პარასკევი, აგვისტო 29, 2025
29 აგვისტო, პარასკევი, 2025
მთავარი წაკითხვა გვერდი 1019

ენით დაკოდილი

მიერ
admin
-
0

“ენით დაკოდილი” – ამ სიტყვებმა ალბათ უმალვე სულხან-საბა ორბელიანის იგავი გაგახსენათ, რომელშიც ადამიანისა და დათვის ამბავია მოთხრობილი. სიტყვა “დაკოდილი” ქართულად დაჭრილს ნიშნავს, თუმცა ჩვენს დროში ამ სიტყვამ ახალი მნიშვნელობა შეიძინა, ხოლო მომავალი თაობისთვის ის შესაძლოა სულ სხვა მნიშვნელობის შემცველი გახდეს.

კომპიუტერული ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად უამრავი ახალი სიტყვა დამკვიდრდა ჩვენს ენაში, ძველმა კი მნიშვნელობა იცვალა. ინგლისური სიტყვა კოდინგ (CODING) პროგრამულ კოდთან მუშაობას გულისხმობს, ასე რომ, მომავალში “დაკოდილი” შესაძლოა კომპიუტერული კოდებით შექმნილ პროგრამას აღნიშნავდეს.
პროგრამული ენები ხელოვნურად შექმნილი ენებია. ჩვეულებრივი მოკვდავისთვის სიტყვა “ენა” სხეულის ნაწილს აღნიშნავს, ლინგვისტებისთვის კი ენა, უპირველესად, საკომუნიკაციო საშუალებაა.
რობოტებიდან ბოტებამდე

ადამიანი დიდი ხანია მიისწრაფის, საკუთარი თავის ასლი შექმნას. ჯერ კიდევ ბერძნულ მითებში ვხვდებით ამ მისწრაფების ანარეკლს. მაგალითად, ჰეფესტო, ცეცხლისა და მჭედლობის ღვთაება, ლითონისგან ადამიანისმაგვარ არსებებს ქმნიდა, რომლებიც მას მუშაობაში ეხმარებოდნენ. მანვე გამოჭედა სპილენძის გოლიათი ტალოსი, რომელიც ერთ-ერთ კუნძულს იცავდა და მოახლოებულ გემებს უზარმაზარ ლოდებს უშენდა.

ანტიკური ხანიდან მოყოლებული, ადამიანის ან სხვა ცოცხალი არსების მსგავსი მოწყობილობების შესახებ ინფორმაციას სხვადასხვა კულტურაში ვაწყდებით. ისტორიული წყაროების მიხედვით, ძველმა ჩინელმა ფილოსოფოსმა, ინჟინერმა, გამომგონებელმა, სამხედრო სტრატეგმა ლუ ბანმა (魯班) რომელიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მეექვსე-მეხუთე საუკუნეებში ცხოვრობდა, ხის ჩიტი გააკეთა. ჩიტს შეეძლო, სამი დღე დამოუკიდებლად ეფრინა.

ძველ არაბ მათემატიკოსს, ასტრონომს, გამომგონებელს, ხელოვანს ალ-ჯაზის (بديع الزمان أَبُو اَلْعِزِ بْنُ إسْماعِيلِ بْنُ الرِّزاز الجزري‎) ოთხი მექანიკური მუსიკოსის შექმნას მიაწერენ, რომლებიც ნავში ისხდნენ და მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე უკრავდნენ. სასახლის კარის წვეულებებზე ნავს ტბაში უშვებდნენ და მექნიკური მუსიკოსები სტუმრებს ართობდნენ.

 რობოტი მუსიკოსები

ზოგიერთი მოწყობილობის ნახაზებმაც მოაღწია ჩვენამდე. მაგალითად, ლეონარდო და ვინჩის (Leonardo di ser Piero da Vinci) ჩანაწერებში, რომლებიც მე-15 საუკუნის მიწურულით თარიღდება, ისეთი მოწყობილობის ნახაზები აღმოაჩინეს, რომელსაც დღეს თამამად შეგვიძლია ვუწოდოთ რობოტი. 1950 წელს ლეონარდოს ნახაზებისა და ჩანაწერების მიხედვით ამ მოწყობილობის პროტოტიპი დამზადდა. იგი მართლაც იმეორებდა ადამიანის ზოგიერთ მოძრაობას.

ლეონარდო და ვინჩის ნახაზების მიხედვით შექმნილი რობოტი

არც ისე შორეული წარსულიდან თავად ასეთი მოწყობილობებიც შემოგვრჩა. შვეიცარიელი მესაათე პიერ ჟაკე-დროზი (Pierre Jaquet-Droz) მეთვრამეტე საუკუნეში ცხოვრობდა (1721-1790). პიერ დროზის მარკის საათები დღესაც იწარმოება და საკმაოდ ძვირად ფასობს. დღემდე შემორჩა პიერ ჟაკე-დროზისა და მისი შვილის მიერ შექმნილი სამი მექანიკური ადამიანი: მუსიკოსი, კალიგრაფი და მხატვარი. სამივე ავტომატონი უნიკალურია. მაგალითად, მხატვარი რომელიც 1773 წელს შეიქმნა, 2000 დეტალისაგან შედგება. მას სამი სურათის დახატვა შეუძლია:

. ლუდოვიკ XV-ისა და მისი ძაღლისა. ძაღლს ფრანგული წარწერა ამშვენებს: “ჩემი ძაღლი” (Mon toutou).

. მარია ანტუანეტასა და ლუდოვიკ XVI-ისა;

. სცენისა, რომელზეც გამოსახულია ეტლი; ეტლს კუპიდონი მართავს, შიგ კი ცხენების ნაცვლად პეპლებია შებმული.
ბევრი, ამგვარი მოწყობილობით ხალხის გაოცების მოსურნე, აშკარა ტყუილსაც არ ერიდებოდა. 1769 წელს ვენაში უნგრული წარმოშობის ავსტრიელმა გამომგონებელმა ვოლფგანგ კემპელენმა (Johann Wolfgang Ritter von Kempelen de Pázmánd) ჭადრაკის მოთამაშე მანქანა წარუდგინა საზოგადოებას. ეს მანქანა “თურქის” სახელით არის ცნობილი. 70 წლის განმავლობაში მან რამდენიმე პატრონი შეიცვალა. საერთო ჯამში, “თურქმა” მოჭადრაკემ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში 300-ზე მეტი პარტია ითამაშა და მხოლოდ 6 წააგო. ცნობილია, რომ მისი მეტოქე ნაპოლეონ ბონაპარტეც კი ყოფილა. ამ მოწყობილობის საიდუმლო კი ის გახლდათ, რომ სინამდვილეში მას გამოცდილი მოჭადრაკეები მართავდენ. “თურქი” ისე იყო მოწყობილი, რომ მასში ადამიანს შეეძლო დამალვა. ამ მოწყობილობამ დღემდე ვერ მოაღწია – 1854 წელს მუზეუმში გაჩენილ ხანძარს შეეწირა.

1921 წელს ჩეხმა მწერალმა კარლ ჩაპეკმა (Karel Čapek) ახალი ტერმინი – “რობოტი” – შემოიღო, რომელიც სიტყვისგან “რობოტა” (სლავურად – მუშაობა) არის ნაწარმოები.
მოგვიანებით, როდესაც კომპიუტერული ტექნიკა განვითარდა, “რობოტისგან” კიდევ ერთი ახალი სიტყვა წარმოიშვა – “ბოტი”. “ბოტი” “რობოტის” შემოკლებული ვარიანტია და ისეთ კომპიუტერულ პროგრამას აღნიშნავს, რომელიც სხვადასხვა ამოცანის დამოუკიდებლად შესრულება შეუძლია. მაგალითად, იმ კომპიუტერულ პროგრამებს, რომლებიც ინტერნეტში განთავსებულ ვებგვერდებს აანალიზებენ და საძიებო სისტემებს, მათ შორის გუგლს, ძიებაში ეხმარებიან, ბოტებს უწოდებენ.
ბოტები უხილავი რობოტები არიან. მათ არ გააჩნიათ მატერიალური გარსი, ისინი მხოლოდ პროგრამული კოდისგან შედგებიან.
ჩატბოტი

რამდენიმე დღის წინ ფეისბუქზე ახალი გვერდი გაჩნდა – “კიბერ გალაკტიონი” (https://www.facebook.com/pages/კიბერ-გალაკტიონი/280189168779287). ეს გვერდი იმ პროექტის ნაწილია, რომლის ფარგლებშიც გალაკტიონის ე.წ. “ჩატბოტი” უნდა შეიქმნას. უბრალო ბოტებისგან განსხვავებით, ჩატბოტებს “საუბარი” შეუძლიათ. უკეთ, მომხმარებელს შეუძლია, სურვილის შემთხვევაში ასეთ კომპიუტერულ პროგრამას ესაუბროს. შეიძლება ითქვას, რომ ჩატბოტები სასაუბრო რობოტები არიან.

ჩატბოტების ისტორია რობოტების ისტორიაზე არანაკლებ საინტერესოა. ცნობილია, რომ ერთ-ერთი პირველი იყო ჩატბოტი-ფსიქოთერაპევტი,  რომელიც მოსაუბრის შეკითხვებიდან გამომდინარე აგენერირებდა პასუხებს. მოგვიანებით შეიქმნა “ფსიქოპათი” ჩატბოტი და ექსპერიმენტის სახით ამ ორი ბოტის დიალოგიც კი გაიმართა.

მომავალ სტატიაში ჩატბოტებისა და ხელოვნური ინტელექტის განვითარების ისტორიას გიამბობთ. უფრო ვრცლად მოგიყვებით კიბერგალაკტიონის პროექტის შესახებაც, რომლის ერთ-ერთი მონაწილე თავადაც გახლავართ.

რა არის ისტორია?

მიერ
admin
-
0

კაცობრიობა მრავალი საუკუნეა ცდილობს უპასუხოს კითხვას, რას წარმოადგენს ისტორია როგორც მეცნიერება. მრავალმა მოაზროვნემ სცადა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, მაგრამ ამაოდ. ისტორიისადმი დამოკიდებულება სხვადასხვა დროში კარდინალურად იცვლებოდა. ზოგიერთს ის მეცნიერების ყველაზე მნიშვნელოვან დარგად მიაჩნდა, ზოგიერთი კი მას უკიდურესად ნიჰილისტურად აფასებდა. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ამ საკითხს დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალობა.

წინამდებარე სტატიაში პედაგოგებს ვთავაზობთ ჩვენ მიერ თარგმნილ სხვადასხვა ეპოქის მოაზროვნეთა გამონათქვამებს ისტორიის რაობის შესახებ. მათ შეუძლიათ, სტატიაში წარმოდგენილი მასალა სასწავლო რესურსად გამოიყენონ, განსაკუთრებით – X კლასში, სადაც ისტორიის სტანდარტში მოცემული შედეგები და ინდიკატორები პირდაპირ ეხმიანება ისტორიის როგორც დარგის შესწავლას:

ისტ. X. 3. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა სხვადასხვა ეპოქაში ისტორიული აზრის განვითარების პროცესზე.
შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

* იცნობს ისტორიული აზრის განვითარების ძირითად ეტაპებს;

* განასხვავებს ისტორიული მწერლობის განვითარების ძირითად (ანტიკური, შუა საუკუნეების, რენესანსის…) ეტაპებს;

* მსჯელობს სხვადასხვა ისტორიული სკოლის წარმოშობის განმსაზღვრელ ფაქტორებზე და ადარებს ერთმანეთს ამ სკოლების წარმომადგენლების ძირითად შეხედულებებს;

* გამოთქვამს საკუთარ მოსაზრებას, რამდენად განაპირობებს ისტორიული გარემო და ეპოქის ფასეულობები სხვადასხვა დროის ისტორიის თეორეტიკოსთა შეხედულებებს;

* მსჯელობს სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში ისტორიის განსხვავებული მნიშვნელობის (ისტორია, როგორც პროპაგანდა, ისტორია და ეთიკა, ისტორია და თეოლოგია) შესახებ.

წარმოდგენილ სტატიაში აფორიზმებთან ერთად მოყვანილია მათი ავტორების ვინაობა და ცხოვრების წლებიც. ეს მონაცემები საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, ქრონოლოგიურად, პროფესიისა ნიშნითა და წარმომავლობის მიხედვით დაალაგონ მოცემული სენტენციები და გააანალიზონ ის ტენდენციები, რომლებიც ისტორიის შეფასებისას გამოითქმებოდა.

პედაგოგებს გთავაზობთ იმ შეკითხვებისა და დავალებების ნუსხას, რომლებიც შეიძლება ამ აქტივობის განხორციელებისას გამოიყენოთ:
შეკითხვები და დავალებები

1) დაახარისხეთ აფორიზმები ეპოქების მიხედვით: ძველი მსოფლიო, შუა საუკუნეები, ახალი ეპოქა, უახლესი ეპოქა.

2) დაახარისხეთ აფორიზმები ავტორთა წარმომავლობის მიხედვით.
3) ჩამოთვალეთ პროფესიები, რომელთა წარმომადგენლები არიან აფორიზმების ავტორები.
4) აფორიზმებზე დაკვირვებით განსაზღვრეთ, რომელი დარგების კონტექსტში განიხილავს ზოგიერთი ავტორი ისტორიას (მაგ., მითოლოგიის, ფოლკლორის, ფილოსოფიის და სხვა).
5) დაახარისხეთ ისტორიისადმი ნეგატიურად და პოზიტიურად განწყობილი ავტორები.
6) აფორიზმებზე დაყრდნობით რომელ აზრს ემხრობით – ნეგატიურს თუ პოზიტიურს? დაასაბუთეთ თქვენი პასუხი.
7) რომელი აფორიზმია თქვენთვის ყველაზე მისაღები და რატომ?
8) რომელი აფორიზმია თქვენთვის ყველაზე მიუღებელი და რატომ?
9) ქრონოლოგიურად დალაგებული (უძველესი ეპოქიდან ჩვენს დრომდე) აფორიზმების მიხედვით დაწერეთ თხზულება “როგორ იცვლებოდა შეხედულება ისტორიაზე”.
10) აფორიზმებზე დაყრდნობით დაწერეთ თხზულება “რა არის ისტორია”.
აფორიზმები
1. იმის გასაგებად, რა მოხდება მომავალში, საკმარისია იცოდე, რა მოხდა წარსულში (ნიკოლო მაკიაველი, 1469-1527, იტალიელი პოლიტიკოსი, ისტორიკოსი, დიპლომატი).

2. არქეოლოგები მიწიდან იღებენ ისტორიას, რომელიც პოლიტიკოსებმა დაფლეს (გაბრიელ ლაუბი, 1928-1998, ჩეხი მწერალი, ჟურნალისტი).

3. ისტორია არაფერს გვასწავლის, მხოლოდ გვსჯის გაკვეთილების არცოდნისთვის (ანდრეი კლუჩევსკი, 1841-1911, რუსი ისტორიკოსი).

