სოციალური ქსელის სხვადასხვა გვერდზე ხშირად ისმის  წუწუნი, ბევრი მივირთვით და გაწმენდა, ანუ დეტოქსი გვჭირდებაო. ერთი ალქიმიკოსის არ იყოს, ჩვენ ის ვართ, რასაც მივირთმევთ. ჰოდა, ღირს დავფიქრდეთ იმაზე, რას ვგზავნით ჩვენსავე ორგანიზმში.

დღეს სულ უფრო ხშირად ნახავთ წარწერას – „ორგანული საკვები“. რა იგულისხმება „ორგანულ საკვებში“? რას ნიშნავს, მაგ. „ორგანული“ და „ჩვეულებრივი“ კიტრი ან პომიდორი? სინამდვილეში, ხომ ყველა საკვები ორგანულია. ანუ შეიცავს ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, ვიტამინებს, რომლებიც მომკალით და ორგანული მოლეკულებია. ასე რომ, ძვირადღირებული „ორგანული“ და იაფი „ჩვეულებრივი“ ხილი და ბოსტნეული, სინამდვილეში ორგანული ნივთიერებებისგანაა შემდგარი.

ალბათ, უკვე მიხვდით, რომ სინამდვილეში, ტერმინი „ორგანული“ პროდუქტის სისუფთავეს აღნიშნავს. იმას, რომ, ე.წ. ორგანული საკვები სინთეზური ქიმიკატების გარეშეა მოწეულ-მოყვანილი. მათში წესით, არც პესტიციდ-ჰერბიციდების, არც ანტიბიოტიკების და არც ემულგატორების კვალი არ უნდა შეინიშნებოდეს.

არსებობს კიდევ სხვა საკვები, სადაც, ე.წ. დანამატები გვხვდება. ასეთ დანამატებს ჯერ კიდევ ალქიმიკოსები იყენებდნენ საკვების შესანახად. მაგალითად, მარილსა და წიწაკაში ხორცს ინახავდნენ. დღეს ასეთი დანამატები უთვალავია, ყველას თავისი ფუნქცია აქვს და მათ 1960 წლიდან E აბრივიატურით აღნიშნავენ, რაც ემულგატორს ნიშნავს. სხვადასხვა E-ს უკან სხვადასხვა ნივთიერება იმალება. ეს მოსახერხებელია, რადგან, ჯერ ერთი ამოკლებს სახელებს და მეორეც „საშიშ“ ქიმიურ დასახელებას „მალავს“. მაგ. თუ ამოიკითხოთ, რომ პროდუქტი შეიცავს ფერმენტულად დაშლილ კარბოქსილ მეთილცელულოზას, შეიძლება ჩაფიქრდეთ, არა? რა არის ამხელა დასახელებაო, მერე რატომ დაშალესო, ან კიდევ ისე დაეშალათ, რაღა ფერმენტულად დაშალესო და ა.შ. არადა, მის ნაცვლად თუ იქნება E469, მაშინ საქმეც მოგვარებულია. არავინ იცის, ეს რა არის და ალბათ ყურადღებასაც არ მიაქცევენ. გარდა ამისა, ეტიკეტზეც ადგილს ზოგავს, სად უზარმაზარი დასახელების დაწერა და სად უბრალოდ E.

საკვები დანამატები ფუნქციების მიხედვით იყოფა ჯგუფებად. მაგ. საღებავები, ანუ დანამატები, რომლებიც პროდუქტებს ფერს აძლევენ E100-დან იწყება. დიახ, E100-დან 200-მდე საღებავს აერთიანებს. აი, მაგალითად, პიტნის ნაყინი, რაც უფრო მწვანეა, უფრო გულმისასვლელია, არა? ან კიდევ, ძეხვი, რაც უფრო ვარდისფერი იქნება, უფრო მოგვანდომებს თავს. ზოგი საღებავი ბუნებრივი წარმოშობისაა, მაგ. E140 და E141 ქლოროფილი გახლავთ. ქლოროფილი მცენარეული პიგმენტია და თუ ძალიანაც არ გვჭირდება, არც არაფერს გვავნებს. სხვათა შორის, სწორედ ქლოროფილით ღებავენ მწვანე შეფერილობის მაგარ ალკოჰოლურ სასმელებს.

E100 კურკუმინია – დაბალმოლეკულური ორგანული ნივთიერება, ძლიერი ანტიმჟანგავია და სიმსივნური უჯრედების მტრად ითვლება, შესაბამისად, აფთიაქებშიც შეგიძლიათ მისი შეძენა და გამოყენება. ჩემი ვიდეოს ნახვაც შეიძლება ამ საოცარ პროდუქტზე

კურკუმა პროდუქტებს ყვითლად ღებავს.

E132 ინდიგოკარმინია და საკონდიტრო კრემებში ლურჯ, წითელ, ყვითელ და მწვანე საღებავად იყენებენ. ინდიგოკარმინი ერთგვარი ინდიკატორია და კარბონილის ჯგუფის ამოცნობა შეუძლია. კარბონილის ჯგუფი კი მარტივ შაქარ გლუკოზაშია, რადგან გლუკოზა ალდოჰექსოზაა. როგორც კი დაშაქრულ კრემს შეერევა, pHის მიხედვით წითლად, ლურჯად, ყვითლად ან მწვანედ შეღებავს.

სანამ დანამატების ჩამოთვლას გავაგრძელებ, ინდიგოკარმინის მეშვეობით ერთ ცდას გავიხსენებ, „შუქნიშანი“ ჰქვია და ქიმიკოსებმა კარგად იციან.

უნდა ავწონოთ 8 გრამი ქარხნული გლუკოზა და გავხსნათ წყალში. დავამატოთ ნატრიუმის ტუტის რამდენიმე მარცვალი, რადგან ხსნარში ტუტე გარემო გვჭირდება. ცალკე ვამზადებთ ინდიგოკარმინის ხსნარს და ვამატებთ გლუკოზას. ლურჯი ინდიგოკარმინი ჟანგბადით იჟანგება, გლუკოზა ტუტე ხსნარში მწვანე შეფერილობას იღებს. რამდენიმე წუთის შემდეგ გლუკოზა აღადგენს ინდიგოკარმინს და ხსნარი წითელ ფერს იღებს. აღდგენის პროცესი გრძელდება და ხსნარი ყვითლდება. თუ ხსნარს შევანჯღრევთ, ჟანგბადი კვლავ დაჟანგავს ინდიგოკარმინს და ხსნარი კვლავ წითლდება, შემდეგ კი მწვანდება.

ფერის მიმცემ დანამატებში, ე.წ. ძვირფასი ნივთიერებებიც გვხვდება. მაგ. E 175 ოქრო და E 174 ვერცხლი. დიახ, სწორად მიხვდით, ამ ძვირფასი ლითონების კოლოიდური დანამატებია და ოქროსფრად და ვერცხლისფრად ღებავენ, მაგ. ძვირფასი წვეულებებისთვის გამომცხვარ ტორტებს, ან მაგ. კაპუჩინოს ქაფის შესაფერადებლად იყენებენ. საშიში არ არის, რადგან ორგანიზმში არ შეიწოვება და უპრობლემოდ გარეთ გამოდის. სახიფათო, მხოლოდ შემკვეთის ჯიბისთვისაა, რადგან ასეთი კაპუჩინო ჩვეულებრივი კაპუჩინოს ფასად ვერ გაიყიდება.

ნებისმიერ კონსერვს, მურაბას, ხილფაფას, საწებელას, ძეხვეულს, იოგურტს და ა.შ. თავისი ვადა აქვს. ამ ვადის გასახანგრძლივებლად კონსერვანტებს იყენებენ. E 200-დან 300-მდე სწორედ ამ ფუნქციას ასრულებს.

ანტიოქსიდანტები, რომლებიც ჟანგვის პროცესებს აფერხებენ E 300-დან 400-მდეა. ეს ნივთიერებები განსაკუთრებით ცხიმის შემცველ პროდუქტებში გვხვდება. გვხვდება კოკა-კოლაშიც E338-ის სახით, რომელიც ორთოფოსფორმჟავაა და კუჭის ლორწოვანი გარსისთვის საზიანოა. თუმცა, კუჭში ჩვენ ისედაც მჟავა გარემო გვაქვს მარილმჟავას გამო, ასე არ არის? და თუ მცირე რაოდენობით ორთოფოსფორმჟავაც მოხვდება, დიდს ვერაფერს დააშავებს. აქ საუბარია გადაჭარბებულ მოხმარებაზე. თორემ, წელიწადში ორჯერ დალევა არაფერს გვავნებს.

იმ პროდუქტებში, სადაც pH გარემო არ უნდა შეიცალოს, ამატებენ E 500-დან 600-მდე. კონსისტენციის შესანარჩუნებლად კი E 400-დან 500-მდე დანამატებია.

ახლა, ერთი ორი სიტყვა, ე.წ. აკრძალულ დანამატებზეც ვთქვათ. აი, ადრე, რომ დაშვებული იყო და ახლა აიკრძალა. სწორედ ასევე, მომავალში შესაძლოა აიკრძალოს ახლანდელ დროში დაშვებული დანამატებიც, მაგ. E128 2G, იგივე ამიდონაფთოლწითელი, იგივე აზოჰერანინი, წითელი საღებავია, რომელიც მეტისმეტი ტოქსიკურობის გამო, 2012 წელს აკრძალეს. E217, ანუ პარაოქსი ბენზოის მჟავას ნატრიუმის მარილი. თუმცა, E218 და E219 დაშვებულია (ესენიც იმავე მჟავას მარილებია). E240 ფორმალინი, ასევე აკრძალული გახლავთ.

აკრძალულია ასევე E309 სპერმაცეტი. ეს უკანასკნელი ცვილებს მიეკუთვნება.

ცერიდები, ანუ ცვილები უმაღლესი ცხიმოვანმჟავებისა და უმაღლესი ერთატომიანი სპირტების რთული ეთერებია. ბუნებრივი ცვილები, გარდა ამ რთული ეთერებისა, შეიცავს უმაღლეს სპირტებს, თავისუფალ კარბონმჟავებს და უმთავრესად, ნახშირბადის ატომების კენტი რიცხვის შემცველ ნახშირწყალბადებს.

ცერიდ სპერმაცევტს შეიცავს ვეშაპის, კაშალოტისა და დელფინის თავის ქალა. იგი ცეტილის სპირტის და პალმიტინმჟავას რთული ეთერია.

შესწავლილია ასევე, ფუტკრის ცვილი, რომელიც ძირითადად ცერიდებისგან შედგება. მის აგებულებაში მონაწილეობს მირიცილის სპირტი და პალმიტინმჟავა.

ჰოდა, მოკლედ სპერმაცევტის აკრძალვაც სწორედ დელფინების, ვეშაპებისა და კაშალოტების დაცვას ემსახურება. თორემ, თავად საფრთხის შემცველი არ არის.

ზოგიერთი პროტოკოლით იკრძალება E251, თუმცა ბევრ პროდუქტში მაინც შეხვდებით. ნატრიუმის ნიტრატია და ნომენკლატურის მიხედვით კონსერვანტი გახლავთ, რომელიც ფერს აფიქსირებს. უფერო ან თეთრი ფერის ფხვნილია. წყალში კარგად იხსნება, სპირტში გახსნა უჭირს. გემოთი ჩვეულებრივი ნატრიუმის ქლორიდს ჰგავს.

მიიტანეთ გაკვეთილზე ნებისმიერი პროდუქტი, რომლის ეტიკეტზეც E251-ს ნახავთ და მოსწავლეებთან ერთად აღმოაჩინეთ ნიტრატიონები.

მცდელობა #1

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, ნატრიუმის ტუტის 5%-იანი ხსნარი, თუთიის ფხვნილი, დისტილირებული წყალი, ინდიკატორის ქაღალდი, სპირტქურა.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 10-15 წვეთი ნატრიუმის ტუტის ხსნარი. დაუმატეთ 25-50მგ თუთიის ფხვნილი. მიღებული ნარევი გააცხელეთ. ნიტრატები ამიაკამდე აღდგებიან. სარეაქციო არეში შევიტანოთ დისტილირებულ წყალში დასველებული ინდიკატორის ქაღალდი. თუ ამიაკი მართლაც გამოიყოფა, ქაღალდი გაწითლდება.

მცდელობა #2

ჭურჭელი და რეაქტივები: საათის მინა, დიფენილამინის 1M ხსნარი,  კონცენტრირებული გოგირდმჟავა, პიპეტები, საკვლევი მასალა.

საათის მინაზე დააწვეთეთ დიფენილამინის 1M ხსნარის სამი წვეთი,  კონცენტრირებულ გოგირდმჟავას ხუთი წვეთი და საკვლევი ხსნარის რამდენიმე წვეთი. ნიტრიტ და ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება მუქი ლურჯი შეფერილობა.

ფერის ინტენსივობის მიხედვით ნიტრატ იონების რაოდენობაზე შეგვიძლია ვისმჯელოთ.

მცდელობა #3

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, 10%-იანი გრისის რეაქტივი, 12%-იანი ძმარმჟავა, წყლის აბაზანა, ქიმიური ჭურჭელი.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 1მლ ხსნარი, რომელიც 10%-იანი გრისის რეაქტივისა და 12%-იანი ძმარმჟავასგან შედგება. გააცხელეთ წყლის აბაზანაზე 70-80 C⁰-მდე. ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება ვარდისფერი შეფერილობა. გრისის რეაქტივი ორი ხსნარისგან შედგება. პირველი: 0,5გ სულფანილის მჟავა გაცხელებით გავხსნათ 50მლ 30%-იან ძმარმჟავას ხსნარში.

