პედაგოგიკის საკითხებზე საუბრისას ხშირად იბადება კითხვები, როგორ მიიღება ესა თუ ის თეორიული დასკვნა, რამდენად სწორად ასახავს ის სინამდვილეს, ვენდოთ თუ არა მას.
იმ გზებსა და საშუალებებს, რითაც ხდება ობიექტური რეალობის შემეცნება, კვლევის მეთოდებს უწოდებენ. მათი საშუალებით ხდება ნებისმიერ საგანზე ინფორმაციის მოპოვება, შესწავლა, გაანალიზება და მონაცმების დამუშავება. კვლევის ტრადიციულ მეთოდებში შედის: გამოცდილების შესწავლა, დაკვირვება, სასკოლო დოკუმენტაციის ანალიზი, მოსწავლეთა შემოქმედების შესწავლა, საუბრები და სხვ.
ნებისმიერი სამეცნიერო-პედაგოგიური კვლევის საფუძველს პედაგოგიური ექსპერიმენტი წარმოადგენს. იგი თანამედროვე პედაგოგიურ კვლევებში ერთობ აქტუალურია.
პედაგოგიური ექსპერიმენტი – ეს პედაგოგიური პროცესის ორგანიზების მეცნიერულად დასაბუთებული და კარგად მოფიქრებული სისტემაა, რომელიც წინასწარ შემუშავებული მეცნიერული შეხდულებებისა და ჰიპოთეზების შემოწმება/დადასტურების საფუძველზე მიმართულია ახალი პედაგოგიური ცოდნის აღმოჩენისკენ.
თავად “ექსპერიმენტი” ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს გამოცდილებას, ცდას, შემოწმებას. პედაგოგიურ ექსპერიმენტს შემოქმედებითი ხასიათი აქვს და მან შეიძლება მოიცვას არა მარტო მოსწავლეთა ცალკეული ჯგუფები, არამედ კლასი, სკოლა და რამდენიმე სკოლაც კი ერთდროულად. შესაძლებელია რეგიონული კვლევების წარმოებაც.
საზოგადოდ, პედაგოგიური ექსპერიმენტი – ესაა:
* პედაგოგიური პროცესის ორგანიზების მეცნიერულად დასაბუთებული სისტემა, რომელიც მიმართულია ახალი პედაგოგიური ცოდნის აღმოჩენისკენ;
* სამეცნიერო ჰიპოთეზების სანდოობის შემოწმება;
* პედაგოგიური სისტემის ცალკეულ ნაწილებს შორის კავშირისა და ურთიერთობის გამოვლენა;
* მკვლევარის აქტიური ჩარევა პედაგოგიურ პროცესში უკვე არსებული პრაქტიკის კანონზომიერებისა და ცვლილებების აღმოჩენის მიზნით;
* შემეცნების მეთოდი, რომელის დახმარებითაც ხდება პედაგოგიური მოვლენების, ფაქტების, გამოცდილების გამოკვლევა;
* მასწავლებელთა და მოსწავლეთა პედაგოგიური მოვაწეობის ორგანიზება წინასწარ შემუშავებული თეორიული შეხედულებების ანდა ჰიპოთეზების შემოწმებისა და შესწავლის მიზნით;
* პედაგოგიური პროცესის გამოცდილების გარდაქმნის (განვითარების) უზრნველყოფა კონკრეტული პირობების შესაბამისად;
* სპეციალურად ორგანიზებული დაკვირვება მიმდინარე პედაგოგიურ პროცესზე მისი სისტემური ცვლილებების მიზნით, რომლისთვისაც, ამავე დროს, საჭიროა ინფორმაციის შეგროვება გარკვეული მონაცემების, კონკრეტული პირობებისა და სასწავლო მასალების შესახებ.
პედაგოგიური ექსპერიმენტის ორი ძირითადი სახეობაა ბუნებრივი და ლაბორატორიული ექსპერიმენტები, რომლებსაც მრავალი ქვესახეობა აქვს.
