დღეს ბევრ ბავშვს ოჯახურ გარემოშიც კი აღარ ჰყავს ავტორიტეტი, რომ აღარაფერი ვთქვათ განათლების სოციალურ ინსტიტუტზე. არადა, ბავშვი თავის ცხოვრებისეულ გზას სწორედ ოჯახიდან იწყებს, იქ ეზიარება პირველად ღირებულებებს და კომუნიკაციის საფუძვლებს, სწავლობს სამყაროს აღქმას, მასთან ურთიერთქმედებას და მხოლოდ ამის შემდეგ მიდის სკოლაში, მასწავლებელთან, რომელიც მისთვის გახდება ან ვერ გახდება ავტორიტეტი.

ბავშვის ცხოვრებაში ავტორიტეტულ პიროვნებას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია – მას შეუძლია, შეცვალოს, „ამოატრიალოს“ ბავშვის სამყარო. თუმცა ხშირია ისეთი შემთხვევაც, როდესაც მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ურთიერთობა ავტორიტარიზმზე იგება. მასწავლებელი, რომელიც არ იქცევა ისე, რომ მოსწავლის გულწრფელი პატივისცემა დაიმსახუროს, ქმნის შიშზე დაფუძნებულ ფსევდოავტორიტეტს. ასეთი მასწავლებლები ზედმეტად ბევრ დროს უთმობენ მოსწავლეების დამორჩილებას და, ბუნებრივია, ნაკლებად აღუძრავენ მათ სწავლის სურვილსა და მოტივაციას.

მასწავლებლის ავტორიტეტი მის მიმართ მოსწავლეთა დამოკიდებულებით გამოიხატება. პოზიტიურ მომენტებზე აგებული ურთიერთობა, ურთიერთპატივისცემის ფარგლებში, ხელს უწყობს მოსწავლეთა სწავლის ხარისხის ამაღლებას და განა რა შეიძლება იყოს მოსწავლის პასუხი მასწავლებელთან ურთიერთობაზე, თუ არა სწავლისადმი გამოჩენილი ინტერესი? მოსწავლე, რომელიც აღიარებს მასწავლებლის ავტორიტეტს, მის ცოდნას, ცდილობს კარგად ისწავლოს, დაიმსახუროს საყვარელი პედაგოგის მოწონება და ეს სულაც არ არის ცუდი.

უხსოვარი დროიდანვე ადამიანები მასწავლებლებს აღიქვამდნენ პროფესიონალებად, რომელთა უნარები, გამოცდილება და სუპერცოდნა  ყველასათვის ხელმისაწვდომი არ იყო. ამ პროფესიის ადამიანებს ხშირად თვალდახუჭულები ენდობოდნენ. მასწავლებლები გრძნობდნენ თავიანთ პასუხისმგებლობას, გრძნობდნენ, რომ იყვნენ უაღრესად მნიშვნელოვანნი, ავტორიტეტულნი, მათი სჯეროდათ და პასუხად თვითონაც ცდილობდნენ ყოფილიყვნენ საიმედონი და პროფესიული ზრდა არ შეეწყვიტათ.

მასწავლებელი თავად მოიპოვებს ავტორიტეტს, მხოლოდ მუშაობისა და გამოცდილების ხარჯზე, თუმცა მათი ავტორიტეტის განმტკიცებას თუ მსხვრევას ხშირად მშობლებიც უწყობენ ხელს. მასწავლებლის სამუშაო პროცესში მშობლის ჩარევა რევს ან აუმჯობესებს მთელ საგანმანათლებლო პროცესს. მაგალითად, თუ  ბავშვმა დაინახა, რომ კლასში, სადაც ის სწავლობს, მთავარი მოქმედი პირი მშობელია და არა მასწავლებელი, ეს შეუქმნის განცდას, რომ სკოლაში ის, ანუ მოსწავლეა ავტორიტეტი. ცხადია, ეს ავტომატურად გაუჩენს მასწავლებლის მიმართ უპატივცემულო დამოკიდებულებას. თუ მშობლები მასწავლებელს პატივს არ სცემენ, ასევე მოიქცევა ბავშვი.

რა უნდა მოიმოქმედონ მშობლებმა, რომ მასწავლებლის ავტორიტეტი არ შეილახოს? უპირველეს ყოვლისა, მათ უნდა გააცნობიერონ, რომ მასწავლებელი თავისი საქმის მცოდნე პროფესიონალია. სკოლის სივრცეში მშობელს უმეტესად არ შეუძლია, თავი მასზე კომპეტენტურად მიიჩნიოს. ის უნდა ეცადოს, პატივისცემით და გაგებით მოეკიდოს მასწავლებელს. დიახ, მასწავლებელმა, ისევე როგორც ნებისმიერმა ადამიანმა, შეიძლება შეცდომებიც დაუშვას, მაგრამ არ ცდება მხოლოდ ის, ვინც არაფერს აკეთებს.

მშობლებს უნდა ახსოვდეთ, რომ სასურველ შედეგამდე მასწავლებელი ერთი ხელის მოსმით ვერ მივა. პედაგოგიკის უნივერსალური კანონი სწორედ ისაა, რომ სწავლა არა მეყსეულ, არამედ მოგვიანებით შედეგს იძლევა. ამიტომ თუ მშობელი ბავშვისგან ბრწყინვალე შედეგებს და ოლიმპიადებში გამარჯვებას ერთ თვეში ელის, ეს უბრალოდ გულუბრყვილობაა. მშობელმა უნდა აცალოს მასწავლებელს მოსწავლესთან მუშაობა.

ასევე, ძალიან კარგი იქნება, მშობელმა მასწავლებელს ბევრი კითხვა დაუსვას, პირდაპირ და ღიად ესაუბროს თავის მოლოდინებზე, სურვილებზე. ეს საუკეთესო გზაა, რათა მასწავლებელმა და მშობელმა უკეთ გაუგონ ერთმანეთს, დაისახონ საერთო მიზანი,  კონსტრუქციულად გადაჭრან არსებული პრობლემები. მეტიც: ავტორიტეტულ მასწავლებელთან ამ ტიპის კომუნიკაცია მეტ ავტორიტეტს შესძენს მშობელსაც, რაც ბავშვის სწორი აღზრდისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.

მასწავლებლები ხშირად ჩივიან, რომ არა ბავშვებთან, არამედ მშობლებთან უჭირთ საერთო ენის გამონახვა, განსაკუთრებით კი იმ მშობლებთან, რომლებსაც უყვართ მასწავლებლისთვის რჩევების მიცემა იმის თაობაზე, როგორ უნდა ასწავლონ მის შვილს. მშობელს ეჩვენება, რომ მან ეს უკეთ იცის. სინამდვილეში ამით კი არ ეხმარება მასწავლებელს, არამედ ხელს უშლის.

ასეთი მშობლები უმეტესად სპეციალიზებული განათლების ან სამეცნიერო ხარისხის მქონე ადამიანები არიან, რომლებიც თავს უფლებას აძლევენ, ზემოდან უყურონ და ესაუბრონ მასწავლებელს, პირდაპირ მიუთითონ, რა უნდა აკეთოს მან  თავის გაკვეთილზე. შედეგად ან მშობელს უფუჭდება ურთიერთობა მასწავლებელთან, რომელიც მის რჩევებს „რატომღაც“ არ იზიარებს, ან ბავშვი იწყებს იმ მასწავლებლის საგნის მოძულებას, რომლითაც მისი დედ-მამა უკმაყოფილოა.

არსებობენ მშობლები, რომლებიც უარყოფენ ყველაფერ ახალსა და უჩვეულოს. მათთვის გეგმიდან გადახვევა ან ბავშვის მიმართ კონტროლის მოდუნება ვულკანის ამოფრქვევის ტოლფასია. მათ ეჩვენებათ, რომ ნებისმიერი არასტანდარტული გაკვეთილი საფრთხეს უქმნის სწავლის სტაბილურობას და აკადემიურ მოსწრებას. ისინი ვერ ხედავენ შემოქმედებითი პროცესის საჭიროებას, არ ესმით, რომ მასწავლებელმა შეიძლება ყოველთვის არ შეამოწმოს, ვინ როგორ შეასრულა საშინაო დავალება, რადგან სხვა, უფრო მნიშვნელოვანი საქმე აქვს გაკვეთილზე. მასწავლებლებისადმი მსგავსი დამოკიდებულება ალბათ საბჭოთა მემკვიდრეობით არის განპირობებული. მშობლების ამ კატეგორიას არ ესმის, რომ უამისოდ მოსწავლეებს უღარიბდებათ ფანტაზია, ხოლო მშობლების ზეწოლის ქვეშ მყოფი მასწავლებელი მათ თვალში ნაცრისფერი მასის ნაწილად, უინტერესო, უავტორიტეტო პიროვნებად იქცევა.

არსებობს მშობელთა კიდევ ერთი – პრეტენზიული კატეგორიაა, რომელიც ცდილობს, მასწავლებელი არაკომპეტენტურობაში დაადანაშაულოს. ასეთი მშობლები საერთოდ არ ენდობიან მასწავლებლებს და გამუდმებით მათ „გამოჭერას“ ცდილობენ. ფაქტობრივად, უსაფრდებიან მათ, ყოველ ქმედებას ლუპით აკვირდებიან, მათ  ყოველ მცდარ ნაბიჯს არაკომპეტენტურობის დასტურად მიიჩნევენ. შედეგად ბავშვი კარგავს   მასწავლებლის რწმენას, უმიზეზოდ ეკამათება და ეწინააღმდეგება მას. როდესაც მასწავლებელი ამის გამო შენიშვნას აძლევს, ის, განაწყენებული, მშობლებთან ან სკოლის ადმინისტრაციასთან უჩივის და ყველა დარტყმის მოგერიება ისევ მასწავლებელს უწევს.

მშობელთა სხვა კატეგორია გამუდმებით მოითხოვს, მის შვილს ისე ასწავლონ, როგორც ადრე მას ასწავლიდნენ. ასეთი მშობლები ბოლო ხანს გაიშვიათდნენ, თუმცა ისევ არსებობენ. ცხადია, ყველა მშობელს აქვს თავისი სასკოლო გამოცდილება, მაგრამ ბავშვზე მისი პროეცირება დაუშვებელია. თუ ბავშვს სკოლაში კლასიკური ესეს წერას არ ასწავლიან, ეს ტრაგედია როდია. საბჭოთა აღზრდის ინერცია და იდეა, რომ მაშინდელი განათლება საუკეთესო იყო, რა ხანია მოძველდა. წარსული წარსულშივე უნდა დარჩეს, რადგან შეუძლებელია, მასწავლებელმა თანამედროვე ბავშვს ძველებური სისტემით და მეთოდებით ასწავლოს, თუნდაც მათემატიკა ან უცხო ენა.

არიან მშობლები, რომლებიც გამუდმებით უკმაყოფილებას გამოხატავენ ბავშვის ნიშნების  გამო. ესენი შეფასებაზე ორიენტირებული მშობლები არიან. მათთვის შვილის დაბალი ქულა პანიკის საფუძველია. თუ ბავშვი ხშირად იღებს დაბალ შეფასებას, მშობლების აზრით, ეს მასწავლებლის უსამართლო დამოკიდებულების ბრალია. ასეთ მშობლებს, როგორც წესი, ძალიან აშინებთ უცოდინარი ბავშვის მშობლის იარლიყი და რეპუტაცია. პირიქითაც ხდება: დედას რომელიც გამუდმებით აკრიტიკებს შვილს დაბალი ქულების გამო, ეჭვი ეუფლება, როდესაც ბავშვი უეცრად მაღალი ქულების მიღებას იწყებს. აქ რაღაც ხდება, – ამბობს ის და გამოძიებას იწყებს…

მშობლის მხრივ ნიშნებზე და არა საგნის შინაარსზე ან სასარგებლო უნარებზე აქცენტირებას არავითარი სარგებლობა არ მოაქვს.

ბოლო წლების კიდევ ერთი მანკიერი ტენდენცია: მშობლები ცდილობენ, დაიცვან შვილები, სულერთია რა გზით, საჩივრებით თუ მასწავლებლებთან ჩხუბით. ბავშვი მართალია, – მიაჩნიათ მშობლებს და შესაძლოა ასეც იყოს, მაგრამ არა ყოველთვის. ასეთი მშობლები მოითხოვენ მასწავლებლების ლამის ლინჩის წესით დასჯა-გასამართლებას, არ აქვს მნიშვნელობა, რა მიზეზით. აი, მასწავლებელმა ბავშვს საშინაო დავალება არ შეუმოწმა, აი, უხერხულად იხუმრა ან ხმას ზედმეტად აუწია… მშობელს არ მოსწონს მასწავლებელი და მოითხოვს მის გამოცვლას, თანაც ისე, რომ ბავშვს არც ეკითხება. ზოგჯერ სკოლის ადმინისტრაციისთვის უფრო იოლია, დაემშვიდობოს მასწავლებელს, ვიდრე თავი აიტკივოს აბეზარ მშობელთან ურთიერთობით, რომელიც წამითაც არ ასვენებს.

გვახსოვდეს, რომ მასწავლებელთა უმეტესობა მონდომებულია, ასწავლოს ჩვენს შვილებს, თუნდაც მცირე ანაზღაურების ფასად და საკუთარი თავისუფალი დროის ხარჯზე. მათ უყვართ თავიანთი პროფესია, გვეხმარებიან ბავშვების განათლებაში და გვთხოვენ არც ისე ბევრს – უბრალოდ, მეტად მივენდოთ.

