გეოგრაფიის სწავლის საჭიროების დანახვა ნებისმიერი თემის განხილვის დროს არის შესაძლებელი. ერთხელ უკვე შემოგთავაზეთ არქიტექტურის კავშირი გეოგრაფიულ ცოდნასთან. ამჟამად გთავაზობთ რუკებსა და სქემებს და რამდენიმე დავალებას, რომელიც დაგეხმარებათ ინოვაციური (შინაარსობრივი) გაკვეთილის ჩატარებაში. მეთოდები თავად შეარჩიეთ. მთავარია, რომ გაკვეთილი იყოს და მაღალ სააზროვნო დონეზე გადიოდეს.

რეგიონალური ტიპოლოგიის სქემის მიხედვით საქართველო დაყოფილია 15 რეგიონად, რომლებიც თავის მხრივ ერთიანდებიან აღმოსავლეთ, დასავლეთ ან მთიანი საქართველოს მხარეებში. კონკრეტული რეგიონები დაყოფილია მსგავსი ხასიათის არქიტექტურის შესაბამისად, მაგ. ქართლი და გარე კახეთი მათი საცხოვრებლების მსგავსების გამო გაერთიანებულია ერთ რეგიონში. ასევე ვხედავთ, რომ მთიანი საქართველო დანაწევრებულია პატარ-პატარა რეგიონებად, ეს გამოწვეულია აქაური საცხოვრებლების არქიტექტურის განსხვავებული ხასიათით, მათი გაერთიანება ერთი ტიპის საცხოვრებლებად ამ შემთხვევაში არამიზანშეწონილია.

საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული რეგიონების რუკა

ამგვარი ტიპოლოგია საშუალებას გვაძლევს გავმიჯნოთ თითოეული რეგიონის არქიტექტურისთვის დამახასიათებელი თვისებები. საჭიროა განვიხილოთ თითოეული რეგიონისთვის დამახასიათებელი კლიმატური მონაცემები: ჰაერის ტემპერატურა, ქარის მახასიათებლები, ჰაერის ტენიანობა, ნალექების რაოდენობა, მზის რადიაცია და ა.შ;

საცხოვრებლის ფორმირებაში მნიშვნელოვანი როლი უჭირავს რეგიონის კლიმატურ მონაცემებს. საქართველოს შედარებით მცირე ტერიტორიაზე არის დედამიწის ზედაპირზე არსებული ჰავის თითქმის ყველა ზონა დაწყებული ნოტიო სუბტროპიკულიდან, დამთავრებული მარადი თოვლისა და მყინვარების ზონით. ჰავის ჩამოყალიბებაში დიდ როლს თამაშობენ სხვადასხვა მიმართულებისა და სიმაღლის ქედები. ადგილობრივ ჰავას ქმნის შავი ზღვა და კავკასიონი. უკანასკნელი საქართველოს იცავს ჩრდილოეთიდან ცივი ჰაერის მასების უშუალო შემოჭრისაგან, ხოლო შავი ზღვა აბალანსებს ტემპერატურის მერყეობას და ხელს უწყობს ნალექების დიდი რაოდენობით მოსვლას, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში.

საქართველო დაყოფილია ორ შუქკლიმატურ რაიონად: I და II შუქკლიმატურ ზონად. I ზონაში წელიწადის 50%-ზე მეტი მოწმენდილი ცა გვხვდება, ხოლო II ზონაში წელიწადის 50%-ზე მეტი მოღრუბლული ცაა. ქვემოთ მოცემულია საქართველოს შუქკლიმატური რაიონირების რუკა (რუკა 2).

მრავალწლიანი დაკვირვების შედეგად საქართველოს თითოეული ქალაქისთვის არსებობს კლიმატური მონაცემები: ჰაერის ტემპერატურა, ტენიანობა, ქარის მახასიათებლები, ნალექების რაოდენობა და ა.შ.

დავალება: ამ მონაცემებზე დაყრდნობით დავადგინეთ, რა გავლენას ახდენდა კლიმატი საცხოვრებლის და რამდენად აკმაყოფილებდა სახლის შემომზღუდავი კონსტრუქციები (კედლები, სახურავი) იმ ნორმატიულ მოთხოვნებს, რომელიც წაყენებულია სამშენებლო კლიმატოლოგიის ნორმებით.

აღმოსავლეთი საქართველო იყოფა: ქართლისა და გარეკახეთის, შიდაკახეთისა და სამცხეთრიალეთის რეგიონებად. აღმოსავლეთ საქართველოსთვის ძირითადად დამახასიათებელია სამშენებლო მასალად ქვის ან ქვისა და აგურის გამოყენება. ეს ძირითადად გამოწვეულია მასალის ხელმისაწვდომობითა და კონსტრუქციულ-ტექნიკური საჭიროებით. ქვა უკეთესად ესადაგება აღმოსავლეთის კლიმატს. სქელი ქვის კედლები კარგად უზრუნველყოფს თბოდანაკარგების შემცირებას. აღმოსავლეთის სახლებში ხშირია ბრტყელგადახურვიანი სახურავები, ამ რეგიონების შედარებით მშრალი და გვალვიანი ჰავა ბრტყელი გადახურვების მოწყობის საშუალებას იძლევა.

გათბობის თვალსაზრისით უპირატესობა ენიჭება კერას, თუმცა ხშირად გვხვდება ბუხარიც, ზოგ შემთხვევაში ბუხარი და კერა ერთად. უმეტეს შემთხვევაში ბუნებრივი განათების მიღებისა და მზით განათების საშუალება არის ერდო.

ერთმანეთისგან განსხვავებულია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის მთიანი რეგიონების საცხოვრისები. აღმოსავლეთ კავკასიონზე (ხევსურეთი, ფშავი, თუშეთი და ა.შ.) სამშენებლო მასალად უმეტესად იყენებენ ფიქალსა და ქვას, სამაჩაბლოსა და დასავლეთ საქართველოს მთიანეთში კი უმეტესად ხმარობდნენ ხისმორებსა და ქვას. ეს განპირობებულია იმით, თუ რამდენად ხელმისაწვდომია კონკრეტული სამშენებლო მასალა ამა თუ იმ რეგიონში.

მთიანი საქართველოს საცხოვრისების შემომზღუდავი კონსტრუქციები (კედლები, სახურავი) მკაცრ კლიმატურ პირობებში სრულყოფილად ვერ უზრუნველყოფდა სათავსებიდან თბოდანაკარგების შემცირებას. ამის ძირითადი მიზეზი ის იყო, რომ მაშინ არსებული ტექნიკურ-კონსტრუქციული საშუალებებით არ ხერხდებოდა უკეთესი საცხოვრებელი გარემოს შექმნა, მაშინ არ იყო დათბუნებისა და თბოდაზოგვის ისეთი საშუალებები, როგორებიც დღეს გვაქვს, გარდა ამისა, კონსტრუქციული თვალსაზრისითაც ძნელი იყო უფრო სქელი კედლების აშენება.

გათბობის ძირითადი საშუალება აქ შუა ცეცხლია. გარდა ამისა, როგორც უკვე ვნახეთ, მთიანი საქართველოს მაცხოვრებლებმა მიაგნეს იმ დროისთვის გათბობის კარგ საშუალებას: ისინი საცხოვრებელშივე აწყობდნენ საქონლის სადგომს, რაც სითბოს შენარჩუნების ნამდვილად კარგი ხერხი აღმოჩნდა. ეს ძალიან გავრცელებული ხერხი იყო მთელ მთიან საქართველოში და ზოგიერთ ვაკე რეგიონშიც. განათების ძირითადი საშუალებაც შუაცეცხლია. დღის შუქი მთის სახლების უმეტესობაში ძირითადად სათოფურებიდან ხვდება.

დასავლეთ საქართველოსთვის უმეტესად დამახასიათებელია ხის მასალის გამოყენება, თუმცა ხშირია ქვის გამოყენებაც – ძირითადად ცოკოლის სართულის მშენებლობაში. დასავლეთისთვის დამახასიათებელი უხვი ნალექების გამო თითქმის ყველა სახლს დახრილი სახურავი აქვს. კოლხეთის დაბლობზე, სადაც ნესტიანობის მაღალი მაჩვენებელია სახლებს ხიმინჯებზე, იგივე “ბოკონებზე” დგამდნენ, რათა ხის მასალა განიავებულიყო და არ დამპალიყო.

განსაკუთრებით გამოირჩევა მთიანი აჭარა, რომელიც მიმართულია დასავლეთით და შავი ზღვის გავლენას განიცდის. ხასიათდება ტენიანი ჰავით. თერმული რეჟიმი განსაკუთრებით მაღალია დაბალ ნაწილში. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა იცვლება 2—12°ჩ შორის. იანვრის საშუალო ტემპერატურა (1100 მ სიმაღლემდე) 0°ჩ, თხემურ ზოლში –8—10°ჩ-მდე ეცემა. ყველაზე თბილი თვეა აგვისტო (10—20°ჩ). ზღვისკენ მიქცეულ კალთებზე მთელი წლის განმავლობაში გაბატონებულია დასავლეთის და სამხრეთ-დასავლეთის ქარები, რომელთაც მოაქვთ დიდი რაოდენობის ტენი. ეს რაიონი უხვი ნალექებით გამოირჩევა. საკმაოდ მშრალია მდინარე აჭარისწყლის ხეობის შუა ნაწილი, რომელიც დასავლეთიდან დაცულია მაღალი ქედებით. თოვლი შეიძლება მოვიდეს ნოემბრიდან. მდგრადი თოვლის საბურველი 1400 მ სიმაღლემდე 1—3 დღეს ძევს, 2000 მ. სიმაღლეზე –6—7 თვეს. თოვლის საბურველის მაქსიმალური სიმაღლე 4—5 მ. ელჭექი იცის წლის ყველა სეზონში, უფრო ხშირია წლის თბილ პერიოდში. ძველი ტიპის აჭარული სახლები, ძირითადად, შემორჩენილია ალპურ ზონაში, მწყემსების სეზონური საცხოვრებლის მიზნით, მას მესაქონლეები ძირითადად ზაფხულის თვეებში იყენებენ. ერთ-ერთი მათგანია “ხულა სახლი”, იგივე “ჯარგვალი”, მორებისგან აგებული სახლი ორქანობიანი სახურავით. გვერდით ორი კარი ჰქონდა გაჭრილი. ძველ დროს ამ შენობაში ერთად იყვნენ ადამიანები და საქონელი.

მაღალმთიან რეგიონებში იყენებდნენ საქონლის სახლში დაბინავების ხერხს. დასავლეთის არქიტექტურაში გავრცელებული ხერხია ერთი ბუხრის ყელზე რამდენიმე ბუხრის თვალის მიბმა სახლის სხვადასხვა სათავსოდან. ბუნებრივი განათების მიღება სხვადასხვა ტიპის სახლში ხდებოდა განსხვავებულად: ერდოდან, ღია კარიდან, ფანჯრიდან და ა.შ.

ამ რესურსს სასურველია დაემატოს საცხოვრებელი სახლების ფოტოები. მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებისთვის უკეთესი იქნება თუ მოსწავლეები თავად გააანალიზებენ და შეაფასებენ ჩვენი წინაპრების გამოცდილებას. შემდეგ კი მივცეთ არსებული რესურსი. არ შეიძლება აღტაცებაში არ მოგვიყვანოს ჩვენი წინაპრების გონიერმა გეოგრაფიულმა აზროვნებამ. ეს ცოდნა და გამოცდილება ზეპირსიტყვიერად გადაეცემოდა თაობიდან თაობას და ეტაპობრივად ვითარდებოდა საუკუნეების მანძილზე და არ  შეიძლება 21- საუკუნეში არსებულის დავიწყება და უგულველყოფა.

სწორედ ეს აფრიკული ანდაზა აქვს წამძღვარებული სათაურად ნორვეგიელი ფსიქოლოგის ქრისტინე აუდმაიერის წიგნის „როგორ დავიცვათ ბავშვი სკოლაში დევნისაგან“ ერთ-ერთ თავს.

ამ წიგნზე არჩევანი იმიტომ შევაჩერე, რომ მინდა, საზოგადოებას გავაცნო ევროპელი ავტორის აზრი ბულინგის შესახებ. აუდმაიერი მკითხველებს უზიარებს თავის მოსაზრებას იმის თაობაზე, რატომ ჩაგრავენ სკოლაში ბავშვებს; როგორ ამოვიცნოთ ძალადობის მსხვერპლი; როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვს თანაკლასელები ან უფროსკლასელები დევნიან; როგორ მოვიქცეთ ბავშვთან, რომელიც მონაწილეობს ან ადრე მონაწილეობდა ბულინგში; საიდან დავიწყოთ და ვის მოვმართოთ, თუ სიტუაცია კრიტიკულია და შესაძლოა, უკონტროლო გახდეს.

