ჩემი ფანჯრების წინ სახელდახელოდ მოწყობილი ავტოსამრეცხაოა. რეცხვასა და დასუფთავებაში ცუდი არაფერია. ერთი ეგ არის, გამუდმებით ხმაურობენ. მუდმივი შხუილის ხმა ისმის, რასაც იქ მომუშავეთა ყიჟინა და სულ ბოლო ხმაზე აწეული რადიო აგვირგვინებს. ძალიან ბეჯითები არიან, დილის რვიდან ღამის თერთმეტამდე მუხლჩაუხრელად მუშაობენ. შაბათი მაგათ არ იციან და კვირა. ეს კი ნიშნავს, რომ ან არ უნდა მეძინოს (საძინებლის ფანჯრები გადის ამ მხარეს), ან ამ საერთო შხუილსა და წყლის ღმუილში უნდა მოვახერხო ძილი. წარმოვიდგინო, რომ, მაგ. ნიაგარას ჩანჩქერის წინ ვცხოვრობ. გონებამახვილი ხალხი მუშაობს, ჭკვიანურად იკლებენ არე-მარეს ხმაურით და  ახლად მიღებულ კანონსაც არ არღვევენ. რას ერჩი,  დროში ეტევიან და დილის რვა საათიდან მიდიიი… იწყება სიხალისე.

ამას წინათაც ტრადიციას არ უღალატეს და ბოლო ხმაზე ჩართეს სიმღერა სახელწოდებით: „რა ყოფილა გურია“. ჯერ სადღაც შორიდან ძილში მომესმა, მერე და მერე სიტყვებიც გავარჩიე და ჯერ ისევ ძილის ქვეყანაში მყოფი ვუსმენდი. ადრეც მაქვს მოსმენილი. სიმღერა კარგია, ამავეს ვიტყვი გურიაზეც, სადაც მართლაც გულღია და სტუმართმოყვარე ხალხი ცხოვრობს. თუმცა, ამჯერად სიმღერის ტექსტს სხვანაირად მოვუსმინე და  გამეღიმა.  გურიაში სტუმრად მყოფი მღერის, თანაც იქ შემთხვევით არის მოხვედრილი, რადგან ნაცნობი მასპინძელი არ ჰყავს და ალალბედზე მისდგომია ვიღაცას. ეტყობა ცხელა, მგზავრიც დაღლილია და მასპინძელს ერთ ჭიქა წყალს სთხოვს. ის კიდევ წითელ, ჩაციებულ ღვინოს სთავაზობს, დასაყოლებლად ხაჭაპური გამოაქვს. თან კოპებშუკრული კი არ არის, ღიმილად გადაშლილა. ახლა სტუმარს დავუბრუნდეთ, თავიდან ხომ მხოლოდ წყალი უნდოდა, ჰოდა, უფრო მეტის მიღების შემდეგ, მადა გაეხსნა და დარჩენაც კი მოინდომა.

მოკლედ, ასეა ცხოვრებაშიც, ადამიანი, რაც ბევრს ღებულობს უფრო თამამდება და მეტი სურს.

ჩვენ, ადამიანები დედამიწაზე უკანასკნელი 200 000 წლის მანძილზე  ვცხოვრობთ. უამრავ ბუნებრივ პროცესსა და ციკლში მიგვიღია მონაწილეობა. ჩვენი ფილტვები ჟანგბადს ჩაისუნთქავენ და ნახშირორჟანგს გამოყოფენ.  სხეული სასიცოცხლოდ ბიომასას და საკვებს საჭიროებს. ჰოდა, ეს ხომ გვაქვს, მაგრამ მეტი გვინდა. ქარხნები, ფაბრიკები, სოფლის მეურნეობა, ტრანსპორტი და გამოყოფილი გაზები, გაბნეული ნაგავი, მძიმე მეტალები…

დაბინძურებული ატმოსფერო…

მისი ქიმია დედამიწის ისტორიის დასაწყისიდანვე  იცვლება. გამყინვარების ეპოქიდან 20000 წლის განმავლობაში ატმოსფეროს ნახშირბადის დიოქსიდის რაოდენობა 200-დან 290 ppmv-მდე გაიზარდა. დღეს კი 387 ppmv-ს აღწევს. წინა საუკუნის მეორე ნახევრიდან  მოიმატა მეთანისა და აზოტის ოქსიდების რაოდენობამაც. ასევე, უშუალოდ ადამიანის სიხარბესთან დაკავშირებულმა აირებმაც – ქლორფთორნახშირწყალბადები, ფრეონი, გოგირდის ჰექსაფთორიდი და მრავალი სხვა. ეს, ე.წ. „შლეიფის“ აირებია, რომლებიც ტროპოსფეროსა და სტრატოსფეროში მომატებული რადიაციის ფონზე ატმოსფეროს ბუნებრივ კომპონენტებთან ურთიერთქმედებენ. შედეგად… ოზონის საფარის დაზიანება, სათბურის გაზის ეფექტი და მრავალი სხვა.

და კვლავ… დაბინძურებული წყალი…, რომელიც სულაც არ არის დაცული ადამიანის აქტიურობის შედეგად მიღებული  ნარჩენებისგან. ნავთობს ხომ ბევრი ფული მოაქვს? ფულით კი რამდენი ოცნების ახდენა შეიძლება. ჰოდა, ამ ფაცაფუცში ნავთობი ტანკერიდან აქა-იქ ზღვაშიც თუ ჩაიღვრება, რა მოხდება ისეთი? არც არაფერი, ვიღაცები იყვირებენ, ზღვა დაბინძურდება, მისი ფლორა-ფაუნა განადგურდება, სულ ეგ არის. ჰო, ნავთობის მფლობელიც იზარალებს (მისი ნავთობის რაღაც წილი ხომ დაიღვარა), ჰოდა, ეგ არის სწორედ ცუდი, სხვა არაფერი. ზღვებსა და ოკეანეებში ნავთობის ჩაღვრის სიხშირე ბოლო პერიოდში 10-15%-ით არის გაზრდილი.

აქვე არ დაივიწყოთ სხვადასხვა წარმოების მიერ ნარჩენების საკანალიზაციო წყლებში ჩაღვრა, რომლებიც მიწისქვეშა წყლების გავლით პირდაპირ ზედაპირულ წყლებში აღმოჩნდება და გზადაგზა ყველაფერს დააბინძურებს.

გაბნეული ნარჩენები კი დედამიწის ათასობით ჰექტარზეა გადანაწილებული. მათი დიდი ნაწილის მონიტორინგი მუდმივად მიმდინარეობს, მაგრამ მოულოდნელი საფრთხეები მაინც არსებობს. მაგ. ესპანეთის სამხრეთით სევილიის ჩრდილო-დასავლეთით 45 კილომეტრი სპილენძის-თუთიის-ტყვიის პირიტებით არის დაბინძურებული (Sassoon M, Los Frailes aftermath, Mining Environ. Management, July 1998, pp. 8-12).  ჩვენს პერიოდში ეს ნარჩენები სპეციალურ საცავშია გამაგრებული, თუმცა მონიტორინგი მაინც აუცილებელია. რისთვის? მეტალები ნიადაგქვეშა წყლების მეშვეობით შესაძლოა პირდაპირ მდინარე რიო აგრიოში მოხვდნენ. მდინარის სათავესთან კი ზეთის ხილის, ატმის, მზესუმზირის და ა.შ. ბაღებია. ჰოდა, ხვდებით არა? რა საფრთხეზეც ფიქრობენ მუდამ ადგილობრივები. თუმცა, ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია, როგორ შეიძლება ნარჩენების ხანგრძლივი პერიოდით მართვა და გაუვნებელყოფა. არის შემთხვევები, რომლებიც მყისიერ ჩარევას საჭიროებენ. დაბინძურებას კი საზღვრები არ გააჩნია. საზღვარი ერთია, პლანეტა დედამიწა, ჩვენ ყველანი აქ ვცხოვრობთ და საზღვრები წაშლილია, რადგან თუ სევილიის მახლობლად რომელიმე მეტალმა „გაჟონა“, შემდეგ კი ფესვთა სისტემით ზეთის ხილის ხეში მოხვდა, ის ზეთის ხილი შესაძლოა მე და თქვენ  რომელიმე სუპერ მარკეტში შევიძინოთ.

ამიტომ, ჩვენი პლანეტის საერთო მძიმე პრობლემები ასეთია:

1) კლიმატის ცვლილება-გაზრდილი რადიაციის ფონზე ნახშირორჟანგის მომატებული დონე; 2) ბიომრავალფეროვნების ბუნებაში შემცირება და წითელ წიგნში მათი ჩამონათვალის ზრდა; 3) აზოტის ციკლი-ატმოსფეროში აზოტის საშიში ნაერთების მომატება; 4) ფოსფორის ციკლი-ფოსფორის ნაერთების ნაკადის გაზრდილი რაოდენობა ოკეანეებში; 5) სტრატოსფერული ოზონის განადგურება; 6) ოკეანეში მჟავური დონის გაზრდა-ზედაპირული წყლებიდან დამაბინძურებლების ჩადინების შედეგად; 7) გლობალური მასშტაბით არაკონტროლირებადი თევზჭერა; 8) ატმოსფეროში საშიში აეროზოლების მომატება; 9) ქიმიური დაბინძურება-არაორგანული და ორგანული დამაბინძურებლებით;

მეცნიერებს შორის დაისვა შეკითხვა – როგორ მივხედოთ ამ პრობლემებს? პასუხად, ქიმიის ახალი მიმართულება – „მწვანე ქიმია“ – წარმოიშვა. მისი ძირითადი საზრუნავია:

1)    მდგრადი რესურსების გამოყენება; 2) ზოგიერთი ქიმიური პროცესების ჩანაცვლება ალტერნატიული ბიოტექნოლოგიური მეთოდებით; 3) „მწვანე“, ანუ უსაფრთხო  მასალებისა და ქიმიკატების გამოყენება; 4) გარემოს მიმართ „მეგობრული“ მასალების გამოყენება, მაგ. ბიოდეგრადირებადი პოლიეთილენი; 5) განახლებადი ენერგიის ქიმიური ასპექტების შესწავლა და გამოყენება.

„მწვანე“ ქიმიის ერთ-ერთი მაგალითი ასეთია: 1960 წლიდან ხელმისაწვდომი ტკივილგამაყუჩებელი იბუპროფენია. მისი ორიგინალური პატენტი გულისხმობს სინთეზის ექვს საფეხურს, სადაც სინთეზში საწყისი მასალის მხოლოდ 40% მონაწილეობს, 60% კი ნარჩენის სახით რჩება. 1980 წელს სხვა ფარმაცევტულმა კომპანიამ სცადა იბუპროფენის სინთეზის ახალი მეთოდოლოგიის შემუშავება. ეს გზა უფრო მოკლე იყო და სინთეზში საწყისი მასალის 77% მონაწილეობდა. ნიკელისა და პალადიუმის კატალიზატორი გამოიყენებოდა და ყველა ნარჩენის გაუვნებელყოფა შეიძლებოდა, მაშინ, როდესაც, სინთეზის ძველი გზით დარჩენილი ალუმინის ქლორიდის უტილიზაცია ვერ ხდებოდა და გარემოში განიბნეოდა.

თუნდაც, სმოგის წარმომქმნელი გამონაბოლქვი ავიღოთ. მეცნიერები დიდი ხანია ბჭობენ წყალბად-ჟანგბადის საწვავად გამოყენებაზე.

2H2 + O2=2H2O ∆G=-457 კჯ.

ასეთი საწვავის გამოყენებით, ატმოსფეროში  გამონაბოლქვად წყლის ორთქლი გამოიფრქვევა, თუმცა, ასევე მცირე რაოდენობით იქნება  წყალბადის პეროქსიდი და აზოტის ოქსიდები (თუ ჟანგბადის წყაროდ ჰაერი იქნება გამოყენებული).

ბოლო პერიოდში რამდენჯერმე გადავაწყდი სტატიებსა თუ სიუჟეტს პლანეტა ნიბირუს შესახებ. მას პლანეტა X-საც უწოდებენ. ეს თითქოს  კოსმოსური სხეულია, რომლის ზომაც რამდენჯერმე აღემატება დედამიწას. ადრე მზის მსგავსი ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავდა. შემდეგ ის ვარსკვლავი ჩაქრა, მისი ორბიტა გადაიხარა და ახლა ნიბირუ მზის გარშემო ბრუნავს. გამოდის, რომ მზის სისტემაში მეათე პლანეტა გამოჩნდა. მართალია, არავის უნახავს, ნასაც სულ ტყუილად ცდილობს, რამე მაინც დაინახოს. სამაგიეროდ, მის შესახებ ჯერ კიდევ შუმერები წერდნენ, მზის სისტემას ხატავდნენ კიდეც და მათ ნახატებში მეათე პლანეტაც იყო. იქ რეპტილოიდი ანნუნაკის ცივილიზაცია ცხოვრობდა და, შუმერების აზრით, სწორედ მათ დაასახლეს დედამიწა ადამიანებით, რათა შემდეგ  კოლონიზება მოეხდინათ.

ამავე პლანეტის შესახებ წერდნენ მაიას ტომები, ვანგა, ნოსტრადამუსი და ბაბილონის ასტრონომები.

ჰო, მართალია ნასა პლანეტას ვერ ხედავს, სამაგიეროდ ვიღაც დამოუკიდებელი მეცნიერები „ხედავენ“ და ირწმუნებიან, რომ ჩვენ და ეს პლანეტა ერთმანეთს შევეჯახებით. გვიახლოვდება და ყოველდღე თითო გრადუსით გვაშორებს ჩვენსავე ღერძს. ეს ძალიან ბევრ ბუნებრივ კატაკლიზმებს გამოიწვევს: დიდი ყინულების დნობა, რაც მსოფლიო ოკეანის დონეს გაზრდის; 60-მეტრიანი სიმაღლის ცუნამები, რომლებიც მიწის ნაწილს დაფარავს; 11-ბალიანი მიწისძვრები, ვულკანების ამოფრქვევა (მათ შორის, უმოქმედოებისაც) წარმოქმნის ქარიშხლებს. გოლფსტრიმის დინება კი გაჩერდება, რაც გამყინვარების პერიოდის დაწყებას გამოიწვევს.

ამ ამბების დასაწყისად 2017 წლის 12 ივლისს ასახელებდნენ. შემდეგ – 12 სექტემბერს, სულ ბოლოს კი ბოლო იმედს ჩაებღაუჭნენ და თქვეს ყველაფერი 12 ოქტომბერს დაიწყებაო.