ბუნებრივი პედაგოგიური ექსპერიმენტი მიმდინარეობს ჩვეულებრივი სასწავლო რეჟიმის პირობებში და ამ დროს ხდება ახალი სასწავლო გეგმების, სახელმძღვანელოების შემოწმება.
ლაბორატორიული პედაგოგიური ექსპერიმენტი წარმოადგენს მეცნიერული კვლევის გაცილებით ღრმა ფორმას. ამ დროს პედაგოგიური პროცესის კონტექსტიდან გამოყოფენ განსაზღვრულ მხარეს, ხელოვნურად ქმნიან პრობლემას, ზუსტად აკონტროლებენ მას და მოქმედებენ სიტუაციის შესაბამისად.
პედაგოგიური ექსპერიმენტები სხვადასხვა სახისაა, ხშირია მათი კომპლექსური გამოყენებაც.
მიზნის კვალობაზე, განასხვავებენ:
1) მაკონსტატირებელ (ფაქტის დამადასტურებელ) ექსპერიმენტებს, რომელთა დროსაც ხდება პედაგოგიური თეორიისა და პრაქტიკის საკითხების რეალურ პედაგოგიურ პროცესში შესწავლა. ეს ექსპერიმენტი ტარდება კვლევის დასაწყისში შესასწავლი პრობლემის დადებითი და უარყოფითი მხარეების გამოსავლენად;
2)სანდოობის დამამტკიცებელ, დამაზუსტებელ, შემმოწმებელ ექსპერიმენტს (ამ დროს ხდება პრობლემის გააზრებისას წამოჭრილი ჰიპოთეზის სანდოობის შემოწმება);
3)შემოქმედებით ანუ ახალი პედაგოგიური ტექნოლოგიის მაკონსტრუირებელ ექსპერიმენტს (როცა შემოაქვთ ახალი სასწავლო გეგმები, სწავლა-აღზრდის მეთოდები და სხვ.). ჰიპოთეზის სანდოობის დამტკიცებისას მიღებული მონაცემების საფუძველზე ტარდება სამეცნიერო-თეორიული ანალიზი და გამოაქვთ შესაბამისი დასკვნები;
4)საკონტროლო – ეს კონკრეტული პრობლემის დამამთავრებელი ეტაპია. მის მიზანს წარმოადგენს, ერთი მხრივ, მიღებული შედეგებისა და პედაგოგიური პრაქტიკის მეთოდიკის შემოწმება, მეორე მხრივ, სხვა სასწავლო დაწესებულებების მეთოდებისა და პედაგოგების აპრობაცია. თუ საკონტროლო ექსპერიმენტი ამტკიცებს მიღებულ შედგებს, მკვლევარი ახდენს ამ შედეგების როგორც პედაგოგიკის თეორიული და მეთოდური მიღწევის აპრობაციას (იყენებს პრაქტიკაში).
ყველზე ხშირად ბუნებრივ და ლაბორატორიულ ექსპერიმენტებს იყენებენ. პირველს – ბუნებრივ პირობებში, მიმდინარე გაკვეთილებსა და კლასგარეშე მეცადინეობებზე. მისი არსი ისაა, რომ მკვლევარი, აანალიზებს რა ამა თუ იმ პედაგოგიურ მოვლენას, მიისწრაფის შექმნას იმგვარი პედაგოგიური სიტუაცია, რომ მან არ დაარღვიოს საგაკვეთილო პროცესი და მეცადინეობა ბუნებრივად გაგრძელდეს. ბუნებრივი ექსპერიმენტის საგანს ძირითადად წარმოადგენს გეგმები და პროგრამები, სახელმძღვანელოები და სასწავლო საშუალებები, მეთოდები და სწავლა-აღზრდის ფორმები.