მეორე: 0,4გ α-ნაფტილამინი გაცხელებით გავხსნათ 100მლ გამოხდილ წყალში. ოდნავ გავაცივოთ და დავუმატოთ 6მლ 80%-იანი ძმარმჟავა.

დღეისთვის სულ ეს არის, შემდეგში კიდევ ვისაუბროთ 500-ს ზემოთ E-ებზე. ერთი შეხედვით უბრალოდ E-ა, რომლის უკანაც მთელი ქიმია იმალება.

რაც უფრო იზრდებიან ჩვენი შვილები, უფრო მეტად ვრწმუნდებით, როგორი მნიშვნელოვანია მათთან ინდივიდუალური საკომუნიკაციო ენის გამონახვა და მათი პიროვნებებად აღქმა. მნიშვნელოვანია დაკვირვება მათ ხასიათზე, ქცევასა და ემოციებზე. ასე ხომ ვსწავლობთ მათ პიროვნულ თვისებებს; ვიგებთ რა მოსწონთ, რა არ მოსწონთ, რა უხარიათ და რა სწყინთ ხოლმე. ჩვენი შვილები ერთმანეთისგანაც ძალიან განსხვავდებიან და მათი ეს უნიკალურობა, კიდევ უფრო საინტერესო ხდება დროთა განმავლობაში.

წლები გადის და ყველაზე ძვირფასი კავშირი, რომელიც მშობლებსა და შვილებს შორის არსებობს, უფრო მყარდება, ზოგჯერ კი – პირიქით, უფრო მეტად ირღვევა, რასაც თავისი მიზეზები აქვს. მშობელსა და შვილს შორის კავშირის გაღრმავება ჩვენზე – მშობლებზეა დამოკიდებული. დამოკიდებულია იმაზეც, რა გზით და რა ფორმით წარვმართავთ შვილებთან ურთიერთობას; როგორ დავინახავთ მათ პიროვნებას; როგორ გავაკრიტიკებთ ისე, რომ არ დავაზიანებთ მათ; როგორ ვეტყვით საყვედურს ისე, რომ არ შევულახავთ თავმოყვარეობას; როგორ დავეხმარებით პიროვნულ განვითარებაში ისე, რომ არ ვაიძულებთ გახდნენ ისეთები, როგორიც ჩვენ მოგვწონს.

როცა შვილის პიროვნება მშობლის მიერ შექმნილი „იდეალური შვილის” სურათ-ხატს არ ემთხვევა, მშობლებს უჭირთ შვილის ასეთად მიღება. ამიტომ ხშირად არ ვიღებთ მათ პიროვნებას, რადგან მშობელთა უმეტესობისთვის კარგი შვილი დამჯერი, მორჩილი და მშობლის სურვილების უპირობო შემსრულებელია. ასეთ დროს იშვიათად ვსვამთ შეკითხვებს – რა სურთ მათ? რა აინტერესებთ ჩვენს შვილებს? რა იქნებოდა მათთვის უფრო კარგი? როგორ ამოვიცნო მათი რეალური სურვილი და განწყობა? იმისათვის, რომ ეს კითხვები დავსვათ, საჭიროა დავინტერესდეთ ჩვენი შვილების ბუნების, ხასიათის და ქცევის შესწავლით, მოვძებნოთ შესაფერისი სათქმელი, შესაბამისი ხმის ტემბრი და მივიღოთ ისინი თავიანთი უარყოფითი ქცევებით. სინამდვილეში კი სულ პირიქით ხდება, მშობლები ვბრაზობთ, როდესაც ვხედავთ, რომ ჩვენი შვილები „აუტანლად” იქცევიან, არცთუ ისე ასერტულად გამოხატავენ საკუთარ აზრებს, აგრესიულად გვპასუხობენ და ა.შ. ასეთ განწყობას მივყავართ კონფლიქტამდე და ნეგატიური ემოციების ამოფრქვევამდე.

დეკემბერში ერთ საინტერესო წიგნს ვკითხულობდი მშობლებისა და შვილების ურთიერთობაზე. წიგნის სათაურია „მშობელსა და შვილს შორის”. მისი ავტორია ჰაიმ ჯ. ჯინოტი. ჰაიმ ჯინოტი კლინიკური ფსიქოლოგი, პედიატრი და მშობლებისთვის განკუთვნილი სემინარების ხელმძღვანელი იყო. ჯინოტის წიგნები 30 ენაზე ითარგმნა და ბესტსელერებად იქცა. მშობლებს ძალიან გვაკლია და გვჭირდება ისეთი ლიტერატურა, რომელიც დაგვეხმარება, უკეთ გავერკვეთ ჩვენი შვილების ემოციების სამყაროში და მათ გრძნობებში გავიკვლიოთ გზა. ჯინოტის ეს შესანიშნავი წიგნი კი ერთგვარი სახელმძღვანელოა იმის გასაგებად, როგორ უნდა დაუახლოვდე და ამოიცნო შვილების აზრები, გესმოდეს მათი და როგორ გახდე უფრო გულისხმიერი აღმზრდელი. როგორც წიგნის წინასიტყვაობიდან ვიგებთ, სანამ ფსიქოლოგი გახდებოდა, ჰაიმ ჯინოტი სკოლის მასწავლებელი იყო. იერუსალიმის დავიდ იელინის პედაგოგიური კოლეჯი ჰქონდა დამთავრებული. რამდენიმეწლიანმა პედაგოგიურმა გამოცდილებამ იგი იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ ბავშვებთან საკმარისი მომზადება არ ჰქონდა და ამის შემდეგ გადაწყვიტა, სწავლა გაეგრძელებინა კოლუმბიის უნივერსიტეტის პედაგოგიურ კოლეჯში, სადაც დოქტორის ხარისხი მოიპოვა. ჰაიმ ჯინოტი, მრავალი წელი მშობლებთან და შვილებთან ინდივიდუალურ და ჯგუფურ ფსიქოთერაპიულ სეანსებს ატარებდა. ატარებდა ასევე სემინარებს მშობლებისთვის. სწორედ ამ გამოცდილების ნაყოფი გახდა წიგნი, რომელიც არა მარტო მშობლებს, მასწავლებლებსაც დაეხმარება რთული სიტუაციების გადაწყვეტაში და საჭირო სიტყვების შერჩევაში.

„მე ბავშვთა ფსიქოთერაპევტი ვარ და ვცდილობ, მათ დავეხმარო. როდესაც ბავშვს ერთი წლის განმავლობაში კვირაში ერთხელ ერთი საათით ვხვდები, ვატყობ, როგორ უქრება შფოთვის სიმპტომები, თავს უკეთ გრძნობს, სხვებთან ურთიერთობასაც უკეთ ახერხებს და სკოლაშიც უკეთესად იქცევა. როგორ ვახერხებ მათ დახმარებას? იმის წყალობით, რომ ბავშვებს მზრუნველობით ვექცევი. ვიყენებ ნებისმიერ საშუალებას, რათა მათ საკუთარი თავის რწმენა გავუღვივო. თუკი მზრუნველი დამოკიდებულება ავადმყოფ ბავშვებს სასიკეთოდ წაადგებათ, ეს პრინციპები და პრაქტიკა მშობლებმა და მასწავლებლებმა უნდა გამოიყენონ. მართალია, ფსიქოთერაპევტს შეუძლია ბავშვი განკურნოს, მაგრამ მათ, ვინც ბავშვთან ყოველდღიურად ურთიერთობენ, შეუძლიათ ის თავიდანვე ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელები გაზარდონ”, – ეს ავტორის სიტყვებია, რომელიც მან მისი ერთ-ერთი გამოსვლის დროს განაცხადა.

ავტორი მშობლებს იმ ტექნიკებს ასწავლის და უზიარებს, რომლის გამოყენებით შესაძლებელია მშობლებსა და შვილებს შორის არსებული ურთიერთობა უფრო სასიამოვნო გახდეს და თავიდან აირიდონ კონფლიქტური სიტუაციები. სიტყვები – ის მთავარი არსენალია, რომელიც შეიძლება ორივე მხარისთვის სასარგებლოდ გამოვიყენოთ, ან პირიქით – დავნაღმოთ ჩვენი შვილების გული. დაუფიქრებელმა სიტყვებმა კი შეიძლება დამანგრევლად იმოქმედოს ჩვენს შვილებზე. ჰაიმ ჯინოტი გვირჩევს ყველაფრის შეცვლა საკუთარი თავიდან დავიწყოთ, შევისწავლოთ ჩვენი რეაქციები, პასუხები და შვილებთან ურთიერთობის განსაკუთრებული მეთოდი გამოვიმუშაოთ. როგორც ჰაიმ ჯინოტი წერს: „სიყვარული საკმარისი არ არის. არც გამჭრიახობაა საკმარისი. კარგ მშობლებს შესაბამისი ცოდნა უნდა ჰქონდეთ”.

„ის სიტყვები ხომ ვიცით, რომლებიც ასეთ დროს უნდა გამოვიყენოთ. ისინი არაერთხელ გვსმენია ჩვენი მშობლებისგან, როდესაც სტუმრებს ან უცნობებს მიმართავენ. ეს ის ენაა, რომელიც გრძნობებს არ ხელყოფს და საქციელს არ აკრიტიკებს. ჰოდა, შვილებსაც ისე უნდა მოვეპყროთ, როგორც სტუმრებს ვეპყრობით ხოლმე”.

მშობლად ყოფნა იოლი არ არის და ერთ-ერთი დიდი გამოცდაა ცხოვრების გზაზე, რაც კი შეიძლება ადამიანს თავს გადახდეს. მშობლებს ყველაზე ნაკლებად გვინდა გამოუსწორებელი შეცდომები დავუშვათ აღზრდის პროცესში. ყველაზე მეტად ჩვენ ვართ დაინტერესებული ეს ურთიერთობა სასიამოვნო და მეგობრული იყოს, შვილებთან გვქონდეს ახლო ურთიერთობა და მათ გვერდით ვიყოთ სხვადასხვა რთულ პერიოდში. ალბათ, არ არსებობს უშეცდომო ურთიერთობები, მაგრამ თუ სურვილი გვაქვს, ჩვენს მშობლობას უფრო მაღალი ხარისხის ნიშანი ჰქონდეს, შვილებთან ურთიერთობა უნდა ვისწავლოთ, ვეძიოთ მათთან ურთიერთობის სწორი ფორმები და გავხდეთ უფრო მეტად მიმტევებლები და მზრუნველები მათ მიმართ.

ტერი პრეტჩეტი: „სატვირთოს გამტაცებლები“

მორიგ წიგნს საბავშვო ბიბლიოთეკიდან, რომელზეც დღეს ვისაუბრებთ „სატვირთოს გამტაცებლები“ ჰქვია. ეს წიგნი ტერი პრეტჩეტის ცნობილი სათავგადასავლო სერიის პირველ ნაწილს წარმოადგენს. ქართულ ენაზე გამომცემლობა „პალიტრა L-მა“ გამოსცა და მისი თარგმანი ბექა არაბულს ეკუთვნის. წიგნი „მოსწავლის არჩევანის“ სერიითა გამოცემული და სარეკომენდაციო ასაკად მე-4, მე-5 კლასები აქვს მითითებული. ნაწარმოებს უკან დართული აქვს კითხვარი და კროსვორდი, რომელიც პატარა მკითხველს შესაძლებლობას მისცემს წიგნის წაკითხვის შემდეგ საკუთარი ცოდნა შეამოწმოს.

ნაწარმოები ისეთია, რომ მიუხედავად აქ მითითებული სარეკომენდაციო ასაკისა, მას უფროსი კლასის მოსწავლეებიც და ზრდასრული მკითხველებიც ინტერესით წაიკითხავენ.

ტერი პრეტჩეტი განსხვავებული სამყაროს პაწაწინა პერსონაჟების ცხოვრებასა და თავგადასავალს წარმოგვიდგენს. მათ ნომები ჰქვიათ და ადამიანების გვერდით არსებობენ, მაგრამ რადგანაც ტლანქ ადამიანებთან შედარებით ძალიან პაწაწინები და სწრაფები არიან, მათი არსებობა შეუმჩნეველი გვრჩება. ასეთი დამაინტრიგებელი დასაწყისის შემდეგ ძნელია ცნობისმოყვარე მკითხველს მათზე მეტი ინფორმაციის გაგების სურვილი არ გაუჩნდეს. შთამბეჭდავი სიუჟეტი და ამბავი ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად გზაზე დამდგარს დროის საინტერესოდ გატარების გარანტიას გვპირდება. გზადაგზა მკითხველი ძალიან ბევრს შეიტყობს ნომი პერსონაჟების, მათი ყოფითი სირთულეების შესახებ. შეხვდება და დაუმეგობრდება სხვადასხვა ნომს: მასკლინს, გრიმას, ტორიტს, ანგალოს… ტერი პრეტჩეტის მიერ წარმოდგენილ ამ გმირებს ერთმანეთისგან იმდენად მკვეთრი ინდივიდუალური ქცევა გამოარჩევთ, რომ თავისუფლად შეიძლება საგანგებო სასკოლო ინიციატივის ინსპირაცია გახდეს, რომელიც, მაგალითად, პერსონალური ნიშან-თვისებების გამორჩევისა და ერთმანეთისგან გამიჯვნის აქტივობებს მიეძღვნება.