მაგრამ… ახლა, ხომ ნოემბერია და რადგან სტატია დაიბეჭდა, თქვენ კი კითხულობთ, ჯერ არავინ დაგვჯახებია. არც დაგვეჯახება.

ზემოთ აღწერილი მოვლენები კი უკვე ხდება და მომავალშიც ალბათ გაგრძელდება…

ოღონდ… მხოლოდ ჩვენი, ჰომო საპიენსების სიხარბით და დაუდევრობით.

ჰოდა, იქნებ დავფიქრდეთ?…

რით იქმნება თუ იქსოვება მშვენიერება?

შეიძლება დეტალების აღწერა, მაგრამ მთლიანობაში სრულყოფილ პასუხს ვერ მოიხელთებ. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პოეზიის მშვენიერებაზე ფიქრობ, უპირველეს ყოვლისა კი, გალაკტიონის პოეზიაზე. მშვენიერ ლექსთა შორისაა `თოვლი~, რომლის შესახებ ბევრჯერ დაუწერიათ, მომავალშიც არაერთგზის ჩაუფიქრდებიან მეტაფორების ხვეულებს, სათქმელის იდუმალებას, გამოსახვის ოსტატობას, სტრიქონების სინაზესა და სინატიფეს, გამოთქმის უზადო ხელოვნებას, აზრისეულ სიღრმეებს, სიტყვათა მუსიკალურობას, მაგრამ ლექსი მაინც ამ ინტერპრეტაციების მიღმა იფარფატებს, როგორც მარადიული გამოცანა. თვითონ გამოცნობის ლაბირინთებში ხეტიალი შეაგრძნობინებს მკითხველს სიტყვაში  მოქცეული სამყაროს  ჯადოსნურ სილამაზეს. ეს ჯადო მოჩანს `თოვლშიც~.

სიზმარია თუ რეალობა ის, რაზეც გალაკტიონი ამ ლექსში წერს? ერთიცა და მეორეც. `ჩემი ცხოვრების გზა სიზმარიაო~. აქ ორივე ერთმანეთში გადადის, საზღვარი კი ლივლივებს ისე, რომ მოჩვენებითი კონტური ხან აქ იხაზება და ხან იქ, მკითხველის განწყობილების შესაბამისად.

ტიციან ტაბიძე თავიდანვე გრძნობდა გალაკტიონის გამორჩეულობას და ამგვარად აფასებდა მის პოეზიას: `მას აქვს რაღაც ჯადო, რომლითაც სულ უბრალო ფერადები წარმტაცად ბრწყინავენ, უბრალო სიტყვები რიტმულად ჟღერენ, თითქოს `ფერხულს უვლიან ნიავის ველურ სიხალისეში~.

`თოვლი~ ერთი მომნუსხველი ყვავილია 1919 წელს გამოცემული `არტისტული ყვავილების~ ჯადოსნური კონიდან, არასოდეს რომ დაჭკნება. ამ წიგნმა მკითხველს პოეტური სამყაროს ახალი სივრცეები გადაუშალა. დემნა შენგელაია წერდა: `იყო უდაბნოება… მეცხრამეტე საუკუნის სულის დალევაში არიჟრაჟდა ანთებული XX საუკუნე. გალაკტიონ ტაბიძე მოვიდა წარსულის პანაშვიდზე და გამოიტირა იგი~.

ეპითეტებს არ იშურებდნენ  აღტაცებულნი, ივანე იოსელიანმა გენიალური უწოდა, იოსებ იმედაშვილმა `გრძნობათა თეთრი მეფე~. ახალ ესთეტიკურ კულტურას ამკვიდრებდა ამ წიგნით პოეტი. რუსთველის სრულყოფილებამდე დახვეწილ პოეზიას ეხმიანებოდა.

საწუთრო რომ ძილია და ჩვენ სიზმრებს ვგავართ (`ვისრამიანი~) ლამაზი გამოთქმაა, მაგრამ ბუნდოვანი. ამგვარი გაუმჭვირვალობა აზრისა, განსჯისა გადაჰკრავს ამ ლექსსაც. გალაკტიონს ესიზმრებოდა სამყარო და იმ დასიზმრებულს ხატავდა, თან, ისიც უნდოდა გადმოეცა, რა ესიზმრებოდათ ყვავილებს მასზე, როგორ იცვლიდა თვითონაც ფორმას სხვათა სიზმრებში. `ოჰ, ნეტავი არ შეირხეოდეს გადაზნექილი სიზმრების წელიო~ (`ალვები თოვლში~). ხანდახან სწორედ მათი, ყვავილების, ანგელოზების, ცის, მიწის, ქარის, ღრუბლებისა თუ სხვათა სიზმრებია დახატული, ამიტომაც ჭირს აზრის ლოგიკური ჯაჭვის აგება:

`მე ყვავილები მესიზმრებოდა

და მე ყვავილებს ვესიზმრებოდიო~ (`გული სწუხს~).

მკითხველი სახეებისა და სიმბოლოების მიღმა დაეძებს დაფარულ სათქმელს. აღმოაჩენს, ამოიკითხავს და ცხადს გახდის ყოველივეს, მაგრამ მაინც არ ტოვებს განცდა, რომ ამოხსნის სიხარული ნაადრევია. ახსნილი ლექსი სულაც არ არის გასაგები, ცხადი და კვლავაც, როგორც სიზმრიდან, მოელის რაღაც წარმოუდგენელს _ აზრის, ემოციის  თვალსაზრისით.

`შეღამდა, მე წაველ იქ, სადაც სიზმრები

წიგნებში დარდობენ დახუჭულ თვალებით~ (`სიზმრები~).

ლექს `თოვლშიც~, როგორც ტიციან ტაბიძე წერდა, `შადრევანივით ჩქეფს პოეტური სახეები~, რომელთა მიღმა იმალება პოეტის  წადილი, რომ ჩასწვდეს ღვთისგან შექმნილი უთვალავფერიანი სამყაროს  არსს, გაიაზროს სიცოცხლის მიზანი. სიმბოლისტური ესთეტიკითაა შექმნილი ლექსი, დაგვირისტებულია სიმბოლოებით. პირველივე სტრიქონში `მე ძლიერ მიყვარს იისფერ  თოვლის ქალწულებივით ხიდიდან ფენა~ _ ყურადღებას იქცევს რამდენიმე სახე-სიმბოლო. ფერი, მუსიკა, სურნელი შერწყმულ _ გადაწნულია და იქმნება საოცარი სევდისა და სინაზის განცდა. პოეტი იდეალს მიესწრაფვის, შეურყვნელს, უმანკოს, `ქალწულებრივს~, შორეულს, იდუმალს. იისფერი თოვლი სწორედ ამგვარ ემოციას ბადებს. ზამბახი, ია, იასამანი _ არსებითად, ერთი ფერია, შორეულსა და მწუხარებაზე მიმანიშნებელი, ამიტომაც თოვლი ხან იისფერია და ხან `ზამბახებია, წყებად დაწვენილი~, იდუმალი, ნაზად გამბანგავი, მსუბუქად დამათრობელი სურნელით, რაც საკმარისია პოეტური ექსტაზისთვის, შთაგონებისთვის, როდესაც აბსტრაქცია ხორციელ სახეს იღებს, ხოლო  რეალური და მიწიერი კი აბსტრაგირდება.

თოვლის `ფერადებით~ სავსეა გალაკტიონის პოეზია, ფერმწერის თვალით უყურებდა სამყაროს პოეტი და თოვლიც ფიქრისა და  განწყობილების, ე. ი. მზის შუქის _ კლება _ მატების მიხედვით იცვლიდა ფერს, თეთრიდან შავისკენ, ყველა ფერის ტონისა და ნახევარტონის, ჩრდილებისა თუ ნაჩრდილების სახით. `ვარდისფერი~, `მჭვარტლისფერი~, `ირიბი და ალმაცერი~, `ივლისისფერი~ _ ფერების ზღვა წამოიშლება კაშკაშა სითეთრიდან.  თანვე ეს ფერები სინათლითა და ჰაერითაა გაჟღენთილი, როგორც იმპრესიონისტთა ფერწერული ტილოები.

ლექსის სიმბოლურ შინაარსში წარმოჩნდება ღვთისმშობლის სახეც, რომელსაც არაერთი ულამაზესი ლექსი მიუძღვნა გალაკტიონმა. ხიდზე დაფენილი ქალწულებრივი იისფერი თოვლი შეიძლება ღვთისმშობელზე მიანიშნებდეს, იდეალზე, ხიდზე, რომელმაც თავის წიაღში  მიიღო რა ღვთაებრივი სხივი, მიწა და ზეცა შეაერთა. სწორედ ღვთისმშობელთან სიახლოვით, მისი მფარველობით შეიძლება ჭეშმარიტების ძიება, სიმშვიდის მოპოვება.

თოვლი ცხოვრების სიცივესა და გაუსაძლისობაზეც მიანიშნებს, ამავე დროს, სიცივეზე, რომელსაც აფრქვევს ყოველგვარი იდეალი, რადგან მასთან მიახლოება მაინც ფუჭი და ამაო ცდაა მოკვდავისთვის, თუმცა ამ მცდელობის გარეშე სიცოცხლეს აზრი ეკარგება.

ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებით საგულისხმოა გალაკტიონის ლექსი `ხომალდს მიჰყვება თოვლის მადონა~, აქაც ღვთისმშობელი თოვლისაა,  აქაც იგივე მისწრაფებაა იდეალისკენ, ცხოვრების საზრისის მოპოვების სიძნელე და ამ გზაზე განცდილი ტკივილების გამოსახვაა. პოეტი ხომალდივით მიაპობს ტალღებს  (საინტერესოა პარალელი რემბოს `მთვრალ ხომალდთან~) გაშლილ და აბობოქრებულ ზღვაში და გრძნობს ღვთისმშობლის მფარველობას, ხედავს თოვლის მადონას, ფერმკრთალსა და წმინდას, რომელსაც ამკობენ ყვავილები,  იები და იადონები (`გიიადონა~), იხსენებს იესოს, რომელიც მისი `ჭაობივით უნოტიესი სულისთვის~ ეცვა ჯვარს და ეს მის წარმოსახვას ახლაც ელვასავით დაღავს, ეს მის სულში ეცმება ჯვარს კვლავაც მაცხოვარი და ტკივილისგან გულმუცელი ეფლითება, ლოცვით იქარვებს ნაღველს: `ესე არს სისხლი, ესე არს ხორცი და იდუმალი ლოცვა ბაგისა~. სული კი, ლაჟვარდზე უსპეტაკესი სული, ხედავს თოვლის მადონას, ოცნებობს ვარსკვლავებზე, რომელთაგან ერთი სწორედ მისი სულის ანარეკლია, ამიტომაც სჯერა და სასოებით ელის `ვარსკვლავი იგი _ ფიქრთა საგანი _ ერთი უმრავლეს ვარსკვლავთაგანი, აელვარდება ცაზე ოდესმე~. ეს აელვარება ხსნის გზის გამოჩენასა და `დემონზე უბოროტესი სულის~ დაძლევას მოასწავებს. ასე ილესება პოეტი ოცნებებით,  `დღეთა სინაზეს მოდებულ კორძებს~ პოეზიით აშორებს.

`თოვლი~, როგორც მთლიანი ლექსი, ასევე მისი ცალკეული სტრიქონი და სიტყვა, როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, ლივლივებს, კონტურებს იცვლის, ფერებსაც, ხმასაც, სურნელსაც და ხელიდან გისხლტება ილუზიურად გამომკრთალი აზრი, რადგან მთავარი გრძნობები და ემოციებია, იმ ენაზე ლაპარაკი, რომელზედაც ხეები, ყვავილები და საერთოდ, ბუნება მეტყველებს.

ლექსის ლირიკული გმირი  საუბრობს სიყვარულის მოთმენაზე, რადგან  უდაბნოში ძნელად ხარობს რწმენის ყვავილი. თანვე დგას ხიდზე, რომელიც თვითმკვლელობაზე ფიქრის ადგილიცაა, მისტიკურად მიმანიშნებელია გაღმა სამყაროსი:

`როგორ, საიდან… არ იცის თვითონ,

ის უცნობ ხიდზე დგას, სხვაა ხიდი.

მძიმეა ტვირთი? მაშ, სხვებმა ზიდონ,

ის ეხლა გახდა წყნარი და მშვიდი~ (`ის მიდიოდა ქუჩაში ერთი~).

როგორ იცვლება `თოვლის~ აზრობრივ _ ემოციური ინტონაციები? როგორია მხატვრულ სახეთა თანმიმდევრობის ლოგიკა? ეს არის სიზმრისეული რეალობის ფერწერული ხატება. ლირიკული გმირის ტონი ზეაწეულია, ის აღსარებას ამბობს, მაგრამ ხმამაღლა, მთელი სამყაროს გასაგონად. ეს არის `მეს~ ჩაკეტილი სივრცის გარღვევის მცდელობა. ამ შემთხვევაში, თოვლის სითეთრე თან ახშობს სივრცეს, თანვე ავლენს თეთრიდან ფერადოვნების დაბადების შესაძლებლობას. ამ პოტენციურად არსებულ ძლიერ ვნებას უეცრად თითქოს გასაქანი მიეცემა და ლირიკული გმირის გულიდან გადმოიღვრება სხვებთან განდობის წადილი, მას უნდა ქვეყნიერებას გააგებინოს, რომ უყვარს და ამ სიყვარულის ძალით გადაასხვაფეროს ყოველივე. ოცნებასა და რეალობას შორის საზღვრები წაშალოს, მას საკუთარი სულგულიდან გარეთ გამოაქვს მწუხარე გრძნობა, რადგან ვინც უყვარს და ვისაც ოცნებებში ელოლიავება, კვლავაც მიუწვდომელია და შორეული. თუმცა ამ მიუწვდომლობასაც ჰქონდა თავისი ხიბლი, რაც სხვა ლექსში ამგვარად გამოხატა: `რაც უფრო შორს ხარ, მით უფრო ვტკბები, მე შენში მიყვარს ოცნება ჩემი~ (`რაც უფრო შორს ხარ~).

