. ჩემი ბლოგის მკითხველების უმეტესობა არ მუშაობს განათლების საკითხებზე ან განათლების სისტემაში; მათი დიდი ნაწილი ის ხალხია, ვინც გარკვეულწილად უარყო ტიპური განათლება.

ერთმა მკითხველმა მომწერა: “ჩვენ “სკოლა” გვაქვს მანამდე, სანამ ის ბავშვებს უზრუნველყოფს იმით, რითაც მათ სახლში ან არსებულ თემში ვერ უზრუნველყოფენ. რატომ უნდა ვიფიქროთ ცხოვრებაზე ისე, თითქოს ეს იყოს რაღაც ისეთი, რაც მომავალში მოხდება, თუ ამისთვის მზად ვიქნებით? ცხოვრება ახლა მიედინება! “სკოლას” აზრი მხოლოდ მაშინ ექნება, თუ ის მოსწავლეებს მისცემს იმას, რაც მათ ახლა აინტერესებთ, რისი გაკეთებაც სახლში ან სადმე სხვაგან შეუძლებელია”.

მეორე მკითხველმა, რომელსაც ალბათ განსაზღვრული ცოდნა აქვს ჰუმანისტურ ფსიქოლოგიაში, ასეთი წერილი მომწერა: “სკოლის დანიშნულება მოსწავლის საჭიროებების დაკმაყოფილება უნდა იყოს. თუ მასლოუს[1] საჭიროებათა იერარქიას გავიხსენებთ, განათლების ტრადიციული მიდგომები სრულიად უგულებელყოფს მის საფეხურებს, გარდა ყველაზე მარალი დონეებისა. სკოლა უნდა იყოს უსაფრთხო ადგილი, სადაც ბავშვი საკმარის საკვებს მიიღებს, სადაც მას თავშესაფარი ექნება და შეეძლება თავისუფლად სირბილი, შეეძლება ურთიერთობის გაბმა იმ ხალხთან, ვისაც ის მოსწონს და უყვარს. ბავშვების უფლებები დაცული უნდა იყოს, განსაკუთრებით – ისეთ საზოგადოებაში, რომელიც ხალისით ხვდება ამ უფლებების ყოველ დარღვევას”.

წარმომიდგენია თქვენი რეაქცია ამ ციტატის ბოლო ნაწილზე, რადგან ამ ყველაფერს ბავშვი, წესით, სახლში უნდა იღებდეს. მაგრამ სიმართლე ის გახლავთ, რომ ბევრ ოჯახში ბავშვები ამას მოკლებულნი არიან. მართლაც გავოცდი, როდესაც სკოლა ბევრისთვის ბავშვის პირდაპირი საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის აუცილებელი საჯარო ინსტიტუცია აღმოჩნდა.

ამ იდეის გარშემო ჯამში 107 წერილი გაერთიანდა. მათი ძირითადი აზრი ის იყო, რომ სკოლა ბავშვების ყოველდღიურ, პირდაპირ მოთხოვნილებებს უნდა ემსახურებოდეს.

თანამედროვე სამყაროში, რომელშიც ორივე მშობელი მუშაობს ან რომელშიც ბავშვს შეიძლება ერთი მშობელი ჰყავდეს, ბავშვებს სჭირდებათ მზრუნველობა დღის განმავლობაში. ბევრ პასუხში ამ ზრუნვის ხარისხზეც იყო საუბარი.

ოცდაერთი წერილის ავტორს სკოლა წარმოედგინა ადგილად, სადაც ბავშვები უსაფრთხოდ იქნებიან და სადაც მათ პატივისცემით მოეპყრობიან.

თხუთმეტმა რესპონდენტმა აღნიშნა, რომ სკოლა ის ადგილია, სადაც ბავშვებს შეეძლებათ თამაში, გართობა და ფიზიკურად დაიტვირთებიან.

თერთმეტმა ხაზი გაუსვა სკოლებში ბავშვებისადმი მზრუნველობას.

თერთმეტ წერილში აღნიშნული იყო, რომ სკოლებში ბავშვები უნდა განიცდიდნენ სიხარულს და თავს გრძნობდნენ მათ ოჯახზე უფრო დიდი თემის წევრებად და ნაწილებად.

სამ წერილში ნახსენები იყო ბავშვების ხარისხიანი კვება.

ამ კატეგორიის სხვა წერილებში აქცენტი დასმული გახლდათ თავგადასავლებისა და სწავლისადმი ბავშვების თანდაყოლილ მიდრეკილებაზე.

განათლების სამყაროში გავრცელებული მოსაზრების საპირისპიროდ, რომელსაც მიაჩნია, რომ ბავშვები მომავალი ცხოვრებისთვის ჯილდოსა და დასჯის მეთოდით უნდა მოვამზადოთ, რესპონდენტების ნაწილი მიიჩნევს, რომ ბავშვებისთვის მთავარია იმ ინსტინქტების ხელშეწყობა, რომლებიც მათ კვლევისა და სწავლისკენ უბიძგებს და სკოლას სწორედ ასეთი ხელშეწყობა ევალება.

დაახლოებით 45 ასეთი პასუხი დავითვალე. მათი ავტორები, საბოლოო ჯამში, აღნიშნავდნენ, რომ სკოლებმა ბავშვები უნდა უზრუნველყოს დროით, თავისუფლებით, ხელსაწყოებითა და მაგალითებით და ხელი შეუწყონ მოსაზრებათა განსხვავებულობას, რათა ბავშვებმა თავიანთი ადგილი იპოვონ სამყაროში.

ის რესპონდენტები, რომლებიც სკოლას ბავშვების პირდაპირი, ყოველდღიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ადგილად მიიჩნევდნენ, გულისხმობდნენ, ზოგჯერ კი პირდაპირ აღნიშნავდნენ, რომ თუ ბავშვების ასეთი საჭიროებები და სურვილები სკოლებში დაკმაყოფილდება, ისინი გაიზრდებიან ჯანმრთელ, კომპეტენტურ ადამიანებად და უმეტესწილად მზად იქნებიან, წარმატებით გაუძღვნენ საკუთარ ცხოვრებას.

სკოლა – ადგილი, ბავშვების გრძელვადიანი, სამომავლო საჭიროებისთვის

განათლების ტიპური მუშაკი ამბობს შემდეგს: “სკოლა ემსახურება მოსწავლის მომზადებას მისი მომავალი ცხოვრებისთვის”. ამ წინადადების გრამატიკა გულისხმობს, რომ მოსწავლეები წარმოადგენენ განათლების პასიურად მიმღებ ჯგუფს, რომელსაც სკოლის პერსონალი “აძლევს” ამ “განათლებას”.

ჩემს გამოკითხვაში რამდენიმემ ახსენა “განათლების” გადაცემის ასეთი ფორმა, მაგრამ უმეტესობას სხვა მოსაზრება ჰქონდა. გამოკითხულთა დიდი ნაწილი ხმარობდა იმ ენას, რომელიც თვითმართვად განათლებას გულისხმობდა.

ეს ხალხი საუბრობდა “იდეალურ” სკოლაზე – გარემოზე, რომელშიც, მათი წარმოდგენით, ბავშვები თვითონვე ფლობენ მათ მიერ არჩეულ აქტივობებს (უფროსების დახმარებით, თუ ბავშვები ამას თვითონ მოისურვებენ) და რომლებიც მათ ჯანმრთელი და ბედნიერი ცხოვრებისკენ წაიყვანს. თუ თავს მოვუყრით წერილებში გამოთქმულ მოსაზრებებს სკოლის ფუნქციების შესახებ, მივიღებთ გრძელ სიას, რომელშიც ჩამოთვილი იქნება ის უნარები, ცოდნის ის სფეროები, დამოკიდებულებები და ხასიათის თვისებები, რომელთა შეძენა-განვითარებაშიც უნდა დაეხმარონ სკოლები ბავშვებს.

ჩემს თვისებრივ ანალიზში ეს ინდივიდუალური სურვილები ექვს ჯგუფად დავახარისხე.

ყველაზე დიდ კატეგორიას დავარქვი „ხასიათის თვისებები და თვითშემეცნება“.

წერილებში 82-ჯერ წავაწყდი სოკრატესეულ გამოთქმას: „განათლების უმთავრესი მიზანი უნდა იყოს საკუთარი თავის შემეცნება“, – რომელიც სხვადასხვა სიტყვებით იყო გამოხატული.

სულ მცირე, 25 რესპონდენტი ახსენებდა თვითშემეცნებას როგორც მიზანს, რომელიც მოიცავს საკუთარი ნიჭისა და ინტერესების აღმოჩენას და ცხოვრების დანიშნულების თვითგანსაზღვრას.

ამ კატეგორიის სხვა მიზნები მოიცავდა პირად პასუხისმგებლობას და თვითმართულ გზას (21-ჯერ); “ცხოვრების გემოს” ან სრულფასოვანი/სავსე ცხოვრების აუცილებლობას (18); გამძლეობას ან მოქნილობას, წარუმატებლობასა და გაურკვევლობასთან გამკლავების უნარს (11); თავმდაბლობას (3); სანდოობას (2) და სილაღეს (2).

ამ განყოფილებაში მეორე დიდ ქვეკატეგორიას „ფიქრი და მსჯელობა“ ვუწოდე.

ამ ქვეკატეგორიაში გამოიყო შემდეგი მოსაზრებები: შემოქმედებითი აზროვნება (19 ხსენება); კრიტიკული აზროვნება (13); აზროვნების დამოუკიდებლობა (10); პრობლემების განსაზღვრა და გადაჭრა (11); სიბრძნე და გონიერება (3); ემპირიული, სამეცნიერო მეთოდების აღქმა (3); გადაწყვეტილების მიღების უნარი (2) და პროექტების შექმნისა და მათი განხორციელების უნარი (2).

მესამე კატეგორიას შევარქვი „სოციალური უნარ-ჩვევები“.

ამ კატეგორიაში გავაერთიანე: ზოგადი სოციალური უნარები (15 ხსენება); კოოპერირებისა და სხვებთან თანამშრომლობის უნარები (13); კონფლიქტების მოგვარების უნარები (9); კომუნიკაციური უნარები (7); ჯანმრთელი ურთიერთობისა და მეგობრობის უნარი (5) და უნარი, მოითხოვო სხვების მხარდაჭერა/დახმარება (2). ეს კატეგორია უფრო გრძელი იქნებოდა, მასში რომ შემეყვანა სხვა სოციალური უნარებიც, მაგალითად, ემპათია/თანაგრძნობა, სხვებზე ზრუნვის უნარი, მაგრამ გადავწყვიტე, ისინი სხვა სუპერკატეგორიაში, “საზოგადოებრივ საჭიროებებში” მომექცია.

მეოთხე ქვეკატეგორიას “სწავლის მიღების განგრძობადი სურვილი” ვუწოდე.

აქ გამოვყავი: სწავლის სიყვარული (წყურვილი) (19-ჯერ); ცნობისმოყვარეობა (14); დამოუკიდებლად სწავლის უნარი (8).

საინტერესოა, რომ მეხუთე ქვეკატეგორიაში, რომელსაც “ჩვეულებრივი სასკოლო საგნები” დავარქვი, არც ისე ბევრი პასუხი (სულ 26) დაჯგუფდა.

მხოლოდ 14-ჯერ ახსენეს კითხვისა და მათემატიკური უნარების ათვისება და 16-ჯერ – სხვა ტიპური სასკოლო საგნები: ისტორია, გეოგრაფია, სამოქალაქო ცოდნა, ენები და ლიტერატურა. ჩემი აზრით, სასწავლო დისციპლინების შედარებით იშვიათად ხსენება კავშირშია იმ დამოკიდებულებასთან, რომლის თანახმად, სკოლები ამ საგნებს მეტისმეტად ბევრს დროს უთმობენ და მოსწავლეებისთვის უსარგებლო, საწვალებელ გამოცდილებად აქცევენ.

ვფიქრობ, ჯანმრთელ, კულტურულ გარემოში ბავშვები ბუნებრივი გზით შეისწავლიან კითხვას და რიცხვებს და თავად განივითარებენ ინტერესს სხვადასხვა დისციპლინისადმი, რომლებსაც დღეს მხოლოდ “სასკოლო საგნებად” აღიქვამენ.

მეექვსე ქვეკატეგორია, რომელსაც “ცხოვრების პრაქტიკული უნარები და ცოდნა” ვუწოდე, 16-ჯერ იქნა ნახსენები.