ჩემი და ჩემი შვილების ზაფხული ისეთი არ გამოდგა, როგორსაც ვგეგმავდით. ჯერ უფროსმა შვილმა ხელი მოიტეხა, შემდეგ კოვიდი გვესტუმრა და თვითიზოლაციაში გადავედით. აგვისტოს დღეები, რომლებიც გასართობად, დასასვენებლად და ახალი ადგილების აღმოსაჩენად უნდა გამოგვეყენებინა, თვითიზოლაციის მოსაწყენმა და შფოთვით სავსე დღეებმა  გადაფარა. სწორედ ამ დროს დაიწყო  ცხრა წლის ანდრომ Მარიანე კაურინის წიგნის „ჩვენი სამხრეთის” კითხვა. დილით თვითონ კითხულობდა და მე მიზიარებდა წაკითხულს, საღამოს მე ვუკითხავდი და ერთად განვიხილავდით. ასე მივადექით იმ მრავალ თემას, რომლებზეც დარწმუნებული ვარ, რამდენიმე წელიწადში კიდევ მოგვიწევს ლაპარაკი და შეიძლება იმ დროისთვის კიდევ უფრო აქტუალური გახდეს.

ცხრა წლის ბიჭისთვის „ჩვენი სამხრეთი” სხვანაირად საინტერესო აღმოჩნდა, ჩემთვის, მშობლისთვის – სხვანაირად საჭირო და სასარგებლო. კიდევ უფრო გამიმყარდა აზრი იმის შესახებ, რომ, თუ ჩვენ შვილებთან კავშირს არ გავწყვეტთ, მათთან საურთიერთობოდ სხვადასხვა მედიუმს გამოვიყენებთ, არ გაგვიჭირდება  წინააღმდეგობათა კვანძის გამოხსნა, მათი გაგება და მათი განცდების გათავისება.

წიგნი „ჩვენი სამხრეთი” მოზარდი გოგონასა და ბიჭის მეგობრობაზე გვიყვება. წიგნის გმირები თანაკლასელები – 12 წლის ინა და ვილმერი არიან. ზაფხულის არდადეგებზე  მათი კლასელები ზაფხულის არდადეგების გასატარებლად სხვადასხვა ქვეყანაში მიემგზავრებიან. ინასაც სურს, არ ჩამორჩეს თავის კლასელებს, რომლებიც მისთვის მნიშვნელოვანი პიროვნებები არიან და ამბობს სამხრეთით მივდივარო. სინამდვილეში არანაირი სამხრეთი არ არსებობს.  ვილმერი, ახალი კლასელი, კარგად ხვდება ინას გამოგონილი სამხრეთის მნიშვნელობას. ცდილობს, დაუახლოვდეს მას და ერთად წავიდნენ იქ, სამხრეთში, ზაფხულის გასატარებლად.

მეგობრების მიერ გამოგონილი წარმოსახვითი სამხრეთი კარგად გვიჩვენებს მოზარდების სწრაფვებს, მათ განცდებს, ემოციებსა და იმ სურვილებს, რომლებიც მშობლებისთვის ხშირად შეუმჩნეველი რჩება. ისინი კი ამ დროს სხვა თავშესაფარს ეძებენ, წარმოსახვით ადგილებს ირჩევენ, იმისთვის, რომ თავი უკეთ იგრძნონ და დრო უკეთესად გაატარონ.

ინას და ვილმერის სამხრეთი ბნელ სარდაფში მდებარეობს. ბავშვებმა სასიამოვნო ზაფხულის გასატარებლად სხვადასხვა მეორადი ნივთი მოაგროვეს: ძველი, დაჭმუჭნილი აუზი, მზის ჩასვლის დიდი პლაკატი, ოქროსფერი ქვიშა, წითელი ქოლგა და  „სამხრეთი” , წარმოსახვითი ქვეყანაც გამართეს. დღეებიც სწრაფად გადის, ისე მოსაწყენად და ზლაზვნით აღარ, როგორც მანამდე, როდესაც ინა ფარდებჩამოფარებულ ოთახებში დამალვას ცდილობდა, რომ შემთხვევით, რომელიმე მის კლასელს არ აღმოეჩინა, რომ ის არანაირ სამხრეთში არ წასულა  და მეტიც, ზაფხულს თავის მოსაწყენ, უსახურ გარეუბანში ატარებს. ინა  ინტერნეტიდან აღებული ზღვის ჩასვლის ხედებს კლასის ონლაინ ჯგუფში ტვირთავს, რომ სხვებსაც ანახოს, რა მშვენიერ ადგილას „ისვენებს”.

დარწმუნებული ვარ ბევრი მოზარდისთვის „ჩვენი სამხრეთი” იქნება პასუხი იმ კითხვებზე, რომლებიც მათ აწუხებთ, რადგან ის განცდები, რაც ინას ტანჯავს, სხვებისთვისაც შეიძლება აღმოჩნდეს  ნაცნობი. ისინი  შესაძლოა ვერ ბედავდნენ მშობლებთან გულწრფელ საუბარს, ვერ ეწინააღმდეგებოდნენ იმ სოციალურ წნეხს, რომელიც მათ საარსებო გარემოშია და ცდილობდნენ, ამას დაუპირისპირდნენ გამოგონილი ცხოვრებით, ფერადი ფილტრით დამუშავებული ფოტოებით, რომლებიც ცხოვრებას უფრო ლამაზსა და მომხიბვლელს წარმოაჩენს.

ჩვენი და ჩვენი შვილების ცხოვრებაში აუცილებლად დადგება ის ეტაპი, როდესაც  სხვა ადამიანები ჩვენზე უფრო ავტორიტეტული შეიძლება აღმოჩნდნენ. შესაძლოა, ჩვენმა შვილებმა მათ მეტი ყურადღებით მოუსმინონ და მათ სიტყვებს უფრო ენდონ. ეს მოზარდობის პერიოდია, როცა მშობელი ისეთივე „მნიშვნელოვანი სხვა” აღარ არის და „მნიშვნელოვანი სხვა” მათი თანატოლი, მათი მეგობარი ხდება. ამ კრიზისულ პერიოდში მოზარდები ძალიან მძაფრად და მტკივნეულად განიცდიან თავიანთი თანატოლების აზრს, მათ შეხედულებებს და ხშირად მათი გავლენის ქვეშაც ექცევიან. მოზარდებს აღელვებთ, როგორ გამოიყურებიან, როგორ აცვიათ მათაც და სხვებსაც, როგორია მათი საცხოვრებელი მეგობრების თვალით, როგორია მათი სოციალური ყოფა, აირჩევენ კი ის თანატოლები მათ სამეგობროდ, მიიღებენ ისინი სამეგობრო წრეში – ეს ის  საკითხებია, რომლებიც  ინას ასაკის ბავშვებს აფორიაქებს და სიმშვიდეს აკარგვინებს. მოზარდები ხომ გარემოს ერთმანეთის თვალით უყურებენ და მათ თვალებში ბევრი შიში და კითხვაა ასეთ დროს. ვინ არიან, რას გრძნობენ სხვა მოზარდები, რამდენად ღირებულია მათი გრძნობები, რა ტანჯავთ და აფორიაქებთ სხვებს  – ამ კითხვებზე ხშირად წიგნებიც გვპასუხობენ და „ჩვენი სამხრეთი” არა მარტო მოზარდებს, მათ მშობლებსაც დაგვეხმარება სწორი პასუხების მოძებნაში.

მათემატიკის როლი ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებაში უაღრესად დიდია. სასკოლო საგნებს შორის ის ყველაზე მეტად მოითხოვს თანმიმდევრულობასა და სისტემატურობას. მათემატიკის სწავლების საკითხები ყოველთვის იწვევდა დიდ ინტერესს და, ბუნებრივია, ახლაც აქტუალურია. მათემატიკური უნარ-ჩვევების აუცილებლობა, ვფიქრობ, არაა სადავო, რადგან მოსწავლემ მცირე ასაკში უნდა ისწავლოს მათემატიკური აზროვნება და შეიძინოს ამ საგნისადმი პატივისცემა, სიყვარული, რაც, დამეთანხმებით, მარტივი სულაც არაა. ფანტაზიითა და იდეებით სავსე ბავშვებს მუსიკისა და ხელოვნების გაკვეთილების შემდეგ უჭირთ ზუსტ მეცნიერებაზე  ყურადღების გადატანა  და ნებისყოფის გამოჩენა. მთავარ მიზანს მათი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება, საგნისადმი ინტერესის გაჩენა და აღმოჩენილი პრობლემების, ჩავარდნების გამოსწორება წარმოადგენს.

ამჯერად შევეხებით დაწყებით საფეხურს, რადგან სწორედ აქ ეყრება საფუძველი ბევრ კოგნიტურ უნარ-ჩვევას. მათემატიკის სწავლების მიზანი დაწყებით საფეხურზე არის მოსწავლის აზროვნების, მსჯელობის უნარების განვითარება, ყოველდღიურ ცხოვრებაში მათემატიკური ობიექტების მოდელების აღმოჩენა და გააზრება. სწორედ ამ კუთხით შევეცდები წარმოვაჩინო სასკოლო და არასასკოლო აქტივობები და მათი გამოყენება სწავლების პროცესში. ამ აქტივობათაგან განსაკუთრებით საყურადღებოა წარმოსახვითი უნარების განვითარებაზე ორიენტირებული აქტივობები, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდება მათემატიკის სწავლების მიზანს – მსჯელობის, აზროვნების უნარების განვითარებასა და, რაც მთავარია, მათ ცხოვრებაში გამოყენებას. ეს ყოველივე განაპირობებს ამ თემის აქტუალობას, რადგან სწორედ ამ უნართა განვითარებაზეა ორიენტირებული, ფაქტობრივად, ყველა საგანი და სწორი სტრატეგიების, მეთოდებისა თუ აქტივობების შერჩევა, დაგეგმვა და გამოყენება გამოწვევად რჩება.

წინამდებარე ნაშრომი ეფუძნება, უპირველესად, პედაგოგიურ პრაქტიკას, წარმოსახვითი უნარების განვითარებაზე ორიენტირებულ აქტივობებს, რომლებიც შევქმენი და გამოვცადე მოსწავლეებთან. ემპირიული მასალა სწორედ ამ აქტივობების თეორიული და პრაქტიკული ნაწილებისაგან შედგება. აგრეთვე გამოვიყენე ლიტერატურა, რომლებიც უკავშირდება წარმოსახვას, ფანტაზიას, მის განვითარებასთან დაკავშირებულ სირთულეებს, ესენია: ჟან პიაჟე, ჰოვარდ გარდნერი.

წარმოსახვითი უნარების განსავითარებლად დაწყებითი კლასის მოსწავლეებში გამოვიყენე რამდენიმე აქტივობა. პირველ რიგში, საყურადღებოა ის პრობლემები, რომლებსაც ამ უნარის განვითარებასთან დაკავშირებით ვაწყდებით. დაწყებითი კლასის მოსწავლეებში თავიდანვე იკვეთება მთავარი პრობლემა: მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ფლობენ შესაბამის ფაქტობრივ ცოდნას, იცნობენ არითმეტიკას, გამოირჩევიან სხვადასხვა ჩვევით, მათ მაინც უჭირთ გონებაში პირობის წარმოსახვა.

ჟან პიაჟეს თეორიამ  უპასუხა უცნაურ კითხვას: რატომ შეიძლება გაუჭირდეს ფანტაზიით, იდეებით სავსე მოსწავლეს  პირობის  წარმოსახვით წარმოდგენა? მეცნიერი მიიჩნევს, რომ ამ პერიოდის ბავშვს აქვს უნარი, განახორციელოს ლოგიკური ოპერაციები იმ ცოდნის საფუძველზე, რომელსაც უკვე ფლობს. ამ ასაკში ბავშვები იწყებენ გონებაში სიტუაციების წარმოდგენას, მაგრამ უჭირთ აბსტრაქტული აზროვნება, აბსტრაქტული ცნებების გამოყენება, განზოგადება და სინთეზი.

როგორ აღმოვფხვრათ პრობლემა?

ვინაიდან ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან სწავლის სტილით, უნარებითა და მიდრეკილებებით, იმ რვა უნარიდან, რომელსაც გარდნერი გამოყოფს (ლინგვისტური, მათემატიკურ-ლოგიკური, ვიზუალურ- სივრცითი, სხეულებრივ-კინესთეტიკური, მუსიკალური, ინტერპერსონალური, ინტრაპერსონალური და ნატურალისტური), ადამიანები შეიძლება ზოგიერთში გამოირჩეოდნენ და სხვა უნარებს კი ვერ ამჟღავნებდნენ. მის მიხედვით, ყოველი ადამიანი განსაზღვრულ სფეროშია ძლიერი, რისი გათვალისწინებაც სწავლების პროცესში აუცილებელია.

დაწყებითი კლასის მოსწავლეებში სასწავლო მასალის ვიზუალურად წარმოდგენა ხელს უწყობს ახალი ინფორმაციის ადვილად აღქმას, რადგან მათი აზროვნება თვალსაჩინო – ხატოვანია. მათემატიკის გაკვეთილზე მრავალფეროვანი თვალსაჩინოებები, პრაქტიკული სამუშაოები, საგანმანათლებლო თამაშები ხელს შეუწყობს შემოქმედებითი უნარების განვითარებას, რაც თავის მხრივ გამოიწვევს კრიტიკული აზროვნების განვითარებასაც. მოსწავლემ უნდა დაინახოს საგანი ახალი კუთხით, ეძებოს მოვლენის მიზეზი და შესაძლო პასუხებიც განსაზღვროს. რათა შეძლოს ცხოვრებისეული და პრაქტიკული ამოცანების უკეთ გააზრება და გაკვეთილზე ნასწავლი მასალის გამოყენება.