პოეტის აღმაფრენა წამით იჩრდილება სიბერის წარმოდგენაზე: `ძვირფასო, სული მევსება თოვლით, დღეები რბიან და მე ვბერდები~. ამ სტრიქონზე საინტერესო დაკვირვება აქვს დავით წერედიანს, რომელიც ფიქრობს, რომ გამორიცხული არ არის, იგი  გამოძახილი იყოს  ბელგიელი ჟორჟ როდენბახის  ლექსისა, რომელშიც ასეთი სტრიქონებია: `თოვლის ფიფქებით, როგორც ვარსკვლავებით, სავსეა ჩემი სული~. ბატონი დავითის აზრით, `აქაც მუსიკას აჩენს არა ალიტერაცია (რფ-რბ-ბრ), თუმცა იგი კარგად არის შეფარული, არამედ შეგრძნებათა გადმოცემის ემოციური სიზუსტე. თოვლით სულის ავსება გახანგრძლივებულია, დროშია განფენილი. სიტყვა `ძვირფასო~ ფრაზას ინტიმურ შეფერილობას აძლევს, თითქმის ჩურჩულამდე დაჰყავს და ამ კონტექსტში `სიბერის~ შემოტანა, რასაც ძალიან იდუმალ პოეტურ აქტსაც ვერ დაარქმევ, მოულოდნელად იდუმალ მუსიკალურ აკორდად კრავს ჩვენს შეგრძნებას~.

სიბერის ხსენება  ტონალობას დაბლა წევს, აღმაფრენაც სადღაც ქრება და იწყება დარდების, მწუხარების გახსენება, ჩივილი უიღბლობისა და ტანჯვის გამო: `ჩემს სამშობლოში მე მოვვლე მხოლოდ / უდაბნო ლურჯად  ნახავერდები~.

აქ, უპირველესად, სულიერი სამშობლო  იგულისხმება, სხვაგან ხომ ამბობს: `რომ სხვა სამშობლო არ გამაჩნია, რომ ეს თოვლია ჩემი სამშობლო~ (`ოფორტი~). ეს არის მისი მშობლიური სულიერი სამყარო, სადაც იშვა, როგორც პოეტი და სადაც ხარობს, სადაც მის `ზრდას~ რწმენა განაპირობებს. ეს არის იდეებისა და წარმოდგენების საუფლო, რომელიც ფორმას პოეტის განწყობილებების შესაბამისად იცვლის.

ამ სათქმელს შესანიშნავად გამოხატავს თეიმურაზ დოიაშვილი: `გალაკტიონის ჭეშმარიტი სამშობლო არის პოეზია, რომელიც ერთდროულად აბსოლუტთან ზიარების საშუალებაცაა და სინამდვილესთან `შერიგების~ მიზეზიც. პოეზიის სამყაროს აღმოჩენამ სულ სხვა სინათლით გაანათა მარტოობით გატანჯული სული. რაფაელის მადონას ღვთაებრივი მშვენიერებით მოჯადოებული პოეტი დაასკვნის, რომ მიუღებელ სინამდვილეზე ამაღლების ერთადერთი გზა მშვენიერებასთან ზიარებაა~.

აკაკი ხინთიბიძე ამ სტრიქონს: `ჩემს სამშობლოში…~ მიიჩნევს ლექსის ძირითად სახედ, რომელიც საყრდენს პოულობს `უდაბნოში~ (`ჩემთვის მარტოდენ უდაბნოა ჩემი ქვეყანა~). მშვენიერი ტანჯვა ნიშანდობლივია `თოვლის~ ავტორისთვის… სიტყვა `დაღლილის~ თავისებური ფორმა `დაღალული~, რომელიც მძაფრ ემოციურ შეფერილობას აძლევს ამ სიტყვას~.

სიზმრისეული ლოგიკა საგნებს და მოვლენებს ფერს უცვლის, ჩვეულ კავშირებს არღვევს და ახალს ქმნის. ეს `სამუშაო~ არაცნობიერის წიაღში ხორციელდება და ამიტომაც შეუძლებელია თვალმიდევნება და გაანალიზება. ჯემალ ქარჩხაძე მიიჩნევდა, რომ  ჭეშმარიტი მხატვრული ნაწარმოები დიდი სულიერი რხევის შუა წელში იქმნებოდა, ცნობიერისა და არაცნობიერის თანაბარი მონაწილეობით: `გალაკტიონის პოეზიაში, ჩემი აზრით, მეცნიერულ დონეზე შეიძლება ერთმანეთისგან გაირჩეს შთაგონებით შექმნილი და შთაგონების გარეშე, მხოლოდ ტექნიკით, დაწერილი ლექსები~. სამწუხაროდ, თვითონ ჯემალ ქარჩხაძეს ამგვარი წერილი არ დაუწერია და რომც დაეწერა, თავისი განუმეორებელი ლოგიკურ-ფილოსოფიური წიაღსვლებით და პარადოქსული აზროვნების წყალობით ბევრ საგულისხმოს წარმოაჩენდა, თუმცა მაინც საეჭვო დარჩებოდა შეფასებები, ძნელი იქნებოდა ცნობიერ-არაცნობიერის საზღვრის ზუსტი დანახვა და აღწერა.

პოეტი შვებას იანვართან ძმობაში პოულობს და იტანჯება `ნივთიერ~ სამყაროში, თუმცა ღვთის უძვირფასეს საჩუქარს, სიყვარულს არ კარგავს და მუდამ ახსოვს `სატრფოს~ `თოვლივით მკრთალი ხელები~. ეს სიმკრთალე არმიწიერსა და იდეალურზე მინიშნებაა კვლავ. ეს ხელები დახრილია უღონოდ თოვლთა დაფნაში. უღონობა მიანიშნებს იმაზე, რომ იდეალი (ღვთისმშობელი) ვერ იფარავს პოეტს სასოწარკვეთილებისაგან, მაგრამ თოვლთა დაფნის სახეს მაინც შემოაქვს სიმშვიდისა და ჰარმონიის განცდა. დაფნის სიმწვანედ იცვლება თოვლის სითეთრე და ეს მიანიშნებს ნუგეშზე, რომელიც პოეტის სულში ფოთლებივით ჩაიფინება. დაფნის მარადმწვანეობა აგრეთვე მის ცხოველმყოფელ ძალასაც ნიშნავს, ქალი დაფნასთან ასოცირდება, ბუნებასთან, რომელმაც უნდა განაახლოს პოეტი, სიყვარულის გზით უკვდავებას აზიაროს. თოვლი, მწუხარება, ფოთლები სხვა ლექსებშიც წარმოაჩენს პოეტის სულიერ ტკივილს: `ახლა შენ არ გსურს არაფერი, ო, არაფერი, / მხოლოდ ზამთრების მწუხარებით შეიფოთლები~ (`შენს სიყმაწვილეს ახსოვს მხოლოდ ზუზუნი ქარის~). პოეტი მზერას მიადევნებს მანდილს, რომელიც ფრინველივით დასრიალებს ჰაერში, ხან იელვებს და ხან ქრება. ეს გაელვება-გაქრობა შეესაბამება პოეტის სულიერ მღელვარებას, რწმენის მოზღვავებასა თუ მინავლებას. ღვთისმშობელზე ფიქრი აჩენს ლექსში `ხარებას~:

`თოვს! ასეთი დღის ხარებამ ლურჯი

და დაღალული სიზმრით დამთოვა~.

ხარება სიხარულზე მიანიშნებს, რომელიც მაინც ჩნდება ამ ცივ მწუხარებაში, რადგან სული ინახავს მოგონებას `მკრთალი ხელებისას~ და მანდილისას. ხარების დღესასწაული აღინიშნება იმ დღის გასახსენებლად, (25 მარტი _ ძვ. სტილით, 7 აპრილი _ ახალი სტ.) როდესაც, ლუკა მახარებლისG სახარების მიხედვით, გაბრიელ მთვარანგელოზმა ღვთისმშობელს ახარა; `ღვთისმშობელო ქალწულო, გიხაროდენ, მიმადლებულო მარიამ, უფალი შენთანა. კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის და კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისა, რამეთუ მაცხოვარი გვიშევ სულთა ჩვენთა~.  სწორედ ღვთისმშობლის შორეული, მაგრამ მანუგეშებელი მზერა აჩენს იმედს, რომ პოეტი შეიძლება გადაურჩეს უდაბნოს, ზამთარს, ქარს _ ეს ყოველივე, რა თქმა უნდა, სულიერი წინააღმდეგობების აღმნიშვნელია, ისევე, როგორც ბარათაშვილის `მერანში~ (`გაკვეთე ქარი, გააპე წყალი, გადაიარე კლდენი და ღრენი…~).

ლექსში გაელვებული `ძვირფასი~ ქალი სიმბოლოა ღვთისმშობლისაც და `მერისაც~, შორეულისა, თანვე ქალისა, რომელთანაც აკავშირებს ტკბილი მოგონებები. თოვლიც იმგვარსავე ფარულ დარდს ასხივებს, როგორც სატრფოს ხმა. სწორედ ეს ფარული დარდია მათი სულიერი ნათესაობის დასტური.

ლექსი გამსჭვალულია სასოწარმკვეთი მარტოობით, რომელიც გალაკტიონის სულიერ ემბლემად იქცა, იგი იყო `მარტოობის ორდენის კავალერი~ (ტიციან ტაბიძე). `დაწყევლილ~ ფრანგ და ქართველ პოეტთა დარად  ცხოვრებისეულ  თამაშში მარტო მოასპარეზე. მის პოეზიაში თავიდანვე გაისმოდა სახარებისეული ტკივილის, ჯვარზე გაკრული იესოს სიტყვების _ `რაისთვის დამიტევებ მე~ _ გამოძახილი. ამიტომაც ტიციან ტაბიძემ შენიშნა კიდევაც მის  სტრიქონზე `რომ დავიღალე მე ამ კუბოში~ _ `ეს პირველი ლამა საბაჰთანია ჩვენს პოეზიაშიო~. ეს იყო ერთდროულად მისი ტანჯვისა და სიხარულის წყარო. რადგან სწორედ ეს ეჭვი, გადაურჩებოდა თუ არ ზამთარს და ქარებს, აქმნევინებდა ლირიკულ შედევრებს.

რევაზ თვარაძე ლექს `თოვლის~ შესახებ შენიშნავდა: `ლექსის კითხვისას სადღაც ვიყავით. ეს იყო რაღაც ნეტარი ბურანი, რომლიდანაც თავის დაღწევა არც ახლა გვსურს… ეს არის არა უბრალოდ გადმოცემა რაიმე ამბის, აზრის, განწყობილების, თუნდაც ხილვისა, არამედ არსებობის ისეთ სფეროთა წვდომა, რომელთა ნაწილ-ნაწილ შეცნობა შეუძლებელია… გალაკტიონს აბსოლუტური სმენა რომ აქვს, მისი ლექსი უჩვეულოდ მუსიკალური რომ არის, მისი შედარებები _ მოულოდნელი, ორიგინალური, მისი რითმები _ უაღრესად კეთილხმოვანი, მისი ლექსიკა _ უცდომლად შერჩეული, სინტაქსი, სტილი _ დახვეწილი, რიტმი _ გაუცვეთელი… ეს ყოველივე ოდენ სადინარია არსებითის გამოსავლენად~. ეს არსებითი სამყაროს საიდუმლოსთან ზიარების სურვილია.  ვფიქრობთ, `თოვლი~ ყველაზე მეტად ეხმიანება ლექსს `სილაჟვარდე, ანუ ვარდი სილაში~ საერთო განწყობილებით, სახეთა მუსიკალურობით, სათქმელის იდუმალებით. ემოციის გამოხატვის სრულყოფილებით, ოღონდ  `თოვლში~ მეტი იმედი და რწმენაა, რომ  `უდაბნოში~, ურწმუნოებისა და დემონურ საუფლოში, მარადი ქალწულის მანდილი დაიფარავს და შვებას მისცემს.

„ადრე“ არ ნიშნავს „უკეთ“

ზოგიერთ მშობელს ადრეული ბავშვობა წარმოუდგენია როგორც მარათონის დასაწყისი, რომლის საფინიშო ხაზი უმაღლეს სასწავლებელში შვილის მოწყობაზე გადის. მშობლები ცდილობენ, შვილებს ნაადრევად დააწყებინონ ლაპარაკი, კითხვა, ანგარიში.

ფრანგ მშობლებსაც სურთ, მათი შვილები წარმატებულები იყვნენ, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ისინი არ ერთვებიან მარათონულ შეჯიბრებაში სახელწოდებით: „რაც ადრე, მით უკეთესი“. ისინი ვერავითარ აზრს ვერ ხედავენ იმაში, რომ ბავშვებს აიძულონ, უზარმაზარი ნაბიჯებით გაიარონ განვითარების ბუნებრივი პერიოდები. ფრანგ მშობლებს მიაჩნიათ, რომ ყველაფერს თავისი ბუნებრივი დრო აქვს (ფინელი ბავშვები კითხვასა და მათემატიკურ უნარ-ჩვევებში ყველაზე უკეთეს შედეგებს აჩვენებენ, მაგრამ კითხვას მხოლოდ შვიდი წლის ასაკში სწავლობენ).

ჩემი ინფორმაციით, ამერიკელ მეცნიერთა ბოლო კვლევებმა დაადასტურა სწავლისადმი „აუჩქარებელი“ მიდგომის მართებულობა. როგორც გაირკვა, გაცილებით უკეთესია, სკოლამდელი ასაკის ბავშვებს განვუვითაროთ ისეთი უნარ-ჩვევები, როგორებიცაა: ყურადღების კონცენტრაცია, სოციალური ურთიერთობები, კომუნიკაცია და საკუთარი თავის კონტროლი. სწორედ ეს უნარ-ჩვევები განაპირობებს სწავლაში შემდგომ წარმატებას.

არ დააძალოთ პატარას, ისწავლოს კითხვა

ტექნიკურად შესაძლებელია, სამი წლის ბავშვს ვასწავლოთ დაწერილი ტექსტის ასოების ამოცნობა. მაგრამ რა საჭიროა ასეთი აჩქარება? უმჯობესია, ეს დრო დახარჯოთ პატარასთვის ისეთი რამეების სწავლებაზე, რაც მას ამ ასაკში გაცილებით მეტად სჭირდება. მაგალითად: იყოს მეტად ორგანიზებული, გამოხატოს საკუთარი აზრი, თანაუგრძნოს სხვებს. ფრანგულ საბავშვო ბაღებში ბავშვებს ასწავლიან საუბრის წარმართვას, დაწყებული საქმის ბოლომდე მიყვანას, პრობლემების გადაჭრას. პარიზის საბავშვო ბაღში, რომელშიც ჩემი შვილი დადის, ერთხელ ოცდახუთ „წერა-კითხვის უცოდინარ“ ხუთი წლის პატარას მისცეს დავალება, ემსჯელათ „სამართლიანობასა“ და „სიმამაცეზე“. ჰოდა, როდესაც ამ ბავშვებს ექვსი წელი შეუსრულდებათ, ისინი უფრო სწრაფად ისწავლიან კითხვას, ვიდრე მაშინ, სამი წლის ასაკში რომ დაეწყოთ ასოების დასწავლა.