11–ჯერ ახსენეს განსაკუთრებული უნარები, როგორებიცაა საჭმლის მომზადება, ფულის მართვა, პირველადი დახმარება და საკვების გაზრდა. 7–ჯერ – უნარები, რომლებიც მომავალში გახდებოდა საჭირო სამსახურისთვის, ძირითადად – ტექნიკური. ორმა მკითხველმა განაცხადა, რომ აუცილებელია სკოლაში შეგირდობის სწავლება როგორც სამუშაო უნარების განვითარებისა და სხვადასხვა სამუშაოს გაცნობის გზა.

სკოლა – ადგილი, რომელიც საზოგადოების (სოციუმის) გრძელვადიან საჭიროებებს და მოთხოვნებს მოემსახურება

განათლების სფეროს ტრადიციული წარმომადგენლები ხშირად ამბობენ, რომ სკოლები არა მხოლოდ ინდივიდის, არამედ საზოგადოების საჭიროებებს ემსახურება.

ადრე განათლების თეორეტიკოსები ღიად საუბრობდნენ სკოლების როლზე არამეამბოხე მოქალაქეების, კარგი მუშებისა და ქვეყნისთვის თავდადებული პატრიოტების ჩამოყალიბებაში.

როდესაც თავად გახლდით საშუალო სკოლის მოსწავლე (“სპუტნიკის” კოსმოსში გაშვების ეპოქაში), საუბრები ძირითადად ეხებოდა სკოლების როლს კარგი ინჟინრებისა და ფიზიკოსების წარმოებაში, რომლებიც დაეწეოდნენ ან დაამარცხებდნენ საბჭოთა კავშირს იარაღის წარმოების სფეროში.

დღეს საუბრები, ჩვეულებრივ, ეხება სკოლის როლს იმ მოქალაქეებისათვის განათლების მიცემის კუთხით, რომლებიც უკეთეს ცხოვრებას შექმნიან როგორც საკუთარი თავისთვის, ისე გარშემო მყოფთათვის, რომლებიც ხელს შეუწყობენ მშვიდობას და დედამიწაზე ჯანმრთელი ეკოსისტემის ჩამოყალიბებას. არ არის გასაკვირი, რომ ჩემს გამოკვლევაში ეს იდეები გამოჩნდა.

ჯამში, მე მოვიძიე 63 პასუხი, რომლებიც მოექცა “საზოგადოების საჭიროებების” ჯგუფში. ამათგან ნახევარზე მეტი (33) ეხებოდა სკოლის როლს “კარგი მოქალაქის” ჩამოყალიბებაში. სხვა პასუხები მოიცავდა “სხვების პატივისცემას და მათი უფლებების დაცვას” (11); პლანეტაზე ზრუნვას და მდგრადი ცხოვრების წესებს, დემოკრატიასა და მშვიდობის საკითხებს ეხებოდა 10 პასუხი; ემპათია და სხვებზე ზრუნვა ახსენა 7–მა რესპონდენტმა, ხოლო ეთიკური ცხოვრების წესი – 2–მა.

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

[1] აბრაამ ჰაროლდ მასლოუ (Abraham Maslow ) – მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ამერიკელი ფსიქოლოგი. ადამიანის თვითაქტუალიზაციისა და მოტივაციის თეორიის ავტორი.

კანის ფესტივალზე სამ ძირითად ნომინაციაში გამარჯვებული (საუკეთესო ფილმი, საუკეთესო მსახიობი და საუკეთესო მსახიობი ქალი), „პიანისტი ქალი“, ერიკას ისტორიას მოგვითხრობს – არაჩვეულებრივი მუსიკოსისა და მასწავლებლისა, რომელმაც პირადი ცხოვრება კარიერას შესწირა. მიუხედავად იმისა, რომ ფილმი რომანის მიხედვითაა გადაღებული, როგორც ჩანს, ფრანგული ფსიქოანალიტიკური ფემინისტური კინოს თეორიის პასუხად შეიქმნა. მეტიც – ზოგჯერ ის ფროიდისა და მისი ფრანგი მიმდევრის ჟაკ ლაკანის ნაწერების შესავალსაც მოგვაგონებს.

„პიანისტი ქალის“ წარმატება ნათელი მაგალითია იმისა, რომ ლაკანის კინოს თეორია თანდათანობით პოპულარული წარმოსახვითობა გახდა. ეს ფილმი ქალის სურვილების შეუძლებლობას ასახავს. ერიკა ვერ პოულობს სიამოვნებას ახალგაზრდა საყვარლის მკლავებში. ფემინისტურია ეს ფილმი თუ მიზოგინური, არაერთ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მე თუ მკითხავთ, ის არაჩვეულებრივად ეხმიანება პატრიარქალური კულტურის მიერ ქალებზე ძალადობას ან მცდელობას, საკუთარ რეპრესირებულობაში ქალსვე დასდონ ბრალი.

არის რამდენიმე გზა, რა შემთხვევაშიც შეიძლება ფილმი ლაკანის თეორიებს მიესადაგებოდეს. ერიკა, რომელსაც იზაბელ იუპერი განასახიერებს, 40 წელს გადაცილებული ქალია, რომელიც კონტროლის მოყვარულ დედასთან ცხოვრობს (დედას ანი ჟირარდო განასახიერებს). ქალებს ერთ საწოლში სძინავთ და ერიკას ერთადერთი ოთახის კარსაც კი საკეტი არ აქვს. ფილმი იწყება  დედა–შვილის კამათით იმის გამო, რომ ერიკა შინ გვიან დაბრუნდა. დედა მის ჩანთას დასტაცებს ხელს, გაჩხრეკს და აღმოაჩენს კაბას, რის გამოც იწყება კამათი, რომელიც შემდგომ ფიზიკურ შეხლა–შემოხლაში გადაიზრდება. სცენა ერიკას ტირილით მთავრდება, ის მოუბოდიშებს დედას და თავს უსინჯავს, რადგან ჩხუბის დროს თმა მოქაჩა.

ერიკას უყვარს და, იმავდროულად, ეშინია მისი, რადგან მასზეა დამოკიდებული და ახლოა მის სხეულთან – ამ სიახლოვით შვილი დედას საკუთარ ნაწილად აღიქვამს. ფილმი რამდენიმენაირად ასახავს ერიკას დედას როგორც ფალიკურს და ამ ორ ქალს შორის დისტანციის ნაკლებობას. ფილმის დასაწყისში მუსიკოსი, რომელიც გაგიჟდა, უკვე დიდი ხნის გარდაცვლილია. ერიკასთან მის კავშირზე მიანიშნებს ფაქტი, რომ ორივეს მოსწონს შუბერტისა და შუმანის მუსიკა. ეს კომპოზიტორები შემთხვევით არ არის შერჩეული, შუბერტს, როგორც ამბობენ, ჰომოსექსუალური კავშირები ჰქონდა და სიფილისით გარდაიცვალა, ხოლო შუმანი გაგიჟდა. ამდენად, ორივე კომპოზიტორი განასახიერებს დიდ ხელოვნებას, სიგიჟეს და გენდერულ იდენტობას – შუმანი უკაასკნელ წლებში თავის ცოლზე იყო დამოკიდებული, რომელიც თავადაც კომპოზიტორი იყო და რომლის ნიჭსაც მისი ქმრის ნიჭი ფარავდა.

ფილმის ერთ-ერთ პირველ სცენაში მუსიკალური წარმოდგენაა ნაჩვენები, რომელშიც ერკაც მონაწილეობს. დაკვრის დასრულებისთანავე დედა მსთან მიდის და მხრებზე სვიტერს ახურავს, ხოლო წარმოდგენის შემდეგ გამართულ წვეულებაზე გამუდმებით მასზე უჭირავს თვალი. მალევე ვიგებთ, რომ ერიკა იძულებულია, ტყუილები მოიგონოს, რათა დედის მზერას გაექცეს. ის გრძელ გზას გადის იმისთვის, რომ დაუმალოს დედას თავისი სექსუალური ლტოლვა და იმავდროულად ოცნებობს, ამ სურვილებს დედა დაუპირისპირდეს. ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი ერიკას ჩანთაში კაბის აღმოჩენა. როდესაც ახალგაზრდა საყვარელი სახლში აკითხავს, მან და ერიკამ ტანსაცმელი კართან უნდა დატოვონ, რათა ოთახში დედა არ შევიდეს.

ფროიდის თანახმად, ოიდიპოსის კომპლექსამდე ბავშვი ფოლიმორფულად პერვერტია, რადგან სექსუალურ სიამოვნებას იღებს სხეულის ფუნქციონირებისგან, რომელიც უშუალო სექსუალურ პენეტრაციასთან არ არის დაკავშირებული. ის, რასაც ფროიდი პერვერტს უწოდებს, პიროვნებაა, რომლის სექსუალური ენერგია ან ლიბიდო არ არის რიგისამებრ „ორგანიზებული“, რათა გენიტალური სექსისგან სექსუალური კმაყოფილება მიიღოს. რამდენადაც პრეოიდიპოსური პერიოდის ნაკვალევი რჩება ზრდასრული ადამიანის სექსუალობაში სიამოვნების ისეთ ფორმებში, როგორებიცაა კოცნა, ორალური სექსი, ფანტაზიები სექსუალურ აგრესიასა და დომინირებაზე, „ნორმალური“ ზრდასრული ადამიანი კმაყოფილებას იღებს ასეთი სიამოვნებებისგან, რამდენადაც იგი გენიტალური სექსით აღწევს კულმინაციას.

ფროიდის თანახმად, პერვერტი არის ის, ვისაც სექსუალური კმაყოფილების მიღება შეუძლია მხოლოდ არაგენიტალური სექსუალური აქტის მეშვეობით.

ერიკა სწორედ ის არის, რასაც ფროიდი პოლიმორფულ პერვერტს უწოდებს. ეს არ არის ფილმის ფსიქოანალიზური განხილვის შედეგად დანახული ქვეტექსტი. მეტიც – ფილმში დიდი ადგილი ეთმობა ერიკას პერვერსიების ჩვენებას. მათ შორის – საკუთარი გენიტალიების სამართებლით დაზიანებას, ვუაიერიზმს, სექსუალური სიამოვნების მიღებას მოშარდვით, სადიზმსა და მაზოხიზმს. ერთ–ერთ სცენაში ვხედავთ, რა აგრესიულად შედის ერიკა პორნოს საყურებელ ჯიხურში. ის ელოდება ჯიხურის გათავისუფლებას და დაუმორცხვებლად პასუხობს მამაკაცის მზერას. როდესაც ჯიხურში შევა, მრავალ სურათს შორის არჩევანს შეაჩერებს ერთზე, სადაც ქალის მამაკაცთან ორალური სექსის სცენაა ნაჩვენები. ერიკა პორნოს ყურებისას ნაგვის ურნიდან იმ ნაჭერს იღებს, რომლითაც აქ მასზე ადრე მყოფმა მამაკაცმა სპერმა მოიწმინდა. ყურებისას ის ღრმად დაყნოსავს ნაჭერს და სახეზე სიამოვნება გამოეხატება. ფილმში არსად ჩანს ერიკას „ნორმალური“სექსუალური აქტი. მისი ყველა მცდელობა ასეთი აქტის ქონისა კრახით მთავრდება.

ერიკა ფილმში ნაჩვენებია როგორც მკაცრი და ცივი მასწავლებელი. როდესაც მისი მოსწავლეები თამაშობენ, ის ხელებგადაჭდობილი ფანჯარასთან დგას და შიგადაშიგ მათ ნამუშევრებს აკრიტიკებს. ფილმის დასაწყისში ვხედავთ მისი მოსწავლეების ხელებს, რომლებიც უკრავენ და ამ დროს ისმის ერიკას მკვეთრი ხმა, რომელიც ინსტრუქციებს აძლევს მათ. მისი ეს სიცივე კონტრასტს ქმნის მისივე დაკვრასთან, რაც მიგვითითებს მის მიერ კომპლექსურ ურთიერთობას გენდერთან. იყო პროფესიონალი პიანისტი ნიშნავს იყო ასპარეზზე, სადაც მამკაცები დომინირებენ, ასპარეზზე, რომელიც ზოგჯერ „ფემინურად“ ან „ქალისთვის სახასიათოდ“ მიიჩნევა. კიდევ ერთხელ, ერიკას აღფრთოვანება შუბერტითა და შუმანით მნიშვნელოვანია, რადგან ორივე მამაკაცი იყო „არაჯანსაღი“ – ეს კი თვისებაა, რომელსაც ჰეტეროსექსისტული კულტურა ზოჯერ ფემინურ ან ჰომოსექსუალ მამაკაცებს მიაწერს.

