ადამიანი მარადიული მგზავრია _ წუთისოფლიდან ზესთასოფლისკენ მიმავალ გზაზე დამდგარი. გზა იმდენია, რამდენი `მეც~ არის ყოველ პიროვნებაში. ეს გზები წარმართავენ მის ხორციელ-სულიერ განვითარებას. ფიზიკური განვითარება მატერიალური სამყაროს კანონებს ემორჩილება და დროშია შეზღუდული, სულიერი განვითარება კი თავისუფალია და დრო-სივრცეს არად დაგიდევთ. ნებისმიერი მხატვრული ნაწარმოები, სიმბოლურად, გზაა, რომელიც მკითხველის გულისა და გონებისაკენ მიიკვლევს გზას და რამდენად მიაღწევს საწადელს, ეს არა მხოლოდ მხატვრული ტექსტის ღირებულებაზეა დამოკიდებული, არამედ მკითხველის მზაობასა და დროზე, რომელიც ნაწარმოებს გარკვეულ კონტექსტს უქმნის.
თამაზ ბიბილური თავის რომანში `შვიდი ხმისა და ტოროლასათვის~ გზის თავისებურ მხატვრულ მოდელს ქმნის, რომელიც, უპირველესად, ადამიანის სულიერ განვითარებას წარმოაჩენს. მის მხატვრულ სისტემაში ირეკლება ლიტერატურულ-ფილოსოფიური გამოცდილება, რომელიც მითოსური და ბიბლიური ტექსტების ცოდნას ემყარება. გზის სხვადასხვა მხატვრული მოდელი კი იმისთვის იქმნება, რომ მკითხველმა შეძლოს ჩასწვდეს ადამიანის ამქვეყნად არსებობის აზრს.
`სამყარო მართლაც ისევ სავსეა იდუმალებით და მიუწვდომლობით, მომავალ საუკუნეთა ადამიანი, თუ დედამიწამ კიდევ გასძლო, აუცილებლად უდიდესი მისტიკოსი იქნება~, _ ასე ფიქრობს `ამბების მთხზველი~ ამ რომანში. თვითონ მწერალი სწორედ ასეთ `მისტიკოსად~ წარმოგვიდგება და ქმნის, უპირველესად, მისტიკას ჩალაურისას, სადაც რომანის პერსონაჟები მიდიან.
ამ რომანშიც მთავარი მაინც ორი გზაა, რომლებიც ერთმანეთს გადაკვეთენ და ქმნიან ჯვარსახოვნებას. რევაზ სირაძემ საგანგებოდ გამოიკვლია ჯვარსახოვნების მხატვრული ფენომენის არსი, რომლის მიხედვითაც, `ტექსტის ჩვეულებრივ მდინარებაში მისი ამქვეყნიური შინაარსია, ხოლო მისსავე სიღრმეში არის სულიერი შინაარსი, რომელიც ჯვრის ვერტიკალს შეესაბამება. ამას სწვდება მკითხველის ზეცნობიერება~ (რევაზ სირაძე). რომანის გმირები მატერიალურ სამყაროში გადაადგილდებიან, მრავალგვარ ხიფათს გადალახავენ და მაინც მიაღწევენ ჩალაურამდე, თანვე შინაგანად იცვლებიან, საკუთარ თავსა და სამყაროს უფრო ღრმად შეიმეცნებენ, საკუთარი არსებობის გამართლებას პოულობენ.
რომანის მთავარი გმირები ჩალაურისკენ მიემართებიან. ისინი შვიდნი არიან, რადგან სწორედ რიცხვი შვიდი გამოხატავს სრულყოფილებას _ ღმერთმა ხომ შვიდ დღეში შექმნა სამყარო. სხვადასხვა კულტურასა და რელიგიაში რიცხვი შვიდი საკრალური ციფრია და ამიტომაც ლიტერატურაში ხშირად გხვდება ეს ციფრი სიმბოლური მრავალმნიშვნელოვნებით. შვიდი ხმა, რა თქმა უნდა, უპირველესად, უნიკალურ, ქართულ ხალხურ შვიდხმიან სიმღერებს გვახსენებს. თუმცა რომანის არც ერთი პერსონაჟი უშუალოდ მუსიკასთან დაკავშირებული არ არის, მაგრამ მთლიანობაში მკითხველს აქვს პოლიფონიურობის განცდა, რასაც ქმნის თხრობის რიტმი, მოვლენათა განვითარების დინამიკა. რომანი ფერადოვნებითაც გამოირჩევა, მწერალს საოცარი შეგრძნება აქვს ხაზისა და ფერისა, ამიტომაც ეს შვიდი პერსონაჟი ცისარტყელას შვიდი ფერივითაა, რომლებიც ერთმანეთს ავსებენ და განაპირობებენ. `ჩალაური მოგონილი არ არის. ჩალაური არსებობს და იარსებებს მანამდე, სანამ არსებობს კაცთა მოდგმა~.