ნუ ეცდებით, ხელოვნურად დააჩქაროთ ბავშვის განვითარება

ფრანგებს აქვთ ასეთი გამოთქმა: „არ შეიძლება მუსიკის რიტმზე უფრო სწრაფად ცეკვა“. მშობლებმა ყველანაირად უნდა დაუჭირონ მხარი პატარას და არ გადააქციონ მისი ცხოვრება გაუთავებელ წვრთნად. უბრალოდ მიეცით ბავშვს უფლება, იყოს ბავშვი.

ასწავლეთ ბავშვს ოთხი ჯადოსნური სიტყვა.

ამერიკელებს ორი ჯადოსნური სიტყვა აქვთ: „თუ შეიძლება“ და „გმადლობთ“. ფრანგებს – კიდევ ორი: „გამარჯობა“ და „ნახვამდის“. განსაკუთრებული გულმოდგინებით ფრანგები შვილებს გამარჯობის თქმას ასწავლიან. ბავშვი არ უნდა იმალებოდეს მშობლების ზურგს უკან, როდესაც სტუმრად მიდიან ან ქუჩაში დედიკოს ნაცნობს ხვდებიან. ფრანგი მშობლები მიიჩნევენ, რომ გამარჯობის თქმა აღზრდის უმთავრესი გაკვეთილია. მისალმებისას ბავშვი თავისუფლდება საკუთრი ეგოიზმისაგან, ის სწავლობს, რომ გარშემო მყოფებსაც აქვთ გრძნობები და მოთხოვნილებები. ამასთან, ჯადოსნური სიტყვა „გამარჯობა“ ცივილიზებული ქცევის ნიშანია. თუ ბავშვი უცხო ოჯახში შესვლისას ამბობს: „გამარჯობა“, – სავარაუდოდ, ის აქ დივანზე ფეხსაცმელებით ხტუნვას არ დაიწყებს, რადგან მას იღებენ როგორც სრულფასოვან პატარა ადამიანს, რომელიც სათანადოდ უნდა მოიქცეს.

ნება დართეთ პატარას, თავად აღმოაჩინოს სამყარო

ფრანგულმა აღმზრდელობითმა სისტემამ თავის თავში შეიწოვა ფრანგული კულინარიისა და მოდის მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციები. თანამედროვე ფრანგი მშობლები შვილებს ცხოვრებისგან სიამოვნების მიღებას ასწავლიან. კერძოდ, ნებას რთავენ პატარებს, გასინჯონ ახალ-ახალი გემოები, შეისწავლონ საკუთარი სხეულის შესაძლებლობები მოძრაობის საშუალებით (ჩვენ ამას ფიზკულტურას ვეძახით) იჭყუმპალაონ აუზში. გრძნობების ასეთი „გამოღვიძება“ მშობლების მხრივ განსაკუთრებულ ძალისხმევას არ მოითხოვს. შეიძლება, უბრალოდ იკოტრიალოთ ბუნებაში პატარასთან ერთად და ბალახი ათვალიეროთ – სამყარო შეიმეცნოთ. ამ ყველაფრის მიზანი კი ის არის, რომ ასწავლოთ პატარას საკუთრი არსებობით ტკბობა.

მიეცით ბავშვს ბევრი თავისუფალი დრო

მიეცით პატარებს მეტი თავისუფალი დრო, რათა უბრალოდ ითამაშონ. სწორედ თამაშის დროს ყალიბდება ბავშვის პიროვნება – ეს მიდგომაა აღზრდის წამყვანი პრინციპი ფრანგულ სკოლამდელ დაწესებულებებში. რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, უკანასკნელი ნეირობიოლოგიური კვლევები ადასტურებს შემეცნებითი თამაშების უპირატესობას. ისინი ასწავლიან პატარებს გულმოდგინებას, უვითარებენ სოციალიზაციის უნარ–ჩვევებს, პრობლემების შემოქმედებით გადაჭრას, აუმჯობესებენ ყურადღებას და უყალიბებენ პატარაებს თვითშეფასებას, აძლევენ შანსს, თავად მართონ საკუთრი ქცევა. რაც მთავარია, თამაში მხოლოდ სასარგებლო კი არ არის პიროვნული განვითარების თვალსაზრისით, არამედ დიდ სიამოვნებასაც ანიჭებს პატარას.

ასწავლეთ ბავშვებს ურთიერთობა

თუ მთელ დღეს სამი წლის ბავშვის საზოგადოებაში გაატარებთ, დღის ბოლოს აუცილებლად მოგენატრებათ ზრდასრულ ადამიანებთან ურთიერთობა. ასევე დაემართება პატარასაც, მასაც თანატოლებთან ყოფნა ურჩევნია. ფრანგი მშობლები დიდი სიამოვნებით ატარებენ დროს საკუთარ შვილებთან, მიაჩნიათ, რომ პატარებისთვის არანაკლებ მნიშვნელოვანია თანატოლებთან ურთიერთობა. ფრანგ მშობლებს უნდათ, მათმა შვილებმა ისწავლონ მეგობრობა, რიგში დგომა და კოლექტივში ცხოვრება. ფრანგული ოჯახების დიდ ნაწილს ურჩევნია, მათი შვლები სკოლამდელ დაწესებულებაში იზრდებოდნენ და არ ისხდნენ შინ მარტოები, ძიძასთან ერთად.

თქვენ მხოლოდ „დამკვირვებელი“ უნდა იყოთ

ფრანგ მშობლებს მიაჩნიათ, რომ მას შემდეგ, რაც მათი პატარა გამართულად სიარულს და პატარა გორაკზე თავდაჯერებულად აცოცებას ისწავლის, მათი ფუნქცია ბავშვის თამაშზე დაკვირვებით უნდა ამოიწუროს. საფრანგეთში ვერ ნახავთ მშობელს, რომელიც შვილს საბავშვო მოედანზე კუდში დასდევს და მასთან ერთად სრიალებს ან დაუფიქრებლად მიიჩქარის მის საშველად, როგორც კი ის წვრილმან წინააღმდეგობას აწყდება. ფრანგი მშობლები შვილებს აძლევენ შანსს, ისწავლონ პრობლემის დამოუკიდებლად მოგვარება. დაჯექით შორიახლოს, მოიკრიბეთ ოპტიმიზმი და დაზოგეთ ძალა, რომელიც აუცილებლად დაგჭირდებათ, როდესაც თქვენი შვილი სერიოზულ პრობლემებს შეეჯახება.

შედეგი არ არის მთავარი

ჩვენ კონკურენციის ეპოქაში ვცხოვრობთ და ბუნებრივია, ყველა მშობელს სურს, მისი შვილი ყველაფრით აღემატებოდეს მეზობლის ბავშვს, რომელიც ჯერ წესიერად ვერც კი დადის, მაგრამ უკვე უცხო ენაზე ტიკტიკებს. ბავშვობა არ უნდა განვიხილოთ მხოლოდ მომავლისათვის მზადებად. კარგი იქნება, როგორც ფრანგები ამბობენ, ისწავლოთ იმ ძვირფასი წუთებით ტკბობა, როდესაც უბრალოდ ბედნიერი ხართ თქვენს პატარასთან ყოფნით.

დაეხმარეთ პატარას, ისწავლოს ლოდინი

შვილისთვის მოთმინების სწავლება არ ნიშნავს მის რობოტად ქცევას, რომელიც ბრძანებისთანავე გაშეშდება და უსიტყვოდ დაგელოდებათ. ექსპერიმენტულად დადგენილია, რომ ბავშვები ლოდინს გაცილებით ადვილად უძლებენ თუ იციან ყურადღების სხვა რამეზე გადატანა. მაგალითად: რაიმე მელოდიას თხზავენ ან თუნდაც სარკის წინ იმანჭებიან. ფრანგი მშობლების საიდუმლო ის არის, რომ ისინი ხშირ-ხშირად ეუბნებიან შვილებს: „დაიცადე“. ამით აიძულებენ, ისწავლოს ლოდინი, თანაც ისე, რომ ბავშვმა თავად გაირთოს თავი ყურადღების სხვა რამეზე გადატანით. აქ ძალიან მნიშვნელოვანია გახსოვდეთ, რომ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა აგიჩუყდეთ გული, თუ პატარამ მოწყენილობისაგან ცხვირი ჩამოუშვა. არ შეწყვიტოთ საქმიანობა და არ გადაერთოთ შვილის გართობაზე.

არასოდეს აჩქარდეთ

თუ სამზარეულოში სადილს ამზადებთ და უცებ პატარამ გთხოვათ, მიხვიდეთ და ნახოთ, რა კარგი კოშკი ააშენა, არ იჩქაროთ. აუხსენით შვილს, რომ მოგვიანებით აუცილებლად ნახავთ მის შემოქმედებას. სადილის დროს არ წამოხტეთ, მაგალითად, ხელსაწმენდის მისაწოდებლად – უმჯობესია, ის ისეთ ადგილას დადოთ, რომ ბავშვი ადვილად მისწვდეს. ყოველთვის, როდესაც რამეს აკეთებთ, აუხსენით შვილს თქვენი საქმიანობის არსი და სთხოვეთ დაიცადოს. ამის წყალობით თქვენი ცხოვრება მშვიდი და გაწონასწორებული გახდება. ფრანგებს მიაჩნიათ, რომ მსგავსი დამოკიდებულება აღზრდის ძირითადი პრინციპია. რაც მთავარია, პატარა ხვდება, რომ ის სამყაროს ცენტრი არ არის. ფრანგი მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვს, რომელსაც ეს არ ესმის, ძალიან გაუჭირდება, გახდეს ზრდასრული ადამიანი.

ფრანგ მშობლებს არ მიაჩნიათ, რომ მათი პატარები გაუნძრევლად უნდა ისხდენ და მოლიერის პიესას უყურონ. მათ მხოლოდ ის სურთ, ბავშვებმა ისწავლონ მოთმინებით ლოდინი. თავდაპირველად – რამდენიმე წამით, შემდეგ – რამდენიმე წუთით. თუნდაც სულ მცირე ხნით შეჩერებისას ბავშვი უფრო ადვილად ისწავლის მოწყენილობის დაძლევას და სიბრაზის შეტევების ჩახშობას.

მოექეცით პატარას ისე, თითქოს მას უკვე შეეძლოს საკუთარი თავის გაკონტროლება

მოექეცით პატარას როგორც რაციონალურად მოაზროვნე არსებას. ბავშვს შეუძლია იმის გაგება, რომ არ შეიძლება, ყველაფერს ერთდროულად დასტაცოს ხელი; რომ, როცა თამაშს მორჩება, სათამაშოები უნდა აალაგოს; რომ არ უნდა გადმოყაროს თაროებიდან წიგნები. თუ პატარა ყურძნის მარცვლებს იატაკზე ყრის, აჩვენეთ, როგორ მიირთვას ხილი. ეს გააკეთეთ დიდი მოთმინებით, თან მას თვალებში უყუროთ. აღზრდის საკითხების გაცნობისას ერთ ავტორთან ამოვიკითხე: „პიროვნების ჩამოსაყალიბებლად ბავშვს სიყვარულთან ერთად იმედგაცრუების შემეცნებაც სჭირდება“. თუ ბავშვი მხოლოდ უსაზღვრო სიყვარულით იქნება გარემოცული, ის მალე პატარა ტირანად გადაიქცევა. ფრანგები ასეთ ბავშვებს „ბავშვ-მეფეს“ეძახიან.

ასწავლეთ ბავშვებს იმედგაცრუებასთან გამკლავება

ფრანგ მშობლებს არ ეშინიათ, რომ თუ მათ პატარებს იმედი გაუცრუვდათ, ისინი ტრამვირებულები დარჩებიან. პირიქით, მათ მიაჩნიათ, რომ ბავშვი ვერ გაიზრდება ბედნიერი, თუ მიეჩვია ყველაფრის მიღებას, რასაც მოისურვებს. ფრანგები დარწმუნებული არიან, რომ ბავშვები კმაყოფილებას და სიამაყეს განიცდიან, როდესაც შეუძლიათ, დამოუკიდებლად აკონტროლონ საკუთარი ქცევა. ბავშვები, რომლებიც იმედგაცრუების დაძლევას სწავლობენ, შემდგომ ცხოვრებისეულ სტრესებსაც უფრო ადვილად უკლავდებიან.

შეგიძლიათ, ეს პარადოქსადაც კი ჩათვალოთ, მაგრამ ფრანგებს მიაჩნიათ, რომ მშობლების მუდმივ მცდელობას, გააბედნიერონ შვილები, ხშირად სწორედ უკუშედეგი მოაქვს.

თქვენ გაეცანით მცირე ამონარიდებს ამერიკელი ჟურნალისტისა და მწერლის პამელა დრუკერმანის წიგნიდან „ფრანგი მშობლები არ ნებდებიან“.

2008 წლის აგვისტოს იმ მძიმე მოვლენების დროს ზედიზედ რამდენიმე ღამის განმავლობაში ერთ ბანალურ, თუმცა ამაღელვებელ სიზმარს ვნახულობდი: თითქოს საქართველო შავებში ჩაცმული ქალი იყო; კავკასიონის მთის ძირას, ლოდზე იჯდა და მიწას ჩასცქეროდა. მერწმუნეთ, მართლა გულისმომკვლელი სანახავი იყო. როცა გაიღვიძებდი, ტელევიზორში საშინელებებს გადმოსცემდნენ, დაბომბეს… ამდენი ადამიანი გარდაიცვალა… რაც ყველაზე მკაფიოდ მახსოვს, ეს იყო სასოწარკვეთის და უძლურების წამლეკავი შეგრძნება, როცა ყოველ წამს ტელეფონს დასცქერი და ყოველი უცხო ზარის შემოსვლის დროს გული გიფანცქალებს – იქნებ სამხედრო კომისარიატიდან გირეკავენ, სადაც მოხალისედ ჩაეწერე. თუმცა ისიც იცი, რომ როგორც კომისარიატში გითხრეს, ეს ყველაფერი ფორმალობაა და არავინ წაიყვანს ომში მოხალისეებს. ეს ყველაფერი გროვდება, გროვდება, გროვდება შენში, ერთ დღესაც ბალიშში ჩაემხობი და მაგრად იტირებ, კბილით გაგლეჯილი ბალიშიდან ამოყრილი ბუმბული სველ ლოყებზე გეკრობა.