მკითხველისთვის ადვილი გასაგები რომ იყოს ქრისტინე აუდმაიერის მოსაზრებები, საჭიროა, განვმარტოთ ავტორის მიერ გამოყენებული ტერმინები. ბულინგი/დევნა – ეს არის სიტუაცია, როდესაც ადამიანი დიდი ხნის განმავლობაში იდევნება ერთი ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის მიერ და, ამავე დროს, ბულერსა და მსხვერპლს შორის ძალთა გარკვეული დისბალანსია.

მაშ ასე: როდესაც ბავშვი ხდება ბულინგის ობიექტი, ზარალდება არა მხოლოდ ის, არამედ მთელი მისი ოჯახი. იგივე ხდება ბულერის (აგრესორის) ოჯახში. იმისთვის, რომ ბულინგის შედეგებს გავუმკლავდეთ და სამომავლოდ მისი პრევენცია მოვახერხოთ, აუცილებელია, საფუძვლიანად გადავაფასოთ პასუხისმგებლობები. ბულინგი ცალკეული სკოლის პრობლემა არ არის, ის მთელი საზოგადოების პრობლემაა. ნორვეგიაში ბავშვების აღზრდა, ტრადიციისამებრ, ოჯახის პირად საქმედ განიხილება, მაგრამ ავტორი დარწმუნებულია, რომ ბავშვის უსაფრთხო განვითარებისთვის გარემოს შექმნაში უნდა მონაწილეობდეს მთელი საზოგადოება, თემი და, თუ გნებავთ, სოფელიც კი. საზოგადოება ვალდებულია, გამოიჩინოს ყურადღება და მზრუნველობა იმ ბავშვების მიმართ, რომლებიც რაიმე ნიშნით განსხვავდებიან სხვებისგან.

აღნიშნულ წიგნში ფსიქოლოგი აღწერს იმ ადამიანების წარმოდგენებს, წუხილს, შფოთვას, რომლებიც არიან ან იყვნენ ბულინგის ობიექტები.

აი რამდენიმე მათგანი:

„სიმართლე გითხრათ, საერთოდ აღარ მინდა სიცოცხლე, მაგრამ სიკვდილის მაინც მეშინია, თანაც ვფიქრობ: იქნებ გამოჩნდეს ადამიანი, რომელიც შეეცდება, განსხვავებულად დამანახოს მოვლენები? ან იქნებ ადამინი, რომელმაც იცის ჩემი პრობლემის შესახებ, მოვიდეს და მკითხოს: „როგორ ხარ? როგორ მიდის საქმე?“ და, რაც მთავარია, მოისმინოს ჩემი პასუხები და გამიგოს. იმედი მაქვს, ერთხელაც სწორედ ასე მოხდება“.

ეს წერილი ქრისტინე აუდმაიერს 16 წლის მოზარდმა მისწერა, რომელიც დიდხანს იყო დაცინვის ობიექტი და თავს გარიყულად გრძნობდა.

„ამ და უამრავმა სხვა ასეთმა ისტორიამ, – წერს აუდმაიერი, – დამარწმუნა, რომ ბულინგზე, დევნაზე, ძალადობაზე ბევრი უნდა დაიწეროს და ითქვას. მსხვერპლი არ უნდა დუმდეს, რაც უნდა ძნელი იყოს მისთვის მსგავს გამოცდილებაზე ხმამაღლა საუბარი. მე მინდა დაგანახოთ, რაოდენ მნიშვნელოვანია ნებისმიერი ჩვენგანი. „ჩვენ ყველა ერთი სოფლის მცხოვრებლები ვართ“. მინდა, ხაზი გავუსვა თითოეული ადამიანის უნიკალურობას, მის განუმეორებელ როლს საზოგადოებაში. იმედი მაქვს, ეს წიგნი დაეხმარება ადამინებს, რთულ სიტუაციებში სწორი ქცევის საკუთარი მოდელი შეიმუშაონ. ასევე იმედს ვიტოვებ, თქვენც აუცილებლად დაეხმარებით ბავშვებს, რომლებსაც ეს ძალიან სჭირდებათ. მე მწამს, რომ ისინი, ვინც ჩემს მოსაზრებებს გაეცნობიან, დაეხმარებიან არა მხოლოდ საკუთრ შვილებს, არამედ სხვებსაც. თქვენ შეძლებთ, ერთი ადამინის ცხოვრება მაინც შეცვალოთ უკეთესობისკენ“.

ნორვეგიელი ფსიქოლოგი მიიჩნევს, რომ: ორგვარი ბულინგი არსებობს. პირდაპირი ბულინგი, როგორც წესი, გამოიხატება ფიზიკური ძალადობით, მუქარით, დაცინვით და შეურაცხყოფით. ირიბი ბულინგი შესაძლოა გამოიხატოს ცინიზმით, ფსევდომეგობრობით, ჭორების გავრცელებით, ცილისწამებით, სოციალური იზოლაციით და კიბერმობინგით (კიბერმობინგი გულისხმობს გამიზნულ შეურაცხყოფას, მუქარას და მესამე პირებისთვის მაკომპრომეტირებელი ინფორმაციის გადაცემას თანამედროვე საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენებით, თანაც ეს ყველაფერი დიდხანს გრძელდება).

ბავშვებთან მომუშავე მკვლევრები და სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ ბოლო ხანს ფიზიკური ბულინგი გაიშვიათდა, მაგრამ გაცილებით დაუნდობელი გახდა, თანაც გახშირდა მათში გოგონების მონაწილეობა. ყველაზე მეტად ბულინგის ვერბალური ფორმებია გავრცელებული. დაბოლოს, აღნიშვნის ღირსია ბიჭების მხრივ გოგონების მიმართ ბულინგის გახშირება.

„მე ყოველთვის მქონდა სკოლაში პრობლემები. მეხუთე კლასიდან მამცირებდნენ ჩემი გარეგნობის გამო, ჩემი ოჯახის გამო. ზოგჯერ ბულინგის საბაბად იყენებდნენ ჩემს მუსიკალურ გემოვნებას. ერთ დღეს ბიჭებმა მიწაზე დამაგდეს და ფეხებით მცემეს. ერთმა მათგანმა ფეხი სახეში ჩამარტყა. დღემდე მაქვს ნაიარევი“ (14 წლის გოგონას ნაამბობიდან).

ბულერმა ბავშვებმა და მოზარდებმა მშვენივრად იციან, როდის და როგორ არის შესაძლებელი ბულინგის დაუსჯელად, უფროსებისაგან მალულად განხორციელება.

სოციალური იზოლაცია – ეს არის ბულინგის ირიბი ფორმა, რომელსაც ფარულ დევნასაც ეძახიან. ბულინგის ეს ფორმა აქამდე უმეტესად გოგონებში იყო გავრცელებული, მაგრამ ბოლო წლების კვლევებმა აჩვენა, რომ ის საკმაოდ პოპულარული გახდა ბიჭებს შორისაც.

აქვე მინდა გითხრათ, რომ სიტყვები, რომლებსაც ბულინგის პრობლემების განხილვისას ვიყენებთ, იმაზეა დამოკიდებული, როგორ გვესმის ეს მოვლენა და რა გზას ვადგებით მის მოსაგვარებლად. მნიშვნელოვანია, უარი ვთქვათ ყველა იმ ტერმინზე, რომელიც გენდერულ ელფერს ატარებს. ბულინგი მხოლოდ გოგონების ან ბიჭების პირადი საქმეების გარჩევა არ არის. მშობლებმა და მასწავლებლებმა უნდა იცოდნენ, რას ნიშნებს მიაქციონ ყურადღება და როგორ არ გამორჩეთ ფარული მინიშნება.

13 წლის ბიჭის ნაამბობიდან:

„სკოლაში ხშირად ვამჩნევ, რომ სხვა ბავშვები დემონსტრაციულად განზე იყურებიან, როდესაც მე მათ სივრცეში ვჩნდები, ზოგჯერ კი ჩემს გასაგონად ჩურჩულს იწყებენ და ერთმანეთს ეუბნებიან: „ვახ, უყურე ამას, ახალი ტანსაცმელი უყიდია!“ ერთხელ სისულელე მომივიდა, მათი ნათქვამი კეთილგანწყობის ნიშნად მივირე და მადლიერება გამოვხატე. ისეთი სიცილი ატეხეს, კინაღამ იატაკზე გაგორდნენ. გასახდელში ჩემს ზურგჩანთას ყოველთვის ადგილს უცვლიან და ზოგჯერ ისე მალავენ, რომ დიდხანს მიწევს მისი ძებნა. საკუთრ ნივთებს ყოველთვის ჩემი ნივთებისგან მოშრებით აწყობენ – ამით ჩემდამი ზიზღს გამოხატავენ. სიძულვილის გამოხატვა უსიტყვოდაც მშვენივრად გამოსდით…“

ბოლო ხანს არა მხოლოდ სპეციალისტები, ჩვეულებრივი ადამიანებიც კი საუბრობენ იმაზე, რომ ბულინგის დამკვიდრებული განმარტებები განმარტებას, ასე ვთქვათ, ზუსტი საზღვრების დადგენას მოითხოვს. მუსირებს მოსაზრება, რომ ბავშვები ძალიან მგრძნობიარეები გახდნენ და რომ ბულინგის მსხვერპლები ის ბავშვები არიან, რომლებიც „ნებას რთავენ“ სხვებს, შეავიწროვონ ისინი, დასცინონ, გარიყონ…

მე, როგორც ფსიქოლოგს, ასეულობით ადამიანთან ურთიერთობა მომიხდა. მათ შორის იყვნენ როგორც ბულინგის მსხვერპლები, ასევე ბულერები და მათი ოჯახების წევრებიც და მივხვდი: მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ადამიანები არ ჰყვებიან მათდამი ძალადობის შესახებ. ამას მათ გასააონად ვამბობ, ვისაც მიაჩნია, რომ ბოლო დროს ადამინებმა საერთოდ დაკარგეს კრიტიკის მიღების უნარი და ურჩევნიათ, თავი უსამართლობის, დევნის მსხვერპლად წარმოაჩინონ. ამ მოსაზრების მომხრეები ადამიანებს ადვილად აწებებენ იარლიყებს და სათანადოდ ვერ აფასებენ ბევრ მატრავმირებელ სიტუაციას, რომლებიც პიროვნების ფსიქიკას სერიოზულ დაღს ასვამს. ამასთანავე, ბევრს მიაჩნია, რომ თუ მუდმივად მატრაკვეცობ, სულელურ კითხვებს სვამ, არასათანადოდ გაცვია, მზად უნდა იყო, რბილად რომ ვთქვათ, უსიამოვნო კომენტარებისათვის. აქ საყურადღებოა ერთი რამ: ასეთი კომენტარების რაოდენობა ზოგჯერ ყოველგვარ ზღვარს აჭარბებს. კრიტიკა, სარკაზმი და დაცინვა შესაძლოა მხოლოდ ერთეულ შემთხვევაში იყოს უწყინარი, მაგრამ როდესაც ის რეგულარული ხდება და ამაში ადამიანთა ჯგუფი მონაწილეობს, იმავე ეფექტს ახდენს, რასაც სისტემატური ბულინგი.

იმისთვის, რომ ბავშვებმა ერთმანეთში არ აურიონ რიგითი კონფლიქტი და ბულინგი, უფროსებმა უნდა აუხსნან მათ, რა არის კონსტრუქციული კრიტიკა და რომ ცხოვრება, სამწუხაროდ, ყოველთვის სამართლიანი არ არის. ბავშვებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ განსხვავებული აზრის ქონა და ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლობა ერთი და იგივე არ არის. აუცილებელია, ვასწავლოთ ბავშვებს, კრიტიკული და განსხვავებული აზრის მიღება, კონსტრუქციული მიდგომა, ამასთანავე, ბულინგისაგან მათი გარჩევა. ამით მას რთულ სიტუაციებში საიმედო საყრდენს შევუქმნით.

ამრიგად, თუ უფროსებს სურთ, ნამდვილად გააკეთონ რამე ბულინგის შეწყვეტისა და პრევენციისთვის, ისინი აუცილებლად უნდა ჩაერიონ ნებისმიერი მოზარდის მიმართ და ნებისმიერი ფორმით განხორციელებულ ბულინგში და არამხოლოდ მაშინ, როდესაც საქმე მათ შვილებს ეხება. ვიცი, ეს ჩარევა ბევრ მშობელს დიდ ტვირთად დააწვება, რადგან ზოგ მათგანს მიაჩნია, რომ მას არ შეუძლია, ქმედითი დახმარება გაუწიოს ბავშვებს და ამიტომ საერთოდ არაფერს აკეთებს. სხვები იმიტომ არიან უმოქმედოდ, რომ ეშინიათ, შეცდომა არ დაუშვან და უფრო მეტად არ დაძაბონ სიტუაცია. სინამდვილე კი ის გახლავთ, რომ ბულინგის მსხვერპლ ბავშვს უფროსების უმოქმედობა გაცილებით მეტ ზიანს აყენებს, ვიდრე ნებისმიერი სახის ჩარევა. ეს მხოლოდ ფსიქოლოგის ან სოციალური მუშაკის საქმე არ არის – დახმარება ყველას შეუძლია. უფროსებმა უნდა შეიძინონ თუნდაც მინიმალური ცოდნა იმის შესახებ, რომელ ბავშვს უფრო მეტად ემუქრება ბულინგის საფრთხე და რით დაეხმარონ მას.