ნაწარმოებს ფაბულაც ორიგინალური აქვს. რამდენიმე ლტოლვილი ნომი ცხოვრების გაუსაძლის პირობებს გაურბის და იმედგადაწურული შემთხვევით ერთ ძველ ჰიპერმარკეტს მიადგება, სადაც, როგორც აღმოჩნდება, მათი მსგავსი ნომების მთელი არმია ცხოვრობს და მიუხედავად იმისა, რომ მაღაზიაში ნამდვილი სახელმწიფო აქვთ მოწყობილი, მათი თვალსაწიერი ამ უზარმაზარ კედლებს არ სცდება. მაღაზიის მკვიდრი ნომების წელთაღრიცხვა 1905 წლიდან იწყება, იმ დღიდან, როდესაც ამ ადგილას „ძმები არნოლდების“ მაღაზია დაარსდა. მაღაზიის მკვიდრთ გარე სამყაროს არსებობაზე არანაირი წარმოდგენა არ აქვთ. როგორც ნაწარმოების ანოტაციაში წერია, ამ მოცემულობის პირობებში ტერი პრეტჩეტი რამდენიმე მნიშვნელოვან თემას წამოწევს, როგორიცაა – ტრადიციებზე მიჯაჭვულობა და სიახლეების შიში. ნომებს ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟისა და ფარული ლიდერის, მასკლინის დახმარებით, შესაძლებლობა ეძლევათ, ბევრი შეიტყონ გარე სამყაროს შესახებ, მაგრამ რადგან მათი წარმოდგენები სამყაროს შექმნის განსხვავებულ, ტრადიციულ იდეას ეფუძნება, მასკლინს მათი გადარწმუნება უჭირს. მთელი სიუჟეტი ამ კონფლიქტს და სიახლის შიშის დაძლევის უნარის გამომუშავებას ეძღვნება. მაღაზიაში მცხოვრებთა შორის არსებობს რამდენიმე პროგრესული ნომი, რომლებსაც ჩაკეტილი ცნობიერების გარღვევის პერსპექტივა აქვთ. საქმე იქამდე მიდის, რომ მალე ეს გარღვევა სასიცოცხლო მნიშვნელობის ამბავი აღმოჩნდება, რადგან გაირკვევა, რომ ადამიანებს ჰიპერმარკეტის დანგრევა აქვთ გადაწყვეტილი. ნომებს ხიფათისგან თავდასაღწევად დაჩქარებულ ტემპში მოქმედება უწევთ, თუმცა, საბოლოოდ, ნანატრ მიზანსა და თავისუფლებას მაინც აღწევენ.

ტერი პრეტჩეტის ეს ნაწარმოები გამორჩეულია თავისი ორიგინალური ფოკუსით. ის მკითხველებს გვაძლევს შესაძლებლობას, სხვა არსებების თვალით, გვერდიდან დავინახოთ საკუთარი არსებობა. „სატვირთოს გამტაცებლები“ ძალიან სასარგებლოა ნებისმიერი მასწავლებლისთვის, რომელსაც უნდა, საკუთარ მოსწავლეებს თვალსაჩინო მაგალითებზე დაყრდნობით აუხსნას სტერეოტიპების მნიშვნელობა, რადგან იმ რაკურსიდან, საიდანაც გვითვალთვალებენ და გვაფასებენ, ნომებს ძალიან ბევრი სახალისო სტერეოტიპი ეპარებათ. მაგალითად, ისინი დარწმუნებული არიან ადამიანების ჭკუასუსტობაში. ფიქრობენ, რომ მაღაზიის კონსულტანტებს საკუთარი სახელები იმიტომ აწერიათ, რომ მათი დამახსოვრება უჭირთ. ეს თავისთავად ხდება ადამიანების შესაძლებლობების მიმართ ზერელე დამოკიდებულების შედეგი. ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ მათი მხრიდან შესაძლოა ხიფათი შეექმნათ.

„სატვირთოს გამტაცებლებში“ აღწერილი სამყარო ანიმაციურ სურათს წააგავს. ეს ორმაგ მომხიბვლელობას სძენს ისედაც საინტერესო და ზღაპრული სიუჟეტის ნაწარმოებს. ეს არის შესაძლებლობა პატარა მკითხველებისთვის, რომ საკუთარი, წარმოსახვითი ანიმაციის „რეჟისორები“ გახდნენ.

სიტყვას რომ დიდი ძალა აქვს, ეს ალბათ ყველამ საკუთარ მაგალითზეც გამოვცადეთ. ამ სტატიაში მინდა, გაგიზიაროთ ჩემთვის უკვე ტრადიციად ქცეული მიდგომა, რომელსაც სასიკეთო შედეგი მოაქვს როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე მათი ოჯახის წევრებისთვის. ეს უკანასკნელი კი ჩვენი მთავარი დასაყრდენია ახლა, როგორც არასდროს, როცა პანდემია ისევ გვიტევს და ხელს გვიშლის სასწავლო პროცესის სკოლის კედლებში განხორციელებაში.

სასწავლო პროცესში ნიშნით შეფასების არსებობა შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც ჯანსაღ სხეულში უცხო ნამსხვრევი, რომელიც ნელ-ნელა თავის არასახარბიელო კვალს ტოვებს მასში. „თუ სასწავლო პროცესში ნიშნით შეფასებას შევწყვეტთ, მაშინ სწავლას აღზრდის სახე მიეცემა” – გვირჩევს ჰუმანური პედაგოგიკის ფუძემდებელი შალვა ამონაშვილი. როცა არსებობს „ნიშანი“, სასწავლო პროცესიც თითქოს ჩარჩოებში იკეტება და ბავშვის მთავარი მიზანი სწორედ კარგი ნიშნის მიღება ხდება. ამ დროს კი გვერდით გვრჩება აღზრდის ფასეულობანი. თუნდაც ის, რომ მოსწავლემ გაცნობიერებულად ისწავლოს საგანი; შეგნებულად და სიამოვნებით ჩაერთოს სასწავლო პროცესში; ყოველდღიურად განვითარდეს და არ იბრძოლოს მხოლოდ ნიშნის მოსაპოვებლად.

მასწავლებლები უნდა ვმუშაობდეთ იმაზე, რომ ბავშვებს ჩამოუყალიბოთ სწორი დამოკიდებულება ცოდნისადმი, სასწავლო პროცესისადმი; ვასწავლოთ, რა მეთოდები გამოიყენონ, რომ ცოდნის მიღების პროცესი სასიამოვნო გახდეს; დავაფიქროთ და დავეხმაროთ, პასუხი გასცენ შეკითხვებს, რომლებსაც ხშირად სვამენ: რატომ არის საჭირო ცოდნის მიღება? რაში გამოადგებათ ის? როგორ გამოიყენებენ მას? რა სარგებელი მოაქვს? რა სასიკეთო ამბების დატრიალება შეუძლიათ მიღებული ცოდნით? და ა.შ. იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც ამ ყველაფერზე დაიწყებენ ფიქრს, აღარ იქნება ასე მნიშვნელოვანი მაღალი ნიშანი. მათი ცნობიერება მიმართული იქნება უფრო მნიშვნელოვანი მიზნისკენ.

ამას მე, როგორც დაწყებითი კლასების მასწავლებელი ჩემებურად ვცდილობ. მუდამ იმის ფიქრსა და მცდელობაში ვარ, რომ ყველა ჩემი გაკვეთილი პრაქტიკული, ყოველდღიურ ცხოვრებასთან შერწყმული ფაქტებით იყოს დატვირთული ყველა საგანში, რომ მოსწავლემ ადვილად მოახდინოს ცოდნის ყოველდღიურობაში გამოყენება (ტრანსფერი). გარდა ამისა, ვცდილობ, ჩემი გაცემული უკუკავშირი ამ პატარა ადამიანისთვის გასაგებ ენაზე იყოს დაწერილი და დაეხმაროს მას იმის გააზრებაში, რომ მნიშვნელოვანია ცოდნის მიღება და არა მაღალ ნიშანზე ფიქრი. აღსანიშნავია, რომ განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში, მნიშვნელოვანია ოჯახის სწორი მიმართულებით ჩართულობა და დახმარება შვილის სასკოლო ცხოვრებაში. აუცილებლად მიმაჩნია, ოჯახების გამხნევება, მათი ყურადღების გამახვილება, რომ სკოლამ და ოჯახმა საჭირო თანადგომა აღმოუჩინოს მოსწავლეს. გიზიარებთ ჩემ მიერ დამზადებულ გამამხნევებელ ბარათებს, როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე მშობლებისთვის, რომლებიც ეხმარებათ დიდებსაც და პატარებსაც, გაიგონ – რას, როგორ, რატომ, რისთვის აკეთებენ.

ვუსურვებ ყველა მასწავლებელს, აღმოაჩინოს საკუთარ თავში ძალა და ენერგია, რომ მოსწავლეებისა და მათი ოჯახების გულის გამხარებელ ადამიანად იქცეს!

სკოლებში დემოკრატიული კულტურის რეალურად დასანერგად და სამეურვეო საბჭოს მექანიზმის სრულფასოვნად ასამოქმედებლად სკოლას  ავტონომიურობა და მხარდაჭერა სჭირდება.

ესტონეთში, სადაც სკო­ლის დი­რექ­ტო­რებს მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის ავ­ტო­ნო­მია აქვთ, სამეურვეო საბჭო გაცილებით უფრო ქმედითუნარიანი ორგანოა და სასკოლო თემი სკოლის მართვაშიც რეალურად მონაწილეობს. საბჭოს წარმომადგენლები არიან როგორც სკოლის მფლობელი მუნიციპალიტეტი, ასევე, დირექტორი, პედაგოგები, მშობლები (ყოველი კლასიდან თითოეული მშობელი მაინც), მოსწავლეები, სკოლადამთავრებულები და ის ორგანიზაციები, რომლებიც სკოლას ეხმარებიან. ამასთანავე, სკოლის სამეურვეო საბჭოს წარმომადგენლების ნახევარზე მეტი მშობელია. სკოლა იყენებს მათ ცოდნასა და კომპეტენციას.

საბჭოს სხვადასხვა მოვალეობა აკისრია, მათ შორის: მისცეს რეკომენდაციები სკოლის მფლობელს, რათა უკეთესად წარმართოს სკოლასთან დაკავშირებული საქმეები, გასცეს უკუკავშირი ბიუჯეტსა და სკოლის სასწავლო გეგმაზე.  საბჭო მონაწილეობს სკოლის განვითარების გეგმის მომზადების პროცესშიც. ნებისმიერ მოსწავლესა და მშობელს უფლება აქვს, მიმართოს სამეურვეო საბჭოს სწავლა-­სწავლებასთან დაკავშირებული სადავო საკითხის განსახილველად.

მაგალითისთვის, საარემაას გიმნაზიის სამეურვეო საბჭოს წევრები თვეში ერთხელ ან ორჯერ ხვდებიან ერთმანეთს, წამოჭრილ პრობლემებზე ღიად საუბრობენ და ცდილობენ, იპოვონ გამოსავალი სკოლის დირექტორთან ერთად. კურესაარეს გიმნაზიის შემთხვევაში სკოლის სამეურვეო საბჭო წელიწადში ოთხჯერ მართავს შეხვედრას ყველა კლასში, მშობლებს წინასწარ უგზავნიან მოსაწვევს. შეხვედრას აუცილებლად ესწრება საბჭოს წევრი მშობლები, დანარჩენების დასწრება ნებაყოფლობითია. აქ განიხილავენ სასკოლო საკითხებს, სვამენ შეკითხვებს და რაიმე საკითხს კენჭისყრით გადაჭრიან. საბჭო სკოლის ვებგვერდზე ტვირთავს შეხვედრის წერილობით ჩანაწერებს. მაგალითად, ერ­თ­-ერთ შეხ­ვედ­რა­ზე სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭოს წევრებ­მა გა­ნიხი­ლეს, რო­გორ წარ­მო­უდ­გე­ნი­ათ სკო­ლა ორი წლის შემ­დ­გომ, რას შეცვლიდ­ნენ და რას და­ტო­ვებ­დ­ნენ. მშობ­ლე­ბი სა­მუ­შაო ჯგუ­ფე­ბად იყ­ვ­ნენ და­ყო­ფილ­ი და ერ­თობ­ლი­ვად მუ­შა­ობ­დ­ნენ იდე­ებ­ზე.