გაივლის წლები და დახვრეტის მოლოდინში კედელთან მდგომი… კი არადა, გაივლის წლები და ამ ისტორიას, რატომღაც, ერთ ქალს მოუყვები. კიდევ გაივლის წლები და ის ქალი წამოგაყვედრებს, სხვები როცა იბრძოდნენ, შენ იწექი და ტიროდიო, ასეთი ტუტუცი არსებებიც დაიარებიან, მაგრამ ეგ სხვა ისტორიაა. ჯიქიაზე, ჩემს სახლთან ახლოს, სამხედრო პოლიგონია. თქვეს, რომ რუსები მის დაბომბვას აპირებდნენ, ხოდა ვნახე: რამდენიმე ღამის მანძილზე ვერეს ხეობაში რომ ათენებდნენ ჩემი მეზობლები ღამეს, ზოგი ნათესავთან მიდიოდა.

ვნახე: ჩემმა ერთმა მეზობელმა აივანზე საქართველოს დროშა გამოფინა, გამახსენდა, რომ მეც მქონდა დროშა და მეც გამოვფინე. ჩვენს კორპუსზე ორი დროშა ფრიალებდა: პირველ სართულზე და მეექვსე სართულზე. ვნახე: ჩემი ერთი მთვრალი მეზობელი ეზოში მანქანას რეცხავდა, თან ბოლო ხმაზე შუფუტინსკი ჰქონდა ჩართული. ამაზე გულისამრევი არაფერი იყო. სანამ მე მეექვსედან ჩავიდოდი, ბიჭებმა გამოართვევინეს.

არ მინახავს, მაგრამ მომიყვნენ: როცა რუსები აფხაზეთის მხრიდან სამეგრელოში შემოვიდნენ, ჩემს რაიონში, ჩხოროწყუში, მშენებარე საავადმყოფოს შენობაში დაბანაკდნენ (ალბათ, იმიტომ, რომ შენობის უკან ყოფილი აეროდრომია). საავადმყოფოს წინ, გზის გადაღმა, ცხოვრობს ბაბუა თომა, ჩია, საყვარელი კაცი, რომელიც ზამთარ-ზაფხულ  ჩაფხუტით დაიარება. ხოდა,  რომ დათვრებოდა თურმე ბაბუა თომა, დასტაცებდა თოფს ხელს და გაექანებოდა რუსებისკენ. შვილები იჭერდნენ, ბაბუა თომა მეგრულ-რუსულად იგინებოდა, რუსები კი სიცილით კვდებოდნენ. ამ ბლოგს კი ერთი ლექსით დავამთავრებ, რომელიც არის ნაწყვეტი ჩემი ლექსების ციკლიდან „აგვისტოს რომანსები”.

08.08.16

წყალი წაიღებს წასაღებსაც,

მაგრამ მოიტანს მოსატანს,

თუკი ზუსტ ადგილას ზუსტად დახვდები:

ცარცის გოგონა, შენი თავი და ეს ქვეყანა –

კიდით კიდემდე დაქსაქსული მავთულხლართებით –

მან მომიტანა.

და დავბრუნდი თითქოს ომიდან,

სადაც ვისროდი შენს ყვავილებს

და ჩემს ნაწერებს,

მხოლოდ დაჭრილი მიწა მსურდა გამომეყვანა,

მაგრამ მომიკლეს და კინწისკვრით გამომაძევეს.

ბავშვი ბევრ ქვეყანაში ოდითგანვე არასრულფასოვან არსებად აღიქმებოდა. ამიტომ მშობლები მას, როგორც ნივთს, როგორც პირად საკუთრებას, ისე ექცეოდნენ. ბავშვთა მიმართ მენტალურ ძალადობას ადგილი ჰქონდა ძველ საქართველოსა და საბჭოთა სივრცეშიც. ის  პრობლემურ საკითხად რჩება თანამედროვე ეპოქაშიც.

ამ  მტკივნეულ საკითხს ცნობილმა ქართველმა პროზაიკოსმა –  რევაზ  ინანიშვილმა  უძღვნა ფსიქოლოგიური პიესა ,,ჩიტების გამომზამთრებელი“, სადაც ჩანს ოჯახის,   სკოლისა და საზოგადოების ნიღაბჩამოხსნილი სახე. ზემოხსენებული ნაწარმოები, მართალია, მეშვიდეკლასელთა ქართული ენისა და ლიტერატურის   სახელმძღვანელოშია (გამბა ,,სწავლანი“) შეტანილი, მაგრამ სჯობდა, უფროს კლასებში ესწავლებინათ, რადგან აქ გადმოცემული ამბავი უფროსკლასელთათვის უფრო ადვილად გასაგებ-გასააზრებელი იქნებოდა.

ნაწარმოებში ჩანს აღზრდის ავტორიტარული სტილი, რომლის მიხედვითაც არსებობენ ,,ცუდი და კარგი ბავშვები“. ,,ცუდ ბიჭს“ წარმოადგენს პიესის მთავარი მოქმედი პირი. მას სკოლიდან დაბრუნებული დედა თავის მეუღლესთან – ბიჭის მამასთან – შემდეგი სიტყვებით ახასიათებს: ,,… სად წავიდა შენი დეგენერატი ვაჟიშვილი, რას სწავლობს საერთოდ, თუ აკეთებს რამეს. რა ჭირზე  ფიქრობს, გამოლენჩებული რომ ზის გაკვეთილზე…“. დედა იმიტომ მოთქვამს თავის ცოცხალ შვილს, რომ ის სკოლის მასწავლებლებს გაულანძღავთ და პროფსასწავლებელში უპირებენ გამწესებას სწავლაში ჩამორჩენილობის გამო.

ცოლ-ქმრის დიალოგიდან ირკვევა, რომ ქალისათვის სიკვდილის ტოლფასია, თუ შვილი  პროფსასწავლებელში ისწავლის, პროფესიას  ეზიარება. მისი აზრით,  ასეთი ახალგაზრდა საზოგადოების  დაცინვის  საგნადაც იქცევა. ქალი მოუწოდებს ქმარს: შიშის გრძნობა ჩაუნერგოს შვილებს, იძულებით აკეთებინოს საქმე და,, თუ არ გააკეთებენ…“ მაშინ, ალბათ, მუშტის ძალა იქნება საჭირო. აქედან გამომდინარე, დედის დევიზია:  ,, გაზარდე შვილი მტრად, გამოგადგება მოყვრად“. მამა, მართალია, ცოლის ასეთი მოწოდების აშკარა  წინააღმდეგია, მაგრამ  იმდენად ინერტული და უფერული პიროვნებაა, რომ მისთვის უცხოა შვილის ნორმალური ზრდა-განვითარების გეგმის დასახვა.

ცოლ-ქმრის ცხარე კამათში ,,გაიღება კარი და შემოდის თხუთმეტი წლის გაღიმებული ბიჭი. მაღალი, წვრილი, მხრებში მოხრილი… გაბერილი ქაღალდის პარკი უკავია მკერდთან. მთელი სხეულით მოაქვს გასახარი ამბავი.

     ბ ი ჭ ი. ფანჯრები დაკეტილია?..

ჩიტბატონები ვიყიდე მთლად იაფად, გამოვაზამთრებ და გაზაფხულზე გავუშვებ.

     პარკს პირს მოხსნის და ჩიტბატონებს ამოაფრენს. ისინი ფრთხიალით, რიკრიკით, წითელ–ყვითელი ფერების თახთახით დაფრინავენ ოთახში. ბიჭი ქვემოდან შესცქერის და ბედნიერებით  უბრწყინავს სახე.

    ქალი წამოვარდება, საკუჭნაოდან იატაკის საწმენდ ჯოხს გამოიტანს და ჩიტებს დაედევნება.

    ბ ი ჭ ი. არ დაარტყა! არ დაარტყა!

    ქ ა ლ ი. გამეცალე, თორემ შენ გაგიხეთქავ თავს!

   ბ ი ჭ ი. მამა, არ დაარტყას, მამა!                                                                                                                                                

   მამაკაცი ჭამს, თეფშს ჩაჰყურებს.                                                                                                                                       

   ქალი ერთ ჩიტს მისწვდება და კედელზე მიაჩეჩქვავს, დასდევს მეორე ჩიტსაც.

   ბ ი ჭ ი. დედა! მამა! დედა!

   ქ ა ლ ი. გამეცალე!

   ქალი იმ მეორე ჩიტსაც მისწვდა, აჭყივლებული მიასრისა კუთხეში.

   ბ ი ჭ ი. კარგი, დედა!

        დიდი, საბრალობელი თვალები ცრემლებით აქვს სავსე. მიდის, ჯერ ერთ ჩიტს აიღებს უმწეო ფრთით, მერე – მეორეს. დგას ჩიტებით ხელში… მერე უცნაური ლაყუნით მიდის, სანაგვე ყუთში ყრის.

   ბ ი ჭ ი. კარგით! კარგით!

       ფერდაკარგული ქალი იატაკის საწმენდ ჯოხს საკუჭნაოში შეიტანს და კარს ღონივრად  გამოიხურავს.

   მამაკაცი ხმას არ იღებს.

   ბ ი ჭ ი. კარგით! კარგით!

   მ ა მ ა კ ა ც ი. ,თუ არავინ გავალებს, არც ჩიტების გამოზამთრებაა საჭირო, თუ არავინ გავალებს…

   ბ ი ჭ ი. კარგით! კარგით!“

ჩვენ თვალწინ გაირბინა ოჯახური ძალადობის საოცრად მძიმე სურათებმა. ავტორმა  შეძლო  მკითხველისათვის უმოკლეს  დროში  ეჩვენებინა  მოზარდის სურვილი – გამოზამთრებაში დაეხმაროს სუსტ არსებებს – უმწეო ფრინველებს. თავისი გადაწყვეტილებით, ბიჭი ბედნიერია, მაგრამ მდგომარეობა წუთში იცვლება, რადგან  მის კეთილ სურვილებს ისეთი დედის ხელში, რომელსაც შვილის მხოლოდ ლანძღვა-გინება  და დასჯა შეუძლია, ახდენა არ უწერია.

ცოლის ქმედებით  შეშინებულმა კაცმა ასეთ მომენტში, ნაცვლად  იმისა, რომ სამართლიანი, გადამწყვეტი სიტყვა თქვას, ,,ცეცხლზე ნავთი დაასხა, „გამაღიზიანელად ჩაილაპარაკა: ,,თუ არავინ გავალებს, არც ჩიტების გამოზამთრებაა საჭირო, თუ არავინ გავალებს…“. მისი ნათქვამიდან ჩანს, რომ მოზარდს არ შეუძლია, თავისი მოწოდებების შესაბამისად იმოქმედოს. მისი ყოველი ნაბიჯი წინასწარ უნდა იყოს გათვლილ-გაანგარიშებული. ასეთი მშობლების აღზრდილი შვილებისათვის უცხო იქნება: სიყვარულის, მეგობრობის, ერთგულების… ჭეშმარიტი გრძნობების, თავისუფლებისა და ჰუმანიზმის ადამიანური განცდა. ამის უტყუარ მაგალითებს ზოგიერთი ბელადის ცხოვრებისეული ისტორიებიც გვასწავლის.

განსაკუთრებით შთამბეჭდავია ბიჭის ბოლო სიტყვები: ,,კარგით! კარგით!“ რომლებსაც ის დაჟინებით იმეორებს. აქედან, ბუნებრივია, ჩანს უმძიმეს მდგომა-რეობაში ჩავარდნილი მოზარდის ფარული აგრესია, მშობლების მიმართ შურის-ძიების სურვილი. ოჯახური ძალადობის ამ ლიტერატურული მაგალითის ფონზე ავტორს სურს, დაგვანახოს, რა მდგომარეობაში იმყოფება მოძალადე მშობლების ხელში ჩავარდნილი მოზარდი, რომლის სულშიც რამდენიმე წუთის წინ სიკეთის მოკიაფე სხივს განფენის საშუალება არ მისცეს.

როგორი იქნება ამგვარი ქმედების შედეგი? ამის შეფასებას ავტორი მკითხველებს მოგვანდობს და ჩვენც ცხოვრებისეული მაგალითებითა თუ  ლიტერატურულ-სამეცნიერო წყაროებზე დაყრდნობით, ვასკვნით, რომ  ასეთი ბავშვები ან მონურად მორჩილები, ან ძალიან აგრესიულები ხდებიან და ათასგვარ საშინელებას  ჩადიან.

ბავშვთა მიმართ სოციალური ძალადობის შედეგად  ყალიბდებიან ,,განდგომილი, გულჩათხრობილი და ჯანმრთელობაშელახული ახალგაზრდები, რომელთაც       უჭირთ ცხოვრებისეულ სირთულეებთან განმკლავება და წარმატებებსაც ნაკლებად აღწევენ“,[1] – წერს საშა გრაუმანი – ბავშვთა უფლებების დაცვის წარმომადგენელი საქართველოში.

რ. ინანიშვილის ნაწარმოებით წარმოდგენილი თემა ჩვენს  ქვეყანაში დღესაც  აქტუალურია, რაც კვლევების შედეგადაც არაერთხელ დადასტურებულა. გაუცნობიერებელი საზოგადოებისათვის ბავშვის მიმართ განხორციელებული ოჯახური  ძალადობა  ოჯახის შიდა საქმედაა  მიჩნეული. ზოგი თვლის, რომ ასეთი ძალადობა ბავშვის დისციპლინის განმტკიცებისათვისაა საჭირო, აღზრდისათვის მისაღები და სასურველი, ამიტომ დასახელებული მიზეზების გამო საზოგადოება ოჯახურ ძალადობაში ჩარევის წინააღმდეგია.

ასეთი გართულებული მდგომარეობიდან გამოსავალი სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, კინომ, თეატრმა, მხატვრობამ… უნდა გვაპოვნინოს. ახლა სიტყვა ახალგაზრდა შემოქმედებს ეკუთვნით. ჩვენ – მასწავლებლებმა – ოჯახურ ძალადობაზე შექმნილი ნაწარმოებები ისე უნდა განვაცდევინოთ აღსაზრდელებს, რომ მათ ყოველგვარი  სისასტიკის სიძულვილი შეიგრძნონ.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, უფროსებს არასოდეს არ უნდა დაგვავიწყდეს ის, რასაც ,,ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენციის“ პრეამბულა გვასწავლის, რომლის მიხედვითაც, ოჯახი არის ბავშვის ნორმალურად ზრდა-განვითარების ძირითადი უჯრედი, სადაც მოზარდი თავს ყველაზე კომფორტულად და დაცულად უნდა გრძნობდეს. მშობლების მზრუნველობით გარემოცული ბავშვი არის პიროვნება, რომელსაც უფლება აქვს, თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება, ადვილად შეიგრძნოს საკუთარი შესძლებლობები, თავისუფლებისა და თანასწორობის გრძნობათა სიდიადე.

