ფილმები მასწავლებლების შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე შთამაგონებელი და საინტერესოა. სცენარი ძირითადად კლასიკურია – მასწავლებელი ცდილობს, მოსწავლეებს საკუთარი თავის რწმენა დაუბრუნოს და დაარწმუნოს, რომ მათ ყველაფერი შეუძლიათ.

ყველა, ვისაც ერთხელ მაინც უნახავს ამ თემაზე გადაღებული ფილმი, თანხმდება, რომ გავლენა ფილმის დასრულების შემდეგ მართლაც დიდია.

კინოსურათებში ვხვდებით კონფლიქტებს, აურზაურს, გაურკვევლობას და უიმედობას, ანუ ყველაფერ იმას, რაც ჩვეულებრივი რამაა მასწავლებლისა და მოსწავლის ყოველდღიური ურთიერთობისთვის.

მასწავლებლების დიდი როლი ჩვენს ცხოვრებაში კინემატოგრაფმა არაერთხელ დააფასა და მოდი, გავიხსენოთ ფილმები, რომლებიც ამ როლს კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს.

კარგი იქნება, თუ ამ ფილმებს სკოლაში, მოსწავლეებთან ერთად უყურებთ. ამ შემთხვევაში ისინი კიდევ ერთხელ დარწმუნდებიან, რომ თქვენ მათი მეგობრები ხართ, მათზე ზრუნავთ და ერთმანეთს ძალიან სჭირდებით.

მკვდარი პოეტების საზოგადოება (Dead Poets Society)

ის თამამად შეიძლება ჩაითვალოს ყველა დროის საუკეთესო ფილმად, რაც კი ამ თემაზე გადაღებულა. მასწავლებელი, რომლის როლსაც არაჩვეულებრივად ასრულებს რობინ უილიამსი, უშურველად უზიარებს მოზარდებს თავის ოცნებებს, დამოკიდებულებებსა და იდეებს, გვიჩვენებს, რამხელა ადგილი შეიძლება დაიკავოს რიგითმა მასწავლებელმა მოსწავლის ცხოვრებაში.

მონა ლიზას ღიმილი (Mona Lisa Smile)

არაჩვეულებრივი ისტორია ჯულია რობერტსის მონაწილეობით, რომელშიც რეჟისორი კიდევ ერთხელ შეგვახსენებს მასწავლებლის ფუნქციას. იმას, რამხელა გავლენა აქვთ პედაგოგებს ჩვენს გადაწყვეტილებებზე, აზროვნებასა და ცხოვრებაზე.

თავისუფლების მწერლები (Freedom Writers)

ჩემი ნება რომ იყოს, ერთ-ერთი პირველი ფილმი, რომელსაც მოსწავლეებს ვაჩვენებდი, სწორედ „თავისუფლების მწერლები“ იქნებოდა. სიუჟეტი რეალურ ამბავს ეფუძნება. ახალგაზრდა მასწავლებელი, რომლის როლსაც ორი „ოსკარის“ მფლობელი ჰილარი სუონკი ასრულებს, მოსწავლეებს შთააგონებს, იყვნენ ტოლერანტები, იმუშაონ საკუთარ თავზე და სკოლის შემდეგაც განაგრძონ სწავლა.

ძვირფასი (Precious)

ფილმის სიუჟეტი 1987 წელს ჰარლემში ვითარდება. 16 წლის კლერის ჯონსი, მეტსახელად ძვირფასი, აფროამერიკელი გოგოა, რომელიც უკვე მეორედ არის ფეხმდძიმედ საკუთარი მამისგან, დედა კი სასტიკად ექცევა. „Precious“ საკმაოდ რთული, ემოციური და სევდიანი ფილმია, რომელიც შეგვახსენებს მოსწავლეების ცხოვრებაში მასწავლებლების როლს და კიდევ ერთხელ მიგვითითებს იმაზე, რომ აუცილებელია, მასწავლებელი მოსწავლის მეგობარი იყოს.

კლასი (The Class)

სხვა ფილმებისგან განსხვავებით, აქ მთელი სიუჟეტი ერთ სივრცეში – სკოლაში ვითარდება. ფილმი დოკუმენტური სიცხადით გვიჩვენებს მოსწავლეებისა და მასწავლებლების ურთიერთობას. იმას, როგორ შეიძლება ვებრძოლოთ პრობლემებს, მოვაგვაროთ კონფლიქტები და დავამყაროთ კარგი ურთიერთობა კოლეგებთან.

სანთლის  შუქი, გაყინული თითები, მწვანე რვეულები და ლურჯი, ბურთულიანი კალმით – „ტ“-ების, „რ“-ების, „ღ“-ების გამოწერაში გათენებული ღამეები, გამრავლების ტაბულის „გაზუთხვით“ ჩაშხამებული ზაფხულის არდადაგები, უზარმაზარი ლექსების დაზეპირებით  გამწარებული საღამოები, ნერვებმოშლილი მშობლები და ცრემლიანი მოსწავლეები. 90-იანი წლების ეს კოშმარი დღესაც გრძელდება, თუმცა შეიცვალა ერთი: „ლამპა“ ელექტროენერგიამ ჩაანაცვლა, მწვანეყდიანი რვეულები – ფერადყდიანებმა, კალმების არჩევანიც უფრო მეტია, თუმცა ყველაზე მთავარი და მნიშვნელოვანი არ შეცვლილა: რუტინა ისევ რუტინაა. არაფრისმომცემი ლექსების ზუთხვაში თუ ასო-ბგერების ლამაზად გამოწერებში ისევ იღლებიან შვილები და მშობლები; პატარა, მოუქნელი თითები ისევ თხუპნიან თეთრ ფურცლებს – რასაც უამრავი საყვედური და შენიშვნა მოჰყვება. და ბოლოს ფიქრი: „ნუთუ ეს არის სკოლა, ის ადგილი, სადაც მისვლაზე ასე ვოცნებობდი?“ და აი პირველი იმედგაცრუება, ბრაზი, შიშიც სახეზეა. რომელსაც, არც მეტი და არც ნაკლები,  ის დაწესებულება და ის ადამიანი იწვევს, სულ პირიქით რომ უნდა იყოს და რომ უნდა იდგნენ პატარას შინაგანი სიმშვიდის სადარაჯოზე. მაგრამ ეს ყველაფერი ხომ მეასეხარისხოვანია, მთავარი ისაა რომ „ბ“ ლამაზად მოიხაზოს, „ე“ „დ“-ს გადაებას, და ცხრაჯერ ხუთი რამდენია ღამითაც კი რომ გააღვიძებენ უცებ სხაპასხუპით უპასუხონ. დიახ, მთავარი ესაა  ძალიან ბევრი მშობლისთვის. და მასწავლებლების უმრავლესობაც  მათ სურვილს პატივს სცემს.

უამრავი დავალება სახლში – მშობლისთვის  იმის გარანტიაა, რომ სკოლაში ყველაფერი რიგზეა, მისი შვილი სრულყოფილად ეუფლება ცოდნას, მასწავლებელიც ყოჩაღია, ბევრ დავალებას აძლევს პატარას. შედეგად კი გადაღლილ და ვალდებულებებით დამძიმებულ მოსწავლეებს ვიღებთ, ჯერ კიდევ დაწყებით საფეხურზე.  სკოლის, სწავლის მიმართ პოზიტივი კი ნელ-ნელა ქრება, მოტივაცია ნულამდე ეცემა – რაც შემდგომში მათ მოსწრებაზე და განვითარებაზე არც ისე კარგად აისახება.

მოსწავლის წარმატებებისთვის, მისი პიროვნული განვითარებისთვის და ზოგადად კარგი აკადემიური მოსწრებისთვის უმნიშვნელოვანესია მისი მოტივაცია. რა განწყობით მიდის სკოლაში, როგორ ამზადებს დავალებებს; შინაგანად სურს გარკვეული საგნის მომზადება, აინტერესებს, თუ მხოლოდ და მხოლოდ ქულისთვის ან ვალდებულებისთვის. ვფიქრობ, რომ მასწავლებელი მაქსიმალურად უნდა ცდილობდეს, რომ მის საგანში დავალების მომზადება მოსწავლეს უხაროდეს, მოსწონდეს და სიამოვნებას ანიჭებდეს. ამიტომ დავალებების შერჩევა დიდ  ყურადღებას და ფანტაზიას მოითხოვს. განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში, როდესაც ყალიბდება დამოკიდებულებები სკოლის და დისციპლინების მიმართ.

დავალებები უმნიშვნელოვანესი იარაღია მასწავლებლის ხელში.  მთელი რიგი  პრობლემების მოგვარება და გადაჭრა შეიძლება კარგად შერჩეული და მომზადებული დავალებებით. დავალებაში არ იგულისხმება მხოლოდ წერა-კითხვა, განსაკუთრებით დღეს, ტექნოლოგიების ეპოქაში.  კარგია, როდესაც  საშინაო დავალება განსხვავებულია იმისგან, რასაც კლასში აკეთებს მოსწავლე – საინტერესო, სახალისოა, მრავალფეროვანი, სიურპრიზებით და მოლოდინებით აღსავსეა. ასე უყვარდებათ ბავშვებს ის, რასაც სწავლობენ და აკეთებენ.  ეს აუცილებელია, თუ გვინდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს ჯანსაღი ნერვული სისტემა შერჩეთ; რომ სტრესი, გადაღლა, უკმაყოფილება და რუტინა სიხარულმა და ამაღლებულმა მოტივაციამ ჩაანაცვლოს.

მასწავლებელს შეუძლია რამდენიმე დისციპლინა და სოციალური საკითხებიც კი ერთ დავალებაში გააერთიანოს. მაგალითად –  თუ კლასში არის ბავშვი, რომელიც თანაკლასელებისგან განსხავევბული, ჩაკეტილია, ანუ კლასში ურთიერთობების პრობლემაა; ამავე დროს გვინდა, რომ პატარებმა სახლში წერაშიც გაივარჯიშონ, გააზრებაზეც იმუშაონ, ინფორმაციაც მიიღონ და  თან დავალება სახალისოდ შეასრულონ, ეცადეთ:

• ბავშვებს წაუკითხეთ იაპონური ანიმაციის, ანიმეს შესახებ.  აუხსნათ ანიმეს თავისებურებები და მახასიათებლები – რით განსხვავება ჩვეულებრივი ანიმაციისგან, რომ აქ ემოციების და გრძნობების გამოხატვაა მთავარი და მნიშვნელოვანი.
• მოკლედ დაგეგმეთ გაკვეთილი ამ თემაზე, შემდეგ კი სახლში საყურებლად მიეცით ფილმი: „როდესაც მარნი იყო ჩემთან“ – (რეჟისორი: HIROMASA YONEBAYASHI, გამოშვების წელი: 2014) და თან გაატანეთ წინასწარ გამზადებული „ემოციების და შთაბეჭდილების წიგნი“, რომლის ერთ-ერთ ვარიანტსაც აქ გთავაზობთ. ასეთი სამუშაო ფურცლები უამრავი შეგიძლიათ შექმნათ ბავშვის ასაკისა და ინტერესების გათვალისწინებით. (გირჩევდით რომ ააწყოთ პროგრამაში: Microsoft Office PowerPoint Presentation და შემდეგ PDF-ად აქციოთ). ჯერ ერთი, ანიმაციის ყურება ყველა ბავშვისთვის ძალიან სასურველი და სასიხარულოა, მეორეც, ფილმის ყურების შემდგომი სამუშაო ფურცლების შევსებითაც ისინი ძალიან ისიამოვნებენ. აი, ამ სახალისო დავალებით, რამდენიმე უნარ-ჩვევაზე ვმუშაობთ: გააზრება, ვიზუალურად გამოსახვა (ხატვა), პერსონაჟების გამოყოფა/დახასიათება, შედარება, წერილის წერის სტილი და სხვ. აქვე შეგიძლიათ გრამატიკული საკითხებიც ჩართოთ და მათემატიკაც კი მიაბათ. ამდაგვარადვე შეიძლება სხვა ფილმების და ანიმაციების დამუშავება, საკლასო პრობლემებზე მსჯელობა და მათი გაანალიზება, ჩაგვრის გათვითცნობიერება, განსხავებული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლისა და სხვა ეროვნების, რელიგიის ბავშვების პატივისცემა და სხვ.  ნებისმიერ თემაზე მოიძებნება, ფილმი, ანიმაცია, მოკლე ვიდეო (რომლებითაც სავსეა https://www.youtube.com/ – short animacion), დოკუმენტური ფილმი და სხვ.
• ასევე  შეიძლება დამუშავდეს სხვადასხვა თემა: ეკოლოგია, დედამიწის  პრობლემები, ცხოველთა სამყარო, კოსმოსი და სხვ.  მსგავსი დავალებები გაზრდის მოსწავლის მოტივაციას; სწავლის მიმართ პოზიტიურ განწყობილებას ჩამოუყალიბებს მას; კიდევ უფრო გააფართოვებს მის თვალსაწიერს. თქვენ კი შესაძლებლობა მოგეცემათ, რომ მოახდინოთ რამდენიმე დისციპლინის ინტეგრირება, თქვენთვის სასურველ და საჭირო თემებზე აქცენტის გაკეთება, კლასში არსებული პრობლემების განხილვა – ისე, რომ პროცესი იყოს შემოქმედებითი, სასურველი, სასიამოვნო, სახალისო  და არა დამთრგუნველი, დამღლელი და უამრავი შიშის, ფობიის, კომპლექსის გამომწვევი.