ერიკას ვალტერი უყვარდება, თავისი სტუდენტი ვაჟი, რომელსაც ბენუა მაჟიმელი თამაშობს. ვალტერს თავდაპირველად ერიკას ნიჭი იზიდიავს. როდესაც იგი ცდილობს, დაწინაურდეს მის კლასში, ერიკა კოლეგებთან უარყოფს ვალტერის თავდადებას ამ საქმის მიმართ. არცთუ შემთხვევით, პირველი, რასაც ვალტერი ერიკასთვის უკრავს, შუბერტია – მისი სწორედ ის ნაწარმოები, რომლის ათვისებასაც ერიკას სტუდენტი გოგონა მთელი ფილმის განმავლობაში ცდილობს.

საბოლოოდ, ერიკას ვალტერის მიმართ გრძნობა უჩნდება, რომელსაც ისინი თავიანთ პირველ სექსუალურ კავშირთან მიჰყავს. უფრო ადრე ფილმში ვხედავთ, რომ ერიკა ხელმძღვანელობს სტუდენტ გოგონას, რომელიც დარდობს შუბერტის შესრულებისას მომღერლის თანდასწრების გამო, იმდენად ღელავს, რომ ცრემლებამდე მიდის. მასტერკლასისთვის სარეპეტიციო სცენაში ფილმში ერთდროულად ორი კადრია ნაჩვენები – ვალტერისა და ამ სტუდენტისა, ერიკას მიახლოებული სახით. აქ ვხედავთ რომ ვალტერი ახალგაზრდა ქალს აცინებს; იგი მას დაკვრას უადვილებს შუბერტის შესრულებისას. თავდაპირველად ძნელია ამაზე ერიკას რეაქციის გარჩევა, თუმცა მოგვიანებით ერიკა სტუდენტს პალტოს ჯიბეში ჭიქის ნამსხვრევებს უყრის. ის მეთოდურად მოქმედებს – ჭიქას კაშნეში ახვევს და ქუსლით ამტვრევს. ამ ქმედებას რიტუალური ხასიათი აქვს და ის, ჩემი აზრით, პორნოგრაფიასა და მაზოხიზმთან ახლოსაა.

გოგონას ტირილი მას შემდეგ, რაც ის ჯიბეში ხელს ჩაიყოფს, ხდება საწყისი ერიკასა და ვალტერის პირველი სექსუალური კონტაქტისა. რეპეტიციის დასასრულს, როდესაც სტუდენტის ნაიარევს ვხედავთ, ერიკა ტუალეტში შედის და შარდავს, იმავე პოლიმორფულ პერვერსიულ ორგაზმს აღწევს. ვალტერი მას ტუალეტში შეჰყვება და ზემოდან დაჰყურებს, თუმცა კი ვერ ვხედავთ, რას ხედავს იგი. როდესაც ერიკა კაბინიდან გამოვა, ვალტერი მას კოცნის და ორივე იატაკზე ეცემა. საჯარო ტუალეტი ჰომოეროტიკული სექსუალური ქცევის ველი ხდება.

თუმცა ერიკა ვალტერისგან მამაკაცურ პრეროგატივას იღებს სექსუალური სცენის საკონტროლებლად. იგი ვაჟს მასტურბირებაში ეხმარება. როდესაც ვალტერი ქალს ეხვევა, ერიკა აჩერებს მას და აიძულებს, ქალის ნაცვლად საკუთარ პენისს უყუროს. ვალტერი ეუბნება რომ უყვარს იგი. პასუხად ქალი გამუდმებით ცდილობს, იყოს დომინანტი სექსუალურ სცენაში, წყვეტს, რას იზამენ და რას არა. ერიკა არ აძლევს ვალტერს თავისი სექსუალური სურვილების განვითარების საშუალებას და აფრთხილებს, რომ თუ მას არ დაუჯერებს, ყველაფერს შეწყვეტს. მაგრამ ვალტერი ორგაზმს ვერ აღწევს. ის ჰპირდება ერიკას, რომ მომავალში უკეთ შეასრულებს მის მითითებებს, ერიკა კი პასუხობს, რომ უფრო დეტალურ ინსტრუქციებს წერილობით მიიღებს.

მოგვიანებით ვალტერი ერიკას წერილში კითხულობს მისი მაზოხისტური სურვილების შესახებ ვალტერის მიმართ. როდესაც ერიკა საკუთარ წერილს თავისთვის ხმამაღლა კითხულობს, საკუთარი სურვილების წარმოთქმისას ტირის. ერიკას ფანტაზია მოიცავს სურვილს, დასაჯოს დედა, ანუ აყურებინოს საკუთარ ტრანზიციას გენიტალურ სექსუალობაში. წერილი ვალტერს ეუბნება, დაარტყას ერიკას, თუ იგი მის მითითებებს არ შეასრულებს. კითხვის ეს სცენები ნაჩვენებია დედის კადრებთან ერთად, სადაც იგი საუბრისთვის ყურის დაგდებას ცდილობს. ერთი მხრივ, ერიკა საიდუმლო ადგილიდან იღებს სიას იმ შეზღუდვებისა, რომლებიც სურს ვალტერმა დაუწესოს. ამგვარად ხსნის ფილმი ქალთა შორის გაუპატიურების ფანტაზიების არსებობას, რადგან ერიკას სწორედ ეს ფანტაზიებია ერთადერთი თავშესაფარი მისი შეუსაბამო ფალიკური სურვილებისაგან. ქალის მოთხოვნებით აშკარად შოკირებული ვალტერი მიდის.

ამ სცენას მოსდევს კადრი, სადაც იმავე ღამით ერიკა იმ საწოლში წვება, სადაც დედამისი წევს. ერიკა დედას ზემოდან მოექცევა, აკოცებს მას და ეუბნება: „მე შენ მიყვარხარ“. დედა დაიბნევა და ხელს ჰკრავს. ერიკა დაჟინებულია და დედაც ცდილობს, წინააღმდეგლობა გაუწიოს, ეს ყველაფერი კი ჰეტეროსექსუალური აქტის ერთი ვერსიის პაროდიას ჰგავს, რომელშიც ქალი თავდაპირველად ეწინააღმდეგბა მამაკაცის მცდელობას, დაიკმაყოფილოს ჟინი. ერიკას ეს „მასკულინური“ ქცევა, რომელიც მოჰყვა მის უშედეგო მცდელობას, მიეღო ფემინური პასიურობა მაზოხიზმის სახით, მიუთითებს იმაზე, რომ ერიკას არ სურს თავისი პოლიმორფული პერვერსული სიამოვნებების მიტოვება და კულტურის მიერ მოთხოვნილი ფემინურობის შეთვისება.

იმისთვის, რომ ფემინურობას დაექვემდებაროს, ერიკა ვალტერს საციგურაო მოდენაზე მიყვება. ეს სცენა იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ წინამორბედ სცენას ერთგვარად ეჭვქვეშ აყენებს. პირველ სცენაში ვხედავთ, რომ სწორედ ერიკა აკონტროლებს მზერას. ორი მოციგურავე გოგონა, რომელიც ყინულზე ვარჯიშობს, ტოვებს არენას ორი მამაკაცი მოციგურავის მოსვლის შემდეგ. ისინი უხალისოდ ემორჩილებიან მამაკაცების მიერ მათ განდევნას. მათი ფემინური ქცევა და პოზები, რომლებსაც ვარჯიშის დროს იღებენ, კონტრასტს ქმნის მამაკაცთა გუნდის მიერ ყინულის დაუფლების დროს ხმაურიან ქცევასთან. ვალტერი გუნდის ერთადერთი წევრია, რომელიც მოუბოდიშებს გოგონებს და ისინიც უღიმიან მას. ფილმში ვალტერის „სენსიტიურობა“ უფრო ფართოდაც არის ნაჩვენები. ერთზე მეტ სცენაში ვხედავთ, რა კომფორტულად გრძნობენ თავს ქალები მის კომპანიაში და ასეთივე კმაყოფილებით პასუხობენ მის ნიჭსა და ვაჟურ მომხიბვლელობას.

გასახდელში ერიკა ამბობს, რომ ვალტერთან საუბარი სურს. ერიკა და ვალტერი საკუჭნაოში განმარტოვდებიან სალაპარაკოდ, სადაც ქალი სტუდენტს თავის სურვილებს უმხელს და სთავაზობს, იქვე ჰქონდეთ სექსი. ბოდიშს იხდის წერილის გამო და ტირის. ცდილობს, გახადოს ვალტერს უნიფორმა და მინეტი გაუკეთოს, მაგრამ ვაჟი ვალტერი ხელს ჰკრავს. შემდეგ ქალი დაბლა წვება და ვალტერს სთხოვს, სექსით დაკავდეს მასთან. ვაჟი უპასუხებს, რომ ამის გაკეთება აქ არ შეუძლია. „მიყვარხარ“, – ეუბნება ერიკა და კოცნის მას. ვალტერს გული მოულბება. კომიკურია მისი მცდელობა, გათავისუფლდეს „მასკულინურობისგან“ და გაიხადოს უნიფორმა და ტრუსი. ერიკა მინეტს უკეთებს, თუმცა შემდეგ იატაკზე აღებინებს და ვალტერს სთხოვს, გვერდზე გაიხედოს.

საბოლოოდ ვალტერი ცდილობს, მისცეს ერიკას ის, რაც მას სურს. შუაღამისას მის სახლში მიდის, აღვიძებს მასა და დედამისს. წერილის ინსტრუქციის თანახმად, სილას აწნავს დედის თანდასწრებით, მერე კი დედამისს მეზობელ ოთახში კეტავს, საიდანაც მას ყველაფრის გაგონება შეუძლია. კვლავაც ინსტრუქციის თანახმად, ვალტერი ერიკას სილას აწნავს, როდესაც იგი არ ემორჩილება მამაკაცის ნებას. ერიკა ტირის და საღამური ცხვირიდან გადმოსული სისხლით ესვრება, მაგრამ როდესაც დედა ეძახის, პასუხობს, რომ კარგადაა. შემდეგ ვალტერი სექსით კავდება ერიკასთან და ორგაზმსაც აღწევს. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ერიკა უძრავია.

ფილმი მთავრდება იმით, რომ ერიკა მკერდში, გულის ზედა მხარეს იჭრის თავს. წინა სცენაში ვხედავთ, როგორ იღებს იგი სამზარეულოს დანას და ჩანთაში იდებს. მისი ქცევა განზრახ არის ბუნდოვნად ნაჩვენები. ჩვენ ვფიქრობთ, ვისზე გამოიყენებს ერიკა დანას. როდესაც საკონცერტო დარბაზი გაივსება, ერიკა ვალტერს ელოდება. ამ დროს ჩვენ ველით, რომ ერიკა სწორედ ვალტერს დაარტყამს დანას მისი „გაუპატიურებისთვის“. ვალტერი კონცერტის დაწყებამდე რამდენიმე წუთით ადრე მოდის და ერიკას როგორც მასწავლებელს ისე ესაუბრება – თითქოს მათი სადისტური შემთხვევა არ მომხდარა, მიუხედავად ძალადობის აშკარა კვალისა, რომელიც ქალს სახეზე ეტყობა.

ჩვენ არ ვიცით, რამდენად სერიოზულია ჭრილობა, რომელსაც ერიკა თავის თავს აყენებს. ფინალიც ბუნდოვანია – სად წავა ერიკა, როცა საკონცერტო დარბაზს დატოვებს? დასასრულის ბუნდოვანებაც, თავის მხრივ, პრეოიდიპოსურია. ოიდიპოსის კომპლექსისაგან გასნსხვავებით, ერიკას დილემის „გადაწყვეტის გზა“ არ არსებობს.

ზოგიერთის თვალთახედვით, „პიანისტი ქალი“ მართლაც ფემინისტური ფილმია, რომელიც გვიჩვენებს პატრიარქალური კულტურის მიერ ქალთა სურვილების უგულებელყოფას. ერიკა გაჭედილია, ერთი მხრივ, თავის პედაგოგიურ წარმატებას, შიშს, რომ რომანტიკულმა სიყვარულმა შესაძლა ხელი შეუშალოს წარმატებაში და დედასთან ურთიერთობას, მეორე მხრივ – კი სექსუალური დაკმაყოფილების ფემინურ სურვილს შორის.

საქმე იქითკენ მიდის, რომ არგენტინის საფეხბურთო ნაკრებს მსოფლიოს ჩემპიონატზე გასასვლელად გვარიანი ოფლისღვრა მოუწევს და ჯერჯერობით არავინ იცის, გამოიღებს თუ არა შედეგს ეს ოფლისღვრა. არავინ დავობს იმაზე, რომ სამხრეთ ამერიკის შესარჩევ ზონაში არგენტინის ნაკრებისათვის უჩვეულო მეხუთე ადგილი და ბუნდოვანი მომავალი საკუთრივ არგენტინელი ფეხბურთელების ბრალია, მაგრამ ახლა მიზეზებზე მეტად მომავალია საინტერესო და პირველ ყოვლისა ის – შეძლებს თუ არა სამპაოლის კრებული საშვილიშვილო სირცხვილსგან თავის დაღწევას.

