პანდემიაზე და გრძელ  ზამთარზე დარდი რაღაც სხვამ ჩაანაცვლა, „სხვამ“ რასაც ომი ჰქვია. ისეთმა უსაშველოდ დიდმა დარდმა, ყველა რომ მოიცვა და სიმშვიდე დაურღვია. აი უცბად გულისძილში წასულს ღამეული გრიგალი კარსა და ფანჯარას რომ შემოგინგრევს.

ამ ომზე ბევრს დაწერენ, დაწერენ შვილმკვდარ დედებზე, და მშობელმოკლულ შვილებზე.  რამდენიმე დღის წინ ეს ლექსი აღმოვაჩინე, ავტორი პოეტი ნატო ინგოროყვაა.

ღმერთო, არ ჩაგეძინოს!

მინიმა ომზე,

სხვა ლექსისთვის წასამძღვარებლად

ღმერთო,

ჩემი უკრაინელი მეგობრის – მწერლის –

ნატალია ტროჰიმის შვილი ომში წავიდა.

მას იარაღი არასოდეს სჭერია ხელში –

ნუ აქცევ მკვლელად.

ჩემი უკრაინელი მეგობარი ოლესია ჯურაევა –

მხატვარი –

ახლა მხოლოდ მშვიდობაზე ფიქრობს და

ბომბდამშენებისთვის ჩაკეტილ უკრაინის ცას ხატავს.

ჩემი ნათლული, მზესუმზირა გოგო ირინა ბონდარი,

ახლაც კიევშია.

ბავშვობის შემდეგ არ მინახავს –

დაასრულე ეს საზარელი ომი, ნუ მაჭმევ სირცხვილს.

ჩემი მეგობარი ქართველი გოგო, ჩემი სეხნია,

ხელისმოკიდედ რომ ვყავდი ქორწილში,

როცა უკრაინელ ბიჭს გაჰყვა ცოლად, ჟაპოროჟიეშია,

უნდა ვინახულო და ცოცხალი დამახვედრე.

ჩემი უკრაინელი ნათლია, ეკატერინა, კიევში, სევასტოპოლის ქუჩაზე ცხოვრობს.

დღესაც ხარობს მისი ბაღიდან წამოღებული ძახველის ბუჩქი ჩემს ეზოში.

სამზარეულოს უჯრა ცირცელებით მოხატულ მის ნაჩუქარ ხის კოვზს ინახავს.

ჩემი კურსელი, იურა, ოდესღაც სიყვარულში რომ გამომიტყდა.

იქვე ცხოვრობს და ახლა სხვა გოგო უყვარს.

უნდა ვესტუმრო, ჩემი შეყვარებული გავაცნო,

უკრაინულ ენაზე თარგმნილი ჩემი წიგნები ვაჩუქო და…

ღმერთი არ გაგიწყრეს,

არ ჩაგეძინოს!

ავტორი როგორც ამბობს, ესაა მისი უბრალო ლექსი, როგორც ხმამაღლა სურვილი, ნამდვილ ადამიანებზე და ნამდვილ ამბებზე. მე კი ვფიქრობ, რომ ვედრებაა,  რომელსაც  ღამე საწოლში კედლისკენ მიბრუნებული ჩუმად ბუტბუტებ:

„არ ჩაგეძინოს ღმერთო, არ ჩაგეძინოს ღმერთო…“.

და წარმოვიდგენ, როგორ ბუტბუტებდა ავტორი

სიმრავლეებს შორის მიმართებების, სიმრავლეებზე ოპერაციების გამოსახვის ერთ-ერთი გზაა ვიზუალიზაცია, რომელიც ვენის დიაგრამების მეშვეობით ხდება, რის შედეგადაც მარტივდება ამოცანების აღქმა და ამოხსნა.

გიზიარებთ მე-7 კლასში დაგეგმილ გაკვეთილს სიმრავლეთა გაერთიანებისა და თანაკვეთის რეალურ გამოყენებაზე.

იხილეთ ვრცლად 

თამარ მურუსიძე – ვენის დიაგრამები

არიან დიდი პოეტები, რომლებიც დროთა ვითარების თუ პირადი პასიურობის გამო ჩრდილში დგანან. ზოგი, უბრალოდ, ასოციალურია, არ უყვარს ხალხში გამოჩენა. სამაგიეროდ, მისი შემოქმედება აღწევს ფართო მკითხველამდე. ზოგი კი ფიზიკურადაც და შემოქმედებითადაც ჩრდილში დგას, მას ცოტა იცნობს. ასეთი პოეტი იყო ჯარჯი ფხოველი. პოეზიის შემთხვევაში „ფართო მკითხველის“ ცნება პირობითზე პირობითია, პოეზიას ისედაც ცოტა კითხულობს. ასე რომ, პოეზიის „ბევრი მკითხველიც“ ძალიან ცოტაა და წარმოიდგინეთ, პოეზიის „ცოტა მკითხველი“ რამდენი შეიძლება, იყოს. ჯარჯი ფხოველმა ეს გზა თვითონ აირჩია. კომუნისტების დროს დაბეჭდვის და რედაქციებში მუშაობის პრობლემა არასოდეს ჰქონია, უბრალოდ, ერთხელაც მოჰბეზრდა ეს ურბანული იწილო-ბიწილო და მთაში წავიდა საცხოვრებლად.