მნიშვნელოვანია არ შევაშინოთ  ის  პატარა არსებები, რომლებიც ჩვენ მოგვენდნენ, ჩვენი სჯერათ და ფიქრობენ, რომ მსოფლიოში ყველაზე საყვარელი მასწავლებელი, მხოლოდ მისი მასწავლებელია.

(ფილმის ყურების შემდეგ…)

ფილმის დასაწყისში რა იყო ანას პრობლემა? რა აწუხებდა მას?

——————————————————————————————————————————

——————————————————————————————————————————–

——————————————————————————————————————————–

რა ჟანრისაა, შენი აზრით, ფილმი? რატომ ფიქრობ ასე?

——————————————————————————————————————————————————————

——————————————————————————————————————————————————————

—————————————————————————————————————————————————————-

ანას რომ იცნობდე (შენი კლასელი რომ იყოს), როგორ დაეხმარებოდი? რა ემოცია გამოიწვია შენში ფილმმა? როგორ გრძნობდი თავს ფილმის ყურების დასრულებისას?

—————————————————————————————————————————————————————-

—————————————————————————————————————————————————————

დახატე                                                                                                                                                                              დაწერე 

——————————————————————————

—————————————————————————–

—————————————————————————–

—————————————————————————–

—————————————————————————-

—————————————————————————-

რამ გამოიწვია შენში გაოცება? ელოდი ასეთ დასასრულს? თუ ელოდი, რომელმა მომენტმა მიგახვედრა?

—————————————————————————————————————————————————————

—————————————————————————————————————————————————————

მისწერე წერილი ანას ან მარნის

————————————————————————————————————————————————————————–

————————————————————————————————————————————————————————

დახატე ნახატი, რომელსაც ანას ან მარნის გაუგზავნიდი                                         შეცვლიდი თუ არა დასასრულს? როგორ დაასრულებდი? 

———————————————————————————

———————————————————————————

———————————————————————————

———————————————————————————

———————————————————————————

——————————————————————————-

შენ რომ ანიმეს ქმნიდე, როგორი სიუჟეტი (შინაარსი) ექნებოდა მას? ვინ იქნებოდნენ პერსონაჟები? რა პრობლემები ექნებოდათ მათ?

 პერსონაჟი                                                                                                                                                                            ტექსტი 

                                                                                                                                                ———————————————————————————

ინდივიდუალური განვითარების გეგმა (An individual development plan (IDP)) საერთაშორისო გამოცდილების ერთგვარი მონაპოვარია. იგი შეიძლება იყოს: 1. მოსამზადებელი თუ შემდგომი პერიოდების უკუკავშირით დამსაქმებლისა და დასაქმებულის ურთიერთობის ხელშემწყობი ინსტრუმენტი[1]; 2. პიროვნული ზრდისთვის დადგენილი ინდივიდუალური განვითარების გზამკვლევი,  რომელიც განსაზღვრავს, რა მიზნები და  მოლოდინები შეიძლება გვქონდეს შემდგომი სამუშაო პერიოდისთვის ჩვენი საურთიერთო, სწავლების, კვლევითი, პროფესიონალური თუ კარიერული ზრდის კომპეტენციების განვითარების მიზნით[2]; 3. ინდივიდუალური განვითარების, სხვანაირად: ინდივიდუალური განათლების[3] გეგმა იქმნება მოსწავლეთა სწავლების ხელშესაწყობად იმ ადამიანების (მშობლების, მასწავლებლების…) თანხმობითა და მხარდაჭერით, ვინც ჩართულია ბავშვის ან ახალგაზრდის აღზრდისა და განვითარების პროცესში[4].  ამ მიზნით იგი შეუზღუდავია იმ კონტექსტებისა (ადგილი – სახლი, სკოლა, სოციუმი…) და საჭიროებების გათვალისწინებით, რომლებიც მოზარდის განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას ასრულებს. საქართველოში მოსწავლეთა ინდივიდუალური განვითარების მიზნით   რამდენადმე განსხვავებული გეგმა გამოიყენება.

ისგ – ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის აბრევიატურა და ინდივიდუალური განვითარების გეგმის სახესხვაობაა.  რამდენიმე წელია, რაც იგი ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში ახალ ტერმინად მკვიდრდება. ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა მოსწავლის საგანმანათლებლო საჭიროებებზე მორგებული დოკუმენტია, რომელშიც იწერება მოსწავლის ინდივიდუალური სასწავლო მიზნები და ამ მიზნების განხორციელების გზები. ისგ დგება სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის და ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას მისი მოთხოვნების მაქსიმალური გათვალისწინებით.

მოსწავლის სწავლების პროცესში სირთულეების  გამოვლენისა და მათი განსაზღვრის შემდეგ დამრიგებელი, ბავშვის მშობელთან შეთანხმებით, მიმართავს სკოლის ადმინისტრაციას. ამის შემდეგ იგეგმება შეხვედრა, რომელსაც ესწრება სკოლის ადმინისტრაცია,  ბავშვის ყველა მასწავლებელი, ბავშვი (თუ ეს შესაძლებელია) და მისი მშობელი. ასეთ შეხვედრებზე არ უნდა იყოს სტრესული გარემო. მნიშვნელოვანია, ბავშვს და მის მშობელს განემარტოს შეხვედრის პოზიტიური მიზანი. თუკი აღმოჩნდება, რომ მოსწავლე, მასწავლებლების მიერ სხვადასხვა სტრატეგიების და მიდგომების მიუხედავად, ვერ სძლევს ეროვნულ სასწავლო გეგმას, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მულტიდისციპლინური გუნდის შეფასებისა და რეკომენდაციების გათვალისწინებით სკოლის გუნდი წერს ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმას.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმაში დეტალურად უნდა განისაზღვროს:

• სასწავლო შედეგები, სწავლების სტრატეგიები და სასწავლო (როგორც საკლასო, ისე საშინაო) აქტივობები შერჩეულ საგანში/საგნებში;
• დრო, რომელსაც მასწავლებელი დაუთმობს ინდივიდუალური სასწავლო გეგმით განსაზღვრული სასწავლო შედეგების მიღწევას თითოეულ საგანში;
• მოსწავლისათვის საჭირო დამატებითი ჯგუფური/ ინდივიდუალური მეცადინეობები, მეცადინეობების  გრაფიკი, ადგილი და ხანგრძლივობა;
• დამატებით ჯგუფურ/ინდივიდუალურ მეცადინეობებზე პასუხისმგებელი პირი: მასწავლებელი, სპეციალური მასწავლებელი, ასევე მეცადინეობა შესაძლებელია განხორციელდეს ფსიქოლოგის ჩართულობით  და სხვა;  სსსმ მოსწავლისათვის დამატებითი დამხმარე პერსონალის (სანიტარი, ძიძა და სხვა) საჭიროება;  
• სასწავლო პროცესში გამოსაყენებელი მასალა (სახელმძღვანელოები და მოსწავლისათვის საჭირო დამატებითი საგანმანათლებლო მასალა) და მასალის უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებელი პირი (რომელიც შეიძლება იყოს მშობელიც);
• მოსწავლისათვის საჭირო დამატებითი ტექნიკური რესურსი.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა უნდა ითვალისწინებდეს ინფორმაციას ბავშვის ინტერესების, ძლიერი და სუსტი მხარეების შესახებ აკადემიური, შემეცნებითი, სოციალური, ქცევითი, ემოციური, მოტორული და სხვა სფეროების მიხედვით.

ისგ-ში მაქსიმალურად უნდა იყოს წარმოდგენილი სსსმ მოსწავლის სწავლის ყველა საგანმანათლებლო საჭიროება და მისი დაკმაყოფილების გზები, მოსწავლის ინტერესები და ინდივიდუალური შესაძლებლობები, აგრეთვე ყველა დამატებითი აქტივობა, რომელიც საჭიროა გეგმით გათვალისწინებული მიზნების მისაღწევად.  ისგ იქმნება სასწავლო წლის დაწყებამდე არაუგვიანეს ერთი კვირისა ან მოსწავლის სპეციალური საჭიროების გამოვლენიდან ერთი თვის ვადაში.

ეროვნული სასწავლო გეგმა ბავშვის საჭიროებებს უნდა მოერგოს: გეგმის გადაწყობის – აკომოდაციის, ცვლილების/გამარტივების – მოდიფიკაციის და ალტერნატიული მიზნების შეტანის გზით.

გადაწყობა (აკომოდაცია) გულისხმობს  სასწავლო გარემოს, პირობების შეცვლას სასწავლო მიზნებში ცვლილებების შეტანის გარეშე. მაგალითად, მედველობის დეფიციტის მქონე პირისთვის ტექსტის შრიფტის ზომის გაზრდა, სამუშაო დროის დამატება, წერითი გამოცდის ზეპირი ფორმით გამოკითხვა და სხვა. აკომოდაცია არ გულისხმობს მასალის შინაარსის და სირთულის დონის ცვლილებას.

სასწავლო გეგმის მოდიფიკაცია გულისხმობს ეროვნილის სასწავლო გეგმით განსაზღვრული მისაღწევი შედეგების რაოდენობრივ ან თვისებრივ ცვლილებას, რაც მოითხოვს სასწავლო მიზნების შემცირებას, გაზრდას, გამარტივებას ან გართულებას.

ალტერნატიული მიზნის ფორმულირება – ალტერნატიული მიზანი არ არის განსაზღვრული ეროვნული სასწავლო გეგმით. მისი საჭიროების შემუშავება დგება, როდესაც მოსწავლეს არ შეუძლია ეროვნული სასწავლო გეგმით დადგენილი მინიმალური ბარიერის გადალახვა ან შეიძლება იყოს პარალელური გეგმის სახით. (აღნიშნული მიზნები მიმართულია, ძირითადად, დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის საჭირო უნარების განვითარებაზე).

შემუშავებული მიზნები ეფუძნება SMART (გონივრულ) მოდელს და ისინი უნდა იყოს:

• (S –) სპეციფიკური – მარტივად დაწერილი, კონკრეტული; მოსწავლის მოსალოდნელი ქცევა და შესრულების კრიტერიუმები კი – ნათელი;
• (M –) მოსწავლის მიღწევების მზომი, მონიტორინგის საშუალების მომცემი;
• (A –) აწონილ-დაწონილი, შესაბამისი მოსწავლის საგანმანათლებლი საჭიროებისადმი;
• (R –) რეალისტური, მისაღწევი, მოსწავლის შესაძლებლობების გათვალისწინებით;
• (T –) ტაბელური, თანადროული, დროის კონკრეტულ მონაკვეთში განსახორციელებელი.

მიზნების შემუშავება ხდება მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების, მიმდინარე, აქტუალური ცოდნის დონის, მასწავლებლის და მშობლის პრიორიტეტების გათვალისწინებით.

თითოეული სსსმ მოსწავლისათვის სკოლამ უნდა განსაზღვროს ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შესამუშავებლად სამუშაო ჯგუფი (შემდგომში – ისგ ჯგუფი), რომელიც უზრუნველყოფს სსსმ მოსწავლისათვის ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შემუშავებას და ხელს შეუწყობს მის განხორციელებას. ისგ-ს ჯგუფი ვალდებულია მონაწილეობა მიიღოს ისგ-ს შიდა მონიტორინგში და მასალა წარუდგინოს სკოლის დირექტორს.

ისგ ჯგუფში უნდა გაერთიანდნენ ის პედაგოგები, რომლებიც უშუალოდ ასწავლიან მოსწავლეს, აგრეთვე  მშობელი/მშობლები, სკოლის ადმინისტრაციის წევრი/წევრები, ფსიქოლოგი, მეტყველების თერაპევტი ან სპეციალური მასწავლებელი.

ისგ ჯგუფს უნდა ჰყავდეს კოორდინატორი, რომელიც  წარმართავს ჯგუფის წევრების მუშაობას და პასუხისმგებელია ჯგუფის საქმიანობაზე; სასურველია, ჯგუფს ხელმძღვანელობა გაუწიოს დამრიგებელმა ან სპეციალურმა მასწავლებელმა.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შედგენის შემდეგ უნდა ჩატარდეს ისგ ჯგუფის წევრების მინიმუმ ერთი მიმდინარე და ყოველი სემესტრის ბოლოს ერთი შემაჯამებელი შეხვედრა.  შეხვედრებზე განიხილება გეგმის შესრულების მიმდინარეობა და გეგმაში შესატანი ცვლილებები (თუკი ამის საჭიროება არსებობს). გეგმის განხორციელების მონიტორინგის შედეგად გეგმა ექვემდებარება პერიოდულ ცვლილებებს. ინდივიდუალური გეგმით წარმართული სასწავლო პროცესის ეფექტურობის შეფასების მიზნით, საჭიროა პერიოდული (4-6 კვირაში ერთხელ) მონიტორინგი, რაც გულისხმობს ისგ ჯგუფის შეკრებას, პროცესის განხილვას და მიზნების გადახედვას. ისგ ჯგუფის შეხვედრებზე იწარმოება სხდომის ოქმები. ყველა სხდომის ოქმი ინახება მოსწავლის პირად საქმეში.

 ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა შედგენისთანავე დასამტკიცებლად წარედგინება პედაგოგიურ საბჭოს. ისგ ჯგუფმა სასწავლო წლის ბოლოს სკოლის ადმინისტრაციას უნდა მიაწოდოს სსსმ მოსწავლის პირად საქმეში შესატანად მოსწავლის შესახებ წარმოებული სრული დოკუმენტაცია (ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა, სამედიცინო დაწესებულების მიერ გაცემული ცნობები და სხვ.). ყოველი სასწავლო წლის ბოლოს სსსმ მოსწავლის თითოეული საგნის მასწავლებელმა ისგ ჯგუფის კოორდინატორისათვის გადასაცემად უნდა მოამზადოს სსსმ მოსწავლის მიღწევის ანგარიში, რომელიც წარედგინება პედაგოგიურ საბჭოს და მშობელს[5].

როგორ დავწეროთ ისგ?

უპირველეს ყოვლისა, უნდა გვახსოვდეს, რომ ისგ ჩვენი მოსწავლის ინდივიდუალური განვითარების სერიოზული ინსტრუმენტია. ამიტომ მისი შექმნის გადადება ან უგულებელყოფა არ ეგების.   ქართული ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის ნიმუშების ნახვა შესაძლებელია აქ: https://ncp.ge/ge/inclusive-education/general-part/individualuri-sastsavlo-gegmis-nimushebi თუმცა ცალკეული საგნებისთვის აქ მოტანილი ინფორმაცია, რა თქმა უნდა, საკმარისი არ არის.  მნიშვნელოვანია, ინდივიდუალური განვითარების გეგმაში დეტალურად იყოს გაწერილი ყველა აქტივობა თუ მულტისენსორული სტრატეგია, რომელიც მოსწავლის სწავლას წაახალისებს, შეუქმნის სწავლის განწყობას, აუმაღლებს მოტივაციას და განაწყობს სწავლისთვის. რესურსებად გამოვიყენოთ ფერადი ცარცი, მარკერები, იმგვარი საგნები, რომლებთან შეხვედრა და შეხება  გაახალისებთ და სტიმულს მისცემთ. სხვა ყველაფერი, მართალია, ფორმალობაა, თუმცა მისი არსებობა გარკვეულ შიშებსა თუ დაძაბულობას მაინც უკავშირდება და ამიტომაც საჭიროდ ჩავთვალეთ მისთვისაც დრო გამოგვენახა. ვინძლო, მავანს გამოადგეს და მასწავლებლობის ურთულესი ხვედრი იოტისოდენად მაინც შეუმსუბუქოს.

სასურველია, საგნობრივ ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმას დაერთოს თავფურცელი, რომელზეც დატანილი იქნება ინფორმაცია სკოლის, კლასისა და საგნის შესახებ, ასევე მოსწავლის, საგნისა და სპეცპედაგოგის, ასევე კლასის დამრიგებლის სახელები, გვარები და სასწავლო წელი. მომდევნო გვერდებზე კი აიტვირთოს შემდეგი ტიპის ინფორმაცია:

სახელმძღვანელო –  X XX-ის  ,, ქართული ენა და ლიტერატურა“,  Vკლასი.

Y-ის პრობლემა: სმენის მე-4 ხარისხის დაქვეითება, სმენაჩლუნგობა (თუმცა სარგებლობს კოხლეარული იმპლანტით), მეტყველების შეფერხება,  სწავლაში მნიშვნელოვნად ჩამორჩენა. მშობლის გადაწყვეტილებით, Y არ ფლობს ჟესტურ ენას. მეტყველების პრობლემების გამო იგი ხშირად მიმართავს სხეულის ენასა და საკუთარი აზრების ნახატებით გადმოცემის მეთოდს. Y  ფლობს მშობლიური ენის ლექსიკის უმწირეს მარაგს. არ სარგებლობს ლოგოპედის დახმარებით. ამდენად, მნიშვნელოვნად გვესახება, ქართულის გაკვეთილებზე Y-მა ისარგებლოს ამავე საგნის დაწყებითი საფეხურის მოდიფიცირებული სტანდარტით.

https://ncp.ge/files/ESG/2016-2021/58%20muxli%20-%20qartuli%20ena%20da%20literatura%20-%20standarti.pdf

მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

(I). 1 სათანადო სამეტყველო ქცევის გამოვლენა მისალმებისადა დამშვიდობების  საკომუნიკაციო სიტუაციაში.

(I). 2 სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ადაპტირებული ტექსტების მოსმენა, შეძლებისადგვარად გაგება-გააზრება და ნახატებით გადმოცემა.

(I).3 პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა ტექსტის თემის, მასში განხილული საკითხების მიმართ; მხატვრული ნაწარმოების პერსონაჟ(ებ)ის, მისი/მათი ქცევის შეფასება და საკუთარი თვალსაზრისის ემოციით ან ნახატებით გადმოცემა.

(I). 4  ნაცნობი ლექსიკის სათანადოდ გამოყენება; მართლმეტყველებისა და სამეტყველო ეტიკეტის საბაზისო ნორმების დაცვა.

(I).5 ზეპირმეტყველების ნაცნობი სტრატეგიების გამოყენება მიზნის შესაბამისად.

2. 2. მიმართულება: კითხვა

შედეგების ინდექსი: მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

(I).6 დამარცვლით კითხვა.

(I).7 სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების ადაპტირებული ვერსიების  წაკითხვა და გაგება- გააზრება; ტექსტში ვერბალური და არავერბალური ფორმით მოწოდებული ინფორმაციის (მაგ., ილუსტრაციისა და ტექსტის) ურთიერთდაკავშირება.

(I).8 მცირე ზომის მხატვრული ტექსტების ინტერპრეტირება არავერბალური გზით; ვერბალური ინფორმაციის ვიზუალურად გარდაქმნა და/ან პირიქით.

(I).9. წაკითხული ტექსტის მიმართ პირადი დამოკიდებულების გამოხატვა;

3. მიმართულება: წერა

შედეგების ინდექსი: მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

ქართ.დაწყ.(I).13 სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის მცირე ზომის მარტივ ტექსტებში გამოტოვებული სიტყვების ჩასმა. ორ ან სამსიტყვიანი წინადადებების შექმნა.

ქართ.დაწყ.(I).14 კალიგრაფიისა და მართლწერის საბაზისო ნორმების დაცვა.

მიმართულება: ზეპირმეტყველება

გრძელვადიანი მიზანი (წლიური)

ქართ. V. 1. მოსწავლეს აქვს ასაკის შესაფერისი სირთულის ადაპტირებული ტექსტების მოსმენის უნარი, თუკი იგი დასურათებულია.  (მოდიფიცირებულია)

მოკლევადიანი მიზნები

1. „კარგის“ და „ცუდის“ პრიმიტივებზე დაყრდნობით გამოხატავს საკუთარ ემოციურ დამოკიდებულებას მოსმენილ ტექსტებში გადმოცემული ფაქტების მიმართ

მიანიშნებს ნაწარმოების პერსონაჟის  დადებით  და უარყოფით თვისებებზე.

მიმართულება: კითხვა

გრძელვადიანი მიზანი (წლიური)

ქართ. V. 11. მოსწავლეს შეუძლია ადაპტირებული ტექსტის ვერბალური და არავერბალური ნაწილების ერთმანეთთან დაკავშირება

( მოდიფიცირებულია)

მოკლევადიანი მიზნები

1. ქმნის წაკითხული ან მოსმენილი ტექსტის ილუსტრაციას/ილუსტრაციებს
2. დამარცვლით წაკითხული წინადადებიდან გამოყოფს საგნის სახელებს და პლასტელინით ან თიხით ამზადებს მათ.
3. დამარცვლით კითხულობს ტექსტს, აკვირდება მასზე დართულ ილუსტრაციებს და მიანიშნებს, რა არის მასზე გამოხატული
4. აკვირდება და აფასებს თანატოლის მიერ შექმნილ ილუსტრაციას იმ თვალსაზრისით, რომ შეადაროს საკუთარ ილუსტრაციას.

მიმართულება:   წერა

გრძელვადიანი მიზანი (წლიური)

ქართ. V. 13.  მოსწავლეს შეუძლია მცირე ზომის ტექსტების (2-3 სიტყვიანი) შექმნა   (მოდიფიცირებულია)

მოკლევადიანი მიზნები

1. 1. თხრობითი წინადადების ბოლოს სვამს წერტილს.
2. იცავს სიტყვებს შორის მანძილს.
3. ქმნის მარტივ (ორ-სამსიტყვიან) წინადადებას

აღნიშნული სტრატეგიების, აქტივობების, მეთოდების, რესურსების სია, რა თქმა უნდა, მასწავლებელმა საჭიროებისამებრ უნდა ცვალოს. თუმცა მთავარია, ინდივიდუალური საგნობრივი სასწავლო გეგმის სრულყოფისათვის ყველა ამ მინიშნების შემდეგ მოხდეს შესასწავლ თემებთან ინტეგრაცია და თემატურ გეგმაში შეივსოს აქტივობების, მეთოდების, ესგ-ს ველები, თარიღების მითითებით.

გეგმას ემატება შეფასების მონიტორინგის ფურცელიც მოკლე და გრძელვადიანი მიზნების შესაფასებლად.

საერთაშორისო სტანდარტის თანახმად, მოსწავლეები, რომლებიც სარგებლობენ ინდივიდუალური განმავითარებელი გეგმით, თავადაც ავსებენ თვითშეფასების კითხვარებსაც განსაკუთრებით იმ საგნებში, რომლებსაც ისინი ინდ გეგმის მიხედვით სწავლობენ. გეგმა მაშინვე გადაიხედება, რა დროსაც მოსწავლის მხარდაჭერის საჭიროება და სწავლების მიზნები შეიცვლება. სწავლება კი მიმდინარეობს სხვადასხვა ფუნქციონალური მიმართულებით, როგორიცაა: მოტორული, ენობრივ-საკომუნიკაციო, სოციალური, კოგნიტური და ყოველდღიური აქტივობისთვის საჭირო უნარების განვითარება. გარდა ამისა, დიდი ყურადღება ექცევა საარდადეგებო ამოცანებს. სსსმ მოსწავლეთა წრთვნა-განვითარების პროცესში არდადეგების პერიოდშიც კი გარკვეული ინსტიტუტები ერთვება იმისათვის, რომ მოხდეს სტიმულაცია, მიზნებთან მიახლოება და მხარდაჭერის სერვისების სასარგებლოდ გამოყენება. თუმცა უცხოელ კოლეგებს არც საკუთარ განვითარებაზე ზრუნვა ავიწყდებათ და აქტიურად ადგენენ ინდივიდუალური განვითარების სამოქმედო გეგმებსაც.

როგორ შევადგინოთ იგგ?

ინდივიდუალური განვითარების გეგმა[6] (IDP)  არის დოკუმენტი, რომელიც განსაზღვრავს, ჩვენს სამოქმედო მიზნებსა და ხედვებს მომავალი წლისთვის.  მისი შექმნის უმოკლეს გზას სამი ძირითადი ბიჯით გავდივართ:

ქვემოთ წარმოდგენილია დამტებითი ინფორმაცია თითოეული ამ ნაბიჯის შესახებ.

1. მიზნების განსაზღვრა – მიზნები ძირითადად განისაზღვრება იმით, რისი დასრულებაც გვსურს ჩვენი მისწარფებების სრულყოფისათვის. ისინი შეიძლება მივაახლოოთ ჩვენს კვლევებს, პროფესიული განვითარების საჭიროებას და კარიერულ გეგმებს. ზოგი კატეგორია ენათესავება პროფესიულ განვითარებას და კარიერულ დაგეგმვას. მათ შორისაა: ა. ინტერესების, ღირებულებების და უნარების განსაზღვრა. თვითგანათლება გაგვიიოლებს შემდგომი მიზნების პოვნას, რაც დაგვეხმარება, გავხდეთ უფრო წარმატებული ჩვენს კვლევებსა და არჩეულ პროფესიაში. ბ. კვლევითი არჩევანი – განვსაზღვროთ არჩევანი და დავუკავშიროთ იგი ჩვენთვის საჭირო უნარებს. გ. განვივითაროთ უნარები, რომლებიც საჭიროა კარიერული თვისებების გამომუშავებისთვის. მაგ., გავიაროთ კურსები და შევიძინოთ გამოცდილება. დ. დაუკავშირდით თქვენი სასურველ მიმართულების ადამიანებს და განსაზღვრეთ ორგანიზაციები, რომელთათვისაც მუშაობას ისურვებდით. ე. მოემზადეთ სამსხურის მოსაძებნად:  განაცხადეთ, დაწერეთ სამოტივაციო წერილი,  გაიარეთ გასაუბრება, მოილაპარაკეთ.
2. მიზნების დაკავშირება ხედვასთან – შექმენით ამ წელს მისაღწევი მიზნების ჩამონათვალი. შეუსაბამეთ თქვენი მიზნები SMART (გონივრულ) მოდელს.

2. შექმენით განრიგი (ტაიმლაინი) – თითოეული აქტივობა გავწეროთ ვადის მიხედვით. ჩვენი მიზნების და აქტივობების დადამოწმებისას სწორედ განრიგი გვიჩვენებს, რამდენად ახლოს ან შორს ვართ ჩვენ მიერ დასახულ მიზანთან.

    შეჯამება

კარგი და  სასრგებლო იქნება, თუ იგგ-ს შექმნას ჩვენს მოსწავლეებსაც ვასწავლით, მით უფრო მათ, ვისაც ამჟამად ისგ სჭირდებათ. ოღონდ გვახსოვდეს:

1. ისგ მათი ბედის ფურცელია იმისათვის, რომ იგგ ცხოვრებაში წარმატებულად გამოიყენონ;
2. ჩვენი გვარები ამ ფურცელს სამუდამოდ აწერია.