მაინც რა არის ეს ჩალაური, რომელსაც მწერალი წარმოაჩენს, როგორც მარადიულობასთან წილნაყარს. ის არსებობს, როგორც ოცნება და ილუზია, წარმოსახვითი სივრცე, სადაც თავს იყრიან მატერიალური თუ სულიერი გზები. თავს იყრიან და მერე ერთ გზად ერთიანდებიან, გზად, რომელსაც ადამიანის თვალი (გონებისა და სულისა) ვეღარ სწვდება. ჩალაურამდე კი ცხოვრებისეული გზაჯვარედინებია, წამოდგომა და დაცემა, სასოწარკვეთილება და იმედი.
`ჩალაური ყველაფერია: ჩვენი ხსოვნა, ჩვენი მოგონება, ჩვენი წარსული. ვიდრე ჩალაური გახსოვს, არაფრისა არ უნდა გეშინოდეს. ყველას თავისი ჩალაური აქვს, ყველანი ჩვენი ჩალაურიდან მოვდივართ. მოვდივართ არხეინად გალაღებულნი და არის ერთი დრო, სიჭაბუკის დრო, როცა აღარც კი გვახსოვს, რომ ჩალაურიდან წამოვედით. ეს ხანმოკლე დროა… რაც უფრო ვბერდებით და წუთისოფელს ვემშვიდობებით, ჩალაური ჩვენი ხსნა გვგონია. ბოლოს ყველანი, ფიქრით მაინც, აუცილებლად, ისევ ჩალაურში ვბრუნდებით~.
რომანის მიხედვით, ჩალაური მაღლაა, ზეცასთან ახლოს, საიდანაც `ღმერთთან მისასვლელად დიდი გზა აღარ დაგჭირდება~. ასე რომ, ჩალაურისკენ მიმავალი გზა, რეალურ პლანში თვითონ ცხოვრებაა. ყველანი ამ გზას მივყვებით, რადგან თვითონ სიცოცხლეა გზა, გზა სიყმაწვილიდან სიჭაბუკისკენ და სიჭაბუკიდან სიბერისაკენ. თამაზ ბიბილური ერთ ინტერვიუში აღნიშნავდა: `აქ ყველაზე უფრო გზის სიმბოლიკა მხიბლავდა. ყველანი, შვიდივენი და, ალბათ, ტოროლაც, სადღაც მიდიან. ეს დეტალი უკვე თვით კაცთა ცხოვრების მოდელის შექმნის შესაძლებლობას მაძლევდა~.
იტალო კალვინო წერილში `სიმსუბუქე~ პერსევსის მერ მედუზა გორგონას მოკვლის შესახებ მითს წარმოაჩენს, როგორც პოეტისა და სამყაროს ურთიერთობის ალეგორიას. პერსევსი გაქვავებას იმით გადაურჩება, რომ გორგონას კი არა, ბრინჯაოს ფარზე არეკლილ მის სახეს უმზერს, თანაც, ქარსა და ღრუბლებს ეყრდნობა. მედუზას სისხლიდან კი ფრთოსანი რაში, პეგასი შვება. ე. ი. ერთი მხრივ, არსებობს საზარელ არსებათა რეალობა, როგორც ტვირთი და ამ რეალობიდან `არეკლილი სამყარო~, როგორც სიმსუბუქე _ მხატვრული რეალობა.