ამ ბოლო დროს, განსაკუთრებით გააქტიურდა საბავშვო ლიტერატურის „კრიტიკა“, უკონტექსტო ამონარიდების სოციალურ ქსელში ფრიალი, ავტორთა ლანძღვა, დამუნათება, ზოგჯერ შეურაცხყოფაც კი.  ამ ამბებმა დამაფიქრა, მაინც რა არის და რა გვგონია საბავშვო ლიტერატურა? რა მოთხოვნებს ვუყენებთ მას, რა გვინდა რომ ჩვენმა შვილებმა წაიკითხონ? მორალით გატენილი უსაშველო ლექსები სამშობლოსა და კარგ ყოფა-ქცევაზე? საერთოდ, რატომ ვუკითხავთ ბავშვებს? იმისთვის, რომ გავართოთ, შემეცნების ახალ გზას ვაზიაროთ თუ  დიდური ჭეშმარიტებები ვასწავლოთ?

ცოტა ხნის წინ, საბავშვო ლიტერატურასთან დაკავშირებულ ერთ პროექტზე მუშაობისას ქართულ საბავშვო პერიოდიკას გავეცანი. განსაკუთრებით ერთს – ყველაზე საყვარელს, პოპულარულს, ძვირფასს, დაუვიწყარს – დიახ, დიახ, სწორედ „დილას“, რომლის ლოდინიც ჩვენი საბავშვო რიტუალების მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო.

დღესაც მახსოვს ყველა ნომრის ყდა, ტექსტები, ილუსტრაციები, თავსატეხები, დრო გადიოდა „დილიდან“ „დილამდე“. თანდათან ჟურნალმა ეს ფუნქცია დაკარგა და პრინციპში, უნდა ვაღიაროთ, არც ხარისხია უწინდელი. მაგრამ ახლა ამაზე არ მსურს ლაპარაკი.

აღმოჩნდა, რომ თითქოს ისეთი უვნებელი და წმინდა რამ, რაც საბავშვო ლიტერატურაა, თურმე ისეთივე მძლავრი იარაღი შეიძლება აღმოჩნდეს საბჭოთა პროპაგანდისათვის, როგორც, ვთქვათ  საბჭოთა ფილმები, მითები სტალინის შესახებ, პროპაგანდისტული ლექსები, აფიშები, საინფორმაციო გამოშვებები და სხვა.

საბჭოთა წყობილების დამყარების პირველ წლებში „დილა“ განსაკუთრებით „გაწითლებულია“, აღარ ვსაუბრობ სხვა, გამოკვეთილად საბჭოთა სახელწოდებების მქონე ჟურნალებზე, როგორიცაა „პიონერი“ ან „ოქტომბრელი“.

თანდათან ეს ხმამაღალი ლოზუნგები და ცალსახა „სიწითლე“ ცოტათი მკრთალდება, როგორც ჩანს, სისტემა „დაჭკვიანდა“ და მიხვდა, რომ ხმამაღალ, ულტრაკომუნისტურ ტექსტებს შეფარული, სიკეთის ტყავში გახვეული ნაწარმოებები ჯობია. ახლაც ასე არაა? ზედმიწევნით ნაციონალისტურ გვერდებსა თუ გაზეთებს თითქოს თვალს ვარიდებთ, არ ვუჯერებთ, თუმცა მათი შხამი მაინც გვეწვეთება მეხსიერებაში.

ლექსები ლენინსა და სტალინზე, საყვარელ პარტიაზე, ბელადებსა და იდეოლოგიებზე ამ იდეოლოგიებს თან მიჰყვებიან, თუმცა მათი კვალი ისეთი ძლიერია, რომ არ მიკვირს, რატომ ვერ დააღწია საბჭოთა აზროვნებას თავი ჩვენმა ქვეყანამ, როგორც ჩანს, მეტისმეტად  ბევრი რამ გვაქვს ბავშვობაში წაკითხული და გულში ჩარჩენილი.

ვფურცლავ „დილას“ და ჩემი საყვარელი ავტორების გვერდით ან იმავე საყვარელი ავტორების ტექსტებში  ხალხისა თუ ქვეყნის „მტრის“ საინტერესო სახეებს ვპოულობ. ბოროტი კაპიტალისტი, რომელიც აფროამერიკელ ბავშვებს ზღვაში ბანაობის უფლებას არ აძლევს; ბოროტი კაპიტალისტი, რომელიც მუშის შვილებს განათლების უფლებას ართმევს; ბოროტი კაპიტალისტი, რომელიც მხოლოდ კაპიტალის დაგროვებაზე ზრუნავს. ბედნიერი, აყვავებული, ფერადი ქვეყანა, სადაც ყველას თავისი ადგილი აქვს, პიონერთა თუ ოქტომბრელთა რაზმები,  მთიდან ბარში ჩამოსული ადამიანებისა და ინდუსტრიული ქალაქების ისტორიები, კეთილი საბჭოთა ჯარისკაცისა და ბოროტი გერმანელის დიქოტომია, „მტრების გულის მოსაკლავად“ და „პარტიის გასახარებლად“ დაწერილი ლექსები და მოთხრობები.

პროპაგანდა განსაკუთრებით საშიში მაშინაა, როცა ისეთ ხარისხიან, მრავალფეროვან, საგულდაგულოდ დაგეგმილ და აწყობილ რესურსს იყენებს, როგორიც ლიტერატურული ჟურნალი „დილაა“.

ვფურცლავ ჩემი მშობლების ბავშვობას და კიდევ ერთხელ ვუმეორებ ჩემს თავს, საბავშვო ლიტერატურა უნდა იყოს შორს ყოველგვარი პროპაგანდისგან, უფროსები თავიანთი დამოკიდებულებებითა და იდეოლოგიებით არ უნდა ერეოდნენ საბავშვო წიგნებში, საბავშვო ლიტერატურა უნდა იყოს ისეთივე უნივერსალური და ყველასთვის გასაგები, როგორიც ბავშვობის მონატრებაა.

„ლოდი, რომელი შეურაცხყვეს მაშენებელთა, ესე იქმნა თავ კიდეთა“

ლუკა 20, 17

გამიხარდა, თუმცა არ გამკვირვებია, რომ ამერიკაში ორი წლის სმენადაქვეითებული გოგოს გამო სამეზობლომ ჟესტების ენა ისწავლა[1]. ეს ხომ ის ქვეყანაა, სადაც „პასუხისმგებლობა“, როგორც საგანი  სასწავლო საგნობრივ ბადეში ჯერ კიდევ დეკადების წინ იძებნებოდა. ჩვენთანაც ბევრი ვიფიქრეთ, ვიდავეთ, მსგავსი საგანი შემოვიტანეთ, „მე და საზოგადოება“ ვუწოდეთ, მაგრამ ეს საკმარისი მაინც არ არის. ჩვენ მეტად კოდური ტერმინები გვჭირდება, ის, რაც ადრეული წლებიდან პოზიტიურ გავლენას მოახდენს ადამიანების ცნობიერებაზე და ქვეყნის ცხოვრებაზეც მალევე აისახება პოზიტიურად.

თითოეული ჩვენგანის ღირებულება პასუხისმგებლობით განისაზღვრება, იმით, რასაც ადამიანად ყოფნა ერთნაირად გვავალდებულებს საკუთარი თავის, ოჯახის წევრის, მეზობლის, მეგობარ-ამხანაგის, მოწაფე-მასწავლებლის თუ, ზოგადად,  მთელი საზოგადოების წინაშე. ამდენად, პასუხისმგებლობა კოდური სიტყვა-ტერმინია, ჩვენი არსებობის, განათლების, საქმიანობის ქვაკუთხედია და სწორედ ისეთივე  არსებობა, საგანმანათლებლო სისტემა და სახელმწიფო გაგვაჩნია, როგორი ქვაკუთხედითაც ვამყარებთ მის საძირკველსა თუ უკვე აშენებულ კედლებს.

ეროვნულ სასწავლო გეგმის სწავლა-სწავლების მიზნებსა და საგანმანათლებლო პრინციპებში პასუხისმგებლობის ამგვარი გააზრება მხოლოდ საშუალო საფეხურის მოთხოვნაში ჩნდება. ეს, წესით, კოდური და უმნიშვნელოვანესი სიტყვა დაწყებითი და საბაზო საფეხურის მისიათა ჩამონათვალში წამლადაც არ იძებნება. მას მხოლოდ ბოლო, საშუალო საფეხურის მისიის მე-2 პუნქტში, რამდენიმე სხვა პოსტულატის შემდეგ დაუდევს ბინა (ეროვნული სასწავლო გეგმა, კარი I, თავი II, მუხლი VI).

გამოდის, სკოლა მხოლოდ საშუალო საფეხურის მოსწავლეს აყალიბებს „მოაზროვნე, მაძიებელ, ახლის შემოქმედ, წიგნიერ, ინფორმირებულ და პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე მოქალაქედ“. არადა, ჩვენს საჯარო სკოლებში  ცალი თვალით რომ ჩაიხედო, მაშინვე იგრძნობა, როგორი პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე მოქალაქეებს „ჭედავს“ ჩვენი განათლების სისტემა. მაგალითად, მე-12 კლასებში სწორედ „მაღალი პასუხისმგებლობით“ ცდება საგაკვეთილო პროცესი, მერე საგულდაგულოდ დგება გამამართლებელ მიზეზთა ჩამონათვალი ცალკე მოსწავლეებისა და იმათი მშობლებისთვის, ცალკე მასწავლებლებისთვის, ცალკე დირექციის წარმომადგენლებისთვის და ასე ზემოთ და ზემოთ. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, საერთოდაც საკითხავი და გასაკვირია, პასუხისმგებლობის გრძნობის გარეშე რა მოტივებით აღწევენ ჩვენი მოსწავლეები მეთორმეტე კლასამდე, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, თუ როგორ ამთავრებენ უმაღლეს სასწავლებლებს, იწყებენ მუშაობას, კარიერაში უფრო და უფრო წინ მიიწევენ და მალე კანონმდებლებადაც კი გვევლინებიან. მერე კანონებში სიტყვა „პასუხისმგებლობის“ კოდურ სიტყვად ქვევა ავიწყდებათ, თუმცა ეს ხომ მათი კი არა, იმ აღზრდის ბრალია, რომელიც მათ სახელმწიფომ ოდესღაც შესთავაზა და ამაში ფულიც კი დახარჯა, სამწუხაროდ, უპასუხისმგებლოდ!

ამიტომაც ქცეულა ჩვენს საზოგადოებაში უპასუხისმგებლობა ნორმად და ხმის ამომღებიც ნაკლებად უყვართ. ამიტომაც იხარჯება მუდამ უშედეგოდ ბევრი დრო და ფული განათლების რეფორმებზე, მასწავლებლების სერტიფიცირებისთვის ჩატარებულ ტრენინგებზე, „პროფესიული განვითარებისა და წინსვლის“ ფარისევლურ სქემებსა და თუნდაც მანდატურების ხელფასებზე. რადგან, ფაქტია, პრობლემები მოუგვარებელი რჩება და ასეც იქნება, ვიდრე აქცენტები ფორმაზე მოვა და არა შინაარსზე, ვიდრე განვითარების მოსურნე მასწავლებლებს წიგნებისთვის არც ფული ეყოფათ და არც დრო, ვიდრე იძალადებენ: ბავშვები ბავშვებსა და მასწავლებლებზე, მასწავლებლები და დირექცია – მასწავლებლებსა თუ მოსწავლეებზე, მშობლები – ბავშვებზე, ძალადობის ფაქტებს კი სიღრმისეულად არ და ვერ სწავლობენ მანდატურები, სოციალური მუშაკებიც კი, რადგან მათ ჯერ ვერავინ ენდობა, რადგან სოცსამსახური იმთავითვე პატრულის სამსახურთან ასოცირდება. ამიტომაცაა, რომ ხშირად დირექციები რეპუტაციის შენარჩუნებისა თუ სხვა მიზეზთა გამო სკოლაში მათ გამოჩენას ძალიან უფრთხიან. ურჩევნიათ, მიჩქმალონ ძალადობის შემთხვევები და ამ საქმეში მანდატურები დაიხმარონ. სხვა შემთხვევებში დამსჯელობითი ფუნქცია დააკისრონ, კანონდამრღვევი ბავშვებისთვის ოქმები აწერინონ ისე, რომ მათი უმრავლესობა თავადაც ვერ გრძნობს, ბავშვებისათვის რა გამოუსწორებელი ტრამვების, ხოლო საზოგადოებისთვის უარესი შედეგების მიზეზებად შეიძლება იქცნენ.