[1] https://www.opm.gov/WIKI/training/Individual-Development-Plans.ashx

[2] https://gradschool.fsu.edu/professional-development/individual-development-plan-idp

[3] ამგვარად მხოლოდ შვედეთის განათლების ეროვნული სააგენტო https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:662097/FULLTEXT01.pdf

[4] https://www.torfaen.gov.uk/en/EducationLearning/Specialeducationalneeds(SEN)/Exciting-Changes/Individual-Development-Plans.aspx

[5] https://ncp.ge/ge/curriculum/general-part/general-part/chapter-v-inclusive-education

განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2012 წლის 11 ოქტომბრის ბრძანება №224/ნ – ვებგვერდი, 12.10.2012წ.

განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2015 წლის 7 სექტემბრის ბრძანება №118/ნ – ვებგვერდი, 08.09.2015წ.

[6] https://www.mcgill.ca/caps/files/caps/caps_idp.pdf

რამდენიმე თვის წინ სკოლების მიერ გახარჯული თანხების გასული წლის მონაცემებს ვკითხულობდი. ყველაზე თვალშისაცემი ისაა, რომ სკოლის ადმინისტრაციებს უჭირთ თანხების სწორად განაწილება. სწორ განაწილებაში ვგულისხმობ მათ საჭიროებებზე მორგებული რესურსების შეძენას. ძირითადი თანხები, ყველგან, როგორც დიდ ქალაქებში, ასევე სოფლებსა და დაბებში ხელფასებზე, ელექტროენერგიასა და გათბობაზე იხარჯება. მონაცემების შედარებისას, ცოტა ლირიკულად რომ ვთქვა, ისეთი გრძნობა გეუფლება, თითქოს ყველა ეს სკოლა უბრალოდ გადარჩენისთვის იბრძვის.

კურუკულუმის განვითარებაზე, წიგნადი ფონდის შეძენაზე, სპორტული ინვენტარის შეძენაზე, მასწავლებლების გადამზადებაზე, სასკოლო ლაბორატორიის შეძენაზე დახარჯული თანხები თითქმის უკლებლივ ყველგან ნულს უტოლდება.

არ მინდა, დავასახელო კონკრეტული სკოლები, ამიტომ თავს ავარიდებ ქალაქის მითითებას. თუმცა დასავლეთ საქართველოს ერთ-ერთ დიდ ქალაქში სკოლის მიერ მიღებული ვაუჩერული დაფინანსება თითქმის ოთხმოცდაათი ათას ლარს შეადგენს, სკოლაში ცხრამეტი მასწავლებელია და ამ სკოლას მთელი წლის მანძილზე ზემოთ ჩამოთვლილი სასკოლო სიკეთეებიდან არაფერში აქვს თანხა დახარჯული, არცერთი ტიპის მომსახურებასა თუ მატერიალურ რესურსში. დარწმუნებული ვარ, ეს თანხა არც ხელფასებად გაცემულა. ის უბრალოდ გაუხარჯავი დარჩა. ასეთი ძალიან ბევრი მაგალითის მოყვანა შეიძლება. თვალსაჩინოებისათვის ეს ერთიც კმარა, რომელიც შემთხვევითობის პრინციპით ამოვრჩიე.

ჩვენ წლებია, ვსაუბრობთ მასწავლებლების გადამზადებაზე, მათ დაბალპროფესიონალიზმსა და მოსწავლეთა ცუდ შედეგებზე, სახელმძღვანელოების გრიფირებაზე და ა.შ. თუმცა ყველაზე ნაკლებად ჩანს სკოლების ადმინისტრაციების – დირექტორთა პრობლემურობის საკითხი. მე ხშირად მსმენია რაიონებში სოფლის თუ პატარა ქალაქების სკოლების დირექტორებისგან, რომ მათ მიერ თანხებთან დაკავშირებულ ქმედებებს გარკვეული უხერხულობა, შიში ახლავს, რომ გახარჯული თანხები არასწორად, არამიზანმიმართულად შეიძლება ჩაუთვალონ.

შესაბამისად, მათი ძალიან დიდი ნაწილი ამჯობინებს, რომ საერთოდ გაუხარჯავი თანხა უკან დააბრუნოს. ასეთი სიტუაციაა განსაკუთრებით ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში. შექმნილ სიტუაციაში უკეთესი იქნება, თუ სკოლის ადმინისტრაციებს შესაბამისი რესურსცენტრები დაეხმარებიან თანხების მიზნობრივ ხარჯვაში.

ამას ახლავს ერთი დადებითი მხარე. მართვის მხრივ დეცენტრალიზაციასთან ერთად, რეგიონებისა და რაიონების დონეზე საჭიროებების შინაარსობრივად და პროფილურად, ფუნქციონალურად  განსაზღვრა მოხდება, რაც შეიძლება რესურსცენტრებს დაევალოს.

ახლა ჩვენ გვაქვს სკოლები, რომელთაც ისედაც ძალიან მცირე თანხები აქვთ იმისათვის, რომ ნორმალური სასწავლო გარემო შექმნან და ამ შემთხვევაშიც ისინი ამ ისედაც მიზერულ დაფინანსებებს ვერ იყენებენ. სწორი დაგეგმვის შემთხვევაში შეუძლებელია ზუგდიდის, ცაგერის, ონის, ქობულეთის სკოლებს დარჩეთ გაუხარჯავი თანხები – ეს შეუძლებელია! იმიტომ, რომ (პირობითად) ამ ქალაქების სკოლებს ბევრი რამ აკლიათ – ლაბორატორიები, კარგი ბიბლიოთეკები, პროექტორები, კომპიუტერები, ინკლუზიური გარემოს სხვადასხვა საჭიროებები… ამ დროს კი მათ რჩებათ თანხები, თითქმის ყველაფერი კარგად იყოს.

რეგიონებში მასწავლებელებსა და სკოლის ადმინისტრაციაზე უფრო ხშირად მოსწავლეებს ვუსვამ კითხვას მათი საჭიროებების, სასწავლო გარემოსთვის აუცილებელ სიკეთეების შესახებ, რომლითაც ისინი ვერ სარგებლობენ. ყოველთვის მართლდება ჩემი აზრი, რომ ამ ქვეყანაში სკოლების საჭიროებები ადგილობრივ დონეზე ყველაზე უკეთ არც სამინისტრომ იცის, არც რესურსცენტრმა, არც დირექციამ, არც მასწავლებლებმა, მხოლოდ მოსწავლეებმა იციან. იქნებ ერთხელ მათთვისაც გვეკითხა რამე, ვიდრე თანხებს უკან დავაბრუნებთ, ვიდრე ფინანსური პოლიციის შეგვეშინდება, ვიდრე ორ ახალ წიგნსაც არ შევმატებთ სკოლის ბიბლიოთეკას ყოველწლიურად. იქნებ გვეკითხა.

ინტერაქტიული მეთოდების ეფექტურობა სიახლეს აღარ წარმოადგენს. სამოქალაქო განათლებაში  ეს  ყოველდღიური პრაქტიკაა.  შედეგისკენ მიმავალი ახალი გამოცდილება კოლეგებისთვის გაზიარებული რესურსია. ეს წერილიც ერთ ასეთ გამოცდილებას ეხება.

საქართველოს ათი რეგიონის სკოლების ნაწილი  მეტად საინტერესო საერთაშორისო პროექტში – „მეტი შეგვიძლია! – ბავშვებისა და ახალგაზრდების სამოქალაქო მონაწილეობის გაძლიერების ხელშეწყობა აღმოსავლეთ ევროპაში“ – მონაწილეობს.  სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლებაზე ორიენტირებული პროექტი  დასაწყისშივე აჩენდა კარგ მოლოდინებს. გერმანულ რეალობაში დაბადებული იდეა ეს უკვე ორ ათეულ წელზე მეტია ,,დამოგზაურობს“ აღმოსავლეთ ევროპასა და პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში. „U18”-ის მოდელი  მომავალ ამომრჩევლებს – 18 წლამდე ახალგაზრდებს სამოქალაქო პროცესებში, კერძოდ კი არჩევნებში ჩართვისათვის საჭირო ცოდნასა და უნარებს უვითარებს.

მასწავლებლებისთვის, რომლებიც გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოთი არ შემოისაზღვრებიან და სწავლების ახალ მიდგომებს ეძებენ, ეს საინტერესო გამოწვევა აღმოჩნდა. მათ თავიანთი ქვეპროექტების დაგეგმვა  აგვისტოს ბოლოსვე დაიწყეს. იმიტირებული ახალგაზრდული არჩევნები  (მოიხსენებენ როგორც პროექტს) თავისი არსით სრულ თანხვედრაშია ეროვნული სასწავლო გეგმის სამოქალაქო განათლების საგნობრივ სტანდარტთან.

მოქ.IX.10.  მოსწავლეს შეუძლია  გააანალიზოს  საქართველოს  სახელმწიფო  მმართველობის სისტემა.

• ის თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად მოიძიებს ინფორმაციას რომელიმე არჩევითი თანამდებობის ან ორგანოს (მაგ.: სკოლის დირექტორი, დეპუტატი, მერი ან სხვა) შესახებ და სიმულაციურ არჩევნებში მისთვის განკუთვნილ როლს ასრულებს (მაგ: ამომრჩეველი, კანდიდატი, მხარდამჭერი, დამკვირვებელი, ჟურნალისტი, სამართალდამცველი ან სხვა); ერთმანეთს ადარებს ნავარაუდევ და მიღებულ შედეგებს, რის საფუძველზეც თანაკლასელებთან ერთად აფასებს თითოეული მონაწილის როლს/ფუნქციას;

მოქ.X.11.  მოსწავლეს შეუძლია  გააანალიზოს მოქალაქეების როლი ქვეყნის დემოკრატიაში.

• ის ირჩევს მნიშვნელოვან მოვლენას საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ცხოვრებიდან და თანაკლასელების ჯგუფთან ერთად განიხილავს ამ მოვლენაში ადამიანთა მონაწილეობის მოტივაციას, შესაძლებლობებსა და ხარისხს; შესაბამისი სამართლებრივი დოკუმენტების ანალიზის საფუძველზე წერს რეკომენდაციებს საზოგადოებრივი თანამონაწილეობის წასახალისებლად.

ზგემ-ში იგივე შინაარსი უფრო განზოგადებულად არის ფორმირებული. ამონარიდები იმის დასტურად მოვიყვანეთ, რომ ეს გამოცდილება ერგება როგორც სასწავლო პროექტის, ისე სოციალური პროექტის ჩარჩოებსაც.

აქტივობები იწყება და მთავრდება, მაგრამ იქმნება ახალი გამოცდილება, რომლის გაზიარებაც, კოლეგებს სასწავლო და სააღმზრდელო შედეგების მიღწევაში გამოადგებათ.

ყველა სკოლამ თავისი  გზა აირჩია ახალგაზრდული იმიტირებული არჩევნებისათვის. საერთო ის გახლდათ, რომ აქტივობები პირობითად სამ ეტაპზე განაწილდა: არჩევნებისთვის სამზადისი, არჩევნები და არჩევნების შეჯამება-ანალიზი.

სამზადისი მრავალფეროვანი იყო: მოქალაქის უფლება-მოვალეობების გაცნობა, ადგილობრივი თვითმმართველობის არსში გარკვევა, არჩევნების წესებისა და პროცედურების გაცნობა, ვიზიტები საარჩევნო კომისიებში, საორგანიზაციო ჯგუფების შექმნა,  მცირე კვლევები, სლოგანების კონკურსები, საარჩევნო ყუთებისა და პრომომასალის მომზადება, როლების გადანაწილება და, რაც მთავარია, საარჩევნო სუბიექტების საარჩევნო პროგრამებზე მუშაობა.

როგორც თამაშს შეეფერება, შემოთავაზებული 4 საარჩევნო სუბიექტის ( A, B, C და D) პროგრამა ადაპტირებული იყო მოსწავლეებისათვის და იმ 6 ძირითად სფეროს მოიცავდა, რომლის მიმართაც ახალგაზრდების ინტერესი გამოიხატა ( განათლება, გარემოს დაცვა, ჯანდაცვა და სოციალური დაცვა, ინფრასტრუქტურა, უმუშევრობა, ადგილობრივი თვითმმართველობის განვითარება);  მოსწავლეებმა იმსჯელეს, დაიცვეს საკუთარი პოზიციები და  „არჩევნებზე“ დასაბუთებული გადაწყვეტილებით მივიდნენ. ეს ყველაფერი ნახვად ღირდა: „კომისიის წევრები“ სერიოზულად იცავდნენ წესებსა და პროცედურებს, თუ რამ შეეშლებოდათ, „დამკვირვებლებისა“ და „მედიის“ თვალს არაფერი ეპარებოდა; სოციალურ ქსელებში პირდაპირი რეპორტაჟებიც გადაიცემოდა. ზოგიერთი საარჩევნო ყუთი  ნამდვილი (ნათხოვარი) იყო, ზოგიერთი – კონკურსისთვის შექმნილი (საკუთარი). „საარჩევნო კაბინებში“  ტყუპებიც კი არ შეუშვეს ერთად – წესი წესი იყო. „კომისიამ“  დაითვალა ბიულეტინები, ჩასათვლელი ჩათვალეს, არასწორი –  ბათილად ცნეს. შეავსეს ოქმები და მოაწერეს ხელი. პროექტის ბოლო ეტაპი  მიღებულ ცოდნასა და გამოცდილებას განამტკიცებს. არჩევნების მონაწილეები ერთმანეთს შეადარებენ ნავარაუდევ და მიღებულ შედეგებს, გაანალიზებენ ჩავლილ არჩევნებს: რომელმა აქტორმა გაართვა თავი საკუთარ ფუნქციებს და რომელმა ვერა; რა იყო ხელშემწყობი და ხელშემშლელი გარემოება;  დაასკვნიან, რას გააუმჯობესებენ მომავალში. ამ თემებზე მოამზადებენ კედლის გაზეთებს.