მის პოეზიას რომ გავეცანი, წარმოდგენა არ მქონდა, ვიზუალურად როგორი იყო ავტორი. არც ის ვიცოდი, რომ „ჯარჯი ფხოველი“ ფსევდონიმი გახლდათ, მაგრამ ამ, ქართულ-მთიანეთურ-ჰეროიკული შეფერილობის, გვარ-სახელის მიღმა მდგარი კაცის ვიზუალი უკვე წარმოდგენილი მქონდა. არსებობენ სახელები, რომლებიც იმთავითვე გულისხმობენ ერთგვარ რეტინალურ განფენილობას, შლეიფს, და წარმოდგენას გიქმნიან მათ პატრონებზე. ეს ილუზორული თამაში ზოგჯერ მართლდება, ზოგჯერ კი – არა. ჯარჯი ფხოველის შემთხვევაში კი ზუსტად გამართლდა – ის ისეთი აღმოჩნდა, როგორიც წარმომედგინა. რაც არ უნდა პათეტიკურად ჟღერდეს, მის, მომხიბვლელად და კოლორიტულად ჭარმაგ მასკულინურობაში ნამდვილად იყო განსხეულებული მთელი ჩვენი უკუღმართი ისტორია და დღემდე სისხლის ფასად მოტანილი იდენტობა. ასე რომ, შეუძლებელი იყო, მას არ ეწერა პატრიოტული თემატიკის ლექსები და წერდა კიდეც, ოღონდ ამას აკეთებდა მაღალი გემოვნებით, ავანგარდული შტრიხებით, განსხვავებული რაკურსებით. მასთანაც გაიელვებს საომრად ამოწვდილი ხმალი, ბრძოლის ველს მასთანაც ეწვეთება სისხლი, მაგრამ ეს არასოდეს გადადის ღიმილისმომგვრელ ურაპატრიოტულ ყიჟინაში. ეს წარსულის ცივი რეფლექსია და ინტროვერსიული ანალიზი უფროა, ვიდრე გონგადასული ულტრანაციონალიზმი. ჩვენს დროში, თუ პოეტმა ორიგინალური რაკურსი არ მონახა, პატრიოტული ლირიკის ემოციური ზემოქმედების უნარი უკეთეს შემთხვევაში რედუცირებულია, უარეს შემთხვევაში კი კომიკურობის ელემენტებს ჭარბად მოიცავს თავის თავში. ჯარჯი ფხოველი ბეწვის ხიდზე სიარულის დიდოსტატი იყო და მისი პატრიოტული ლირიკაც ისეთივე ძვირფასია, როგორც სხვა თემატიკის ლექსები.

ის, სამოციან წლებში, ქართული ვერლიბრის საბოლოო ლიტერატურული ლეგიტიმაციის მოსურნე მცირერიცხოვან პოეტთაგან ერთ-ერთი გახლდათ. ცხადია, მანაც იწვნია ის სირთულეები, რაც კონფორმიზმის და კონიუნქტურის მყარ კედელთან შეჯახებას ახლავს თან. მისი პოეზია, ცხადია, დისიდენტური არ არის, მაგრამ ვერაფრით ვერ თავსდება მაშინდელ ლიტერატურულ თუ პოლიტიკურ კონიუნქტურაში და სწორედ ამითაა ფასეული.

ჯარჯი ფხოველი იმ იშვიათ პოეტთაგანი იყო, ვინც კონვენციურ და თავისუფალ ლექსს ერთნაირი დიდოსტატობით ფლობდა. საყოველთაოდაა ცნობილი, რომ მაშინდელ ქართველ ვერლიბრისტებს რიტმული გეზი თამაზ ჩხენკელის მიერ თარგმნილმა „გიტანჯალიმ“ მისცა. ჯარჯი ფხოველის ვერლიბრსაც ფესვები ჩხენკელის ამ უკვდავ თარგმანში აქვს გადგმული. ამდენად მისი თავისუფალი ლექსის რიტმულ-კონტრაპუნქტული სქემა ასეთია: მცირე და დიდი ბესიკური; ლოგაედური ათმარცვლიანი; „ხმით ნატირალების“ ცხამარცვლიანი; ლოგაედური და მეორე პეონური კომბინაციით მიღებული რამდენიმე მეტრული ერთეული. ამ სქემას, როგორც წესი, იგი მკაცრად იცავს, თუმცა აქვს რიტმული ვალდებულებებისგან სრულიად თავისუფალი ვერლიბრებიც და აქვს ტრანზიციული ვერლიბრებიც, სადაც რიტმის და ურიტმობის შემთხვევითი მოდულაციებით ხდება ტექსტის კონსტრუირება.

რაც შეეხება მის კონვენციურ ლექსებს, ძირითადად ლოგაედური ათმარცვლიანით არის დაწერილი, თუმცა ზოგჯერ სხვა საზომებსაც და პოლიმეტრიასაც მიმართავს. ყველა შემთხვევაში სახეზეა ტექნიკური დიდოსტატობა. „იტყვი: სიტყვების ძველი მახე ვარ, / ძველპოეტების ცრემლის მლოკავი!” – წერს ის ერთ ლექსში, რომელსაც „ავტოპორტრეტი“ ჰქვია. ეს არ არის მხოლოდ თავმდაბლური ინტერაქცია საკუთარ თავთან, პოეტი გვეუბნება, რომ მისი შემოქმედება წარსულ პოეტურ გამოცდილებაზე დგას. მცირე დოზით – საეჭვო ღირებულების პოეტური სამკაულების და დიდი დოზით – ორიგინალური პოეტური არსენალის კონტამინაციით ვიღებთ ნაერთს, რომელსაც ჯარჯი ფხოველის ბრწყინვალე პოეზია ჰქვია. ოსტატურად იყენებს ზუსტ, არაზუსტ (ასონანსებით, დისონანსებით და კონსონასებით), დაქტილურ, ჰიპერდაქტილურ და, ზოგან, ჰიპერ-ჰიპერდაქტილურ რითმებს. ყველა რითმა, ე. წ., „ჭკვიანი რითმაა“. ისინი, როგორც ოსტატს შეეფერება, ყველგან სათქმელს ემორჩილებიან და მტკიცე კონცეპტუალური დუღაბით არიან შეკრულნი… ამ ტექნიკური ვირტუოზობის მიღმა კი, კონვენციურ ლექსშიც და თავისუფალ ლექსშიც, ჩანს თავშეწირული განდეგილი, რომელსაც გაკეთებული აქვს ეგზისტენციალური არჩევანი – პოეზიის თეოზისი.

ბლოგს დავამთავრებ ჯარჯი ფხოველის, 1969 წელს დაწერილი, ბრწყინვალე უსათაურო ლექსით, რომელიც, უკრაინის ამბებიდან გამომდინარე, განსაკუთრებით აქტუალურად მომეჩვენა:

***

იახსრის გორზე შუადღისას დაკლული ხარის

თვალები დადის ჩემი ქოხის

ჩათვლემილ ჭერზე…

და ხსოვნას ისევ ათრთოლებულ ხელებით

მოაქვს

ლორთქო ბალახის მეწამული აქვითინება.