საანალიზოდ გთავაზობთ რამდენიმე შემთხვევას:

შემთხვევა 1. მერვეკლასელი ლიკა  კარგად უკრავს, რამდენიმე საერთაშორისო კონკურსიც კი მოიგო. თუმცა რაც ოჯახში მეოთხე პატარა გაჩნდა, ლიკას ყურადღება მოაკლდა, სწავლაში მნიშვნელოვნად ჩამორჩა. მრავალშვილიანი ოჯახი ვერ აუთავდა სამუსიკო და სასკოლო საგნებში ბავშვის თანაბარ განვითარებაზე ზრუნვას მით უფრო, როცა ჩვენში ორივე მათგანი საკმაოდ ძვირი სიამოვნებაა. აკადემიურმა ჩამორჩენამ სკოლაში ლიკას ქცევითი სირთულეები შეუქმნა. მას აღარ აინტერებს სასკოლო საგნები და უჭირს გაკვეთილებზე (მათ შორის, მუსიკის გაკვეთილზეც) გაჩერება. ხშირად ესაუბრება თანაკლასელებს, რაც მასწავლებლების გაღიზიანებას იწვევს. ლიკა არ მალავს თავის ემოციებს, კლასში მასწავლებლებისთვის პირდაპირაც უთქვამს, რომ არ აინტერესებს,  რომ ისინი საინტერესოდ ვერ ასწავლიან… ამის გამო ლიკა ხშირადაა გარეთ – ან კლასიდან აგდებენ, ან თავად გამოდის და ზარის დარეკვამდე სპეციალურ ლიფტში ჩამჯდარი იმალება. ამის გამო მანდატურებმა იგი რამდენჯერმე გამოიჭირეს და ოქმიც კი დაუწერეს. 3 ოქმის დაწერის შემდეგ დირექტორმა მშობელი დაიბარა და სკოლიდან ლიკას გადაყვანა მოსთხოვა. მოვიდა მამა, რადგან დედა სამუშაოდ საზღვარგარეთ წასულიყო. მან დირექტორს აუხსნა, რომ ლიკა საერთაშორისო საფორტეპიანო კონკურსისთვის ემზადება და ამ მოტივით ბავშვისთვის ერთი შანსის მიცემა სთხოვა. დირექტორი დასთანხმდა, თუმცა ლიკას მდგომარეობა კლასში გაუსაძლისია.

 შემთხვევა 2. მეცხრეკლასელი ნიკა, გაგა და ლევანი კომპიუტერულ ტექნოლოგიებს საუკეთესოდ ფლობენ. ისინი საჯარო სკოლის ხმაურიან კლასში სწავლობენ და თვლიან, რომ სკოლა განათლების მიღებაში უშლით ხელს. ამიტომ მე-9 კლასიდან სკოლიდან გასვლას და სწავლის პროფესიულ სასწავლებელში გაგრძელებას აპირებენ. კლასში ხმაურის გამოწვევის გამო მასწავლების მითითებით მანდატურებმა მათ ორი ოქმი უკვე ამოუწერეს. მესამე შემთხვევაზე ლევანის მამა მოვიდა და ბოდიშების სანაცვლოდ ბავშვის სკოლაში დატოვება ითხოვა. ლევანი ამის გამო თავს დამცირებულად გრძნობს, რადგან თვლის, რომ საბოდიშო არაფერი ჩაუდენია. მას ერთი „ფსევდოათოსანი“ გოგონა დაესხა თავს, თავში წიგნი ჩასცხო, მერე ყველაფერი ლევანს გადააბრალა, თუმცა იგი დაუსჯელი დატოვეს. აღნიშნული ფაქტი დამრიგებელთან ვიდეომასალით დაადასტურა გაგამ, რომელიც საგაკვეთილო პროცესს ჩუმად იღებდა. დამრიგებელმა გაგას ტელეფონი წაართვა, ვიდეო თავის მობილურში გადაიწერა, ბავშვის მობილურიდან კი წაშალა. მან თქვა, რომ იმ ხმაურსა და ორომტრიალში რაიმეს გარჩევა მაინც შეუძლებელი იყო. დამრიგებელმა გაგას  ინტრიგანობაში დასდო ბრალი და მანდატურის მორიგი ოქმით დაემუქრა.

შემთხვევა 3.

გაბი თბილისის ერთ-ერთი საჯარო სკოლის მე-11 კლასში სწავლობს.  მე-9 კლასამდე წარჩინენებული მოსწავლე იყო. მერე კლასში სხვებთან ერთად მანაც აურია. ოჯახში ერთადერთი შვილია და მშობლები ძალიან ნერვიულობენ, თუმცა არ იციან, რა იღონონ.  მათთვის გასაკვირია, რატომ ეპასუხებიან და უყვირიან ერთ დროს წყნარი და დამჯერე მოსწავლეები მასწავლებლებს, რომლებიც წონასწორობიდანაც კი გამოჰყავთ. მაგალითად, დიდი ხანი არაა, რაც გაბის ქიმიის მასწავლებელმა სახეში სილა უთავაზა. გაბიმ ეს მანდატურს უთხრა. გაბი გააკვირვა მანდატურის ინერტულობამ და  დირექტორს მიმართა. დირექტორმა ნიშანი მოუგო, – აბა რა გეგონაო. გაბი ვერ ეგუება უსამართლობას, თუმცა არ იცის, რა გააკეთოს. იცის, მშობლები დირექტორის მხარს დაიჭერენ. იგი ხომ სკოლისთვის ბევრს აკეთებს, მისი პოპულარიზაციის მიზნით საკმაოდ მაღალჩინოსან სტუმრებს იწვევს. რჩევისთვის გაბიმ მიმართა მათემატიკის ყოფილ მასწავლებელს, რომელიც მე-5 კლასში ასწავლიდა, მერე კი სხვა სკოლაში გადავიდა, თუმცა კონტაქტი არასდროს შეუწყვეტიათ.

შემთხვევა 4.

ლელამ ერთ-ერთი საჯარო სკოლის მასწავლებლების კონკურსში მონაწილეობა მიიღო. სკოლაში თავად ახლად მოსულმა დირექტორმა ჯერი მასზე შეაჩერა, 20 კვირობრივი საათით დატვირთა. ლელა პასუხისმგებლობით ეკიდებოდა სამუშაოს,  მრავალფეროვანი მეთოდებით ცდილობდა გაკვეთილების ჩატარებას. მოსწავლეებს ძალიან შეაყვარა თავი, სიმპათიით განეწყვნენ კოლეგებიც, თუმცა რამდენიმე მათგანს ახალი მასწავლებლისთვის 20 საათი ებევრებოდა. სასწავლო ნაწილის გამგე ვერ ფარავდა ლელას შედეგებით აღფრთოვანებას, როდესაც ურთულეს კლასებში მის გაკვეთილებს ესწრებოდა. შენიშვნების მიცემისას მხოლოდ იმით შემოიფარგლებოდა, რომ თან „არ უნდა დაესვა“ ან „უნდა დაესვა“ „ცუდი ყოფაქცევის“ მოსწავლე კომპიუტერთან სლაიდების გაშუქებისას. მალე ლელას წარმატება თვალშისაცემი გახდა. მისი საგაკვეთილო სტრატეგიები ძალიან განსხვავდებოდა კოლეგების აქტივობებისაგან. სასწავლო ნაწილის გამგემ ერთ დღეს ლელას დაურეკა და უთხრა, რომ მე-8 კლასელებს მისი გაშვება უნდოდათ და ამიტომ სჯობდა, კლასი  (5 საათი) რუსოსთვის დაეთმო.

ლელამ არ იცოდა, რომ რუსო სასწავლო ნაწილის გამგის ძმისწული იყო და ვერც იმას მიხვდა, რა ხდებოდა. დირექტორმა პირადი საუბრისას ლელას უთხრა, რომ თითქოს ყველას ჰგონია, ქრთამი აეღოს ან ლელა მისი ნათესავი იყოს, რომ არ ღირს კოლეგებს შორის კონფრონტაცია… და ლელას 5 საათი დაათმობინეს. მალე მან გახანგრძლივებული ჯგუფისთვის ახალი პედაგოგი აიყვანა. პედაგოგი ლელას თანაკურსელი და ძველი მეგობარი აღმოჩნდა. მას არც დაუმალავს, რომ სკოლაში მოსახვედრად ხალხიც ჩარია და ფულიც დახარჯა.

ლელას ყველასთან კარგი ურთიერთობა ჰქონდა. წარმატებებისთვის ჯილდოებსაც იმსახურებდა. თუმცა რამდენიმე თვეში ფეხმძიმედ აღმოჩნდა. როცა დირექტორმა ამის შესახებ გაიგო, ლელას ირიბად, საკუთარი მაგალითით აბორტზე მიანიშნა. აბორტების საკუთარი, „სევდიანი“ ისტორია უამბო სასწავლო ნაწილის გამგემაც. რამდენიმე დღეში დირექტორმა ლელა ისევ დაიბარა და მისი პასუხის მოსმენის შემდეგ უთხრა, რომ არდადეგების შემდეგ სკოლაში ვეღარ იმუშავებდა.

ლელამ სარჩელი მოამზადა. საფრთხის პირისპირ აღმოჩენილი დირექცია  ლელას ევედრებოდა, სარჩელი უკან გამოეთხოვა, თუმცა არაფერი გამოუვიდათ. მათ სხვა გზების ძიება დაიწყეს. იცოდნენ, რომელ სკოლაში ასწავლიდა ლელას ასაკოვანი დედა. ისინი ყოველდღე დედაქალაქიდან ლელას მშობლიურ ქალაქში, დირექტორის კაბინეტში რეკავდნენ. დირექტორს აბარებინებდნენ ლელას დედას და „სთხოვდნენ“, მის შვილს განცხადება გაეტანა. ლელას დედას იგივე მოსთხოვა საკუთარი სკოლის დირექტორმაც, რომელიც დაემუქრა, რომ „ინტრიგანი“ შვილის დედა სამსახურში არ სჭირდებოდა და სხვა ასკოვან პედაგოგებთან ერთად მასაც მალე გაათავისუფლებდა. საბოლოოდ, ლელას დედა შეებრალა და, უკვე 8 თვის ორსულმა, სარჩელი თავად გამოითხოვა. მის ადგილზე ახლა მისი თანაკურსელი მუშაობს. ლელა, მიუხედავად გულისწყვეტისა, ბედნიერია. იგი 6 წლის შემდეგაც საკუთარი მოსწავლეებისგან სიყვარულით სავსე მადლობის წერილებს იღებს, რაც ძალიან ახარებს. ბედნიერია ყოფილი დირექტორიც, რომელმაც საქმე ასე იოლად მოაგვარა. მერე რა, რომ იგი ბავშვების ნაწილს სძულს, რადგან მოძალადე მასწავლებლებს იცავს. მერე რა, რომ სკოლაში განუკითხაობაა, მოსწავლეები ქოთნებში მარიხუანას ახარებენ და ზოგჯერ გაკვეთილებზეც ეწევიან… რაც მთავარია, იგი დედაქალაქის ერთ-ერთ წარმატებულ დირექტორთა შორის დაასახელეს და სათათბიროშიც მიიწვიეს. ეს კი სახუმარო საქმე როდია?!

ჯონ დიუი წერდა: თუკი ბავშვებს ზუსტად ისევე ვასწავლით დღეს, როგორც ამას გუშინ ვაკეთებდით, მაშინ მათ აუცილებლად წავართმევთ მომავალს.

 პასუხისმგებლობა მაღალი სააზროვნო (მეტაკოგნიტური) უნარია. იგი ითხოვს საკუთარი სურვილებისა თუ ქცევის შეფასებას და კონტროლს. ამისთვის კი მოითხოვს კარგის პრიმიტივებზე დაფუძნებული არანივთიერი ფასეულობების ცოდნას და გამორჩევას ცუდის პრიმიტივზე დაფუძნებული ანტითეზებისაგან, მათ გააზრებას, ცხოვრების წესად დანერგვისთვის მუდმივ ანალიზს, შედარებასა და შეფასებას.