სკო­ლა­ში არ­სე­ბუ­ლი პრო­ცე­სე­ბის შე­სა­ხებ უკუ­კავ­ში­რის თუ ნე­ბის­მი­ერი სა­ხის კომენტარის მი­სა­ღებად, სა­მე­ურ­ვეო საბჭო Google Forms-ის მეშ­ვე­ო­ბით მშო­ბელ­თა პერსო­ნა­ლურ ელ. ფოსტაზე აგ­ზავ­ნის ანო­ნი­მურ კითხ­ვა­რს. ეს ხდე­ბა ნოემ­ბ­რის თვე­ში. კითხ­ვა­რის თე­მე­ბი დრო­დად­რო იც­ვ­ლე­ბა. ის ეხე­ბა ცხრილს, კვე­ბას, სას­წავ­ლო გარემოს, ინ­ფ­რას­ტ­რუქტუ­რას, ბუ­ლინ­გის თე­მა­ტი­კას და სხვ. კითხ­ვა­რი და­ახ­ლო­ებით 10 ღია ტი­პის შე­კითხ­ვას მო­ი­ცავს. ყო­ველ გა­ზაფხულ­ზე სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭო მოს­წავ­ლე­ებს უგ­ზავ­ნის კითხ­ვარს, რათა გა­არ­კ­ვი­ონ, რამ­დე­ნად კმა­ყო­ფი­ლეი არი­ან სწავ­ლით, მასწავლებ­ლე­ბით. პე­და­გო­გე­ბი პი­რა­დად იღე­ბენ უკუ­კავშირს. კითხვარებიდან მიღებუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია გა­ნი­ხი­ლე­ბა სკო­ლის დი­რექ­ტორ­თან. იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ­კი კითხ­ვარში რო­მე­ლი­მე სა­კითხ­ზე ჩანს უარ­ყო­ფი­თი უკუ­კავ­ში­რი, ინფორ­მა­ცი­ის მიწოდე­ბა და­უ­ყოვ­ნებ­ლივ ხდე­ბა დი­რექ­ტო­რის მი­სა­მარ­თით და სა­მე­ურ­ვეო საბ­ჭო სთხოვს გა­და­მოწ­მე­ბას. უკუ­კავ­ში­რის შე­დე­გე­ბი სკო­ლის გა­ზეთ­შიც იბეჭ­დე­ბა, აზიარებენ სკო­ლის ფე­ის­ბუქგვერ­დ­ზე, ვებ­სა­იტ­სა და მშო­ბელ­თა პერ­სო­ნა­ლურ ელ. ფოსტაზე.

კურესაარეს გიმნაზიის მაგალითი აჩვენებს, რომ სამეურვეო საბჭოს შეხვედრებზე ყველა მშობელს შეუძლია მონაწილეობა და მიმდინარე საკითხებზე მოსაზრების დაფიქსირება. მათ შეუძლიათ იპოვონ საკუთარი როლი და ინტერესის მიხედვით აირჩიონ საქმიანობა, რომელშიც ჩაერთვებიან. საბჭოს წევრები მოხალისეობრივად ადგენენ ყოველ ჯერზე ახალ კითხვარს, აგროვებენ, ამუშავებენ სკოლის მართვისთვის აუცილებელ ინფორმაციას და ამისთვის ნოემბრის თვეს ირჩევენ, რათა მომდევნო სემესტრის განმავლობაში ცვლილებების გატარება მოასწრონ. დირექტორი სრულ ნდობას უცხადებს საბჭოს, უსმენს პედაგოგებსა და მშობლებს, არ ეშინია ექსპერიმენტებისა და მუდმივად ცდილობს სკოლის სისტემის გაუმჯობესებას.

იმისთვის, რომ მშობელთა ინიციატივების გამოვლენას შეუწყონ ხელი და მოხალისეობის პრაქტიკა შექმნან, სკოლის მასწავლებლები (ზოგჯერ დირექტორიც) ურეკავენ, ესაუბრებიან მოსწავლეთა მშობლებს; საუბრისას გამოხატავენ პატივისცემას და ცდილობენ, წაახალისონ სკოლის აქტივობებში ჩართულობისკენ. ცხადია, არ ხდება ძალდატანება. მშობელთა მხრიდან ინიციატივების გამოჩენას და მოხალისეობას ხელს უწყობს ნდობის ფაქტორი: გამორჩეული სკოლების დირექტორები ცდილობენ მყარი, ნდობით სავსე ურთიერთობა ჰქონდეთ მოსწავლეთა მშობლებთან. ისინი ახერხებენ დელეგირებასა და მშობელთათვის გადაწყვეტილების მიღების ბერკეტის მიცემას. ეს დირექტორები და პედაგოგები მზად არიან, მიიღონ წინადადებები მშობლებისგან, პირდაპირ აცხადებენ ღიაობას და დაინტერესებას სხვების მოსაზრებებისადმი, ითვალისწინებენ მშობელთა აზრებს და ეს ყველაფერი გამოიხატება ქმედებებში.

ესტონეთში მოქმედებს საერთაშორისო პროექტებიც, რომლებიც მიმართულია სკოლის სამეურვეო საბჭოების გაძლიერებაზე. რაც შეეხება კანონმდებლობას, მშობლების ფორმალურ უფლებამოსილებებსა და პასუხისმგებლობებს, მას არეგულირებს „კანონი საბაზო და საშუალო სკოლების შესახებ“. ამ კანონის მიხედვით:

1) მშობელმა სახლსა და სკოლაში უნდა შექმნას სწავლის პროცესში მონაწილეობისთვის აუცილებელი წინაპირობები;

2) მიაწოდოს სკოლას თავისი საკონტაქტო დეტალები და შეატყობინოს მასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ცვლილების შესახებ;

3) წაიკითხოს სასკოლო ცხოვრების მარეგულირებელი დოკუმენტაცია;

4) ითანამშრომლოს სკოლასთან მოცემული კანონისა და ზოგადი კანონმდებლობის მიხედვით;

5) გაატაროს სკოლის და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის/საცხოვრებელი ქალაქის თვითმმართველობის მიერ შემოთავაზებული ზომები;

6) მიმართოს საკონსულტაციო საბჭოს სკოლის შემოთავაზების საფუძველზე;

7) საჭიროების მიხედვით, მოითხოვოს სკოლისგან და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის/საცხოვრებელი ქალაქის თვითმმართველობისგან შესაბამისი ზომების გატარება, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეს დაესწროს სკოლის გაკვეთილებს.

როგორც ხედავთ, ესტონეთში რეალურ სასკოლო დემოკრატიას სკოლების ავტონომიურობითა და მხარდაჭერის სისტემებით ინარჩუნებენ. ასევე, გამართული და მკაფიო კანონმდებლობით და სკოლის დირექტორის პროფესიული კომპეტენციით, რომელიც თავის თავში გაზიარებული ლიდერობის (Shared Leadership) უნარებს მოიცავს. ეს სტრატეგია განსხვავდება სკოლის ტრადიციული მართვის პრინციპისგან, სადაც დირექტორი ერთპიროვნულად იღებს გადაწყვეტილებებს და უკუკავშირს, რჩევას ან სკოლის საზოგადოების წევრებისგან რაიმე სახის ჩართულობას არ მოელის. გაზიარებული ლიდერობა გულისხმობს კომუნიკაციას, ურთიერთშეთანხმებებს სკოლის დირექტორს, მასწავლებლებს, სკოლის ადმინისტრაციას, მშობლებსა და მოსწავლეებს შორის და პასუხისმგებლობის განაწილებას მათი ფუნქციებისა და ცოდნის მიხედვით (NEPC, 2018).

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://mshobeltaskola.ge/wp-content/uploads/2021/03/%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90-%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90.pdf

როგორი დავალებები მოსწონთ ბავშვებს?

ძირითადად ისეთი, რომელიც სახალისოა. განსაკუთრებით კი ის მოსწონთ, როცა თვითონ აღმოჩნდებიან მწერლების, პოეტების, მხატვრების, დიზაინერების როლში.

სწორედ ამგვარი კომპლექსური დავალების ნიმუშს გთავაზობთ, რომელიც შექმნილია ბავშვების უსაყვარლესი პოეტის მარიამ წიკლაურის ლექს „მეგობრობის“ საფუძველზე და მოსწავლეებს სთავაზობს, თავად გახდნენ პოეტები და გააგრძელონ ლექსი.

ერთი შეხედვით, არ არის ადვილი, III-IV კლასის მოსწავლეებმა თავი გაართვან ამ ტიპის დავალებას, მაგრამ მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის ანბანის შემდგომი პერიოდის ქართული ენისა და ლიტერატურის გზამკვლევისა და კურიკულუმის ნიმუშის დახმარებით (შედგენილია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ექსპერტების თამარ ჯაყელისა და თინათინ ცერაძის მიერ) მასწავლებელს შეუძლია, სწორად გაწეროს კომპლექსური დავალების განხორციელების ეტაპები, ნაბიჯები, დაგეგმოს ატივობები, შეარჩიოს რესურსები.

მარიამ წიკლაური

მეგობრობა

უსათუოდ იპოვის, ვინც მეგობარს ეძებს!

კაცი, ჩიტი, ხე, ცხოველი, უმეგობროდ ვერ ძლებს!

მაგიდა რომ მაგიდაა, ვინ იპოვა? – სკამი!

ზღვასაც მეგობრები უყვარს – დელფინი და ქარი!

აი, თეფშის მეგობარი – ჩანგალი და დანა!

აი, მიწის მეგობარი – ბაღი, სახლი, ყანა!

აი, ღრუბლის მეგობარი – მზე, ვარსკვლავი, მთვარე,

ძილის მეგობარი არის – ვინც მილულავს თვალებს!

აი, ტახტის მეგობარი – ბალიში და პლედი,

მულტფილმების მეგობარი? ჰო, დისნეილენდი!

ესეც ჩანთის მეგობარი – რვეული და წიგნი,

ეს ჯამბაზის მეგობარი – სიცილი და ცირკი!

და ტრანსპორტის მეგობარი? – ბენზინი და მგზავრი.

მუზეუმის მეგობარი? – ჩონჩხი დინოზავრის!

აი, პურის მეგობარი – კარაქი და თაფლი,

შემოდგომის მეგობარი? – ყურძენი და წაბლი!

აი, პალტოს მეგობარი – ღილი, კაშნე, ქუდი.

საჩუქარის მეგობარი – მოხატული ყუთი.

სათამაშოს მეგობარი – ყველა ბავშვი ერთად,

ბალახები მეგობრობენ სოკოსთან და ტყესთან.

ეს მდინარის მეგობრები – ხეები და მთები,

და ამ ლექსს რომ ბოლო არ აქვს,

მგონი უკვე ვხვდებით.

რამდენი რამ ჩამოვთვალე და რამდენიც არ ვთქვი,

დაგიტოვებთ მე ამ ლექსში თავისუფალ ადგილს.

გადაავლეთ თვალი ირგვლივ ყველაფერს და იტყვით,

უმეგობროდ არაფერი „რსებობს“, ერთი სიტყვით!

თემა: მეგობრობა

ძირითადი რესურსი: მარიამ წიკლაურის „მეგობრობა“

სამიზნე ცნება: ტექსტი/ლექსი

ქვეცნება: სტროფი, სალექსო სტრიქონი, სარითმო სიტყვა

საკითხი: ოთხსტრიქონიანი სტროფის შეთხზვა მეგობრობის თემაზე, მ. წიკლაურის ლექს „მეგობრობის“ საფუძველზე

საკვანძო შეკითხვები:

• როგორ შევთხზა სტროფი მეგობრობის თემაზე?
• როგორ გამოვიყენო სტროფში სარითმო სიტყვები?
• რა სტრატეგიები გამოიყენე ლექსის გასაგებად?
• რა სტრატეგიები გამოიყენე დავალების შესრულებისას?

დავალების პირობა

პოეტმა მარიამ წიკლაურმა ლექსში „მეგობრობა“ თავისუფალიდაგიტოვა ადგილი მის გასაგრძელებლად. მოიფიქრე მეგობრული წყვილები და შექმენი მათ შესახებ ოთხსტრიქონიანი სტროფი. გააფორმე ნახატებით.

ეს არის დავალების ქუდი, სადაც ჩანს, რა პროდუქტი უნდა შექმნას მოსწავლემ.

სტროფში:

• წარმოაჩინე მეგობრული წყვილები;
• გამოიყენე ორი სარითმო სიტყვა მაინც.

დავალების წარდგენის შემდეგ ისაუბრე:

• რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა (ლექ.1, 2, 3);
• რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს (ტ. 1);
• რა მინიშნებები გამოიყენე ლექსის გასაგრძელებლად (ტ. 2).

დავალების 1-ლი კომპონენტია დავალების პირობა .

მე-2 კომპონენტი არის კონკრეტული ინსტრუქცია, „სტროფში…“

დავალების მე-3 კომპონენტია კრიტერიუმები, „დავალების წარდგენის შემდეგ ისაუბრე…“

დავალების კრიტერიუმები წარმოადგენს შუალედურ მიზნებს, რომლებიც მჭიდრო კავშირშია გრძელვადიან მიზნებთან, ამ შემთხვევაში – სამიზნე ცნება ტექსტის მკვიდრ წარმოდგენებთან. მკვიდრი წარმოდგენები არის ის განზოგადებული ცოდნა, რომელიც უნდა გააცნობიეროს მოსწავლემ დაწყებითი საფეხურის ბოლოს.

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები, აქტივობები, რესურსები:

ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა,

დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება

• რაზე მიგვანიშნებს ლექსის სათაური, რაზე იქნება ეს ლექსი?
• თქვენი აზრით, ყველას ჰყავს მეგობარი? რატომ ფიქრობთ ასე?
• გყავთ ან გყოლიათ თუ არა „უსულო მეგობარი“? მაგალითად, რაიმე სათამაშო, ნივთი, წიგნი?
• ახსენით თქვენი სიტყვებით, რას მოითხოვს დავალება.
• რისი შესწავლა დაგჭირდებათ?
• თქვენი აზრით, რა გაგიადვილდებათ, რა გაგიძნელდებათ?
• რაში დაგჭირდებათ დახმარება?