ხელგამოწვდილო ჯარისკაცო,

შენ გეუბნები: აივსო ძვლებით ეს ქვეყანა

და გარდასულთა ჩურჩული ისმის მარტოდმარტო

მარადიული.

ჩურჩული ისმის დანგრეული სამრეკლოების

ირგვლივ… ყველაფრის გარეშემო, ყველაფრის

იქით:

შორს, ვიეტნამის გორაკებიდან, სადაც

ასკილი დამწიფდა უკვე…

და დაღვრემილი ოსვენციმიდან…

ჩურჩული ისმის, ჯარისკაცო,

მხოლოდ ჩურჩული.

მე კი ხმა მინდა ამ ღამეში,

ხმა, თუნდაც ხარის,

იახსრის გორზე რომ აღმოხდა

უკანასკნელად.

ილუსტრაციის წყარო:

https://armuri.georgianforum.com/t458p25-topic

რამდენიმე დღის წინ ქალაქგარეთ ყოფნისას, მანქანა გამიფუჭდა და მაღალმთიანი სოფლის შარაგზაზე შევხვდი დაღამებას. დახმარება კარგა ხანს არ მოვიდოდა, ამიტომ მძღოლის სავარძელი გადავწიე და თვლემა ვცადე, მაგრამ რას ჩაიძინებ სიჩუმეში, მოწმენდილი ცის ყურებისას, მარტო?

ბოლოს ვარსკვლავებიანი ცა როდის დავათვალიერე, არ მახსოვს. ბავშვობაში კი ბევრჯერ გამიყოლებია თითი რომელიმე თანავარსკვლავედისთვის და მიცდია ამომეცნო რას ფიქრობს ახლა ადამიანი, რომელიც იმავე ცას უყურებს.

ურბანულ გარემოში მცხოვრებმა ადამიანებმა თითქოს ესთეტიკის შეგრძნება სადღაც დავკარგეთ, უბრალო რაღაცებით აღარ ვოცდებით და ბუნებასთან კავშირი თითქოს სრულიად გაწყდა, არადა, სადღაც ვკითხულობდი კვლევას ჯანმრთელობას, ამაღლებულ გუნება განწყობილებასა და კვირაში სულ მცირე ორსაათიან სეირნობას შორის, სუფთა ჰაერზე, ბუნებაში. კვლევის ავტორი (ჟურნალი Scientific Reports, მაისი) ამტკიცებდა, რომ რამდენადაც კარგი ზეგავლენა აქვს ხეტიალს, მცენარეებთან კონტაქტს, თავგადასავლებს, ოფლის წვეთებს შუბლზე და სასიამოვნოდ დაღლილზე ჟანგბადით გაჯერებული ჰაერის ჩასუნთქვა ზრდასრულებისთვის, ათჯერ უკეთესად მოქმედებს ყველაფერი ეს ბავშვებსა და გარდამტეხი ასაკის მოზარდებზე.

როგორ მივაჩვიოთ ურბანულ გარემოში გაზრდილი შვილი ბუნებასთან სიახლოვეს? რა ვიღონოთ იმისთვის, რათა ჩვენს შორის კონტაქტი სოციალურმა ქსელებმა და ე.წ. „გაჯეტებმა“ არ ჩაანაცვლონ? ამაზე ბევრი ქვეყნის საგანმანათლებლო სფეროს ექსპერტი, ფსიქოლოგი, ფიზიოთერაპევტი მუშაობს და თავს იმტვრევს.

გთავაზობთ მოკლე რეკომენდაციებს, რაც აპრობირებული და რეკომენდებულია დარგის ექსპერტების მიერ.

ურბანული გასეირნება

იმისთვის, რომ აქტიური ცხოვრების სტილს მივეჩვიოთ, დაიწყეთ შვილთან ერთად სიარული. არ ვგულისხმობ საქმის გამო ფეხით გადაადგილებას, არამედ ეს უფრო მეტად იყოს „ხეტიალი“. საამისოდ, კარგი იქნება თქვენს ქალაქში რომელიმე თქვენთვის ნაკლებად ცნობილ დასახლებას თუ დაათვალიერებთ ხელახლა. ჩვენს ირგვლივ იმდენი ნაცნობი, მაგრამ მაინც უცნობი ადგილებია, ვერც წარმოვიდგენთ. აქ ნობელს უცხოვრია ცოტა ხნით, იმ ბინაში ვაჟა ფშაველა ქეიფობდა ხოლმე, აგერ ამ ქუჩაზე უიმედოდ შეყვარებულმა ემერიკმა მუნკის მუზად ცნობილი დაგნი სიცოცხლეს გამოასალმა, მუნკი ვინ იყო? მაგას სიარულისას მოგიყვები…

მსგავსი „ხეტიალი“ სიარულის კულტურას აჩვევს ადამიანს და შემდგომ, უფრო გრძელ და რთულ დისტანციებზე სათავგადასავლოდ წასვლაც აღარ ეძნელება.

ბუნებაში გასეირნება

შემდეგი ეტაპი ბუნებაში გასეირნება იყოს. საამისოდ, აუცილებელი არაა ვერიდან უმალ ჭაუხების „თეთრ ტბამდე“ არბენინოთ შვილი. შეიძლება ჯერ ქალაქის მახლობლად, პატარა მინდორზე გასვლა, მსუბუქი სასუსნავების წაღება, ტელეფონების მანქანაში დატოვება სცადოთ. 1-2 საათი შედარებით წყნარ გარემოში გაატაროთ და თუ სადმე ძველი ანკესი გიგდიათ, თევზაობაც სცადოთ, ისე, გასართობად.

შემდეგი ნაბიჯი შეიძლება უფრო რთული მარშრუტი იყოს. ამჯერად, ყველანაირი გასართობი სახლში დატოვეთ (შეიძლება მხოლოდ ტელეფონი ჩააგდოთ ჩანთაში გამოუვალ მდგომარეობისას, თუ ასეთი შეიქმნა ხმა რომ მიაწვდინოთ ვინმეს) და გრძელი ხეტიალის დღე მოიწყვეთ. რაც უფრო მეტს ივლით, მოიმატებს წუწუნი ურბანულ გარემოში გაზრდილი ბავშვებისგან, მაგრამ ჩათვალეთ, რომ ეს ერთგვარი თამაშია, ან საწვრთნელი ტურის გავლა (შეიძლება მისიებიც კი დაარქვათ ერთი ლოკაციიდან მეორემდე მისვლას). გზაში არც კი ეცადოთ ტელეფონის ამოღებას, მიეცით პირადი მაგალითი შვილებს და ილაპარაკეთ.