რეალობა ასეთია: არგენტინის ნაკრებს შესარჩევ ციკლში დარჩენილი აქვს ორი მატჩი – პერუსა და ეკვადორის ნაკრებებთან. 5 ოქტომბერს ბუენოს აირესში თუკი „ვერცხლისქვეყნელებმა“ პერუელებს სძლიეს, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ ამოდენა ვაების შემდეგ, არგენტინელები საბოლოოდ მაინც შეძლებენ რუსეთის მუნდიალზე გასვლას. მაგრამ არსებობს რაიმე გარანტია, რომ არგენტინა პერუს და ეკვადორს მოუგებს? ვენესუელის უსუსტეს გუნდთან საკუთარ მოედანზე ქულების დამკარგავი გუნდი ვითომ რატომ არ „იკადრებს“ იმავეს პერუსთანაც? მაშინ როდესაც, სამხრეთ ამერიკაში ასეთი დიდი კონკურენციაა და მუნდიალზე გამსვლელი ოთხი ადგილისთვის (ამას დამატებული, ფლეი-ოფში გამსვლელი მეხუთეადგილოსანი) დაახლოებით 7 გუნდი იბრძვის და ეს ნაკრებები ყველაფერს იზამენ სანუკვარი მიზნის მისაღწევად.

თუკი მოხდა ისე, რომ არგენტინის ნაკრებმა შინ პერუს ვერ მოუგო, ჩილემ და პარაგვაიმ კი შეძლეს გამარჯვება (მიუხედავად იმისა, რომ ჩილე გასვლაზე მრისხანე ბრაზილიას ხვდება), შეიძლება ისეც კი მოხდეს, რომ ბოლო ტურში არგენტინას ეკვადორში გამარჯვება მეხუთე ადგილზე გასასვლელად არ ეყოს. აქედან გამომდინარე, პერუსთან შეხვედრა ბევრ რამეს წყვეტს. საკმარისია ერთი „ფეხის გადაბრუნება“ და…

არგენტინის ნაკრები ასეთ მნიშვნელოვან გზაგასაყარზე კარგა ხანია არ მდგარა და ახლა როგორც არასოდეს სჭირდება ნამდვილი, ქარიზმატული ლიდერი, რომელიც მარადონასავით, ანდა პასარელასებრ საკუთარ თავზე აიღებს გუნდის გამარჯვებისაკენ სწრაფვას და წინ გაუძღვება. არგენტინის მტერმაც და მოყვარემაც ნათლად დაინახა, რომ ლეო მესი, მიუხედავად იმისა, რომ დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი თვალსაჩინო ფეხბურთელია, ლიდერად უბრალოდ არაა დაბადებული და ამ ინფანტილური კაცისგან მოედანზე „ბელადი“ ვერც ერთმა მწვრთნელმა ვერ გამოძერწა.

არგენტინას ამ უმძიმეს ჟამს ლეო მესიზე და ლამაზად „ფინტაობებზე“ მეტად ხუან სებასტიან ვერონი სჭირდება​, რომელიც საკუთარი ბრძოლისუნარიანობით სხვათა მაგალითი იქნება და არავის მისცემს უფლებას, როდესაც თავად მოედანზე ოფლს ღვრის – სხვამ მწვანე მინდორზე ისეირნოს; არგენტინას ხავიერ ადერმარ ძანეტი სჭირდება, რომელიც ერთი წამითაც კი არ დაუშვებს გუნდის უკან დახევას, მოედანზე უაზროდ ბორიალს და თანაგუნდელებს წინ გაუძღვება; არგენტინას დიეგო პაბლო სიმეონე სჭირდება, რომელიც მოედნის გოჯს არ დაუთმობს მოწინააღმდეგეს. ასე რომ, ხორხე ლუის სამპაოლის მთავარი ამოცანა ახლა საკუთარ გუნდში ლიდერის „აღმოჩენა“ უნდა იყოს, რადგან ვარსკვლავმრავალი არგენტინა აშკარა ლიდერის გარეშე არასოდეს ყოფილა დიდი გუნდი და ვერც იქნება. ეს ხომ დიეგო მარადონას ქვეყანაა. ეს ხომ ბატუსტუტას ნაკრებია!

ჩემი მოსწავლეებისთვის ყველაზე მეტად „მწვანე გაკვეთილების“ ჩატარება მიყვარს, როდესაც სახატავებს, ფერად ქაღალდებს, სათანადო წიგნებს მოვიმარაგებთ და ვიწყებთ… ვიწყებთ ჩვენ გარშემო დაკვირვებით: ჯერ მცირედიამეტრიან წრეს შემოვხაზავთ (საკუთარი ეზო და ქუჩა რომ შევისწავლოთ), მერე წრეების გარშემოწერილობას ვზრდით (უბნებს გადავწვდებით), თანდათან თვალთახედვას გავიფართოებთ (ქალაქს მოვიცავთ) და ასე გრძელდება, სანამ მთელ დედამიწას არ შემოვფარგლავთ.

წრეების შესაბამისად, პრობლემებიც იზრდება, მოსწავლეებს თვალი და მეტყველება ეხვეწებათ: აქ სკვერის ადგილია! აქ ხეებია დასარგავი! აქ ხეივანი მოუხდებოდა, აქ კი გაზონი! აქ ბეტონს და ასფალტს ჟანგბადი გაუდევნია! ეს გორა შენობას დაუჩაგრავს! ამ კორპუსს ცა დაუჩრდილავს! მანქანები ფეხით მოსიარულეებს გასაქანს ტროტუარზეც აღარ აძლევენ! მათ წარმოსახვაში სწორად დაგეგმარებული ქუჩები, უბნები და ქალაქები იხატება, მათ კრიტიკულ მზერას არაფერი გამოეპარება, მათ შესაძლოა მთელი ჩვენი ქალაქი გადააპროექტონ.

მწვანე წიგნების დამსახურებით ბავშვებს, მარტივად რომ ვთქვათ, ეკოლოგიური კულტურა უყალიბდებათ, ისინი ადრეული ასაკიდანვე გაიაზრებენ, რომ ამ სამყაროში სწორედ ადამიანია მთავარი მოქმედი გმირი და ბუნების კანონების დაცვაც ყველაზე მეტად მას მოეთხოვება; რომ სილამაზის დანახვისა თუ დაცვის უნარი უნდა ჰქონდეთ და ყველაზე მიკროსკოპულ არსებებსაც ყურადღებით მოექცნენ.

დარწმუნებული ვარ, გავა დრო და მწვანე წიგნების პერსონაჟებს მიბაძავენ: ტარიელ ხარხელაურის ლექსის გმირივით არ მოჭრიან ხეს, რომელიც „სივრცეს ამშვენებს“, ქეითივით ოაზისებად აქცევენ ქალაქებს, „უხილავი მცველებივით“ გააქრობენ მონსტრ შენობებს და ერნესტის მსგავსად ვერ შეძლებენ უმოქმედოდ დარჩენას, თუ მწვანე საფარს საფრთხე დაემუქრება.

„ხე, რომელსაც მშვიდად დგომა არ შეეძლო“ (ჰენინგ კრამერ დალი) და „ია“ (ვაჟა-ფშაველა)

„იყო და არა იყო რა“, – ასე იწყება იმ პატარა ხის ამბავი, რომელსაც ერნესტი ჰქვია.

„ბევრს ჰგონია, რომ ხეებს სახელები არ აქვთ. ეს იმიტომ, რომ მათ ხეებისთვის სახელი არ უკითხავთ. ან თუ ჰკითხავენ, ზედ იმდენ მომაბეზრებელ შეკითხვას დააყოლებენ, რომ ხეებს პასუხის გაცემის სურვილს უკარგავენ“. ასე რომ, ერნესტის სახელმა არ გაგაკვირვოთ, მით უმეტეს, რომ მისი მთავარი უცნაურობის შესახებ ჯერაც არაფერი იცით.

ერთ დღეს მელაკუდა ეტყვის ხეებს: აქ წყნარად რომ ცხოვრობთ, გგონიათ, თქვენი ტყე ისევ თვალუწვდენელია?! ადამიანები ყოველ ცისმარე დღეს უამრავ ხეს ჩეხენ და მალე მთელ ტყეს გაანადგურებენ, აღარც ცხოველებს გააჩერებენ, მხოლოდ ადამიანები და მათი ბუნაგები – სახლები დარჩებაო.

ერნესტი მოსვენებას დაკარგავს და გადაწყვეტს, სამყარო უკეთ გაიცნოს. ხანგრძლივი ფიქრის შემდეგ ძალ-ღონეს მოიკრებს, ფესვებს მოქაჩავს და… არც მეტი, არც ნაკლები, პირველ ნაბიჯს გადადგამს. დიახ, ასეთი საოცარი პასაჟი შეგხვდებათ ამ წიგნში. რამხელა ტრაგიზმია ამ პატარა, ადამიანზე გამწყრალ და ფეხადგმულ ნაძვ ერნესტში! ყოველ წაკითხვაზე ვაჟა-ფშაველას „ია“ მახსენდება, როდესაც სამყაროში ყველაზე ნაზსა და უსუსურ არსებას უმკაცრესი განაჩენი გამოაქვს ადამიანისთვის: „რა შეუბრალებელია კაცი! რასაც დაინახავს, უნდა, რომ თავის სასარგებლოდ მოიხმაროს, ალბათ ვერ აფასებს ჩვენს სილამაზეს!“ (ჩემი აზრით, იასა და ერნესტთან ერთად ფიქრი პატარებს საინტერესო და სასარგებლო დასკვნები გამოიტანაში დაეხმარება).

„ქეითი და მილიონი ხე“ (ჯოზეფ ჰოპკინსი და ჯილ მაკელმარი)

ამ უმწვანეს წიგნს საფუძვლად ნამდვილი ამბავი უდევს. ის გოგონაზე მოგვითხრობს, რომელსაც ქეითი ჰქვია და რომელმაც უდაბნოს ადგილას მსოფლიოში ერთ–ერთი უდიდესი ურბანული პარკი დააარსა. ქეითის პროტოტიპი ამერიკელი ბოტანიკოსი და ლანდშაფტების არქიტექტორი ქეით ოლივია სეიშენსია. ქალი, რომელმაც მთელი ცხოვრება ქალაქ სან-დიეგოს გამწვანებას მიუძღვნა: ჯერ ერთი პატარა სანერგე გააშენა, ყოველ წელს 1000 ხეს რგავდა, თანდათან ხალხს შეუყვარდა მისი სანერგე და მალე სან-დიეგოში ყოველი მეოთხე ხე ქეითის სანერგიდან იყო. უდაბური ქალაქი ნამდვილ წალკოტად იქცა. დღესდღეობით ქეითისეულ „ბილბაოს პარკში“ უამრავი მუზეუმი, თეატრი და ცნობილი სან-დიეგოს ზოოპარკია განთავსებული. აქვე მისი ძეგლიც დგას.

როგორი ბავშვობა, სტუდენტობა და სიბერე ჰქონდა ქეით ოლივია სეიშენს, როგორ მიაღწია სანუკვარ მიზანს, წიგნიდან შეიტყობთ. ერთი პატარა წიგნიდან, რომელსაც 17 ჯილდო აქვს მიღებული (დიახ, უცხოეთში უამრავი წამახალისებელი კონკურსი არსებობს, საბავშვო მწერლებმა თავიანთ წიგნებში ეკოლოგიის საკითხებზე რომ წერონ).

„ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები“ (ნაირა გელაშვილი)

ერთხელ უკვე ვისაუბრე ამ არაჩვეულებრივ წიგნზე, რომლის გმირებსაც ბუნება განსაკუთრებულად უყვართ. ფლორიან ნერგოვანის სანერგე კი ნერგებისა და თესლების ნამდვილი სამეფოა. იქ მიდის ყველა, ვისაც საკუთარი ეზო-კარის, ბაღისა თუ სკვერის გამწვანება სურს, ვინც ბავშვებზე ზრუნავს და იცის, რომ მათთვის ნაძვნარში სეირნობა და თამაში მისწრებაა. სანერგეში მოსწავლეებს დამყნობის, თესვისა თუ მცენარეების მოვლის შესახებ ისე ზღაპრულად უამბობენ, რომ მთელი ცხოვრება დაამახსოვრდეთ.

წიგნის გმირები უკანონო მშენებლობის წინააღმდეგ საპროტესტო კონცერტებს მართავენ, ამასთან, ორკესტრის არც ერთ წევრს არ მოსწონს ის, ვინც ქუჩაში იფურთხება, იგინება, ნაყინისა და შოკოლადის ქაღალდს ურნაში არ აგდებს, განსაკუთრებით იმ ადამიანების მიმართ არიან შეუწყნარებლები, ნაგვით სავსე პარკებს აივნიდან რომ ისვრიან.