ეტაპი 2. დავალების შესრულება

თითოეული ნაბიჯის განხორციელებამდე მასწავლებელმა უნდა ჩამოაყალიბოს სამიზნე ცოდნის კონსტრუირებაზე ორიენტირებული დეკლარაციული, პროცედურული და პირობისეული შეკითხვები, რათა მოსწავლის ცოდნა მხოლოდ ფაქტებისა და თეორიული მასალის დასწავლით არ შემოიფარგლოს. ამის შემდეგ ის დაგეგმავს აქტივობებს და შეარჩევს საჭირო რესურსებს.

ნაბიჯი 1. რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის უკეთ გასაგებად (ტ.3)

ა) რა სტრატეგიები გამოიყენე ტექსტის შინაარსის აღმოსაჩენად? ბ) რა სტრატეგიები გამოიყენე უცნობი სიტყვების გასაგებად და ასათვისებლად? გ) რა სტრატეგიები გამოვიყენო კითხვაში გასაწაფავად? რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს (ტ. 1);

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები. ქვეცნება: კითხვის სტრატეგიები.

პირველი სტროფის წაკითხვის შემდეგ პაუზა:

• თქვენ შეგიძლიათ უმეგობროდ გაძლება? (აქტ, 1)
• რა აღმოჩნდება, ლექსის მიხედვით, თეფშის მეგობარი?
• რა შეიძლება იყოს მიწის/ღრუბლის/ძილის მეგობარი?
• გამართლდა თუ არა თქვენი ვარაუდები?

მე-3 და მე-4 სტროფების წაკითხვის შემდეგ პაუზა:

• რა აღმოჩნდება პალტოს მეგობარი?
• საჩუქრის/სათამაშოს/ბალახების მეგობარი?
• გამართლდა თქვენი მოლოდინი?
• ეთანხმებით თუ არა ავტორს, რომ უმეგობროდ ვერავინ და ვერაფერი ძლებს?(აქტ. 2)
• რის საფუძველზე დაამეგობრა ავტორმა ერთმანეთთან:
  • ზღვა, დელფინი და ქარი?
  • მიწა, ბაღი, სახლი და ყანა?
  • თეფში, ჩანგალიდადანა?
  • ღრუბელი, მზე, ვარსკვლავი და მთვარე?
  • ბავშვები და სათამაშოები?
  • პალტო, ღილი, კაშნე და ქუდი?
  • ბალახი, სოკო და ტყე?
  • მდინარე, ხეები და მთები?
• ვის მიმართავს ავტორი სიტყვებით: „დაგიტოვებთმეამლექსშითავისუფალადგილს“?
• როგორ გესმით „მილულავს თვალებს“? რომელ სიტყვას უკავშირდება? სხვანაირად როგორ იტყოდით „მილულავს თვალებს“? სხვანაირად როგორ იტყოდით: „ფეხაკრეფით“? რა შემთხვევაში შეიძლება ითქვას ეს? მოიყვანეთ მაგალითები.
• შეადგინეთ ამ შესიტყვებით წინადადებები. (აქტ. 3)
• რა არის ავტორის მთავარი სათქმელი? რისი თქმა უნდა მას ამ ლექსით?
• რით უკავშირდება ლექსის მთავარი სათქმელი შენს ცხოვრებას? (აქტ. 6)
• რა მაგალითების მოყვანა შეგიძლიათ პირადი ცხოვრებიდან/წიგნიდან/მულტფილმიდან?
• რატომ გვინდა მეგობრების ყოლა? რა არის საჭირო იმისთვის, რომ კარგი მეგობრები ვიყოთ?
• რა გვსიამოვნებს მეგობრისაგან, რა გვწყინს?

რესურსები და აქტივობები:

რესურსი 1. მ. წიკლაური ლექსი „მეგობრობა“

აქტივობა 1. პაუზებით კითხვა (კითხულობს მასწავლებელი), ვარაუდების გამოთქმა

აქტივობა 2. ლექსზე ინტერაქცია

აქტივობა 3. ლექსიკაზე მუშაობა

აქტივობა 4. ლექსის წაკითხვა ექოდ – ჯერ მასწავლებელი, შემდეგ მოსწავლეები; გუნდურად – პირველი ჯგუფი კითხულობს ტაეპის პირველ ნაწილს, მეორე ჯგუფი – მეორე ნაწილს, რიტმისა და ინტონაციის დაცვით;

აქტივობა 5. ლექსის დაზეპირება

აქტივობა 6. მსჯელობა ლექსის მთავარ სათქმელზე

ნაბიჯი 2. რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა (ლექ. 1, 2, 3)? რა მინიშნებები გამოიყენე ლექსის გასაგრძელებლად (ტ. 2)?

სამიზნე ცოდნის (დეკლარაციული, პირობისეული, პროცედურული) კონსტრუირებაზე ორიენტირებული შეკითხვები. ქვეცნება: სტროფი, სტრიქონი, სარითმო სიტყვა.

• ვინ მოიფიქრებს, ვინ შეიძლება იყვნენ „ეზოს“ მეგობრები? (აქტ. 1)
• ვინ მოიფიქრებს, ვინ შეიძლება იყვნენ ზაფხულის მეგობრები? ზამთრის მეგობრები? ფანჯრის მეგობრები? წიგნის მეგობრები? ბურთის მეგობრები? ნაყინის მეგობრები? ტორტის მეგობრები? ხის მეგობრები? ბუხრის მეგობრები? – და ა.შ.
• რამდენი სტროფისგან შედგება ეს ლექსი? რომელია პირველი სტროფი? სად იწყება? სად მთავრდება? (აქტ.3)
• რამდენი სალექსო სტრიქონისგან შედგება მეორე სტროფი? სად იწყება და სად მთავრდება მეორე სტროფის პირველი/ბოლო სტრიქონი? პირველი სტროფის მესამე სტრიქონი? ბოლო სტროფის მეოთხე სტრიქონი?
• რომელია სარითმო სიტყვები პირველ სტრიქონში? მეორეში? მესამეში?
• თქვენ რამდენი სტროფი უნდა დაწეროთ? რამდენი სტრიქონი იქნება თქვენ მიერ შექმნილ სტროფში? როგორ მოიფიქრებთ სარითმო სიტყვებს?

რესურსები და აქტივობები

რესურსი 1. მოსწავლეთა მიერ მოფიქრებული ახალი სამეგობრო წრეები (დაწერილი გამოკრულ თაბახის ფურცელზე)

აქტივობა 1. მეგობრობის ჯაჭვი – მეგობრების ახალი ჯგუფების/ახალი სამეგობრო წრეების შექმნა (ყველა იდეა გამოკრულ თაბახის ფურცელზე იწერება)

აქტივობა 2. „კაფიაობა“- ერთი გუნდი ლექსის სტილში ასახელებს მეგობარს, მოწინააღმდეგე გუნდმა ყოყმანის გარეშე უნდა მოაყოლოს დასახელებულის „წყვილი მეგობარი“.

აქტივობა 3. სტროფის, სალექსო სტრიქონის, სარითმო სიტყვების პოვნა და მითითება/შემოხაზვა დაფაზე გამოკრულ ლექსში.

აქტივობა 4. რითმობანა – სიტყვების ჩამონათვალში სარითმო სიტყვების აღმოჩენა, ახლის მოფიქრება.

აქტივობა 5. სტროფის შექმნა და ნახატებით გაფორმება.

აქტივობა 6. ნამუშევრების გამოფენა და წარდგენა.

დავალების შესრულების პროცესში, მისი წარდგენის დროს და შემდეგ დასასმელი შეკითხვების ბანკი (საჭიროებისამებრ შეირჩევა):

• რით და როგორ უკავშირდება შენი გაგრძელება ლექსის მთავარ სათქმელს ?
• რატომ ფიქრობ, რომ შენი ნამუშევარი ლექსის გაგრძელებაა?
• აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი, რა ნაბიჯები გადადგი, რა თანამიმდევრობით.
• რა დაბრკოლებებს წააწყდი დავალებაზე მუშაობისას? როგორ გადალახე? რატომ ვერ გადალახე? როგორ მოიქცევი მომავალში მსგავსი პრობლემის გადასაჭრელად? რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ? რამ შეგიწყო წინსვლაში ხელი? რამ შეგაფერხა?
• მსგავსი ფორმის ან შინაარსის დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია? მსგავსი სტრატეგიები გამოგიყენებია?
• შენი თანაკლასელის რომელმა ნაშრომმა მიიპყრო ყველაზე მეტად შენი ყურადღება? რატომ? რით?
• რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
• როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით გააუმჯობესებდი მიღწევებს/როგორ მიაღწევ უკეთეს შედეგს?

გამოყენებული ლიტერატურა:

. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, ანბანის შემდგომი პერიოდის ქართული ენისა და ლიტერატურის გზამკვლევი და კურიკულუმის ნიმუში (შედგენილია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ექსპერტების თამარ ჯაყელისა და თინათინ ცერაძის მიერ)

ოჯახში ყოფნა ბავშვებს აბედნიერებს!

პანდემიის ჩაკეტვებმა ბავშვებსა და მშობლებს დროის ერთად გატარების საშუალება მისცა, რაც ორთავეს მოეწონა.

ბოსტონის კოლეჯის პროფესორი, ფსიქოლოგი, პიტერ გრეი (Peter Grey, Ph.D.): 2020 წელს, პანდემიური ჩაკეტვის („ლოქდაუნის“) პერიოდში არასამთავრობო ორგანიზაცია „Let Grow“-მ აშშ-ის მასშტაბით ჩაატარა გამოკითხვა, რომლის სამიზნე აუდიტორია 8-დან 13 წლამდე ბავშვები და მათი მშობლები იყო. გამოკვლევამ ზოგადად აჩვენა, რომ „ლოქდაუნის“ დღეებში, საყოველთაო „ჩაკეტილობისას“ ბავშვებს ბევრად უფრო ნაკლები ფსიქოლოგიური თუ ემოციური პრობლემები ჰქონდათ, ვიდრე „ჩაკეტვამდე“ – მათ მეტი საინტერესო საქმიანობა აღმოაჩინეს, უფრო ხანგრძლივად ეძინათ, უფრო ხშირი ურთიერთობა ჰქონდათ მეგობრებთან და მეტი შექება და სითბო მიიღეს მშობლებისგან. ბავშვებისა და მშობლების შეფასებებით, ისინი უფრო მეტად „ბედნიერები და ხალისიანები“ იყვნენ. ზოგადად ნათლად გამოჩნდა, რომ ბავშვების მშობლებთან ერთად დიდხანს ყოფნა, გაცილებით მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ორივე მხარისათვის, ვიდრე ამას წარმოვიდგენდით. ერთ-ერთი ღია ტიპის შეკითხვა, რომელსაც დაახლოებით რვაასმა ბავშვმა უპასუხა, ასე ჟღერდა: „რა მოგეწონათ „ჩაკეტილობის“ დროს?“.

მიღებული პასუხები შინაარსის მიხედვით სხვადასხვა კატეგორიად დავალაგეთ. ანალიზის ჩატარებამდე ველოდებოდით, რომ ყველაზე დომინანტური შესაძლოა ყოფილიყო შემდეგი ტიპის პასუხები: „მომეწონა ის, რომ შემეძლო ეს დრო საკუთარი ინტერესების განსახორციელებლად დამეხარჯა“ (რადგან მეტი თავისუფალი დრო მქონდა), ან „შემეძლო მეტი დრო დამეთმო ძილისათვის“ (რადგან სკოლაში ადრე წასვლის საჭიროება არ არსებობდა). მაგრამ კითხვარების ანალიზის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ზემოთ ხსენებული პასუხები მხოლოდ მეორე და მესამე ადგილებზე „გავიდნენ“: პასუხების 30% დაჯგუფდა ჯგუფში „საკუთარი ინტერესების გასატარებლად“ და 16% – „მეტი ძილის“ კლასტერში, ხოლო ყველაზე ხშირი პასუხი (პასუხების 47%) დაჯგუფდა შემდეგი პასუხის გარშემო: „მეტი დროის გატარება ოჯახთან ერთად“ (ხშირი იყო შემდეგი ტიპის პასუხები: „მეტი დრო დედასთან ან მამასთან“, „მეტი დრო ორივე მშობელთან“, ან „სასიამოვნო დროსტარება მშობლებთან ერთად“).

გარდა ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევისა, გავეცანით სხვა კვლევას, რომელიც ჟან ტვენგემ და კოლეგებმა 2020 წლის გაზაფხულზე (ასევე „ლოქდაუნის“ დროს) ჩაატარეს. მათ ათას ხუთასი მოზარდი გამოჰკითხეს. ტვენგემ და კოლეგებმა, კვლევის შედეგად (ჩვენ მსგავსად) დაადგინეს, რომ მოზარდების უმეტესობა, „ლოქდაუნის“ დროს ფსიქოლოგიურად თავს უკეთ გრძნობდა, ვიდრე პანდემიამდე. ყველაზე საყურადღებო იყო ის, რომ გამოკითხულთა უმეტესობამ მონიშნა „ნაკლებად დეპრესიული მდგომარეობა“, გამოკვლევის მიერ შემოთავაზებული „დეპრესიულობის“ კრიტერიუმის მიხედვით.