წარმოსახვის განვითარება მიმდინარეობს სამ ეტაპად; საკუთარი ფანტაზიით წარმოდგენა, გარკვეული დროის შემდეგ გონებაში მისი გამეორება და წარმოსახვაშივე ცვლილების შეტანა.

არსებობს გარკვეული მეთოდები, რომლებითაც შეიძლება მოსწავლეებში განვითარდეს და გამდიდრდეს წარმოსახვა.

მოდით, ვისაუბროთ კონკრეტულ მაგალითებზე

აქტივობა: „დაფიქრდი წარმოიდგინე და დახატე“.

მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს ერთმანეთზე დადებულ ბრტყელ გეომეტრიულ ფიგურებს. მოსწავლეებმა უნდა წარმოადგინონ, რა ფიგურა მიიღება საერთო ნაწილად ან გამთლიანებულად და დახატონ.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი კლასს ყოფს ჯგუფებად. თითოეული ჯგუფიდან საფანქრეში უნდა ჩაიდოს იმდენი ფანქარი, რამდენი სწორი პასუხიც შეასრულა ჯგუფის თითეულმა წევრმა. გამარჯვებულია ის გუნდი, რომელმაც ყველაზე ბევრი ფანქარი შეაგროვა. ხდება ნამუშევრების გამოფენა და იმართება მსჯელობა.

რა მოგეწონათ ან რა არ მოგეწონათ? რა გაგიძნელდათ? რას გრძნობდით თამაშის შესრულების დროს?

აქტივობა : „აღმოაჩინე ცვლილება“.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს სხვადასხვა ფორმის ფერად ფიგურებს. შემდეგ ბავშვები იღებენ მითითებებს:

„მოხერხებულად დაჯექით, დახუჭეთ თვალები და წარმოიდგინეთ ეს ფიგურები. ამ დროს მასწავლებელი ფიგურების შემადგენლობაში ახდენს ცვლილებას. მასწავლებლის ნიშანზე მოსწავლე თვალს ახელს და ბავშვებს ევალებათ, დაასახელონ ცვლილებაში აღმოჩენილი ფიგურა და დახატონ.

აქტივობა „ამოიცანი ტოლი ფიგურები“

მასწავლებელი აჩვენებს რამდენიმე ფიგურას და მოსწავლე ცდილობს, ამოიცნოს, არის თუ მათ შორის ტოლი ფიგურები და დაასახელოს რომელი.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი ჯგუფებს ურიგებს ნახატებს, მოსწავლეებმა უნდა იპოვონ ტოლი ფიგურები. გამარჯვებულია ის გუნდი, რომელიც მეტ ტოლ ფიგურას აღმოაჩენს.

ამოიცანი ფიგურის დაკარგული ნაწილი.  ან  „შეადგინე ფიგურა“.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი კლასს ყოფს ჯგუფებად და თითოეულ გუნდს აძლევს დაჭრილი ბრტყელი ფიგურის ან დაშლილი სივრცული სხეულის შემადგენელ ნაწილებს. გუნდებმა რაც შეიძლება სწრაფად უნდა ააწყონ. იმარჯვებს ის გუნდი, რომელიც პირველი შეასრულებს დავალებას.

აქტივობა „მოიფიქრე პასუხი“.

დაფაზე დაწერილ რიცხვით გამოსახულებას, მოსწავლე აკვირდება, გონებაში ასრულებს გამოთვლებს და ასახელებს პასუხს.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი ჯგუფის წევრებს აყენებს წრეზე და აძლევს მითითებებს: „მე ბურთს გადავუგდებ ერთ ბავშვს და თან დავასახელებ იმ რიცხვითი გამოსახულების ნომერს, რომლის პასუხიც უნდა დაასახელოთ, და უგდებს მონაწილეს ბურთს. ვინც პასუხს ვერ მოიფიქრებს, თამაშიდან გადის. უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს არცერთი ბავშვი.

თამაშის ბოლოს იმართება მსჯელობა:

რა მოგეწონათ და რა არ მოგეწონათ? რას გრძნობდით თამაშის შესრულების დროს? რა გაგიძნელდათ?

მასწავლებელი მოსწავლეს დავალებად აძლევს, სხვადასხვა მიმართულებით გაჭრას სივრცული სხეულები (შეიძლება იყოს ბოსტნეული ან ხილი). მოსწავლემ უნდა დაინახოს, ყოველ გაჭრაზე კვეთაში მიღებული ბრტყელი ფიგურა და გადაიტანოს ნახატის სახით.

ასევე შეიძლება აჩვენოს სხვადასხვა სივრცული ფიგურა სხვადასხვა ხედით, მოსწავლემ უნდა შეამჩნიოს ბრტყელი ფიგურები და დახატოს ყველა შესაძლო ვარიანტი.

თაროებზე აწყვია სხვადასხვა ზომის წიგნები. დიდი მოცულობის წიგნზე უნდა იდოს მასზე პატარა მოცულობის წიგნი. მოსწავლემ ისე უნდა მოახერხოს წიგნების განლაგება, რომ პირობის გათვალისწინებით ერთ თაროზე მოათავსოს ყველა წიგნი.

მასწავლებელი მოსწავლეს აძლევს დავალებას, მაგ: 5 სამკუთხედით, 5 კვადრატითა და 5 წრით შექმნას ნახატი. მოსწავლე თავისი ფანტაზიით ასრულებს დავალებას.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი ჯგუფების თითოეულ წევრს ავალებს დიდი ფორმატის ფურცელზე დახატოს საკუთარი ნახატის ვერსია. ჯგუფთან ერთიანობის შეგრძნება მოსწავლეს ეხმარება, ხალისით გაართვას თავი დავალებას.

მოსწავლეებს დავალებად უნდა მიეცეთ მათემატიკური პირობების გონებაში წარმოდგენა და მათზე დაყრდნობით მოდელების, აპლიკაციების, ნახატების, სქემებისა და დიაგრამების შექმნა. ასევე პირიქით ნახატების, სქემების, ცხრილებისა და დიაგრამების საფუძველზე მათემატიკური პირობების შედგენა.

იხ დანართი 1.

მოსწავლეებმა დაამზადონ სივრცული ფიგურის მოდელები, ორიგამები. მოდელებზე დაკვირვებით შეამჩნიონ კანონზომიერებები (მაგ: ეილერის ფორმულა).

იხ. დანართი 2

ფოტოკოლაჟის შექმნა, სადაც მოსწავლე თავს მოუყრის რეალურ ცხოვრებაში აღმოჩენილ მათემატიკურ სიტუაციებს, საგნებს და სიმბოლოებს, რის შედეგადაც მოეწყობა პრეზენტაცია კონკრეტულ სურათზე დაყრდნობით – რა კავშირი აღმოაჩინეს მათემატიკასთან.

ტომარაში მოთავსებულია გეომეტრიული ფიგურები, მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ მხოლოდ ხელის შეხებით ამოიცნონ ფიგურები. აქტივობის ბოლოს მოსწავლეების პასუხობენ კითხვებზე – რას გრძნობდით სავარჯიშოს შესრულების დროს? რა გაგიძნელდათ?

მოსწავლეებს მიეცეთ დავალებად, დაწერონ მათემატიკური ზღაპრები.

მითითებები: ზღაპრები იქმნება სათაურების მიხედვით სასწავლო მასალების ადვილად ასათვისებლად „ერთხელ მათემატიკის სამეფოში“, „როგორ შეიქმნა მათემატიკის გაკვეთილი“, „მათემატიკის პლანეტა“, „ნული და ნატურალური რიცხვები“, „მეგობრული რიცხვები“, „ამბავი ცამეტისა“, „როგორ გაჩნდა ათიანი“, „ციფრთა სამყაროში, „სხივი“, „წერტილი და წრფე“, „ჯადოსნური ფიგურები“, „წრე და კვადრატი“, „სამკუთხედი და კვადრატი“, „სახალისო გეომეტრია“, „აქა ამბავი წესრიგისა და ჰარმონიისა“, „არითმეტიკის სამეფოს მბრძანებელი“, „დაკარგული რიცხვები“ და ა.შ.

ხდება შესრულებული დავალებების კლასის წინაშე წარდგენა მოსწავლეები პასუხობენ კითხვებს:

რა გაგიძნელდათ ზღაპრის შედგენისას? რა მოგეწონათ ზღაპარში? რა არ მოგეწონათ? მონაწილეობს ყველა.

იქმნება ზღაპრების ილუსტრაციები .

ბავშვები არჩევენ ზღაპრებს, რომელთა მიხედვით სურთ, მოამზადონ წარმოდგენა. ყველა ბავშვმა უნდა მიიღოს როლი და ითამაშოს წარმოდგენაში.

(იხილეთ ბმული https://www.youtube.com/watch?v=_Lcz7ZOE1JE&t=2364s)

მოსწავლის ნამუშევარი იხ. დანართი 3.

მოცემული სურათის მიხედვით მოსწავლემ უნდა ამოიცნოს, მიიღება თუ არა ერთი ფიგურის მობრუნებით  მეორე ფიგურა.

რეკომენდაცია: მასწავლებელი კლასს ყოფს ორ ჯგუფად. თუ ჯგუფი ეთანხმება, აწევს მწვანე ბარათს თუ არ ეთანხმება – წითელ ბარათს.

ამგვარად, სტატიაში შემოთავაზებული აქტივობები ხელს შეუწყობს მოსწავლეებში მათემატიკის გაკვეთილზე წარმოსახვითი უნარების განვითარებას. ამასთანავე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მოსწავლეს დავეხმაროთ, დარწმუნდეს საკუთარ შემოქმედებით ძალებში, არ შეუშინდეს საკუთარი აზრის თამამად გამოთქმას; იცოდეს, რომ ფანტაზიის თავისუფლების მიუხედავად, კრიტიკული გადაფასების შემთხვევაში ფანტაზიის ნაწილი უკუგდებული იქნება. ასეთი მიდგომა ხელს შეუწყობს, ადვილად დაძლიოს საგნის მიმართ სამომავლო გაუცხოება, რადგან მაღალ კლასებში გართულებული მასალის მიმართ შიშისა და აქედან გამომდინარე გაჩენილი დაბალი თვითშეფასების აღმოფხვრა გაცილებით რთულია.

წარმოსახვითი უნარების განვითარებას შეუძლია უკეთესობისაკენ შეცვალოს მოსწავლეთა აკადემიური ცოდნის დონე. განუვითაროს მოსწავლეს შემოქმედებითობა, რომელიც ასე მნიშვნელოვანია სწავლების ყველა ეტაპზე. საკმარისია შემოთავაზებული აქტივობების მოდიფიცირება და მისი გამოყენება შესაძლებელი იქნება არა მხოლოდ მათემატიკის, არამედ სხვა საგნის მასწავლებლისთვისაც.

დღეს ჩვენს მოსწავლეებს უწევთ ახალ რეალობაში ცხოვრება, ახალი გამოწვევების მიღება. საკუთარი ცოდნის გამოყენების მეტი მოქნილობა და გადაწყვეტილებების ოპერატიულად მიღება. ამიტომ აუცილებელია სწავლების პირველივე საფეხურზე ვიზრუნოთ წარმოსახვითი უნარების განვითარებაზე.

დანართი 1.

დანართი 2. ზღაპრის ნიმუში:

ცაში რომ აიხედავ, უამრავ ვარსკვლავს დაინახავ.

აი სწორედ იქ უფლისწულის, პითაგორას პლანეტაა გეომეტრია.

პატარა პრინცს მხოლოდ დღისით სძინავს და ღამით კი ვარსკვლავებთან თამაშობს.

ერთ საოცარ ღამეს პითაგორამ შენიშნა, რომ ორი ვარსკვლავი განსაკუთრებულად მკვეთრად აციმციმდა, ისინი ცდილობდნენ, ერთმანეთისათვის სხივები ესროლათ, რომ შეძლებოდათ ჩახუტება და თამაში, მაგრამ რაღაც ძალა განიზიდავდა მათ.

უფლისწული დაფიქრდა და აზრი მოუვიდა: ჯადოსნური ჯოხით გაავლო მათ შორის ხაზი და დააკავშირა.

ბედნიერი ვარსკვლავები მადლობას უხდიდნენ და პრინცი მიხვდა, რომ ეს ორი ვარსკვლავი სამუდამოდ დაამეგობრა და დააკავშირა. ვარსკვლავებს ლათინური ასოები A და B მიახატა და AB მონაკვეთი დაარქვა.

ჰოი საოცრებავ, სხვადასხვა ფერით აციმციმდნენ დანარჩენებიც. ანიშნებდნენ, ჩვენც დაგვაკავშირეო. ზოგს წყვილად უნდოდა ყოფნა, ზოგს სამეულებად, ოთხეულებად და ასე შემდეგ. თითოეულს ასოები დააწერა და დაკავშირებული სამეულები და ოთხეულები გააფერადა.

• ასე შეიქმნა გეომეტრიული ფიგურები სამკუთხედი, ოთხკუთხედი, ხუთკუთხედი და ასე შემდეგ.

დანართი 3

გამოყენებული ლიტერატურა

1. (პედაგოგიკის საკითხები, მანანა ბოჭორიშვილი, გამომცემლობა „უსტარი“, ჟან პიაჟე – ინტელექტის განვითარების თეორია, თბილისი, 2013, გვ. 66-74).
2. (პედაგოგიკის საკითხები, მანანა ბოჭორიშვილი, გამომცემლობა „უსტარი“, ჰოვარდ გარდნერი – მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია, თბილისი, 2013, გვ. 76-78).
3. მასწავლებლის პროფესიული განვითარების მზამკვლევი
4. განმავითარებელი თამაშების სამაგიდო ენციკლოპედია. ლია შალვაშვილი, გამომცემლობა „შემეცნება“, თბილისი, 2017.