კალვინოს მთელი კაცობრიობა `სიმძიმემისჯილად~ წარმოუდგება, რომელიც მუდამ ცდილობს სიმსუბუქის მოპოვებას ხელოვნების გზით. მწერლები გამოარჩევენ ერთგვარ `ეგზისტენციალურ პოზიციას~, რომელიც საშუალებას იძლევა, სულიერი, საზოგადოდ, `ცხოვრებისეული დრამა მელანქოლიის გარდა, ირონიითაც შევამსუბუქოთ~.
ამგვარი სიმსუბუქის (`ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქის~ მილან კუნდერასეული `აუტანელი სიმძიმის~კონტექსტით) განცდას იწვევს თამაზ ბიბილურის ზემოთ ნახსენები რომანი, რომელიც შეიძლება, პერსევსის ფარს შევადაროთ, რომლითაც მწერალი იგერიებს მედუზას (რეალობის) შემოხედვას, და არამცთუ გაქვავებას იცილებს თავიდან, არამედ `კლავს~ამ მედუზას მისი მხატვრულ რეალობად გარდაქმნის გზით. ამ რომანში რეალობა კი არ შთანთქავს და სრესს თავისი ტვირთით ადამიანს (რაც ხშირად არის აღწერის საგანი ლიტერატურისა), არამედ უკან იხევს და ქრება, თუმცა არა სამუდამოდ, არამედ მხოლოდ ძალის მოკრებისა და ხელახალი გამოჩენისათვის.
რომანის `შვიდი ხმისა და ტოროლასათვის~ თხრობის რიტმი იმდენად მოწესრიგებულია, რომ ერთბაშადდ იპყრობს მკითხველს. მწერალი ქმნის სამყაროს, კაცობრიობის მიკრომოდელს შვიდი პერსონაჟით, რომლებიც სხვადასხვა სოფელში ცხოვრობენ, სხვადასხვა ასაკისა და განსხვავებული `რეალობის~ მატარებელნი არიან, მაგრამ ისინი ყველანი ერთ წერტილში, გზის ერთ მონაკვეთზე იკრიბებიან განგების ძალით. ეს გზა კი ჩალაურისკენ მიდის.
`ლიტერატურა პლასტიკური ველია, _ წერს ჟერარ ჟენეტი წერილში `ლიტერატურის უტოპია~, _ გამრუდებული სივრცე, სადაც ნებისმიერ მომენტში ყველაზე მოულოდნელი ურთიერთობები და ყველაზე პარადოქსული შეხვედრებია შესაძლებელი~.
ამგვარი `მოულოდნელი ურთიერთობებისა~ და `პარადოქსული შეხვედრების~ ადგილია ჩალაური _ თამაზ ბიბილურის ლიტერატურულ უტოპია. ჩალაური სამოთხის პარადიგმაცაა (გურამ დოჩანაშვილისეულ `ლამაზ ქალაქსაც~ რომ მოგვაგონებს), ხსნის სივრცეა. აქეთკენ მოემართებიან აბრია მახაური, გარსოს დედა, დიდედა ლელა შვილიშვილ ზაზასთან ერთად, კაჭკაჭა დედაბერი, ელისო და გელაც _ ჯერ კიდევ ყმაწვილები, მაგრამ უკვე `საიდანღაც~ გამოქცეულები. ყოველ მათგანს ერთი რამ აერთიანებს _ სწრაფვა ჩალაურისაკენ, თუმცა თითოეულს თავისი მიზეზი აქვს. აბრია მახაურს ჩალაურში შვილიშვილი გიორგი ეგულება და ამიტომაც მიდის იქითკენ, რომ სიკვდილს მისი შემყურე შეხვდეს. უჩვეულო და საოცარი მოტივია, _ მომაკვდავი აბრია ბოლოს ძალას იკრებს, ფეხზე დგება და სიკვდილის შესახვედრად მიდის, მაგრამ თან სიცოცხლის დაუძლეველი წყურვილით. შეიძლება შვილიშვილის ყურებაში გარდაცვალება მას სიცოცხლის სხვა ფორმად გაგრძელებად ესახებოდა. ამის შესახებ არაფერს გვეუბნება `შეთხზული ამბების ავტორი~, რომელიც თვითონაც უხილავი, უსახელო პერსონაჟია, მაგრამ არანაკლები სიმძაფრითა და ვნებით მიუყვება წვიმიან ბილიკებს გადაკარგული ჩალაურისაკენ.