ჩემ უფროს ბიჭს მოსწონს, როდესაც ჩემი ბავშვობიდან (განსაკუთრებით მის ასაკში რომ ვიყავი) რაღაც ისტორიებს ვუყვები ხოლმე. ეს ნამდვილი ამბებია, ზოგიერთი უინტერესო მეჩვენება, ზოგი – საინტერესო, მაგრამ შვილს ყველაფერი მოსწონს, აინტერესებს და იმახსოვრებს.

ბუნებაში ხეტიალი საუკეთესო საშუალებაა მშობლებსა და შვილებს შორის გაწყვეტილი საკომუნიკაციო ჯაჭვის აღსადგენად.

როდესაც ნახევარდღიან ან ერთდღიან „ხეტიალს“ მოიყირჭებთ, შეიძლება სცადოთ 2 დღიანი მარშრუტებიც. ეს გაცილებით რთულია და მცირეწლოვნებთან ერთად ყველა ვერ ახერხებს, თინეიჯერებს კი ძალიანაც მოსწონთ ხოლმე. მთავარი, რაც ამ დროს დაგჭირდებათ, სწორი ეკიპირების წაღებაა (ინსტრუქციას ბლომად ნახავთ Youtube-ზე ან google-ში).

და მაინც, ვინმე იკითხავს, რატომ ვიხეტიალო ბუნებაში, ხომ შეიძლება უბრალოდ წავიდე სუფთა ჰაერზე, გავჩერდე კარგ სასტუმროში და აივნიდან ვისუნთქო სუფთა ჰაერი?

ასეც შესაძლებელია, ცხადია, მაგრამ იმ აივანზე აუცილებლად ამოიღებთ ტელეფონებს, ტაბლეტებს „გაჯეტებს“ და თავს ჩარგავთ ყველა ერთად. ვიღაც facebook-ზე, სხვა ითამაშებს. ამასთანავე, ცნობილია, რომ ბუნებაში ხეტიალს, სხვა, აუცილებელი დამხმარე კომპონენტები შემოაქვს ჩვენს ცხოვრებაში.

მაგალითად:

ბუნებაში ხეტიალი ბავშვისთვის ერთგვარი „განურბანოების“ საშუალებაა. მასში იღვიძებს შეგრძნების, ხედვის, გრძნობის, ყნოსვის, გემოს ისეთი მიძინებული რეცეპტორები, რაც ქალაქში, გამონაბოლქვში, დინამიკურ გარემოში მასში დალექილი იყო.

ასეთი ხეტიალი მშობელი-შვილის ურთიერთობების დასტაბილურებასაც უწყობს ხელს. ისინი, თითქოს თავიდან იცნობენ ერთმანეთს (გაიხსენეთ საკუთარ მაგალითზე, როგორ ახლებურად დაგინახავთ ადამიანი ბუნებაში მოგზაურობის შემდეგ).

ცნობილი მკვლევარი რიჩარდ ლუვი, თავის ცნობილ წიგნში, რომელიც ყურადღების დეფიციტსა და ობესიტს მიუძღვნა, წერს, რომ ბუნებაში ხეტიალი ადამიანს, განსაკუთრებით კი მოზარდებს ეხმარება სწორედ ამ ყურადღების დეფიციტის დარღვევის დაძლევაში. ასევე, მსგავსი „გართობა“ შესანიშნავი საშუალება ყოფილა ჰიპერაქტიური ბავშვების შფოთვითი აშლილობების დასარეგულირებლად. ლუვი, თავის წიგნში ასეთ ტერმინს ხმარობს „ბუნების ნაკლებობით აშლილობა“, რაც, ცხადია სამედიცინო ტერმინი არაა, მაგრამ შესანიშნავი მეტაფორა და მინიშნებაა გარკვეული პრობლემის მოგვარების მსურველთათვის.

რა სარგებელი აქვს ბუნებაში ხეტიალს?
ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ მსგავს გასართობს კარგი შედეგი მოაქვს ბავშვის ფიზიკური, ფსიქიკური, კოგნიტიური, ემოციური ფონის მოსაწესრიგებლად. რომ ეს გაცილებით, გაცილებით მაგარი რამეა, ვიდრე საკუთარ ეზოში თამაში, ლაპარაკი აღარაა მანქანებით გაძეძგილ უბანზე ან უარესი – სათამაშო მოედნების არქონაზე, როცა ბავშვები დროის დიდ ნაწილს სახლებში გამოკეტილები ატარებენ.

ასეთ დროს, მოზარდი მუდმივ აქტივობაშია, მისი გონება აღარაა მოდუნებული და ერთ რამეს მიშტერებული (ეკრანს), რაც მის ფიზიკურ და ფსიქიკურ განვითარებას შესამჩნევად ეხმარება. ცხადია, არავინ უნდა იფიქროს, თითქოს ბუნებაში ხეტიალი ყველაფრის წამალია და გარკვეულ დაავადებებსაც კურნავს, მაგრამ ის შესანიშნავი „დამხმარე რესურსია“ გავიადვილოთ და გავუადვილოთ ცხოვრება შვილებს.

ციტატა
რიჩარდ ლუვი:
„რასაკვირველია, ბუნებაში სეირნობას მხოლოდ ფიზიკური კონდიციების მოწესრიგება არ მოსდევს. ასეთი ტიპის გასართობი ნაკლებად სტრუქტურირებულია, რაც მოზარდს მეტ თავისუფლებას აძლევს და აჩვევს კიდეც იყოს თავისუფალი თავის არჩევანსა და გადაწყვეტილებაში.
როცა საქმე ეხება სოციალურ და ფსიქოლოგიურ განვითარებას, ბუნება ეხმარება ბავშვს იყოს უფრო პოზიტიური, ბუნებასთან ახლოს მყოფი, ლაღი ადამიანი“

რამდენიმე პრაქტიკული რჩევა დამწყებ მოხეტიალეებსა და მათ მშობლებს:

1: დაე, დაისვარონ
ხეტიალს ერთი უსიამოვნო ამბავი ახლავს ხოლმე თან, განსაკუთრებით, თუ მცირეწლოვანი შვილები მიგვყავს – რა მანქანებით არ ვიცი, მაგრამ ეს პატარა ონავრები ახერხებ, რომ ავტომობილიდან მიწაზე ფეხის დადგმისთანავე ისე ამოიგანგლონ, მშობელი ვეღარ იცნობს.