გვსურდა ეს გამოცდილება გაგვეზიარებინა მასწავლებლებისათვის, რომლებიც ამ პროექტში არ იყვნენ ჩართული. რადგან ესგ-ის ზემოთ მოტანილ შედეგებზე გასასვლელად ასეთი ინტერაქტიული მიდგომები, იქნება ეს საერთასორისო პროექტის ფარგლებში  თუ დამოუკიდებელი, მეტად ეფექტურია, რაც მთავარია, სახეზე იყო სწავლა ხალისით და ბოლომდე შენარჩუნებული მოტივაციით. „არჩევნები“ ერთნაირი აქტიურობით და პასუხისმგებლობით ჩატარდა აჭარის მაღალმთიანი ზონის მცირეკონტიგენტიან სკოლაშიც და დედაქალაქის მრავალრიცხოვან სკოლებშიც.

სამოქალაქო ინიციატივების ქართული ასოციაცია – „სიქა“, რომელიც ამ საერთაშორისო პროექტის პარტნიორია, საქართველოში შედეგებს აჯამებს.

ინგა პაიჭაძე, პროექტის მენეჯერი: შარშან მხოლოდ 6 რეგიონში მუშაობდა პროექტი, წელს ათი რეგიონია ჩართული. იმიტირებული არჩევნები რეალური არჩევნების ზღურბლზე იმართება. თუ გერმანიაში  კონკრეტული პარტიების  პროგრამებს განიხილავენ, ჩვენ ქართული ვარიანტი შევიმუშავეთ (ანონიმური საარჩევნო სუბიექტებით), რათა მოსწავლეები  არ დაგვეტვირთა პოლიტიკური ასოციაციებით და ფოკუსირება მომხდარიყო  საარჩევნო პროგრამებზე და არა სუბიექტურ ფაქტორებზე.  სხვადასხვა სკოლაში განსხვავებული  შედეგი მივიღეთ. მაგალითად, ზოგიერთ სკოლაში მოსწავლეებმა შეთავაზებულ პროგრამებში მოისაკლისეს მნიშვნელოვანი მიმართულებები, იმსჯელეს ამაზე და საარჩევნო პროგრამების საკუთარი ვარიანტიც კი შეიმუშავეს. მთავარი მიღწეულია,  ახალგაზრდა ამომრჩეველმა გაიაზრა, რომ გადაწყვეტილების საფუძველი პროგრამაში უნდა ეძებოს და ასევე მათ განივითარეს პროგრამის გაანალიზების უნარი. მოზარდები ამ თემებზე ფიქრობენ, ადარებენ, მსჯელობენ, ასაბუთებენ… ანუ ისინი სამომავლოდ, პასუხისმგებლობიანი  გადაწყვეტილებების მისაღებად ემზადებიან.

არ ვიცი, სხვაგან როგორ ხდება, მაგრამ ჩემს სამეგობროში გოგოები დაუფარავად ვსაუბრობთ ჩვენი ასაკში შესული დედების ქცევებზე (ალბათ იმიტომ, რომ უმეტესობას მამები არ გვყავს, თორემ სხვა სამეგობროებში მამებზეც საუბრობენ), უფრო კონკრეტულად, იმ ქცევებზე, რომლებიც გვაღიზიანებს და რომელთა რიცხვიც, თითქოს ჩვენს ჯიბრზე, დღითიდღე სულ უფრო მატულობს წლებთან ერთად. დამეთანხმებით, არ არის ადვილი თუნდაც უახლოეს მეგობართან საკუთარ მშობელზე ლაპარაკი, მაგრამ ერთხელაც, ვერც ჩვენმა „ჭირმა დამალა  თავი“. ჯერ ფრთხილად, მორცხვად, გადაკვრით, მინიშნებით, შემდეგ კი ერთმანეთის წაქეზებით თუ მხარის აბმით, ყველამ ამოვთქვით სათქმელი, რომლის გამოც, თითოეულ ჩვენგანს ყველაზე უღირს შვილად მიაჩნდა თავი. ისიც მალევე გაირკვა, რომ ამ პრობლემიდან თავის დასაღწევად არც წიგნების და სტატიების კითხვა დაგვზარებია, ფილმიც ბევრი გვინახავს და ზოგიერთი ჩვენგანი ფსიქოლოგთან და მოძღვართანაც წასულა შვების მოსაგვრელად, მაგრამ ბოლოს მაინც ყველამ ერთხმად ვაღიარეთ, რომ ასეთ დროს ყველაზე დიდი შვება,  სწორედ შენნაირ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანთან საუბარი და მისთვის გულის გადაშლაა.

მინდა, ამ  ქცევებიდან რამდენიმე ჩამოვთვალო, რომელიც ყველაზე მეტად გვაღიზიანებს. მაგრამ მანამდე ვიტყვი, რომ ამაში დამნაშავე, პირველ რიგში, მათი ასაკია, ანუ სიბერე – „ყველა ჭირზე უფრო ძნელი ჭირი“ (რომელიც, რა თქმა უნდა, ვიცით, რომ მათი ბრალი სულაც არ არის,  მაგრამ, რა ვქნათ, გვაღიზიანებს); გვაღიზიანებს ცხელი ჩაის ან წვნიანის  კოვზით დიდხანს გაცივება და მერე მათი იმხელა ხმით ხვრეპა, რაზეც ბავშვობაში თავადაც არაერთხელ მიუთითებიათ სახლში ხმამაღლა, ხოლო სტუმრად ყოფნისას – თვალების ან მკლავებზე ხორცის გადატრიალებით (და ასეთ დროს, მოთმინების ფიალაავსებული, რომ არ დაგვეყვიროს, ხშირად უჭმელი ვდგებით მაგიდიდან); გვაღიზიანებს მათ მიერ გარეცხილ ჭურჭელზე შერჩენილი ცხიმი, რომლის აღმოჩენისასაც, განსაკუთრებით, თუ სტუმრები არიან სახლში, გულში ვიქადნებით, რომ თუ ახლა გადავურჩით სირცხვილს, აღარასოდეს არაფერს გავარეცხინებთ; გვაღიზიანებს ჭამის დროს  თეფშის გვერდით ჩანგლის „ფასონად“ დება და მთელი კვირის დამშეულივით საჭმლის ხელით ჭამა; გვაღიზიანებს უკბილო პირის წკლაპუნი ან პროთეზის  პაკუნი, რომელსაც ყურებზე ჩვენი ხელების აფარება (ოღონდ დედა ვერ უნდა მიხვდეს, რომ ეს მის გამო ხდება) და ნატვრა მოჰყვება, ღმერთო, რა იქნებოდა, კბილები არ ფუჭდებოდეს, ან მათთვის იმპლანტანტის ჩასმის საშუალება გვქონდეს! და მით უფრო აუტანელია ეს განცდა, როცა იცი, რომ თავადაც ცუდად გაქვს უკვე კბილების საქმე და შეიძლება რამდენიმე წელიწადში შენც ამავე მდგომარეობაში აღმოჩნდე; გვაღიზიანებს ჩუმჩუმად უზომოდ ბევრი ტკბილეულის  ჭამა, განსაკუთრებით, თუ დიაბეტი აქვთ; გვაღიზიანებს მუქი ქვედაკაბების სათავიდან ან ბოლოებიდან თეთრად ან ვარდისფრად გამოკრეჭილი „პოდიუბკები“ და „ჟორსეს“ პერანგები (თუმცა ამის დანახვაზე ზოგჯერ ისე გვიჩუყდება გული, რომ თუ იმ დღისით სხვა არაფერს გავუღიზიანებივართ, მივდივართ და ჩვენივე ხელით ვუსწორებთ); გვაღიზიანებს სულ „ცივა-ცივა“-ს ძახილით ფენა-ფენა, აჯაჯული ტანსაცმლით სიარული  და წინდების უკუღმა ან ცალ-ცალი ჩაცმა; გვაღიზიანებს ინდური და თურქული სერიალების ყურება და ტელევიზორის ისეთ ხმაზე აწევა, რომ სახლში მისულებს კარს ზოგჯერ ნახევარი საათის დაგვიანებით გვიღებენ: ჯერ ზარის ან კაკუნის ხმა არ ესმით, ხოლო როცა გაიგებენ, ამის შემდეგ კიდევ იმდენ ხანს მოდიან, იმდენ ხანს ისმის მათი ფლოსტების ფლარტუნის ხმა, რომ მზად ვართ, გავბრუნდეთ და აღარასოდეს დავბრუნდეთ უკან. და როცა, ადრე თუ გვიან, კარში საკეტი გაჩხაკუნდება, უკვე ისე უთავმოყვარეოდ ვართ აღშფოთებულები, რომ  პირგამეხებულები აქეთ-იქით ვისვრით ჩანთას, ფეხსაცმელს, დორბლებს, და გაჩენის დღეს ვიწყევლით იმის გამო, რომ ყველა ისე ცხოვრობს, როგორც უნდა, ჩვენ კი იმის უფლებაც არ დაგვიტოვეს, რომ კარი შიდა საკეტით არ იყოს ჩაკეტილი და ჩვენი შინ დაბრუნება მთელმა კორპუსმა არ გაიგოს; და ყველაზე უფრო გამაღიზიანებელი, მომაკვდინებელი და საკონტროლო გასროლის ტოლფასი, ეს არის ჩვენი წარმოუდგენლად საშინელი აგრესიის დროსაც კი, მათი მზრუნველი და იმავდროულად, დამნაშავე თვალების დანახვა.

რა გინდა რომ ქნა ამ თვალების შემხედვარემ? არაფერი, გარდა იმისა, რომ იმ წამსვე აორთქლდე, გაქრე, დასრულდე, მოუსავლეთში წახვიდე, დაიძინო და აღარ გაიღვიძო,  ჰარაკირი გაიკეთო ან ფანჯრიდან გადახტე (თუ, რა თქმა უნდა, მაღალ სართულზე ცხოვრობ)… და კიდევ სხვაც ბევრი ალტერნატიული ვერსია დაგირბის თავში ძალაგამოცლილს და გაცამტვერებულს. სინამდვილეში კი რას აკეთებ? რას და, რისი გაკეთებაც ყველაზე გონივრულია ამ დროს:  მეგობრებთან მიდიხარ გულის გადასაშლელად, ან თუ ამას ვერ ახერხებ, იკეტები შენს ოთახში (თუ ასეთის ბედნიერება გაქვს), ტელეფონზე ურეკავ ისევ რომელიმე მათგანს და უყვები შენს განცდებსა თუ განსაცდელებზე (შიგადაშიგ წაუტირებ კიდეც ცოტას. მეგობართან შეიძლება ამის გაკეთება).

ვიცი, ჩვენსავით ბევრს გაწუხებთ ეს პრობლემა, მაგრამ გიჭირთ ამაზე საუბარი, რომ არ შეგაჩვენონ, შინაბერობა არ დაგწამონ, ნათქვამი ქვეყანას არ მოსდონ და მშობელი დედის „სიძულვილში“ არ დაგადანაშაულონ. მაგრამ უნდა გაბედოთ და სხვებიც მალევე აგყვებიან. რაღაც პერიოდის შემდეგ კი მსგავს საუბრებს იუმორით გაახალისებთ და ცხოვრებაც ისე საშინელი აღარ მოგეჩვენებათ. თანაც, ახლა თქვენ უკვე გყავთ „თანამოაზრეები“, რომლებიც ზუსტად ისე გაიგებენ თქვენს ნათქვამს, როგორც ამბობთ: რომ ამ ნათქვამის ხმამაღლა გაჟღერების მიზანი დედის დამცირება ან მისი ცუდი მხარეების საქვეყნოდ გამომზეურება კი არა, საკუთარი თავის თერაპიაა იმ რეალობის გასაძლებად, რომელშიც გიწევთ ცხოვრება.