დიფერენცირებული სწავლება თანამედროვე სკოლის აქტუალური გამოწვევაა. ხშირად ის აღიქმება როგორც სწავლის უნარის პრობლემის მქონე მოსწავლეებთან მუშაობის საშუალება. მაგრამ საკლასო ოთახებში გვხვდებიან ნიჭიერი მოსწავლეებიც, რომლებსაც თუ მკვეთრად გამოხატული უნარები არ ეტყობათ, მეტწილად ვერც ამჩნევენ მასწავლებლები. შესაბამისად, არც მათი უნარების ხელშეწყობა ხდება და დროთა განმავლობაში მათაც ვეღარაფრით გამოვარჩევთ სხვებისაგან. უმეტესად ეს იმის გამოა, რომ მასწავლებლებს არ ჰყოფნით კომპეტენცია, სწორად შეაფასონ მოსწავლის შესაძლებლობები ან ვერ ხვდებიან, რა გააკეთონ, როცა ასეთი მოსწავლე აღმოჩნდება მათ წინაშე.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა გვახსოვდეს, რომ განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული ბავშვებისთვის მეტად მნიშვნელოვანია მათთვის საინტერესო შესასწავლი საკითხის შინაარსი. ამ დროს გამოვლენილი კრეატიულობა (ჰიპოთეზები, იდეები…) გამოხატავს მათ მზაობას პრობლემის გადასაჭრელად.

განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული ბავშვების კრეატიულობის მაჩვენებელია:

• იდეების რაოდენობა;
• მოქნილობა და მრავალფეროვანი წინადადებები;
• ორიგინალურობა;
• საკითხების დეტალიზება.

მოცემული კრიტერიუმების გათვალისწინებით მასწავლებელს შეუძლია განსაზღვროს, რამდენად აქვს საქმე „განსაკუთრებულობასთან“, თუმცა ეს ხანგრძლივი პროცესია, რომელიც მისგან დიდ ყურადღებასა და დაკვირვებას მოითხოვს.

მაინც რა ნიშნით უნდა მივხვდეთ, რომ განსაკუთრებულ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე?

1. უპირველეს ყოვლისა, გასათვალისწინებელია მოსწავლის განსაკუთრებით მაღალი აკადემიური მოსწრება.
2. მომდევნო ეტაპია დიაგნოსტირება – მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობების დადგენა.
3. მესამე ეტაპზე ფსიქოლოგი ერთვება და გამოყოფს, მოსწავლის ნიჭიერება ზოგადია (როგორია მისი საერთო, გონებრივი, ინტელექტუალური უნარები, რომლებიც ვლინდება მრავალმხრივად, მათ შორის – სწავლაშიც) თუ სპეციალური (ნიჭიერება ვლინდება ცალკეულ დისციპლინებში, მაგალითად, ენის შესწავლაში, მათემატიკაში და ა.შ. ესაა ნიჭიერება აკადემიური, მხატვრული და შემოქმედებითი მიმართულებით).

„ზოგად“ და „სპეციალურ“ ნიჭიერებას აქვს ასაკობრივი ასპექტიც. ადრეული ასაკის ბავშვებთან მათ უწოდებენ ხან „საზოგადო“, ხან „უნივერსალურ“ შესაძლებლობებს. ასაკთან ერთად ის ხდება უფრო მეტად „უნივერსალური“, „ზოგადი“ შესაძლებლობები კი ძირითადად სპეციფიკური ხასიათისაა და კონკრეტული საგნობრივი მიმართულებით „გადამისამართდება“. ამიტომ სანამ „გზები გაიყოფოდეს“, ფსიქოლოგების რჩევით, ძალიან მნიშვნელოვანია, მოსწავლეს აღვიქვამდეთ როგორც „უნივერსალური“ შესაძლებლობების მქონე ინდივიდს.

ნიჭიერი მოსწავლეების გამოვლენისა და მათთან მუშაობის თვალსაზრისით ძალიან საინტერესო შედეგს იძლევა პროფილური დიფერენციაცია. გარდა ამისა, არსებობს სხვადასხვა სახის ტრენინგები, რომლებიც მოსწავლეების შემოქმედებითი უნარების გამოვლენასა და განვითარებას უწყობს ხელს. არის ისეთი სავარჯიშოებიც, რომლებიც გაკვეთილზე აქტიურად შეიძლება გამოიყენოს მასწავლებელმა და ამით გაამრავალფეროვნოს სასწავლო პროცესი, ხელი შეუწყოს როგორც ნიჭიერი მოსწავლეების გამოვლენას, ისე მთელი კლასის გააქტიურებასაც.

მთავარია, როგორც კი კითხვა გაგვიჩნდება, სწრაფად მოვახდინოთ დიაგნოსტირება. ამ მიზნით:

1. ვთხოვოთ მოსწავლეს, შეავსოს ტესტი „სასკოლო მოტივაცია“, რომელიც მიმართულია ინდივიდის დომინანტი მოტივატორების წარმოჩენისკენ;
2. კრეატიულობის დიაგნოსტიკისთვის ჩავრთოთ ტორენსის ტესტიც – „დაასრულე ნახატი“: https://en.wikipedia.org/wiki/Torrance_Tests_of_Creative_Thinking

განსაკუთრებულად შემოქმედებითი ბავშვების შემთხვევაში – https://psycabi.net/testy/577-test-kreativnosti-torrensa-diagnostika-tvorcheskogo-myshleniya)

3. შევავსებინოთ რეივენის ინტელექტის ტესტი (არავერბალური მიმართულებით) ან ე.წ. რეივენის პროგრესული მატრიცები (https://www.123test.com/raven-s-progressive-matrices-test/).

მეორე საკითხია, როგორ მოვიქცეთ, როდესაც აღმოვაჩენთ, რომ მოსწავლე განსაკუთრებულად ნიჭიერია, როგორ შევუწყოთ ხელი.

არსებობს სავარჯიშოები, რომლებიდანაც, სასურველია, ერთი მაინც შევასრულებინოთ რეგულარულად ნიჭიერ მოსწავლეს, იდეალურ შემთხვევაში – ყოველდღიურად.

სავარჯიშო N1 – „და მაინც, მათ ბევრი აქვთ საერთო“: ავიღოთ ორი არსებითი სახელი, რომლებიც სხვადასხვა სფეროს უკავშირდება. გადავშალოთ ლექსიკონი და ნებისმიერი გვერდიდან ნებისმიერი სიტყვა ავირჩიოთ. მოსწავლემ ამ ორ სიტყვას შორის უნდა იპოვოს მსგავსება, მოიგონოს, შეთხზას რაიმე დაუჯერებელი ისტორია, სიუჟეტი, რომლითაც ისინი ერთმანეთს დაუკავშირდება.

მაგალითად: „რა საერთო შეიძლება ჰქონდეს „თვალს“ და „ონკანს?“

ნიჭიერი მოსწავლის სავარაუდო პასუხები:

• ორივეში არის ასო-ბგერა „ა“.
• თვალით შეგვიძლია დავინახოთ ონკანი, ხოლო ონკანით – მოვიბანოთ თვალი.
• ორივედან მოდის წყალი.
• ორივე შეიძლება დაზიანდეს.

ან: „თვალის მკურნალობა ძვირი ღირს, ხოლო ონკანის შემკეთებელს, გუშინ რომ გვესტუმრა, თვალი დაზიანებული ჰქონდა…“

სავარჯიშო N2 – „შეშლილი გენეტიკოსი“: საჭიროა ქაღალდი და ფანქარი. როგორ ხატავს მოსწავლე, არ არის მნიშვნელოვანი, მთავარია ინტერესი. მან უნდა დახატოს ფანტასტიკური ცხოველი, რომელიც რაღაც ნიშნებით რეალურ ცხოველებს ჰგავს. ასეთი სამუშაოს დროს აუცილებლად გამოჩნდება, რამდენად მდიდარია მოსწავლის ფანტაზია.

სავარჯიშო N3 – „შეშლილი არქიტექტორი“: ვთხოვოთ მოსწავლეს სახლის დახატვა. მანამდე ავარჩევინოთ ნებისმიერი 10 სიტყვა. დავალება: „თქვენ ხართ არქიტექტორი, რომელიც თანახმაა, დიდი თანხა გადაიხადოს სახლის ესკიზში, რომელშიც უნდა ჩანდეს… (და შემდეგ მოსდევს ის 10 სიტყვა). მაგალითად,

• „სინათლე“ – ანუ სახლი უნდა იყოს „ნათელი“;
• „სპილო“ – სახლი უნდა იყოს მონოლითური და ჰქონდეს მოწესრიგებული წყალსადენი სისტემა;
• „აისბერგი“ – სახლი უნდა იყოს ზაფხულში გრილი და ზამთარში თბილი და ა.შ.

სავარჯიშო N4 – „ათს მივუმატოთ ათი“: მოსწავლემ შეარჩიოს ნებისმიერი 10 არსებითი სახელი/ცნება, დახაზოს ორსვეტიანი ცხრილი და ერთ სვეტში ჩამოწეროს ცნების შესაბამისი 10 ზედსართავი სახელი/განსაზღვრება. მაგალითად, „ქუდი: დიდი; პატარა; ლურჯი; მწვანე; თბილი; მოდური; ლამაზი… და ა.შ.“, მეორე სვეტში კი – ის განსაზღვრებები, რომელებიც მას არ შეესაბამება. თუმცა ბოლომდე საპირისპირო ცნებების მოძებნა ადვილი არ არის.

სავარჯიშო N5 – „და ამას ეწოდება…“: სავარჯიშო შეიძლება დღის განმავლობაში რამდენჯერმე გავამეორებინოთ. დავალება: „როგორც კი რაიმე თქვენს ყურადღებას მიიპყრობს, წარმოიდგინეთ, რომ მას უცქერით როგორც სურათს. შემდეგ მოიფიქრეთ სახელწოდება – დაასათაურეთ სურათი“. მაგალითად, „ნაცნობი“ (წარმოიდგინეთ, როგორ ზის თქვენი ნაცნობი თავის სამუშაო მაგიდასთან), „ხედი ჩემი საკლასო ოთახის ფანჯრიდან“ (როდესაც ცუდ გუნებაზე ხარ) და სხვ.

არსებობს ისეთი სავარჯიშოებიც, რომლებიც ხელს უწყობს როგორც ნიჭიერი (აქტიური/პასიური) მოსწავლეების გამოვლენას, ისე მთელი კლასის გააქტიურებასაც. მასწავლებლის მოვალეობაა, ორგანიზება გაუწიოს მათ საქმიანობას. მაგალითად, შესაძლებელია ამ ტიპის სავარჯიშოების გამოყენება:

• „დაინახე და დაიმახსოვრე“: ა) მოსწავლეები შეხედავენ საგანს და აღწერენ, რაც დაამახსოვრდათ; ბ) შემდეგ კიდევ ერთხელ შეათვალიერებენ და იპოვიან იმ თავისებურებებს, რომლებიც გამორჩათ და არ დაამახსოვრდათ; გ) ბოლოს, ჯერ ერთიანობაში ახასიათებენ და აღწერენ საგანს, მერე კი მის დეტალებზე გაამახვილებენ ყურადღებას. პარალელურად პასუხობენ მასწავლებლის კითხვას: „რას გაგონებს საგანი ამ ეტაპზე?“
• „აბა, მიპოვე“ (ეს სავარჯიშო გრძელდება რამდენიმე წუთი და ყოველ „შეჩერებაზე“ პასუხის დრო ნელ-ნელა მცირდება):

ა) პირველი ნახევარი წუთის განმავლობაში მოსწავლეებმა უნდა იპოვონ საკლასო ოთახში ის ნივთები, რომლებიც კონკრეტულ ასო-ბგერაზე, მაგალითად, „კ“-ზე იწყება (ვთქვათ, „კომპიუტერი“);

ბ) შემდეგ შებრუნდნენ კედლისკენ, „ჩართონ“ ვიზუალური მეხსიერება, აღქმითი პროცესები და დაახასიათონ აღნიშნული საგანი;

გ) შემდეგ ხელახლა შეხედონ მოცემულ საგანს, ისევ შებრუნდნენ კედლისკენ და შეეცადონ, შეავსონ ინფორმაცია იმ დეტალებით, რომლებიც გამორჩათ.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ნიჭიერების განვითარებას თავისი ეტაპები აქვს. თუ ხელს შევუწყობთ მოსწავლეს, წინ წავა. სხვა შემთხვევაში ისიც გახდება დანარჩენებისგან არაფრით გამორჩეული, გარდა ერთისა – ყოველთვის რაღაცით უკმაყოფილო იქნება. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია ნიჭიერ მოსწავლეებთან მუშაობისას დიფერენცირებული მიდგომების სათანადო გამოყენება, რაც მთელი კლასის ეფექტიან მუშაობასაც შეუწყობს ხელს.

ტორესა მოსის „ორდროშობანა“ დროში მოგზაურობის ამბავია. სიუჟეტი თელავის ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში იწყება და ფარნავაზის ეპოქის მცხეთაში ვითარდება. მთავარი პერსონაჟები ახალგაზრდა მასწავლებლები – ზაზა, ლიზა და მათი 14 წლის მოსწავლე, თომა არიან.