ამ დროს დედები მაგრად წუწუნებენ, არც მამები ვაკლებთ და ხშირად, ბავშვს ყველანაირი სურვილი უქრება იყოს ლაღი და თავისუფალი. ჩემი შვილის, მართასნაირი ბრაზიანი ბუტია თუა, სულაც შეიკეტება უკან მანქანაში და განაცხადებს, რომ სახლში დაბრუნება სურს.

სინამდვილეში, არაფერი კატასტროფული არ ხდება თუ ბავშვი გოჭივით ჩატა პირველივე ტალახში. ჩავთვალოთ, რომ გასეირნების ხარკია ასეთი და წასვლამდე შევეგუოთ აზრს, რომ „ტყე-ღრეში“ სასიარულო სამოსი უნდა დაისვაროს ან გაფუჭდეს. ყველას მოგვეძებნება ერთი ხელი ისეთი ტანსაცმელი, რომელიც არ დაგვენანებოდა, ჰოდა Voila!

2. ვინც უფროსია, მისი წესებია?

არ ვიტყოდი ასე. მოდი, წინასწარ შეუთანხმდით შვილებს. რაღაც თქვენი პასუხისმგებლობაა, რაღაც მათი თავისუფლება. თუ მთელი გზა ხის ტოტს დაათრევს რომელიმე ცელქი ბიჭი და ხმალიაო, ათრიოს, მაგრამ თუ სამშვილდეს უფსკრულიდან გადახედვა მოუნდა – ეს თქვენი პასუხისმგებლობა.

3: ვინ მიდის წინ?

თუ ამაზონის ჯუნგლებში მოგზაურობთ, ჯერ თქვენ წადით წინ (ნუ, ან მეუღლე გაუშვით, გააჩნია როგორ გიყვართ Joke), სადმე უსაფრთხო ბილიკზე თუ მისეირნებთ, მოდი წინ შვილმა იაროს, ის იყოს გზის გამკვლევი და მიაჩვიეთ ამგვარად ლიდერობას (ცხადია, თუ ასე სურს თავადაც).

4: მოიგონეთ ამბები

ხეტიალის დადებითი მხარე მხოლოდ ფიზიკურ დაღლაში კი არა, საინტერესო ამბების გამოგონებაშიცაა. ბორჯომის ტყე პარკში ბოდიალისას, ჩვენ წარმოვიდგენდით ხოლმე, რომ აქ ჯუჯების სამფლობელოა და აი, ახლა რომელიმე მათგანს წავაწყდებით. მე ვიგონებ ხოლმე ისტორიებს, როგორ დავიკარგე ამ ტყეში და რანაირად უნდა გააგნოს ადამიანმა გზას, თუ მიმართულება აერია და ასე შემდეგ. ეს ბავშვებსაც მოსწონთ და მშობელიც ერთობა, რაც დროის გაყვანაშიც გვეხმარება ხოლმე.

5: გზის გეგმა, განძის მომპოვებლები

ვიცი მშობლები, ვინც ხეტიალისთვის საინტერესო მეთოდი მოიგონეს. თავად არასოდეს მიცდია, მაგრამ იდეა მომწონს და ვფიქრობ, ურიგო არაა. წასვლამდე, ამობეჭდავთ მიდამოს რუკას და ბავშვს „მიანდობთ“ გზის გაკვლევას. თან, დათქვამთ, რომ განძი უნდა მოძებნოთ, ეს კი შესაძლოა რამდენიმე მარტივი რამ იყოს: ხავსიანი ქვა, „ს-„ს ფორმის ტოტი ან სულაც ჩიტის ბუდე. ამ დროს, ყურადღების კონცენტრაცია ათმაგდება და ამას უკეთესი შედეგიც აქვს.

6: გაანაწილეთ როლები

თუ რამდენიმე ბავშვი მიგყავთ, აუცილებელია მათთვის წინასწარგანსაზღვრული როლების მიცემა. მოდი, დღეს ერთს რუკა ებაროს, მეორე იყოს კაპიტანი, მესამე კი ექიმი, თუ რაიმე გაუთვალისწინებელი მოხდა. არჩევანი შეგიძლიათ მისცეთ კენჭისყრის საფუძველზე.

7: მოგზაურობიდან მოგზაურობამდე

მიეცით დავალება ბავშვებს (შესაბამისი ასაკის გათვალისწინებით) გუგლის საშუალებით მოიძიოს ახალი სამოგზაურო ლოკაცია, შეისწავლოს მიდამოები, თავად დაგეგმოს მარშრუტი და ბიუჯეტი, რაც ამ გზის გავლას დასჭირდება. სულ მცირე, თქვენ მასში მენეჯერულ თვისებებს გამოწვრთნით.

8: გეგმა

და ბოლოს, წაკითხვა და თქმა, რომ ვაუ, ეს კარგი იდეა მოგვაწოდეს, ხვალიდან მთელი წელი ვიხეტიალებთ, უშედეგოა. ყველამ ვიცით, რომ აღფრთოვანება მალე გაივლის ხოლმე და ყოველდღიური რუტინა უფრო მალე გვითრევს, ვიდრე სურვილი რაღაც შევცვალოთ, ამიტომ მოდი ცოტა ვთქვათ და ნაღდი. აიღეთ კალამი, ფურცელი და მთელი წლის მანძილზე დაგეგმეთ სამი, დიახ, მხოლოდ სამი, მაგრამ უსიკვდილოდ ჩასატარებელი „ტური ხეტიალი“. გამოაკარით მაცივარზე და როცა საღამოობით მიეპარებით ხოლმე საჭმელს, შეუსრულებელი დავალება სულ მცირე მადას მაინც დაგიკარგავთ.