4. იპოვოს აზრი უაზრო ქმედებებში – აი, ისტორიკოსის უსიამოვნო მოვალეობა (ანდრეი კლუჩევსკი, 1841-1911, რუსი ისტორიკოსი).

5. თუ ისტორიიდან ამოვიღებთ ტყუილს, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ დარჩება მხოლოდ სიმართლე – შესაძლოა, საერთოდ არაფერი დარჩეს (სტანისლავ ეჟი ლენცი, 1909-1966, პოლონელი მწერალი-სატირიკოსი, პოეტი).

6. ისტორია – ეს ჭორების კვინტესენციაა (თომას კარლაილი, 1795-1881, ინგლისელი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი).

7. მსოფლიოს ისტორია – ეს დიდი ადამიანების ბიოგრაფიაა (თომას კარლაილი, 1795-1881, ინგლისელი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი).

8. ისტორიას, ისევე როგორც ბუნებას, თავისი კანონები აქვს (ლიონ ფოიხტვანგერი, 1884-1958, გერმანელი მწერალი, ჟურნალისტი).

9. ისტორია გვასწავლის მხოლოდ იმას, რომ მას არც ერთი ხალხისთვის არაფერი უსწავლებია (გეორგ ვილჰელმ ჰეგელი, 1770-1831, გერმანელი ფილოსოფოსი).

10. ისტორიის წინაშე ჩვენი ერთადერთი ვალი მისი მუდმივად გადაწერაა (ოსკარ უაილდი, 1854-1900, ინგლისელი მწერალი, პოეტი, ესეისტი).

11. ისტორია – ეს ფილოსოფიაა მაგალითებში (თუკიდიდე, დაახ. ძვ. წ. 460-400, ბერძენი მემატიანე)

12. ისტორიას ქმნიან ქალები, თუმცა ის მხოლოდ მამაკაცების სახელებს იმახსოვრებს (ჰაინრიხ ჰაინე, 1797-1856, გერმანელი პოეტი, პუბლიცისტი და კრიტიკოსი).

13. გაზეთები ისტორიის წამიერი ისრებია (არტურ შოპენჰაუერი, 1788-1860, გერმანელი ფილოსოფოსი).

14. ისტორიასთან ჭიდილში ლეგენდა ყოველთვის იმარჯვებს (სარა ბერნარი, 1844-1923, ფრანგი მსახიობი)

15. ის, რომ ადამიანები არ სწავლობენ ისტორიის შეცდომებზე, ისტორიის მთავარი გაკვეთილია (ოლდოს ჰაქსლი, 1894-1963, ინგლისელი მწერალი).

16. ისტორიის ერთი გვერდი ლოგიკის მთელი ტომის ტოლფასია (ოლივერ ჰოლისი, 1809-1894, ამერიკელი ექიმი და პოეტი).

17. ისტორია როგორც ასეთი არ არსებობს; არსებობს მხოლოდ ბიოგრაფიები (რალფ ემერსონი, 1803-1882, ამერიკელი მწერალი და ფილოსოფოსი).

18. უდიდესი გაუგებრობაა მორალში ჩაღრმავება, როდესაც საქმე ისტორიას ეხება (დენი დიდრო, 1713-1784, ფრანგი მწერალი, ფილოსოფოსი, განმანათლებელი).

19. გაზეთი ისტორიის პირველი შავი ვარიანტია (ფილიპ გრემი, 1914-1963, ამერიკელი გამომცემელი).

20. ისტორია მეორდება, პირველად – ტრაგედიის, მერე კი ფარსის სახით (კარლ მარქსი, 1818-1883. გერმანელი ეკონომისტი და ფილოსოფოსი).

21. ისტორია სურათების გალერეაა, სადაც ცოტა ორიგინალია და ბევრი ასლი (ალექსის ტოკვილი, 1805-1859, ფრანგი პოლიტიკოსი და ისტორიკოსი).

22. ისტორია ჩვენს ქმედებათა განძია, წარსულის მოწმეა, მაგალითი და შეგონებაა აწმყოსი და გაფრთხილებაა მომავლისა (მიგელ სერვანტესი, 1547-1616, ესპანელი მწერალი).

23. ისტორიკოსის ტალანტი იმაში მდგომარეობს, რომ შექმნას ერთი ჭეშმარიტი მთლიანობა იმ ნაწილებისგან, რომლებიც თავისთავად ნახევრად ჭეშმარიტნი არიან (ჟოზეფ რენანი, 1823-1892, ფრანგი მწერალი, ისტორიკოსი, ფილოლოგი).

24. ზნეობა ისტორიის სულია (ჟოზეფ ჟუბერი, 1754-1824, ფრანგი მწერალი).

25. ისტორია – ესაა კავშირი მიცვალებულებს, ცოცხლებსა და ჯერ არშობილთა შორის (ედუარდ ბერკი, 1729-1797, ინგლისელი პოლიტიკოსი და პუბლიცისტი).

26. მსოფლიოს ისტორია – ეს მსოფლიო სამსჯავროა (ფრიდრიხ შილერი, 1759-1805, გერმანელი პოეტი, ფილოსოფოსი, დრამატურგი).

27. ძნელი მისახვედრი არ არის, რატომ დაიმსახურა ლეგენდამ მეტი პატივისცემა, ვიდრე ისტორიამ: ლეგენდას ქმნიდა მთელი სოფელი, ხოლო წიგნს (ისტორიულ ნაშრომს) მარტოხელა შეშლილი წერს (ჯილბერტ ჩესტერტონი, 1874-1036, ინგლისელი მწერალი და ჟურნალისტი).

28. ისტორია – ეს, უპირველეს ყოვლისა, მუზაა (პოლ ვალერი, 1871-1945, ფრანგი პოეტი, ესეისტი და ფილოსოფოსი).

29. ისტორია სიმართლეა, რომელიც ბოლოს და ბოლოს ტყუილი ხდება, ხოლო მითი ტყუილია, რომელიც ბოლოს და ბოლოს სიმართლე ხდება (ჟან კოკტო, 1889-1963, ფრანგი მწერალი).

30. რას წარმოადგენს ადამიანი? – ამის გაგება შესაძლებელია არა საკუთარ თავში ჩაღრმავებით ან ფსიქოლოგიური ექსპერიმენტებით, არამედ მხოლოდ ისტორიის მეშვეობით (ვილჰელმ დილთაი, 1833-1911, გერმანელი ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი)

31. მსოფლიო ისტორია ყოველივე იმის ჯამია, რის თავიდან აცილებაც შესაძლებელი იყო (ბერტრან რასელი – 1872-1970. ინგლისელი მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი).

32. არ იცოდე ისტორია, ეს იგივეა, სამუდამოდ ბავშვად დარჩე (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ. წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).

33. ისტორია – წარსულის მოწმე, სინათლე ჭეშმარიტებისა, ცოცხალი მოგონება, ცხოვრების მასწავლებელი, სიძველეთა მთხრობელი (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ.წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).

35. ისტორიის უპირველესი კანონია, ეშინოდეს ნებისმიერი სიცრუისა და არ ეშინოდეს არავითარი სიმართლის (მარკუს ტულიუს ციცერონი, ძვ.წ. 106-43, რომაელი ორატორი, პოლიტიკური მოღვაწე, მწერალი, ფილოსოფოსი).
36. ისტორია იწერება მკაცრი ჭეშმარიტების დასადგენად (გაიუს პლინიუს უმცროსი, ახ. წ. 61-114 რომაელი მწერალი და პოლიტიკოსი).

37. წინა თაობებმა დაგვიტოვეს არა იმდენად კითხვებზე მზა პასუხები, არამედ თვით კითხვები (ლუციუს სენეკა, ძვ. წ. 6 – ახ. წ. 65, რომაელი მწერალი, პოლიტიკოსი და ფილოსოფოსი).

38. ვისაც არ ახსოვს საკუთარი წარსული, განწირულია, იგი ხელახლა განიცადოს (ჯორჯ სანტაიანა, 1863-1952, ამერიკელი ფილოსოფოსი).

39. ისტორია – ეს კაცობრიობის გაადამიანურების განსაკუთრებული პროცესია (ლუდვიგ ფოიერბახი, 1804-1872, გერმანელი ფილოსოფოსი).

40. ისტორია იგავია, რომელიც ყველამ აღიარა (ბერნარ ფონტენელი, 1657-1757, ფრანგი მწერალი და მეცნიერი).

41. ისტორია ყველაზე კარგი მასწავლებელია, რომელსაც ყველაზე ცუდი მოსწავლეები ჰყავს (ინდირა განდი, 1917-1984, ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი).

42. ისტორია არის ჯამი დანაშაულებისა, სიგიჟისა და უბედურებისა, რომელთა შორისაც აქა-იქ თუ წააწყდებით სათნოებას და ბედნიერ ეპოქას, მსგავსად იმისა, უდაბნოში რომ აღმოჩნდება ხოლმე აქა-იქ ადამიანთა დასახლებები (ვოლტერი, 1694-1778, ფრანგი ფილოსოფოსი, მწერალი, სატირიკოსი და ისტორიკოსი).

43. ისტორია თავისუფლების დრამაა, რომელშიც ყოველი წერტილი ქაოსითაა მოცული (მერაბ მამარდაშვილი, 1930-1990, ქართველი ფილოსოფოსი).

44. ისტორია საშინელი სიზმარია, რომელსაც, გინდა, თავი დააღწიო (ჯეიმს ჯოისი, 1882-1941, ირალანდიელი მწერალი და პოეტი).

45. ბედნიერია ხალხი, რომლის ისტორიაც მოსაწყენია (შარლ ლუი მონტესკიე, 1689-1755, ფრანგი მწერალი, ფილოსოფოსი, სამართალმცოდნე).

მისტიკური ცხვარი, ჯადოსნური ყურები

მიერ
admin
-
0

ორიოდე დღის წინ აღმოვაჩინე, რომ შოპინგი ლიტერატურულიც შეიძლება იყოს. ერთ-ერთ მაღაზიაში, სამოსის ზღვაში თავჩარგულს, ტალღასავით ამომიხტა ნაცრისფერი მაისური, რომელზეც ათეულობით შავი ცხვარი ბალახობდა. ცენტრში კი ღრუბელივით თეთრი, ფუმფულა ცხვარი იდგა და თავში უტრიალებდა: “I THINK, I'M DIFFERENT”. წარმოდგენა არ მაქვს, დიდ, გაშლილ იალაღზე მობალახე ფარა რომ დამენახა, ადამიანში ჩასახლების მოყვარული ცხვარი მაინც თუ გამახსენდებოდა. ჩემს მაისურს მე შევძინე გარკვეული თვისება, ასე ვთქვათ, სახელდებაც კი: “ლიტერატურული მაისური”, – თორემ მანამდე, საკიდზე ჩამოკონწიალებული, სრულიად არალიტერატურულად გრძნობდა თავს და უსახელო ცხვრები ეხატა. მე ჩამოვხსენი საკიდიდან, საკუთარ სხეულზე დავიკიდე და ვუბრძანე, ამიერიდან უფრო სიმბოლურად მოქცეულიყო.

მეტი სიმბოლურობა კი იმიტომ მოეთხოვებოდა, რომ 80-იან წლებში იაპონელი მწერლის, ჰარუკი მურაკამის მიერ დაწერილი წიგნი სწორედ ასეთ, განსხვავებულ ცხვარს ეძღვნება. “ნადირობა ცხვარზე” არ არის ენციკლოპედიური ხასიათის წიგნი, რომელიც ცხვრის ჯიშების მკაფიო დეფინიციებს მოიცავს. ეს არც წმინდა წყლის ფანტასტიკაა, არც მხოლოდ მისტიკა ან დეტექტივი – ისეთივე სინთეზურია, როგორიც, მაგალითად, კაპრონი. ამ “კაპრონის” დამზადებას მურაკამი სულ რამდენიმე წელი მოუნდა და 1982 წელს “ვირთხის ტრილოგიის” მესამე, დასკვნითი ნაწილი გამოჩნდა წიგნის იაპონურ თაროებზე, ქართულ ენაზე კი მხოლოდ 2008 წელს გამოიცა. ეს არ გახლავთ იმ ტიპის ტრილოგია, რომელიც აუცილებლად თანამიმდევრულად უნდა წაიკითხო. ასე რომ, მესამე წიგნი, “ნადირობა ცხვარზე”, სულაც არ არის “სერიალური ხასიათისა” და არ მოითხოვს ასმეთექვსმეტე სერიამდე ასმეთხუთმეტეს ნახვას.
მურაკამის თხრობა მაინც დასავლურია და არაიაპონური, ამიტომ გაცილებით უშუალოც. მე არ მჩვევია სხვადასხვა ქვეყნითა და სხვადასხვა კულტურით მხურვალე გატაცება და არაჯანსაღი მგონია მოსაზრება, რომ იაპონელები სხვანაირად განიცდიან, ინგლისელები – სხვანაირად და ქართველები – სულ სხვაგვარად. ყველა ერთნაირად განიცდის, გადმოცემის ხერხია განსხვავებული. შესაბამისად, არასდროს ვკითხულობ წიგნს რომელიმე ქვეყნის “დასანახად”.