კარგის პრიმიტივზე დაფუძნებული არანივთიერი ფასეულობებია: 

• სიკეთე,
• თანადგომა,
• სამართლიანობა,
• შრომისმოყვარეობა,
• პატიოსნება,
• დაფასება,
• გამბედაობა,
• მიუკერძოებლობა,
• წესიერება,
• სიყვარული,
• სიმშვიდე,
• სილამაზე,
• ენთუზიაზმი
• გატანა
• თავგანწირვა…

ცუდის პრიმიტივზე დაფუძნებული ანტიფასეულობებია:

• შიში
• სიძუნწე,
• სიხარბე
• ანგარება
• ბოროტება,
• სიცრუე,
• უსამართლობა,
• სიზარმაცე,
• მუხანათობა,
• უმადურობა,
• თვალთმაქცობა,
• უდისციპლინობა
• სიძულვილი,
• მრისხანება,
• გაუტანლობა,
• სიავე…

წესით, ამ ფასეულობების შესწავლას უნდა ეთმობოდეს მთელი საგაკვეთილო დრო ლიტერატურაში, ისტორიაში, სამოქალაქო განათლებაში, ბუნებისმცოდნეობაში, სამოქალაქო თავდაცვასა თუ „მე და საზოგადოებაში“, მაგრამ,  მხოლოდ იმ ერთეული მასწავლებლების დრო და შრომა იღებს ეფექტურ შედეგს, რომლებიც პირადი მაგალითით აჩვენებენ მოსწავლეს, რა არის მზრუნველობა, სიკეთე, თანადგომა, სამართლიანობა, შრომისმოყვარეობა, პატიოსნება, დაფასება, გამბედაობა, მიუკერძოებლობა, წესიერება, სიყვარული, სიმშვიდე, ენთუზიაზმი, თავგანწირვა და ამ ყველაფრის ნაერთი პასუხისმგებლობა…

სახელმწიფოს მხრიდან მასწავლებლებისა და მთელი საზოგადოების მხარდაჭერა იქნებოდა, გადაეჭრა სკოლის ეს მემკვიდრეობითი პრობლემა, რომელიც ქართველებს მოქალაქეობრივ, სამართლიან აზროვნებასა და, საბოლოოდ, სახელმწიფოს შექმნაში გვიშლის ხელს, არა საგამოცდო რეფორმებში დროისა და ფულის არამიზნობრივი ხარჯვით, არამედ, უპირველეს ყოვლისა:

• კოდური სიტყვა –„პასუხისმგებლობის“ სწავლების ყველა საფეხურის მისიაში ჩასმით,
• სკოლების აღჭურვით სათანადო ლიტერატურითა და ტექნოლოგიებით,
• მასწავლებლებისთვის წიგნების და არა მხოლოდ ტრენინგების გზით განვითარების საშუალების მიცემით,
• სკოლაში სავალდებულო ჯგუფური და საწრეო შეხვედრების დანერგვით,
• ბავშვებისათვის სკოლაშივე პასუხისმგებლობის მაგალითის ჩვენებით,

რადგან სწორედ სკოლაა ცხოვრება, და არა – იზოლირებული ადგილი, სადაც ადამიანები მხოლოდ აკადემიურ ცოდნას ეუფლებიან. სკოლაში  შეუძლიათ მოსწავლეებს გაეცნონ რეალურ ცხოვრებას. სკოლა მიკროთემია, მთლიანი საზოგადოების მოდელი. მეტი პასუხისმგებლობებით კი იგი უკეთესი, უფრო დემოკრატიული საზოგადოების მოდელად უნდა ვაქციოთ. ამისთვის აუცილებელია, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებებისათვის სწავლა დავიწყოთ „პასუხისმგებლობების გააზრებით”. სკოლა საზოგადოებაა ემბრიონულ სტადიაში[2], პატარა სახელმწიფოა[3], რომელშიც სწორედ პასუხისმგებლობის საშუალებით უნდა გავათავისებინოთ  სწავლება ბავშვებს დემოკრატიული მოქალაქეობისა და ადამიანის უფლებათა შესახებ. ჩვენ მიერ მომზადებული სხვა ყველა გზა შეიძლება მალევე დაირღვეს და ჩამოიშალოს, ბავშვები კი მათზე სიარულისთვის მზად აღარ იყვნენ.

[1] https://www.tabula.ge/ge/story/144689-amerikashi-2-tslis-smenadaqveitebuli-gogos-gamo-samezoblom-zhestebis-ena-istsavla

[2] ჯონ დიუი

[3] დიმიტრი უზნაძე

სწავლებამ შეიძლება უცნაური რამ დაგმართოთ:

მოგცეთ მიზანი და თავშესაფარი ან ორივე თქვენ თვალწინ გააქროს;

ენერგიით აგავსოთ ან გამოგფიტოთ;

შთაგაგონოთ ან მოახდინოს თქვენი დემორალიზება;

დაგაკავშიროთ სხვებთან ან მოახდინოს თქვენი იზოლირება.

ეს უცნაური ნარევია ხელოვნებისა და მეცნიერებისა, ანალიტიკისა და ინსტინქტისა, მსგავსი იმისა, რასაც ექიმები და არქიტექტორები აკეთებენ, ოღონდ საზოგადოებისათვის ნაკლებად სანდო, ნაკლებად ფინანსირებული და გაცილებით ნაკლებად თვალისმომჭრელი.

ბავშვის განათლება საზოგადოებისა და მისი ღირებულებების ხანგრძლივი კვლევაა.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ რამდენიმე რჩევას, რომელიც მასწავლებელს სჭირდება ზრდისთვის.

1. გახდით კარგი მსმენელი

უსმინეთ მეტი. გაარკვიეთ, რას ფიქრობენ ადამიანები. რაზე არიან ფოკუსირებული. რა გამორჩებათ და მხოლოდ მაშინ, როცა სრულად გაერკვევით სიტუაციაში, შეგიძლიათ ისაუბროთ, იმოქმედოთ ან ჩაერიოთ.

კარგი მსმენელი გაცილებით იშვიათია, ვიდრე გგონიათ.

მასწავლებელი, რომელსაც მოსმენა შეუძლია, ბედნიერი მასწავლებელია.

2. მოიძიეთ და შეუერთდით მრავალ PLN-ს

განმარტებასავით PLN – Personal Learning Network: ადამიანები (კოლეგები) და რესურსები, რომლებიც მასწავლებელს პროფესიულ ზრდაში ეხმარება.

ერთმა PLN-მ შეიძლება შემოგთავაზოთ კურიკულუმი, მეორემ შთაგონება, მესამემ ინსტრუმენტი, სხვამ – ადამიანური ურთიერთობები. გადაანაწილეთ თქვენი დრო მათ შორის მაშინაც კი, თუკი ერთი ან ორი მათგანი დანარჩენებს გირჩევნიათ.

გაწონასწორებული მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

3. იცოდეთ, როდის დახუროთ კარი

კავშირები კარგია. ცვლილება კარიერაში. იქნებ პოლიტიკის (თქვენი პროფესიული ზრდის გეგმის) ნაწილიც. მაგრამ იცოდეთ, როდის “დახუროთ კარი”. მასწავლებლის საქმიანობა არის არა შეხვედრები სოციალურ ქსელებში ან კოლეგებთან, არამედ მოსწავლეთა გულებსა და გონებაში.

პროდუქტიული მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

4. იყავით შემოქმედებითი

შემოქმედებითობა ადამიანობის არსია (marrow) – მტკიცებულება იმისა, რომ გაქვთ უნიკალური პერსპექტივა, რომლის გაზიარებაც ღირს.

იქნება ეს გაკვეთილის დაგეგმვა, ტექნოლოგიის გამოყენება, შინაარსის გადაცემა თუ სხვა რამ, შექმენით რაიმე ორიგინალური თქვენი სიცოცხლის ყოველ დღეს. გაოცდებით, რა დიდი ცვლილებების გამოწვევა შეუძლია ამას.

შემოქმედებითი მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

5. იყავით ჰუმანური

თქვენ გითხრეს, “ძალიან არ დაუახლოვდეთ (დაახლოებით ისე, როგორც მონსტრები ხედავენ ბავშვებს “მონსტრების კორპორაციაში”), “ნუ გაიღიმებთ სასწავლო წლის/სემესტრის ბოლომდე”, “ჯობია თქვენი ეშინოდეთ, ვიდრე უყვარდეთ”. როგორც არ უნდა იყოს, ურთიერთობა დააფუძნეთ სწავლებაზე, მაგრამ გახსოვდეთ – სწავლება ადამიანური პროცესია. რაც უფრო მეტს მუშაობთ ადამიანებთან, ვიდრე ჟურნალის გრაფებთან, მით უფრო მეტად ჰუმანური ხდებით თვითონ.

ჰუმანური მასწავლებელი ბედნიერი მასწავლებელია.

6. იცოდეთ თქვენი ძლიერი და სუსტი მხარეები

ვთქვათ, კარგად გამოგდით გადმოცემა, შეფასება და კურიკულუმი, კლასის მართვა და ორგანიზება კი გამოწვევაა თქვენთვის. თუ ეს იცით, ეცადეთ, დაეხმაროთ საკუთარ თავს შეხსენებებით, ტექნოლოგიებით, დაგეგმვით და სტრატეგიული კავშირებით სხვა მასწავლებლებთან, ერთმანეთისათვის მოსაზრებებისა და რესურსების გაზიარებით.

მასწავლებელი, რომელიც კარგად იცნობს საკუთარ თავს, ბედნიერი მასწავლებელია.

7. იფიქრეთ, იფიქრეთ, იფიქრეთ

იფიქრეთ სწორ რაღაცებზე. არა ზოგად თემებზე, ვთქვათ “როგორ ჩაიარა დღემ” ან “ბავშვები რომ კარგები ყოფილიყვნენ”, არამედ “როგორ გამოხატავდნენ ცნობისმოყვარეობას გაკვეთილზე”, “წიგნიერების რომელი სტრატეგია შეიძლება იყოს უკეთესი”, “რამდენი მოსწავლე იღიმებოდა”, “როგორ მართეთ დრო”, “ვინ დასვა მეტი შეკითხვა” და სხვ.

მასწავლებელი, რომელიც აზროვნებს, არის მასწავლებელი რომელიც იზრდება, ხოლო ეს უკანასკნელი – ბედნიერი მასწავლებელია.

8. იყავით ნერვული

მხოლოდ ცოტათი. ძალიან კომფორტულადაც ნუ იგრძნობთ თავს – ეს თვითკმაყოფილებას იწვევს, რაც აპათიის “ნათესავია”.

გაიხსენეთ ხოლმე თქვენი პირველი გაკვეთილი სკოლაში, როცა ალბათ გულუბრყვილო იყავით, მაგრამ ნერვული ენთუზიაზმითაც იწვოდით. გახსოვდეთ ეს დღე ან ეს გრძნობა ყოველდღე, გაკვეთილის დაწყების წინ. მცირე ნერვული დაძაბულობა სულისათვის სარგოა. და პატივსაც მიაგებს თქვენი საქმის მნიშვნელობას.

ოდნავ ნერვული მასწავლებელი გვიჩვენებს, რომ აცნობიერებს მისი საქმის მნიშვნელობას, ასეთი მასწავლებელი კი ბედნიერი მასწავლებელია.

9. ძალიან სერიოზულად ნუ აღიქვამთ საკუთარ თავს

იყავით გახსნილები სხვების წინაშე; ნება მიეცით სხვებს – გაიმარჯვონ. თქვენი საუკეთესო ძალისხმევის მიუხედავად, თქვენ მხოლოდ ერთი ადამიანი ხართ და ერთი როლი გაქვთ სათამაშო. ითამაშეთ “ველურად”, ფართოდ გახელილი და გაოცებით სავსე თვალებით.

დასცინეთ საკუთარ თავს. როცა მოსწავლეები იცინიან, იცინეთ თქვენც.

მასწავლებელი რომელიც იცინის, ბედნიერი მასწავლებელია.

10. გქონდეთ ხარისხის თქვენეული სტანდარტები

როგორც მასწავლებელს, მრავალი ვალდებულება დაგეკისრებათ, მათ შორის ანგარიშვალდებულებაც და ეს ნორმალურია. საქმე ბევრი გექნებათ. იქონიეთ ხარისხისა და წარმატების თქვენეული განმარტება. უნდა გჯეროდეთ, რომ თქვენი საქმე მნიშვნელოვანია და ეფექტური.

ნურასოდეს გააკეთებთ მხოლოდ იმას, რასაც გეუბნებიან.

მასწავლებელი რომელიც არ აკეთებს მხოლოდ იმას, რასაც ეუბნებიან, ბედნიერი მასწავლებელია.

წყარო: https://www.teachthought.com/pedagogy/really-truly-happy-teacher/

მიუხედავად თანამედროვე მიდგომებისა, სწავლა ხშირად ხდება მოსაწყენი. არაფერი ისე ცუდად არ მოქმედებს მოზარდის აკადემიურ მოსწრებაზე, როგორც ინტერესისა და მოტივაციის უქონლობა. ძნელია დააძალო უფროსკლასელს ტექსტის წაკითხვა, თუკი მას არ აინტერესებს. ამ დროსაა საჭირო რაღაც სხვა ტიპის მოტივაცია, რათა რამდენიმე ტექსტი ასე „ძალით“ წააკითხო და ამასობაში ნელ-ნელა განუვითარო მკითხველის თვისებები, რათა მეოთხე და მეხუთე ტექსტი უკვე უშუალოდ მხატვრული ლიტერატურისადმი ინტერესის გამო იკითხოს.