საიდუმლო ორგანიზაცია „უჩინარი მცველების“ წევრები კი ბაღების გადასათხრელად მობილიზებულ ბულდოზერებსა და ტრაქტორებს, ტყე-პარკების ნაცვლად აღმართულ მონსტრ შენობებს აქრობენ, მწყობრიდან გამოჰყავთ ბენზინგასამართი სადგურები, რომლებიც უხარისხო ბენზინს ყიდიან, ისეთი სახლების მშენებლობას ემხრობიან, უბანის კოლორიტს რომ არ ამახინჯებს და მიდამოს ეხამება, უმცროს თაობას უზიარებენ საკუთარ ცოდნას, ბავშვებს თანამებრძოლებად მიიჩნევენ და ასწავლიან: „როდესაც ვიღაც რაღაცას აზიანებს, ხმა უნდა ამოიღო!“

ნაირა გელაშვილის „ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები“, მართალია, ზღაპარივით ამბავია, მაგრამ მისი წაკითხვის შემდეგ ბავშვებს საკუთარი ქალაქის გაცნობა და მოვლა-პატრონობა აუცილებლად მოუნდებათ. ამავე დროს, ეს მართლაც საოცარი წიგნი პატარაობიდან შთაგვაგონებს, რომ „სამყარო მხოლოდ ის როდია, რასაც ყოველდღიურად ჩვენ თვალწინ ვხედავთ!“ რომ გაცილებით ფართოდ ყურება გვმართებს და რთული სიტუაციებიდან გამოსავალს აუცილებლად ვიპოვით (სწორედ ისეთი წიგნია, ნებისმიერი ქალაქის მერობის კანდიდატს საარჩევნო კამპანიის დროს სახელმძღვანელოდ რომ უნდა დაურიგდეს).

მუსიკალურ სასწავლო რეპერტუარში ჰაიდნის საკლავირო ნაწარმოებების მნიშვნელობის შეფასება რთულია. ზოგიერთი სონატა კომპოზიტორის მიერ სპეციალურად არის შექმნილი პედაგოგიური მიზნებისთვის. ზოგი მათგანი დღესაც შეტანილია სამუსიკო სკოლების, სტუდიებისა და კოლეჯების სასწავლო პროგრამებში. მათი როლი მოსწავლეებისთვის ვენის კლასიკოსთა ესთეტიკის გაცნობაა. ეს სონატები ნორჩ მუსიკოსებს აჩვევს ზედმიწევნით ფრთხილ მუშაობას ფაქტურის დეტალებზე, უვითარებს რიტმისა და ტემპის შეგრძნებას, შესაბამისად, პიანისტურ ტექნიკას.

ვენის კლასიკური სკოლის პირველ წარმომადგენელს, გამოჩენილ ავსტრიელ კომპოზიტორს ფრანც იოზეფ ჰაიდნს, ხანგრძლივი ცხოვრების განმავლობაში უამრავი ნაწარმოები აქვს შექმნილი თითქმის ყველა ჟანრში: ოპერები, მესები, ორატორიები, სიმფონიები, კონცერტები, კამერული ანსამბლები, სონატები, გუნდები, სიმღერები, თუმცა მაესტრო უდიდეს კომპოზიტორად ინსტრუმენტული მუსიკის ჟანრშია მიჩნეული, როგორც კლასიკური სიმფონიისა და კვარტეტების ფუძემდებელი. გენიალური კომპოზიტორების მიერ შექმნილი სიმფონიური ნაწარმოებების საფუძველი სწორედ ჰაიდნის სიმფონიები გახლავთ და მას სავსებით დამსახურებულად უწოდებდნენ „სიმფონიის მამას“.

კლასიკური ინსტრუმენტული მუსიკის წამყვანი ჟანრის ნაწარმოებებს, სიმფონიებს, ჰაიდნი საუკუნის მესამედზე მეტი ხნის განმავლობაში – XVIII საუკუნის 50-იანიდან 90-იან წლებამდე ქმნიდა. ის ასზე მეტი სიმფონიის ავტორია. ჰაიდნის ადრეული პერიოდის სიმფონიები მანჰაიმელი ოსტატების სიმფონიებთან ერთად მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენდა ვენის კლასიკური სკოლის სიმფონიზმის სტილისტური საფუძვლების ფორმირების პროცესში.

დიდი სიმფონისტი ჰაიდნი უნგრელი თავადების – ესტერჰაზების სასახლის კარზე 30 წლის განმავლობაში მსახურობდა კაპელმაისტერად. წარმოუდგენელია, რომ კომპოზიტორი, რომელსაც უმნიშვნელოვანესი წვლილი მიუძღვის სიმფონიური მუსიკის განვითარებაში, ეს „უდიდესი ჰაიდნი“, როგორც მას სიცოცხლეშივე უწოდებდნენ, მხოლოდ და მხოლოდ ავსტრია-უნგრეთის თავადის, ვინმე ნიკოლო ესტერჰაზის სასახლის კარის კაპელმაისტერი იყო.

ისიც გასაკვირია, რომ კომპოზიტორს, რომელსაც მთელი ევროპა იცნობდა და რომლის კონცერტებს პარიზსა და ლონდონში დღესასწაულივით ელოდა, გასტროლებისთვის თავადის ნებართვა სჭირდებოდა. კაპელმაისტერ ჰაიდნის კაბალური კონტრაქტი მის მრავალგვარ მოვალეობას აღწერდა: ესტერჰაზის საოჯახო დიდი კაპელის შემადგენლობაში შემავალი გუნდის წევრებს, სოლისტებსა თუ ორკესტრანტებს შორის არსებული ყოველგვარი გაუგებრობა და უთანხმოება კაპელმაისტერ ჰაიდნს უნდა მოეგვარებინა. მუსიკოსთა მიერ წესების დარღვევისთვის კი პასუხი სწორედ მას მოეთხოვებოდა. გარდა ამისა, ჰაიდნს თავისუფალი შემოქმედებითი საქმიანობის უფლება არ ჰქონდა, მუსიკა მხოლოდ თავადის დაკვეთითა და გემოვნებით უნდა შეექმნა… თვით ჰაიდნიც ხომ მისი საკუთრება იყო. კონტრაქტის მიხედვით, კოსტიუმი, პარიკი და წინდებიც კი თავადის გემოვნებით იყო შერჩეული.

მიუხედავად ყველაფრისა, ჰაიდნი 30 წლის განმავლობაში ემსახურებოდა ესტერჰაზების დინასტიას. დიდი მაესტრო თავს მოსამსახურეს უწოდებდა და თვით ესტერჰაზიც ამაში უცნაურს ვერაფერს ხედავდა. მრავალი წლის შემდეგ მშობლიურ სახლში დაბრუნებული, საყოველთაოდ აღიარებული, მაგრამ ძალაგამოლეული „გათავისუფლებული მოხუცი მუსიკოსი“ უსაზღვრო მონატრებისგან ზღურბლთან მუხლს მოიდრეკს.

უნდა აღინიშნოს, რომ თავადს მუსიკა ძალიან უყვარდა, თუმცა უცნაურად კი გამოხატავდა ამას… მუსიკოსებს არასათანადოდ ეპყრობოდა, ფაქტობრივად, მსახურებისგან არ ასხვავებდა. ანაზღაურებასა და შვებულებას მუდამ დაგვიანებით გასცემდა. ერთ მშვენიერ დღეს ამგვარი მოპყრობით დატანჯულმა მუსიკოსებმა შველისთვის მაესტროს მიმართეს. მიუხედავად მცდელობისა, მასაც არაფერი გამოუვიდა – გულგრილმა თავადმა „მამა ჰაიდნის“ თხოვნა არ შეისმინა. ბუნებრივია, რეპეტიციების ჩატარება გართულდა, თავადი კი მოახლოებული დღესასწაულისთვის დაჟინებით მოითხოვდა ახალი სიმფონიის შესრულებას. გონებამახვილმა მაესტრომ თავადთან მუსიკის ენით გასაუბრება გადაწყვიტა. შექმნა სიმფონია, რომელსაც „გამოსათხოვარი“ უწოდა და სიმფონიის ბოლო ნაწილით მუსიკოსების თხოვნაზე მიანიშნა.

ესტერჰაზის სასახლე ავსტრიის კულტურისა და სულიერი ცხოვრების ცენტრად იყო მიჩნეული. აქ სრულდებოდა მუსიკალური სიახლეები, ჰაიდნის ოპერების პრემიერები და სხვა კომპოზიტორთა ნაწარმოებები. გარდა ამისა, ავსტრიის ელიტას იზიდავდა სასახლის უმდიდრესი ბიბლიოთეკაც, რომელიც 20000-ზე მეტ ტომს ითვლიდა.

დღესასწაული დადგა. ახალი სიმფონიის მოსასმენად თავადის „უნგრული ვერსალის“ სასახლის დარბაზში შეკრებილი მასპინძელი და სტუმრები უცნაური ამბის მოწმენი გახდნენ:

სუსტად განათებულ სცენაზე ორკესტრი უკრავდა. სანოტო სადგამებზე (პიუპიტრებზე) დამაგრებული სანთლების მოციმციმე შუქზე თეთრი ნოტები და მუსიკოსთა სახეები იკვეთებოდა. დარბაზში გაბნეული მშვიდი მუსიკა თითქოს სანთლების ალიდან იღვრებოდა. მოულოდნელად ყურადღებას მიიპყრობს ერთ-ერთი ციმციმა სანთლის ფონზე ამოზრდილი ჩრდილი: მუსიკოსი საკრავს ფრთხილად დადებს სკამზე, სანთელს ჩააქრობს და ჩუმად დატოვებს სცენას. მუსიკის ხმა თანდათან იკლებს, სცენაზე კი უფრო და უფრო ისადგურებს სიბნელე… მუსიკოსები საკუთარი პარტიის დასრულებასთან ერთად ერთიმეორის მიყოლებით აქრობენ სანთლებს და სიბნელეში უჩინარდებიან. სცენაზე დარჩენილი ორი ვიოლინოს ჰანგის ფონზე ორი სანთელიღა ციმციმებს…

მუსიკა მიწყდა და მასთან ერთად უკანასკნელი სანთელიც ჩაქრა.

ჰერცოგს სიმფონიის ქვეტექსტის, მიხვედრა არ გასჭირვებია და ერთგვარი „მუსიკალური გავლენის“ ქვეშ მყოფმა, მუსიკოსებს თხოვნა შეუსრულა – ოჯახების მონახულების უფლება მისცა.

ვინაიდან კლასიკური მუსიკის მოსმენა ბავშვებისთვის, გამონაკლისების გარდა, რატომღაც მოსაბეზრებელი და დამღლელია, ინტერესის გასაღვივებლად ჰაიდნის №45-ე „მხიარული“ სიმფონიის საკონცერტო შესრულების ისტორიას მოვუყვეთ და „მუსიკალური წარმოდგენაც“ ვაჩვენოთ.

https://www.youtube.com/watch?v=kjFeDk6Kr3U

აი, როგორი „მუსიკალური გაფიცვა“ მოაწყო მხიარულმა კომპოზიტორმა იოზეფ ჰაიდნმა. ეს მახვილგონივრული პროტესტი თავადისთვის იმდენად გამაოგნებელი აღმოჩნდა, რომ კაპელის მიმართ აღშფოთება უმალ გაუნელდა. ჰაიდნმა გაიმარჯვა.

ასე შემთხვევით შექმნილი „გამოსათხოვარი სიმფონია“ დღემდე ცოცხლობს. სიმფონიის შესრულებისას ორკესტრანტები სცენას კვლავ ერთიმეორის მიყოლებით ტოვებენ: ჯერ – ყველა სასულე საკრავი, შემდეგ –კონტრაბასები,ვიოლონჩელოები, ალტები და მეორე ვიოლინოები, დასასრულ – პირველი ვიოლინოების სევდიანი სუსტი ბგერები და გარინდება.

https://www.youtube.com/watch?v=0lLa_W0Hm_Q

„გამოსათხოვარი“ სიმფონია პირველად 1772 წლის შემოდგომაზე შესრულდა. ჰაიდნის შემოქმედებაში მას განსაკუთრებული ადგილი იმ დროისთვის უჩვეულო ტონალობის – ფა დიეზ მინორის გამო უკავია. ყველაზე უნიკალური კი სიმფონიის დასასრულია, დამატებული უცნაური Adagio-თი, რომელიც ფინალს მოსდევს და სიმფონიის მეხუთე ნაწილად მიიჩნევა. გარდა ამისა, ნელი ფინალი ევროპული სიმფონიების ისტორიას მანამდე არ ახსოვდა.