ასე რომ, შეგუებული ვიყავი ფაქტს: მურაკამის ერისა და კულტურის, სუშისა და კაბუკის, ჰარაკირისა და საკურას სილამაზის გამო კი არ ვკითხულობდი (ამ ყველაფერს ისედაც შესანიშნავად გავეცნობოდი შემეცნებითი სტატიების მეშვეობით), იმის გასაგებად კი არა, რას გრძნობს იაპონელი, როცა სხეულში ცხვარი უსახლდება და მეც, ქართველი, იმავეს ვიგრძნობდი თუ არა, არამედ, უბრალოდ, კარგი თხრობის, სახასიათო პერსონაჟების, გამაოგნებელი სიმბოლოების, ფანტასტიკისა და რეალობის საცალფეხო და ამიტომაც მომხიბვლელი ბილიკის, საინტერესო სიუჟეტისა თუ რაღაცნაირი, კოსმოპოლიტი გმირების გამო.
თუმცა ის ვერ და არ გაექცა მისტიციზმისადმი აღმოსავლურ სიყვარულს, – მთელი წიგნი ხომ ერთი დიდი ლოგიკური მისტიკაა. მიუხედავად იმისა, რომ აქ ბევრი რამ ფანტასტიკის სფეროს ეკუთვნის, ულოგიკოდ არაფერი ხდება. პერსონაჟების გათვლილი ჩვეულებრიობა და მათი თვისება, განსაზღვრული მოვლენის შემდეგ დაეკისროთ სრულიად არაჩვეულებრივი მისია, მურაკამის სტილია. “ნადირობა ცხვარზე” გაცილებით თანამიმდევრულია, თითქმის დაცლილი “წაღმა- უკუღმა” თხრობისგან, ვიდრე ავტორის შემდგომი ტექსტები. ალბათ, ესეც გათვლილი აქვს: თუ სანადიროდ მიდიხარ, ფრთხილად უნდა იარო და კვალი არ დაკარგო.
კვალს ჰოკაიდომდე მივყავართ. ყველაფერი, მარტივად რომ ვთქვათ, ერთი არაჩვეულებრივი, ვარსკვლავიანი ცხვრის გამო ხდება, რომელსაც ახირებული ზნე სჭირს: ადამიანებს უსახლდება და შემდეგ, “გამოცხვარებულებს”, ტოვებს. მე მგონია, რომ ცხვარი მურაკამის მხოლოდ ბიბლიური ნიშნით (ის ღვთის ტარიგია) არ შეურჩევია – ცხოველის ხასიათის თავისებურებებსაც გაითვალისწინებდა. “ადამიანში ჩასახლებული ცხვარი უკვდავია. უკვდავია ადამიანიც, რომელშიც ის ცხოვრობს, მაგრამ საკმარისია, ცხვარმა მიატოვოს, რომ მაშინვე მოკვდავი ხდება. ყველაფერს თვითონ ცხვარი წყვეტს. თუ მოსწონს “მასპინძელი”, ათეული წლებით დარჩება მასთან. რაღაც არ მოეწონება და – ჰოპ! – გადმოხტება გარეთ და მოგჭამა ჭირი”. ცხვარი – ეს არის ცოცხალი იდეა, რომელიც, კაცმა არ იცის, შენებამდე მიგიყვანს თუ ნგრევამდე, სიკეთემდე თუ ბოროტებამდე. მისი თვისება უნივერსალურობა არ არის. ის რაღაცით ჰგავს იოკაის, იაპონელ დემონს, რომელსაც ადამიანის სახლიდან გამოსული სითბო იზიდავს. ასევე იზიდავს ჩვენს ვარსკვლავიან ცხვარსაც ადამიანის სხეული როგორც ჭურჭელი, ჩასახლდება მასში და ჩვეულებრივობას აკარგვინებს. ადამიანები კი საკუთარი სისუსტეებით არიან ადამიანები სენსეი, ცხვრის პროფესორი და ვირთხაც მანამდე იყვნენ ადამიანები, სანამ ცხვარი არ ესტუმრათ. ზუსტად ისეა, როგორც ძველქართულ იგავში, ერთი განსხვავებით: თუ ქართველი ცხვარი სახლის ყოველი კუთხიდან აგდებს სიღარიბეს და სამაგიეროდ ბარაქას ტოვებს საკუთარი თავის, ბატკნის, მატყლისა და ყველის სახით, იაპონელი დემონი ადამიანს ისე ეუფლება, რომ არ აძლევს მომავალი კომფორტის გარანტიას, მისი ტვინის უჯრედებს ისე ოსტატურად იკავებს, როგორც მოხუცი – ადგილს საზოგადოებრივ ტრანსპორტში. თუმცაღა სენსეისთვის კომფორტი ძალაუფლება იყო და მიიღო კიდევაც ის, ცხოველსა და ადამიანს შორის სრული ჰარმონია დამყარდა, მერე კი რაღაც შეიცვალა და დემონმაც ისე იოლად მიატოვა სენსეი, როგორც, საერთოდ, გვტოვებენ ხოლმე. ან ვტოვებთ. მან ასევე მიატოვა ცხვრის პროფესორი, ხოლო ვირთხამ თავად მოინდომა საკუთარ სხეულში მცხოვრების, ანუ თანაცხოვრების გასახლება. ეს პროცესი აბეზარი რუმმეითის მოშორებასავით ადვილი არ ყოფილა – იმდენად რთული გახლდათ, რომ სიკვდილით დასრულდა. ორმხრივი სიკვდილით. ვირთხა, რომელიც ცხვრის გამო ორმაგ ქურთუკს დაემსგავსა, – აი, ისეთს, ორივე მხრიდან ჩაცმა რომაა შესაძლებელი, – საბოლოოდ კი საკუთარი თავი ვერც ერთი მხრიდან ვეღარ მოირგო, ცხვრიანად მოკვდა. ცხვარმა მისი დატოვება ვეღარ მოასწრო.

ვირთხა მურაკამის ერთ-ერთი უსახელო პერსონაჟია. მთხრობელი და მისი მეგობარი, ჯადოსნურყურება გოგო, სენსეი და მისი მდივანი, ადამიანი-ცხვარი და ცხვრის პროფესორი, – მათ მურაკამი თვისებების მიხედვით მოიხსენიებს და სახელები ზედმეტად მიაჩნია, რადგან სენსეის განსხვავებულობა სხვა ოლიგარქებისგან არც ისე თვალშისაცემია, მთხრობელიც ერთი ჩვეულებრივი შუახნის მამაკაცია, რომელსაც ცოლი ცოტა ხნის წინ გაექცა, ჯადოსნურყურება გოგოც მორიგი მოდელია არა გრძელი ფეხებით, არამედ სასწაულმოქმედი ყურებით, ცხვრის პროფესორი რომელიმე ზოოლოგი გიაა, ან ზოოლოგი ჯორჯი, ან ზოოლოგი ხორხე, ადამიანი-ცხვარი კი რომელიმე მორიგი პაციფისტი გახლავთ. უსახელობა მკითხველს არამც და არამც არ უქმნის დისკომფორტს: წიგნის შუა ნაწილამდე ვერც კი ხვდება მწერლის თამაშს, მწერლისა, რომელმაც სანადიროდ წაიყვანა, ხელში კი იარაღის ნაცვლად მსუყე ტექსტები მისცა უამრავი შინაგანი პლასტით და თავსატეხით.
კიდევ ერთი თავსატეხი წიგნში პროტაგონისტის აღმოჩენაა: მე მაინც მგონია, რომ ვირთხა სულაც არ არის პროტაგონისტი და რაც არ უნდა ბანალურად ჟღერდეს, მთავარი მოქმედი პირი მთხრობელი გახლავთ, რადგან მას შეუძლია, თავი არ მოიკლას. მას შეუძლია, ყველაფერი თავზე ენგრეოდეს და მაინც ცოცხალი დარჩეს.
ანტაგონისტი არც ცხვარია, არც მდივანი, ამ წიგნში მსგავსი “ვაკანსიაც” კი არ არსებობს. მურაკამი გვაძალებს, დავივიწყოთ მითი უნივერსალური ნეგატივის შესახებ. სანაცვლოდ კი ისეთ უცნაურ პოზიტივს გვაჩეჩებს, როგორიც დაუბლოკავი ყურების ბრწიყნვალებაა. დასაწყისში ეს დეტალი მკითხველს გააღიმებს კიდეც. მაგრამ გოგო, რომელმაც ისწავლა დაბლოკილი ყურებით ცხოვრება, სულაც არ არის სასაცილო. ის არავის აძლევს შანსს, იხილოს მისი ყველაზე ინტიმური ორგანო – ყური. ყურის საშუალებით ადამიანის იდენტიფიკაცია არახალია მსოფლიო ჰოლმსურ პრაქტიკაში. მთხრობელის მეგობარი გოგო ყველაზე იდუმალი პერსონაჟია წიგნში და გგონია, რომ შენც, მკითხველსაც, ისე დაგიბლოკა თავისი ყურები, ისე გადაგიმალა საკუთარი თავი, ერთი საოცარი ყურიდან ისე შეუშვა და მეორიდან ისეთი შესაშური გულგრილობით გამოუშვა შენი ყველა მცდელობა, მის შესახებ რამე შეგეტყო, როგორც თავად ავტორმა გადაგიმალა ყველა შესაძლო დასასრული, ყველა შესაძლო სიმბოლო, ყველა შესაძლო იდეა და გაიძულა, კიდევ ბევრჯერ მიბრუნებოდი.
ცხვარი კი, რომელიც გაცხარებამდე ცხვარია და გაცხარების შემდეგ ადამიანებში ჩასახლების გუნებაზე მოდის, ერთ გოგოს აცვია ტანზე – არა ტოკიოში, არამედ თბილისში. ის ძალიან ამაყობს ამით.

ლაშა ბაქრაძე – რატომ არ დადიან მოსწავლეები მუზეუმებში

მიერ
admin
-
0

თბილისის გიორგი ლეონიძის სახელობის ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორი, ილიას უნივერსიტეტის პროფესორი ლაშა ბაქრაძე ქართველი ახალგაზრდების განათლებაზე საუბრისას ერთ თვალში საცემ და ნამდვილად დასაფიქრებელ ნაკლს აღნიშნავს: ზედაპირულობასა და ანალიზის უნარის უქონლობას.

თანამედროვე გარემო თითქოს არჩევანს ართმევს მათ – უნდა მიიღონ და გადაამუშაონ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია, იყვნენ კონკურენტუნარიანები, მობილიზებულები, ჰქონდეთ სწრაფი რეაქციის უნარი, იცოდნენ უცხო ენები, დაეუფლონ ქართულ ბაზარზე მოთხოვნად პროფესიას, და მაინც, ვერც სკოლის, ვერც უმაღლესი სასწავლებლების პედაგოგებისგან ვერ გაიგონებთ, რომ ქართველი მოსწავლე ახალგაზრდობა რომელიმე ამ მოთხოვნას აკმაყოფილებს, ხოლო ლაშა ბაქრაძე, თავისი დაკვირვებით, კიდევ ერთ რამეს ასკვნის: ჩამოყალიბდა წარმატებაზე ორიენტირებულთა ახალი ტიპი, ისინი, ვინც ცოდნის შეძენისა და მისი გაანალიზებისკენ კი არ ისწრაფიან, არამედ ცდილობენ, მაღალი ქულები დააგროვონ და “გაძვრნენ”, ეს კი სწორედ ჩვენში ფესვგადგმული ზედაპირული აზროვნების შედეგია.

საზოგადოებას კი გამუდმებით აწუხებს კითხვა: რა არის საჭირო პროფესიონალი და საქმის მცოდნე თაობის აღსაზრდელად?

ვინაიდან ლაშა ბაქრაძე ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორია, გადავწყვიტეთ, მისთვის უპირველესად მუზეუმის როგორც საგანმანათლებლო რესურსის შესახებ გვეკითხა.

ლაშა ბაქრაძე: “სამწუხაროდ, მოსწავლეები მუზეუმებში არავის დაჰყავს. ალბათ მასწავლებლები საპირისპიროს იტყვიან, მაგრამ ჩემი გამოცდილება სხვა რამეს მეუბნება. უცხოეთში, როცა არ უნდა შეხვიდეთ მუზეუმში, ყოველთვის არიან იქ მოსწავლეთა ჯგუფები. ჩვენთან ასეთი რამ უიშვიათესია. გასულ წელს გალაკტიონ ტაბიძის საიუბილეოდ გავმართეთ მართლაც უნიკალური გამოფენა. გავუგზავნეთ თბილისის სკოლებს ამის შესახებ ინფორმაცია. ზოგმა გვითხრა, რომ მუზეუმში წასვლა გეგმაში არ ჰქონდათ, ზოგმა კი – რესურსცენტრი თუ დაგვავალებს, მოვალთო. ეს კიდევ უფრო გასაოცარი იყო – თურმე მასწავლებლებმა მუზეუმში ვიღაცის დავალებით უნდა ატარონ ბავშვები.

ამჟამად, აპრილის ბოლომდე, ჩვენს მუზეუმში მიმდინარეობს გამოფენა 1832 წლის შეთქმულებისა და მისი შედეგების შესახებ, რაც ყველასათვის საინტერესო იქნება, ვისაც კი გაუგონია ქართული რომანტიზმი და თვითონ ეს შეთქმულება, როგორც ფაქტი. ჩვენი თანამშრომლები ურეკავენ სკოლებს, სთავაზობენ, ახსენებენ, რომ გამოფენა უფასოა, ხოლო თუ გიდი დასჭირდათ, ეს მომსახურება ერთჯერადად ღირს 10 ლარი. არ მოდიან. უფრო მეტიც – მასწავლებლები ინფორმაციას არ ავრცელებენ მოსწავლეებში, იქნება და არის ბავშვი, რომელსაც ეს დააინტერესებს და თუ სკოლა ვერ უწევს ორგანიზებას, მშობლებმა მოახერხონ ეს. ამ გამოფენის ნახვას ყველას ვურჩევ, წელს 1832 წლის აჯანყების იუბილეა და ეს თემა აქტუალურია თუნდაც რუსეთთან ურთიერთობის კუთხით. გამოფენა საინტერესო იქნება პედაგოგებისთვისაც, მერწმუნეთ, ისინიც ბევრს გაიგებენ ახალს. საზოგადოდ კი, პედაგოგებს შეუძლიათ, ლიტერატურის მუზეუმის ვებგვერდზე თუ ფეისბუქის გვერდზე გამუდმებით მიადევნონ თვალი აფიშას.

მუზეუმებში არსებობს მუდმივი ექსპოზიციები და ცვალებადი გამოფენები. ჩვენ ხშირად გვაქვს სიახლეები და მათში სკოლების ჩართულობით თუ ვიმსჯელებთ, მათ გეგმებში გამოფენებზე სიარული, როგორც ჩანს, საერთოდ არ შედის. მე კი ვიტყოდი: არა მხოლოდ სპეციფიკურ გამოფენებზე, გალაკტიონის ხელნაწერი არქივი იქნება ეს თუ 1832 წლის აჯანყება, – საზოგადოდ, გამოფენებზე სიარული, თუნდაც ეს თანამედროვე მხატვრებისა იყოს, ასევე კინოჩვენებებზე დასწრება აუცილებელია, რათა ბავშვი მიეჩვიოს კულტურულ ღონისძიებებზე სიარულს. ლიტერატურის მუზეუმში ბევრი ახალგაზრდა დადის, მათ უამრავ საინტერესო პროგრამას ვთავაზობთ, მაგრამ ეს არის ძალიან მცირე ნაწილი თბილისელი ახალგაზრდებისა. მე ვხედავ ერთსა და იმავე სახეებს, რომლებმაც ან თვითონ იპოვეს, ანდა მშობელმა თუ მასწავლებელმა გაუხსნათ გზა გალერეებისკენ. ასეთივე მდგომარეობაა კინოსა თუ თეატრთან მიმართებით. პედაგოგს მიაჩნია, რომ მუზეუმში სიარული არ არის სავალდებულო; აქედან გამომდინარეობს ის გაუნათლებლობა, რაც დამახასიათებელია დღევანდელი ახალგაზრდებისთვის.

– კიდევ რას სთავაზობს ლიტერატურის მუზეუმი მოსწავლეებს და მათ პედაგოგებს?