წიგნის დასაწყისში იკვეთება, რომ ახალგაზრდა მასწავლებლების საქმიანობას – მათ გულმოდგინე დამოკიდებულებას პროფესიისადმი – ასაკოვანი მასწავლებლები უნდობლობით ეკიდებიან. ლიზა ისტორიას ასწავლის, ზაზა კი – ფიზიკას. მათი პროფესიული ხედვა კეთებით სწავლებასა და ინდივიდუალურ მიდგომაზეა აგებული.

თომა ცნობისმოყვარე ბიჭია, მარტოხელა დედა ზრდის და დამოუკიდებლად უწევს მოზარდის პრობლემებთან შეჭიდება.

ქალაქი თელავიც პერსონაჟია თავისი კოლორიტული ბაზრით, ქუჩებითა თუ პარკით.

თხრობა დინამიკურია. ზაზა მასწავლებლის გამოგონებული დროის მანქანით ფარნავაზთან ვინაცვლებთ, სადაც პერსონაჟები ძველი ქართული ენით საუბრობენ. მიუხედავად ამისა, ძველი და ახალი ქართულით მოლაპარაკე პერსონაჟების საუბრის გაგება სულაც არ არის რთული, პირიქით, იმაზე დააფიქრებს მკითხველს, როგორი მდიდარი, მრავალფეროვანი ენა გვაქვს.

ფიზიკოსი ზაზას გაუჩინარება ყველაფერს თავდაყირა აყენებს – თანამედროვე საქართველოში დამწერლობა ქრება, რაც დიდ არეულობასა და დაპირისპირებას გამოიწვევს.

წარმოუდგენელ, უტოპიური სიუჟეტში პოსტმოდერნისტულ ჩანართად შეიძლება მივიჩნიოთ ქართული ხალხური ზღაპრების გმირების პერსონაჟებად შემოყვანა. მწერალი ნაცარქექიას, ასფურცელასა და კომბლეს სულ სხვა თვალით დაგვანახებს.

ექსპრესიული თხრობის, ენობრივი თუ დროის დაპირისპირების პარალელურად აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ ისტორიული თუ გამოგონილი პერსონაჟების გამოკვეთილი ხასიათი. კალამოსი – ნახევრად ზებუნებრივი, მითოსური ძალებით შემკული, გონიერი, ბრძნად მეტყველი ადამიანია, რომელიც ფარნავაზისთვის ერთგვარი მენტორის როლს თამაშობს.

რომანის კითხვისას წინ კიდევ მრავალი საინტერესო აღმოჩენა და საფიქრალი გელით. ამ მცირე მიმოხილვის შემდეგ უნდა გიამბოთ, როგორ წავიკითხეთ მე და ჩემმა მოსწავლეებმა ერთად „ორდროშობანა“.

მეორე სემესტრი ფარნავაზის სიზმრის შესწავლით დავიწყეთ და იდეაც მაშინ დამებადა. მართალია, რომანის ენის გამო მეშინოდა, რამდენად გაართმევდნენ თავს ბავშვები, თუმცა, მეორე მხრივ, სტიმულიც კი აღმოჩნდა, რადგან ამ ასაკში ძველ ქართულ ტექსტებთან ურთიერთობა მათთვის  დიდი გამოცდილებად გადაიქცეოდა. მთავარი იყო კითხვის პროცესში წინამძღოლობა მეთავა.

ჩემი დაბადების დღე თენდებოდა.  წინასწარ შევიძინე 27 წიგნი კლასის ყველა მოსწავლის, დამრიგებლისა და დირექტორისთვის. თითოეულ წიგნს ინდივიდუალური წარწერა გავუკეთე. მეორე დღეს მასწავლებლის მაგიდაზე პირადი წერილები დამახვედრეს, თითქოს ჩემი ფიქრების საპასუხოდ.

პირველი ნაბიჯი მოლოდინის ბარათები იყო. სათითაოდ ჩამოწერეს აზრი, რის შესახებ შეიძლებოდა ყოფილიყო წიგნის სიუჟეტი.

კითხვის პერიოდს სააღდგომო არდადეგები დაემთხვა. დისტანციურად ვხვდებოდი, ტექსტს ვუკითხავდი და ვუამბობდი. ვესაუბრებოდი უცხო სიტყვების, მოვლენების, მთავარი იდეის შესახებ. შემდეგი გაკვეთილისთვის რამდენიმე ფურცლის წაკითხვაზე ვთანხმდებოდით.

კითხვისას ძალიან ბევრი უცნობი თემა გამოიკვეთა. ასე გამიჩნდა სურვილი პროექტის დაწერისა, რომელსაც სახელად „შემეცნებითი სამყაროს გაფართოება ტორესა მოსის „ორდროშობანას“ მიხედვით“ ვუწოდე. ჩამოვწერე საკვლევი თემები, დავწერე პროექტის მიზანი და სამოქმედო გეგმა, კლასი წყვილებად დავყავი და არჩევითობის პრინციპით თემები გადავანაწილე.

„ორდროშობანას“ სიუჟეტის გასაგებად ნამდვილად საჭიროა  ქართული დამწერლობის სახეების, ფარნავაზის ეპოქის შესახებ ისტორიული წყაროების, ძველი ხალხური ზღაპრების, გრაკლიანის წარწერის, ხალხური შელოცვების, ძველი ქართული სიტყვების შესახებ გარკვეული  ცოდნის დაგროვება.

საკვლევი თემების სახელწოდებები ამგვარი იყო:

1. დროში მოგზაურობა
2. ფარნავაზის ეპოქის ნივთების გაცნობა – სტუმრად მუზეუმში
3. ძველი ქართული სიტყვები „ორდროშობანაში“
4. ფარნავაზი ისტორიულ წყაროებსა და მხატვრულ ლიტერატურაში
5. ქართული ხალხური ზღაპრები
6. „ორდროშობანაში“ ნახსენები წიგნები
7. ქართული დამწერლობის სახეები

მერვე თემა – „ქაჯები ქართულ მითოლოგიასა და ლიტერატურაში“ – ჩემთვის შევარჩიე, რადგან პირადი მაგალითი სწავლების ყოველ ეტაპზე ჰაერივით სჭირდებათ.

თემის არჩევის შემდეგ ინდივიდუალური შეხვედრების დრო დადგა. თითო თემაზე ორი ბავშვი მუშაობდა. წყვილებს სამოქმედო გეგმის დასახვაში დავეხმარე, რაც გულისხმობდა:

1. საკითხის ირგვლივ ინფორმაციის მოძიებას;
2. ინტერვიუს სკოლის მასწავლებელთან;
3. საინფორმაციო პლაკატის მომზადებას;
4. პრეზენტაციას.

სამი კვირა საკმარისი აღმოჩნდა პროექტზე მუშაობისთვის.

ბავშვები შეხვდნენ ჩვენი სკოლის ქართულის, ფიზიკისა და ისტორიის მასწავლებლებს, ჩაწერეს ინტერვიუები. ქართულ ხალხურ ზღაპრებზე საუბრისთვის მწერალს, დიანა ანფიმიადის, მივმართეთ, ხოლო „ორდროშობანაში“ ნახსენები წიგნების – „შუშანიკის წამების“, „აბო თბილელის წამების“, „ქართლის ცხოვრებისა“ და „ვეფხისტყაოსნის“ – ირგვლივ ფილოლოგი გვანცა შუბითიძე გვესაუბრა.

საინფორმაციო პლაკატის დანიშნულებისა და აგებულების შესწავლას ერთი გაკვეთილი დავუთმეთ.

შემდეგ იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპი – ერთმანეთის სახლებში სტუმრობა, რამაც ურთიერთობების გაღრმავებასა და ერთმანეთის გაცნობას შეუწყო ხელი.

მთელი წელი მსურდა ბავშვების ეროვნულ მუზეუმში წაყვანა, მაგრამ პანდემიამ ხელი შეგვიშალა. ნაწილობრივ მაინც მოვახერხე ჩანაფიქრის განხორციელება. თემა სახელად – „ფარნავაზის ეპოქის ნივთები – სტუმრად მუზეუმში“ – ორ გოგონას ერგო. ერთ დღეს, გაკვეთილების შემდეგ, გარეუბნიდან ქალაქის შუაგულისკენ გავეშურეთ. შთამბეჭდავი იყო სათანადო ექსპონატების ძიება გიდთან ერთად. საბოლოოდ, გოგონებმა 2400 წლის წინანდელი გულსაკიდები, დიადემები და არწივის გამოსახულებიანი ფირფიტები შეარჩიეს. იქვე შექმნეს ნივთების ესკიზები, სახლში დაამუშავეს, გამოჭრეს და საინფორმაციო პლაკატზე განათავსეს.

ერთი დიდი სიამოვნება იყო ჩემს თემაზე მუშაობა. დავიწყე ქართული მითოლოგიდან, მოვიძიე ქართულ დიალექტურ კორპუსში Corpora.co-ზე ზეპირსიტყვიერების ნიმუშები, წავიკითხე ქართული ხალხური ზღაპარი „ამბავი ტარიელისა“, შემდეგ „ვეფხისტყაოსანთან“ გადმოვინაცვლე და ბოლო ტექსტი „ორდოშობანა“ იყო. ვიკვლიე ქაჯების მითოსური თუ ლიტერატურული სახეები.

შედეგი ორიოდე სიტყვით

ბოლოს პრეზენტაციის დღეც დადგა. მოვიწვიეთ სტუმრები – ჩვენი სკოლის მასწავლებლები – და მცირე კვლევა-ძიების შედეგები ერთმანეთს გავაცანით.

• რას ფიქრობთ სიტყვაზე „ჭინჭრაქა“? – ჰკითხა მარიამმა დიანას.
• რას იტყვით შუშანიკის ქმარზე, ვარსქენზე? – 11 წლის მარიამმა და თეკლამ მთელი სერიოზულობით გაახმიანეს შეკითხვა გვანცასთან და მათი გულწრფელი ინტერესი დიდ, დაუვიწყარ სიხარულად გვექცა.
• ყველაზე მეტად „შლეგი“ მომეწონა, ნაგიჟარს ნიშნავს. – გვითხრა პრეზენტაციისას დაჩიმ.
• წარსულში მოგზაურობა შეუძლებელია, მომავალში კი – დასაშვებია, თუკი მზის სინათლის სისწრაფეს გავუსწრებთ, – დამაჯერებელი ტონით გვიხსნიდნენ დიანა და ანა.
• ნაცარქექიას, კომბლესა და ასფურცელას ცოლებიც მივუხატე! – ამბის გავრცობას გვთავაზობს მარიამი.

დღის ბოლოს ლურჯი ავტობუსით „მაკდონალდსში“ გავეშურეთ. გარეუბნის სიწყნარიდან უშნო შენობებში, სიცხესა და ტრანსპორტით გადაჭედილ გარემოში გადავინაცვლეთ. მაინც გავიხარეთ, ვისაუბრეთ და მომავლის იმედით დავშორდით ერთმანეთს. ავტობუსში უნებურად საუბარს მოვუსმინე – ერთი ქალი მეორეს ეკითხებოდა ნაცნობი მასწავლებლის შესახებ. მოტყდა, აღარ აქვს ისეთი ხალისი და ენერგია, როგორც ადრეო – მოვისმინე პასუხად.

ვიცი, რომ ოდესმე ჩემთანაც დადგება მსგავსი პერიოდი და შემეშინდა.

მანამდე პატარა ნაბიჯებით სიარულს ვაგრძელებ აქ და ახლა.

ისევ მივუბრუნდებით ტორესა მოსის „ორდროშობანას“, რომელმაც ერთი ჯადოსნური თავგადასავლიდან ჩვენს პირად თავგადასავალში გვიწინამძღვრა. წინ ავტორთან შეხვედრა, როლური თამაშები, ვიქტორინა, ახალი პროექტები გველის და თუ მშვიდობა იქნება, სპექტაკლასც გავმართავთ.

წიგნის გაცნობის შემდეგ ავტორის მუსიკალური ჯგუფი „Ambavi” აღმოვაჩინე. დროდადრო ვუსმენ და ვოცნებობ იმ დღეზე, როდესაც სპექტაკლისთვის გამოვიყენებ. თვალწინ მიდგას კალამოსად, ფარნავაზად, ქაჯებად გადაქცეული ჩემი მოსწავლეები. აი, კალამოსი „ამბავის“ რიტმის ფონზე პანტომიმის მოძრაობით ბუმბულებს ისარივით ესვრის კაპიუშონიან ქაჯებს; მელაინა დიდი ხნის უნახავი ძმის წინ დგას;  თომა და ქუჯის ასული ნანა მცხეთის საეჭვო უბნებში იკარგებიან, ცოტა ხანში კი გლეხის ქალი გრძნობადაკარგულ მელაინას თავზე შელოცვის სიტყვებს ბუტბუტებს.

განწყობისთვის თქვენც გიტოვებთ „ამბავის” ჰოლოზეუმში გამართული  პერფორმანსის ბმულს.

https://www.youtube.com/watch?v=X68trwe3_uI

ერთხელ შემზარავი სიზმარი ვნახე: ჩემი სოფლის მდინარის პირას, მდინარიდან ზურგით მწკრივში იდგნენ ბიჭები და ზურგებითვე, ფენა-ფენა ეშვებოდნენ მდინარეში, მშვიდად და უხმაუროდ, მწყობრად, რაღაცნაირი გამაშეშებელი წესრიგით…

იმ სიზმრიდან ორ დღეში გავიგეთ, რომ აფხაზეთში, ომის დროს, საჩხერის ბატალიონი მთლიანად განადგურდა. მერე მინდოდა ჩემი სიზმარი აღმედგინა და ყველა ბიჭისთვის შემევლო თვალი, სათითაოდ დამემახსოვრებინა, მაგრამ შეუძლებელს ვერ გადავაბიჯე, ჩემი სოფლის მდინარეს უკვე შთანთქმული ჰქონდა მათი ლამაზი, ნათელი, სევდიანი სახეები…

ეს სიზმარი ცხოვრების დაღად მომყვება, როგორც თავს გადახდენილი ყველაზე ნამდვილი ამბავი და არც იმას გამოვრიცხავ, რომ ოდესმე აუცილებლად შევხვდები მათ, ჩემი ყველა სიზმრის გმირს, რომლებმაც მასწავლეს ხსოვნის გამოფხიზლება და უნახავის მიმართ სიმტკიცე… ეს ცოდნა საზიაროა, ჩვენ, ადამიანები, ამ ცოდნით ვეკვრით ერთმანეთს, ძალასაც მის გამო გამოვცემთ.