მკვლევრებმა ასევე დაადგინეს, რომ მოზარდებს მეტი ეძინათ, მეტად თავდაჯერებულად გრძნობდნენ თავს, აღნიშნეს, რომ ოჯახებთან მეტი სიახლოვე იგრძნეს – უფრო ხშირად სადილობდნენ ერთად, ვიდრე პანდემიამდე. მოზარდებმა ასევე ყურადღება გაამახვილეს იმაზე, რომ მათ გაუნელდათ მარტოობის შეგრძნება. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან ოჯახთან უფრო ხშირმა ურთიერთობამ, მათში სიმარტოვის შეგრძნება საგრძნობლად გაამკრთალა.

შეიძლება ვთქვათ, რომ პანდემიამ რამდენიმე გაკვეთილი გვასწავლა, რომლებსაც იმედია, მომავალში გავითვალისწინებთ: პანდემიამდე, ერთი მხრივ, ბავშვები და მოზარდები იმდენად დატვირთული იყვნენ სკოლით, სასკოლო დავალებებითა და აქტივობებით და, მეორე მხრივ, მშობლები – სამსახურის საქმეებითა და ბავშვების ერთი აქტივობიდან მეორეზე ტარებით, რომ ბავშვებსა და მშობლებს თითქმის არ ჰქონიათ საშუალება ერთმანეთის გასაცნობად.

პანდემიამდე ყველა იმდენად გართული იყო რაღაცის გაკეთებით, მოსწრებითა და მოგვარებით, რომ თითოეულ ჩვენგანს ძალიან შეზღუდული დრო გვქონდა იმისთვის, რომ უბრალოდ ვყოფილიყავით, გაგვეცნო ერთმანეთი და რეალურად გაგვერკვია – ვინ ვინ არის, და არა მხოლოდ გაგვეგო –  ვინ რას აკეთებს. ჩაკეტილობამ მშობლებს საშუალება მისცა, დაენახათ, ვინ არიან მათი ბავშვები და ახალი თვალით შეეხედათ მათთვის; გაეგოთ, ვის რა მოსწონს. ბავშვებს მიეცათ შანსი, დაენახათ, რომ მშობლები მართლაც ზრუნავენ მათზე, როგორც ადამიანები და არა მხოლოდ სკოლიდან „მოტანილი“ ნიშნების „შემფასებლები“.

იმედი მაქვს, რომ ჩვენ, როგორც საზოგადოება, გამოვიყენებთ  და დავისწავლით ამ გაკვეთილს და პანდემიის შემდეგ რაღაცას შევცვლით. მოდით, ყველამ ერთად შემდეგიც ვცადოთ: შევუმციროთ ბავშვებს სასკოლო დავალებების მოცულობა, შევამციროთ სკოლის შემდგომი ფორმალური აქტივობები ბავშვებისთვის, ნაკლები ყურადღება მივაქციოთ სკოლიდან მოტანილ შეფასებებს, არ ვიდარდოთ ბავშვების არასასკოლო ინტერესებზე, მეტი დრო გავატაროთ ერთად და უბრალოდ ვისიამოვნოთ ერთმანეთთან ყოფნით. ამ ყველაფრის განსახორციელებლად, კარგი იქნება, გვქონდეს მეტი სადილი ერთად და რეგულარულად; კეთილი, სახალისო და სიცოცხლით სავსე შეკრებები, რომელთა მიზანიც ერთმანეთთან საუბარი და ერთმანეთის უკეთ გაცნობა იქნება. ასევე, შესაძლოა ოჯახური თამაშებიც, რომელთა მიზანი მოგება და გამარჯვება კი არა, არამედ მეტი გართობა იქნება.

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ზოგიერთი ბავშვის პასუხი ღია ტიპის შეკითხვებზე საკმაოდ მწარე და სევდიანი იყო. ქვემოთ გთავაზობთ ცხრა წლის ბავშვის პასუხს, რომელმაც ცრემლი მომგვარა:  „ჩემს ცხოვრებაში პირველად სახლში ყველა ერთად ვართ და მე ბედნიერი ვარ. სკოლაში ხშირად მაშინებდნენ, აქ კი ბევრად უკეთ ვგრძნობ თავს და ყველა ბედნიერია. დედაჩემი ახლა მეტად იღიმება, ჩვენ აღარ ვუყვირით ერთმანეთს. დედა დამეხმარა ხოჭოების პროექტის მომზადებაში და ყველა გახარებულია ჩემი ხოჭოების „გაცნობით“. აღმოვაჩინე, რომ დედაჩემს ბევრად მეტი სცოდნია ხოჭოებზე, ვიდრე მეგონა. დავინახე, რომ დედა ბევრად უფრო გონიერი ყოფილა და მიხარია, რომ ახლა ყველა ერთად ვხალისობთ. ახლა მივხვდი, რომ ჩემი ყველა იმედგაცრუება და გაწბილება სკოლიდან სახლში „მომქონდა“ და შემდეგ ჩემი ოჯახის წევრებზე „გადამქონდა“. როდესაც დედას მოვუყევი, რაც სკოლაში გადამხდენია, მას გაუკვირდა – რატომ აქამდე არ ვუთხარი ეს ყველაფერი. მე მოვუბოდიშე და მან ცოტა წაუტირა კიდეც. მითხრა, როგორ ვუყვარვარ და ამაზე მეც ავტირდი. შემდეგ ჩემმა უმცროსმა დამ დაინახა, რომ ვტიროდით და მანაც იტირა, რის შემდეგ ყველას სიცილი აგვიტყდა. მინდა, იცოდეთ, რამდენად უკეთ ვგრძნობ თავს ახლა!“.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/us/blog/freedom-learn/202102/pandemic-lesson-family-togetherness-makes-children-happy

სტატია მოამზადა ლევან ალფაიძემ

„ქართული ენა ქართველი ერის ნიშანთა შორის ყველაზე ძველი ნიშანია. ის მრავალი საუკუნით ადრე არსებობდა, ვიდრე ერთიანი ტერიტორია, ეკონომიკა და ფსიქოლოგიური წყობა ქართველი ერის ერთიანობას განსაზღვრავდა”.

არნოლდ ჩიქობავა

„მშობლიური ენა, წარმოადგენს რა ეროვნული თვითშეგნების საშუალებას . . . პრაქტიკულად უსაზღვროდ აფართოებს დროში და სივრცეში ჩემს შემოსაზღვრულ არსებობას, უსასრულობას მაზიარებს”[1].

ნიკო ჭავჭავაძე

„ენა ყოფიერების სახლია“.

ჰაიდეგერი

როგორ შეიძლება განვსაზღვროთ ენის განვითარება ან მომავალი? – იმ ეპოქით, ტენდენციებით და კონტექსტით, რომელშიც ის დღეს ფუნქციონირებს; ფუნქცია – ეს არის ის, რაც სიცოცხლისუნარიანობას ანიჭებს ენას, ერს, კულტურას, ადამიანს; შესაბამისად, ენის მრავალფუნქციურობა ავითარებს ენას და ფუნქციების დაკარგვა – აღარიბებს. თუმცა  „ენის განვითარებას“ მეცნიერები განსხვავებულად განმარტავენ. ენათმეცნიერი გუჩა კვარაცხელია წერს: „ეს ცნება ერთგვაროვნად არ არის გაგებული. ზოგიერთი მეცნიერი საერთოდ არ ცნობს ასეთ ცნებას. ისინი არ ფიქრობენ, რომ, მაგალითად, ჰომეროსის ენა ნაკლებად განვითარებული იყო, ვიდრე თანამედროვე ბერძნულია. რა უნდა მივიჩნიოთ ენის განვითარებად – მისი გრამატიკული წყობის თუ ლექსიკური ფონდის შემადგენლობის ცვლა? პირველი იმდენად ნელა იცვლება, რომ ამის შესამჩნევად საუკუნეებია საჭირო. შედარებით სწრაფად იცვლება ლექსიკური ერთეულები. თუ სიტყვათა ფონდი ივსება ახალ ცნებათა სახელებით, ახალ ცოდნათა აღმნიშვნელი სიტყვებითა და გამოთქმებით, ვამბობთ, რომ ამ ენის ლექსიკა მდიდრდება“[2].

როდის უფრო განვითარებული იყო ენა რუსთაველის ეპოქაში თუ დღეს? იქნებ ენის ენერგია იმთავითვე მოცემულია და დამოკიდებულია ჩვენზე, რამდენად ვიყენებთ, რამდენად „ვხარჯავთ“ ამ ენერგიას, რამდენად შემოქმედებითი ვართ? ამ შემთხვევაში „ხარჯვა“ ის უნიკალური შემთხვევაა, როცა დახარჯვით უფრო მეტს იღებ, ვიდრე „შენახვითა“ და „დაკონსერვებით“; ეს ნიშნავს ენის სიღრმეებში ჩასვლას და სულ უფრო მეტი ენერგიის ათვისებას ენის მეშვეობით. რუსთაველის ენა ნამდვილად არის განძთსაცავში შესვლა; სხვა შემთხვევაში, როგორი მრავალფეროვანი ლექსიკითაც არ უნდა იყოს გამოთქმული პრიმიტიული აზრები, ის ვერ შეედრება მარტივი სიტყვებით გამოხატულ ღრმა აზრებს. ასე რომ, მნიშვნელოვანია: რას, როგორ და რატომ გამოვთქვამთ.

აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ ენისა და აზროვნების ურთიერთმიმართებაზეც – „ენა ცოცხალი ორგანიზმია, ის მუდმივ მოძრაობაშია, მაგრამ ენა მოძრაობაში აზროვნებას მოჰყავს. ის თავისთავად ვერ განვითარდება“ (გუჩა კვარაცხელია).

ენა ჩვენი აზრის მატერიალური ნიშანია, აღმნიშვნელია, მაგრამ აღმნიშვნელების აქტუალიზაცია ახალ აზრსაც ბადებს და უკვე არსებული აზრის გამოსათქმელადაც გამოიყენება. ამის შესახებ თამაზ გამყრელიძე წერს: „ენასა და აზროვნებას შორის სავარაუდო ონტოლოგიური მიმართებების კვლევის შედეგად შესაძლებელი გახდა შემდეგი დასკვნის გამოტანა: ენა წარმოიშვა არა როგორც მზა აზრების გამოხატვის იარაღი, არამედ როგორც თვით აზროვნების საშუალება. ამდენად, ადამიანის გონება განვითარდა მეტყველების უნართან ერთად“[3].  მაშასადამე, კომუნიკაცია ცნობიერების ევოლუციასაც განაპირობებს.

ენა (მეტყველება)  – ზოგისთვის თავშესაფარია და ზოგისთვის – სახლი! ჰაიდეგერი მას „ყოფიერების სახლად“ მოიხსენიებს. წესით, ჩვენს სიტყვებს და შინაგან სათქმელს შორის განსხვავება არ უნდა იყოს, მაგრამ რა ხდება…? თუ იმთავითვე ენა გაჩნდა, როგორც აზრის გამოხატვის საშუალება, დღეს ის აზრის შენიღბვის, გადამალვის და მოტყუების საშუალებაა, ის იქცა ნამდვილ სიმულაკრად. სიტყვამ დაკარგა აზრთან და არსთან კავშირი. ენობრივი ადამიანი დაშორდა შინაგან ადამიანს და ცალ-ცალკე დაეხეტებიან ყოფიერების მინდორში. ციფრულმა სამყარომ კიდევ უფრო გაამძაფრა სიმულაციები. ნიშნები ცალკე წავიდნენ და აზრი  – სხვაგან დარჩა!

როგორია ციფრულ სამყაროში ენების ფუნქციონირების კონტექსტი და მომავალი?

სამყარო, რომელშიც დღეს ენები (მათ შორის, ქართული ენა) ფუნქციონირებენ, რთული და მრავალგანზომილებიანია. ერთი მნიშვნელოვანი განზომილება, რომელიც დაემატა სამყაროს, როგორც „დამატებითი ორგანო“ (იქნებ მთავარიც), ეს არის ციფრული ეპოქა, ხელოვნური ინტელექტი და ტექნოლოგიები; ენები და კულტურები სრულიად ახალი და რთული გამოცდის წინაშე აღმოჩნდნენ: ციფრულ სამყაროში შეიძლება უფრო მეტად განვითარდნენ  ან დროზე ადრე „მოკვდნენ“.

ხელოვნური ინტელექტი და ტექნოლოგიები იმდენად შეცვლილ კონტექსტს გვთავაზობს, რომ სამყარო ფენტეზის ჟანრში წარმოგვიდგება.