ბავშვებისთვის დასმულ სტერეოტიპულ, გაცვეთილ კითხვათა სიაში ეს, ერთი შეხედვით, უწყინარი შეკითხვაცაა: „ვინ გინდა გამოხვიდე?“ – რომელიც ხშირად ხუმრობის, სიცილისა თუ ირონიული დამოკიდებულების მიზეზი ხდება, რადგან პატარები სამომავლო პროფესიათა შორის ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებულებს ასახელებენ ხოლმე. მაგალითად, მათ უნდათ, ერთდროულად იყვნენ მეხანძრეებიცა და პროფესორებიც, დამლაგებლებიცა და მფრინავებიც, მოცეკვავეებიცა და ექიმებიც. ეს კი უფროსთა ქირქილსა და ხარხარს იწვევს, რაც სრულიად გაუგებარია ბავშვებისთვის. ისინი თავისუფალნი არიან საზოგადოებრივ შეხედულებათა წნეხისაგან და ამიტომ დარწმუნებულნი არიან, რომ ის უნდა გააკეთონ, რაც მოსწონთ და ახარებთ. რა თქმა უნდა, როცა იზრდებიან, მათი წარმოდგენებიც იცვლება. პროფესიებთან დაკავშირებულ არჩევანსაც ხშირად არა თავიანთი ნებით, არამედ სხვათა (დედ-მამის, ბებია-ბაბუის, და-ძმის, ახლობლისა და მეგობრის) კეთილი რჩევითა თუ გაუცნობიერებელი მიბაძვით აკეთებენ.

ყველა ადამიანის არჩევანი უნიკალური და, შესაბამისად, განსხვავებულია. ზოგს ბავშვობიდანვე იტაცებს რომელიმე პროფესია და მერე მართლაც იმას აკეთებს, რაც გულით უნდოდა. ზოგს კი არ უმართლებს. ცნობილი მსახიობი ჰყვება, რომ ბავშვობიდან ოცნებობდა თეატრის ან კინოს არტისტობაზე, ზოგი დანანებით ამბობს, რომ ექიმობა უნდოდა, მაგრამ მასწავლებელი გახდა და ცხოვრების თავიდან დაწყების საშუალება რომ ჰქონდეს, აუცილებლად აირჩევდა სხვა პროფესიას. თუმცა არიან ადამიანები, რომელთაც მრავალმხრივი ინტერესები აქვთ.

პატარებში რამდენიმე ურთიერთსაპირისპირო გატაცების გამოვლენა ხანდახან უფროსების არაერთგვარ რეაქციას იწვევს. ისინი ცდილობენ, ბავშვი „სწორ გზაზე“ დააყენონ, როგორც წესი, რომელიმე გატაცებას უფრო სერიოზულად მიიჩნევენ მისი სამომავლო კარიერისა თუ კეთილდღეობისთვის, ამიტომ აქტიურად და ხანდახან უხეშადაც ცდილობენ, ხელი ააღებინონ ამა თუ იმ მათთვის მიუღებელ სურვილზე. ეს შეიძლება დამაბნეველი აღმოჩნდეს ბავშვისთვის, რომელსაც ერთი პროფესია კი არ ხიბლავს, არამედ ერთდროულად რამდენიმე.

თუ საზოგადოება ბავშვისგან ასე თუ ისე იტანს მრავალ ინტერესს, დიდისგან ეს უკვე მიუღებლად მიაჩნია. ამან შეიძლება ზოგიერთს სამსახურის პოვნაშიც კი შეუშალოს ხელი, არადა, ადამიანი საყვარელ საქმეს თუ არ აკეთებს, იტანჯება, უბედურია, რაც შეიძლება დეპრესიისა თუ ნევროზის წყაროდ იქცეს. უფრო საფრთხილო და გასათვალისწინებელი ისაა, რომ გარედან უხეში ჩარევის შედეგად მულტიპოტენციურ ადამიანებს შეიძლება გაუჩნდეთ მომავლის შიში, დაკარგონ თავდაჯერება, ეჭვი შეეპაროთ საკუთარ მრავალმხრივ პროფესიულ და შემოქმედებით უნარებში.

სწორედ ამ თემას განიხილავს ემილი ვაპნიკი წერილში „რას ნიშნავს, როცა არ შეგიძლია უპასუხო კითხვას: ვინ გინდა გამოხვიდე, როცა გაიზრდები?“ მისი აზრით, ცნობისმოყვარეობით გამორჩეული მოსწავლეები ერთდროულად რამდენიმე საქმით ინტერესდებიან. ასეთებს ემილი ვაპნიკი „მულტიპოტენციურ“ ადამიანებს უწოდებს. ისინი ამგვარები იბადებიან და, როგორც იტყვიან, სხვაგვარად „არ ძალუძთ“. ემილი ვაპნიკმა თავი მოუყარა პრობლემებს, რომლებსაც მულტიპოტენციური ადამიანები ეჯახებიან, დაახარისხა ისინი და მათი გადაჭრის სტრატეგიებიც შეიმუშავა.

პრობლემა (გამოწვევა) 1 – დანაშაულისა და სირცხვილის შეგრძნება;

პრობლემა 2 – დამწყების როლში ხშირად ყოფნა;

პრობლემა 3 – შიში, რომ ვერ გახდები საუკეთესო;

პრობლემა 4 – თვითმარქვიას სინდრომი;

პრობლემა 5 – საზოგადოების კრიტიკა.

კრიტიკულად მაყურებელ თუ შემფასებელ საზოგადოებას შეიძლება წარმოადგენდეს თანაკლასელი, მშობელი, ნათესავი, მასწავლებელი. მათ არ ესმით, როგორ შეიძლება მიატოვო ის, რაც აქამდე გიყვარდა და დაიწყო რაღაც ახალი, შეიცვალო დასახული მიზანი, რომლისკენ სვლაშიც ამდენი ძალა და ენერგია დახარჯე. სინამდვილეში კი მხოლოდ ერთი შეხედვით ჩანს, რომ რადიკალურად შეცვალე სამომავლო გეგმები – რეალურად არც არაფერი მიგიტოვებია, უბრალოდ, სხვა რამემ გაგიტაცა. ემილი ვაპნიკმა წიგნიც გამოსცა ასეთი უცნაური, მაგრამ მრავალმნიშვნელოვანი სახელწოდებით: „როგორ ავირჩიო ყველაფერი“ („გზამკვლევი მათთვის, ვინც არ იცის, ვინ უნდა გამოვიდეს“, 2017 წ.). ემილი არის მწერალი, სპიკერი, ბლოგერი, სამოქალაქო ლიდერი და ეხმარება მათ, ვისაც მრავალმხრივი ინტერესები აქვს.