თამაშზე და მის მნიშვნელობაზე სწავლებისას უკვე ბევრი დაიწერა, მეც დღეს ერთი თამაში მინდა შემოგთავაზოთ,  რომლებსაც ჩემი შვილები თავიანთ მეგობრებთან ერთად თამაშობდნენ, მომეწონა, ლიტერატურას მოვარგე  და ჩემს პრქტიკაში დავნერგე. ეს თამაში დაგეხმარებათ მოსწავლეებს კითხვა „დააძალოთ“ . თამაში გამოგადგებათ როგორც საპროგრამო ნაწარმოებების შესწავლისას, ასევე ლიტერატურული წრისა თუ მკითხველის საათის მუშაობის შემთხვევაში.

თამაშს თავის პირვანდელ ვარიანტში „ჯაშუშობანა“ ჰქვია და ითამაშება შემდეგნაირად (ამ ვარიანტსაც აღვწერ, რადგან თავისთავად საინტერესოა, როგორც მოდელი და შემდეგ სხვა საგნის სწავლებისთვისაც შეიძლება გამოდგეს ): ერთი ადამიანი ირჩევს ჩასაფიქრებლად ერთ ადგილს, მაგ. სკოლა, ბარი, ზღაპარი „კომბლე“, ინგლისურის წრე ან რამე ნებისმიერი… ოღონდ ამ ადგილას მოასპარეზე ადამიანების დახასიათება მოსწავლეებს უნდა შეეძლოთ. შემდეგ წამყვანი ამ ადგილას მყოფი ადამიანებისა თუ პერსონაჟების როლებს ჩუმად ეუბნება მონაწილეებს. მხოლოდ ერთს ჩასჩურჩულებს “ ჯაშუში“. ანუ მხოლოდ იმ ერთმა არ იცის, რა ადგილი აირჩია თამაშის წამყვანმა, ხოლო დანარჩენებმა არ იციან, რომელია ჯაშუში.

ჯაშუში თამაშობს მთელი გუნდის წინააღმდეგ, თუ მან გამოიცნო, რა ადგილია ჩაფიქრებული, გამარჯვებულია, თუ ჯგუფის წევრები გამოიცნობენ, ვინ არის ჯაშუში, ჯგუფია გამარჯვებული. თუ ვინმე არასწორად დაიჟინებს და დანარჩენებსაც დაითანხმებს, რომ ის ვიღაც ერთი ჯაშუშია, მაშინაც გუნდი აგებს.

ასე მაგალითად, წარმოვიდგინოთ, რომ ჩაფიქრებული ადგილია სკოლა, ხოლო როლებიწამყვანმა ასე გაანაწილა:

გიო (დირექტორი )

ლანა (სასწავლო ნაწილი )

ლია (დამრიგებელი )

გუგა (მანდატური )

ნონა (მოსწავლე , ნინო )

გივი (მოსწავლე , გურამი )

ნოდო (ჯაშუში )

როლების სათითაოდ, ინდივიდუალურად მინიჭების შემდეგ იწყება ერთმნეთთან დიალოგი, რომლის დროსაც თითოეული ცდილობს უპასუხოს ისე, რომ დანარჩენები დაარწმუნოს, რომ თავად არაა ჯაშუში, ხოლო ჯაშუშმა ამასობაში ვერ გამოიცნოს ჩაფიქრებული ადგილი. ჯაშუში, თავის მხრივ, ცდილობს ასევე მიიღოს საუბარში მონაწილეობა, რათა სხვები არ მიხვდნენ, რომ ის ჯაშუშია, მაგრამ ისე, რომ რაც შეიძლება ზოგადი ფრაზებით შემოიფარგლოს, რათა როცა ჩაფიქრებულია„სკოლა“, უცებ არ მოყვეს, რომ წარმატებულად ინადირა.

მაგალითად:

• ლანა მიმართავს გუგას (ყველას აქვს ეჭვი, გარდა ჯაშუშისა, ხომ არ არის მეორე ჯაშუში) მომიმზადეთ, ის, რაც გთხოვეთ? (ლანა გულისხმობს დავალებას ან რაღაც დოკუმენტს, რადგან თვითონ სასწავლო ნაწილია, მაგრამ დაკონკრეტებისაც ეშინია, საშინაო დავალება ან მანდატურის ანალიზი რომ ითხოვოს, ჯაშუში მიხვდება, რომ სკოლაა და მაშინვე გაიმარჯვებს.
• გუშინ დედაჩემი იყო ცუდად და ვერ შევძელი (ამბობს გუგა, რომელიც ფიქრობს, რომ ლანა შეიძლება მასწავლებელია და გუგა შეიძლება მოსწავლე ჰგონია.
• თუ კითხვაზე, დღეისთვის რა მომიმზადეთ, ჯაშუში იტყვის, რომ დღეისთვის მოამზადა ირმის მწვადი, თავისთავად ცხადია, ყველა მიხვდება, რომ ნოდო ჯაშუშია და გაიმარჯვებენ.

იმისთვის რომ თამაშის წესები გაითავისონ, თავიდან თქვენც ცხოვრებისეული, მათთვის ჩვეული ადგილები გაათამაშეთ თავიანთი მარტივი როლებით, ხოლო წლის მეორე ნახევარში, როდესაც რაღაც ტექსტები უკვე გავლილი გაქვთ, შეგიძლიათ გააფრთხილოთ, რომ იქით კვირაში ითამაშებთ და ნაწარმოებები გაიმეორონ.

მაგალითად, წარმოიდგინეთ, რომ ჩაიფიქრეთ „ვეფხისტყაოსანი „ და დაანაწილეთ როლები.

(ქვემოთ მინიჭებული სახელებით აღვწერთ დიალოგს.

• როსტევანი: რაღაც გართობა მინდა, რას მირჩევდით
• თინათინი: ხომ არ გაგვესეირნა? (არ აკონკრეტებს „ნადიმს, ნადირობას“, რათა ჯაშუში არ მიხვდეს.

როსტევანი თინათინის პასუხით დიდად ვერ ხვდება, თინათინი თინათინია თუ ჯაშუში და აგრძელებს მის დაკითხვას.

• რაიმე რჩევას ხომ არ მომცემდით?
• ვფიქრობ, შეგიძლია შაგროვო ინფორმაცია. (აქ წესით ე. წ. როსტევანი უნდა მიხვდეს, რომ თინათინიც „ვეფხისტყაოსნის“ გმირია, ხოლო ჯაშუშას უნდა გაუჭირდეს გამოცნობა.

ეს თამაში საინტერესოა, რადგან მოსწავლეები ყოველთვის მოულოდნელი კუთხით ხსნიან პერსონაჟის ქცევასა და ეს ისევ მათ ეხმარება სხვა მხრივ შეხედონ ტექსტებს.

ეს თამაში მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, არა მხოლოდ როლების მორგებისა, არამედ, საკუთარი ფრთხილი ინტერპრეტაციების, რომლის დროსაც ისე არ უნდა დაშორდე ტექსტს, რომ ეჭვი გამოიწვიო და შენი გუნდი დაამარცხო და არც ისე ზუსტი უნდა იყო, რომ ჯაშუში მიგიხვდეს, ანუ უნდა შეძლო ენობრიც ბეწვის ხიდზე გავლა. ეს მოთხოვნები, გარდა იმისა, რომ ტექსტის ღრმა ცოდნისკენ უბიძგებს მოსწავლეს, კრიტიკული აზროვნების უნარსა და ვერბალურ უნარებას ავითარებს.

მე, როგორც ლიტერატურის მასწავლებელს, ეს თამაში მხოლოდ ტექსტებთან მიმართებაში გამომიცდია, თუმცა, ვფიქრობ, ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლებიც მშვენივრად გამოიყენენ. (შეიძლება სხვა საგნებისაც, უბრალოდ ახლა სხვა საგნებისთვის ნიმუში არ მაფიქრდება )

მაგალითად, გეოგრაფიის მასწავლებელს შეუძლია ჩაიფიქროს „ ცა“ ან „ზღვა“ და მიანიჭოს შესაბამისი როლები, ვთქვათ, პლანეტები, მთვარე, მზე, ვარსკვლავები.

როცა ბავშვები გეოგრაფიის გაკვეთილზე არიან, თავისთავად ცხადია, ისინი ელიან, რომ ჩაფიქრებული იქნება გეოგრაფიული ადგილი და მოთამაშეებს თავიანთი თავის აღწერას მოსთხოვენ. მაგალითად, თუკი გელას უთხარით ადგილი „კოსმოსი“ და თავისი როლი „ნეპტუნი“ ის უნდა მიხვდეს, რომ უპირველესად მანძილი იკითხოს. თუ ლანას ეკითხება, სად ხარო? და ის პასუხობს, არც ისე შორსო, ე. ი. ლანა ჯაშუშია, რადგან ნებისმიერი ციური სხეული საკმაოდ დიდი მანძილითაა დაშორებული ერთმანეთს.

ისტორიული ეპოქების ჩაფირებაც იოლად გამოვა. შეიძლება კლასმა ჩაატაროს რაიმე კვლევა ერთი კუთხით სხვადსხვა ეპოქაში. მაგ, ადამიანის საცხოვრებელი პირველყოფილი ადამიანიდან დღემდე. ან, ვთქვათ, ტანისამოსი, ან იარაღი. და ისტორიის მასწავლებელმა გაანაწილოს როლები სურვილისამებრ, ვთქვათ, მეცხრამეტე საუკუნის საქართველო. და როლები: ქართული კაბა, ევროპული შლაპა, გლეხის ახალუხი და ა. შ. თუ მოსწავლეებმა იციან, რომ ტანისამოსზე თამაშობენ, საუბარი ამ კუთხით წარიმართება: როგორი ხარ? რისთვის ხარ? გამძლე ხარ? და ა. შ.

თქვენი მხიარული თამაშები კიდევ უფრო მხიარულად რომ დასრულდეს, ერთს გასწავლით საიდუმლოდ: ბოლოს შეგიძლიათ კლასს ეხუმროთ და ყველას ჩასჩურჩულოთ „ჯაშუში“. ასეთ დროს ისინი იწყებენ ფრთხილ, ზოგად საუბარს და რაღაც გაურკვეველი კომიკური სიტუაციები იხატება ხოლმე. გაითვალისწინეთ, მსგავსი რამ არასაგაკვეთილო პერიოდში ან გაკვეთილების ბოლოს დაგეგმეთ, რადგან როდესაც იგებენ, რომ ყველა ჯაშუში იყო და ამდენ ხანს ტყუილად ცდილობდნენ ერთმანეთის მოტყუებას, ისე ხალისობენ, მათი დაწყნარება და საგაკვეთილოდ მობილიზება უკვე ძნელი ხდება, თუმცა მსგავსი აქტივობები საგრძნობლად აუმჯობესებს მოსწავლის დამოკიდებულებას შესასწავლი მასალისადმი, რადგან შემდგომში ის ამ მასალით შეიარაღებული თამაშს, გართობას, მყისიერ წარმატებას და ხალისს ელის.

თუკი რომელიმე თქვენგანი მეტყვის, რომ ასე ბავშვები ტყუილში ვარჯიშდებიან, გიპასუხებთ, ლიტერატურაც ესაა, ტყუილი, გამონაგონი, რომელიც არც ეჭვს აღძრავს და არც ბოლომდე გაჯერებს, არც გიმალავს და არც გიხსნის, სიცრუის სიბრძნეზე გიყვება, როგორც სულხან-საბა ორბელიანი იტყოდა!

„სიახლე ცივდება და იყინება ისტორიად. სიახლე დედდება ისტორიად“.

რემონ კენე, „ლურჯი ყვავილები“

შარშან 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომიდან ათი წელი გავიდა. ისტორიის ნაწილად იქცა ცხელი ზაფხულის ომი. ეს ამბებიც გაიყინა და ისტორიის არქივში ჩალაგდა. შედედდა ისტორიის მეხსიერებაში. ამ ომს ბევრი უჩინარი გმირი ჰყავდა. ზოგი გადარჩა, ზოგი – ვერა. წიგნი, რომელზეც უნდა მოგიყვეთ, ამ ომის უჩინარ გმირებზეა, უჩინარ მონაწილეებზე, რომელთა ამბები ძნელად თუ დაგავიწყდება.