სიცოცხლით სავსე კომპოზიტორს, „დიდ ჰაიდნს“, ძალიან ჰგავდა მისი მუსიკა. რა თქმა უნდა, ორკესტრანტების დასახმარებლად შექმნილი სევდის მომგვრელი სიმფონია ხუმრობა იყო, თუმცა დიდი მაესტრო ყოველთვის არ ხუმრობდა.

P.S. შესაძლოა ყველამ არ იცოდეს, რომ გერმანელებს თავიანთი ქვეყნის ჰიმნად ვენის კლასიკოსის იოზეფ ჰაიდნის მუსიკა აქვთ არჩეული.

ამას წინათ სოციალურ ქსელს ვათვალიერებდი. იქ უამრავი გვერდი მაქვს მოწონებული, მათ შორის – ე.წ. „ყვითელი გვერდებიც“. ზოგჯერ, თუ რამე მყვირალა სათაურმა დამაინტერესა, თვალს ჩავკრავ ხოლმე. პოლიტიკა არ მიზიდავს, მაგრამ მოწონებულთა შორის ასეთი გვერდებიც ურევია. უბრალოდ, საქმის კურსში რომ ვიყო, კიდევ რა აურიეს ამ კლიმატური კატაკლიზმებით თუ ტერორისტული აქტებით ისედაც არეულ-დარეულ ქვეყნებში. დანარჩენი ჰოროსკოპებსა და ცხოველებზე მოდის. უკანასკნელი კატეგორიიდან ფისოები და კაკადუები ჭარბობენ – გიჟმაჟები რომ არიან, იმიტომ. ჰოდა, ერთ-ერთ გვერდზე ახალგაზრდა კაცის ფოტოს წავაწყდი, რომელიც გულისტკივილით ჰყვებოდა, რომ უნივერსიტეტში სწავლისგან თავისუფალ დროს მენაგვედ მუშაობს. ჯგუფელებს დაუნახავთ და სიცილით დახოცილან. მეც მოვკვდიო, წერდა ბიჭი, მაგრამ ჩემი მოვალეობის შესრულება გავაგრძელეო. კომენტარებში ზოგი ამხნევებდა, ზოგი ქილიკობდა (ასეთი ხომ ბლომად მოიძებნება). მე არაფერი დამიწერია, აქ კი დავწერ, რომ იცინის ის, ვინც ბოლოს იცინის და ამ ბიჭის დედამ უნდა იამაყოს, ასეთი პატიოსანი და მშრომელი შვილი რომ ჰყავს. იმასაც დავწერ, რომ გვინახავს, სადაც ასრულებენ ცხოვრებას გაზულუქებული მამების შვილები და, სამწუხაროდ, კიდევაც ვნახავთ. ის ბიჭები და გოგოები კი, რომლებმაც შრომისა და საკუთარი ოფლით მოპოვებული ფულის ყადრი იციან, შორს წავლენ. თუმცა ესეც საკამათოა – უკუღმართ, უსამართლო წუთისოფელში შესაძლოა სულ სხვაგვარად შეტრიალდეს ყველაფერი. ასეთი უსამართლობის მომსწრეც ხომ ვყოფილვართ მე და თქვენ?

როგორც არ უნდა იყოს, მე ყოველთვის შრომის მხარეს ვარ. ნაგვის მოცილება კი ორმაგად დასაფასებელი საქმეა, რადგან… 21-ე საუკუნის სამყარო ნაგავს მიაქვს.

გაბნეული ნაყარი ნარჩენები დიდი მოცულობისა და სხვადასხვა წარმომავლობისაა: ფარმაცევტული ნარჩენი ქიმიკატები. საავადმყოფოების ნარჩენები, საღებავები და სხვა ტიპის ქიმიური შემადგენლობის მქონე ნარჩენები… ცხრილის სახით ეს ყველაფერი შეიძლება ასე წარმოვადგინოთ:

„გარემოს ქიმიის“ ავტორი იან უილიამსი სიტყვა „ნარჩენს“ ერთგვარი ყოყმანითაც კი წერს, რადგან მიაჩნია, რომ ნებისმიერი ნარჩენის ხელახალი გადამუშავებით შესაძლებელია რაიმე პროდუქტის მიღება. კაცობრიობის ისტორია ამის კარგი მაგალითია, რადგან ორგანულ ნარჩენებს სასუქად იყენებდნენ, ცხოველთა ნარჩენებს – საწვავად, ინერტულს კი ნაგავსაყრელებზე გზავნიდნენ. თანამედროვე ეპოქაში გაცილებით მეტი საშუალებაა ნარჩენების ხელახალი გადამუშავებისა და გამოყენებისთვის, ისე, რომ გარემოს რაც შეიძლება ნაკლები ზიანი მიადგეს. ქიმიის სამი ახალი მიმართულებაც კი გაჩნდა: ეკოლოგიური ქიმია, რომელიც ძირითადად ქიმიური ელემენტების მიგრაციის ციკლს შეისწავლის; გარემოს ქიმია – შეისწავლის გარემოში მიმდინარე ქიმიურ პროცესებს, სადაც ნარჩენების გარდაქმნაში მთავარ როლს წყალი და ჟანგბადი ასრულებს, და მწვანე ქიმია, რომელიც სწორედ ნარჩენების მართვის, კვლავ გადამუშავების მენეჯმენტის შესწავლით არის დაკავებული.

ნარჩენების ზემოთ ჩამოთვლილი ფორმები არაფერია სამთო ქიმიის საქმიანობის შედეგად გამოსროლილი ნარჩენების რაოდენობასთან შედარებით. მეორენაირად მათ შლეიფის ნარჩენებს უწოდებენ და ისინი მიწის ათასობით ჰექტარზე გაიბნევა. ასეთი გაბნევა, განსაკუთრებით – საბადოში, აფეთქებების შედეგად ხდება.

შლეიფის ზოგიერთი ნარჩენი შესაძლოა უვნებელიც იყოს. მაგალითად, სამხრეთ აფრიკაში ბრილიანტის საბადოში შეიძლება გაიბნეს ოლივინი (Mg,Fe)₂Si)O₄), ბიოტიტი (K(Mg,Fe)₃AlSi₃O₁₀(OH)₂), ილმენიტი (FeTiO₃).

რეუტილიზაციისთვის სახიფათოა გოგირდისა და სულფიდების შემცველი მინერალების გაბნევა. ეს პრობლემაც ძირითადად სამთო ქიმიის საქმიანობას უკავშირდება. გოგირდის შემცველი მინერალები, განსაკუთრებით – პირიტი FeS₂, მაღალი შემცველობით გვხვდება სპილენძის, ნიკელის, ტყვიის, თუთიის, ნახშირის და ზოგჯერ ოქროს მომპოვებელ მაღაროებში.

საბადოდან გაბნეული გოგირდშემცველი მინერალები მჟავების წარმოქმნის პროცესებში ერთვება.

პირიტის გოგირდი ჰაერის ჟანგბადით იჟანგება:

2FeS₂+7O₂+6H₂O –›2Fe²⁺(ხსნარში)+4SO^2-₄(ხსნარში)+4H₃O⁺(ხსნარში)

რეაქციის შედეგად გამოთავისუფლებულ რკინის იონს ჟანგავს მჟავას მიმართ მდგრადი ბაქტერია Thiobacillus ferrooxidans:

4Fe²⁺(ხსნარში)+ O₂+4H₃O⁺(ხსნარში)–›4Fe³⁺(ხსნარში)+6H₂O

წარმოქმნილი რკინის (III) იონი ასევე ურთიერთქმედებს დამჟანგავ აგენტთან და შემდგომ – მყარ პირიტთან, ისე, რომ არ განიცდის მოლეკულური ჟანგბადის საჭიროებას.

FeS₂+14 Fe³⁺(ხსნარში)+24 H₂O–›15 Fe²⁺(ხსნარში)+2SO^2-₄(ხსნარში)+16 H₃O⁺(ხსნარში).

დაბალი pH-ის პირობებში რკინის იონი შესაძლოა მინერალიდან გამოირეცხოს და რკინა (II) რკინა (III)-ად დაიჟანგოს. შედეგად რკინის ამორფული ჰიდროქსიდი წარმოიქმნება.

4Fe²⁺(ხსნარში)+ O₂+18H₂O–›4Fe(OH)3+8 H₃O⁺(ხსნარში)

ლიტერატურაში პირიტის დაჟანგვის სხვა მექანიზმებსაც შეხვდებით, მაგალითად, სულფიდის დაჟანგვას ნეიტრალურ გოგირდამდე:

2 FeS₂+ O₂+4H₃O⁺(ხსნარში) –›2Fe²⁺(ხსნარში)+2S⁰₂+6H₂O

მსგავსი რეაქციების დაწერა შეიძლება პიროტიტსა (FeS) და ქალკოპირიტზე (Cu FeS₂).

ცალკე საუბრის თემაა ე.წ. წითელი ტალახის წარმოქმნის პრობლემა. ის ბოქსიტისგან ალუმინის ოქსიდის (Al₂O₃) წარმოებას უკავშირდება. ნარჩენს წითელ ტალახს უწოდებენ და ის შეიცავს 15% რკინას, 15% ალუმინს, 8% ტიტანს, 5% სილიკონს, ასევე – მცირე რაოდენობით ნატრიუმსა და კალციუმს. წლის განმავლობაში მსოფლიოში 77 მილიონი ტონა წითელი ტალახი წარმოიქმნება. მას ტუტე ბუნება აქვს. წითელი ტალახის უტილიზაცია დღემდე პრობლემად რჩება. ნარჩენს აგროვებენ მიწის ისეთ ნაკვეთზე, რომელსაც შემდგომ სოფლის მეურნეობაში ვეღარ/აღარ გამოიყენებენ. თუმცა, დიდი ხნით მისი გაჩერება არ შეიძლება, რადგან შესაძლოა წვიმის წყლით ჩაირეცხოს და ნიადაგქვეშა წყლების მეშვეობით პირდაპირ ზედაპირულ წყლებში მოხვდეს, სადაც მკვეთრად გამოხატული ტუტე pH-ის გამო მრავალ პათოლოგიურ პროცესს გამოიწვევს.

თავად ბოქსიტი ალუმინის ჰიდროჟანგებით მდიდარი დანალექი ქანია, რომელიც შემადგენლობით და თვისებებით ალუმინის მადნების კონდიციებს შეესაბამება. სამრეწველო მნიშვნელობის ბოქსიტებში ალუმინის ოქსიდის შემცველობა 28%-დან 50%-მდე მერყეობს. გარდა ალუმინის ჰიდროჟანგებისა, ბოქსიტი შეიცავს Fe₂O₃, SiO₂, TiO₂, CaO, MgO, MnO და სხვ.

ბოქსიტი პიერ ბერტიემ აღმოაჩინა, რომელმაც საფრანგეთში გეოლოგიისა და მინეროლოგიის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა. 1821 წელს საფრანგეთის სამხრეთ ნაწილში ბოქსიტებისა და ალუმინის უდიდესი საბადოები გაიხსნა.

ამას წინათ ერთ ნაცნობს ვესტუმრე. შეუძლოდ იყო. ერთი წყება წიგნი მივუტანე, მეორე წყება კი წამოვიღე. სადარბაზოში ფეხი შევდგი თუ არა, ლიფტთან დაყრილმა ნაგავმა მიიქცია ჩემი ყურადღება. პაკეტებში კი არ ეყარა, ვიღაცებს პირდაპირ მიმოეფანტათ. ვიღაცებს–მეთქი, ვამბობ, რადგან მეეჭვება, ერთ ადამიანს მოეხერხებინა ამდენი ნაგვის საგულდაგულოდ მიმობნევა.

ერთი კვირის შემდეგ კვლავ მივედი. ნაგავი აღარ იყო. სამაგიეროდ, ლიფტთან მუყაოს მოზრდილი ნაჭერი დაემაგრებინათ და ზედ დიდი ასოებით დაეწერეათ: „ძვირფასო ადამიანებო, ძალიან გთხოვთ, სადარბაზო მეტად აღარ დაანაგვიანოთ. უხერხულია, აქ ხომ თქვენც ცხოვრობთ“.

ჰოდა, ამ თხოვნას უფრო გლობალური მასშტაბი რომ მივცეთ:

– ძვირფასო ადამიანებო, ძალიან გთხოვთ, პლანეტა არ დაანაგვიანოთ – აქ ხომ ყველა ერთად ვცხოვრობთ!