გარსოს დედას სიყვარულით, შვილებივით გაზრდილი ხარები მიჰყავს, რომ არ ჩამოართვან. მის თავგადასავალში ირეკლება XX საუკუნის 30-იან წლებში ჩატარებული კოლექტივიზაციის პროცესი. ელისო, ბიჭისგან მოტყუებული, სირცხვილსა და შიშს გამოექცა. მის ბედში ირეკლება ახალგაზრდა თაობის წინააღმდეგობებით აღსავსე სულისკვეთება, სურვილებისა და შესაძლებლობების კონფლიქტით გამოწვეული ტანჯვა და შფოთი. ოც წელს ქალაქს შეხიზნული ლელა, როგორც იქნა, თავს დააღწევს იძულებით მარწუხებს და მშობლიური ჩალაურისკენ შვილიშვილსაც გამოიყოლებს. რომანში ქალაქი იხატება, როგორც ერთგვარი ჩაკეტილი სივრცე, რომელიც ადამიანის თავისუფალ, სულიერ განვითარებას აბრკოლებს. ქალაქის, როგორც აპოკალიფსური სივრცის, განცდა, ლიტერატურისთვის ნაცნობია. ქალაქი, საზოგადოდ, ცივილიზაციასთან ასოცირდება. ტექნიკის განვითარებამ ადამიანი ბუნებასა და ღმერთს დააშორა, რაც ნიცშეს ხმამაღლა გამოცხადებული `ღვთის სიკვდილით~ დაგვირგვინდა. ნიცშეს `ესე იტყოდა ზარატუსტრაში~ ვკითხულობთ: `ჰე, ზარატუსტრა, აქ დიდი ქალაქია: აქ არაფერი გაქვს საძიებელი, დაკარგვით კი ყველაფერს დაკარგავ. რად მოგისურვებია ამ წუმპეში ჩაფლობა? შეიბრალე შენი ფეხები! უკეთესია შეაფურთხე ქალაქის კარს და გაბრუნდი! აქ ჯოჯოხეთია მწირის აზრებისათვის. აქ დიდ აზრებს ცოცხლად ადუღებენ და ხარშვით ამცირებენ. აქ ლპება ყველა დიდი გრძნობა. აქ მხოლოდ მხმარ მცირე გრძნობათ შეუძლია ხმაურობა… განა ამ ქალაქს დაკლული სულის სიმყრალის ოხშივარი არ ასდის?… განა არ გესმის, რომ სული სიტყვათა თამაშად იქცა… სად სიყვარული აღარ შეიძლება, იქ უნდა გვერდზე ჩავიაროთ~ (ნიცშე, „ესე იტყოდა ზარატუსტრა“). ამგვარ განწყობას ბიბილურის რომანის პერსონაჟის სულიერი მდგომარეობა ეხმიანება. ჩალაურისკენ ბეჯითად მიემართება კაჟკაჭა დედაბერი, სიბერეში, პენსიის დასანიშნად რომ დასჭირდა იმის მოწმე, მისი გარდაცვლილი ქმარი მიხა ნამდვილად მისი ქმარი იყო (ამის დამადასტურებელი ქაღალდი არ არსებობდა). ჩალაურში კი ეგულებოდა ქალიშვილობის დროინდელი მეგობარი, მის ჯვრისწერას რომ დასწრებოდა. ეს თავი გამოირჩევა ცოცხალი იუმორით. დედაბრის ნარატივი გაჟღენთილია იმგვარი სურნელით, რომელიც მხოლოდ სოფლელი, მრავალჭირნახული, ხანდაზმული ქალის მეტყველებას შეიძლება ახლდეს. მწერალი ახერხებს მკითხველი დააჯეროს პერსონაჟთა რეალურობაში. ჩალაურის გზას ადგას გელაც, ერთგული სახედრის საძებნელად წამოსული. ამ თავში ადამიანისა და ბუნების ჰარმონიული ურთიერთობა წარმოჩნდება, როგორც სიცოცხლის მთელი სისავსით განცდის აუცილებელი პირობა.