უკანასკნელმა ომმა ახალი ტრავმების ტრაგიკული მემკვიდრეობა დაგვიტოვა: მორღვეული საზღვრები, ოკუპირებულ მიწებზე მოქცეული ათიათასობით ადამიანის სახლი, დევნილები და მათი დასახლებები – ასანთის კოლოფისოდენა შენობები, სადაც ამ ადამიანებმა ახალი ცხოვრება დაიწყეს და ომის ისტორიებთან ერთად დაიდეს ბინა. და როცა ზოგჯერ საერთო ისტორიის მქონე ეს ადამიანები იკრიბებიან, სტუმრად მიდიან ერთმანეთთან, ყოველთვის ტირიან. მათი საზიარო ემოცია ტკივილია, რომელიც ჯერ არ მოშუშებულა. ამ ომმა მათ ბევრი სანუკვარი რამ წაართვა: შვილი, ცოლი, მამა, ქმარი, დედა, სახლი, რომელიც დიდხანს და გულმოდგინედ აშენეს, ბაღები მსხმოიარე ხეებით…

წიგნში „ვაშლის ბაღები“ აგვისტოს ომგამოვლილი ადამიანების ზეპირი ისტორიებია თავმოყრილი. წიგნი მომზადებულია ჟურნალ „ინდიგოს“ და წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრის (GCRT) თანამშრომლობით პროექტის „080808“ ფარგლებში. ამ ამბებს ის ადამიანები ჰყვებიან, რომლებიც სიკვდილს გადაურჩნენ და თავის გადასარჩენად ბევრი იბრძოლეს.

62 ამბავი ომს პირადი ნარატივიდან დაგვანახებს. დიდი დანაკარგის ეს ადამიანური ისტორიები ემოციურად არის მოთხრობილი. ასეთი წიგნი ბევრი არ გვაქვს, ამიტომ შეიძლება, კარგ რესურსად იქცეს ისტორიის მასწავლებლებისთვის აგვისტოს ომის შესაფასებლად და მასზე სასაუბროდ.

„წითელმა ჯვარმა ას-ასი ლარი მოგვცა. მერე ამ კოტეჯში მოგვიყვანეს, წეროვანში. მადლობელი ვარ ჩვენი გალინასი, გაიმარჯვა რაღაცაში და შარშანწინ მოგვიყვანა ძროხა. ხან ვინ მოვა, შენი საქმე სტრასბურგშია, მეუბნებიან. ნიუჟელი ჩემი საქმე ვეღარ გაირჩა სტრასბურგში…

ეხლა ძილში გამახსენდება, ხანდახან ისე შევხტები, კრაოტიდან გადმოვვარდები ხოლმე“.

გაიოზ ბაბუცაძე, 80 წლის, ქვემო აჩაბეთიდან. დღეს ცხოვრობს შავშვების დასახლებაში.

„ზუსტად ჩვენს სახლზე გადმოატარეს ტყვიამფრქვევი. აფეთქებამ ერთი ოთახიდან მეორეში გადამაგდო. ლოჯი სულ შეინგრა. ფანჯრიდან დაბლა არაფერი მოჩანდა. ჩემი ქმარი ყვიროდა, დროზე, დავცალოთ კორპუსი და ტყეში გავიდეთო, მე კიდე, მოიცა-მეთქი, ლოგინებს ავალაგებ, ესე ხო არ დავტოვებ-მეთქი სახლს. ეს სისულელე მახსოვს. ათი წელი გადის და რატომღაც აფეთქების კი არა, ხეობის ხმა გამახსენდება ხოლმე. ისეთი საშინელი სიჩუმე იყო, მარტო ჭრიჭინების ხმა ისმოდა. ჩიტებიც აღარ დაფრინავდნენ“.

მაგდა ჯამრიშვილი, 40 წლის, სოციალური მუშაკი. დღემდე ცხოვრობს ქალაქ გორში.

„ჩემმა ძმამ დარეკა, ბავშვებს მოკიდე სასწრაფოდ ხელი და ეხლავე წამოდიო. 8 აგვისტო იყო, დილა. ტელეფონი გავთიშე თუ არა, საშინელი ხმა მომესმა. ორი ვერტალიოტი, აი, ზედ სახურავზე მოდიოდნენ. სახლი სულ აზანზარდა, მეც მუხლებიდან მოვიკვეთე და ძირს დავვარდი. მოვკიდე ბავშვებს ხელი, ბაღის ბოლოში იყო ჩემი მეუღლე და ერთად გამოვიქეცით. ტყვიავამდე ფეხით მოვრბოდით. ქსუისიდან უკვე ჩვენი სამხედრო ბიჭები მოჰყავდათ დაჭრილები, ზოგი მოკლული იყო. გზაზე ზღვა ხალხი, ფეხით, ბავშვებით, გატენილი მანქანებით მოდიოდნენ“.

ციცინო ელიკაშვილი, 49 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.

„აი, აგერ, ამ გორის თავზე რომ ავიდეს მენახირე, უკვე აკავებენ. ეტა ნი ვაშ ტერიტორია, ვიგანიტე ატსუდა კაროვო. მეტი საძოვარი კიდე არ არი, ეგ ჩვენი მიწებია. საზღვრები რო ჩაკეტეს, მაშინ დავკარგეთ. ერთი გადაგიცდება ფეხი და დაგიჭერენ. ჩემი გოგოც იყო პატიმრობაში და ჩემი ბიჭიც. გოგო საქონელს გაეკიდა, სამნი გადავიდნენ იმ ხაზს იქით, სამივე დააკავეს და იზოლატორში წაიყვანეს. ჩვენმა ოსებმა რო გაიგეს, გაიქცნენ და გოგოებს ციხეში პეჩენიები, წვენები შეუტანეს. ჩემს ბიჭზეც ასე, შეუგროვეს ფული ოსებმა და რო გაათავისუფლეს, რაც დარჩა, ის ზედმეტი ფულიც სახლში გამომიგზავნეს. ესეთი ურთიერთობა გვაქვს, მარა მერე, რუსი რო ჩაერია…“

ნათელა, 78 წლის. ცხოვრობს ხურვალეთში.

„გამოგვყარეს მშიშარა იმასავით. მერჩივნა, მებრძოლა, ესე გამოქცევას. ძველი მებრძოლი ვარ მაინც, წელიწადი და სამი თვე ვიბრძოლე აფხაზეთში. ბრძანება იყო აქედან, ადგილობრივები არ გაიკაროთო, თორე იარაღი ჩვენც გვქონდა. ქართული ჯარი რო დავინახეთ, გაგვეხარდა, კაცო, მთელი არმია მოახეთქა და მეთქი, ვსიო, ეგ არი, გავედით დამკაში. თურმე გაჩალიჩებული იყო ეს ყველაფერი. გეფიცები. პატარა ბავშვმაც იცის ეს ჩვენთან, ვინც იმ ომს შეესწრო. მაშინ ვერ ვხვდებოდით“.

ვახო, 53 წლის, ქსუისიდან. დღეს ცხოვრობს კოდას დასახლებაში.

„ეს თვითმფრინავები რო დავინახეთ, გაგვიხარდა, ჩვენები გვეგონა. რო წამოვიდნენ შავი ურჩხულებივით და დასცხეს კარპში ბომბები… ჩემი გოგო ცხოვრობს იქ, ცხრა მოკვდა იმ დღისით. ცხრა ადამიანი, ეგრე თბილ-თბილი დამარხა ჩემმა მძახალმა.

ჩვენ ცამეტში გამოვიქეცით.

ჯერ ბოსელში შევედი. სანთელი დავანთე, ძროხას შუბლზე ვაკოცე და ეგრე ვუთხარი: მე ეხლა მივდივარ და თქვენ რომ აგიშვათ, ვაითუ სადმე წახვიდეთ და ვიღაცამ დაგკლათ. რაც არის, არის, აქ გტოვებთ-მეთქი. დავუყარე ბევრი ქატო, თივა, წყალი დავუშვი და გამოვიხურე კარები. სამი დღე ვიარეთ ნაწვერალში, მოხნულში, მოუხნავშიც. არაფერს არა ვჭამდით, ერთი ბუმბულა ყველი გვქონდა, ერთი-ორი კიტრი, ოსის ქალმა გამოგვიტანა ორი შოთი და წყალი ლიტრნახევრიანი ბოთლაი. კი არ ვსვამდით, მარტო ტუჩებს ვიგრილებდით. აბა, აგვისტოს თვეა, ცხელა და ტრიალ მინდვრებში ვართ, ცხრა კაცს ერთი ეგ ბოთლაი გვაქ“.

ელიკო (ელენე) გაბლიშვილი, 68 წლის. ცხოვრობს ზარდიაანთკარში.

ზეპირი ისტორიები აგვისტოს ომის შესახებ მალე ისტორიის ნაწილად იქცევა და იმითაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ომის გაშუქებისას ხშირად პირადი ნარატივი იკარგება და აქ დაცული ხმები და ამბები იმ ადამიანებისა, რომლებიც აგვისტოს ომს გადაურჩნენ, ამ კუთხითაც მნიშვნელოვანია.

წიგნის გმირების სრული ისტორიები და ხმები შეგიძლიათ ნახოთ და მოისმინოთ ამ მისამართზე: https://080808.ge

ოცდამეერთე საუკუნის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევა სწავლა-სწავლების სფეროში შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაა. შემოქმედებითობა არის  ახლის ძიება და შექმნა, რომლის მამოძრავებელი, ბუნებრივია, შინაგანი სტიმულაციაა. თანამედროვეობაში მეტი მოთხოვნაა შემოქმედ ადამიანებზე, რომლებიც გამოირჩევიან არასტანდარტული, არაშაბლონური აზროვნებით.

ქართული ენა და ლიტერატურა, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა საგანი, იძლევა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარების კარგ შესაძლებლობას და ამ უნარების განვითარებისთვის არსებობს უამრავი მეთოდი თუ აქტივობა, მაგ: ხუთსტრიქონიანი ლექსი ,,ბრილიანტი“, ,,ფილმის გახმოვანება“ ,,წერის დღესასწაული“ ,,გაპიროვნებული ლექსი“ ,,კარიკატურით სწავლება“ და სხვა.

შევჩერდები ამ უკანასკნელზე და ჩემი გამოცდილებიდან მოკრძალებულად ვიტყვი, რომ კარიკატურით სწავლება ნამდვილად უწყობს ხელს შემოქმედებითი უნარების განვითარებას. ერთდროულად ვითარდება აღქმის, ინტერპრეტირების, წერის,ზეპირმეტყველების, შემოქმედებითი უნარები.

მოცემული მეთოდით სწავლება შესაძლებელია სამივე საფეხურზე, როგორც დაწყებითსა და საბაზოზე, ასევე საშუალო საფეხურზე. დღეს მინდა, სწორედ სამივე საფეხურის მოსწავლეთა მიერ კარიკატურის აღქმის განსხვავებულ ხედვაზე გავამახვილო ყურადღება. გთავაზობთ ჰერლუფ ბიდსტრუპის  ნახატების მიხედვით შექმნილ კარიკატურებს

და დავალებას: მოცემული კარიკატურის მიხედვით  მოთხრობის, ლექსის ან ჩანახატის შექმნა.

დავალების ინსტრუქცია:

1. მოსწავლეებს ევალებათ ნახატის მიხედვით სათაურის მოფიქრება;
2. პერსონაჟის სახელის მოფიქრება;
3. პერსონაჟის გარეგნობის აღწერა;
4. პირველი ფოტოს მიხედვით უნდა წარმოიდგინონ, რატომ უწყრება მამა პატარა გოგონას;
5. მეორე, მესამე, მეოთხე ნახატების მიხედვით, მოიფიქრონ, რატომ უყვირის ცოლს საუზმობისას და ტანსაცმლის ჩაცმისას;
6. მე-5 ნახატის მიხედვით, რატომ ეჩხუბება ძაღლს;
7. პერსონაჟის მზადების სცენა სამსახურში წასვლამდე;
8. რა ცვლილებას განიცდის პერსონაჟი სამსახურში მისვლამდე, როგორ იცვლება მისი გარეგნობა და სულიერი მდგომარეობა;
9. და ბოლოს ,,სცენა უფროსის კაბინეტში“.

დავალება მეტად სახალისო გამოდგა სამივე საფეხურის მოსწავლეთათვის.

თავიდან გავააქტიურე წინარე ცოდნა და დავსვი შეკითხვა:

• რა იციან კარიკატურის შესახებ? რა არის კარიკატურა?
• ეკრანზე ვაჩვენე თითოეული ნახატი/კარიკატურა, მოსწავლეებმა აღწერეს ნახატი, იმოგზაურეს წარმოსახვით სამყაროში და წარმოადგინეს საკუთარი ვერსიები.
• ჯგუფებში დავარიგე ამობეჭდილი კარიკატურები ცალ-ცალკე და გავეცი ინსტრუქტაჟი ზემოთ მოცემული დავალების შესაბამისად.
• ჯგუფური მუშაობის შემდეგ გაიმართა პრეზენტაციები.
• მოსწავლეებმა შეაფასეს ნამუშევრები.