სოხუმის დაცემიდან 28 წელი გავიდა. ყოველ 27 სექტემბერს, მახსენდება მწერალ გურამ ოდიშარიას მონაყოლი, როცა ერთ აფხაზ ქალთან ამ თარიღის შინაარსზე ბჭობდა. ქალი ამტკიცებდა, რომ ეს დღე, ბატონი გურამისთვის დამარცხების ტრაგიკული დღე, აფხაზებისთვის გამარჯვებისა და სიხარულის დღეა, ჰოდა რა ეშველებოდა ქართველებისა და აფხაზების ურთიერთობას თუნდაც ამ ერთი დღის აღნიშვნის გამო, როგორ მოვახერხებდით მის გააზრებას? გურამ ოდიშარიას ამ დამაბნეველ კითხვაზე სრულიად მკაფიო პასუხი აღმოაჩნდა: 27 სექტემბერი ქართველების და აფხაზების შერიგების დღედ ვაქციოთო!

მჯერა, რომ ეს დღე აუცილებლად დადგება, ხოლო მანამდე ხსოვნისა და გონის სიფხიზლე გვმართებს, მანამდე ჩვენი სიზმრებიც ალესილი ხმლებივით გვჩეხავს და გულში იმ სახელებს ჩამოგვათვლევინებს, ვისზეც ამ ომმა გაიარა, ამ წლებმა, უერთმანეთო წლებმა, დროის მდინარეწაფარებულმა ტკივილებმა…

გამიგია ახალგაზრდა კაცის, ზაალ მდინარაძის გმირობის შესახებ, თუმცა დაწვრილებით არაფერი ვიცოდი, მიუხედავად იმისა, რომ ზაალის და, აზა, ერთ მშვენიერ დღეს ჩემი ბავშვობის კეთილ ჯადოქრად მომევლინა, განა მხოლოდ მე, კიდევ უამრავ ბავშვს და მისმა ორგანიზაცია „მთენმა“ დიდი სიხარულის დღეები გაგვითენა ომგამოვლილ ბავშვებს, გასული საუკუნის 90-იან წლებში… ზაალის ამბავი კი, ორიოდე წლის წინ, აზა მდინარაძემ თავად მიამბო, ზაალის და მათი ღირსეული დედის ამბავი, რომელიც თავისი ამაღლებული შინაარსით „ვეფხვის და მოყმის ბალადის“ სწორია!

22 წლის თბილისელმა ბიჭმა, ზაალ მდინარაძემ, დედას წერილი დაუტოვა, შეჰპირდა, მალე დავბრუნდებიო და თვითონ გაიპარა აფხაზეთში, ოჩამჩირეში, სადაც უკვე კვირაზე მეტი იყო 4 გემიდან გადმოსხმულ სამხედრო დესანტს (რუსებს, კაზაკებს, ჩრდილო კავკასიელებს და მოლდოველებს) უმკლავდებოდა ქართული არმია. ტამიშში მტერს უკვე ალყაში მოექცია ჩვენი ჯარისკაცები, მწყობრიდან გამოსულიყო რაცია და ჩახშობილი იყო ყველანაირი კავშირი დანარჩენ ჯართან. სწორედ ამ დროს მოევლინა სასწაულებრივ მშველელად ზაალი, ალყამდე რამდენიმე კილომეტრი ტყვიების წვიმაში უიარაღოდ ირბინა და თანამებრძოლებამდე მიიტანა რაცია, რომლითაც სასწრაფოდ გადასცეს დამხმარე რაზმს მტრის კოორდინატები და ასე გააღწიეს სასიკვდილო ალყას. სულ ცოტა დააკლდა სამშვიდობომდე ზაალს, როგორც ჰყვებიან – მხოლოდ ერთი მეტრი დააკლდა, სნაიპერის ტყვიამ იმსხვერპლა, 18 წლის აფხაზი სნაიპერის, რომელიც იქვე მოკლეს ქართველებმა.

დედას შვილის უკანასკნელი წუთები ასე უამბეს: ერთი კი ჩაიხარა მუხლებში ზაალი, რამდენიმე წამით შეხედა მეთაურს და მერე ძალიან მშვიდად გადაწვა მიწისკენ.

ზაალის დედამ ასე განმარტა: გადაწვა მიწისკენ, დაუჩოქა, თავი მოუდრიკა მშობლიურ მიწას, შუბლით შეეხო, თაყვანი სცა საბოლოოდ…

სამი წლის შემდეგ კი ამ დიდებულმა ქალმა ღია წერილი მისწერა შვილის მკვლელის, 18 წლის აფხაზის დედას. „თქვენს შვილზეც ვდარდობ, აფხაზო დედავ… – სწერდა – თქვენი შვილი, თავისი წარმოდგენით, აფხაზეთის მიწას იცავდა „მომხდურთაგან“, ჩემი შვილიც – ზაალი, აფხაზეთს, ანუ საქართველოს არ ანებებდა… მაშ რომელი იყო მტყუანი? არც ერთი და არც მეორე, მათ არ გაემტყუნებათ თავიანთი საქციელი, რადგანაც ორივენი მამულისთვის დაიხოცნენ… დარწმუნებული ვარ, როდესაც აფხაზეთში ჩვენი შვილების უკვდავსაყოფად აგებულ მემორიალთან მოვალ, სხვებთან ერთად თქვენც იქნებით. მოვძებნოთ ერთმანეთი, მივუსამძიმროთ, დავსხდეთ, ვუამბოთ ერთურთს ჩვენი შვილების ბავშვობისა და ჭაბუკობის ამბები, ვანუგეშოთ ერთმანეთი… მოდით, დედებმა ყველაფერი ვიღონოთ, რათა აფხაზები და დანარჩენი საქართველო კვლავ არ დაუპირისპირონ ერთმანეთს. შთავაგონოთ ჩვენს შვილებს, შთამომავლობას, რომ ძმათამკვლელ ომში იმარჯვებს მხოლოდ სიკვდილი. მაშ, ვილოცოთ დედებმა სიცოცხლისათვის!“ – ზეინაბ მდინარაძე. 1996 წელი.

ამ წერილის ამბავი არ ვიცოდი, როდესაც ჩემი მოთხრობის „ბამბაზიის სამოთხე“ მიხედვით, ქუთაისის ლადო მესხიშვილის სახელობის თეატრისთვის სპექტაკლზე დავიწყეთ მუშაობა. მაშინ თავისთავად გაჩნდა იდეა, რომ პიესა „ვეფხვისა და მოყმის ბალადაზე“ აგებულიყო და მთავარი გმირებიც – ქართველი და აფხაზი დედები ყოფილიყვნენ, რომლებიც ერთმანეთისგან დახოცილი შვილების საფლავებთან ერთმანეთს ყველაზე ძნელსა და მთავარზე, ყველაზე მართალსა და მტკივნეულზე უნდა დალაპარაკებოდნენ… არ ვიცოდი ამ წერილის ამბავი არც მე და არც რეჟისორმა გიორგი სიხარულიძემ, თუმცა, ორივეს გვჯეროდა, რომ ჩვენი ნამუშევრის მთავარ გმირებს ნამდვილად ჰყავდათ პროტოტიპები, რომ ისინი არ იყვნენ ცოტანი, და არც მხოლოდ ენგურს აქეთ… მართალია, ზეინაბ მდინარაძის წერილზე არავის უპასუხია, მაგრამ შეუძლებელია, ამხელა ენერგიით დამუხტული სიყვარული არ მოხვდეს საჭირო ადგილას, საჭირო გულში, შეუძლებელია, ამ სიყვარულმა რაიმე არ შეცვალოს…

იმ ჩვენი ორი წლის წინანდელი საუბრისას, აზამ დედამისის ტელეფონის ნომერიც მომცა და შემომთავაზა, თუ გინდა, მისგანვე აიღე ინტერვიუო. ვინ იცის, რამდენჯერ დავაშტერდი ამ ნომერს და ძვრაც ვერ ვუყავი თითებს, რომ ამეკრიფა… ვერც ის სიტყვები მოვიფიქრე, რითაც მასთან ლაპარაკი უნდა დამეწყო. მეგონა, რომ ამ ქალმა ყველაზე ნამდვილი სიტყვები იცის, ყველაზე ნამდვილი ენა და ვაითუ, რამე შემეშალოს და რაღაც ვაწყენინო, უნებლიეთ ვატკინო, ან ვიცრუო თუნდაც დიდი სიმართლის სახელით!..

ასეთ ადამიანებთან ურთიერთობაც ალბათ სიზმარივითაა – ხსოვნის სიფხიზლით და უნახავის ვნებით ხარ შეპყრობილი და ადამიანად ყოფნის გვირგვინებს იდგამ გაოფლილ შუბლზე. მათ სხვა ძალა აქვთ, სხვა ენა იციან, მათ რომ ვუსმენდეთ, ახლა უკვე ისე წინ ვიქნებოდით, ისე წინ და მაღლა!..

ყველა სიზმარს თავისი გმირი ჰყავს, ყველა ცხადს – თავისი მთხრობელი, დღეები კი, ხანდახან ისეთია, გმირი და მთხრობელი ერთად უნდა ჩამოსხდნენ და სიყვარულზე ილაპარაკონ… 28 წელია, ამ დღეების გემოთი ვართ. იმ ნანატრ აფხაზეთამდეც სიყვარულის სახელით მივალთ!

განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვების პრობლემებს კიდევ ერთ სტატიას ვუძღვნი და კვლავ სწავლის პროცესში წარმოშობილ შესაძლო სირთულეებზე გავამახვილებ ყურადღებას.

წერა – შეიძლება ითქვას, ეს „ზებრა“ ბავშვების (ეს ტერმინი ფრანგმა ავტორმა – Siaud-Facchin Jeanne – თავად შეარჩია განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვებისათვის) უმთავრესი სირთულეა, რომელიც შესაძლებელია გამოვლინდეს, როგორც ცუდი კალიგრაფიით, სწრაფად წერის ჩვევის გამომუშავების სირთულით, რომელმაც თავის მხრივ, განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი შესაძლოა იმ ზომამდეც კი მიიყვანოს, რომ მან საერთოდ უარი განაცხადოს წერაზე. მსგავსი პრობლემის წარმოშობის შესახებ რამდენიმე ჰიპოთეზა არსებობს:

• შეუსაბამობა ზეპირ მეტყველებასა და ფსიქომოტორულ განვითარებას შორის. განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვებს უმეტეს შემთხვევაში მეტყველების თავისუფალი მანერა აქვთ და მათი ლექსიკა საკმაოდ მდიდარია. „ზებრები“ ადვილად სწავლობენ კითხვას, მაგრამ ხანდახან მოტორიკა ჩამორჩება განვითარებაში. ბავშვს უჭირს გრაფიკული უნარების გამომუშავება და ზოგჯერ ეს სწორედ წერის უნარებზე აისახება;
• განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვები სწრაფად ფიქრობენ და აზროვნებენ. იდეები უსწრაფესად გენერირდება მათ გონებაში სულ მცირე ასაკიდანვე. სამაგიეროდ, გრაფიკული, წერითი უნარები ჩამორჩება, რაც ხელს უშლის საკუთარი აზრების „ჩაწერას“. უფრო გასაგები რომ იყოს, „ზებრა“ ბავშვის გონიერება გაცილებით სწრაფი ტემპებით ვითარდება და მას ხშირად უწევს, ასე ვთქვათ, უკან დაბრუნდეს, რომ წერაში ჩამორჩენა აღმოფხვრას. ეს ყველაფერი ძალიან ღლის და თავგზას ურევს ნიჭიერ პატარას. თანდათან შესაძლოა, საერთოდ შეიჯავროს წერა და ამ ხარვეზის აღმოსაფხვრელად ან პირდაპირ ყოველგვარი გრამატიკული წესების დაცვის გარეშე წეროს ან მისი კალიგრაფია სრულებით გაუგებარი გახდეს.
• ძალიან ხშირად, როდესაც განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი პრაქტიკულად უარს ამბობს წერაზე, ამის მიზეზი არის სკოლა, სადაც მისგან წერითი უნარების ისეთივე სისწრაფით განვითარებას ელიან, როგორსაც ის ავლენს ზეპირი მეტყველების შემთხვევაში. ასეთ სიტუაციაში „ზებრა“ ბავშვი იძაბება და დანაშაულის განცდა უჩნდება, რადგან ვერ გაამართლა მასწავლებლის მოლოდინი.