ილონ მასკმა 2020 წლის 7 მაისის ინტერვიუში თავდაჯერებით განაცხადა, რომ არც მეტი და არც ნაკლები, 5-10 წლის შემდეგ ადამიანებს კომუნიკაციისთვის ენა აღარ დასჭირდებათო![4]

მისი განცხადებით, ის ტექნოლოგია, რაზეც მისი გუნდი მუშაობს, დაახლოებით 5 წლის შემდეგ, ადამიანების ენას გამოუსადეგარს გახდის, – ამის შესახებ Tesla-ს ხელმძღვანელმა, ილონ მასკმა, ჯო როგანთან გადაცემაში სტუმრობისას განაცხადა. მასკის ვარაუდით, შემდეგ წელს კომპანია შეძლებს, რომ ტექნოლოგია სახელად Neuralink ადამიანის ტვინთან დააკავშიროს. ბატარეით აღჭურვილი ჩიპი თავის ქალაში ჩამონტაჟდება, ხოლო ელექტრონებს კი ტვინთან ძალიან ფრთხილად დააკავშირებენ. „მას ტვინის ნებისმიერ წერტილთან ექნება წვდომა, აქედან გამომდინარე, მისი საშუალებით უსინათლოების განკურნებაც კი შესაძლებელი გახდება“, – აღნიშნა მასკმა.

თუ ადამიანს განვიხილავთ, როგორც უბრალოდ, გარკვეული პროგრამების ერთობლიობას, რომელსაც მხოლოდ ტვინი არეგულირებს, მაშინ საკითხავია, რა/ვინ ამოქმედებს ამ ყველაფერს? ვინ იღებს გადაწყვეტილებებს? ვინ არის ბრძანების „გამცემი“? მაგალითად, მე ჩადგმული მაქვს ნეიროლინკი, რომლის მეშვეობით მინდა შევინარჩუნო გარკვეული განწყობა, მაგალითად, ეიფორიის? ამას „ვინ ფიქრობს“? ტვინი არის შემსრულებელი…. ის ემორჩილება ბრძანებას…  ჰოდა, ვინ დგას „ფარდის უკან“?

ენას, როგორც სისტემას, 3 ძირითადი ფუნქცია აქვს: აზრის გადაცემის (საკომუნიკაციო), ექსპრესიული (გამოხატვის) და დანაწევრების. რაც შეეხება მეტყველების ფუნქციებს, გაცილებით მეტია.

კარგი… ვთქვათ, გავყევით მასკს ამ ფენტეზში და ხელოვნურმა ინტელექტმა ენის საკომუნიკაციო ფუნქცია აღასრულა სიტყვებით გამოხატვის გარეშე! რას ვუშვრებით ენის ექსპრესიულ ფუნქციას…? ენა ხომ მხოლოდ ინფორმაციის გაცვლა არ არის…? ის არის განცდათა, გრძნობათა, ემოციათა გამოხატვის საშუალებაც…   იქნებ არც არის…? მასკის მიხედვით, ყველაფერი ტვინია და იქ წარმოქმნილი ელექტრომაგნიტური იმპულსები… ჩამოტვირთე პროგრამა, რომელიც კომუნიკაციის განსხვავებულ პარამეტრებს გულისხმობს და ეგ არის!

თქვენ იტყვით, რომ კომუნიკაციის შემოთავაზებული ფორმატი  ადამიანური არ არის… და ამაში ილონ მასკი არც შეგედავებათ… ეს ნამდვილად არ არის ადამიანური… ეს არის კიბორგული. შეგიძლიათ უწოდოთ ზეადამიანურიც, განუსაზღვრელი შესაძლებლობების არსება, სხვა რასა და ასე შემდეგ.

სიტყვა – ეს არის ფიზიკური ადამიანის თვისება. დიახ, მას ამოძრავებს ცნობიერება, მაგრამ თუ ამ მოძრაობას გამოვტოვებთ (ფიზიკურ სიტყვას), მაშინ მართლა ვინ დავრჩებით ან სხეული რაღაში გვჭირდება…?

ენის მომავლის დიაგნოსტირების ინსტრუმენტები

ენების ლინგვისტური (და არა მხოლოდ) ფუნქციონირების პერსპექტივა შეგვიძლია განვსაზღვროთ ამ ენის ისტორიული კონტექსტიდანაც. მაგალითად, როგორი სისტემური ცვლილებები განხორციელდა ენის სისტემაში გასული ერთი საუკუნის განმავლობაში. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, როგორი იქნება ქართული ენის მომავალი. ბუნებრივია, გასათვალისწინებელია ის საკომუნიკაციო გარემოც, რომელიც იცვლება ეპოქის შესაბამისად.

მეცნიერებაში შემუშავებული სქემის მიხედვით, ენათა მომავალი (მათ შორის, ქართული ენის) განისაზღვრება ამ ენის სტრუქტურული და ფუნქციური ცვლილებებით და აგრეთვე მსოფლიო ენების სისტემათა ცვლილებით.

სტრუქტურის ცვლილება გულისხმობს ენის ფონეტიკური, მორფოლოგიურ-სინტაქსური, სტილისტიკური თუ სემანტიკური დონეების ცვლილებას, ხოლო ფუნქციურ ცვლილებას განაპირობებს ამ ენაზე წერისა და მეტყველების განვითარება (ლიტერატურის ენა, სამეცნიერო მეტყველება, ინდივიდუალური კომუნიკაცია, მედია, ციფრული მედია და ასე შემდეგ).

თანამედროვე ეპოქაში ენათა ლინგვისტური დიაგნოსტირების სქემა უნდა განვიხილოთ ციფრული ეპოქის კონტექსტში. ეს კი ახალი მოცემულობაა.

[1] Чавчавадзе Н. З. Культура и ценности. Тб., 1984.

[2] გუჩა კვარაცხელია, დიალოგი – https://bit.ly/3qdzDdP

[3] თამაზ გამყრელიძე, „თეორიული ენათმეცნიერების კურსი“, 2008 წ.; გვ.482

[4] https://www.youtube.com/watch?v=RcYjXbSJBN8

(აკა მორჩილაძის «obole”)

სულ რამდენიმე დღის წინ მეგობარს ლიტერატურულ კრიტიკაზე ვესაუბრებოდი. აქაც გავიმეორებ: ჩვენთან ეს მოცემულობა ასეთია – ან „მიწას მიაყრიან“ მავანს, ან „ცაში ააფრენენ“. შუალედურობა ანუ ჯანსაღი და ობიექტური კრიტიკა გამორიცხულია. ალბათ იმიტომ, რომ ამას არსად ასწავლიან – გინდა სამწერლო ხელოვნება იყოს (თუნდაც ჟანრებისა და ლიტერატურული ენის ნორმებისა, ნებისმიერი ტიპის მწერლობის სავალდებულო აკადემიურობის განმსაზღვრელი რომაა), გინდა კრიტიკოსობის ოსტატობა და სტანდარტი. კიდევ იმიტომაც, რომ საბჭოთა დროინდელი მონური სული თავისუფლების ნებისმიერ გამოვლინებას ემუქრება მიწის პირიდან აღგვით. ასე რომ, უკიდურესობების ხალხი კი ვართ, მაგრამ მთლად ქართველობასაც ნუ დავაბრალებთ ამ ტენდენციას  – მთელი სპექტრია მიზეზებისა  – ეპოქალურიც, სოციალურიც და პიროვნულიც… ეს უკანასკნელები, უფრო სწორად, მათგან გათავისუფლების სურვილი, განაპირობებს მოდერნული თუ პოსტმოდერნული ლიტერატურის თავისებურებებსაც, ინტერდისციპლინარულობა იქნება ეს (ჟანრთა სინთეზი თუ აღრევა), ექსპერიმენტულობა (ტრადიციულის უკუგდება), მაგიური რეალიზმი (რაც რეალურია დომინანტია მასზე, რაც სუბიექტურია) და კრიზისის (უფრო სულიერი, ვიდრე სოციალური ან ერთი მეორისგან გამომდინარე) ასე უკეთ წარმოჩენა.

მიუხედავად იმისა, რომ ვიცოდი: პოსტმოდერნიზმი შლის ზღვარს „მაღალ“ და „დაბალ“ ლიტერატურას შორის, ელიტურის, ფილოსოფიურისა და გასართობის, პოპულარულის, მოჩვენებითად ზედაპირულის (თითქოს საზრისისაგან დაცლილის) სინთეზით, ის მაინც სიღრმეებისკენ გიბიძგებს, ტექსტის „არქეოლოგიისკენ” მისი უკეთ წვდომისათვის. ანუ ამ თხრობაში მწერალი გვიწვევს სწორედ ძველში, მტანჯველად მობეზრებულში ახლის აღმოჩენისკენ.

ასეა აკა მორჩილაძესთანაც. თუმცა თავიდანვე როდი „დავუმეგობრდი” მწერალს. „ობოლეს” მთავარი გმირი, ირაკლი, აშკარად, ავტორის პროტოტიპია. ამიტომ დამაბნია თხრობისას სამწერლობო ენაში ჟარგონის, დიალექტიზმის, ბარბარიზმის, სკაბრეზის არა მიზანმიმართულად, კონკრეტული გმირის პორტრეტის შესაქმნელად გამოყენებამ, არამედ დიფერენციაციის უქონლობამ ამ მხრივ – შეიძლება, აგერიოს, სად მთავრდება, ვთქვათ, რომელიმე კუთხურად მოსაუბრე გლეხის მეტყველება და იწყება ავტორისა, რომელიც მწერალია („ჩემი პიესა ედინბურგში წარმოადგინეს”). ვფიქრობდი, ენის ეს „გაპრიმიტიულება”, სასაუბრო ენის ლაფსუსები ლიტერატურაში, ენობრივი ნორმების უარყოფა (თუმცა ეს მაინც დაუშვებლად მიმაჩნია), თხრობის მარგინალურობის მაჩვენებელი ხომ არაა?; ან იქნებ, რადგან მთავარი გმირი გათბილისელებული, მაგრამ მურის ციხისთავების შთამომავალია, მწერალს თანამედროვეობაში, ცხოვრების, სოციუმის ქარტეხილებში ამ ერთ დროს დიდგვაროვანი წოდების ერთგვარი დეკადანსის ჩვენება ხომ არ სურდა, პაროდირება ცხოვრების თანდაყოლილი მითოსისა?…ამაზე, მოდით, ერთად ვიფიქროთ, მანამდე კი მოგიყვებით, რატომ „შევურიგდი” „ობოლეს”…

საქართველო ნაწარმოებში ქალაქად, დაბადაა მოხსენიებული (მური, დაბა  – ქალაქად. უცნაური ფარდობითობაა, არა? მიკრო- თუ მაკროსივრცეების საინტერესო ურთიერთმიმართებისთვის)  – ეს ჩვენი სიმცირისა და ერთმანეთის „ოჯახური” პრინციპით ხედვის გამოა ალბათ, რაც უპრეცედენტოა მსოფლიოში (სამშობლო  – დედის სახლი (სულხან-საბა)). ნაწარმოების დასაწყისშივე ვეცნობით ვარლამიეს, რომელსაც „ეცვა კალოშები ვარდისფერი სარჩულით შიშველ ფეხზე, სექენდჰენდის მოულოდნელი შარვალი და შავი მაისური, რომელიღაც ფარმაცევტული ფირმის ლოგოთი” (36) და ამ პორტრეტში გადმოცემულია სოციუმის მთელი ნაღვლიანი კომიზმი. აქვე ჩნდება ობოლეც, ძველ ტილოში გამოხვეული ტიმოთე ბაბუას თოფი  – აღქმის ცენტრი ავტორისთვის სამყაროსი, რომელიც ასე უყვარს და ეს სიყვარული აერთიანებს ყველაფერს: ყოფიერებას, ქვეყანას, ადამიანს. „მე მიყვარს ვარლამიე და ნათელიკე, მუშამბის ძველი გადასაფარებელი ვარლამიეს აივანზე, კუთხეში მიდგმულ გრძელ მაგიდაზე და ზედ ნათელიკეს საკერავი მანქანა. თეფშები და ჭიქები, ის ძველი ახალგალესილი დანა, სალესი ქვით მოჩხაპნილი პირით და ნათელიკეს ჭადები და მსხვილად დაჭრილი შემწვარი კარტოფილი, მიყვარს, რომ ჩამოღამდება და წელიწადის ის დრო რომაა, როცა ღამის პეპლებს შეუძლიათ აივნის დიდი და შიშველი ნათურის გარშემო ტრიალი. ისიც მიყვარს, რომ ჩვენ გარშემო ეგ საშიში, ჩამუქებული და უკვე უხილავი მთებია და რომ ვერ გაიგებ, სად მთავრდება მთა და სად იწყება ცა და კიდევ მიყვარს მური, რომელსაც პროჟექტორი ანათებს და ამიტომ ცაში გადმოკიდებული ციხე გგონია…”(41)  – ციხე პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით, იმიტომ, რომ „მოსჯილი” გვაქვს ეს „დაბინდულქლიავისფერი” სევდა, რომლისგანაც ვერსად, მსოფლიოს ყველაზე ბედნიერ კუთხეშიც ვერ გავთავისუფლდებით…

რატომ გვიყვარს ზაფხულის საღამოს შუქი უცხო ფანჯრებში? ეს დიდი მყუდროების შეგრძნების გარდა, როგორც მწერალი გვიხატავს, თითქოს ყოველთვის მიუწვდომელი ადამიანური ბედნიერების აღქმაა, რომელიც ან წარსულშია, უკვე განცდილში, ან მომავალში, მის მოლოდინში. აწმყოში ნაკლებად, ალბათ მისი ეფემერულობის გამო. ასე ჩვენი თუ ჩვენი ქვეყნის ბედნიერების ძიებაში მიედინება ცხოვრება. ის კი, ბედნიერება, თითქოს სულ სხვის ფანჯრებშია.