ეს შვიდი პერსონაჟი იკრიბება მდინარის ნაპირას. ამ მდინარის გადალახვა სიმბოლურად განწმენდას, განახლებას ედარება. ყოველ შემთხვევაში, მისი გადალახვის გარეშე ჩალაურში ვერ მიხვალ თუ მიბრუნდები. `განწმენდისა~ თუ `სინანულის~ მოტივს ამძაფრებს წვიმაც, რომელიც ჩალაურისკენ მიმავალ მგზავრებს რამდენიმე დღე შეაფერხებს. ეს `შეფერხება~ კი ერთმანეთისთვის უცხო ადამიანებს სიყვარულის, ნდობისა და თანალმობის გრძნობით დააკავშირებს.
ეს შვიდი ადამიანი შეიძლება გავიაზრთ, როგორც ერთიც (სხვადასხვა გამოვლინებაში), გამთლიანებული, მარადიულ განზომილებაში შესასვლელად გამზადებული. ერთად შეკრებილი `შვიდი ხმა~ ჰარმონიულობისა და სრულყოფილების სიმბოლოა. ამ შვიდ ხმაში ერთიანდება მიწა და ცა, სულიერი და უსულო, მატერიალური და წარმოსახული. ასე რომ, რომანის სახელწოდება `შვიდი ხმისა და ტოროლასათვის~ შეიძლება გავიაზროთ, როგორც `ჰიმნი~ სიცოცხლისათვს, თანვე სიკვდილისათვის და, აქედან გამომდინარე, სამყაროსათვის. და, რაც მთავარია, `სიცოცხლის რომანტიკისათვის~, რომლის მარადიულობისაც სჯეროდა მწერალს და მკითხველის დარწმუნებასაც ცდილობდა. სწორედ ამიტომაც წარუმძღვარა რომანს შონ ო კეისის სიტყვები: `სანამ ამოდის თუ ჩადის მზე, სანამ მიიქცევა და უკუიქცევა ზღვა, სანამ გალობენ ფრთოსნები და ყვავილები ყვავიან, სანამ იდგებიან მთანი, სანამ ბიჭს კლავს გოგოს სურვილი, ხოლო გოგოს სურს, სასურველი იყოს, მანამ არ ჩაქრება სიცოცხლის რომანტიკა~.
მთელი რომანი სწორედ მზის ამოსვლა-ჩასვლაა, ოღონდ ყოველ დღეს განსხვავებული ფერითა და სურნელით. ამ `ფერადოვნებას~ აღმქმნელი სჭირდება, თამაზ ბიბილურისთანა `მთხზველი ამბებისა~. რომანში შვიდი თავია შვიდი დამოუკიდებელი ნოველასავით: `სიტყვები~, `შოპენის ბალადა~, `შიში~, `მოწმე~, `პოეტის სიკვდილი~, `სახედარი~, `ეპილოგი ჩალაურში~. შვიდი სხვადასხვა ამბავი, როგორც სხვადასხვა `ხმა~ ერთიანი სიცოცხლის სიმღერისათვის~. შვიდ `ადამიანურ~ ხმას ემატება ტოროლას (ცის) ხმა და იქმნება ღვთისგან შექმნილი დაურღვეველი, უნაკლო ერთიანობა.
ჩალაური რომანის პერსონაჟებისთვის ის ადგილია, სადაც სამყაროსთან შერწყმა-გამთლიანება უნდა განხორციელდეს. მწერლისთვის მთავარია არჩევანი _ გადაწყვეტილების მიღება _ ჩალაურში წასვლა. ზოგი ახალგაზრდობაში იღებს ამ გადაწყვეტილებას, ზოგი _ სიბერეში, ზოგი შემთხვევით ირჩევს ამ გზას, ზოგი გააზრებულად. ზოგი აღწევს ჩალაურამდე, ზოგი _ ვერა. ზოგს იღებს ჩალაური, ზოგს _ არა.
ვინ გამოიგონა ჩალაური? `ამბების მთხზველმა~ თუ მან, ვინც `კაცთა მოდგმის მთელ ცხოვრებას თხზავს~. ვინც იგონებს სიტყვებს და თვითონ არის `სიტყვა~. სიტყვა, რომელიც მოიცავს დასაწყისსა და დასასრულს, სიტყვა, რომელიც `პირველითგან იყო სდა სიტყვა იგი იყო ღმრთისა და თანა და ღმერთი იყო სიტყვა იგი~ (იოანე მახარებელი).