ეს იყო ძალიან საინტერესო აქტივობა, ყველა მოსწავლე იყო ჩართული საგაკვეთილო პროცესში, ერთდროულად განვითარდა წერის, ინტეპრეტირების, შემოქმედებითი და სემიოტიკური კოპეტენციები.

გთავაზობთ მოსწავლეთა ნამუშევრებს:

,,ერთ სოფელში თურმე ცხოვრობს,                 შედგა ფეხი სამსახურსა

დიდი კაცი, ქონის გროვა,                                   და კიბეზე ადის ნელა,

მისთვის ყველა ერთი არი                                 მისი სახით თუ ვიმსჯელებთ

ძალღი, შვილი, ცოლი, მონა.                               ვისაც ნახავს ითხოვს შველას.

ცოლს უყვირის ყოველ დილით,                   აი, დადგა აღსასრული, უფროსი მას ელოდება…

ცხოველივით დიდი პირით,                         კარს გააღებს, უფროსს ნახავს,

როცა იგი სახლს დატოვებს                           გული საგულედან ძვრება.

სამსახურში ნელა მიდის.                              სახლში მოძალადე კაცი,

კიბეზე რომ რომ მიაბიჯებს,                           სამსახურში ,,ვაცი“ ხდება!

თავი ზემოთ, ფეხი მწყობრში!                         ასე არი, ასე ხდება….

სამსახური ახლოვდება                                  ,,მოძალადე ბოლოს თვითონ

წელზე კუზი აქლემივით!                               ძალადობის მსხვერპლი ხდება!!!

კლასი მე-9,  ჯგუფი მე-2, პრეზენტატორი: მარიკა კვარაცხელია

მოთხრობა

„მე მებრალებით თქვენ…“

მინდა წარმოგიდგინოთ ჩემი პერსონაჟი, რომელიც მოცემული კარიკატურებით დავინახე, მოგიყვეთ მისი ცხოვრების წესზე, თვისებებსა და ღირებულებებზე.

დაე, მკითხველნო, თქვენ გადაწყვიტეთ, მიიღებთ ამ პესონაჟს, თუ ახლოს არ გაიკარებთ მას.

გაგაცნობთ მის აღმატებულებას, რომელსაც პირობითად ,,ბღენძიას“ დავარქმევდი, დავესესხები ილიას მიერ ლუარსაბის დახასიათებას და ჩემს ,,გმირსაც“ ასე დავახასიათებ: ,,სქელი კისრით, დამორილი ფეხებით, კოტიტა ხელებით, დიდად პატივცემული და პატივსაცემი ღიპით“ მუდამ კუშტი, მწყრალი გამოხედვით, ძროხის, უფრო სწორად, ხარის ბრიალა თვალებით მომზირალსა და ყროყინას ვირისავით.

კაცი, რომელიც მუშაობს, დასაქმებულია ერთ-ერთ სააგენტოში, მაგრამ დიდად არ ,,ეპიტნავება“ მუშაობა, მხართეძოზე წამოწოლა ხომ უკეთესია.

ის გამუდმებით ყვირის ოჯახში, უხასიათოა, უყვირის პატარა 3 წლის მოტიკტიკე გოგონას,

იმიტომ რომ გოგონა სულ ტიტინებს და ხმაური მამას არ უყვარს.

უყვირის უმწეო ,,ბროლიას“ ძაღლს, რომელიც მისი ერთგულია ,მეპატრონის მოსვლა უხარია და ამას წკმუტუნით გამოხატავს. პატრონს წკმუტუნიც აღიზიანებს ,,ჩაიწყვიტე ხმა, თორემ მიგიჩენ შენს ადგილს ქუჩის კუთხეშიო“.

ოჯახის დიასახლისს ეჩხუბება, დიასახლისს, კეთილ დედას, რომელიც  თავს დაჰფოფინებს, უყვარს და უფრთხილდება თავის ოჯახს. თვალებში უყურებს ბღენძიას, რომ რამე არ აწყენინოს და მხოლოდ მაამებელი რამ გაუკეთოს, სხვადასხვა მიზეზით უყვირის: ხან მარილი აკლია სუფრას, ხან ჩაიში შაქარი არ არის მორეული, ხანაც პერანგის ღილი ვერ შეიკრა. ღილსაც შეუკრავს მოსიყვარულე, მისი გამოხედვიდან თუ ვიმსჯელებთ, უფრო დამონებული მეუღლე და გააცილებს სამსახურიკენ მიმავალ გზაზე.

სამსახურამდე გზა არცთუ ისე შორია, თუმცა უსასრულოდ გრძელდება, იწელება.

ჩემი გმირი კი სახლიდან სამსახურამდე ფორმასაც იცვლის და ფსიქოლოგიასაც. თავიდან ამაყად მიაბიჯებს, რამდენიმე ვერსზე, ცოტათი იცვლება, მაგალითად, შიში უდგება თვალებში, კიდევ რამდენიმე ვერსი და იხრება, პატარავდება, სამსახურის კიბეებზე საცოდავად გამოიყურება, ეს დიდგულა სხვისი დამმონებელი კაცი, თვითონვე დამონებულა, ვითომ რატომ? უფროსის კარს შეაღებს თუ არა, მაშინვე ნათელი ხდება, რატომაც.

• უფროსი ბოლო ხმაზე უყვირის, შეურაცხყოფას აყენებს და ლამის მუხლზეც დააჩოქებს!

მივუბრუნდეთ ჩვენს გმირს და ვკითხოთ, ალბათ თქვენც გაგიჩნდათ კითხვები: რატომ გეჩხუბებიან, რატომ პატარავდებით, ითრგუნებით და იძაბებით სამსახურისაკენ მიმავალ გზაზე?

საიდან ამდენი აგრესია, ბატონო ბღენძია, ნუთუ უსიყვარულობა დაგანათლათ უფალმა?! ნუთუ ერთხელ მაინც არ დაფიქრებულხართ თქვენს საქციელზე?! თქვენ ხომ ტიპურ მოძალადედ იქცევით, თუ ასე გააგრძელებთ, შეჩერდით! შეწყვიტეთ!

მე მებრალებით და ამავე დროს ვბრაზობ თქვენზე!!!

მე-11 კლასი, ჯგუფის პრეზენტატორი: თამთა შელია

კარიკატურის საშუალებით შეიქმნა რამდენიმე ლექსი, მოთხრობა, ჩანახატი… (შეგიძლიათ დამატებით ნამუშევრები იხილოთ აქ  https://tatakakachia2.blogspot.com/p/blog-page_84.html). ეს იყო მოსწავლეთათვის ძალზედ სახალისო, ემოციური და, რაც მთავარია, შემოქმედებითი დავალება. მთელი კვირის განმავლობაში გრძელდებოდა ლექსების, მოთხრობების სერია. მოსწავლეები იმდენად გახალისდნენ, რომ ბოლოს გაკვეთილმა შეჯიბრის სახეც მიიღო. ვგეგმავ მომავალშიც ხშირად გამოვიყენო მსგავსი აქტივობები, რათა გამჭოლი კომპეტენციის განვითარებას შევუწყო ხელი. ესაა სემიოტიკური კომპეტენცია, რომელიც მოსწავლისაგან მოითხოვს  ვერბალური და არავერბალური (კარიკატურის, ნახატის და სხვა) საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებასა და ინტერპრეტირებას, საკუთარი ნააზრევის სხვადასხვა საშუალებებით გადმოცემას. ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანის (მაგ:სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირებას, სიტყვიერ ტექსტში ან მუსიკალურ ნაწარმოებში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვის, ნახატის მიხედვით მოთხრობის სხვადასხვა სახის წერილობითი ტექსტების შექმნის და ა. შ.) უნარს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://mastsavlebeli.ge/?p=16961 (შემოქმედებითი აზროვნების შესახებ, მია ინასარიძე);

ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელო, კლასი მ-8 (ბაკურ სულაკაური, თეა ქიტოშვილი, 2007).

ქალაქში ბევრგან ნახავ აფიშებს, წარწერებს კედლებზე, რეკლამებს ბილბორდებზე: „გვახსოვდეს აფხაზეთი“, „აფხაზეთი ჩემი ტკივილია“, მაგრამ ვის უნდა, რომ რეალურად გვახსოვდეს ის მოვლენები და შედეგები, რომლებიც ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევას, სამოქალაქო ომს მოჰყვა?

ნუგზარ შატაიძის „მოგზაურობა აფრიკაში“ ის ტექსტია, რომელიც ფოტოგრაფიული მეხსიერების სიზუსტით აღადგენს ოცი-ოცდახუთი წლის წინანდელ რეალობას. ბავშვები, რომლებიც წებოს სუნთქავენ, იპარავენ, მოკლედ, აკეთებენ ყველაფერს, რომ გადარჩნენ. აქ არ არის კლასობრივი ბრძოლა და ბიურგერულ-პურიტანული საზოგადოებების ვახშმობები, რომელთა პერსონაჟებს სქელტანიანი რომანების ფურცლებზე ვხვდებით. ამ ტექსტის გმირები დღესაც ჩვენ გვერდით ცხოვრობენ, ბავშვობაში ჩვენთან ერთად თანაშობდნენ, ჩვენც ვართ ისინი, ნაწილობრივ მაინც.

ბოლო წლების განმავლობაში, სოციალურ ქსელებში უამრავი ვიდეომიმართვა, თუ პოსტი გავრცელდა იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს ტექსტი არ უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში, რომ ბევრი ამორალური მონაკვეთი, რომლებიც, მათი თქმით, იქ არის, ბავშვებზე ძალიან ცუდად იმოქმედებს. მოდი სხვანაირად დავსვათ საკითხი: უკეთესია, მეშვიდე-მერვე კლასელებმა, მასწავლებლის სწორი აქცენტების დასმის მეშვეობით, იცოდნენ უახლესი ისტორია, სამოქალაქო თუ პიროვნული შეცდომების შედეგების სიმძიმე, თუ ის, რომ იმ უძველესი – სირაქლემას პოზის პრინციპით ვმალოთ მათგან ჩვენივე უახლესი მანკიერებები და მეტი შანსი დავუტოვოთ იმავეს გასამეორებლად?

ტექსტის ბოლოს, მოხუც მარო ბებიას კედელზე გაჩერებული საათი აქვს ჩამოკიდებული, საიდანაც გუგული აღარ გამოდის დროის მანიშნებლად. ეს საათიც თითქოს იმ გაყინული, გაჩერებული კონფლიქტის, უმოძრაობისა და იქნებ პირიქით – რეგრესის სიმბოლოა, რაც მაშინ დაიწყო და დღემდე გრძელდება. ჩვენ კი, ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილი, თვალებსა და ყურებზე ხელს ვაფარებთ სხვა თაობას, რომ მათ ავი კარგისგან არ გაარჩიონ. ის ხომ გახსოვთ, გურამიშვილი: „ავს თუ ავი არ ვუწოდო, კარგს სახელად რა დავარქვო?” – ჰოდა, ეგეც ვერ გვისწავლია თურმე ჯერ.

ტექსტის ბოლოს, აფხაზეთიდან დაბრუნებული ბიჭი თავის სარდაფში დაბრუნდა, ცელოფნის პარკებითა და წებოთი: „იმ ღამით უამრავი ცხოველი მოვიდა…

მოვიდნენ სპილოები, მარტორქები, ჟირაფები, ზებრები, კამეჩები, ლომები, ანტილოპები…

მოდიოდნენ და მოდიოდნენ…

მე ვიდექი მაღალ, ხმელ ბალახში და მესმოდა მათი ცხელი სუნთქვა, ვგრძნობდი მათ სუნს…

ვხედავდი იქვე, ჩემს ფეხებთან ჩაწოლილ ლომებს, რომლებიც ყვითელი თვალებით მისჩერებოდნენ შორს, მინდვრის ბოლოსკენ მიმავალ ანტილოპებს… ერთი მათგანი წეღან დაეჭირათ და ახლა იმისი სისხლით მოთხვრილ დრუნჩებს ენით ილოკავდნენ“.

სახლია აფრიკა ამ ბიჭებისთვის, შორეული, მზიანი სახლი, სადაც არ გცივა შინაგანად, ფიზიკურად თუნდაც. უცნაურია, რომ ადამიანებით სავსე ქალაქში, ბავშვები ცხოველებით სავსე ადგილს წარმოიდგენენ, სრულიად ასოციალურნი ხდებიან. ეს არაა საწყისთან, ბუნებასთან დაბრუნების მეტაფორა ტექსტში, ეს ადამიანებისგან იქ გაქცევის მეტაფორაა, სადაც ასევე არსებობს მსხვერპლი – ანტილოპა და მონადირე – ლომი, თუმცა ყველაფერი უფრო ლოგიკურია, კანონზომიერი, უფრო ადამიანური.