– ჩვენთან მუდმივმოქმედი გამოფენა არ არის, მაგრამ თემატურ გამოფენებთან ერთად ლიტერატურის ინსტიტუტი გამუდმებით სთავაზობს საზოგადოებას ლიტერატურულ შეხვედრებს და კითხვებს. პროზის კითხვას პირადად მე დიდ პროპაგანდას ვუწევ. საქართველოში პოეზიის კითხვა იყო მხოლოდ მიღებული, მაშინ როდესაც ძალიან საინტერესოა იმის მოსმენა, როგორ კითხულობს მწერალი საკუთარ ტექტს. მოსწავლეებისა და მათი პედაგოგებისთვის არც ასეთ ღონისძიებაზე დასწრება იქნებოდა ცუდი – თანამედროვე ავტორებს გაეცნობოდნენ. ასევე ხშირად ვმართავთ კინოჩვენებებს. ამ ცოტა ხნის წინ ლიტერატურის მუზეუმმა კავკასიური ფილმების ფესტივალს უმასპინძლა. მე ის მაწუხებს, რომ ამ ღონისძიებებზე ახალგაზრდები არ დადიან, თორემ დარბაზი მუდამ სავსეა, მაშინ როცა სასურველია, მაღალი კლასის მოსწავლეებმა უკვე ლიტერატურულ შეხვედრებზეც იარონ და კინოჩვენებებზეც. მაგრამ ჩვენთან რატომღაც ითვლება, რომ სკოლის მოსწავლეები ბავშვები არიან და არ სჭირდებათ სერიოზული ფილმი. ამგვარი დამოკიდებულება გრძელდება უმაღლეს სასწავლებელშიც, სადაც ლექტორი ბრძენია, ხოლო სტუდენტი – მხოლოდ ინფორმაციის მიმღები, მაშინ როცა მოსწავლეები მაღალ კლასებში უკვე უნდა სწავლობდნენ შეკითხვის დასმას, აზრის გამოთქმას და ეს არ ნიშნავს თავხედობას, ეს კოლეგიალური დამოკიდებულების გამოხატულებაა. სტუდენტებს ვთავაზობ ხოლმე, შენობით მომართონ – ეს მათ პედაგოგის თანასწორად აგრძნობინებს თავს. სტუდენტს არა აქვს ისეთი განათლება, როგორიც პედაგოგს, მაგრამ აზრის გამოთქმაში ის თანასწორია, თავხედობა კი ორივე ფორმით შეიძლება გამოხატოს ადამიანმა, თქვენობითითაც და შენობითითაც. გარდა ამისა, მიმართვის შენობითი ფორმა სტუდენტს აგრძნობინებს, რომ მისი მოწაფეობა დამთავრდა და იგი ცხოვრების ახალ საფეხურზე გადავიდა. სამწუხაროდ, ეს განსხვავება სკოლის მოსწავლესა და სტუდენტს შორის ჩვენთან არ არის.

– კერძოდ, სად “სცოდავენ”დღევანდელი ახალგაზრდები?

– სტუდენტებს, ილიას უნივერსიტეტში იქნება თუ სამხატვრო აკადემიაში, ვხედავ, რომ აქვთ სურვილი, მონდომება, მაგრამ სკოლაში არავითარი უნარ-ჩვევები არ მიუღიათ, მაგალითად, როგორ ჩაიწერონ სწორად დავალება, ანდა მთელი კვირის განმავლობაში წაიკითხონ 20-30 გვერდი და მისი მოკლე შინაარსის გადმოცემა შეძლონ. სტუდენტებისთვის ამის სწავლება უკვე დაგვიანებულია. მე ვასწავლი მე-20 საუკუნის ისტორიას და როდესაც რუკაზე რამეს ვაჩვენებ, ეს ისეთივე უცხოა მათთვის, როგორც ჩემთვის – კომპიუტერის შიგა სქემა. ეს იმიტომ, რომ მათ არ უსწავლიათ სკოლაში მსოფლიოს რუკა, არ იციან ქალაქის გეგმის წაკითხვა. ექსპერიმენტი რომ ჩავატაროთ, გავიდეთ ქუჩაში და ვთხოვოთ გამვლელებს, თბილისის გეგმაზე გვაჩვენონ ლესელიძის ქუჩა, 90% ამას ვერ შეძლებს. ეს სამარცხვინოა. როდესაც სტუდენტებს რუკაზე ვუხსნი, როგორი იყო ევროპა I მსოფლიო ომამდე, აბსოლუტურად ვერ გრძნობენ განსხვავებას. როგორ ავუხსნა მათ, როგორ შეიცვალა სამყარო, თუკი ამ რუკაზე ვერაფერს ხედავენ? პირდაპირ მშურს, უცხოეთში როგორ იციან ბავშვებმა არა მხოლოდ რუკა, არამედ მცენარეების, ცხოველებისა ა ფრინველების სახელებიც, რაც ქართველმა ბავშვებმა ასევე არ იციან.

უმაღლესი სასწავლებელი ბევრ რამეს ვეღარ შეცვლის. მე არ მაქვს საშუალება, ერთ სემესტრში ვასწავლო ტექსტის მთავარი შინაარსის გადმოცემა. ამაში მარტო სკოლა არ არის დამნაშავე – საბავშვო სატელევიზიო შოუები, სადაც ბავშვებმა რაც შეიძლება სწრაფად უნდა უპასუხონ კითხვებს, მხოლოდ ზეპირი ცოდნის მავნე პროპაგანდას წარმოადგენს. მოზარდებს არც სკოლაში და არც უმაღლეს სასწავლებელში არავინ ასწავლის დაფიქრებას და ანალიზს. ამ ზედაპირულობის საბოლოო შედეგი ის არის, რომ, როგორც მე ვაკვირდები, სტუდენტების უმრავლესობა მოტივირებულია, რამენაირად გაძვრეს ამ ცხოვრებაში, მიიღოს ქულები და არა ცოდნა. შესაძლოა ვინმემ მითხრას, მუდამ ასე იყოო. მუდამ ასე არ ყოფილა. ამ ტიპის აფერისტები ბოლო ხანს ჩამოყალიბდნენ და ეს საკვირველია, რადგან დღეს დიპლომს გაცილებით ნაკლები მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე წინათ; დღეს მართლაც მოეთხოვება ადამიანს რაღაცის ცოდნა, ამიტომ არ მესმის, რატომ არის ეს თაობა მომართული გაძვრომაზე, ცხოვრების მორგებაზე. ხშირად მესმის, თითქოს ახალმა თაობამ კარგად იცის კომპიუტერისა და ინტერნეტის მოხმარება. ამის საპირისპიროდ ვიტყოდი, რომ მე უკეთესად შემიძლია ინტერნეტში ძიება, ვიდრე მათ უმრავლესობას. იმისთვის, რომ საჭირო ინფორმაცია იპოვო, ლოგიკური აზროვნებაა საჭირო, ინტერნეტში ყველაფერი ხელისგულზე არ დევს. მათ კი არც მოთმინება აქვთ საიმისო და არც ცოდნა, რომ, თუ რამე პირველსავე საძიებელ სიტყვაზე ვერ იპოვეს, სასურველ შედეგამდე სხვაგვარად მივიდნენ.

– განათლების ზედაპირულობას შრომის ბაზარიც ხომ არ განაპირობებს?

– შრომის ბაზრის განუვითარებლობა ბევრ რამეს განაპირობებს ქართულ სინამდვილეში, მაგრამ ქართველებს მენტალურად უჭირთ, იყვნენ მობილურები, ერთი ადგილიდან მეორეზე გადავიდნენ, შეიცვალონ საცხოვრებელი ადგილები და სამსახურები, ანდა მიღებული განათლება რაიმე პროფესიას მოარგონ. ამაშიც ზოგადი განათლების უქონლობა უშლით ხელს. მაგალითად, საბჭოთა დროს ერთადერთი უმაღლესი სასწავლებელი, რომელიც მსახიობებს ამზადებდა, იყო თეატრალური ინსტიტუტი, სადაც ძალიან რთული კონკურსის შედეგად ხდებოდა ჩარიცხვა. დღეს ამ პროფესიის ხალხს უამრავი სასწავლებელი ამზადებს. რასაკვირველია, ამდენი მსახიობი საჭირო არ არის, მაგრამ გვყავს უამრავი ახალგაზრდა, რომელთაც სხვა განათლება არ გააჩნიათ და სხვა პროფესიას არ იძენენ, იმიტომ რომ მსახიობის დიპლომი აქვთ და მათ ამბიციას დაკმაყოფილება სჭირდება. ასეა ბევრ სხვა სახელოვნებო დაგრში – მხატვრები, რეჟისორები, თეატრის რეჟისორები, სადაც ვითომდა ამ დარგის სპეციალისტების რედუცირება ხდება. ამის პარალელურად კი ქვეყანაში არავითარი ყურადღება არ ექცევა ახალი პედაგოგიური კადრების მომზადებას. ჩვენს პედაგოგთა რიგები ძალიან დაბერდა და ერთ დღესაც ეს კრიზისში გადაიზრდება. ვგულისხმობ არა მაინცდამაინც პედაგოგის დიპლომის მქონე ადამიანებს, არამედ ამა თუ იმ დარგის სპეციალისტებსაც, რომელთაც სურთ, ასწავლონ სკოლაში. ერთია, რომ არ გვყავს პროფესიონალები და მეორე, რომ განათლების სამინისტრო არც არაფერს აკეთებს მათ მოსამზადებლად, რაც ერთ მშვენიერ დღეს სერიოზულ პრობლემას შექმნის.

საქართველოსთვის, საერთოდ, დამახასიათებელია ჰუმანიტარული საგნებისკენ დიდი გადახრა, მაგრამ ქვეყანას თუ უნდა, წარმატებული იყოს, ახალგაზრდებმა ბაზისური ცოდნა მაინც უნდა მიიღონ, რომ ზუსტ მეცნიერებებზე წარმოდგენა ჰქონდეთ. ამავე დროს, ჩემი ნაცნობები, რომლებმაც თავის დროზე ზუსტი მეცნიერებები შეისწავლეს, გაცილებით განათლებულები არიან, მეტი ინტერესით კითხულობენ ლიტერატურას, ნახულობენ ფილმებს თუ ეცნობიან მხატვრობას, ვიდრე ჰუმანიტარული განათლების მქონენი. ესეც ჩვენს ზედაპირულობაზე მეტყველებს – ადამიანს ეზარება სერიოზული ჩაჯდომა და შემეცნება და ჰუმანიტარული განათლების მიღება იოლი ჰგონია. ბევრი ჩემი ნაცნობი სწავლობს უცხოეთში იურიდიულ ფაკულტეტებზე და ვიცი, რამხელა ენერგია სჭირდება ამას. მიკვირს, ჩვენთან რამდენად უფრო იოლად უყურებენ ამავე ფაკულტეტზე სწავლას. იმავეს ვიტყოდი სამედიცინოზეც – რამდენად ზედაპირულია მედიცინის სწავლა საქართველოში და რა რთული და დეტალურია დასავლეთში.

– თქვენი თაობის, ანუ საბჭოთა სკოლა რით განსხვავდებოდა დღევანდელისგან?

– არც მე მისწავლია კარგ სკოლაში და მიმაჩნია, რომ უმაღლესმა სასწავლებელმაც ბევრი არაფერი მომცა. ცოდნის მიღება უმეტესად პიროვნებაზეა დამოკიდებული, სკოლა თუ უმაღლესი სასწავლებელი ბაზისს ქმნის, ხოლო იმისთვის, რომ სტანდარტიზაცია არ მოხდეს, ზოგჯერ სისტემის საპირისპიროდ ცურვაც არის საჭირო. მიმაჩნია, რომ იმდენი თარიღი, ჩვენ რომ გვაზეპირებინებდნენ, შესაძლოა არ იცოდე, მაგრამ უნდა შეგეძლოს ანალიტიკური აზროვნება და მოვლენების ერთმანეთთან დაკავშირება. მეც ვამბობდი სკოლაში, ამდენი გეომეტრია რა საჭიროა-მეთქი, მაგრამ ლოგიკას და აზროვნებას მოზარდს სწორედ ზუსტი მეცნიერებები ასწავლის, ხოლო ლექსის დაზეპირება სულ არ არის საჭირო იმისთვის, რომ ლიტერატურა იცოდე. ჩემი დროის სკოლა იყო საბჭოთა სკოლა, რომელსაც უამრავი ნაკლი ჰქონდა, მაგრამ შეიცვალა კი ის? დღეს ქართული სკოლა აღარ არის იდეოლოგიზებული, მაგრამ ტიპობრივად ის არ შეცვლილა. მე არ ვარ ძველის იდეალიზების მოყვარული, როგორც მაშინ ვხედავდი პრობლემას, ვხედავ დღესაც. თუ ახალი თაობის პედაგოგები არ მოვიდნენ სკოლაში, ახალი სკოლა ვერ შეიქმნება. უცხოეთში განათლების მიღება საკმარისი არ არის იმისთვის, რომ თაობამ ახლებურად აზროვნება დაიწყოს. პროგრესულად მოაზროვნე ადამიანები ყოველთვის იყვნენ, დღეს კი ვხედავ, რომ, ფაქტობრივად, ახალგაზრდებში ხდება ძველი თაობის აზროვნების რეპროდუქცია. ჩვენი ისტორიის საბჭოთა პერიოდების შესწავლა იმითაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ადამიანებმა დაინახონ, რა იყო მიუღებელი იმ დროში, მათ შორის – ის კარიერისტული მისწრაფებები და ზედაპირულობა, რაც დღევანდელ თაობასაც ახასიათებს.

ესაუბრა ბელა ჩეკურიშვილი

შაბათი ახლოვდებოდა…

მიერ
admin
-
0
გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”

ისააკ ბაშევიჩ ზინგერი დილაობით წერდა ხოლმე. შუადღისას სასეირნოდ ბროდვეიზე გადიოდა. გამზირზე სადმე ვეგეტარიანულ კერძს  მიირთმევდა და მერე ჩიტებს აჭმევდა. ჯიბით საბანკო წიგნაკს და ათასობით დოლარს ატარებდა – ვინ  იცის, ნიუ იორკიდან გაქცევა დამჭირდესო. სჯეროდა, რომ “ეს” შეიძლებოდა კიდევ ერთხელ მომხდარიყო.

ზინგერი პოლონეთში, ვარშავის მახლობელ სოფელ რაძიმინში, დაიბადა  1904 წელს. აღმერთებდა  ძმას,  მწერალ ისრაელ ჯოშუა ზინგერს; მის კვალს გაჰყვა და მწერლობას მიჰყო ხელი. ისააკ ზინგერი ჰიტლერულ რეჟიმს გამოექცა და 1935 წელს ამერიკაში ჩავიდა. ჯიბეში  ერთი  პენიც  კი  არ ჰქონდა  და  ერთადერთი  ინგლისური ფრაზა იცოდა. ამერიკაში  თავისი ძმის მოულოდნელმა სიკვდილმა და,  საერთოდ, ევროპაში  თავისი სამყაროს  განადგურებამ  მძიმე დაღი დაასვა. შვიდი წლის განმავლობაში  არაფერი დაუწერია, მაგრამ მერე ისევ  დაიწყო წერა… და თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე ნაყოფიერი მწერალი გახდა. მისი მისიაა: უკვდავყოს ებრაელთა  სამყარო.

ზინგერი ამბობდა, ორ კერპს  ვემსახურებიო – ლიტერატურასა და სიყვარულს, თუმცა ესეც მისი სიტყვებია: “ღვთის რწმენის მოთხოვნილება ისეთივე ძლიერია, როგორც სექსის  მოთხოვნილება”.