ხშირად მიფიქრია იმ უზარმაზარ პასუხისმგებლობაზე, რასაც მასწავლებლობა გულისხმობს. ერთი სიტყვით, ერთი დაუფიქრებელი წინადადებით  სამუდამოდ ჩაკეტო ახალგაზრდა, დაინტერესებული ადამიანის ცნობისმოყვარეობა მზა პასუხების გალიაში ან პირიქით – ფანტაზიისა და შესაძლებლობების ფართო ასპარეზი მისცე, მთელი სამყარო დაუსახო სამოგზაუროდ. ნეტავ ვუხსნით კარს წარმოსახვას თუ პირიქით, ვრაზავთ? უკვე დამტკიცებულ ჭეშმარიტებებს ვთავაზობთ, ავტორიტეტებს ვიშველიებთ?

ბესარიონ ჯორბენაძის – შესანიშნავი ქართველ ენათმეცნიერის შრომებს ფილოლოგიის ფაკულტეტზე სწავლისას ბევრჯერ გადავეყარე, სხვაგვარად ქართული დიალექტოლოგიის მრავალფეროვნების გაგება თუ ზმნის სისტემის საინტერესო საკითხებში გარკვევა უბრალოდ შეუძლებელია.

თუმცა, ყველაზე მეტად, მაინც ერთი  პატარა წიგნი შემიყვარდა, „ენა და კულტურა“ ერქვა და წიგნზე უფრო მეტად, ლექციების, იდეების, შთაბეჭდილებების ერთობლიობა იყო, ერთგვარი დიდი წიგნის „პროექტი“, შესანიშნავი, შეუდარებელი ნაშრომი, რომელიც წარმოუდგენელი  მასშტაბების ავტორს, მრავალმხრივი, ინტერდისციპლინური ინტერესებისა და შესაძლებლობების მეცნიერს წარმოგვიდგენდა.

მაშინ ვიფიქრე, რა კარგი იქნებოდა ამ მეცნიერის ლექციებზე დასწრება- მეთქი.

მოგვიანებით, როდესაც ბესარიონ ჯორბენაძის მოსწავლეების სამეცნიერო პროექტებში ჩავერთე, როდესაც იმ სამუშაოს მასშტაბი გავიაზრე, რასაც საყვარელი მოძღვრის ნათელ ხსოვნას, მის  გადამდებ მეცნიერულ ინტერესსა და ჟინს უძღვნიდნენ მოწაფეები, კიდევ უფრო მეტად დავრწმუნდი, რომ არ არსებობს უფრო მნიშვნელოვანი რამ სამყაროში, ვიდრე თაობათა შორის კავშირის მარადიული ჯაჭვია.

დიალექტურ კორპუსსა და სამეცნიერო მეტაენის კორპუსებზე ჩვენი გაზეთის საშუალებით ბევრჯერ მომიყოლია. ეს ორი მასშტაბური პროექტი ბესარიონ ჯორბენაძის ყოფილმა სტუდენტებმა შექმნეს მარინე ბერიძის ხელმძღვანელობით, ხოლო ახალი ვერსიის გამოქვეყნება ძვირფასი მასწავლებლის იუბილეს მიუძღვნეს.

ღონისძიების ნაწილი ციფრული პროექტების წარდგენას დაეთმო, მეორე ნაწილი კი უფრო ემოციური  გამოვიდა – მოსწავლეებმა და კოლეგებმა ბესარიონ ჯორბენაძე გაიხსენეს.

“ის იყო ყველაზე ცოცხალი, ვინც კი ოდესმე შემხვედრია, დღემდე მომყვება ეს განცდა, საოცარი თვალები ჰქონდა, მბრწყინავი. საოცრად კეთილმოსურნე ადამიანი და ლექტორი იყო სტუდენტებს გვენდობოდა და პატივისცემით გვეპყრობოდა. მე რომ ჩავაბარე, ბესო ჯორბენაძე დეკანი იყო. ახალ ქართულ ენას გვიკითხავდა. ბესო იყო ალბათ პირველი ადამიანი ჩემ ცხოვრებაში, რომელმაც მაჩვენა, რომ ყველაფერს შეიძლება ჰქონდეს სხვა მხარე, სხვა ახსნა. ამ ადამიანმა მე გამათავისუფლა. პირველ კურსზე ვიყავით, პირველივე სემესტრში ერთხელ შემოდის და გვეკითხება, აბა, რას იტყვით, ანტონ კათალიკოსზე რომელი მოამზადებთ პრეზენტაციასო, ყველა ჩუმად იყო, ავდექი და, მე მოვამზადებ-მეთქი. ეს იყო პირველი პრეზენტაცია. ანტონ კათალიკოსის ,,ღრამატიკის” კითხვა, კამათი, ხმამაღლა მსჯელობები. არაფერს არ გაწვდიდა როგორც ჭეშმარიტებას. ყველაფრისთვის შეიძლებოდა განსხვავებულად შეგეხედა და შენი აზრი გქონოდა, გრამატიკის საყოველთაოს მიღებულ ნორმებზეც კი.
მაშინდელი პირველკურსელისთვის , საბჭოთა სკოლიდან გამოსული გოგოსთვის, გინდა ბიჭისთვის, ეს არ იყო პატარა ამბავი. ოთხი წელი მიკითხავდა. ერთადერთი ლექცია გავუცდინე ამ ოთხი წლის განმავლობაში./“მედეა იმერლიშვილი – მწერალი, ფილოლოგი, ჟურნალისტი./

„ როცა ის 50 წლის ასაკში წავიდა ჩვენგან, ასე მეგონა, სამყარო დაცარიელდა, რადგან არაფერი და არავინ აღარ ხმაურობდა, აღარ ღელავდა, აღარ იწვოდა შემოქმედების და სიახლის სიხარულით ისე ძალუმად და ისეთი გადამდები ენერგიით, როგორც მას შეეძლო.

თუმცა ეს გაოგნება ძალიან ცოტა ხანს გაგრძელდა. ჯერ დაკრძალულიც არ იყო, დისერტაციის წერა დავიწყე. უფრო სწორად, განვაგრძე. იმ გაზაფხულზე, მარტის თვეში, როინ ჭიკაძის (თუ ივანე ქეშიკაშვილის?) დისერტაციის დაცვის დღეს დამიბრუნა სტატია “ჰგიეს” ტიპის ზმნებზე და დამტუქსა: დაანებე “სხვა ბოსტანში” ყურებას თავი და დაამთავრე დისერტაციაო. _ კი, მეთქი, მალე დავამთავრებ. _ როდის, მე რომ აღარ ვიქნებიო?! მეტად აღარ მინახავს სალაპარაკოდ.

მაისში უკვე აღარ იყო..

და როცა აღარ იყო, მაშინ დავამთავრე. თუმცა მთლად მართალი არა ვარ, ამას რომ ვამბობ. როცა საწერ მაგიდას მივუბრუნდებოდი ხოლმე და დანარჩენი, უმისო სამყარო ჩემს ზურგს უკან დარჩებოდა… ვერ ვიტყვი, რომ ეს უმისობა იყო. მის კარნახს და გვერდში დგომას მაშინაც და მერეც ისე ხელშესახებად ვგრძნობდი, რომ ხანდახან საკუთარი დაწერილი არ მეგონა, რასაც ვწერდი.  ახლა ის 75 წლისაა. როცა გავიცანი, 35-ისა იყო.

არც მანამდე და არც შემდეგ ასეთი შემოქმედებითი ძალის ადამიანი არ შემხვედრია. ასეთი ცოცხალი სიცოცხლე არ მინახავს.

ასეთი მარადი ვალიც ამიტომ მაქვს მის წინაშე. ალბათ.“ /მარინე ბერიძე, ენათმეცნიერი, პროფესორი/.

2017 წელს ბესარიონ ჯორბენაძე 75 წლისა გახდებოდა. მოსწავლეებმა თანამედროვე  ტექნოლოგიების საშუალებით ერთგვარი ციფრული ძეგლი დაუდგეს მას და ყველა მასწავლებელს.  სამეცნიერო მეტაენის კორპუსის პლატფორმაზე -sml.corpora.co ყველა მოსწავლეს შეუძლია განათავსოს თავისი დიდი მასწავლებლების შრომები, შექმნას თავისი მასწავლებლის სამეცნიერო სუბკორპუსი.

მსოფლიოში მილიონობით ჟესტი არსებობს. სხვადასხვა კულტურა და სხვადასხვა სფერო განსხვავებულ ჟესტებს გამოიყენებს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ სხეულის ენა, რადგან კომუნიკაციის 55% მისი საშუალებით გამოიხატება.  ჩვენ  იმ მოსაზრებასაც ვეთანხმებით, რომ ეს ადამიანში დაფარული ჭეშმარიტი ემოციების წვდომის გზაა. ხელოვნების ისეთი დარგები, როგორებიცაა ბალეტი, ხატვა, მუსიკა, მთლიანად არავერბალურ კომუნიკაციას ეფუძნება, ანუ მათში ასახული ემოციები აღიქმება არავერბალური გზით. ჩვენ სიტყვების გარეშე ვგრძნობთ  სიმშვიდეს, ნაღველს, სიყვარულს, ჰარმონიას და შესაძლოა – უფრო მძაფრადაც კი, ვიდრე სიტყვების საშუალებით.

1872 წელს ჩარლზ დარვინის კვლევების შედეგად  არავერბალურ კომუნიკაციას ჩაეყარა საფუძველი და იგი ადამიანებსა და ცხოველებში ემოციების გამოხატვას დაეფუძნა. დარვინის კვლევებმა გასაქანი მისცა წარმოდგენას არავერბალური კომუნიკაციის გავლენაზე, გამოხატვასა და სიგნალებზე. ჟესტები ესაა ურთიერთობა სიტყვების გარეშე, მხოლოდ მანერით, გარეგნობით, სახის გამომეტყველებით, მზერით და სხვა. ესაა საუკეთესო გზა, ამოვიცნოთ სხვა ადამიანთა გრძნობები, ემოციები. არავერბალური კომუნიკაციის საშუალებით ჩვენ ყველაფერს სიტყვების გარეშე ვგრძნობთ. ზოგჯერ არავერბალური კომუნიკაცია უფრო მეტს გვეუბნება, ვიდრე ვერბალური. არავერბალური კომუნიკაცია კომუნიკაციებს შორის ყველაზე სანდო გზაა. მკვლევრები იმასაც კი ამბობენ, რომ ის მოკლებულია სიყალბეს.

მასწავლებლებს კლასის უკეთ სამართავად  განსაკუთრებით ძლიერი საკომუნიკაციო  უნარები გვჭირდება.

არავერბალური კომუნიკაცია კომუნიკაციებს შორის წამყვანია. მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ, როგორ გამოიყენონ  სხეულის ენა. ისინი ადვილად ხვდებიან ჩვენს ემოციებს, შემოდიან კონტაქტში და ზუსტად გრძნობენ მასწავლებლის დამოკიდებულებას მათ მიმართ.

საკლასო ოთახში ყველაფერი მეტყველებს – მატერიალური საგნებიდან დაწყებული  სიჩუმით  დამთავრებული. არავერბალურ კომუნიკაციას ბავშვები  ვერბალურ კომუნიკაციამდე სწავლობენ. ამიტომ მას მათთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს. მათ უფრო მეტი რამ იციან, ვიდრე სიტყვებით გადმოგვცემენ. ვერბალური კომუნიკაცია მათთვის ლიმიტირებულია, არავერბალური კი უფრო ფართოა და  ცოცხალი, რადგან იგი:

1. სანდოა და მრავლისმთქმელი;
2. სიტყვები ლიმიტირებულია;
3. არავერბალური სიგნალები უფრო ძლიერია;
4. უფრო საიმედო და სანდოა.

არავერბალური კომუნიკაციის  კატეგორიებია:

1. ფიზიკური;
2. სიმბოლოები, ნიშნები;
3. სიგნალები;
4. ესთეტიური.

ამ ოთხივე კატეგორიის გაკვეთილზე გამოყენება უთუოდ ეფექტური იქნება.

გთავაზობთ რამდენიმე მაგალითს:

1. ფიზიკური კომუნიკაცია – სიცილი, წარბების პოზა, თვალის კონტაქტი და სხვა სახის სხვადასხვა მიმიკით გამოიხატება. მისი გამოყენება ნებისმიერ გაკვეთილზე ეფექტურია.

2. სიმბოლოები, ნიშნები: ვიზუალური მასალის გამოყენება გაკვეთილს ეფექტურს ხდის, სიმბოლოები მეტყველებენ, იზრდება მოსწავლეების ჩართულობაც და მოტივაციაც. ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიზუალური მასალა გაკვეთილის თემასთან იყოს კავშირში, მოსწავლეების ინტერესებისა და ასაკის გათვალისწინებით.