მიუხედავად იმისა, რომ „მსხვერპლის“ როლში  ჩვენივე სურვილის საწინააღმდეგოდ აღმოვჩნდით (ან ასე გვგონია), ჩვენ მაინც არ უარვყობთ იმას, რომ ცუდი შვილები ვართ, ოღონდ არა – სულელები, რადგან  ბევრი გვიფიქრია იმაზე, თუ რატომ ხდება ასე, რატომ გვჭირს ის, რაც გვჭირს, და ცხადია, ამ კითხვებზე პასუხებიც გვაქვს. პირველ რიგში ეს იმის ბრალია, რომ ჩვენ იდეალური შვილები არ  ვართ (სიმართლე თუ გაინტერესებთ, არც გვინდა, რომ ვიყოთ).  ამის გარდა კი, სხვა უამრავი ობიექტური (სუბიექტური ალბათ უფრო ნაკლებად) მიზეზიც არსებობს: ჩვენ ცუდი დროის შვილებიც ვართ, დაღლილი, დანევროზებული შვილები, ქვეყნისა და  ხელისუფლებებისგან შეურაცხყოფილი შვილები, ოცნებაჩაკლული, ჯანმრთელობაგანადგურებული შვილები; ის შვილები, რომლებსაც გაქცევა შეეძლოთ, მაგრამ საზღვრები არ გადაკვეთეს ბევრი მიზეზის, მათ შორის, იმავე დედების (მშობლების) ვერმიტოვების გამო; ჩვენ ვართ შვილები, რომელთა უმეტესობა ვერ გათხოვდა მხოლოდ იმიტომ, რომ მათი პოტენციური ქმრები გაურკვეველმა ომებმა შეიწირეს და რომლებმაც, ისევ დედების (ოჯახის) ღირსება რომ არ შეელახათ, თავიანთი  საკუთარი შვილებიც კი ვერ გააჩინეს (ერთეულებმა მოახერხეს ამის გაკეთება, მაგრამ უმრავლესობა მხდალები აღმოვჩნდით და შეგვინდეთ ეს სისუსტე!). ჩვენ ისიც ვიცით, რომ არც ისე ბევრი დრო  გავა და მწარედ ვინანებთ ჩვენს აგრესიულ განწყობას (იმაზე უფრო მტკივნეულად, ვიდრე ახლა ვნანობთ), ხოლო როცა ჩვენი დედების ასაკისები გავხდებით, თავადაც გავიმეორებთ მათ  ქცევებს, ოღონდ, იმ განსხვავებით, რომ ჩვენ არ გვეცოდინება, ვის გააღიზიანებს ჩვენი ქცევები – ჩვენ ხომ ჩვენი საკუთარი „ცუდი შვილებიც“ კი არ გვეყოლება. და  მიუხედავად იმისა, რომ  ეს ყველაფერი ვიცით, მაინც გვიჭირს კარგად მოქცევა (ესეც მოგვიტევეთ!).

ნეტავ, საერთოდ არსებობენ იდეალური შვილები? და თუ არსებობენ, როგორები არიან ისინი? ახალგაზრდობიდანვე კარიერისკენ ისწრაფიან და უნდათ კარგი სამსახურები და ბევრი ფული იშოვონ? ყველა ასაკსა და სიტუაციაში  მშვიდდები და გაწონასწორებულები არიან? მშობელ დედას მუდამ ერთი და იმავე ფორმით –  „დედიკო“, ან „საყვარელო დედა“ – მიმართავენ, რომელსაც ემოცია არც ემატება და არც აკლდება? უნდა გითხრათ, რომ ჩვენ, ცუდი შვილები და გოგოები, ვერ ვიტანთ ასეთ ფშუტე და ფუტურო ურთიერთობას და ასეთობას ისევ ჩვენნაირობა გვირჩევნია. ჩვენ იდეალურები არ ვართ, მაგრამ, სამაგიეროდ, სხვა ღირსებები გაგვაჩნია: ყოველთვის შეგვიძლია ბოდიშის მოხდა,  უძღები შვილის სინანულიც  ვიცით და დედებთან ათასი ჩახუტების დამტევი ერთი უხერხული ჩახუტებაც, რომელიც შესაძლოა, წამზე ნაკლებ ხანს გრძელდება მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენი ურთიერთობის სტილი არ ცნობს ასეთ ბანალურ  ფრაზებს:

„- მაპატიე, დედა, ხომ იცი, როგორ მიყვარხარ.

– მეც ძალიან მიყვარხარ, შვილო“…

ჩვენ, ცუდმა შვილებმა, რა თქმა უნდა, ვიცით, რომ ისეთი შვილებიც არსებობენ, სულ მუდამ თვალებში რომ შესციცინებენ დედებს. თუმცა, უფრო ხშირად, „შვილები არ არიან“ მშობლებისთვის, ისინი მაინც უფრო თავისთვის არიან (თუ მისცეს ამის უფლება). რადგან სიტყვამ მოიტანა, ვიტყვი, რომ ამ სტრიქონების ავტორი, მგონი, მართლა იყო  იდეალური შვილი. აქ აღარ ჩამოვთვლი, რამდენი გულმდუღარე ამბავი გვაკითხა „ბესიკ-ბესო“ ხარანაულმა დედაზე – თუ ახალგაზრდამ, თუ ასაკში შესულმა, თუ „8-10-ისამ“, თუ „14-15-ისამ“, და კიდევ ბევრმა სხვა მწერალმაც (ისეთებიც ვიცი, დედას რომ დასანახად ვერ იტანდნენ სიცოცხლეში), მაგრამ მწერლობა მაინც მწერლობაა, და საკმაოდ შორსაა რეალური ცხოვრებისგან.

თუ თქვენ ცუდი შვილების მსგავსი არა ხართ და მშობელ დედას გულშიც კი არასოდეს გასწყრომიხართ, მაშინ გვაპატიეთ, რომ „დაგაბრკოლეთ“ და სულ სხვა რაკურსით გაგახედეთ, თან კი გილოცავთ – თქვენ „აქ“ ღვთისთვის სათნოდ გიცხოვრიათ და, ალბათ, როცა ამის დრო დაგება, „იქაც“, ანგელოზთა დასში ჩაგრიცხავენ. ხოლო იმათ, ვისაც ჩემი და ჩემი მეგობრების მსგავსი განცდები გაქვთ, გირჩევთ, რომ ფიქრით და თვითგვემით ნუ დაიავადებთ თავს. ასეთ დროს, მეგობრები და იუმორი მოიშველიეთ  და რაც შეიძლება ხშირად, „კარჩაკეტილი ცხოვრებიდან – გამოდით მზეზე“.  თანაც, ნურც იმას დაივიწყებთ, რომ ეს ჩვეულებრივი ადამიანური სისუსტეებია, რომელიც თვით ქრისტესაც კი ჰქონდა. და თუ სულ ცდილობთ, მაგრამ მაინც ვერ უმკლავდებით აგრესიას და გამუდმებით იტანჯებით ამის გამო, მაშინ თქვენც მოსალოცად გქონიათ საქმე –  მეხუთე მცნება კარგად გხსომებიათ!

P.S. დაბოლოს, რადგან იმაზე მეტად გულახდილი ვიყავი და იმაზე მეტი ვიფილოსოფოსე, ვიდრე საჭირო იყო, იმ იმედით გემშვიდობებით, რომ ოდესმე შევძლებ ცუდი შვილის და ავტორის შელახული რეპუტაციის აღდგენას.

ჩვენი მეხსიერება ერთგვარი „შავი ყუთია“  და მისი წყალობით მთელი ცხოვრების მანძილზე დავატარებთ ინფორმაციას, რომელსაც საჭიროებისამებრ აუცილებლად მივმართავთ ხოლმე. თუმცა ყუთი, რომელსაც პირობითად „შავს“ ვუწოდებთ,  სინამდვილეში სულაც არ არის შავი და მისი მთავარი დანიშნულება ინფორმაციის მიღებაა იმ მოქმედებებზე დაყრდნობით, რომლებსაც ფრენისას აქვს ხოლმე ადგილი. ძმები რაიტების ჩამწერ აპარატზე დაყრდნობით 50 წლის შემდეგ დოქტორ უორენის გამონაგონი ამავე სახელდებით განათლებაში პირველად პოლ ბლეკმა და დილან უილიამმა  შემოიტანეს იმდენად პირობითად, რამდენადაც ნარინჯისფერ ყუთს შეიძლება შავი ეწოდოს და ერთი რამაც სავსებით ნათელი გახადეს: ნარინჯისფერი  ადვილად აღსაქმელია და განათლების „ყუთიც“ ისევე იოლად ამოსაცნობი უნდა იყოს ყველა დაინტერესებულისთვის, როგორც – დოქტორი უორენის შემონაქმედი.

ქართული შემთხვევა

რამდენიმე წელია, რაც ქართული სასკოლო განათლების სისტემაში ერთიანი მონაცემთა ბაზის შექმნა და სკოლებში ელექტრონული ჟურნალების შემოღება დაისახეს მიზნად. ჯერ LeMill.ge შეიქმნა. აქ მასწავლებლები აქტიურად ქმნიდნენ საკუთარ პორტფოლიოებს, აზიარებდნენ ჩატარებული ღია გაკვეთილების გეგმებს, სლაიდებსა თუ სხვა სიახლეებს. მალე LeMill-ის ადგილი უცხო თვალისთვის შეუვალმა და შინაურისთვის გართულებულმა E-Shool.Emis.ge-მ დაიჭირა. ახლა ამ საიტის ათვისებას ეწირება ძვირფასი დრო და ფინანსები. „დიადი მიზნების“ მიუხედავად, ელექტრონული ჟურნალებიც ჯერჯერობით მხოლოდ ცალკეულ, ე.წ. საპილოტე სკოლებში დანერგეს და თითოეული სკოლის 100-მდე და ზოგან მეტ მასწავლებელს 6-7 ან 10 კომპიუტერით სარგებლობის საშუალება მისცეს. ისინი სკოლის გარეთ ამ სისტემით ვერ სარგებლობენ.  სამაგიეროდ, ფირზე დატანილი „სამოდელო”  თუ „გარე დაკვირვების გაკვეთილები“, რომელსაც სპეციალური ჯგუფი შეაფასებს, ალბათ სარკულად ასახავს მთელი საგაკვეთილო პროცესის ავან-ჩავანს და მასწავლებელსაც ნანატრი კრედიტით გააბედნიერებს. კიდევ კარგი, ჩვენს სკოლებში ბევრი ისეთი მასწავლებელი ასწავლის, რომელიც მხოლოდ კრედიტების გამო როდი ზრუნავს საკუთარი და კლასის განვითარებისთვის! პედაგოგები ბეჭდურ ჟურნალებთან ერთად ყოველდღიურად ელ-ვერსიასაც ავსებენ, აღრიცხავენ გაცდენებს, თუმცა ბავშვებისთვის ვერ წერენ განმავითარებელ შეფასებებს, შვილების შედეგების გაუმჯობესების მიზნით ელექტრონულად ვერ მიმართავენ მშობლებს, სამაგიეროდ, წერენ ქულებს, ამასთან, აქტიურად აწარმოებენ თვითშეფასების და სხვ. ტიპის რუბრიკებს, რომლებმაც იმედით, რომ ამდენ მონაცემს ვერავინ დაამუშავებს, უმთავრესად copy-paste-ის სახე მიიღო და მეხსიერების ეს სისტემა მანკიერების ყუთად გადააქცია. ჩანს, ზევსი პრომეთეზე ისევ ბრაზობს და ცნობისმოყვარე პანდორაც ქართველებს ახალ-ახალ სიურპრიზებს გვიმზადებს.

ეს ყუთის ერთი შემადგენელია, აქ სკოლის შეფასების რეალური ბერკეტი თითქმის უხილავი და გამოუყენებელია და შედეგები, რომელთაც მოსწავლეები აჩვენებენ საატესტატო თუ ეროვნულ გამოცდებზე და რომლისთვისაც მილიონობით სახელმწიფო თანხა იხარჯება, სულაც არ ასახავს სკოლაში სასკოლო პროცესის დროს მიღწეულ შედეგს თუ რეალობას. 

მასწავლებლები ფორმალურად თუ არაფორმალურად ყოველდღიურად ვაფასებთ მოსწავლეებს, თუმცა  ჩვენი შეფასება ხშირად არ  იწვევს მათი სწავლის გაუმჯობესებას, უფრო მეტიც, ძალიან ხშირად ზედაპირულია და, რაოდენ სამწუხაროც არ უნდა იყოს, ზოგჯერ  დამსჯელობით ხასიათსაც ატარებს. ამას პედაგოგები ხმამაღლაც აღიარებენ, თუმცა ყოველდღიური განმსაზღვრელი შეფასების აუცილებლობის პირობებში ალტერნატივის გამოძებნა რთულდება.   

მოწაფეები იმგვარ შემთხვევებსაც ჰყვებიან, როდესაც თანაკლასელის მიერ სიტყვა-სიტყვით გადაწერილ საკონტროლო ნაშრომს მასწავლებელი სხვადასხვა ქულით აფასებს და ის, ვისგანაც იწერენ, გაცილებით დაბალ შეფასებას იღებს, ვიდრე ის, ვინც სხვისი აზრების მიმთვისებელია. ეს საგანგაშო პრობლემაა, რომელიც ძირეულად ეწინააღმდეგება შეფასების პრინციპებს – სანდოობას, ობიექტურობასა და გამჭვირვალობას  და ისევე უგულებელსაყოფია, როგორც მისი მესაფუძვლენი უგულებელყოფენ შეფასებაში ყველაზე მნიშვნელოვანს. თუკი მოსწავლეს საკუთარი ცოდნის შეფასების მიმართ სამართლიანობის გრძნობა არ ჩამოუყალიბდება, იგი დაბალი თვითშეფასებისა და მოტივაციის კლებისთვისაა განწირული. ეს კი, ყველამ ვიცით, რომ სწავლის შედეგებზე სავალალოდ მოქმედებს.

უცხოური შემთხვევა

ზემოხსენებულმა განათლების მკვლევრებმა, პოლ ბლეკმა და დილამ უილიამმა, ნაშრომში  – „შავი ყუთის შიგნით: სტანდარტების ზრდა სასკოლო შეფასებისას“[1] – „შეფასების“ ცნება სწორედ შეფასების მეხსიერებას დაუკავშირეს, ასევე მასწავლებლისა და მოსწავლეების მიერ შესრულებულ აქტივობათა მთელ წყებას, რომელიც მასწავლებლებისათვის სასწავლო აქტივობების მოსარგებად საჭირო ინფორმაციას წარმოადგენს. მათი აზრით, ასეთი შეფასება „ფორმატული“ ხდება, როდესაც არსებულ მონაცემებს მოსწავლეების საჭიროებების მიხედვით სწავლის ადაპტაციისათვის იყენებენ.