კრიტიკოსები “ებრაელ შეჰერეზადას” ეძახდნენ. ყოველკვირეულ გაზეთ “ფორვარდის” ყოველ ნომერში ერთი-ორ მოთხრობას ან ფრაგმენტს ბეჭდავდა 40 წლის განმავლობაში.  გამოქვეყნებული აქვს 45 ტომი  – მოთხრობები,  რომანები,  საბავშვო  ზღაპრები, პიესები, მემუარები. შვედეთის აკადემიამ ნობელის პრემია 1978 წელს მიანიჭა.
 
როდესაც უკანასკნელად აძლევდა ინტერვიუს, ზინგერი თავის ბინაში იჯდა, ბროდვეიზე, ფანჯრიდან შემოსული ნაცრისფერი შუქის ჩარჩოში მზე ჩადიოდა, შაბათი ახლოვდებოდა.

– თქვენს მოთხრობებსა  და ინტერვიუებში ჩანს, რომ გწამთ: ადამიანებში ცოცხლობს თავისუფალი ნება, თუმცა…
– მწამს, რომ ადამიანებში არსებობს თავისუფალი ნება. მეტსაც გეტყვით: ისიც კი მწამს, რომ  ცხოველებშიც არსებობს უმაღლესი აზრი ან თავისუფალი ნება.

– თუმცა   ისიც ცნობილია, რომ  სულებისა და  დემონების არსებობაც გწამთ. თქვენს ნამუშევრებში ჭინკები ღუპავენ ადამიანებს:  მათ  წინააღმდეგ  მათივე  ვნებებს იყენებენ  – სექსს, სიყვარულს, ფულს და ღვთის შეცნობის  ვნებასაც კი.

– ვიტყოდი, რომ მწამს თავისუფალი ნება და ამავე დროს, მწამს ბედისწერა. ეს თითქოს შეუსაბამობას ჰგავს, მაგრამ ასე არ არის. სხვა სიტყვებით რომ  ვთქვათ,  არაფერი – არც ჩვენი ვნებები და არც სხვა რამ – ჩვენ არ შეგვიქმნია. ყველაფერი უფრო მაღალმა ძალებმა შექმნეს.  ამავე დროს, არჩევანის  გაკეთებაც შეგვიძლია; ჩვენ უნდა  არჩევანი გავაკეთოთ  სიკეთესა  და ბოროტებას შორის. ასე რომ  არ იყოს, ვერ  ვიარსებებდით.

– ერთ ინტერვიუში ბრძანეთ,  რომ თავისუფალი ნება უფლის მიერ ჩვენთვის ნაბოძები ერთ-ერთი უდიდესი წყალობაა, მაგრამ ჩვენ ვერ  ვიყენებთ. როგორ უნდა გამოვიყენოთ ეს წყალობა?

– მოგახსენებთ. ჩვენ უნდა შევძლოთ გადაწყვეტილებების მიღება და  შესრულება, ბოლომდე მიყოლა. არ კმარა გადაწყვეტილებების  მიღება. მთავარია  მათი ბოლომდე მიყოლა. ათი მცნება იყო ერთგვარი  გადაწყვეტილება, რომელიც მიიღეს  მოსემ  და  სხვა ებრაელებმა. ჩვენ ვერ  შევასრულეთ ეს მცნებები. ხშირად სრულიად საპირისპიროდ ვიქცეოდით. ათი მცნება ძალიან კარგი მაგალითია იმისა, თუ  რა შეუძლია გადაწყვეტილების მიღებას, თუკი სიტყვას არ გავტეხთ და ნამდვილად ბოლომდე მივყვებით.

– წაკითხული მაქვს, რომ  პატარა ექსპერიმენტებს  ატარებთ საკუთარ თავზე  გადაწყვეტილების მიღებისას: დღეს  იჯდებით და იმუშავებთ სამი საათის  განმავლობაში.  დროს არ დაკარგავთ გუშინდელი გაზეთების კითხვაზე ან ფანჯარაში საათობით ცქერაზე, ან ტელეფონით მუსაიფზე.

 
– გადაწყვეტილებები ძალზე მნიშვნელოვანია. თუ  შეგიძლიათ მათი შუსრულება, ეს ძალას გმატებთ. თუ  არ შეგიძლიათ, მხოლოდ ამას  გეტყვით: “კიდევ სცადეთ”.  ჩვენ  არ შეგვიძლია  მოდუნება. არ შეგვიძლია  ცდაზე ხელის  აღება. ისევ  და ისევ  უნდა  ვცადოთ. თავისთავად ის ფაქტი, რომ თქვენ აქ მობრძანდით და მელაპარაკებით, რომ ჟურნალისტი ხართ, რომ სამუშაო გაქვთ, ნიშნავს, თქვენ აღასრულეთ რაღაც გადაწყვეტილებები. საქმე ბოლომდე რომ  არ მიგეყვანათ და დინებაზე  მიგეშვათ, სადმე თავშესაფარში ან კაცმა არ იცის, სად  იქნებოდით. ეს ასეა თქვენთან თუ  ნებისმიერ სხვა ადამიანთან დაკავშირებით, ვინც არ უნდა  იყოს იგი; თუ  ჩვენ არ ვასრულებთ გადაწყვეტილებებს, თუ არ შეგვიძლია მათი შესრულება, მაშინ ჩვენი საქმე წასულია.

– თქვენ ნათქვამი გაქვთ, რომ ლიტერატურა, პირველ ყოვლისა, გასართობი უნდა იყოს, სხვაგვარად  ვინ წაიკითხავს?

– რასაკვირველია.  ის მწერლები, მკითხველის კისერზე ჩამოკიდებულები რომ  ქვითინებენ და  სხვა არაფრის მაქნისი არიან, ნაკლებ ინფორმაციასაც იძლევიან, და ნაკლებადაც ართობენ საზოგადოებას. ასე რომ,  ამის გამო მათ ყოველგვარ ექსპერიმენტს ჩალის ფასი ედება.

– მაგრამ,  ნება მიბოძეთ, გკითხოთ: ნათქვამი გაქვთ, რომ ლიტერატურას პრაგმატული ღირებულება აქვს. რა არის ლიტერატურის პრაგმატული ღირებულება?

– მოგახსენებთ. ინფორმაცია პრაგმატულია თავისთავად. როცა რომანს კითხულობ, საფუძვლიანად ეცნობი ქვეყანას ან გარკვეულ გარემოს, ეს უკვე განათლებას სძენს მკითხველს. და, თუ, ამავე დროს,  თქვენი  სულიც ხალისობს და ერთობა,  ესე იგი მწერალმა ნამდვილად მიაღწია მიზანს.

– მაგრამ ეს პრაგმატული ღირებულება, თქვენ რომ ახსენეთ, უფრო მიწიერია, ვიდრე  მე ველოდი. სადღაც  გულის სიღრმეში ხომ არ გეიმედებათ, რომ თქვენი ნამუშევარი როგორღაც თვალს აგვიხელს ან გულს  გაგვიხსნის?

– პირადად მე,  როცა ვჯდები და  წერას  ვიწყებ, ვერ  ვიტყვი, რაღაც ისეთი უნდა დავწერო, რომ გული და გონება გაგიხსნათ  და უკეთესი ადამიანები გაგხადოთ-მეთქი. მაგრამ ასობით წერილის, ადამიანებთან საუბრებისა და შეხვედრების მეშვეობით ვიცი, რომ ჩემმა ნამუშევრებმა რაღაც მაინც გააკეთეს. იმ სიყვარულით სავსე ყველა წერილს, რომლებიც მიმიღია,  გარკვეული მნიშვნელობა აქვს. მწერენ, რა კარგია, ნობელის პრემია  რომ  მიიღეთ,  კიდევ მეტი პრემიები და მეტი სიკეთე გეკუთვნითო. ეს ადამიანები ისე მემადლიერებიან, რომ ვხედავ – მათთვის რაღაც გამიკეთებია. რაკიღა ამას საგანგებოდ არ ვაკეთებ, ესე იგი ამ საქმეში ფარული განზრახვაა. იმიტომ, რომ მჯერა რაღაც დიდისა, რაზეც აქამდე არ გვილაპარაკია – მჯერა, რომ  ყველაფრის უკან ღმერთი დგას.

– ყველაფრის უკან ღმერთი დგას?

– ისაა ყველაფრის უკან. მის საწინააღმდეგო რამეს რომ  ვაკეთებთ,  მაშინაც კი იქ არის. სულერთია, რას  ვაკეთებ. მამასავით, რომელიც ხედავს, რომ  მისი  შვილები ბევრ  სისულელეს, სიგლახეს სჩადიან. უჯავრდება, სჯის. ამავე დროს ეს მისი შვილები არიან. მე მჯერა, ამგვარი ღვთიური სიძლიერისა. ასე რომ, მთლიანად არაფერი იკარგება, რადგან მამა კვლავ თვალყურს ადევნებს თავის შვილებს, სულერთია, რას  აკეთებენ ისინი.

– ნათქვამი გაქვთ, რელიგიას რომ  ვქმნიდე, ეს პროტესტის რელიგია იქნებოდაო.

– მოგახსენებთ, რას  ვგულისხმობ: ადამიანური ბუნება და, საზოგადოდ ბუნება, არ გვაჩვენებს, არ გვიცხადებს რომელიმე გზას ან იდეას იმისა, რაც უნდა გავაკეთოთ;  ყველაფერი, რასაც ვაკეთებთ, ჩვენი ვარაუდებია. ჩვენ იძულებული ვართ, ვივარაუდოთ საგნები თუ მოვლენები, არადა რეალურად ეს არ შეგვიძლია. სინამდვილეში ჩვენი ზნეობრიობა აგებულია იმის  კეთებაზე, რაც ბუნებას ეწინააღმდეგება. ბუნებამ უნდა გიკარნახოს, რომ ლამაზ  ქალს დანახვისთანავე უნდა  დაეუფლო, მაგრამ  რაღაც, უფრო მაღალი  გეუბნება, რომ ამგვარი საქციელით დაანგრევ  საზოგადოებას, თავსაც  დაიღუპავ, შვილებსაც და მომდევნო თაობებსაც  დაღუპავ. ასე რომ,  ჩვენ არ შეგვიძლია გამუდმებით ქათინაურებით ვამკოთ ყოვლისშემძლე, ვილოცოთ მასზე და ვუძახოთ:  “რა კარგი ხარ”.  ჩვენ პროტესტის გრძნობა  გვაქვს… რატომ შეიქმნა ეს “ღვთიური სამსჯავრო” ჩვენს სატანჯველად! ვფიქრობ, მავანს შეუძლია თაყვანს სცემდეს ღმერთს, თაყვანს სცემდეს მის სიბრძნეს, მაგრამ, ამავე დროს, აპროტესტებ- დეს მის ეგრეთ წოდებულ ნეიტრალიტეტს. არ მგონია, რომ რელიგია ამის წინააღმდეგი იყოს. დიდი სულიერი წინამძღოლებიც თავისებური პროტესტანტები იყვნენ. შესაქმე პროტესტის წიგნია. ასეთია ბევრი დიდი წიგნი  და დიდი აღმოჩენა.

– შევნიშნე, რომ ნათქვამი გაქვთ: “კაცი საწამებლად დაიბადა. შანსი რომ მიეცეს, კლდეებზე დაანთხევს ტვინს”.

– რასაკვირველია.

– რატომ ვირჩევთ ტანჯვას?

– იმიტომ, რომ  ერთ წუთში  გიყვართ; მეორე  წუთში  გძულთ. ერთ წუთში  დახმარება  გინდა;  მეორე  წუთში  – მოსპობა.  ჩვენ წყევლასავით თან გვდევს ემოციები, რომლებიც ანადგურებს ჩვენს ცხოვრებას. ამ ემოციების გამო მოსვენება არ არის. ჰუმანურობის, ცივილიზაციის მსახურებისთვის  ემოციებზე  უფრო ძლიერი უნდა იყო და  ეს ბრძოლა ისე  ძნელია, ისე  საშინელი, რომ  ვერასდროს ვთავისუფლდებით, მაგრამ ეს უნდა გავიაროთ.

– ხომ არ გგონიათ, რომ  საკუთარი  ემოციების დაპყრობით რომანტიკული სიყვარულის დაკარგვის საფრთხის წინაშე ვდგავართ?

– ჩვენ ყველაფრის დაკარგვა გვემუქრება. გვემუქრება ჩვენი სიყვარულის, საწოლის, ბინის, სახლების დაკარგვა.  თავისთავად სიცოცხლე თავიდან ბოლომდე ერთი დიდი რისკია…

– თქვენს ნამუშევრებში იშვიათადაა პირდაპირ ნახსენები მსხვერპლშეწირვა, რატომ?

– ჩემს წიგნში “მტრები, სიყვარულის ამბავი”  ამას ხშირად ვახსენებ.  საქმე ისაა, რომ, ჩემი აზრით, საერთოდ ადამიანების ისტორია ერთი დიდი მსხვერპლშეწირვაა. ამას მხოლოდ ებრაელთა ისტორიაზე არ ვამბობ. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ადამიანების ისტორია მათი მსხ- ვერპლად შეწირვის ისტორიაა. სულერთია, ვის  ხოცავენ – რუსებს, ებრაელებს, არაბებს თუ სხვებს, ეს ერთი დიდი მსხვერპლშეწირვაა. აი,  რას  დავამსგავსეთ ცხოვრება მხოლოდ იმიტომ, რომ  უკეთესი ვერაფერი ავარჩიეთ და პირობა  გავტეხეთ. ჩვენ არ ვიქცევით საკუთარი არჩევანის შესაბამისად.

– საკუთარი არჩევანის შესაბამისად არ ვიქცევით?

– ჩვენ არ ვირჩევთ სწორ გზას; და, თუ  სწორ გზას ამოვირჩევთ, აღარ  ვიქცევით არჩევანის შესაბამისად.

ხომ არ დავიღალეთ?..

მიერ
admin
-
0

“ყველაფრით დაღლილს, სანატრელად სიკვდილი დამრჩა…” არა, მე არც დავღლილვარ და ჯერ არც სიკვდილს ვაპირებ, უბრალოდ, მომწონს შექსპირი და მისი სონეტები. თანაც აპრილში მისი დაბადების დღეა. დაღლა რა მოსატანია. ჯერ კიდევ ცნობილმა რომაელმა ღვთისმსახურმა და ალქიმიკოსმა ალბერ მაგნუსმა, უფრო ალბერ დიდის სახელით რომ ვიცნობთ, “ალქიმიის დიდ წიგნში” წარმატების მისაღწევად შვიდი რჩევა მოგვცა. უფრო სწორად, ოქროს მაძიებელ ალქიმიკოსებს მისცა, მაგრამ, თუ დავუკვირდებით, ამ რჩევების უმეტესობა ნებისმიერი პროფესიის ადამიანს გამოადგება:

1. ზედმეტი ყბედობით საფრთხეში აგდებ არა მხოლოდ საკუთარ თავს, არამედ საერთო საქმესაც.

2. სამუშაო ადგილი ყურადღებით შეარჩიე. ეცადე, იყოს არცთუ თვალში საცემი სხვისთვის და მოხერხებული შენთვის.