გამოყენებული   ლ ი ტ  ე  რ ა ტ უ რ ა

1. ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელო, გამბა ,, სწავლანი,“ ვ.როდონაია, ნ.ნაკუდაშვილი, ა.არაბული, მ.ხუციშვილი, 2016 წელი, გვ.118.
2. ბავშვთა უფლებების დაცვის კონცეფცია, პრეამბულა.
3. ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში, ეროვნული კვლევა არსებული ცოდნის დამოკიდებულებისა და პრაქტიკის შესახებ 2013 წელი.
4. ადამიანის უფლებები ყველასათვის, სოციალური ნორმების ანალიზი ბავშვთა მიმართ ძალადობის კონტექსტში, 2016 წელი, ნოემბერი.

[1]. ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში, ეროვნული კვლევა არსებული ცოდნის დამოკიდებულებისა და პრაქტიკის შესახებ, 2013 წელი.

ბებია დამსახურებული მასწავლებელი იყო. უკვე საკმაოდ ასაკოვანიც  კი ყოფილი მოსწავლეებისგან უამრავ წერილს იღებდა. მაშინ არ  არსებობდა არც სოციალური ქსელი და არც ელეტრონული ფოსტა. იმხანად მხოლოდ ფოსტალიონი მიტო იყო. თავის მოვალეობას ბეჯითად ასრულებდა და ჩვენი ეზოს კარებთანაც წარა-მარა ყვიროდა:

• ქეთო ძალოოო, წერილია, წერილი…

ქეთო ძალო ბებია იყო. ერთხელ დავინტერესდი, შენ რა, მიტო ფოსტალიონის ძალო -მეთქი? არაო, გაიცინა, უბრალოდ სოფელში ასე მიმართავენ, როცა ქალი გათხოვილია, ოღონდ ასაკშია, მაშინვე „ძალო“  ხდებაო. დავასკვენი, რომ „ძალო“ რაღაც წოდების მსგავსი უნდა ყოფილიყო. ჰოდა, სოფელში სტუმრად ყოფნისას, გავიგონებდი თუ არა, ბებიაზე ადრე კისრისტეხით გავრბოდი. წერილები, მგონი, მე უფრო მიხაროდა. შემდეგ ერთად დავსხდებოდით და ბებო ხმამაღლა კითხულობდა.

ერთხელ, სანამ სკოლაში შემიყვანდნენ, ერთად ციფრების წერას ვსწავლობდით. ჰოროსკოპით მერწყული ვარ. მერწყულები კიდევ რაღაცნაირი თავისებური ხალხი ვართ. თავისუფლება გვიყვარს, გარეგნულად ცივები ვჩანვართ (ოღონდ, ეს მხოლოდ გარეგნულად), სიჯიუტეზეც არ ვამბობთ უარს. თუმცა, ამას გარდა იმდენი დადებითი თვისება გვაქვს, რომ ფაქტობრივად ეს სიცივე და სიჯიუტე სალაპარაკოდაც არ ღირს. ჰოდა, იმხანად პატარა მერწყულს სიჯიუტის პატარა ნიშნები უკვე მეტყობოდა და ერთიანს პრინციპულად მარჯვენა მხრიდან ვუწერდი ჯოხს. ერთხელაც ბებია გამიბრაზდა და მითხრა:

– თუ ასე გააგრძელებ, ვერაფერსაც ვერ ისწავლი და გამოხვალ მებატეო.

მებატე რანაირად გამოვალ, ბატები არ მყავს-მეთქი –  გავიოცე გულწრფელად;

გეყოლებაო, – დამამშვიდა, – გიყიდითო.

იმხანად ლაკის ფეხსაცმელებზე ვოცნებობდი. უფრო სწორად, მქონდა, მაგრამ მე მაღალქუსლიანი მინდოდა. სულ პაწაწა ქუსლი მაინც რომ ჰქონოდა, ისეთი.

• ყველა ბატს გავყიდი და მაღალ ქუსლებზე ფეხსაცმელს ვიყიდი. ასე მებატეც აღარ ვიქნები და ოცნებასაც ავისრულებ-მეთქი, უცბად მოვძებნე გამოსავალი.

ბებია ძალიან ენერგიული იყო, მერე და მერე დაიღალა ნელ-ნელა. ხუმრობდა ხოლმე, ელემენტები მეცლებაო.

სხვათა შორის, 1936 წელს მშენებლებმა სრულიად შემთხვევით ყვითელი თიხის 15 სმ. ცილინდრის ფორმის ლარნაკი აღმოაჩინეს. მასში მოთავსებული იყო სპილენძის ფირფიტა და რკინის ღერო. ცილინდრი და ჭურჭელი ზემოდან ფისით იყო გადალესილი. ანალიზით დადგინდა, რომ ცილინდრში ყურძნის წვენს ან ძმარს აყენებდნენ. ეს ფაქტი მიუთითებდა, რომ გალვანის და ვოლტას კვლევებამდე 2000 წლით ადრე გამოიყენებოდა ელექტრული დენი და ელექტრული ელემენტი, რომელსაც „ბაღდადის ელემენტი“ უწოდეს. თუმცა, ელემენტის გამომგონებლად კი მაინც გალვანი და ვოლტა ითვლებიან.

ბაღდადის ელემენტით ეგვიპტოლოგები დაინტერესებულან. უკვირდათ, იმდროინდელი ოსტატები როგორ ახერხებდნენ ვერცხლის ქანდაკებების თანაბრად მოოქროვებას. ამიტომ, ასეთი ცდა გაუკეთებიათ: ეგვიპტის ღმერთის ოსირისის ვერცხლის ქანდაკების ასლი მოათავსეს ოქროს შემცველ მარილმჟავას ხსნარში, შეაერთეს ათ ცალ თიხის ლარნაკთან (ანუ, ელემენტთან) და გამტარი ხსნარში მოათავსეს. რამდენიმე საათის შემდეგ ქანდაკება ოქროს თხელი ფენით თანაბრად დაიფარა. ამ ექსპერიმენტით დაადასტურეს, რომ ჩვ.წ. აღ-მდე იცოდნენ გალვანოტექნიკა, თუმცა ბევრი კითხვა უპასუხოდ დარჩა… თუნდაც,  საიდან იცოდნენ, რომ რკინა ხსნარიდან სპილენძს გამოაძევებდა?

ადამიანებს ჩვენი  ელემენტი გვაქვს. პეპლის ფორმისაა და თუ გაჩერდა მტრისას… ფარისებრ ჯირკვალზე ვსაუბრობ. ერთ-ერთი უმთავრესია ადამიანის ენდოკრინულ სისტემაში და იოდშემცველ ჰორმონებს გამოიმუშავებს (სტატია იოდზე აქ გაიხსენეთ https://mastsavlebeli.ge/?p=10780). ეს უკანასკნელნი კი აქტიურად მონაწილეობენ მეტაბოლურ პროცესებში. აკონტროლებენ ცილებისა და ცხიმების მეტაბოლიზმს.   თიროქსინი (ტეტრაიოდთირონინი T4) და ტრიოდთირონინი (T3). თავად თიროქსინი L-თიროზინთან იოდის მიერთებით წარმოიქმნება, ბიოლოგიურად ნაკლებად აქტიურია. პერიფერულ ქსოვილებში სელენ დამოკიდებული ფერმენტის, მონოდეიოდინაზას მეშვეობით ტრიოდთირონინად გარდაიქმნება.

თავად ამ ჰორმონებს და იოდის მიწოდებას კი ჰიპოფიზში გამომუშავებული ჰორმონი თირეოტროპინი აკონტროლებს (თირეოტროპული ჰორმონი).

კალციტონინი პეპტიდური ჰორმონია (პეპტიდური ჰორმონი ზოგადად ნიშნავს, რომ ის 2-51 ამინომჟავურ ნაშთს შეიცავს. ნაშთების რაოდენობა თუ მეტი იქნება, მაშინ ასეთი ჰორმონი ცილოვანი ჰორმონების ჯგუფში გადაინაცვლებს) და ასევე ფარისებრ ჯირკვალში სინთეზირდება. კალციუმის და ფოსფატების მიწოდებით ძვლოვან ქსოვილს იცავს გამოფიტვისგან. ასევე აფერხებს ოსტეოკლასტების წარმოქმნას. ოსტეოკლასტები გიგანტური მრავალბირთვიანი უჯრედებია, რომლებიც შლიან ძვლოვან ქსოვილში შემავალ მინერალებს და ცილა კოლაგენს. ასტიმულირებენ ოსტეობლასტების (ძვლის ახალგაზრდა უჯრედები, რომლებიც ასინთეზირებენ უჯრედშორის ნივთიერებას – მატრიქსს),  ფუნქციურ აქტივობას. სწორედ, კალციტონინის წყალობით ახალი ძვლოვანი ქსოვილი სწრაფად სინთეზირდება.

ბოლო დროს ხშირად მოვიშველიე ისლამური მედიცინის და ალქიმიის ბრწყინვალე წარმომადგენელი – იბნ-სინა, იგივე ავიცენა. ჰოდა, ავიცენა ამბობდა, ჩვენ ის ვართ, რასაც მივირთმევთო. მოგვიანებით, იმავეს ამტკიცებდა პარაცელსი. შესაბამისად, საკვებით ფარისებრი ჯირკვლის დათრგუნვაც შესაძლებელია და წახალისებაც.

მაშ ასე, საკვები, რომელიც ფარისებრი ჯირკვლის მუშაობას თრგუნავს:

გაოცდებით და ერთ-ერთ მათგანად პურ-ფუნთუშეული სახელდება. ასევე, ქერი, შვრია და ყველა ის მარცვლეული, რომელიც ცილა გლუტენს შეიცავს. ეს ყველა ადამიანს არ ეხება, მაგრამ საკმაოდ დიდ უმრავლესობას გლუტენის მიმართ შეუთავსებლობა  აქვს. მათი ორგანიზმი გლუტენს ვერ გადაამუშავებს. ამ დროს ნაწლავებში გამომუშავდება ანტისხეულები, რომლებიც „შეცდომით“ ფარისებრ ჯირკვალზეც უარყოფითად მოქმედებენ. გლუტენის კომპონენტი გლიანტინი ფარისებრში შემავალი ერთ-ერთი ცილის მსგავსია, შესაბამისად ანტისხეულების სამიზნეც ხდება.

„პეპელას“ საფრთხეს დიდი ზომის თევზებიც უქმნიან, მაგ. თინუსის მსგავსნი. საქმე მეთილ-ჰიდრარგირუმშია, რომელიც დიდი ზომის თევზებს სხეულში წლების განმავლობაში უგროვდებათ. ადამიანის ორგანიზმში გადმოსული მეთილ-ვერცხლისწყალი იმ ცილებს უკავშირდება, რომლებიც გოგირდშემცველ ამინმჟავებს შეიცავენ. ასეთი ცილები ფარისებრ ჯირკვალშიც არის…

ვერცხლისწყლის პრობლემაზე ადრეც დავწერე (იხ. „არ ეთამაშოთ, ვერაგია ..“ https://mastsavlebeli.ge/?p=3819  და  „მერკური“ https://mastsavlebeli.ge/?p=14195).

საბედნიეროდ, ისეთი საკვებიც არსებობს, რომელიც ჩვენს „პეპელას“ წაახალისებს. ყველში (განსაკუთრებით, ე.წ. მომწიფებულ, ხმელ ყველეულში) არის ამინმჟავა თიროზინი, რომლისგანაც ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონები სინთეზირდება.  თიროზინი სხვა რძის პროდუქტებშიც გვხვდება, რადგან ის რძეში შემავალი ცილა კაზეინის შემადგენლობაშია. უბრალოდ, ყველში უფრო მეტი რაოდენობით არის. გარდა ამისა, თიროზინი არის ხორცში, ზღვის პროდუქტებში, მზესუმზირაში, ნუშში, არაქისში, კვერცში, ბანანსა და ავოკადოში.

დღეში 43 გრამი საკმარისი ყოფილა.

წყალმცენარეები იოდის წყარო გახლავთ. ჩვენს სუპერმარკეტებში წყალმცენარეებიდან ზღვის კომბოსტოს მხოლოდ  დაკონსერვებულს და მარილიანს ვიპოვით. თუმცა, ზოგჯერ უმარილოდ მომზადებული ან მშრალი სახითაც გვხვდება. ზღვის კომბოსტოს 100 გრამი 10 დღის იოდის მარაგს შეიცავს.

უფრო ნაკლები რაოდენობით იოდი ასევე გვხვდება ვაშლში, მსხალში, კარალიოკში, ფეიხოსა და კივიში. ასევე იოდს იპოვით კართოფილში (განსაკუთრებით წითელში და ბატატში, რომლის ყიდვა ასევე აღარ წარმოადგენს პრობლემას), მჟაუნასა და ისპანახში.

დღეში 5 გრამი საკმარისი ყოფილა.

და ბოლოს… გასხსოვთ ხომ, T4 ნაკლებ აქტიურია და აქტიურ ფორმად T3-ად სელენ დამოკიდებული ფერმენტის მეშვეობით გარდაიქმნება. გამოდის, რომ „პეპლის“ წახალისებას სელენიც სჭირდება. დღეში სულ 4 მგ-ია აუცილებელი და სწორედ ეს რაოდენობა შედის ხუთ ცალ ბრაზილიურ კაკალში (Brazil nut), რომელიც საქართველოში ასევე იყიდება.  თუმცა, ასევე იპოვით მიწის თხილში, ჩვეულებრივ თხილსა და ზღვის პროდუქტებში.