მკვლევრები ფორმატული შეფასების მთავარ მიზნად ისეთი ინფორმაციისა და მონაცემების მოპოვებას მოიაზრებენ, რომლებიც მოსწავლეებს საგანმანათლებლო მიზნების მისაღწევად დაეხმარება. მათი აზრით, სწავლების სტანდარტების ზრდა ნაციონალური პრიორიტეტი უნდა იყოს და მთავრობები ძალას არ უნდა იშურებდნენ სასურველი შედეგების მისაღწევად, თუმცა რეფორმებს სასურველი შედეგები არ მოჰყვება, რადგან  ასეთი შეფასება ფორმალური ხდება, როდესაც არსებულ მონაცემებს მოსწავლეების საჭიროებების მიხედვით სწავლის ადაპტაციისათვის ნაკლებად იყენებენ. საგანმანათლებლო მიზნების მისაღწევად კი სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა სწავლების პროცესის და ამ პროცესში ჩართული პირების საქმიანობის (სწავლა-სწავლება) შესახებ   დადებითი თუ არც ისე დადებითი ინფორმაციის შეგროვება და ანალიზი. იგი მოსწავლეებს და მასწავლებლებს ერთნაირად დაეხმარება შედეგების გასაუმჯობესებლად. სწორედ ეს განიხილება  ფორმატული შეფასების მთავარ მიზნად და წარმატების წინაპირობად.

მეოცე საუკუნის 90-იანი წლებისთვის ახალმა კონცეფციამ ევროპასა და ამერიკაშიც საკმაოდ მოიკიდა ფეხი. წინა საუკუნის ბოლოს, დიდ ბრიტანეთში, შოტლანდიის, ინგლისის, უელსის და ჩრდილოეთ ირლანდიის განათლების პროფესორთა ჯგუფმა შეფასების რეფორმის ჯგუფი ჩამოაყალიბა. მათი ნაშრომის შედეგად კვლევა, ლიტერატურა და საკონფერენციო ჩანაწერები წარმოიშვა, რაც ფორმატული შეფასებისა და სწავლისათვის შეფასების საფუძველს წარმოადგენს.  ყურადღება გაამახვილეს შეფასებაზე, როგორც კლასში აწმყოში მიმდინარე პროცესზე, მათი თქმით, ფორმატული შეფასება არის „მონაცემების მონახვისა და დამუშავების პროცესი, რომელსაც მოსწავლეები და მასწავლებლები გამოიყენებენ, რათა დაადგინონ რას სწავლობენ მოსწავლეები, სად უნდა მივიდნენ და რა არის საუკეთესო მისასვლელი გზა“ (ARG, 2006). ამ განმარტების თანახმად, სწავლა სამეტაპიანი პროცესია:

• პირველი ეტაპი მოსწავლის მიერ საბოლოო მიზნის მისაღწევ გზაზე უკვე ნასწავლის დადგენას მოიცავს.
• მეორე ეტაპი მოსწავლის მიერ სასწავლო მიზნის გაცნობიერებას გულისხმობს,
• ხოლო ბოლო ეტაპი შედეგამდე მისაღწევი სტრატეგიის არჩევა ან უკვე გამოყენებული გზის ამოცნობაა.

ამ სამ ეტაპს ასევე უკუკავშირის, ზემოთ კავშირისა და წინ კავშირის სახელითაც მოიხსენიებენ (Hattie 2009).

დიდი ხანია, რაც სასწავლო მიზნების ამოცანების ანალიზი სსსმ მოსწავლეების სწავლის მხარდამჭერ მეთოდად აღიარეს (Courtade, Browder, Spooner  & Dibiase 2010, Eng & Rose, 2012).  ბევრი მკვლევარი და პრაქტიკოსი ფორმატული შეფასების უპირატესობას ვიგოტსკის სკაფოლდინგის (1978) მეთოდით ხსნის. მათი დაკვირვებით, მოსწავლეები უკეთ მაშინ სწავლობენ, როდესაც მოსწავლე აქტივობებში სხვა, მასზე კომპეტენტურ და მცოდნე, ან განსხვავებული კომპეტენციების მქონე მონაწილეებთან ერთად ერთვება. საკლასო ოთახში მასწავლებლები და თანატოლები დამხმარე მონაწილეების როლს ასრულებენ. ამ პროცესის ყველა მონაწილე იდეებისა და თვალსაზრისის გაზიარებით სწავლობს.

ევროპელი და ამერიკელი განმანთლებლები თანხმდებიან, რომ შეფასებას ყოველთვის უნდა მოჰყვებოდეს მასწავლებლის პედაგოგიური მეთოდების ცვლილება. ჩვენშიც და უცხოეთშიც მოსწავლეები ხშირად აღნიშნავენ, რომ მასწავლებლები იშვიათად მიუთითებენ გამოსწორების გზებს და ძალიან იშვიათად ახდენენ ხარისხიანი სამუშაოს დემონსტრირებას. „როდესაც მხოლოდ სწავლისთვის ვაფასებთ, მასწავლებლის მიზანია, მოსწავლემ მიიღოს კონკრეტული ცოდნა სასწავლო მიზნის შესახებ და მასწავლებელი დაეხმაროს ამ მიზნის მისაღწევად. მაგალითად, დასწავლის უნარის დაქვეითების მქონე ზოგიერთი მოსწავლისათვის სასწავლო მიზნის შესახებ ინფორმირება შეიძლება განხორციელდეს წერილობითი ფორმით, ნათლად გამოხატული მიზნების სახით. შეხსენებისათვის აღნიშნული ფორმით ჩამოყალიბებული მიზნები მოსწავლეებს გაკვეთილიდან გაკვეთილამდე  დააქვთ“[2].

შეკითხვაზე: არსებობს თუ არა იმის დამამტკიცებელი მონაცემები, რომ ფორმატული შეფასება სტანდარტებს აუმჯობესებს? – ორასი კვლევითი ნაშრომის განხილვის შედეგად ბლეკის და უილიამის პასუხი გამოკვეთილად დადებითია და მათი პოზიციის მტკიცედ სჯერა არაერთ ავტორს. ეს პოზიცია კი შემდეგია: ფორმატული შეფასების კულტურის დანერგვისა და დამკვიდრებისთვის მასწავლებელს ხარისხიანი გაძღოლა სჭირდება, რადგან ფორმატული შეფასების დანერგვა იმთავითვე გულისხმობს კლასში არსებული სასწავლო გარემოს ცვლილებას. გამოცდილება აჩვენებს, რომ კლასებში, სადაც მასწავლებელი ყოველდღიურ პრაქტიკაში ინტეგრირებულად აფასებს, მოსწავლეები უფრო აქტიურად ერთვიან სწავლისა და შეფასების აქტივობებში. იმისათვის კი, რომ ვასწავლოთ სწავლა, საჭიროა მიეწოდოთ ჯეროვანი უკუკავშირი. ამას მხოლოდ მასწავლებელი არ ასრულებს. აქტიური მონაწილეობის მეშვეობით, შეფასების გამჭვირვალე კრიტერიუმების არსებობის პირობებში, მოსწავლეები თანატოლების სამუშაოს აკვირდებიან და სასარგებლო უკუკავშირს იძლევიან. გარდა იმისა, რომ კრიტერიუმი წარმატების ინდიკატორია, ჯერ არმიღწეული მიზნების შემთხვევაში, ის ყურადღების ფოკუსსაც წარმოადგენს. მკვლევრების აზრით,   საგანმანათლებლო გეგმებისადმი ასეთი გაფართოებული მიდგომა ძალიან მნიშვნელოვანია. ზოგიერთი მოსწავლისათვის საგანმანათლებლო გეგმა შესაძლოა მათი უნარებისაგან დაშორებული და, აქედან გამომდინარე, მიუღწეველი იყოს. როდესაც მიზნის მისაღწევი გზები ნათელი, მკაფიო და ხელმისწვდომია, მოსწავლეებისათვის ამოცანები უფრო რეალისტური ხდება.

გვირჩევენ, ვიგოტსკის მიდგომებზე დაყრდნობითა და შემაჯამებელი ტექნიკის გამოყენებით, მასწავლებლები, მოსწავლეების  განვითარების უახლეს ზონას მივუახლოვდეთ. ვიგოტსკის მიხედვით, განვითარების უახლესი ზონა მოსწავლის უნარებისა და ცოდნის ნამდვილი პოტენციალის მატარებელია. და რადგან  სკაფოლდინგის კონცეფციას  დასწავლის სოციალურ­კოგნიტური თეორიაც უჭერს მხარს, მხოლოდ სწორი ან არასწორი პასუხის გაცემა საკმარისი არ არის (Bandura, 1986). საჭიროა დიალოგი, ანალიზი და ბავშვებისთვის იმის გაგებინება, რომ  ცუდი შედეგების მიღწევისას დაშვებული შეცდომებისა და სტრატეგიის გარჩევა უკეთესი შესრულების  საწინდრად მიიჩნევა.

შეფასება მეტაკოგნიტური პროცესია. ამ პროცესის წამოსაწყებად კი საჭიროა ცნებების, სწავლის შესაძლო სტრატეგიების, წარმატებული შედეგისათვის საჭირო რესურსების და ამოცანის ამოხსნისას წინა გამოცდილების გათვალისწინება, თეორიული გამოწვევის ამოხსნისათვის მოსწავლეების მიერ სხვადასხვა სტრატეგიებისა და რესურსების გამოყენებაზე ფიქრი. უცხოელი ექსპერტები თანხმდებიან, რომ ფორმატული შეფასებისას შესრულების დონეს აუმჯობესებს:

• შექებისა და მაღალი ნიშნების მსგავსი დადებითი განმამტკიცებლები;
• დასწავლის სოციალურ­კოგნიტურ თეორიაზე დაფუძნებული, მოსწავლის ოპტიმალურ დასწავლაზე მიმართულ ამოცანებზე მუშაობა;
• ცოდნა მოსწავლეების წინსვლისა და სირთულეების შესახებ მათი წინასწარ გამოუცნობი და ყოველი მოსწავლისთვის განსხვავებული საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად;
• დიალოგური შეფასება, რაც სასარგებლო უკუკავშირის გაცემაში გვეხმარება;
• მოსწავლის ნებისმიერი მოსაზრების საპასუხოდ, თუნდაც ისეთის, რომელიც უადგილოდ ან სულელურად გვეჩვენება, აზრიანი უკუკავშირი;
• უკუკავშირის გააზრება (მეტაკოგნიცია), რაც დროს მოითხოვს.
• მოსწავლეების მიერ მათი ნააზრევისა და მასწავლებლისაგან წამოსული უკუკავშირის გარშემო დისკუსია. ამ დროს უნარის განვითარებისა და კომპეტენციის უფრო მაღალი დონის მიღწევა ხდება. დროის დაზოგვის მიზნით, ამ წამოწყებაში საჭიროა თანატოლების ჩართვა;
• დაგეგმარებისა და შეფასების პროცესში მასწავლებლისა და მოსწავლის თანაბარი ჩართულობა (ენგი და როუზი, 2012);
• მოსწავლისათვის მისაღწევი და არა მიუღწეველ მოთხოვნების წაყენება[3] (Cefai and Cooper, 2010);
• მთელ ამ პროცესში დაუშვებელია მოსწავლეთა აზრის უგულებელყოფა.
• ინტერაქტიული სწავლა და სწავლება, რაც მოსწავლეს ინიციატივის გამოჩენისა და ავტონომიისაკენ უბიძგებს (Beuhl, 2009);

სწორედ ამ თეორიებთან შეთანხმებით გამოყოფენ ფუნქციებს, რომელსაც ფორმატული შეფასება ემსახურება. ფორმატული შეფასების მეშვეობით ხდება მოსწავლეების იმ წარმოდგენის განმტკიცება/გაუმჯობესება, რომელიც სასწავლო მიზნებს შეესაბამება. უკუკავშირი მოსწავლეებში ახალი ინფორმაციის ცოდნაში გადატანასა და მოტივირებას ემსახურება. მოსწავლეების თვითშეფასების ფორმატული უკუკავშირი მასწავლებელს ხელს უწყობს უკეთ გაიცნოს მოსწავლეები, გააძლიეროს მათი შესრულების დონე და დაინახოს  სწავლების მორგების ეფექტური გზა.

მასწავლებლები ხშირად ხვდებიან ისეთ მოსწავლეებს, რომლთა სწავლებაც ტრადიციული მიდგომებით გამოწვევას წარმოადგენს. ბევრად უფრო მოსალოდნელია, რომ მასწავლებელი შეცვლის თავისი სწავლების სტილს, ვიდრე ინდივიდუალური მოსწავლე  – დასწავლის სტილს. მასწავლებლის მიერ არჩეულ მიდგომაზე მასალის მორგება ხშირად უშედეგოა, რადგან არ ხდება იმის გაცნობიერება, რომ მიუხედავად მოსწავლეების უნარისა ისწავლონ, ეფექტური სწავლისათვის მათ საკუთარი მიდგომების მონახვა სჭირდებათ. ინდივიდუალურობის აღიარება წარმატებული მასწავლებლის ერთ­ერთი მთავარი მახასიათებელია (ენგი და როუზი, 2012). ამ პრინციპების გათვალისწინებით, სწავლისათვის შეფასების შემდეგ მახასიათებლებს გამოყოფენ:

• მოპოვებული ინფორმაცია მასწავლებელს ეხმარება თავად დაეხმაროს მოსწავლეს სწავლაში შემდგომი ნაბიჯების გადადგმაში;
• დაეხმარება მოსწავლეებს დაეხმარონ ერთმანეთს სწავლაში შემდგომი ნაბიჯების გადადგმაში;
• დაეხმარება მოსწავლეებს დაეხმარონ საკუთარ თავს სწავლაში შემდგომი ნაბიჯების გადადგმაში (Wiliam, 2011[4]).