3. დაიწყე საქმე დროულად და დროულადვე დაასრულე; არ აჩქარდე, მაგრამ არც ზანტად იმოქმედო, თორემ წააგებ.

4. იყავი მომთმენი! მოთმინების გარეშე არაფერი გამოდის. მონდომებით დაიწყე და დაასრულე შენი საქმე. დასვენების სურვილი დამარცხების პირველი ნიშანია.

5. იცოდე შენი საქმე. უცოდინრობას სიკვდილი მოსდევს.

6. ყურადღებით შეარჩიე სამუშაო მასალა და შეამოწმე მისი სისუფთავე, რათა თავიდან აიცილო მიღებული პროდუქტის დაბინძურება.

7. მუდამ გჯეროდეს საკუთარი თავის და გაიმარჯვებ!
ვინც ჩემს წერილებს კითხულობს, შეამჩნევდა, რომ ალქიმიკოსების ნააზრევს ხშირად ვიშველიებ. მართალია, გეორგ შტალმა მათ სულ თაღლითები ეძახა, მაგრამ ზოგიერთმა მათგანმა მნიშვნელოვანი აღმოჩენები შემატა ქემეიას, უკაცრავად – ალქიმიას, ოჰ, კვლავ ბოდიშს ვიხდი – ქიმიას, და მე მათდამი სიმპათიით ვარ განწყობილი.

კვლავ ალბერ დიდის რჩევებს დავუბრუნდეთ. არ დაიღალოთ, – გვეუბნება ის მეოთხე პუნქტში, – დასვენების სურვილი დამარცხების პირველი ნიშანიაო. რომ არ დავიღალოთ, ენერგია გვჭირდება. ჩვენ კი არა, თვით მოლეკულებსაც კი სჭირდებათ ენერგია, რომ ქიმიური რეაქცია დაიწყოს. აი, მაგალითად, რატომ არ ხდება რეაქცია ოთახის ტემპერატურაზე აირად წყალბადსა და ჟანგბადს შორის? ან, მოდი, ასე ვიკითხოთ: ჩვენ ირგვლივ მრავლადაა წვადი ნივთები, ქაღალდი, ტანსაცმელი… ისინი მუდმივად ჟანგბადის არეში არიან, მუდმივად ხდება მოლეკულების დაჯახება, მაგრამ წვა (ქიმიური რეაქცია) არ მიმდინარეობს.

ნივთიერებათა ნაწილაკების ყოველი შეჯახება ქიმიურ რეაქციას არ იწვევს. ნივთიერებები, რომლებიც მხოლოდ ჟანგბადთან კი არ ურთიერთქმედებენ ადვილად, არამედ, საერთოდ, ადვილად ახორციელებენ ქიმიურ გარდაქმნებს, რეაქციის შედეგად სითბოს გამოყოფენ.

სხვადასხვა ნივთიერების ურთიერთქმედების შედეგად სითბოს გამოყოფა ადასტურებს, რომ ჯერ კიდევ რეაქციის დაწყებამდე ეს ნივთიერებები ფარული ფორმით ფლობენ განსაზღვრულ ენერგიას. ენერგიის ეს ფარული ფორმა თავისუფლდება ქიმიური პროცესის დროს და მას ნივთიერების შინაგანი ენერგია ეწოდება.

ენერგიის მუდმივობის კანონიდან გამომდინარე, ქიმიური რეაქციების დროს ენერგია ერთი ფორმიდან მეორეში გადადის. ნივთიერების შინაგანი ენერგია სითბურ, ელექტრულ ან მექანიკურ ენერგიად გარდაიქმნება. შედეგად ეგზოთერმულ რეაქციებს ვიღებთ.

მაშ, ქიმიური რეაქცია როდისღა ხდება? მხოლოდ მაშინ, როდესაც რეაქციისთვის საჭირო ენერგიის მქონე ნაწილაკები ერთმანეთს ეჯახება. თუ ჯამური მოლეკულების კინეტიკური ენერგია საკმარისი აღმოჩნდა ძველი ბმების გასაწყვეტად, მოხდება ატომთა გადაჯგუფება და წარმოიქმნება ახალი ნივთიერება. ე.ი. აქტიური მოლეკულები გვჭირდება, მაგრამ როგორ გავააქტიუროთ ისინი?

ტემპერატურის გაზრდით მოლეკულებს დამატებითი ენერგია გადაეცემა, შედეგად აქტიური მოლეკულების რიცხვი გაიზრდება, მათი ეფექტური შეჯახება კი ახალი პროდუქტის წარმოქმნას გამოიწვევს.

მოდი, სახელდახელოდ ჩავატაროთ ორი ცდა. ორ სინჯარაში განზავებული მარილმჟავას ხსნარი ჩავასხათ. პირველს დავამატოთ ინდიკატორი მეთილნარინჯი და თეთრი ფერის მაგნიუმის (II) ოქსიდი. რეაქციის შედეგად წითელი ხსნარი ღია ნარინჯისფერი გახდება, რაც იმას დაადასტურებს, რომ რეაქცია მოხდა და ხსნარში მჟავა უკვე აღარ არის. მეორე სინჯარას ფუძე ოქსიდი – სპილენძის (II) ოქსიდი დავამატოთ. სპილენძი, მაგნიუმივით, ორვალენტიანი მეტალია, მაგრამ მისი ოქსიდი მარილმჟავასთან მხოლოდ გაცხელებით ურთიერთქმედებს.

რისი ბრალია ეს?

სვანტე არენიუსმა ჩამოაყალიბა თეორია, რომლის თანახმადაც, რეაქციაში მხოლოდ საკმარისი ენერგიის მქონე აქტიური ნაწილაკები შედიან. ენერგიის იმ რაოდენობას, რომელიც უნდა ჰქონდეს მოლეკულებს ახალი ნივთიერების წარმოსაქმნელად, აქტივაციის ენერგია ეწოდება (Eაქტ; კჯ/მოლი). ტემპერატურის მომატებისას აქტიურ მოლეკულათა რიცხვი იზრდება, იზრდება რეაქციის სიჩქარეც. ვანტ-ჰოფმა დაადგინა, რომ ჰომოგენური რეაქციებისთვის ტემპერატურის 100C-ით მომატებისას რეაქციის სიჩქარე 2-4-ჯერ იზრდება. მათემატიკურად ვანტ-ჰოფის წესი ასე გამოისახება:

 
 
ვანტ-ჰოფის წესი მხოლოდ რეაქციის სიჩქარეზე ტემპერატურის გავლენის საორიენტაციოდ გამოიყენება.

ორგანიზმებს, მათ შორის – ადამიანსაც, აქვთ ენერგიის მარაგი. როგორ? ორგანიზმებში ენერგიის უნივერსალური წყარო ადენოზინტრიფოსფორმჟავაა (ATP), რომელიც თავისუფალ, ბიოლოგიურად აქტიურ ნუკლეოტიდს წარმოადგენს. ATP-დან ფოსფატური ჯგუფების მოხლეჩისას ხდება ენერგიის გამოთავისუფლება, რის ხარჯზეც სხვადასხვა სასიცოცხლო პროცესი მიმდინარეობს. აი, თუნდაც ახლა – ამ წერილს მხოლოდ ATP-ის დახმარებით ვწერ.

ამ ნუკლეოტიდის სინთეზში, თავის მხრივ, მარტივი ნახშირწყალი გლუკოზა მონაწილეობს. გლუკოზის მარაგი ღვიძლშია. უფრო სწორად, ღვიძლშია რთული პოლისაქარიდი გლიკოგენი, რომელსაც ცხოველურ სახამებელსაც უწოდებენ. სწორედ ეს მარაგად გადანახული გლიკოგენი იშლება გლუკოზად, რომლის ერთი მოლეკულა ძალიან გრძელ გზას გაივლის, რათა ნახშირორჟანგისა და წყლის წარმოქმნით დაიჟანგოს და უჯრედი 23 მოლეკულა ATP-ით მოამარაგოს.

ღვიძლი მხოლოდ გლუკოზით კი არ ამარაგებს სხვა ორგანოებს, არამედ პასუხისმგებლობასაც იღებს სისხლში შაქრის ნორმალური დონის შენარჩუნებაზე. თუ საღამოს 8 საათის შემდეგ არაფერს მივირთმევთ, დილით ღვიძლში გლიკოგენის მარაგი აღარ გვექნება. სწორედ ამიტომაა ასე საჭირო საუზმე. ამიტომაც გვასწავლიან, რომ უსაუზმოდ შინიდან არ უნდა გავიდეთ.

გამოდის, რომ ჩვენი “საწვავი” გლუკოზა ყოფილა. სწორედ ის გვამარაგებს ასე აუცილებელი ენერგიით (ენერგიის სინთეზში ცხიმები და ცილებიც მონაწილეობს, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ადამიანი ნახშირწყლების მიღებაზე უარს ამბობს, თუმცა ორგანიზმისთვის ასე დიდხანს ვერ გაგრძელდება).

დაღლილობა იმ საქმემაც იცის, რომლისკენაც ადამიანის სული და გული არ მიუწევს და მხოლოდ მოვალეობის გამო უწევს კეთება.

ასე იყო პარიზში, სადაც ის გადასახადების ამკრეფად მუშაობდა. ოჯახის უფროსი ვაჟი იყო და კლერკად მუშაობის ტრადიციას აგრძელებდა. თავისუფალ დროს მოიხელთებდა თუ არა, ქიმიურ ლაბორატორიაში იკეტებოდა და სასწაულებს ახდენდა. კლერკობის გამო თავი მოჰკვეთეს, დიდი ქიმიკოსობა მხოლოდ მომავალში დაუფასეს. ანტუან ლორან ლავუაზიე…

მთვარიან ღამეს ვიწრო ბილიკს კოჭლობით მიუყვება გაცრეცილქურთუკიანი გამხდარი ყმაწვილი. მაიკო ორბელიანისგან დილით მიღებულ წერილს გულში მერამდენედ იმეორებს. ხომ ხედავ შენი სახლის გარემოებასო, ვერაფრით შეცვლი მძიმე ვითარებასო, ოჯახს არ უნდა უპატრონოო?.. მას იურიდიულ სამსახურში ჩადგომას სთხოვენ, მისი სული კი მთლიანად პოეზიას დაუსაკუთრებია, მაგრამ მოვალეობის გრძნობის გამო უმეტესი დრო სხვა საქმეს უნდა დაუთმოს. ნიკოლოზ (ტატო) ბარათაშვილი…

მე ამ მხრივ ძალიან გამიმართლა – ჩემი ქიმიაც მიყვარს, ჩემი სტუდენტებიც და წერაც…

“ყველაფრით დაღლილს, სანატრელად სიკვდილი დამრჩა…” არა, ეს შექსპირის სონეტი იწყება ასე. მე არც დავღლილვარ და არც სიკვდილს ვნატრობ. მე მოძრაობას ვაგრძელებ, რადგან სანამ გზას ვხედავ, უნდა ვიარო!

პასექი ქუთაისურად

მიერ
admin
-
0

ქუთაისი უცნაური ქალაქია. ერთნი ამბობენ, “ინდუსტრიის მშენებელიო”, მეორეთ მიაჩნიათ, რომ “ქუთაისი ჩქარა და იოლად ქრება მეხსიერებიდან და შეიძლება ეს იყოს მისი ერთადერთი და უკანასკნელი ღირსება”. წლების წინ მავანს ქუთაისის სტუდენტურ ქალაქად გადაქცევა ჰქონდა განზრახული, წლების შემდეგ კი სხვებმა მას გამოსაცოცხლებლად პარლამენტი შეაშველეს.

ჩემი, საკუთარი ქუთაისი უფრო პატარაა და მშვიდი, ვიდრე სინამდვილეშია. ის რუსთაველის ქუჩით იწყება და იქ მთავრდება, სადაც სალოცავად უძველესი ქუთაისელები, ჭკვიანი და დინჯი ებრაელები იკრიბებიან – მეორე სინაგოგასთან.

ყოფილ შაუმიანის ქუჩას და მის მიმდებარე ტერიტორიას ქუთაისში დღემდე ებრაელების უბანს ეძახიან. რიონის პირას გაშენებულ ულამაზეს სახლებს შორის ორი სინაგოგა დგას, რომლებსაც მთელი ბავშვობა მორიდებით ვუვლიდი გვერდს. ძალიან მინდოდა, ერთხელ მაინც მენახა, რა ხდებოდა შენობაში, მაგრამ ქცევის წესები არ ვიცოდი და მეშინოდა, “უცხო ღმერთები” არ გამებრაზებინა, ამიტომ ვერც ერთხელ ვერ გავბედე სინაგოგის კარის შეღება.

როგორც ბევრ ქუთაისელს, მეც მყავდა ებრაელი თანაკლასელი. მიშიკო ერქვა. წყნარი, უკონფლიქტო ბიჭი იყო, ლაპარაკში ხანდახან ახსენებდა თავის შორეულ, სულ სხვა სამშობლოს და რელიგიის გაკვეთილებზე, სანამ ჩვენ ხმამაღლა გვაკითხებდნენ ლოცვებს, ისიც ჩვენთან ერთად იდგა ფეხზე, ოღონდ ჩუმად.

ყველაზე ხშირად მიშიკო გაზაფხულობით მახსენდება, პასექის ჟამს. ყოველ წელს, პასექის პერიოდში, უამრავი მაცა მოჰქონდა სკოლაში. პატარები ვიყავით და ნორმალურად არც ერთს არ გვესმოდა, რას ვზეიმობდით, მაგრამ მაცა ყველას გვიყვარდა. ჩვენი საკლასო პასექის დღეები ჩემს მეხსიერებაში ასეთია: სკოლის წინ უზარმაზარ ხეს თეთრი ყვავილები გამოუსხამს და საოცარ სურნელს აფრქვევს, ქუჩაში გაზაფხულის თბილი ამინდია, კლასი კი მხიარული ხრაშუნით ივსება. ყველა ცდილობს, მეტი მაცა შეიხვედროს, სხვანაირად წარმოუდგენელია, ბოლოს და ბოლოს, მიშიკოს არავინ აწყენინებს. კარგად ვიცით, რომ ცოტა ხანში არც ის იტყვის უარს ჩვენს შეთავაზებულ პასკაზე.

მოგვიანებით ვიღაცამ მითხრა, რომ მაცას ჭამა მართლმადიდებელი ქრისტიანისთვის ცოდვად ითვლება. არ ვიცი, ალბათ ყველამ თავად უნდა გადაწყვიტოს, რამხელა ტვირთის ზიდვა შეუძლია მის სულს. მე ვერავის საქმეში ვერ ჩავერევი. უბრალოდ, მიყვარს იმ დღეებზე ფიქრი. ბავშვობაში ხომ “ცოდვა” და “მადლი” ძალიან რთულ სიტყვებად გვეჩვენება და უფრო მარტივ დაყოფას ვამჯობინებთ, ამიტომ მხოლოდ “სიკეთე” და “ბოროტება” არსებობს და მე თუ მკითხავთ, ნაწილობრივ სწორიცაა. ჰოდა, რა შეიძლება იყოს უფრო დიდი სიკეთე, ვიდრე მეგობრის სიხარულის გაზიარება, მისი დღესასწაულის აღნიშვნა, მისი პურის გატეხვა?