მკითხველს, კარგად მოეხსენება, რომ სკოლაში განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა წერის სწავლებას – განაგრძობს ფრანგი ფსიქოლოგი. სწავლის საწყის ეტაპზე მასწავლებლებისა და მშობლების კონფლიქტის ძირითად მიზეზად სწორედ „ზებრა“ პატარას ძალიან ულამაზო და ნელი წერა ხდება. მომდევნო კლასებში კალიგრაფიასთან დაკავშირებული პრობლემები უფრო მძაფრდება, რაც შეიძლება მასწავლებლების მხრიდან უსამართლო შენიშვნების, ზოგჯერ დასჯის მიზეზადაც კი იქცეს. ყველაზე ცუდი არის ის, რომ საბოლოოდ, კოლეჯშიც კი, სხვადასხვა გამოცდებზე წერასთან დაკავშირებული გაუგებრობა დაბალი აკადემიური შეფასების გამომწვევი ხდება.

მშობლებმა და პედაგოგებმა უნდა იცოდნენ, რომ ყველა განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვს არ აქვს წერის პრობლემა. ზოგიერთი მათგანი პირიქით, დიდი სიამოვნებით წერს და ეს პროცესი სიხარულსა და სიამოვნებასაც კი ანიჭებს. ასეთი ბავშვების ნაწილი ლექსებს, მოთხრობებს, ესეებს წერს – ასე განსაჯეთ მათთვის ლიტერატურული ზეიმია მსგავსი გასართობები და საკუთარი მოსაზრებების გაზიარება გარშემო მყოფი ადამიანებისთვის.

მინდა, გაგიზიაროთ მშობლიური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლის გამოცდილება – ამბობს  Siaud-Facchin Jeanne: „ახლა კარგად მივხვდი განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვების პრობლემებს. თავდაპირველად, როდესაც მთელ კლასს დაფაზე დაწერილი დავალების გადაწერას ვავალებდი, აღმოვაჩინე, რომ ნიჭიერები გაცილებით დიდ დროს ანდომებდნენ ამ რუტინულ საქმიანობას. მე უკვე ვიწყებდი ახალი მასალის ახსნას, ისინი ისევ გადაწერას აგრძელებდნენ. შემდეგ შევიმუშავე რამდენიმე მეთოდი. კერძოდ: გაკვეთილის დაწყებამდე თავად ვამზადებ ყველა მოსწავლისათვის დავალების ქსეროასლს; ან ვირჩევ ერთ „დამხმარეს“, რომელიც სწრაფ წერაშია გაწაფული. ის თანაკლასელებისთვის ქსეროქსებს აკეთებს. მიმაჩნია, რომ ურთიერთდახმარების ამგვარი პრინციპი ბავშვებს აჩვენებს, რომ მათი „ზებრა“ კლასელი სულაც არ არის „ზეადამიანი“ და მასაც სჭირდება ხოლმე თანადგომა. კიდევ ერთი რჩევა ჩემი კოლეგებისთვის: განსაკუთრებულად ნიჭიერი მოსწავლის ცოდნის შემოწმებისთვის ზოგჯერ წერილობითის ნაცვლად ზეპირ გამოკითხვას ვიყენებ – ამ დაშვებას ძირითადად სასწავლო წლის დასაწყისში ვიყენებ. ჩემთვის მნიშვნელოვანია, დავრწმუნდე, რომ მოსწავლე მართლაც სრულყოფილად ითვისებს ჩემს საგანს. „წერა ცოტას მოიცდის“, მიმაჩნია მე. თან დავაკვირდი, რომ თუ მასწავლებელი ითვალისწინებს ნიჭიერი მოსწავლის სირთულეებს, ბავშვი ძალიან დიდი გულისხმიერებით ეკიდება ამ მიდგომას და თავადაც ცდილობს, გააუმჯობესოს წერის სისწრაფე და კალიგრაფიის ხარისხი. სასწავლო წლის დასრულებისათვის კი, მათ გაცილებით უფრო ხელშესახები შედეგები აქვთ“.

მასწავლებლები ყურადღებით უნდა მოეკიდონ წერის პრობლემებს ბავშვებში, როცა პატარა ნამდვილად ცდილობს წერის უნარების გამოსწორებას, მაგრამ მაინც არ ჩანს რაიმე საგრძნობი შედეგი. როცა ბავშვი განიცდის, რომ მას არაფერი გამოსდის, მის მიერ შესრულებული წერითი დავალება სულ გადაჯღაბნილია და გამოიყურება ისე, როგორც, ე.წ. „შავი ნაწერი“, მაშინ შესაძლოა რაიმე ტიპის მნიშვნელოვან მიზეზთან გვქონდეს საქმე და აუცილებელია სპეციალური დიაგნოსტიკა, რომ სკოლამ და პედაგოგებმა, მისი კორექტირება ადრეულ ეტაპზევე შეძლონ. ამ პრობლემის შეუმჩნევლად გატარებას, სავარაუდოდ, მომავალში უფრო სერიოზული გართულებების გამოწვევა შეუძლია.

Siaud-Facchin Jeanne განმარტავს, რომ ნიჭიერ ბავშვებში ყველაზე მეტადაა გავრცელებული დისლექსია, (დისლექსია -ბერძ. δυσ „დის“ — დასუსტებული; λέξις „ლექსის“ — სიტყვა — კითხვის უნარის დაქვეითება, ხოლო ფართო გაგებით — სწავლის უნარის დაქვეითება, რომელიც კითხვის, წერის, ზეპირი მეტყველების პრობლემებით ხასიათდება), რომელიც დისგრაფიასთან (დისგრაფია – ბერძ. δυσ „დის“ — დასუსტებული + γραφος „გრაფოს“ — წერა), წერის უნარის დარღვევა, რომელიც არაა დაკავშირებული ინტელექტუალურ შესაძლებლობასთან. ადამიანებს დისგრაფიით შეუძლიათ თავისუფლად კითხვა, თუმცა კოორდინაციის ნაკლებობის გამო, წერენ მხოლოდ გარკვეულ დონეზე) და ეს უფრო მეტად ნიჭიერ ბიჭებს ეხებათ. დისლექსიასა და დისგრაფიას, ძირითადად აკავშირებენ ინფორმაციის შემდგომი გადამუშავების უნართან. მკითხველისთვის უკვე ცნობილია, რომ როდესაც „ზებრა“ ბავშვი კითხულობს, ის ტექსტს ერთგვარად „ზემოდან უყურებს“ და ნაწერის შინაარსს აღიქვამს მთლიანობაში, ხოლო თითოეული ასო-ნიშნის დეკოდირება მისთვის შედარებით რთულია. მაგალითად, თუ მასწავლებელი კარნახობს მოსწავლეს სიტყვას „გემი“, მის გონებაში ეს სიტყვა არა კონკრეტული სიტყვის შემადგენელი ბგერების თანამიმდევრობად აქტივირდება, არამედ წარმოდგება, როგორც ტალღებზე მოცურავე გემი. ეს ხატი უსწრაფესად იცვლება დამატებითი ასოციაციებით, რომლებიც ასევე დაკავშირებულია ზღვასთან, ცურვასთან, თოლიებთან, უკანასკნელ არდადეგებთან… ამიტომ სიტყვის ჩაწერისთვის განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვს უწევს, ასე ვთქვათ, „უკან დაბრუნება“, რათა წარმოსახვითი ხატი კონკრეტულ სიტყვად იქცეს. გარდა ამისა, მასწავლებელი აგრძელებს კარნახს და ნიჭიერი უკვე ჩამორჩება მის ტემპს.

განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვისთვის შინაარსი ყოველთვის ფორმაზე მეტად მნიშვნელოვანია. ნებისმიერ სიტუაციაში პატარა „ზებრა“ ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს იმას, თუ რისი ჩაწერა უწევს, ფორმა კი მისთვის უმეტესად ზედმეტ უსარგებლო შეზღუდვად აღიქმება. შეგვიძლია, დავეხმაროთ განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვს და გავაცნოთ მას კალიგრაფია, იეროგლიფები და მხატვრული წერის ნიუანსები, ანუ სხვა სიტყვებით წერა შემოქმედებად, ხელოვნებად ვაქციოთ. მაშინ წერის პროცესი აზრს შეიძენს და აღარ იქნება აღქმული როგორც მხოლოდ, რაღაც უფრო სერიოზული რამის მიღწევის საშუალება.

სტატიის დასასრულ, – დასძენს ფრანგი ფსიქოლოგი – გვინდა, მკითხველს გავუზიაროთ ადრეულ ეტაპზე  ნიჭიერი ბავშვების „ამოსაცნობი“ რამდენიმე ნიშანი. ჩამონათვალს არ აქვს სრულყოფილების პრეტენზია, მაგრამ თუ მაინც მოახერხებთ და შეამჩნევთ მსგავს შტრიხებს, კარგი იქნება ბავშვის შემდეგი დიაგნოსტირებისათვის მიმართოთ შესაბამის სპეციალისტს. მაშ ასე, გულდასმით გაეცანით ამ ჩამონათვალს.

„ზებრა“ ბავშვთან გვაქვს საქმე, როცა:

• ბავშვი სწავლობს არათანმიმდევრულად, ანუ გასულ წელს ძალიან კარგი შედეგი ჰქონდა რომელიღაც საგანში და ახლა საერთოდ ხელი აიღო მასზე, ან შესაძლებელია პირიქით ხდებოდეს. კონკრეტული საგნის სწავლა დამოკიდებულია „ზებრას“ ემოციურ დამოკიდებულებაზე კონკრეტული საგნის მასწავლებელთან. განსაკუთრებულად ნიჭიერი მოსწავლე ცდილობს, შეამოწმოს პედაგოგის ზოგადი ერუდიცია. მისთვის მნიშვნელოვანია, მასწავლებლისადმი ნდობითა და პატივისცემით იყოს განწყობილი;
• ბავშვი მასწავლებლისგან მუდმივად ითხოვს მისი მოსაზრების მართებულობის დადასტურებას. ის ნებისმიერ ქმედებაში საზრისს ეძებს და სანამ საზრისი მისთვის ბუნდოვანია, ვერ ახერხებს ვერანაირი დავალების შესრულებას;
• მოსწავლე გაკვეთილზე ან მუდმივად აქტიურობს ან სრულიად უმოქმედოდაა და საკუთარ თავში იკეტება. ეს დამოკიდებულია ცოდნის მიღების სურვილზე, რომელიც ან ისევ შენარჩუნებული აქვს ან სრულიად ამოეწურა;
• ზოგჯერ მოსწავლე გაკვეთილზე შეუსვენებლად ლაქლაქებს, ზოგჯერ ზედმეტად აგზნებულია, ზოგჯერ ოცნებებში გადავარდება, მაგრამ მაინც ისმენს გაკვეთილს. შესაძლოა ეს იმის ბრალია, რომ განსაკუთრებულად ნიჭიერ ბავშვს ყურადღება უცნაურად აქვს მოწყობილი: იმისათვის, რომ გულდასმით მოსმენა შეძლოს, პარალელურად სხვა რამეც უნდა აკეთოს;
• ბავშვს არ შეუძლია განმარტოს, როგორ ამოხსნა ამოცანა და როგორ მიიღო სწორი პასუხი. ის დასკვნებს ინტუიციურად, ანალოგიებით აკეთებს;
• დიდი უფსკრულია ბავშვის ზეპირ და წერილობით მეტყველებას შორის;
• მოსწავლე დასვენებებზე მუდამ მარტოა, მას უჭირს თავისი ინტერესების შესაბამისი მეგობრის მოძებნა;
• მოსწავლე უცაბედად უარს აცხადებს პასუხების გაცემაზე ან თემიდან გადახვევით პასუხობს, მაგრამ აშკარაა, რომ საკითხი სრულყოფილად აქვს ათვისებული.

თქვენ გაეცანით ნაწყვეტს Siaud-Facchin Jeanne (დაბ. 26 მარტი, 1957წ. საფრანგეთი) წიგნიდან: „განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვი. როგორ დავეხმაროთ მას წარმატების მიღწევაში“ . ფრანგი პრაქტიკოსი კლინიკური ფსიქოლოგი, ფსიქოთერაპევტი – Siaud-Facchin Jeanne – არის ასოციაცია Zebra-ის დამფუძნებელი და თავმჯდომარე და ასევე ასოციაცია Cogito-ის დამფუძნებელი და დირექტორი. ასოციაცია მუშაობს მოზარდი მოსწავლეების ფსიქოლოგიური პრობლემების დიაგნოსტიკასა და მოგვარებაზე. Siaud-Facchin Jeanne არის რამდენიმე ფსიქოლოგიური ბესტსელერის ავტორი.

თარგმანი მოამზადა

ქეთევან კობალაძემ

წიგნი, რომელიც თან  სულს მოგათქმევინებს და გულიანადაც გაცინებს. ხვდები, სწორედ ეს გინდოდა დილით მარცხენა ფეხზე ამდგარს, უმიზნოდ და უხალისოდ მობორიალეს.

„აბორიგენები – სრულიად ზედმეტი ადამიანები, რომლებიც ახლად აღმოჩენილ მიწებზე დატანტალებენ, თუმცა მალევე წყვეტენ ტანტალს და ამავე მიწების განოყიერებას იწყებენ“.

ამბროზ ბირსი, „ეშმაკის ლექსიკონი“.

ლექსიკონებისა და ენციკლოპედიების კითხვას ის სიხარულიც ახლავს, რომ შეგიძლია მშვიდად გადაშალო ნებისმიერ გვერდზე, შემთხვევით შერჩეულ სტრიქონებს თვალი გააყოლო – სწრაფად ან ზანტად; თვითონ ააბა არაერთგვაროვანი ბურთულები და მძივის სიგრძე-სიმოკლეც თავადვე განსაზღვრო. მოსაწონს, საინტერესოს აუცილებლად იპოვი, რაღაც უსამართლოდ მივიწყებულიც გაგახსენდება – ძველი განცდა, გახუნებული სურათი.