თამაზ ბიბილურის აზრით, სიტყვა ყოფილა ის, რითაც კაცის ცხოვრება იწერება, თუნდაც, `თვითონ სიტყვა არ ისმოდეს, არც მართლა იწერებოდეს~. სიტყვის მაგიურ ძალასა და მრავალმნიშვნელოვნებაზე მსჯელობს ბორხესი წერილში `წიგნის კულტის შესახებ~: `მსოფლიო ისტორია _ ეს არის წმინდა წერილი, რომელსაც ჩვენ ვშიფრავთ და გუმანით ვწერთ, და რომელშიც ასევე გვწერენ ჩვენ. შემდეგ ლეონ ბლუა იტყვის: `დედამიწაზე არ არსებობს არც ერთი სულიერი, რომ შეეძლოს თქვას, ვინ არის იგი. არავინ იცის, რისთვის მოვიდა ამქვეყნად, რას შეესატყვისება მისი ქცევა, მისი გრძნობები, აზრები და როგორია მისი ჭეშმარიტი სახელი, მისი წარუდინებელი სახელი წუთისოფლის მატიანეში… ისტორია უზარმაზარი ლიტურგიკული ტექსტია, სადაც იოტებსა და წერტილებს არანაკლები დანიშნულება აქვთ, ვიდრე სტრიქონებსა და თუნდაც თავებს, მაგრამ მნიშვნელობა ერთისა და მეორისაც ჩვენთვის გაურკვეველი და ღრმად დაფარულია~. მალარმეს თანახმად, მსოფლიო წიგნისთვის არსებობს. ლეონ ბლუა ამბობს, რომ ჩვენ მაგიური წიგნის სტრიქონები ვართ, ან სიტყვები, ან ასოები, და წიგნი, რომელიც მარადღე იწერება, ერთადერთია, რაც არის მსოფლიოში, უფრო სწორედ, იგი თვითონ არის მსოფლიო~ (ბორხესი, „ენიგმათა სარკე“).
ასე რომ, მწერალიც და მის მიერ გამოგონილი პერსონაჟებიც `სხვისი~ დაწერილები არიან, ამიტომაც ასე ხშირად თავნებობენ პერსონაჟები, მათ შორის ეს `შვიდნი~, ჯიუტად მიმავალნი ჩალაურისაკენ. მწერალს სურს, მკითხველს დაამახსოვროს ისინი `მდინარის პირას გაკრული სურათით~ _ თანაც, ნაწვიმარ ჭალაში, როდესაც გადაწმენდილი ფერები ხასხასებენ. ისინი ყველანი პოეტები არიან, ოღონდ, როგორც გიორგი ლეონიძე იტყოდა, არა `ქაღალდზე რითმებით მოლპარაკენი~, არამედ პოეტური გულით, პოეტური თვალით და დიდი ოცნებით გასხივოსნებულნი. ეს `დიდი ოცნება~ ჩალაურია, რომლის დევნაში შეიძლება სიცოცხლე გაილიოს.
აბრია მახაურმა ჩალაურში ვერ ააღწია და ისე მოკვდა, შვილიშვილს ვერ უყურა თვალებში, მაგრამ `ამბების მთხზველისგან~ ის მაინც `დასაჩუქრდა~ _ იგი სიკვდილის წამებში ტოროლას შეჰყურებდა და მის გალობას ისმენდა. ცაში მონავარდე ფრინველსა და მომაკვდავ ადამიანს შორის უხილავი ძაფები იბმება. ტოროლაც ეთხოვება სიცოცხლეს თავისი სიმღერით. იქმნება მშვენიერის, ამაღლებულის განცდა. მწერალასც, ალბათ, ეს სურდა, რომანიდან მკითხველის სულსა, გულსა და გონებაში გადადენილიყო `დიდი ოცნება~, ამიტომაც მთავრდება რომანი ამ სიტყვებით: `აბრია მახაურს, სიკვდილს რომ ხვდებოდა, ტოროლას გალობა ჩაესმოდა. იმ წამში კი მზის ერთ პლანეტა დედამიწაზე ამაზე მნიშვნელოვანი არაფერი მომხდარა~.