ერთ ზოომაღაზიაში კატა „მიტო“ ცხოვრობს. რუხი ფერის ყვითელთვალება ვაჟკაცი გახლავთ. სინამდვილეში „ათოსი“ ჰქვია, მაგრამ მე „მიტო“ შევარქვი, რადგან მიტო ფოსტალიონს ჰგავს ძალიან. აი, თუ შეიძლება, რომ ადამიანი სახით კატას გავდეს, მაშინ „მიტო“ და ნამდვილი მიტო ერთი-ერთზე გვანან ერთმანეთს. თურმე, უბანშიც პირველი ბიჭია და სხვა კატები პატივისცემით და მოკრძალებით ექცევიან. მე და „მიტო“ ვმეგობრობთ და ყოველ მისვლაზე რაიმე ნუგბარით ვუმასპინძლდები. ისიც თავს მაფერებინებს და რაღაცებს მიყვება. მაღაზიაში შესულს დამინახავს თუ არა, მაშინვე ყიჟინით გამორბის ჩემკენ და თითქოს მეკითხება: სად დავიკარგე, როგორ ვარ. შემდეგ, გარშემო შემომირბენს, აურას გამისინჯავს და გადაგორდება. ამით მეუბნება, ყველაფერი რიგზეა და მეგობრობის ნიშნად მოფერების უფლებასაც მოგცემო. მაღაზიის კონსულტანტმა მითხრა – „ათოსს“, ჩემებურად „მიტოს“, იმხელა ენერგიის მოცემა შეუძლია, ჩემს ფარისებრ ჯირკვალსაც კი ყოფნისო.

ჰმ… რა საინტერესოა.

ჰოდა, სტრესის გარეშე თუ ვიცხოვრებთ (არადა, რა ძნელია…), სწორად შერჩეულ საკვებს თუ მივიღებთ და  სულ პაწაწა სითბოს რომელიმე პატარა, უთვისტომო ფისოსაც გავუნაწილებთ, ჩვენი „ელემენტი“ სულ დამუხტული  იქნება.

როგორც იტალიაში ამბობენ, საფეხბურთო კლუბ „მილანისათვის” ძველი დიდების დაბრუნება და ამ გუნდის ევროპის გრანდთა შორის წაწევა სრულიად აპენინის ღირსების საქმეა. პრინციპში ლაპარაკი არც უნდა იმ მარტივ და ცხად ჭეშმარიტებას, რომ როდესაც „მილანის” საქმეები უკან-უკან წავიდა, იტალიური კლუბების ევროტურნირებში წარმატებების ისტორიაც იქ დასრულდა და, როგორც ჩანს, მიუხედავად ტურინის „იუვენტუსის” შიდაიტალიურ ასპარეზზე უკონკურენტობისა, იტალიიდან ევროპის სახელი შორს სწორედ „მილანს” გაჰქონდა და ასე გრძელდებოდა ათწლეულების მანძილზე.

დღეს „მილანში” დიდი ამბები ხდება და ჩინელი მფლობელების ამბიციურმა გეგმებმა და მიზნებმა რეალური განხორციელება უკვე ჰპოვეს არაერთი ძვირადღირებული ტრანსფერის სახით. რასაკვირველია, ჯერ ადრეა საუბარი „მილანის” დიდების დაბრუნებაზე, რადგან ერთია ფეხბურთელების შეძენა და მეორეა განახლებული გუნდის საქმეში, ანუ მწვანე მინდორზე ხილვა. თუმცა, მილანური გრანდის მტერიცა და მოყვარეც დარწმუნებულია, რომ შავ-წითლები ისეთი ბეჩავები აღარ იქნებიან, როგორიც უკანასკნელ წლებში იყვნენ და ბოლოს და ბოლოს იტალიის საფეხბურთო პირველობასაც დაუბრუნდება ძველი ინტრიგა და ეშხი.

ახლა რაც ევროპელ საფეხბურთო მიმომხილველებს აქვთ გულში ხინჯად, ისაა, რომ ასე, დიდი ჩინური ფულით წინწაწეული „მილანი” გახდება თუ არა ძველი, საოჯახო საგულშემატკივრო ტრადიციის მქონე მილანელი ტიფოზებისთვის მისაღები და ხომ არ დაემსგავსება ეს კლუბი სხვა ფულით „გაქაჩულ” გუნდებს. მაგალითად, „მანჩესტერ სიტის”, რომელიც დიდმა ინვესტიციამ მართლაც დააყენა ფეხზე, ევროპის გრანდებს შორისაც გარია, მაგრამ დაკარგა უმთავრესი – ძველთაძველი გულშემატკივრების სიყვარული, რომლებმაც თითქოს პირი შეკრესო – ერთხმად თქვეს უარი „ფულის ტომრების” გულშემატკივრობაზე. ამ ამბავზე ბრიტანული მედია დღესაც ბევრს წერს.

„მილანის” ძირძველი ტიფოზების ნაცვლად აბა ჩვენ როგორ ვიმსჯელებთ, მაგრამ ის კი ცნობილი ფაქტია, რომ ეს კლუბი ოდიდგანვე ტრადიციებისადმი დიდი ერთგულებითა და სიყვარულით გამოირჩეოდა. სწორედ ეს ტრადიციულობა იყო იმის მიზეზი, რომ სილვიო ბერლუსკონის გუნდის გაყიდვა ძალიან გაუჭირდა და ჩინელების მაცდურ წინადადებაზე მხოლოდ მაშინ დასთანხმდა, როდესაც სიტუაცია საშინელი სისწრაფით წავიდა დაღმა და კლუბს უკვე ფეხბურთელების ხელფასების დაფარვაც კი გაუჭირდა.

ტრადიციების ერთგულება ჭეშმარიტად კარგი რამაა, მაგრამ, ტრადიციების ტყვეობა რომ ცუდია – ეს ქართველებმა წესით ყველაზე კარგად უნდა ვიცოდეთ. ჩვენთან ხომ 1981 წლის ინერციით 13 მაისს დღემდე აღნიშნავენ და დღემდე ფიქრობენ, რომ იმ ერთი კინკილა გამარჯვების „ერთგულება” ჩვენს იავარქმნილ საკლუბო ფეხბურთს რაიმეში წაადგება. არა, ნამდვილად არ ვადარებთ ჩვენი „დინამოს” მიერ აწგაუქმებული ერთადერთი თასის მოპოვებას „მილანის” მართლაც რომ დიად ისტორიას, მაგრამ იმასაც ვხედავთ, რომ ზოგიერთი მილანელი ტიფოზი უკვე განაწყენებულია ახალი მენეჯმენტის მხრიდან კლუბის ტიფოზერიის ინტერესის ნაკლებად გათვალისწინების გამო და მომდევნო საფეხბურთო სეზონზე ამ კლუბში, სავარაუდოდ, დიდი და სკანდალური ამბების დატრიალებას უნდა ველოდოთ.

დიდი ამბები „მილანში” უკვე ტრიალებს და ევროპის საფეხბურთო პრესის ფურცლებზე შავ-წითლების ტრანფერებისადმი ინტერესმა სხვა ბობოლა კლუბებში მომხდარი ამბებიც კი დაჩრდილა. მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვით, ყველა კითხვას პასუხი მას შემდეგ გაეცემა, რაც იტალიის საფეხბურთო ჩემპიონატი აიღებს სტარტს. წელს სწორედ „მილანია” სერია “ა”-ს მთავარი ინტრიგა. “მილანი”, რომელიც წარსულის მტვრიდან ფენიქსივით აღდგა!

როგორ წარმოგიდგენიათ, ექიმი თავად იხდიდეს პაციენტების მედიკამენტების საფასურს? ან მეხანძრე – იმ წყლის საფასურს, რომელსაც ხანძრის ჩაქრობის დროს ხარჯავს? ინგლისის მთავრობა ყოველწლიურად 2.8 მილიონ გირვანქა სტერლინგს გამოყოფს, რათა საჯარო სკოლების ადმინისტრაციამ მოსწავლეებისთვის კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურა და სასკოლო ინვენტარი მოიმარაგოს. თანხა, როგორც ხვდებით, ძალიან ცოტაა, ამიტომ მასწავლებლებს ამ ყველაფრის შეძენა საკუთარი ფულით უწევთ.

მასწავლებლებისა და ლექტორების ეროვნული ასოციაციის ბოლოდროინდელი კვლევის თანახმად, ბრიტანეთის საჯარო სკოლების მასწავლებლების 94% თავად იხდის კლასგარეშე ლიტერატურაში ფულს, 73% კი რეგულარულად ყიდულობს საკანცელარიო ნივთებს, რადგან მათ სკოლას ამისთვის სახსრები არ ჰყოფნის. წლის ბოლოს ისინი მშობლებს სთხოვენ, სკოლას 10-20 გირვანქა სტერლინგი შესწირონ, რასაც მშობლების 42% აკეთებს, ან დაუტოვონ თავიანთი შვილების საკანცელარიო ნივთები და წიგნები, რომლებიც აღარ სჭირდებათ. ბევრ სკოლაში მასწავლებლებს საპირფარეშოს ქაღალდით მომარაგებაც უწევთ.

ქვემოთ წაიკითხავთ სამი მასწავლებლის მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებს სასკოლო კრიზისის შესახებ, რომელიც მათ ჯიბეს მეტისმეტად აზარალებს.

დენიელი, კინგსტონი:

– მასწავლებლები ყოველთვის სიამოვნებით ხარჯავენ ფულს უცნაურ და იშვიათ რამეებში, ორიგინალურ ნივთებში, რომლებითაც მოსწავლეებს დააჯილდოებენ, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როცა ეს მათსავე სურვილზეა დამოკიდებული. სასკოლო ბიუჯეტი წლიდან წლამდე მცირდება და ჩვენ იძულებული ვართ, თავად შევიძინოთ საჭირო აქსესუარები. ჩემი აზრით, სახელმწიფომ ისე უნდა დააფინანსოს სკოლები, რომ მასწავლებლებსა და მშობლებს დამატებით სუბსიდირება არ მოუხდეთ. არასწორია, დაეყრდნო მშობლებისა და მასწავლებლების კეთილ ნებას, გადაიხდიან თუ არა ისინი ფულს, რათა საკლასო ოთახები ადეკვატურად იყოს აღჭურვილი და მოსწავლეებს შესაბამისი რესურსები ჰქონდეთ.

რა ხდება, როცა კლასისთვის რამეს ყიდულობ? უნდა მიხვიდე ადმინისტრაციაში და თანხა გამოითხოვო. ეს პროცესი ხანგრძლივი და შეურაცხმყოფელია, გირჩევნია, უბრალოდ ადგე, იყიდო და დახარჯული ფულის ანაზღაურება საერთოდ არ მოითხოვო – ტყუილად დაკარგავ დროს და სანაცვლოდ უგულებელყოფას მიიღებ. ახლა ყოველკვირა ვყიდულობ პლასტმასის კონტეინერებს, სტეპლერებს, მწებარე ფურცლებსა და ბარათებს, წებოს, ელემენტებს, რადგან სკოლას საამისო სახსარი არ გააჩნია. როცა ფული არ მყოფნის, ისეთ აქტივობას ვიგონებ, რომლისთვისაც წებო არ დაგვჭირდება. ფოტოკოპირების ბიუჯეტის ნაკლებობის გამო მოსწავლეებს ისეთი პატარა მასალები დავუბეჭდე, ძლივს წაიკითხეს. სულ რამდენიმე კვირის წინ იძულებული გავხდით, გვეყიდა უცხოური ენის ლექსიკონები და პორტატიული მეხსიერების ბარათი (ე.წ. ფლეშკა), რადგან სკოლის მეხსიერების ბარათები სავსეა და ახალი ინფორმაციის შესანახად მომიწევს, ძველი მასალები წავშალო. წარმოუდგენელი რამაა, რომ მასწავლებელს საკუთარი ფულის ხარჯვა უწევს, რათა თავისი საქმე ნორმალურად აკეთოს. როგორ ფიქრობთ, კბილის ექიმი საკუთარ კბილებს ჩაგვისვამდა? ან პოლიცია მოგვცემდა თავის ხელბორკილებს? ცხადია, არა!

მარტინი, ჩრდილო-დასავლეთი ინგლისი:

– ტექნოლოგიის მასწავლებელი ვარ და ჩემი კლასისთვის პირადი რესურსების ხარჯვა ხშირად მიწევს. ამასწინათ მე და ჩემმა კოლეგამ, დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა, მთელი წლის განმავლობაში მოსწავლეებისათვის ჩვენ მიერ დახარჯული თანხის ქვითრები დავითვალეთ და ორივეს ერთად 5,500 გირვანქა გამოგვივიდა. წებოს, ხის, სკოჩისა და სხვა ნივთების ქვითრების ადმინისტრაციისთვის ჩვენებას აზრი არ აქვს – მაინც არ აგვინაზღაურებენ.

ჩვენი დეპარატამენტი ყოველ პროექტზე 20 მოსწავლეს იღებს. სკოლის მიერ მათი სახარჯი მასალებისთვის გამოყოფილი თანხა პირველსავე კვირაში იხარჯება. ჩვენ მათ ხისგან სხვადასხვა ნივთის დამზადებას ვასწავლით. წარმოგიდგენიათ, რამდენი რამის შესყიდვა გვიწევს? რა მოხდება, თუ საჭირო მასალას არ ვიყიდით? – სამსახურში ვერ წავალთ. ბევრი სკოლა ხის ტექნოლოგიის მიმართულების გაუქმებას იწყებს, რადგან ეს მათთვის დიდი ფინანსური პასუხისმგებლობაა. ეს ნიშნავს, რომ ნიჭიერი მოსწავლეები ძალიან დაიჩაგრებიან. მოკლედ და კონკრეტულად – იმისთვის, რომ მოსწავლეებს კარგად ვასწავლოთ, ცხოვრების მაღალ დონესა და მცირე კომფორტზე უარის თქმა გვიწევს. არა მგონია, ამ ქვეყანაში ბედნიერი მასწავლებელი იპოვოთ.

რახელი, ჩრდილო-დასავლეთი ინგლისი:

– ამ წლის დასაწყისში ვცადე, შემეწყვიტა სკოლისთვის პირადი რესურსების ხარჯვა, მაგალითად, არ მეყიდა საწერი კალმები ყველა მოსწავლისთვის და დავკვირვებოდი, რა მოხდებოდა. ცხადია, მოსწავლე მეტყოდა, რომ საკლასო სამუშაოს ვერ შეასრულებდა, რადგან კალამი არ ჰქონდა, გაღიზიანდებოდა და მის დასამშვიდებლად დამატებითი დროის დახარჯვა მომიწევდა. ინგლისში მოსწავლეებს ლანჩისთვის ყოველდღიურად 2 გირვანქას აძლევენ. მათ კი ისიც არ უნდათ, კალმებისთვის 10 ცენტი დახარჯონ. ჩვენ, მასწავლებლებს, მშობლები ხშირად გვსაყვედურობენ: „მერე რა, მიეცი კალამი!“ არავინ კითხულობს, საიდან მოდის ეს კალმები. თუ ეტყვი, რომ არ გაქვს, უმალვე კითხვას შემოგიბრუნებენ: „როგორ წარმოგიდგენია, ბავშვს კალამი ჰქონდეს, როცა თავად არ გაქვს?“ წიგნებთან დაკავშირებითაც იგივე არგუმენტი მოგჰყავთ.