საქართველოს სიმბოლოა არა მარტო 200 წლის თოფი („რა უცნაურია, თოფად არც ჩამითვლია, ოდესმე. რაღაცა იყო”), ობოლი რომ უწოდებია ირაკლის ბიძას, თითოეული გმირიც (თუნდაც ბაბუცა, თავისი უჭკნობი პატიოსნებით), თვით კოწიას დაწურული ღვინოცა („ორმოში ჩაყო და ფრთხილად ამოიღო ღვინო. ისე ფრთხილად, რომ არ ვიცი, მძინარე შვილს არ გადააფარებ ეგრე საბანს”.) და მარნის შიშველი ნათურებიც, ბაბუცა მამიდას დანთებული სანთლებივით რომ ანათებენ (იქნებ საგნების ზედაპირულობაშიც იმალება სიღრმე?). ჩვენი ქვეყანა კია ჩვენი მშობელი, მაგრამ მოდის ხოლმე დრო, როცა ჩვენც უნდა ვემშობლოთ მას, რაც ვერ შევძელით. ამიტომაა ის ობოლი.

ნაწარმოები პოსტმოდერნისტულად აღიარეს, მისი ავტორი კი, ჩემი აზრით, იდეალისტია, მძიმე, ჩვენი წინაპრებისეული ეროვნულობით. ამ იდეალიზმის „პირმშოა” ტიმოთე, რომელიც ამდენ პაროდირებულ პერსონაჟთან, ცოტა არ იყოს, ირეალურია, არამიწიერიც, გმირი-იდეა, როცა მარხვის დროს მაღაზიაში ნაყიდ პურს არ ჭამს, სახლში აცხობინებს ჯვარდასმულს და თითქოს, მიწიდან ამოზრდილიც თავისი საუკუნეებგამოვილილი სიბრძნით. ძნელია მისი გაგება, რადგან ქართველია: „საერთოდ, მგონი ქართველების იმიტომ არ ესმით მსოფლიოში, რომ ჩვენ ძალიან შორიდან ვიწყებთ ლაპარაკს. პირდაპირ და ირიბადაც. შორი ხალხი ვართ და აბა იმათ არ უყვართ ეგ სიშორე, მგონი აბრაზებთ კიდეც” (48). ესეც სიძველის სიშორეა… უკიდურესობების ხალხიც ვართ ჩვენ, ქართველები, როგორც ზემოთაც აღვნიშნე და ეს კარგად ჩანს „ობოლეში”  – რაც კნინობითი და გადაგვარებული არ არის, იდეალურია. ჩვენს თანამედროვე, მომხმარებლურ, პრაგმატიკოსთა რეალობაში არც ძმაკაცის მიჯნურის თითით შეხებისთვის მოიჭრის ვინმე თითს, მაგრამ არც მეორე უკიდურესობა  – მთლად სულიერი „ჩამოლაბორანტება” ვარგა  – ორივე საბედისწეროა და იმიტომ. თავზეხელაღებულობა კი „ერთი ასად დაფასდება რაინდულ დროების წესთა სურათში”, მაგრამ მკაცრი რეალობა ასეთებით „იკვებება”, წუთისოფლის სასაკლაოზე გზავნის მათ.

თუმცა, ვერ დავეთანხმები ავტორის სკეპტიციზმს, თითქოს დღევანდელობაში უმეტესობა ქართველებისა მრისხანე და ვერაგ თავად დადიანს ჰგავს (იქნებ მის გმირებში სასწაულად შემონახული სულის სიწრფელეა ყველაზე ნამდვილი?!). ვერც იმაში დავეთანხმები, რომ ქართველს წარსულის არ ეშინია. სწორედ წარსულის ეშინიათ, რადგან ან თვალს ვეღარ უსწორებენ, ან მიჩქმალვას ცდილობენ… დიახ, „ეგა ვართ, ჩვენი ძველი კაჟიანი თოფები ვართ” (56), უმოქმედოდ დარჩენილნი. მაგრამ არ უნდა შეგვჭამოს „ჟანგმა”. პროზის ერთგვარი დაკნინება შეიძლება მოხერხდეს, როგორც თუნდაც არსებული სოციუმისადმი პროტესტი, მაგრამ სინამდვილის მარგინალიზება არ შეიძლება, დამღუპველია, როგორც ღირებულებების ფსევდოღირებულებებად ქცევა. იქნებ ობოლემ აუცილებლად უნდა გაისროლოს, როგორც ჩეხოვის ერთ-ერთ პიესაშია? აი, ისე, გურამ რჩეულიშვილმა რომ ესროლა ლენინის ძეგლს, ბოროტების სიმბოლოს. ჩეხოვი ვახსენე იმის საილუსტრაციოდ, რომ საკუთარის სიყვარული საუკეთესო გზაა ზოგადსაკაცობრიომდე ასამაღლებლად.

რატომ ვკარგავთ თუ გვეკარგება ჩვენი „ხეიბარი” თავისუფლება? იქნებ იმიტომ, რომ ყველაზე მეტად გვეტკბილება, როგორც ნუგბარი და გვგონია, ლანგრით უნდა მოგვართვან? და გვიმწარდება, როცა თითქოს მივაღწევთ, გავიგებთ, მოვიპოვებთ; თუ „თვალს მოვუხუჭავთ”, მიდის ან გვპარავენ „აუთვისებელი ბიუჯეტივით, მეორე წელიწადს რომ ჩამოგაჭრიან, მაინც არ იყენებო”(82). იქნებ „მკვდარ კაცობასა” და დროზე რომ ვერ ვმაღლდებით, იმიტომ? რადგან „ცხოვრება სხვაა, წამები  – სხვა”.

წიგნი დავამთავრე, მაგრამ მისი ხსენებისას ყოველთვის თვალწინ დამიდგება მძინარე მთავარი გმირი, გასულიერებულ, „ტანწერწეტა” თოფთან ჩახუტებული, რომელსაც სულ ეძებ, გინდ გვერდზე გქონდეს. და გახსენდება: „სადა ხარ, ჩემო სულიკო?” თუ „ბაღში ვაზი ობოლი მეტის ლხენითა სტირის”. ჩვენში ცრემლისმომგვრელია ეს ლხენაც და ეს მოლოდინიც: „მამულო, საყვარელო, შენ როსღა აყვავდები?”…

მწერალი რის მწერალია, ლხინზეც რომ არ თქვას და ჭირზეც. აი, რას ამბობს აკა მორჩილაძე „ყბადაღებულ” ქართულ სუფრაზე: „შენ რომ იმას აქ მოიხსენიებ, იმას იქ მოემატება. მკვდარს თუ ცოცხალს, არა აქვს მნიშვნელობა. ხსენება ძალაა, კაი ხსენება  – კაი ძალა, გულწრფელი ხსენება, გულწრფელი საჩუქარი. ლოცვასავით არი და მგონი მაქედანაც მოდის” (133). ეს ფიზიკური თუ მეტაფიზიკური, ურთიერთდაკავშირებული, ურთიერთმონაცვლე სამყაროების ერთმანეთში გარდამავალი ენერგეტიკაა, ყოფიერების მასულდგმულებელი ხილული თუ უხილავი დინამიკა. აი, ამაზე ლაპარაკს არაფერი სჯობს ქართულ „ღვინონაკრაობაში”. ქართული სასაფლაო უფრო ცოცხალიაო ყველა ერთად აღებულ სასაფლაოზე დედამიწის ზურგზე, ამბობს ჩემიანი მწერალი, რადგან „ერთი მხრივ, სასაფლაო არაფერი არ არის. მეორე მხრივ, იქ ყველაფერია”(140).

ქალების სახეებით ძნელია გააკვირვო ქართველი მკითხველი, რომელსაც ჰყავს აღაზა ან თუნდაც თავსაფრიანი დედაკაცი, მაგრამ ამ მხრივ გულნაკლულს არც „ობოლე” დაგტოვებთ. აქ ორი „დიდოსტატური კალმის მოსმა” სახეა, შეიძლება ითქვას. ესაა ბაბუცა მამიდა, თავისი „მთელი მსოფლიოსთვის მიუწვდომელი” ხაჭაპურით, ერთ დროს პატარა ირაკლისთვის თეატრის რეკვიზიტებივით შემონახული მინიატურული ნივთებით („ჩემი სამშობლო, საქართველო, სხვა თეატრია…”), თავისი ქალური ბუნების შეურყვნელობითა და „უფლის მხედრობით”, მისი, როგორც ზემოხსენებული ერის სიძველის, ნაღველი  – „თვალები ძველი, ყველაფერი ძველი” და ერთ ფრაზაში გამოხატული წუთისოფლის ფილოსოფია: „ყველა დღე ბოლოა”. „წელზე ხელები შემოვხვიე ბაბუცა მამიდას და თავი მივადე გულზე, თონიდან ამოვარდნილ კვამლის სუნით გაჯერებული იმისი შავი კაბების სუნი ყოველთვის თან მქონდა. ბაბუცამ თავზე დამადო ხელები და ასე ვიყავით გატრუნულები” (186). ამ პატარა, მჩატე ბებიების ჩახუტებას არაფერი სცხია პათეტიკის („დრო იყო, წინსაფრებსაც ღებავდნენ შავად”). თითქოს, ეს ისაა, რაც ყველაზე კარგი გქონია ცხოვრებაში, როგორც ზაფხული ბავშვობის დროინდელ მოგონებებში, რომლებიც თითქოს არასდროს დაგჭირდება და მათ გარეშეც არ შეგიძლია. და რაოდენ ტკბილია და მიუწვდომელიც ეს ყველაფერი პანდემიით შეშლილი დღევანდელობისათვის…

აი, დადგა მადონეს დროც, აქაც ბოლოსკენ, როგორც წიგნშია. მადონები ვიცით რენესანსულ ტილოებზე, უმშვენიერესნი, ხელში ყრმებით. აკა მორჩილაძის მადონე, ძებნილი ქალი-ყაჩაღი, იესოსთან ერთად ჯვარზე გაკრულ ბიბლიურ ავაზაკს რომ გვახსენებს, პაროდიაცაა ყოველგვარი ქალურობისა და მწერლის ცრემლიც ჩაკლული ადამიანური ბუნების გამო. მადონეს არ ახსოვს, ბოლოს როდის იყო ქალი, თუმცა არც დედაკაცობისა სცხია რამე, ობოლესა და ტიმოთეს სადღეგრძელოს ფეხზე მდგარი სვამს. არის მასშიც უცნაური სისუფთავე, გულწრფელობა, ბაბუცესთვის რომ მიამსგავსებინა ავტორს. ოღონდ ეგ არის  – ზოგჯერ უსიამოვნოდ იღიმება და თვალებიც უცარიელდება. „არ მიყვარს წესიერი ხალხის წყენინება”, ამბობს მადონე და იქნებ მხოლოდ ესეცაა მისი ზნეობრივი „კოდექსი”. მაგრამ ეს როდია ცოტა და ადვილად მიგახვედრებს, რატომ მოხვდა ის ჯვარზე გაკრული ავაზაკი უფლის „უბეში”  – სასუფეველში. „ყველა ძაან საწყალია”,  – ამბობს მადონე და სრულიად იკარგება მწერლის არაჩვეულებრივი, კოხტად მოკვარახჭინენული, ქართული ღვინოსავით უცებ „შემოპარული” იუმორი. ამით თითქოს ყოფის ტრაგიზმის სიღრმეშიც გვახედებს ავტორი და ამაოების გამჭვირვალე ფარდასაც გვიფრიალებს თვალწინ.

პოლიციის დევნას ირაკლის ძველ, მამაპაპისეულ სახლში შეფარებული მადონეს მძევალი როდია ავტორი, თვითონ მადონეა წუთისოფლის მძევალი. ეს მშვენივრად ესმის ირაკლის, ამიტომ მასში სწორედ ის ტიმოთე ცოცხლდება, რომლის სურათის მისამართითაც ამბობს, ეუბნება ქალს: „სტუმარი ხარ, ვაა… ამ კაცს რა პასუხი გავცე? (243). დიახ, არავითარი პაროდია ამ შემთხვევაში, არც გროტესკი, არც ირონია. ესაა „დღეს სტუმარია ეგ ჩემი…”. თხრობა კია მარგინალური, სულისკვეთება – ნაღდია, ვაჟასეული, რაინდული, ობოლი საქართველოს გადამრჩენი. ამიტომაა ამ ნაწარმოებში ძნელად გასარჩევი, გმირი მითოლოგიზებულია თუ პაროდირებული.

ჩემს ბავშვობაში იყო ერთი სიმღერა, რომელიც ძალიან მასევდიანებდა, ასაკის მიუხედავად,  – „პატარა გოგო დამეკარგა, წითელპერანგა…”. მერე მივხვდი: ეს სიმღერა ძალიან ჰგავს ჩვენს ცხოვრებას, სულ იდეალურის, მოუხელთებელი ბედნიერების ძიებაში რომ განილევა ხოლმე.

…„გოგო” პატარაა, საპატრონო, მაგრამ პოეზიაში დაბერებულიც. პერანგიც წითელი, სისხლისფერი. გზა უნაპირო, როგორც გალაკტიონთანაა…

იქნებ თქვენც დაკარგეთ საქართველო?

მას „ობოლეში” იპოვით. მე ის მომწონს არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მიყვარს… გამოგონილი როდია…