რელიგიურ ნიადაგზე ატეხილ კამათში არასოდეს ვერთვები. უფრო მეტიც – მიკვირს, სხვები რომ კამათობენ. ჩემთვის ყველაფერი დღესაც ისეთივე მარტივია, როგორიც მაშინ იყო, არც ისე შორეულ ბავშვობაში. როგორც ჩანს, უფროსებს სირთულეები გვიყვარს და ხანდახან გვეთაკილება, ყველაზე სერიოზულ საკითხებს ბავშვის თვალით შევხედოთ, ვისწავლოთ ჩვენი შვილებისა და მოსწავლეებისგან სიკეთე, ურთიერთგაგება და ურთიერთობა, ვისწავლოთ სამყაროს სიყვარულით, თავდაპირველი სიმშვიდით აღქმა და აღარ მოგვინდება, ერთმანეთს გავემიჯნოთ.

ჩვენი საკლასო ტრადიცია სადღაც მეშვიდე კლასამდე გაგრძელდა, მერე კი, სხვა ქუთაისელი ებრაელებივით, მიშიკოს ოჯახიც გაემგზავრა ისრაელში. შეიძლება, ქუთაისი მართლაც სწრაფად ქრება მეხსიერებიდან, მაგრამ რატომღაც მგონია, რომ ყოველ წელს, გაზაფხულზე, მასაც ვახსენდებით კლასელები, სკოლის წინ თეთრად აყვავებული ხე, თავისი მაცა და ჩვენი პასკები.

მე კი დიდი ხნის ოცნება ავიხდინე და შაბათის ლოცვას დავესწარი, თუმცა ეს წლების შემდეგ, ქუთაისისგან შორს მოხდა. ვილნიუსის სინაგოგაში ჩემმა ამერიკელმა ჯგუფელმა, მაიკმა წამიყვანა. “ყველა რომ ადგება და შეტრიალდება, შენ შეგიძლია, არ ადგე”, – მითხრა მან. მე მაინც ავდექი. უბრალოდ, ვერ შევძელი სხვანაირად. ვუყურებდი ჩემ გარშემო მლოცველ ადამიანებს და თუმცაღა სიტყვაც არ მესმოდა, მეჩვენებოდა, რომ ყველაფერი კარგად ნაცნობი იყო ჩემთვის. მახსენდებოდა წლების წინანდელი ბავშვური რიტუალი და ვიდექი ჩუმად, როგორც ჩემი ებრაელი კლასელი სკოლაში, რელიგიის გაკვეთილებზე.

სწავლის მოტივაცია – თეორია და სტრატეგიები

მიერ
admin
-
0

აღარავინ დავობს, რომ სწავლის მოტივაცია მოსწავლის წარმატების უმთავრეს ფაქტორს წარმოადგენს. აღარც ის მოსაზრებაა საეჭვო, რომ სწორედ მასწავლებელზე და არა ცალკეულ დისციპლინაზეა დამოკიდებული მოსწავლეთა მოტივაციის ხარისხი.

რაღა თქმა უნდა, მოსწავლე სკოლაში მოტივაციის განსაზღვრული ხარისხით მიდის; მნიშვნელოვანია მისი მზაობა ამა თუ იმ კომპეტენციის დასაუფლებლად, შესასწავლი საგნის სტრუქტურა, დასახული ამოცანები და სხვა ამგვარი ფაქტორები, თუმცა უდავოა, რომ მასწავლებლის ქცევა, მისი გადმოცემის უნარი და მოსწავლეებთან არაფორმალური ურთიერთობა, პოზიტიური, შედეგზე ორიენტირებული სასწავლო გარემო გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებაში.

განათლების ფსიქოლოგები სწავლის მოტივაციის განხილვისას ორ ძირითად ფაქტორს გამოყოფენ – შინაგანსა და გარეგანს. შინაგანი მოტივაცია ამა თუ იმ საკითხის/საგნის შესწავლის სურვილიდან გამომდინარეობს. ის მოსწავლის თანდაყოლილ ინტერესებზე, კომპეტენციის ზრდისა და საკუთარი თავის სრულყოფის მოთხოვნილებაზეა დამოკიდებული. ასეთი მოსწავლის მიზანი ჯილდოსა თუ დადებითი შეფასების მიღება არ არის.

გარე ფაქტორებია, მაგალითად, უარყოფითი შეფასების ან სასჯელისთვის თავის არიდების სურვილი.

ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ მასწავლებლებმა სწორედ შინაგანი მოტივაციის გასაძლიერებლად არ უნდა დაიშურონ ძალისხმევა, თუმცა, სამწუხაროდ, ხშირად პირიქით ხდება – სწორედ გარე ფაქტორების მეშვეობით ცდილობენ აამაღლონ მოსწავლეთა წარმატების მოტივაცია.

მნიშვნელოვანია, თითოეულ მოსწავლეს სწავლაზე ორიენტირებული საზოგადოების ნაწილად ვაგრძნობინოთ თავი, შევუქმნათ ღია, პოზიტიური ატმოსფერო საკუთარი მისწრაფებებისა და მონაცემების გამოსავლენად.
ამასთან დაკავშირებით განათლების ფსიქოლოგიის სპეციალისტები გვირჩევენ, მეტი ყურადღება მივაქციოთ მოტივაციის ზოგიერთ ფაქტორს. მაგალითად:
დადებითი უკუკავშირი
დადებით უკუკავშირად შეიძლება მივიჩნიოთ ქება, წახალისება, განმავითარებელი და არა განმსაზღვრელი შეფასება, რომელიც მოსწავლის მიღწევებს გაუსვამს ხაზს და არა მარცხს. განმავითარებელი შეფასება წარმოაჩენს მათ ყველა მიღწევას, თუნდაც ნაკლებმნიშვნელოვანსა და კომპლექსურს. ყოველგვარი წარუმატებლობა თუ შეცდომა კი უნდა შეფასდეს სწავლის განუყრელ კომპონენტად და განიხილებოდეს არა ნეგატიური, არამედ დადებითი კუთხით, ანუ შეცდომების გამოსწორების საშუალებად.
შესრულებადი ამოცანების დასახვა
სპეციალისტები გვირჩევენ, მოტივაციის ასამაღლებლად მოსწავლეებს დავუსახოთ მარტივი, შესრულებადი ამოცანები; ნაბიჯ-ნაბიჯ ავუმაღლოთ ცოდნა, შევძინოთ ესა თუ ის უნარი. კომპლექსური, ძნელად შესასრულებელი, დაუძლეველი ამოცანები სწავლის მოტივაციას მხოლოდ ვნებს.
რეალისტური, მოსწავლის ინტერესებზე დაფუძნებული თემატიკა
მოსწავლის შინაგანი მოტივაციის ასამაღლებლად მნიშვნელოვნად მიიჩნევენ კიდევ ერთ ფაქტორს: სასწავლო მასალა ზედმიწევნით უნდა ასახავდეს მათ რეალურ ცხოვრებას, შერჩეული უნდა იყოს ასაკისა და ინტერესების გათვალისწინებით.
არჩევანის უფლების მინიჭება
მოტივაციის სტიმულირებისას გადამწყვეტ ფაქტორად გვევლინება მოსწავლისთვის ერთგვარი ავტონომიის მინიჭება. მას უნდა ჰქონდეს არჩევანის თავისუფლება. მაგალითად, სასურველია, მოსწავლეს მსგავსი თემატიკის ტექსტებიდან, ამოცანებიდან და სხვ. ერთ-ერთის არჩევის უფლება უფლება ჰქონდეს. ამით მას სწავლის პროცესში თანამონაწილეობისა და ჩართულობის შეგრძნებასაც გავუღვივებთ.

კუთვნილების შეგრძნების გაღვივება

ვინაიდან კუთვნილების შეგრძნება ადამიანის ფუნდამენტური მოთხოვნილებაა, ამ შეგრძნების გაღვივება მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსწავლის შინაგანი მოტივაციის ასამაღლებლად. კვლევების თანახმად, მოსწავლეები, რომლებსაც სკოლისადმი, კლასისადმი, საზოგადოდ, აკადემიური გარემოსადმი კუთვნილების შეგრძნება აქვთ, გაცილებით უკეთ ართმევენ თავს სასწავლო პროცესს. მასწავლებლები, რომლებიც უქმნიან მოსწავლეებს ღია, თავისუფალ, მყუდრო, ენთუზიაზმსა და პოზიტიურ დამოკიდებულებაზე აგებულ სასწავლო გარემოს, ამით კუთვნილების შეგრძნებასაც უღვივებენ მათ.
მხარდაჭერაზე დაფუძნებული ურთიერთობა

მზრუნველობასა და მხარდაჭერაზე ორიენტირებული ურთიერთობა, რომელსაც მასწავლებელი უყრის საფუძველს, კიდევ ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია სწავლის მოტივაციის ასამაღლებლად. მასწავლებელს უნდა შეეძლოს აღსაზრდელებთან კომუნიკაცია, თანაგრძნობისა და სიმპათიის გამოხატვა.
“ურჩი” მოსწავლეებისთვის სასწავლო სტრატეგიების შემუშავება

დაბალი აკადემიური მოსწრებისა და სასწავლო გარემოსთვის შეუსაბამო ქცევის მქონე მოსწავლეთა ძირითად პრობლემას სწავლის დაბალი მოტივაცია წარმოადგენს. ასეთი მოსწავლეებისთვის მოტივაციის ასამაღლებლად საკმარისი არ არის სასწავლო პროცესის მსვლელობისას გამოჩენილი დამატებითი ძალისხმევა. წარმატების მიღწევა შესაძლებელია მართებული სასწავლო სტრატეგიების დასახვით, მაგალითად, ამა თუ იმ აქტივობის გეგმის შემუშავებით, ჩანაწერების გაკეთებით, შავი ნამუშევრის გადათეთრებით და სხვ. ამა თუ იმ აქტივობისთვის შესაფერისი სასწავლო სტრატეგიის შეთავაზებით მასწავლებელმა შესაძლოა საგრძნობი შედეგი მიიღოს მოსწავლის მოტივაციისა და აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესების კუთხით.

ნაბიჯი მარადობისკენ

მიერ
admin
-
0

“საუკუნეები და ერები, როგორც ლეგენდარული არმიები, იკრიბებიან და იშლებიან: სახელმწიფოები და ადამიანები თავიანთი ჩვეულებებით, სურვილებით, იდეალებით და ილუზიებით აფართქალდებიან, ღელავენ, ეძებენ და იტანჯებიან, საუკუნეთა განმავლობაში მრავლდებიან, ორგანულ-ბიოლოგიურად იზრდებიან; დაიქანცებიან ღელვა-ძიებაში და წუთისოფელს შორდებიან, ვით უდაბნოში მოხეტიალე მგზავრები. დროთა მდუმარე სასაფლაოზე მოდიან სხვები და შლიან უთავბოლო პოემის ახალ რვეულებს, ჩმახავენ ახალ სიტყვებს, იგონებენ ღმერთებს და მეცნიერულ ზღაპრებს…” – წუხს ცხოვრების წარმავლობაზე კონსტანტინე კაპანელი…

“ყოფნა? არყოფნა?” – ეს კითხვა შექსპირამდეც აღელვებდა ადამიანს და მომავალშიც არაერთხელ შეახსენებს თავს. რაც უნდა ღრმად გვწამდეს მითი თუ სინამდვილე სულის უკვდავებისა და სამოთხისა, მაინც არ გვეთმობა ჩვენი ამქვეყნიური სადგომი, სავსე ტალახით, ცრემლით, ტანჯვით, დარდით, სიხარულით, იმედით…

სანამ სული უდგას, სხეული ინარჩუნებს სიმრთელეს. სული ინჰიბიტორივითაა – ერთმანეთისგან დაცილების საშუალებას არ აძლევს ჩვენს მოლეკულებს.

და სანამ სული გვიდგას და გული ფეთქავს, რას არ ვჩადით, რომ როცა სხეული ვეღარ შეძლებს სიარულს, ჩვენმა მისტიურმა მე-მ გააგრძელოს ამქვეყნად ყოფნა.

ჩვენი ყიჟინა შვილის დაბადებისას სხვა არაფერია, თუ არა ჩვენი ქვეცნობიერის გადაძახილი ერთი თაობის იქით, მარადობასთან ერთი ნაბიჯით მიახლოების სიხარული. მამალიც ყივის, როცა დედალი საქათმეში კვერცხს დებს. პრობლემა ერთი გვაქვს. გადაჭრის გზაც ერთია. თუმცა ჰომო საპიენსებს კიდევ გვაქვს რაღაც, რაც ასევე დააოკებს ჩვენს ჟინს, მარადობისკენ რომ მიილტვის. ეს გახლავთ საქმე. საქმიანობა სახელს ქმნის, სახელი კი გადადის თაობიდან თაობაში და გენეტიკურ კავშირებს არად დაგიდევთ.

ილტვიან მარადობისკენ მოლეკულები? რა თქმა უნდა. უფრო მეტიც – ჩვენ ეს ლტოლვა მათგან ვისწავლეთ.

მოდი, განვიხილოთ ერთ-ერთი ყველაზე კარგად ცნობილი ელექტროფილური ჩანაცვლება არომატულ ბირთვში.
თავიდანვე შევნიშნავ, რომ არომატული ნაერთები იმ მოლეკულათაგანნი არიან, ათასწლეულებს რომ გაუძლეს, მედგრად გაუმკლავდნენ დედამიწის წიაღის აგრესიულ გარემოს, მაღალ ტემპერატურასა და წნევას. ბენზოლიც მათ რიცხვს ეკუთვნის. ორი საუკუნის წინ მას პირველად შეეხო ქიმიკოსის ხელი. მისი შემადგენლობის დადგენით გამოწვეული სიხარული ხანმოკლე აღმოჩნდა. იმ ფაქტმა, რომ ბენზოლში შემავალ ექვს ნახშირბადატომს მხოლოდ ექვსი წყალბადატომი უმშვენებდა გვერდს, ბევრი თავსატეხი გააჩინა. მანამდე არსებული ზოგიერთი კონცეფცია თავდაყირა დადგა – ბენზოლი უფრო უჯერი ნაერთი იყო, ვიდრე იმ დროის ქიმიკოსთა ხელთ არსებული ალკენები, ალკინები, ალკადიენები… შესაბამისადაც მიუდგნენ. ეთენივით, მასაც დაამატეს კალიუმის პერმანგანატი, მაგრამ ამ უკანასკნელის ნაცვლად მეცნიერთა წარმოდგენები გაუფერულდა. მოგვიანებით კიდევ უფრო დიდი ლაფსუსი შეამჩნიეს: უჯერი ნაერთი ბენზოლი რეაქციებში ნაჯერი ნაერთებივით შედიოდა – მოსალოდნელი (იმ დროის ლოგიკით) მიერთების რეაქციების ნაცვლად მისთვის ჩანაცვლების რეაქციები იყო დამახასიათებელი. ამიტომ იგი რამდენიმე ხნით “თაროზე შემოდეს”.