ჩვენ ყველანი, როგორც ჩანს, ძალიან ვუფრთხილდებით სკოლის ბიუჯეტს და პირადად მე ყოველწლიურად 250 გირვანქას ვხარჯავ. ახალბედა მასწავლებლები თავდაპირველად ამას სიმოვნებით აკეთებენ, მერე ბეზრდებათ და სკოლიდან მიდიან, სხვა სამსახურს ეძებენ.

სტატიის წყარო The Guardian წერს, რომ ტექსტში ყველა მასწავლებლის სახელი შეცვლილია.

როგორ არის მოწყობილი საშუალო სპეციალობის განათლება საზღვარგარეთ და რაში შეიძლება  გამოგვადგეს ის? უნივერსიტეტთან შედარებით, იქაურ კოლეჯში მოხვედრა გაცილებით მარტივია, სწავლაც უფრო იაფი ღირს. პროფესიის არჩევისა და ორ-სამწლიანი სწავლების შემდეგ, არც სხვა ქვეყანაში დასაქმებაა მითი.

ესპანეთი       

ევროპის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, ესპანეთში სწავლა წელიწადში დაახლოებით 200-500 ევრო ჯდება. აქ არც ცხოვრებაა ძვირი – დიდ ქალაქში ოთახის ქირაობა 300 ევროდ შეიძლება, დაახლოებით ამდენივეა საჭირო კვებისთვის. სწავლის საფეხურს, რომელიც ესპანეთში საშუალო პროფესიულ სწავლებას უტოლდება, Formacion Profesional: Grado Medio ჰქვია. სწავლება ერთი-ორი წელი მიმდინარეობს, აქედან საერთო სწავლის დროის 25%-ს სტუდენტები პრაქტიკას უთმობენ. სპეციალობათა შორისაა ბირთვული მედიცინა, სტომატოლოგია, 3D-ანიმაცია, დიჯეინგი და ხმის რეჟისურა.

პროგრამა Grado Medio ხელმისაწვდომია ყველასათვის, ვისაც 17 წელი შეუსრულდა. ჩაბარებისთვის საჭიროა საშუალო განათლების დიპლომის წარდგენა ან შიდა მისაღები გამოცდების ჩაბარება. პროგრამის კურსდამთავრებული იღებს უმცროსი სპეციალისტის დიპლომს, რომელიც ევროპის ყველა ქვეყანაშია აღიარებული. ასეთი დიპლომით შესაძლებელია სამსახურის დაწყება ან კოლეჯის უფროს კლასში ჩაბარება (გავლილი საგნების ნაწილი ავტომატურად  ჩაბარებულად მიიჩნევა). ესპანურ უნივერსიტეტში ჩასაბარებლად მხოლოდ ეს პროგრამა (Grado Medio) არ კმარა  – საჭიროა პროფესიული სწავლების მეორე უმაღლესი საფეხურის გავლა (Grado Superior).

კვიპროსი

კვიპროსში სპეციალობების უმრავლესობა, ასე თუ ისე, ტურიზმს უკავშირდება – კუნძულის მოსახლეობის მესამედი სწორედ ამ გზით შოულობს შემოსავალს. ამიტომ აქაურ სასტუმროებში, ტურისტულ სააგენტოებსა და სატრანსპორტო კომპანიებში ყოველთვის მოიძებნება ადგილი სტაჟიორებისთვის. კიდევ ერთი მიზეზი კვიპროსის ასარჩევად არის – თბილი კლიმატი და ზღვა. თუმცა, ადგილობრივ კოლეჯებში სწავლება არც ისე იაფი სიამოვნებაა  – წელიწადში დაახლოებით 3500 ევრო.

ზოგ კოლეჯში, ერთი ან ორი ზედმეტი წლით სწავლის შემდეგ, ბაკალავრის დიპლომის მიღებაა შესაძლებელი. კვიპროსის უმაღლეს ტექნიკურ კოლეჯში კი 3 წლის სწავლის შემდეგ შეიძლება ინჟინერ-ტექნიკოსის საერთაშორისო დიპლომის მიღება და განათლების  ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში გაგრძელება. კვიპროსის ზოგ კოლეჯში ორმაგი დიპლომის მიღებაც შეიძლება, რომელიც დიდი ბრიტანეთის ან აშშ-ის სასწავლო დაწესებულებებითაა აკრედიტებული.

კოლეჯში სწავლის დაწყება 15 წლის ასაკიდან შეიძლება, საჭიროა საშუალო განათლების ატესტატის და ინგლისური ენის ცოდნის სერტიფიკაცის წარდგენა – IELTS ან TOEFL.

ირლანდია

ირლანდიაში სასწავლო დაწესებულებები არ იყოფა კოლეჯებად ან უნივერსიტეტებად – ისინი ადგილობრივ განათლების სისტემაში, ე.წ. „მესამე საფეხურს“ წარმოადგენენ. მაგალითად, სახელმწიფო ტექნიკურ უნივერსიტეტებში შეიძლება მიიღო როგორც საშუალო პროფესიული სერტიფიკატი, ისე სამეცნიერო ხარისხი, მაგრამ კომპიუტერული ტექნოლოგიების სფეროში პროფესიული განათლების სერტიფიკატი უფრო მეტად ფასობს. პროფესიული მომზადების მოკლევადიანი პროგრამა 1-3 წელზეა გათვლილი. დამთავრების შემდეგ სტუდენტი ეროვნულ სერტიფიკატს (სწავლების 2 წლის შემდეგ) ან ეროვნულ დიპლომს (3 წლის შემდეგ) იღებს.

კოლეჯში ან ტექნიკურ უნივერსიტეტში მოხვედრა 16 წლის ასაკიდან შეიძლება, მაგრამ სტუდენტების ძირითადი ნაკადი 18 წელს ზევითაა: ამ ასაკამდე ირლანდიაში საშუალო სკოლაში სწავლობენ. ჩასაბარებლად საშუალო განათლების ატესტატი და TOEFL ან ​IELTS სერტიფიკატია საჭირო.

სწავლის საფასური ირლანდიაში უფრო დაბალია, ვიდრე მეზობელ დიდ ბრიტანეთში, თუმცა მაინც საკმაოდ მაღალია – 10-13 ათასი ევრო წელიწადში. უცხოენოვან სტუდენტებს ბევრი კოლეჯი სტიპენდიის მიღების საშუალებას აძლევს, რაც წლიური ღირებულების 60%-ს ფარავს.

კანადა

კანადური კოლეჯები სამ ტიპად იყოფა: საჯარო, ტექნიკური და კოლეჯები CEGEP სისტემით. ეს უკანასკნელი მხოლოდ კვებეკის პროვინციაშია და ფრანგულენოვან სტუდენტებს მიზანმიმართულად კვებეკის სასწავლებელში ჩასაბარებლად ადგება. საჯარო და ტექნიკურ კოლეჯში უცხოენოვანი სტუდენტისთვის მოხვედრა უფრო მარტივია (უფრო სასარგებლოც, თუ პროფესიის მიღება გსურთ). მაგალითად, შეგიძლია გახდე კოსმეტოლოგი, ფიზიოთერაპევტი, 3D-დიზაინერი, სისტემური ადმინისტრატორი ან საიმიგრაციო კონსულტანტი.

საჯარო კოლეჯში სწავლება 2 წელი გრძელდება. ამის შემდეგ სტუდენტი იღებს არასრული უმაღლესი განათლების სერტიფიკატს და, სურვილისამებრ, პირდაპირ პარტნიორი უნივერსიტეტების მე-3 კურსზე აბარებს. ტექნიკურ კოლეჯში სწავლა 2 წელიწადს გრძელდება.  ის უმეტესად ლაბორატორიებში და სახელოსნოებში მიმდინარეობს. დამთავრებისას კი სტუდენტი საშუალო პროფესიული განათლების დიპლომს იღებს. ასეთი დიპლომით უცხოენოვანი სტუდენტი კანადაში მუშაობის სამწლიან ნებართვას იღებს (Post Graduate Work Permit), მომავალში კი შეუძლია მოქალაქეობის მიღების მოთხოვნა. სწავლა წელიწადში 5 ათასი ევრო ღირს.

კანადის კოლეჯში მოხვედრა 18 წლიდანაა შესაძლებელი. დაგჭირდებათ საშუალო განათლების ატესტატი და ენის გამოცდის ჩაბარების სერტიფიკატი TOEFL ან IELTS. ზოგი კოლეჯი ატარებს საკუთარ მისაღებ გამოცდებს ან ითხოვს მოსამზადებელი კურსების გავლას.

საფრანგეთი

ბოლო პერიოდში საფრანგეთში სულ უფრო პოპულარული ხდება სწავლება პროფესიულ ლიცეუმებში (Lycée Professionnel). ამის ხარჯზე ადგილობრივ ახალგაზრდებში უმუშევართა რაოდენობა მცირდება, უცხოელებს კი ენობრივ გარემოში ინტეგრირებისა და სამუშაო სპეციალობის მიღების საშუალება ეძლევათ. მათ ასწავლიან ბავშვებზე ზრუნვას,  ამზადებენ საჯარო მოხელეებად და დიასახლისებად. ამ უკანასკნელები ისეთ პროფესიებში სპეციალიზდებიან, როგორიცაა საკვების მომზადება და ტანსაცმლის მოვლა.

ყველაზე სასიამოვნო ის არის, რომ საფრანგეთში განათლება სრულიად უფასოა ან მასში ძალიან ცოტას იხდიან. პროფესიული განათლების მიღება წელიწადში 350-700 ევრო ჯდება. სწავლა ორწლიანია. საიდანაც 12-22 კვირა პრაქტიკულ მეცადინეობას ეთმობა. ლიცეუმის სერტიფიკატით სტუდენტი სამსახურშიც ეწყობა ან ბაკალავრიატზე უნივერსიტეტში აბარებს. თუ ახალგაზრდას აკადემიური განათლების მიღება სურს, მაგრამ უნივერსიტეტში გატარებული ოთხი წელი ენანება, შეუძლია ამავე ლიცეუმში ბაკალავრიატის ერთწლიანი პროგრამა გაიაროს. ფრანგულ ლიცეუმში 15 წლის ასაკიდან აბარებენ.

ჰოლანდია

ჰოლანდიაში საშუალო სპეციალიზებული განათლების (MSE) პროგრამა შეიძლება ერთიდან 4 წლამდე გაგრძელდეს. მუშაობის დაწყება ნებისმიერი პროგრამის დასრულების შემდეგ შეიძლება, უნივერსიტეტში ჩაბარება კი – მხოლოდ ოთხწლიანი პროგრამის გავლის შემდეგ.

ჰოლანდიის შრომის ბაზარზე მუშახელის ძირითადი მომწოდებლები საშუალო განათლების კოლეჯები არიან – დასაქმებული ჰოლანდიელების 40%-მა სწორედ ასეთი სახის განათლება მიიღო. ჰოლანდიურ საგანმანათლებლო დაწესებულებათა შორის კოლეჯებს ყველაზე მჭიდრო კავშირები აქვთ კომპანიებთან, რომლებსაც მუდმივად სჭირდებათ თანამშრომლები. კომპანიების მოთხოვნების მიხედვით, კოლეჯები გარკვეულ უნარებზე ორიენტირდებიან და დამსაქმებლებს მათთვის საინტერესო კადრებით ამარაგებენ. ყველაზე პოპულარული მიმართულებები, რომლებსაც სტუდნეტები ირჩევენ, არის – ეკონომიკა, ჯანდაცვა, ტექნიკური სპეციალობები და სოფლის მეურნეობა.

დიდი ბრიტანეთი

დიდ ბრიტანეთში არსებობს ორი ტიპის სასწავლებელი, რომლებიც საშუალო პროფესიულ განათლებას გვთავაზობს: შემდგომი განათლების კოლეჯები (Colleges of Further Education) და უნივერსიტეტის წინა კოლეჯები (Colleges of Sixth Form). სწავლება საკმაოდ პრესტიჟულია. ამით აიხსნება საკმაოდ მაღალი გადასახადი – წელიწადში 15-40 ათასი ევრო.

ბრიტანეთის კოლეჯის კურსდამთავრებული იღებს პროფესიულ კვალიფიკაციის ეროვნულ სერტიფიკატს, რომლითაც შეუძლია სამსახურში მოწყობა. თუკი კოლეჯის დამთავრების შემდეგ მას უნივერსიტეტში შესვლის სურვილი გაუჩნდა, იქ ადვილად მიიღებენ; ჩაუთვლიან კოლეჯში გავლილ საგნებს, ხოლო რიგ შემთხვევებში კი მეორე ან მესამე კურსზეც კი ჩარიცხავენ.

კოლეჯში ჩაბარება 16 წლის ასაკიდან შეიძლება. ნებისმიერ მსურველს, რომელიც კოლეჯში საზღვარგარეთ ჩააბარებს, შეუძლია სტუდენტური ვიზის გაფორმება. ამასთან ერთად ბევრი სტუდენტი სხვადასხვა შეღავათით სარგებლობს და თუ ქვეყანა ევროკავშირის წევრია, მას შენგენის ტერიტორიაზეც გადაადგილებაც შეუძლია. სტუდენტური ვიზის მისაღებად საბუთების გაფორმებაზე ერთიდან სამ თვემდეა საჭირო.

გასული ნახევარი საუკუნის განმავლობაში სამუშაო სპეციალობები ბევრ ქვეყანაში ყველაზე მოთხოვნადი და მაღალანაზღაურებადი იყო. ბევრგან ეს საერთაშორისო არაკომერციული მოძრაობა WorldSkills-ის დამსახურებით დაიწყო. ის სამუშაო პროფესიის პოპულარიზაციას ეწეოდა,  დღესაც ატარებს პროფესიული უნარ-ჩვევების ჩემპიონატებს მსოფლიოს 77 ქვეყანაში. ახალგაზრდა სპეციალისტები სპეციალურ დოკუმენტს – უნარების პასპორტს (Skills Passport) იღებენ. დამსაქმებლისთვის ეს მისი მფლობელის კვალიფიკაციისა და პროფესიონალიზმის დონის უტყუარი მაჩვენებლია.