„ფილოსოფია – მრავალი ბილიკისაგან შემდგარი გზა, რომელსაც არსაიდან არარასკენ მივყავართ“.

ზოგიერთი განმარტება ისეთი ზუსტია, სიტყვასაც ვეღარ დაამატებ. ნეტავ ჩემი ფილოსოფოსი მეგობარი რას იტყოდა?

მწერლის წარმოდგენით, მელანი უმთავრესად იდიოტობის ინფექციას ავრცელებს, თუმცა ინტელექტუალური დანაშაულის გამოსასყიდადაც გამოიყენება.

და აქვე ენა – „მუსიკა, რომლითაც სხვისი საუნჯის მოდარაჯე გველებს ვაჯადოებთ“.

1906 წელს დიდ ბრიტანეთში გამოცემულ ამ წიგნში გასაკვირად ბევრი რამ მოგვეჩვენება ისეთად, რაც თითქოს სწორედ ახლა შეიძლებოდა გვეთქვა, ოცდამეერთე საუკუნის ქაოსში, ბოლო ორი წლის ამობრუნებულ სამყაროში. თუმცა ის სიტყვებიც მრავლადაა, ყველა დრო რომ გაამართლებს.

„აღფრთოვანება – ჩვენი მხრიდან თავაზიანი აღიარება იმისა, რომ სხვა ადამიანი ამა თუ იმ ნიშნით გვგავს“.

სხვათა შორის, წიგნს თავიდან „ცინიკოსის ლექსიკონი“ ერქვა.

„სულელი – ყველგანმყოფია, ყველგანმძრომი, ყოვლისმცოდნე და ყოვლისშემძლე. სწორედ მან გამოიგონა დამწერლობა, ბეჭდვა, რკინიგზა, თბომავალი, ტელეგრაფი, ბანალურობა და მეცნიერების უკლებლივ ყველა დარგი. პატრიოტიზმსაც მან ჩაუყარა საფუძველი, სხვადასხვა ერს ერთმანეთთან ბრძოლა სწორედ მან ასწავლა. ისაა თეოლოგიის, ფილოსოფიის, სამართლის, მედიცინისა და ჩიკაგოს დამაარსებელი. […] ჟამთა გარიჟრაჟზე ის პირველქმნილ ბორცვებზე იჯდა და სამყაროს უმღეროდა, ხოლო ისტორიის ზენიტში კაცობრიობის აღლუმს ედგა სათავეში. მისმა დიდედისებრ სათუთმა ხელმა ჩვენი ცივილიზაციის ჩამავალ მზეს საბანი ჩაუკეცა, ვახშმად კი კაცობრიობას რძისა და ზნეობის მარგებელ ულუფას უმზადებს, თან მეორე ხელით სამყაროს აკლდამის ჭიშკარს უხსნის და მას მერე, რაც უკანასკნელი ჩვენგანი სამუდამო მივიწყების ღამეში ჩაესვენება, ის კაცთა მოდგმის ისტორიის საწერად დაჯდება“.

ამბროზ ბირსი არც პოლიტიკოსებს ინდობს. საკვირველიც კი იქნებოდა, შედარებისას სულ ცოტა გულმოწყალებაც რომ გამოეჩინა. მერე რა, რომ საუკუნეზე მეტია გასული – დროს ბევრი არაფერი შეუცვლია…

„პოლიტიკოსი – იმ ფუნდამენტური შლამის ბინადარი გველთევზა, რაზეც მთელი ორგანიზებული საზოგადოების ნაგებობა დგას. როცა კი იკლაკნება, საკუთარი კუდის ცახცახს მთელი ნაგებობის რყევად მიიჩნევს. სახელმწიფო მოხელისაგან განსხვავებით და თავისდა საუბედუროდ, ცოცხალია“.

მწერალი ემიგრანტებსაც გადასწვდება – რა მიმიტობაა, ერთი ქვეყანა მეორეზე უკეთესი რომ ჰგონიათო. გზას კი მიწის იმ ზოლად გვისახავს, რომლითაც შეგიძლია იქიდან, სადაც ყოფნამ დაგღალა, იქით წახვიდე, სადაც წასვლას აზრი არა აქვს.

შერჩეული სიტყვების განმარტებები „ეშმაკის ლექსიკონის“ ქართული თარგმანიდან ამოვწერე. ისიც წარმოვიდგინე, რა სახალისო სახე შეიძლება მიეღო ლიტერატურის გაკვეთილებზე ამ წიგნის კითხვას, ამ ტექსტით შთაგონებულ სხვადასხვა თამაშს.

„მაიმუნი – ხის ბინადარი ცხოველი, გენეალოგიურ ხეებზეც რომ სჩვევია გაშინაურება“.

მაიმუნობა ლექსიკონით. მაიმუნობა სალექსიკონო ერთეულებით. ხეებისკენ მიმართული ფხიზელი მზერა.

„ყაჩაღი – ფრთხილი, საქმიანი კაცი“.

ლიტერატურის ქვაბულებს შეხიზნული ყაჩაღები. ქართველები. ამერიკელები.

გადაშალეთ ამბროზ ბირსის „ეშმაკის ლექსიკონი“. თავის შესაქცევადაც  და რაღაც ნამდვილის მოსახელთებლადაც.

დროს აცდენილი  პერსონაჟები -დროის მსხვერპლნი თუ, დროთა მრავალფეროვნების მიუხედავად, მხატვრულად გაჩერებული დრო?! ქართული ლიტერატურა ღრმა და მრავალფეროვანია, ის ყოველთვის ამბობს თავის სათქმელს, თუმცა არც ისე ადვილია, ყოველთვის ის დაინახოს ნაწარმოებში მკითხველმა, რაც მწერალმა ჩაიფიქრა ან თავად ისურვებდა „ბატონი დრო“. რა ვქნათ, როგორ წავაკითხოთ მოსწავლეებს ის, რაც, მათი აზრით, უბრალოდ, ძალიან ჩამორჩა თანამედროვე შეხედულებებს? როგორ გავაგებინოთ, რომ კესო არ არის „საზიზღარი“ ქალი და არც ოთარაანთ ქვრივია სიკეთის დამყვედრებელი? არც გიორგია გულუბრყვილო?

რთულ გზაზე გვჭირდება არგუმენტები, არგუმენტები და კიდევ არგუმენტები, რათა ავუხსნათ, როგორ იბადებიან ღვთის გზაზე მავალნი და რატომ არ ეშინიათ მათ არავისი და არაფრის. ღვთის მადლსა და სიგიჟეს შორის დაჭერილი წამის სიტყვიერი „წარმოსახვის“ მცდელობა იქნება, რასაც ახლა შემოგთავაზებთ.

ოთარაანთ ქვრივის სიკეთე უცნაურია – თუ არც სამაგიეროს ითხოვს და არც ენანება გასაკითხი, მაშინ რად უნდა ასეთი მწარე სიტყვა მარილად?!

სიტყვა უკვდავია, ის მუდამ ცოცხალია და მის სიცოცხლეს განაპირობებს მისივე საჭიროება, მაგრამ ყველას როდი აქვს უფლება, სიტყვას სული ჩაბეროს, გააცოცხლოს. სხვა თუ არაფერი, სიტყვის კაცი უნდა იყოს; სიტყვა ტყუილად არ დახარჯოს, წამალივით გასცეს და განკურნოს; მსმენელს აზრი დაუფრთხოს, სხვაგვარი ფიქრისკენ წარმართოს; გულისა და სულის სიტყვები ჰქონდეს და საკუთარ თავს ელაპარაკებოდეს მაგ გაუთქმელი სალაროს მადლითა. განა სულხან-საბამ წამლად არ გამოიყენა სიტყვა და „სიცრუით“ არ ატარა გულიდან-გულში?! ილიაც მაგას აკეთებს, ოღონდ სიცრუე დროის მხატვრულ მდინარეში ჩაუშვა და იქიდან დაწმენდილ-მონათლული ოთარაანთ ქვრივთან დააბინავა, სათავისოდაც და საქვეყნოდაც. ასეა, მწერლის სიტყვა ყველასია და ყველამ უნდა „იშვილოს“, რომ ზნეობისა და ღირსების მასწავლებლობა დაეკისროს.

ოთარაანთ ქვრივისთვის სიტყვა წამალია, ტკბილი და დაშაქრული კი არა, მწარე, მაგრამ თუ აზრსაც დაატან, გატკბილდების. თუ გაიწვრთნები და ისწავლი, „სწავლის ძირს“ რომ მოსწყდები და კენწეროსკენ გაიხედავ, გიამება. „გონიერსა მწვრთნელი უყვარს, უგუნურსა გულსა ჰგმირდეს“. განა ყველას „კენწლავდა“ ოთარაანთ ქვრივი, არა, მხოლოდ იმათ, ვინც „თვალში არ მოუვიდოდა“. არადა, ტკბილი სიტყვა რომ ეთქვა, ასეთნი არცა ყოფილან: „ძნელად იქნებოდა, რომ ტკბილი სიტყვა ეთქვა ვისთვისმე“. არგუმენტიც აქვს და არც ისე უმნიშვნელო: „ამ გამწარებულს წუთისოფელში ტკბილი სხვა რა არის, რომ სიტყვა იყოს. რას მიქვიან ტკბილი სიტყვა! თვალთმაქცობაა, სხვა არაფერი. ტკბილი სიტყვა ნუგეშია, კაცს გულს მოჰფხანს. გულის ფხანა რაღა დარდუბალაა!“ „გამწარებულს წუთისოფელშიო“ – ე. ი. წუთისოფლის მსახურია სიტყვა, როგორც გულისა და გონების „ნაყოფი“ და როცა გამწარებულა წუთისოფელი სიტყვის არასწორობითა, ვინმემ ხომ უნდა იტვირთოს სიტყვის გაპატიოსნება წუთისოფლისათვის სიმწრის დასაამებლად?! ოთარაანთ ქვრივისნაირი სოფელს ერთი ჰყავს, განა როდის იყვნენ ბრძენნი მრავლად და როცა მრავლად არიან გასაკიცხნი, იქნება კი გაჩუმება ბრძენისა?

ვიცი, ფიქრის კითხვას მომაწევთ, სად ოთარაანთ ქვრივი და სად სიბრძნეო, მაგრამ განა მარტოა პერსონაჟი; მის უკან, წინ, გვერდით – ყველგან ილია ჭავჭავაძეა. და თუ ასეა, მაშინ ნურც მწარე სიტყვა გაგვიკვირდება და ნურც სიბრძნის მხატვრული შეფერილობა, თუ პირიქით.

მეორე არგუმენტი უფრო „მხატვრულია“, მაგრამ უფრო კარგად დაგვანახვებს, რამდენი უფიქრია ქვრივს სიტყვის ფუნქციაზე, სიტყვა სიბრძნისად მოუსაზრისებია და გულის „ადგილიდამ დასაძრავად – „სიტყვა… მოსაკიდებელი ჩანგალია, რომ გული ან აქეთ მისწიოს, ან იქით, თორემ ობი მოეკიდება… გული ადგილიდამ უნდა მისძრა-მოსძრას კაცმა, თუ კაცს კაცის სიკეთე უნდა“.

სიკეთეა სიტყვა! სიკეთეა სიტყვა! კაცის სიკეთისთვის აუცილებელია სიტყვა მართალია და არა გულის მოსაფხანი, საამებელი. უქმის კაცისაა მოსაფხანი სიტყვა, ძილის მომგვრელია ასეთი სიტყვა. წუთისოფელიც ხომ იმას ელოდება, როდის მოუხუჭავს ადამიანი თვალს, რომ გათელოს.

მაშ, რატომ ამბობდა სოფელი, ქვრივს გულის მაგიერ ქვა უდევსო“ და დღეს ჩვენს მოსწავლეებს რატომ ჰგონიათ, რომ დღეს ამგვარი თქმისთვის არც დროა და არც ადგილი? შევატრიალოთ კითხვა: ვართ კი დღეს ღვთის, საქმის, საკუთარი თავისა და ქვეყნის წინაშე ისეთი მშრომელი, სიმართლის დამცველი, მშიერისა და გლახას გამკითხავი, როგორიც ქვრივი იყო?! ერთდროულად გვჭირს ყველა სიკეთე?! ჰოდა, მოდით, ჯერ ეგ ვისწავლოთ და მერე ჩვენის გამწარებულის წუთისოფლისაცა შევიგრძნოთ და ვინ იცის, იქნება ჩვენც სიტყვა წამლად გავიხადოთ, სხვათა განსაკურნებლად მოვიხმოთ! ღვთის მადლი რომ გადმოვა ადამიანზე და ქრისტეს გზას დააყენებს, და ისიც ამ გზაზე მტკიცედ, „რკინის ჯოხითა“ ივლის, იქნება ქრისტეს მცნებებიც ძლიერ ჰყოს, „ვითარცა რკინა“, და როცა ამას მივაღწევთ, გავუგოთ ოთარაანთ ქვრივს.

ახლა კი ჩვენს მოსწავლეებს ვთხოვოთ, თანამედროვეთა შორის ოთარაანთ ქვრივი მოძებნონ და მერეც თუ იტყვიან, ასეთი ქალი (გნებავთ, კაცი) არა გვჭირდებაო, მერე დავიწყოთ სხვაგვარ ახსნაზედ ფიქრი. ილიამ ოთარაანთ ქვრივს ყველა დროისა და მარადიული წუთისოფლის მარადიულ სიმწარეზე გამარჯვების იარაღი ჩააბარა და ვისაც უფრო ტკბილად შეგვიძლია სიმართლის თქმა, მოვუკიდოთ ჩანგალს ათასთა სიკეთისთვის.