ბენზოლის ასეთ ქცევას რეაქციის მექანიზმის შესწავლამ მოჰფინა ნათელი. ბენზოლის ბირთვში თავმოყრილი ელექტრონები (p სექსტეტი) მსუყე საკბილოა ელექტროფილური (ელექტრონის მაძებარი) ნაწილაკისთვის, ამიტომ, თუ ერთ სისტემაში (კოლბაში) მოხვდნენ, ელექტროფილი გულგრილად ვერ ჩაუვლის ბენზოლს. ჯერ შორიდან ზვერავენ ერთმანეთს. ადვილი როდია უკარება ბენზოლთან საერთო ენის გამონახვა, ამიტომ ეს ურთიერთობა შესაძლოა კრახით დასრულდეს. ქიმიურ ენაზე კი ბენზოლსა და ელექტროფილს შორის პირველ ეტაპზე წარმოიქნება p კომპლექსი. თანაც ამ კომპლექსის წარმოქმნა შექცევადი პროცესია. p კომპლექსის ფორმირება უმალ აისახება სისტემის ენერგიაზე – იგი იმატებს. თუ ბენზოლსა და ელექტროფილს აღმოაჩნდათ საკმარისი ენერგია (ნება), გააგრძელონ ურთიერთობა და კიდევ უფრო ზევით აუყვნენ ენერგეტიკული პროფილის ციცაბო კალთას, მათი ურთიერთობა უკვე სერიოზულ ხასიათს მიიღებს და s კომპლექსად გარდაიქმნება. s კომპლექსში უკვე ფორმირდება კოვალენტური ბმა ელექტროფილსა და ერთ-ერთ ნახშირბადატომს შორის. ბმის ფორმირებას თან ახლავს p სექსტეტის რღვევა. ელექტროფილს ერთი ელექტრონი აკლია, ამიტომ იგი p სექსტეტიდან მხოლოდ ერთ ელექტრონს მიიტაცებს – მისთვის ორი და მეტი ელექტრონი ისეთივე თავსატკივარია, როგორიც უელექტრონობა. მის მიერ ბენზოლში შემოტანილი მუხტი კი მეზობელ ნახშირბადატომზე მიგრირდება და სისტემა კვლავ დამუხტული (აღგზნებული) დარჩება, მაგრამ მცირე ხნით – ასეთ მდგომარეობაში დიდხანს ყოფნა შეუძლებელია, გამოსავალი სასწრაფოდ უნდა მოიძებნოს…

ეს ენერგეტიკული თვალსაზრისით ყველაზე მაღალი მწვერვალია, საიდან დაშვებაც ორი გზით შეიძლება: უკან დასაბრუნებელი ბილიკით და მარჯვენა ციცაბო კალთით. მაგრამ წარმოიდგინეთ თქვენი თავი – ზურგჩანთააკიდებულმა, ხანგრძლივი მოგზაურობის შემდეგ მიაღწიეთ მწვერვალს და, დაღლილ-დაქანცული, დაშვებას გეგმავთ. რომელ გზას აირჩევდით? ცხადია, პირდაპირს. s კომპლექსიც ასე იქცევა.
 

 
მაგრამ მთავარი ახლა იწყება. დადებითი მუხტის მატარებელ s კომპლექსს მუხტის მოცილების ორი შესაძლებლობა აქვს. ერთია მიერთება იმავე სისტემაში ეულად მოხეტიალე უარყოფითად დამუხტული ნუკლეოფილისა (რომელიც ასევე არაკონდიციურ მდგიმარეობაში იმყოფება და ელექტრონის გაცემა-გაზიარებას ცდილობს). მაგრამ ეს პრობლემის მოგვარების მარტივი გზაა. ეს არჩევანი სტაბილიზაციისკენ მსწრაფი მოლეკულის დროებითი გამოსავალია. ამ დროს (მიერთების რეაქციის შედეგად) მიიღება დიენური ნაერთი, რომელიც პირველსავე შემხვედრ სუსტ ელექტროფილთან ჭიდილში დამარცხებისთვის არის განწირული. იცის ეს ბენზოლის მოლეკულამ და ამიტომ სხვა არჩევანს აკეთებს: ის მოლეკულიდან მოიკვეთს წყალბადის პროტონს, რომელთან ერთად, ვინ იცის, რამდენი ათასწლეული გაატარა. s კომპლექსიდან პროტონის მოხლეჩა ბენზოლის ბირთვს საშუალებას აძლევს, აღადგინოს p სექსტეტი და კიდევ რამდენიმე ათასწლეული მშვიდად იგრძნოს თავი. ამ ჟესტით ბენზოლი ნაბიჯს დგამს მარადობისკენ.
სულიერი თუ გონიერიცაა, უნდა ფიქრობდეს ამქვეყნად ბიოლოგიურ შთამომავლობასთან ერთად მისი საქმის გამგრძელებლის დატოვებაზეც. ეს მიმაჩნია მარადობისკენ გადადგმულ საუკეთესო ნაბიჯად. გაიხსენეთ, როგორ მოძღვრავდა დედა აქილევსს ტროას ომის წინ…

მასწავლებლის პროფესიის არჩევა უკვე ნიშნავს ნაბიჯს მარადობისკენ… ამ გზაზე სიარული ყველას არ შეუძლია…

კომუნისტური აკრძალვიდან “ფარფლების” ლაივამდე

მიერ
admin
-
0

უფროსი თაობა ხშირად ჰყვება, როგორ ჭირდა საბჭოთა კავშირში ხარისხიანი უცხოური მუსიკის მოსმენა. რიგითი მოქალაქე ძნელად თუ იშოვიდა ისეთი ჯგუფების ფირფიტებს, როგორებიც “Pink Floyd”, “Beatles” ან “Scorpions” არიან. ეს იმიტომ, რომ საბჭოეთში როკმუსიკას იდეოლოგიურ მტრად აღიქვამდნენ. მაგალითად 1985 წელს უკრაინის ალკკ-ის – ახალგაზრდული ლენინური კომუნისტური კავშირის (ЛКСМ – Ленинский коммунистический союз молодёжи) – ერთ-ერთი რეგიონული კომიტეტის მიერ გამოცემული დოკუმენტიც კმარა, რომლის ტექსტი დაახლოებით ასეთია:

“პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით!

…გიგზავნით სიას, რომელშიც მოყვანილია ის შემსრულებლები და მუსიკალური ჯგუფები, რომელთაც შემოქმედებაში იდეურად მავნე ნაწარმოებები აქვთ.

გაძლევთ რეკომენდაციას, ეს ცნობები გამოიყენოთ დისკოთეკების მუშაობაზე გაძლიერებული კონტროლისთვის.

აუცილებელია, ეს ინფორმაცია გადაეცეს ყველა ვოკალურ-ინსტრუმენტულ ანსამბლსა და დისკოთეკას”.

სიის ერთ მხარეს ჯგუფებისა და შემსრულებლების სახელები იყო ჩამოწერილი, მეორე მხარეს კი – მათი “ცოდვები”, რასაც კომუნისტები “იდეურ მავნებლობას” უწოდებდნენ. სწორედ ასე დააბრალეს ჯგუფ Scorpions-ს ძალადობა, Pink Floyd-ს – სსრკ-ის საგარეო პოლიტიკის “გარყვნა”, Sex Pistols-ს – პროპაგანდა პანკური სუბკულტურისა, რომელიც, რატომღაც, დანაშაულად ჩათვალეს, AC/DC-ს – ნეოფაშიზმი და ა.შ.

 
აკრძალვების მიუხედავად, მელომანები როგორღაც მაინც ახერხებდნენ უშიშროების სამსახურისგან ფარულად ფირფიტების გადამრავლებას. ასე რომ, ხალხი იცნობდა Black Sabbath-ს, Iron Maiden-ს, Deep Purple-ს…

საბჭოთა კავშირის არსებობის უკანასკნელ წლებში ყველაფერი შედარებით გამარტივდა. 1990 წელს, როცა, “წითელი მზე ბოლომდე იყო დამწვარი” (ვიქტორ ცოის სიტყვები) და აღარც რკინის ფარდა გახლდათ საკმაოდ მყარი, საქართველოს “Deep Purple”-ის ვოკალისტი, იან გილანი ეწვია. მე სწორედ იმ წელს დავიბადე და ბევრი არაფერი ვიცი მისი კონცერტის შესახებ, მაგრამ გამიგონია, რომ გილანის გამოსვლებს ქართული ხალხური ჰანგები ენაცვლებოდა. როგორც ჩანს, საინტერესო ექსპერიმენტი გამოვიდა. გილანმა “ჩემო კარგო ქვეყანაც” კი შეასრულა ქართველ მომღერლებთან ერთად, დასასრულისკენ მისთვის დამახასიათებელი ვოკალური სიგიჟით .

მას მერე ოცდასამი წელი გავიდა და, როგორც ჩანს, სულ მალე ეს მუსიკოსი საქართველოში დაბრუნდება! “Deep Purple” თბილისში, დინამო არენაზე, ფესტივალ Tbilisi Open Air-ზე დაუკრავს. გილანი, პეისი, მორსი, გლოვერი – სავარაუდოდ, ბენდის ასეთ შემადგენლობას ვიხილავთ 5 ივნისს თბილისში.

სულ რაღაც 30 წლის წინ ვერავინ წარმოიდგენდა მოვლენების ასეთ განვითარებას. დრონი იცვალნენ, დღეს სსრკ-ის სამართალმემკვიდრე ქვეყნის, რუსეთის, პრეზიდენტიც კი აღიარებს, რომ ახალგაზრდობაში “Deep Purple”-ის დიდი თაყვანისმცემელი იყო. კომუნისტური აკრძალვები უკვე აღარ არის აქტუალური, როკმუსიკა კი – პირიქით.

როკის აქტუალობის მიუხედავად, ამ ჟანრის კონცერტებითა და ფესტივალებით საქართველო განებივრებული არ არის. ალბათ იმიტომ, რომ მოთხოვნა ამ ტიპის მუსიკაზე დიდი არ არის. ის აინტერესებს საზოგადოების მხოლოდ მცირე ნაწილს, რომლის აზრიც საერთო განწყობაზე დიდ გავლენას ვერ ახდენს. პირადად მე როკმუსიკისა და მისი თანამედროვე ტრანსფორმაციების განვითარება საზოგადოებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი მგონია, ამიტომ მიმაჩნია, რომ ფესტივალი “Tbilisi Open Air” ძალიან კარგია არა მხოლოდ ახალგაზრდებისთვის, არამედ უფროსი თაობის წარმომადგენლებისთვისაც. შარშან ფესტივალზე ლეგენდარულმა რუსულმა ჯგუფმა, “DDT”-მ დაუკრა, წელს კი დინამო არენაზე ორგანიზატორები გამორჩეულ საღამოს გვპირდებიან. საქმე მხოლოდ ის არ არის, რომ “ფარფლები” ჩამოვლენ, – რა თქმა უნდა, ისინი ფესტივალის მთავარი ჰედლაინერები იქნებიან, მაგრამ არც სხვა ჯგუფები უნდა დავივიწყოთ.

კონცერტს ქართული ბენდი “Kid Jesus” გახსნის, რომელმაც 2012 წელს მოიპოვა ფესტივალში მონაწილეობის უფლება. ერთმნიშვნელოვნად დადებითი მოვლენაა, როდესაც ქართულ ჯგუფს საკუთარი თავის წარმოსაჩენად ასეთი კარგი შანსი ეძლევა. ვფიქრობ, ბიჭები მას გამოიყენებენ და ღირსეულად გამოვლენ ათეულობით ათასი მსმენელის წინაშე.

ელექტრონული მუსიკის მოყვარულებს წელს ნამდვილად კარგი დღე ექნებათ, მათთვის Black Strobe, Modeselector და Tricky დაუკრავენ (ეს უკანასკნელი განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია, რადგან ძალიან კარგი ჯგუფის, “Massive Attack”-ის ყოფილი წევრი გახლავთ). ვფიქრობ, შედარებით განსხვავებული იქნება “Infected Mushrooms”-ის გამოსვლა, – სავარაუდოდ, ის უფრო მძიმე სტილსა და მეტ ფსიქოდელიას შესთავაზებს მსმენელს. “The Subways”-სთან, 2000 წელს დაარსებულ ჯგუფთან, ძალიან თბილი ასოციაციები მაკავშირებს და თითქმის დარწმუნებული ვარ, მათ მიმართ ჩემი დადებითი განწყობა ამ ლაივის შემდეგ ერთიორად გაიზრდება. ინდივიდუალური სტილი, ცოტა პანკი და გრანჟი ამ ჯგუფის სავიზიტო ბარათია.

 
საღამოს ლეგენდარული “ფარფლები” დახურავენ… ათეულობით წელია, ისინი სცენაზე დგანან და აღაფრთოვანებენ მსმენელს. ბევრს მიაჩნია, რომ მობერდნენ, ბევრისთვის ისინი არასდროს დაბერდებიან, მე კი მგონია, რომ შეუძლებელია, ამ ჯგუფის კონცერტი ცუდი გამოვიდეს. მე დიდ შოუს ველოდები, ვნახოთ, რა იქნება.

ჭკუის მასწავლებლად არ გამოვდგები, ვერავის მივუთითებ, აუცილებლად დაესწროს ამა თუ იმ კონცერტს. მით უმეტეს, ხელოვნებაში სიტყვა “უნდას” გამოყენების სასტიკი წინააღმდეგი ვარ. არ არსებობს ჯგუფი, რომელსაც “უნდა” უსმინო, კომპოზიცია, რომელიც “უნდა” მოგეწონოს ან კონცერტი, რომელზეც აუცილებლად “უნდა” წახვიდე. 5 ივნისის შესახებ ერთადერთ რამეს ვიტყვი – Tbilisi Open Air-ის წლევანდელი კონცერტი თავისი მასშტაბითა და მნიშვნელობით ნამდვილად უპრეცედენტო იქნება დამოუკიდებელი საქართველოს არსებობის ისტორიაში, ამიტომ გირჩევთ: თუ როკი გიყვართ და მიგაჩნიათ, რომ მუსიკას ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია თქვენს ცხოვრებაში, ურიგო არ იქნება, ამ კონცერტის ბილეთები რაც შეიძლება მალე შეიძინოთ.
1...1,0181,0191,020...1,085გვერდი 1,019 of 1,085

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

ქ.თბილისი, სანდრო ეულის ქ. #5; +995 32 220 0 220 (4506)

ჟურნალ "მასწავლებელსა" და ინტერნეტ გაზეთ "mastsavlebeli.ge" -ში, რეკლამის განთავსების მსურველებმა დარეკეთ ნომერზე: +995 551 081 308

mastsavlebeli.ge-ზე გამოქვეყნებული ყველა მასალა წარმოადგენს გაზეთის საკუთრებას და დაცულია საქართველოს კანონით საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ.

მასალის გამოყენების პირობები იხილეთ სრულად

© 2022 ყველა უფლება დაცულია | დამზადებულია TATSSON.COM-ის მიერ