შეფასების რეფორმის ჯგუფი გამოყოფს 10 პრინციპს, რომელსაც უნდა დაეფუძნოს სწავლისთვის და არა მხოლოდ შეფასებისთვის შეფასება. ესენია:

1. ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, როგორ სწავლობენ მოსწავლეები;
2. მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საკლასო პრაქტიკაში;
3. მნიშვნელოვანი პროფესიული იარაღია;
4. არის კონსტრუქციული;
5. აღვივებს მოტივაციას;
6. ავითარებს მიზნებისა     და       კრიტერიუმების      გაცნობიერებას;
7. ეხმარება       მოსწავლეებს            გაიგონ,          როგორ           იმუშავონ      უკეთ;
8. ავითარებს თვით და       თანატოლების          მიერ   შეფასებას;
9. აღიარებს ყველანაირ    სასწავლო      მიღწევას (ARG, 2006).

ცხადია, სკოლას ბავშვების განათლების, ცოდნისა და უნარების დაგროვების გარდა სხვა მიზნებიც გააჩნია. თუმცა უდავოა, რომ სწავლა სკოლის მნიშვნელოვანი ნაწილია. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია ეფექტური სწავლის ყველა შესაძლო გზის გაკვლევა და ისეთი აქტივობებისაგან თავის არიდება, რომლებიც ხელს არ უწყობს ან ხელს უშლის სწავლას.  გამოცდილი სპეციალისტები შეჯამებით ტესტებისაგან თავის არიდებასც კი გვირჩევენ. ამის მიზეზად ასახელებენ მრავალ მონაცემს „მოსწავლეების დიდ ნაწილში შეჯამებითი ტესტების დემოტივაციისა და სწავლებისათვის განკუთვნილი დროის არაეფექტური ხარჯვის შესახებ. თითქმის არ არსებობს იმის დამამტკიცებელი მონაცემები, რომ ტესტები ხელს უწყობს გრძელვადიანი უნარებისა ან კომპეტენციის გაზრდას, თუმცა უამრავი კვლევა ადასტურებს, რომ ფორმატული შეფასება სასწავლო შედეგებზე  დადებითად მოქმედებს“ (Black and Wiliam, 1998; Black et al., 2003; Hattie, 2008[5]).

იმისათვის, რომ სწავლისათვის შეფასება საკლასო ოთახში წარმატებით გამოვიყენოთ, ხუთი პირობა უნდა დაკმაყოფილდეს (Engh, 2011[6]). მასწავლებელი უნდა:

1. ავლენდეს კურიკულუმით გათვალისწინებული პროფესიული კომპეტენციის ღრმა ცოდნას;
2. ყურადღებას ამახვილებდეს სწავლაზე;
3. იცოდეს, როგორ განავითაროს კარგი და პოზიტიური ურთიერთობა ყველა მოსწავლესთან;
4. იცოდეს, ცოდნის რა ეტაპზე იმყოფებიან მისი მოსწავლეები;
5. იცოდეს, როგორ უხელმძღვანელოს თითოეული მოსწავლის წინსვლას.

თვითშეფასების ფორმატი:

„ხილვადი სწავლის“ პრინციპი

ახალ ზელანდიაში მცხოვრებმა ჯონ ჰეტიმ სწავლების დროს „ხილვადი სწავლის“ პრინციპი გამოიყენა. მასწავლებლისათვის ხილვადი ხდება მოსწავლეების მიერ ნასწავლი სტრატეგიების და პროფესიული ტერმინების გამოყენება, როდესაც მოსწავლეები დავალების შესრულებისას საუბრობენ. დისკუსიაში მონაწილეობის, ამოცანის ამოხსნის და წერითი დავალებების მეშვეობით მასწავლებელი აზროვნების უნარს „ხედავს“. ინკლუზიურ საკლასო ოთახში აუცილებელია მოსწავლის მიერ მიღებული ცოდნისა და გააზრებული ინფრომაციის  სხვადასხვა გზით გამოხატვის შესაძლებლობის უზურუნველყოფა. მაგალითად, თუკი ისტორიული მოვლენის შესახებ ცოდნის გამოსახატავად კლასის მოსწავლეთა უმეტესობას მოკლე ესეს დაწერა ევალება, კითხვის პრობლემების მქონე მოსწავლემ შესაძლოა იგივე ცოდნის გამოსახატავად აუდიო ჩანაწერი გამოიყენოს. მასწავლებლის ფუნქციაა ისტორიული მოვლენის შესახებ არსებული ცოდნის შეფასება და არა – წერის უნარის შეფასება.  წიგნიერების მაღალი დონე, რა თქმა უნდა, უპირატესობაა, მაგრამ ამ სფეროში ნაკლები უნარის არსებობა მოსწავლეს ცოდნისა და გააზრებულის გამოხატვაში ხელს არ უშლის.

ფორმატული შეფასების „მოძრაობის“ მიხედვით, ინფორმაციის შეგროვებით, მისი განხილვითა და შედეგად სასწავლო აქტივობების გაუმჯობესებით მხოლოდ მასწავლებლები კი არა, მოსწავლეებიც კავდებიან. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ უკუკავშირს მოსწავლეების ნამუშევარში არეკლილი ცოდნაც წარმოადგენს. მასწავლებელმა თავისი სწავლების მეთოდი ამ უკუკავშირზე დაყრდნობით უნდა შეცვალოს.

ფორმატული შეფასებას განიხილავენ, როგორც დიდაქტიკურ მიდგომას, რომელიც აერთიანებს კარგ სწავლებასა და ხარისხის შეფასების პრაქტიკას. ის კლასის სასწავლო კულტურისა და მოსწავლის სწავლის შედეგის გათვალისწინებით მასწავლებლის სწავლების გაუმჯობესებას გულისხმობს. ის გარკვეულ დიდაქტიკურ პრაქტიკას აღწერს, რომლის მიზანია, გააუმჯობესოს როგორც მასწავლებლის უნარი, მოარგოს სწავლების ტექნიკა მოსწავლეების საჭიროებებს, ისე მოსწავლეებს დაასწავლოს აზროვნებისა და სწავლების სტრატეგიის შემუშავების უნარი.

და რადგან ეს მისაღწევი, შესაძლებელი და არცთუ რთულად განსახორციელებელია, ამიტომაც მიჩნეულია, რომ „შავ ყუთში“ ყველაზე მთავარი სწავლისთვის და არა შეფასებისთვის  შეფასებაა  და  ეფექტური სწავლების სწორედ ასეთი მრავალი „გულია“ საჭირო იმისთვის, რომ მნიშვნელოვნად ავამაღლოთ სწავლის ხარისხი და გავზარდოთ სტანდარტი; რომ უკვე თუნდაც დახურული ყუთიდან ყოველ ჯერზე, როცა კი მივაშურებთ, მრავალი ნათელი მოგონება,  სწორი აზრი და გეზი  გამოჩნდეს სამართლიან მოტივატორად წარმატებისკენ მიმავალ გზებზე.

[1] Black and Wiliam, „Inside the Black Box”. 1998

[2] კნუტ როარ ენგი რიჩარდ როუზი, შეფასება განათლებისთვის,  2012, 29-30.

[3] Cefai, C., & Cooper, P. (2010). Students without voices: the unheard accounts of secondary school students with social, emotional and behaviour difficulties 25 (2) European Journal of Special Needs Education , 183–198

[4] Williams, D. (1994). Somebody, Somewhere. Sydney: Doubleday

[5] Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational research, 7 (1), 81–112.

[6] Engh, R. (2011). Vurdering for læring i skolen (Assessment for learning in Schools). Kristiansand. Høyskoleforlaget.

ზამთრის დილაა. მარნეულში ჩავედი. საშინლად წვიმს. დეკემბრის დასაწყისია. ტყვიისფერი ღრუბლებია, საითაც არ უნდა გაიხედო. მე და ჩემი თანაპროექტელი მივდივართ. ის უკვე ასწავლის იმ სოფლის სკოლაში, მე პირველად მივდივარ. სოფლის ავტობუსში ავდივართ და ველოდებით, როდის დაიძვრება. ავტობუსს ლუქი კი დახურული აქვს, თუმცა რაღაც ნაპრალიდან წყალი პირდაპირ იქ წვეთავს, სადაც ჩვენ ვსხედვართ.

ზვიადი მაშინ გავიცანი, ჩვენ უკან სკამზე რომ დაჯდა, ჩანთა დადო და მომესალმა. ტელეფონით მანამდე რამდენჯერმე ვესაუბრე. ოჯახი მომიძებნა, სადაც უნდა მეცხოვრა. ნახევარი საათის შემდეგ ჩამოვედით ავტობუსიდან და სკოლისკენ სოფლის ტალახიან გზას გავყევით. ღმერთო, რა ცუდი შეგრძნება მქონდა მაშინ. რამდენიმე თვით ადრე ვფიქრობდი, რომ არასდროს დავბრუნდებოდი სოფლის სკოლის მასწავლებლად. მერე უცბად ძალიან მომინდა ეს საქმე და დავბრუნდი. და აი, იმ მომენტში, როცა საშიანელი დღის ასეთივე ამინდში უცხო სოფლის ორღობის ტალახში მივაბიჯებდი და ვიცოდი, რომ იქ კიდევ ორი წელი უნდა გამეტარებინა, ძალიან ცუდ ხასიათზე ვიყავი, თუმცა ვცდილობდი არავის შეემჩნია.

სკოლა რა, ერთი პატარა შენობაა, ორსართულიანი. სასწავლო პროცესი მხოლოდ პირველ სართულზე მიმდინარეობს. ზემოთ არცერთ საკლასო ოთახს არ აქვს ფანჯრები ან კარი, შიგნით აწვმის და ათოვს. მხოლოდ ერთი ოთახია დახურული ბუნებრივი ამბებისგან და იქ ზვიადს აქვს მოწყობილი თავისი ოთახი, სადაც შესვენებების დროს ადის, ჩამოჯდება და შემდეგი გაკვეთილისთვის ემზადება ან ფიქრობს, ან ტელეფონზე საუბრობს. მოკლედ, იქ შეუძლია განმარტოვდეს. თუმცა ახლა უკვე მეც იქ ვარ და ერთად უნდა გავიყოთ სიცივე, გაზაფხულის მარნეულის სიცხე, პრობლემები, აზრები.

სკოლაში ძნელად თუ გაარჩევ, რომ რამდენიმე ათწლეულის წინ ლურჯად ყოფილა შეღებილი კედლები. მხოლოდ ერთი ოთახია, პირველი კლასის ოთახი, სადაც ქაღალდებისგან გამოჭრილი და გაფერადებული პეპი გრძელი წინდა, კარლსონი, კალის ჯარისკაცი, მიკი მაუსი, პეპლები, ქართული ანბანის ასოები და ციფრებია მიკრული. ჭერიდან სხვადასხვა ფერის ვარსკვლავები, მზეები ეშვება. და ბავშვებსაც სახალისო სახელები ჰქვიათ.

ზვიადი ამ სკოლაში მხოლოდ პირველ კლასს ასწავლის, შემდეგ კი ამავე სოფლის სხვა სკოლაში მიდის უფროსკლასელებთან. ყველა სასწავლო დღეს ჯერ მანქანით მინიმუმ სამოცს, შემდეგ კი ფეხით ოთხ-ხუთ კილომეტრს გადის. მშობლები აფხაზეთის ტერიტორიაზე ჰყავს და იშვიათად ახერხებს მათთან ჩასვლას. თვითონ უკვე ათ წელზე მეტია მარნეულში ცხოვრობს.

მოკლედ, ის ორ წელი, როცა მე ძალიან ცუდი მასწავლებელი ვიყავი, ერთადერთი, ვინც მეხმარებოდა, რომ სულ არ დამეტოვებინა სამსახური, ზვიად ფიფია იყო. ისიც თავისივე პრობლემებით, გაუარესებული ჯანმრთელობით, გადაღლილობით, მხიარულებით, ზუსტად ისეთივე ადამიანი იყო, როგორც მე. თუმცა ყოველთვის მიკვირდა, როგორ ახერხებდა ეს ყველაფერი თავის პროფესიაზე არ ასახულიყო, ჩემგან განსხვავებით.

ერთხელ მითხრა, იცოდე, ჩემზე არაფერი დაწერო, როგორც გურამზე წერდი ჯავახეთშიო. არ ვიცი, ამ ბლოგს თუ წაიკითხავს, რას იტყვის, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, როცა ზამთრისპირი დადგება, ის გზა ისევ ატალახდება, ზვიადი წვიმაში წავა სკოლისკენ და ეს ბლოგი გაახსენდება. ერთხელ მაინც მეც შევძლებ გავამხნევო და ვუთხრა, რომ, მიუხედავად ძალიან დიდი სირთულეებისა, რაც სოფლის სკოლის მასწავლებელს ხვდება, ყველაფერი მაინც კარგადაა. იქ, კედლებჩამოხეულ ოთახებში მას ყოველთვის ელოდებიან პირველკლასელი ვუსალი, რაშადი. დგანან და ელოდებიან ახალ სიტყვებს, ახალ გმირებს კედლებზე, ახალ საჩუქრებს წვიმიდან მოსული მასწავლებლის ხელებში.