ამ თვალსაზრისით საინტერესოა ერთი პასაჟი ნაირა გელაშვილის რომანიდან „სარკის ნატეხები“. მთავარი გმირი მსუბუქი იუმორით ჰყვება სკოლაში გატარებული პირველი დღის შესახებ, დეტალურად აღწერს შთაბეჭდილებებს. ყურადღებას იქცევს ფსიქოლოგიური ნიუანსები, რომელთა საშუალებითაც გამოიკვეთება, რა ტრავმულ მოგონებად იქცა ბავშვისთვის დღე, როცა სკოლაში პირველად მივიდა: „დამრიგებელმა“ პასუხის გაცემა მოგვთხოვა კითხვაზე: „ვინ გინდა გამოხვიდე?“ და მთელი უბედურება ის იყო, რომ მე არავინ არ მინდოდა გავმხდარიყავი, ისედაც კარგად ვგრძნობდი თავს (ოღონდ სკოლის გარეთ) და აქამდე სულაც არ მქონდა განცდა, რომ ჯერ არავინ ვიყავი. და ამჯერადაც შინაგანად მომბუზა საკუთარი ნაკლულოვნების შეგრძნებამ, როცა დავინახე, როგორ დგებოდნენ სხვები და სხარტად პასუხობდნენ: „მასწავლებელი!“, „ექიმი!“, „მფრინავი!“ ალბათ, სინამდვილეში არც ამათ უნდოდათ ვინმედ გახდომა, რაკიღა ისედაც იყვნენ და მხოლოდ უფროსებისგან ჰქონდათ თავში ჩაჭედილი მომავალი პროფესიები, მაგრამ ამას რა შეღავათის მოტანა შეეძლო ჩემთვის, როცა უკვე მიახლოვდებოდა პასუხის გაცემის ჯერი“.

როგორც ცნობილია, ამ ასაკში ბავშვები უამრავ უცნაურ შეკითხვას სვამენ და პასუხებს დიდებისგან მოელიან, რომლებიც ხშირად დუმილს არჩევენ, რადგან ან არ იციან, რა უპასუხონ, ან წარმოსახვა ღალატობთ, ამიტომ ეს შეკითხვები აბსურდული ეჩვენებათ. ცხოვრებისეული გამოცდილება ადასტურებს, რომ ზრდასთან ერთად უცნაური შეკითხვებიც იკლებს. ბავშვები კი სხვადასხვა მოვლენას შორის ისეთ აუხსნელ კავშირებს ხედავენ, რომლებიც დიდებს არც დაესიზმრებათ. როგორც ჰამლეტი ეუბნება ჰორაციოს:

„ბევრი რამ ჰხდება, ჰორაციო, ზეცად და ქვეყნად,

რაც ფილოსოფთ სიზმრად არც კი მოლანდებიათ“.

ნაირა გელაშვილის გმირიც ასე წარმოიდგენდა მომავალს: „რაც ამ ასაკისთვის ჩემს მომავალ საქმიანობასთან დაკავშირებით მქონდა გარკვეული, ეს იყო: დარწმუნებული ვიყავი, დიდი რომ გავხდებოდი, აუცილებლად ვიმოგზაურებდი (თანაც სისტემატურად) წყალქვეშა ნავით, რადგან ვგიჟდებოდი, ისე მაინტერესებდა ზღვის ფსკერი. წყალქვეშეთის გარეშე მიწის ზემოთ ცხოვრება აუტანელი და დაუშვებელი მეჩვენებოდა. და მეორე: აუცილებლად უნდა გამეგო, რა ხდებოდა ცაზე, კერძოდ, ვარსკვლავებზე და საერთოდ, ეს ვარსკვლავები რას წარმოადგენდნენ, რადგან მრავალი საღამოსა და ღამის მანძილზე ვარსკვლავებით მოჭედილი ცის უასაკო, შეუიარაღებელი თვალით ჩხრეკამ ჩემი მუდმივი მონუსხულობა ვერანაირი ცოდნით ვერ გაამდიდრა. ასე რომ, ვარსკვლავებიანი ცის ცოდნის გარეშე მიწაზე ცხოვრება ისევე უაზროდ და შეუძლებლად მიმაჩნდა, როგორც უზღვისფსკეროდ“.

ასეთი მეოცნებე, მრავალმხრივი ინტერესების მქონე ბავშვისთვის, რა თქმა უნდა, მოულოდნელი იქნებოდა რაციონალური, ერთმნიშვნელოვანი შეკითხვა. ამიტომ დაიბნა: „რაღაც მანქანებით ყური მქონდა მოკრული, რომ იმ ადამიანებს, რომლებმაც ცის ამბები იციან, „ასტრონომები“ ჰქვიათ… და აი, შეკითხვა: „ვინ გინდა გახდე?“ – უკვე მე მეხებოდა. მეც ავდექი და, ჩემდა საუბედუროდ, ვუპასუხე: „ასტრონომი“. კლასში სიჩუმე ჩამოწვა და მერე მასწავლებელმა შემისწორა: „აა, აგრონომი, ხომ?“ ეს რაღას ნიშნავდა, არ ვიცოდი, მაგრამ ცასთან არანაირ კავშირში რომ არ იყო, ამაზე თუნდაც დამრიგებლის ფამილარული ინტონაცია მეტყველებდა, რომელიც რაღაც ძალიან გასაგებსა და ჩვეულებრივს გულისხმობდა. „არა, ასტრონომი“ – გავიმეორე მე… და პირველი ხითხითიც გაისმა. „გასტრონომი!“ „გასტრონომი!“ – დაიძახა ვიღაცამ და მერე ყველა აჰყვა, და მთელი კლასი დამრიგებლიანად სიცილსა და მხიარულებას მიეცა“. დამრიგებელს ცოტა მეტი გულისხმიერება და განათლება რომ ჰქონოდა, რა თქმა უნდა, კლასის ხარხარს სხვა მდინარებას მისცემდა და ბავშვის ფაქიზ სულს უხეშად არ შეურაცხყოფდა.

ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ჰოვარდ გარდნერმა მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია შექმნა და რვა ტიპის ინტელექტი გამოყო, ყოველ მათგანს კი სწავლის შესაბამისი სტილი მიუსადაგა. ადამიანები გარკვეული ნიჭით, მიდრეკილებით იბადებიან. მათ შეიძლება ჰქონდეთ ლინგვისტური, მათემატიკურ-ლოგიკური, ვიზუალურ-სივრცითი, სხეულებრივ-კინესთეტიკური, მუსიკალური, ინტერპერსონალური, ინტრაპერსონალური, ნატურალისტური ინტელექტი. სწორედ ამ ინტელექტის შესაბამისად შეიცნობენ საკუთარ თავსა და სამყაროს, პროფესიებსაც ამის შესაბამისად ირჩევენ. არიან ადამიანები, რომელთაც შეიძლება რამდენიმე ტიპის ინტელექტი ჰქონდეთ. უამრავი ისტორიაა, როდესაც ცნობილ ფიზიკოსს, მათემატიკოსს, მუსიკოსსა თუ მწერალს დიდი ძალისხმევა დასჭირდა, რომ ის პროფესია აერჩია, რომლისკენაც გული მიუწევდა. ამ გზაზე კი სხვადასხვა საქმეს მიმართა, სანამ მიხვდებოდა, რომ გარემოებათა მიზეზით არასწორ არჩევანს აკეთებდა. სასკოლო პერიოდი და სივრცე კი ძიების სულისკვეთებით უნდა იყოს სავსე და ამას, უპირველეს ყოვლისა, მასწავლებელი უნდა უწყობდეს ხელს.

კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი ამ საინტერესო და მნიშვნელოვან თემაზე საუბრისას ცნობილ ადამიანთა ცხოვრებისეულ მაგალითებს მოიხმობს. აინშტაინი ბავშვობაში ძნელად ითვისებდა სხვადასხვა საგანს, დედამისს კი სურდა, მუსიკოსი გამოსულიყო და ვიოლინოზე დაკვრას აიძულებდა. ჰაინრიხ შლიმანი ჯერ ვაჭრობით გამდიდრდა, მერე კი თავის საოცნებო საქმეს, არქეოლოგობას მიჰყო ხელი და ლეგენდარული ტროა აღმოაჩინა. მიხეილ ჯავახიშვილი თავის წერილში „როგორ ვმუშაობ“ საინტერესოდ აღწერს პროფესიათა ძიების პროცესს: „მამაჩემი სოფლის მეურნე იყო და მეც ამ ხელობისთვის მამზადებდა. აგრონომიამ რვა წელიწადი წამართვა. მამაჩემი რომ გარდაიცვალა, სკოლის დირექტორმა დამიბარა და მითხრა: „თქვენ აგრონომად არ გამოდგებით, ამიტომ გირჩევთ, სხვა ხელობა აირჩიოთ, მაგალითად, ტელეგრაფისტობა. როგორ მოგწონთ? მშვენიერი საქმეა“. მეც დავეთანხმე და აგრონომობას თავი დავანებე, მაგრამ არც „მშვენიერი საქმე“ მიკისრია. მე სხვა რამე მაწვალებდა. მინდოდა, მხატვარი გამოვსულიყავი, ნამდვილად კი წერას და ლიტერატურის შესწავლას შევუდექი და იმ დღიდან ჩემს მწვალებელ აზრებსა და სურათებს ქაღალდზე ვღვრიდი“. ასეთივე საინტერესო მაგალითია კონსტანტინე გამსახურდიას ზიგზაგებით სავსე არჩევანი: „ერთადერთ კარიერაზე ვოცნებობდი მთელი ჩემი სიჭაბუკის მანძილზე, ეს იყო სამხედრო. 1918- 19 წლებში უნივერსიტეტი მინდოდა დამეგდო და პრუსიის გენშტაბის აკადემია მინდოდა დამესრულებინა, მაგრამ – ეს მაგრამ ძალიან ძლიერი იყო – რომანოვების არმიაში ხომ არ შევიდოდი? ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ მე უკვე საკმაოდ მოწიფული ვიყავი და შეგირდობას ვეღარ შევძლებდი. 1923 წ. ისევ მომიარა სიჭაბუკის ოცნებამ პარიზში, და ლამის იყო სანსირის სამხედრო აკადემიაში არ შევედი. მაგრამ ჩემი ცხოვრება სხვაგვარად წარიმართა… სამხედრო კარიერისადმი სიყვარული არც ბარათაშვილს ჩაუნერგია ჩემთვის და არც ლორდ ბაირონს, ოდითგანვე ცხენის კულტი იყო ოდიშის მხარეში. ექვსი წლის ბავშვს განსვენებული მამაჩემი უბელო ცხენზე შემაგდებდა და მათრახს გადაუჭერდა ცხენს“.

ამგვარი მაგალითებით მოსწავლე კარგად გაიაზრებს, რომ არ არის ტრაგედია, თუ ცხოვრების გზაზე რამდენჯერმე შეიცვლის არჩევანს, ან ექიმიც იქნება და მწერალიც ფრანსუა რაბლესა თუ მიხაილ ბულგაკოვივით. მასწავლებელს დაფიქრება და დიდი სიფრთხილე მართებს, როცა კითხვაზე: „ვინ გინდა გამოხვიდე?“ – მოულოდნელ, უცნაურ თუ აბსურდულ პასუხს მიიღებს. მან უნდა იცოდეს მრავალმხრივი ინტელექტის შესახებ და მულტიპოტენციურ მოსწავლეებს ხელი არ შეუშალოს, ენთუზიაზმი არ ჩაუხშოს, ტკივილი არ მიაყენოს. მოსწავლეს თავისი მრავალინტერესიანობა თუ გატაცება ტრავმულ მოგონებად არ უნდა ექცეს. მასწავლებელმა ის ნაკლად არ უნდა მიიჩნიოს, პირიქით, ბიძგი უნდა მისცეს მოსწავლეს, რომ მან ლაღად იმოგზაუროს წარმოსახულ მიზანთა მშვენიერ სამყაროში, დაეხმაროს და ხელი შეუწყოს შემოქმედებითად დამუხტული, თავისუფალი, უჩვეულო, არასტანდარტული სურვილებისა თუ ოცნებების დაბადებაში.