ქვემოთ წარმოდგენილია  სიმბოლოები, რომლებიც ხშირად გამოიყენება დადებითი და უარყოფითი პასუხების დროს.

მოსწავლეთა შეფასებისას, კომენტარების გარდა, ჩვენ შეგვიძლია არავერბალური მეთოდიც გამოვიყენოთ. მაგალითად, სურათზე გამოსახული მეთოდი ეფექტურია შეფასების დროს და იგი მეტი სწორი პასუხის შემთხვევას ასახავს. სურათთან ის მოსწავლე შეგვიძლია დავაყენოთ, ვისაც უფრო დიდი კუნთები აქვს.

3. როცა მოსწავლემ იცის სწორი პასუხი, შეგვიძლია გამოვიყვანოთ დაფასთან და ასეთ ნახატის გვერდით მდგარს გავაცემინოთ პასუხი.

სიგნალები – დროშები, ფერები, ზარის რეკვა – ეს ის სიგნალებია, რომლებიც სხვადასხვა მნიშვნელობითაა დატვირთული. მათი რაოდენობა  ჩვენ შეგვიძლია მოსწავლეებთან ერთად შევიმუშაოთ. მაგალითად, კლასში გვქონდეს პატარა ზარი და მას, გარდა გაკვეთილის დაწყებისა და დასრულებისა, მივანიჭოთ დამატებითი ფუნქციაც. როცა მოსწავლე გვპასუხობს და პასუხი საკმარისია, მას ზარის რეკვით, ანდა წითელი და მწვანე დროშებით ვანიშნოთ, რომ შეჩერდეს. მოსწავლეს, რომელიც სწორად გასცემს პასუხს, მას მწვანე დროშა გადავცეთ და ვისი პასუხიც არ იქნება დამაკმაყოფილებელი –  წითელი.

4. ესთეტიური კომუნიკაცია შეიძლება გამოიხატოს მუსიკაში, ცეკვაში ხელოვნებაში, სადაც სიტყვების ნაცვლად მეტყველებენ კოსტიუმები, ბგერები, პოზები, ნახატები.

სურათების შერწყმა ტექსტთან ეს ის მეთოდია, რომლითაც  შეგვიძლია მოსწავლეებს გავუღრმავოთ კითხვის, შინაარსის ღრმად წვდომისა და კრიტიკული აზროვნების უნარი. თუ მოსწავლე ვიზუალური მასალის გამოყენებით ტექსტის შინაარსთან გაავლებს პარალელს, ეს ის ფუნდამენტი იქნება, რომელსაც ეყრდნობა კითხვის უნარ-ჩვევების განვითარება. ვიზუალური მასალა ეხმარება მათ, დაახარისხონ ინფორმაცია, განავითარონ ტექსტი და შექმნან ახალი იდეა.

უნდა გვახსოვდეს, რომ არავერბალური კომუნიკაცია ვერ მალავს გრძნობებს, ვერ აყალბებს მათ, ისინი მხოლოდ და მხოლოდ  სიმართლეს ამბობენ!

დაბოლოს, არავერბალური კომუნიკაცია ძლიერი იარაღია მოსწავლეებთან ეფექტური კომუნიკაციის დასამყარებლად და მაღალი სააზროვნო უნარების გამოსამუშავებლად.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://en.wikipedia.org/wiki/Nonverbal_communication

https://www.education.gov.gy/web/index.php/teachers/tips-for-teaching/item/1696-verbal-non-verbal-communications-in-the-classroom

https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.572.4060&rep=rep1&type=pdf

მოზარდობის ასაკში ადამიანის ქცევა და სხეული რადიკალურად იცვლება. სქესობრივი მომწიფების პერიოდი კი ბევრი მშობლისთვის და მასწავლებლისთვის ნამდვილ თავსატეხად იქცევა. მათ არ იციან როგორ უამბონ მოზარდებს ორგანიზმის ზრდასთან დაკავშირებულ პროცესებზე, როგორ მიაწოდონ ინფორმაცია სქესობრივი გზით გადამდებ ინფექციებზე. მოზარდს ბევრი კითხვა უჩნდება, ზრდასრულები კი, უხერხულობისა თუ სხვა მიზეზის გამო, დუმილს ამჯობინებენ, თავს არიდებენ ან კითხვებზე პასუხები არ აქვთ.

ამ მხრივ ახალგაზრდებს კარგ სამსახურს გაუწევს ახალი ქართულენოვანი პროდუქტი –  უფასო მობილური აპლიკაცია Intimate, რომელიც საზოგადოებრივი გაერთიანება „ბემონის“ ინიციატივით შეიქმნა. აპლიკაცია გაძლევთ საშუალებას მობილური ტელეფონით სწრაფად და მარტივად მიიღოთ ინფორმაცია აივ/შიდსის, რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და უფლებების, სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების, სტიგმისა და დისკრიმინაციის, ხელმისაწვდომი სერვისების შესახებ. ასევე, გადაამოწმოთ ცოდნა ქვიზების მეშვეობით, შეაფასოთ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები.

Intimate საქართველოში ნიდერლანდების სამეფოს საელჩოს ფინანსური მხარდაჭერით,  პროექტის „ინვესტირება ახალგაზრდების სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ხელშეწყობასა და აივ პრევენციაში“ ფარგლებში შეიქმნა. მისი ჩამოტვირთვა ნებისმიერს შეუძლია. აპლიკაციაზე ხელმისაწვდომობის გასაზრდელად არსებობს დამხმარე ვებგვედი (www.intimate.ge). მობილურ აპლიკაციაში გადასვლა ინტერნეტიდან ხდება. QR კოდის სკანერის მეშვეობით ის პირდაპირ ჩამოიტვირთება.

„ეს პირველი ქართულენოვანი აპლიკაციაა და როგორც ვიცით, ახალგაზრდებში სულ უფრო მეტ პოპულარობას იძენს. მის შექმნაში ახალგაზრდების განვითარებისა და განათლების ასოციაცია (GYDEA) დაგვეხმარა. თუმცა ამ მიმართულებით მუშაობა ჩვენთვის უცხო არ ყოფილა. 1998 წლიდან საგანმანათლებლო და საკონსულტაციო მიმართულებით დიდი გამოცდილება დაგვიგროვდა, მათ შორის სკოლებთან და ახალგაზრდებთან ურთიერთობის.

თავდაპირველად ნარკოტიკების და აივ-ის პრევენციაზე ვმუშაობდით, მერე კი ბუნებრივად გადავედით სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების თემაზე. რაც შეეხება ახალგაზრდებს, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის ცხოვრებაში ყველაზე ჯანმრთელ პერიოდად ახალგაზრდობა მიიჩნევა, სწორედ ამ დროს ჩნდება გარკვეული რისკები, თუნდაც ნარკოტიკის გასინჯვის და სხვ.“ – განმარტავს ფსიქოლოგი, ექსპერტ-კონსულტანტი მაია ჯავახიშვილი.

აპლიკაციის მომზადებისას ახალგაზრდების (14-25 წლის ასაკის) ექვს ფოკუს ჯგუფში (თბილისში, თელავსა და ოზურგეთში) ჩატარდა გამოკითხვა, რამაც პრობლემური საკითხები გამოკვეთა. აღმოჩნდა, რომ ახალგაზრდებს რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე სუსტი წარმოდგენა ჰქონდათ. საინფორმაციო ვაკუუმის გარღვევის ერთ-ერთ ინსტრუმენტად, ტრენინგების გარდა, რომელსაც ორგანიზაცია უწყვეტ რეჟიმში ატარებს, ქართულენოვანი აპლიკაციის შექმნის იდეა იქცა.

„აპლიკაცია ახალგაზრდებს ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის გაზრდასა და შემეცნებაში ეხმარება. ის აპრობირებული მეთოდია, მით უფრო ახლა, როცა მობილური ტელეფონი ახალგაზრდების მუდმივი თანხმლებია.

აპლიკაციაში უამრავი თემაა თავმოყრილი: რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე (მაგალითად, კალენდარი გოგონებისთვის), აივ შიდსზე და სქესობრივი გზით გადამდებ ინფექციებზე, მითითებულია კონკრეტული სერვისცენტრების მისამართები, სადაც საჭიროების შემთხვევაში ახალგაზრდა სამედიცინო თუ სხვა სახის დახმარებას მიიღებს.

ახალგაზრდებს ერიდებათ უფროსებთან ამ საკითხებზე საუბარი. აპლიკაციაში კი არის ხშირად დასმული კითხვების განყოფილება, სადაც მათთვის საინტერესო თემებზე პასუხებს აუცილებლად იპოვიან. არის ქვიზის განყოფილება – მოზარდი ცოდნას კითხვების მიხედვით იმოწმებს, რამდენად სწორ პასუხებს გასცემს,“ – ყვება პროექტის მენეჯერი, აპლიკაციის შექმნის იდეიის ავტორი დავით ყაზაიშვილი.

პროექტის „ინვესტირება ახალგაზრდების სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ხელშეწყობასა და აივ პრევენციაში“ ფარგლებში აპლიკაციის პოპულარიზაცია მოსწავლეთა საზაფხულო ბანაკებში გაიმართა (ანაკლიაში, მანავში), სადაც ახალგაზრდებს რეპროდუქციულ ჯანმრთელობაზე ტრენინგი ჩაუტარდათ, დაურიგდათ სამახსოვრო სამაჯურები, ბანაკს კი, მოზარდების გასართობად ფრისბები გადაეცა.

„ბემონის“ სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ ტრენინგების დროს მოზარდების ინტერესი ყველა იმ თემის მიმართ, რომელზეც ისინი მშობლებთან და მასწავლებლებთან თავისუფლად ვერ საუბრობენ, მაღალია. მაგალითად, ახალგაზრდებთან გამართულ შეხვედრებზე თუ თემა ნარკოტიკების მოხმარებას ეხება, ყველაზე ხშირად ისინი მარიხუანის მავნებლობით ან დამოკიდებულების საკითხებით ინტერესდებიან. ასევე, ხშირად ჰგონიათ, რომ აივ ინფექცია „მათ არ დაემართება“. ასეთ შეხვედრებზე ახალგაზრდებს გაცილებით უადვილდებათ დელიკატურ საკითხებზე –  სქესობრივი ურთიერთობების რისკზე, გადამდებ ინფექციებზე გახსნილად ლაპარაკი და კითხვების დასმა: როგორ გადადის ესა თუ ის ინფექცია, როგორ უნდა დაიცვა თავი, რა არის სტიგმა, დიკრიმინაცია და სხვ.

„ხშირად უფროს თაობას ამ თემებზე თავად არ აქვს სწორი ინფორმაცია, რადგან თავის დროზე ეს თემები ტაბუდადებული იყო. განათლების სამინისტროსთან თანამშრომლობით, მწირედ, მაგრამ მაინც ეს საკითხები ბიოლოგიის სახელმძღვანელოში შევიტანეთ. მასწავლებლებს დამხმარე სახელმძღვანელოც უნდა ჰქონდეთ, მაგრამ როგორ იყენებენ მას,  სხვა საქმეა,“ – ამბობს მაია ჯავახიშვილი.

სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში, ამ მიმართულებით „ბემონს“ პედაგოგებთან არაერთი ტრენინგი ჩაუტარებია. მაია ჯავახიშვილი აზუსტებს, რომ არიან მასწავლებელი, რომლებიც ოსტატურად, უხერხულობის შექმნის გარეშე, აწვდიან მოსწავლეებს ასეთი სახის  ინფორმაციას.

პროექტი (ის მომავალი წლის ბოლოს დასრულდება) თელავსა და ოზურგეთზე ვრცელდება, ტრენინგები კი არა მხოლოდ სკოლის პედაგოგებთან, არამედ მცირე საოჯახო ტიპის დაწესებულებების, მედიის, ადგილობრივი თვითმართველობის წარმომადგენლებთან და იურისტებთან ტარდება.

პროექტის ფარგლებში რეპროდუქციული ჯანმრთელობისა და აივ/შიდსის მიმართულებით თელავსა და ოზურგეთში 60 „ახალგაზრდა ელჩი“ უკვე მომზადდა. ისინი თანასწორ განათლებას ეწევიან. ორივე რაიონში შექმნილია ახალგაზრდული კლუბები, სადაც ახალ თაობას ყოველთვის შეუძლია შეკრება, კამათი სხვადასხვა თემებზე, მუსიკის მოსმენა და მრავალფეროვანი აქტივობების ორგანიზება.

რაც შეეხება მობილური აპლიკაციას Intimate, ის დროდადრო განახლდება. მაგალითად, უახლოეს მომავალში ვიდეორგოლების განყოფილებას ახალი ვიდეო შეემატება.