ლაბორატორიული კვლევა პედაგოგიურ პრაქტიკაში არც ისე ხშირად გამოიყენება. იგი გულისხმობს ხელოვნური სიტუაციის შექმნას არაკონტროლირებადი ფაქტორების, ობიექტური და სუბიექტური პირობების გამოსამჟღავნებლად და მათ მინიმუმამდე დასაყვანად. ლაბორატორიული ექსპერიმენტი, რომელიც ყველაზე ხშირად გამოიყენება დიდაქტიკაში, შეიძლება იყოს ერთი ან რამდენიმე პატარა ჯგუფის ექსპერიმენტული სწავლება სპეციალურად შემუშავებული მეთოდიკით, რომლის დროს სპეციალურ ტექნიკურ საშუალებებსა და მოწყობილობებსაც გამოიყენებენ. გასათვალისწინებელია, რომ ექსპერიმენტი ამარტივებს იმ პედაგოგიურ გამოცდილებას, რომელიც თვალსაჩინო იყო “სუფთა” სახით, ბუნებრივ პირობებში. ეს “ხელოვნურობა” არის კიდეც ამ ტიპის ლაბორატორიული სამუშაოს ნაკლოვანი მხარე. მთავარია სიფრთხილე შედეგების ინტერპრეტაციისას: ძირითადი დასკვნები უნდა გაკეთდეს არალაბორატორიულ, ბუნებრივ პირობებში, ანუ იქ, სადაც სინამდვილეში უნდა გავრცელდეს ამ სამუშაოს შედეგები.
ამავე დროს, ექსპერიმენტის დაწყებამდე მკვლევარმა ყურადღებით უნდა შეისწავლოს ის საკითხები, რომლებიც არასათანადოდაა გამოკვლეული პედაგოგიკაში.
პედაგოგიური ექსპერიმენტის ეტაპები
პედაგოგიური ექსპერიმენტის ეტაპებია:
·დაგეგმვა;
·ჩატარება;
·შედეგების ინტერპრეტაცია.
დაგეგმვა გულისხმობს ექსპერიმენტის მიზნისა და ამოცანის დასახვას, მოსალოდნელი შედეგების გათვლას, ექსპერიმენტის რაოდენობას და ჩატარების განრიგს, მიღებული შედეგების შემოწმების მეთოდს. ექსპერიმენტის ორგანიზება და ჩატარება უნდა წარიმართოს წინასწარ შემუშავებული გეგმით. ინტერპრეტაციის ეტაპზე ხდება მონაცემების შეკრება და დამუშავება.
ექსპერიმენტი სანდო რომ იყოს, აუცილებელია შემდეგი პირობების დაცვა:
1. ცდებისა და გამოსაცდელი ობიექტების ოპტიმალური რაოდენობა;
2.კვლევის მეთოდიკის საიმედოობა;
3.სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი განსხვავებების გამოვლენა.
ექსპერიმენტის მსვლელობისას რამდენიმე მეთოდის შერწყმა იძლევა პედაგოგიური კვლევის ეფექტურობისა და ხარისხის ამაღლების საშუალებას. ამას ხელს უწობს ექსპერიმენტის შედეგების სწორად გამოთვლაც (რისთვისაც აქტიურად იყენებენ მათემატიკურ მეთოდებსაც).
ექსპერიმენტის დაწყებისას მკვლევარი დაწვრილებით გათვლის მიზანსა და ამოცანებს, განსაზღვრავს ობიექტს და კვლევის საგანს, შეადგენს კვლევის პროგრამას, გამოთვლის მოსალოდნელ შედეგებს და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებს თავად ექსპერიმენტის ეტაპობრივ დაგეგმვას. მასში გამოიკვეთება ჩასატარებელი რეფორმების ხასიათი, თითოეულის როლი და ადგილი ექსპერიმენტში, გათვალისწინებეული იქნება პედაგოგიური პროცესისთვის ხელის შემშლელი შესაძლო მიზეზები, მითითებული იქნება ექსპერიმენტის ჩატარების საშულებებიც.
მკვლევარისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, თვალყური ადევნოს მთელ ექსპერიმენტულ პროცესს როგორც მიმდინარეობის, ისე შედეგების ანალიზის თვალსაზრისით.
პედაგოგიური ექსპერიმენტი შეიძლება ემსახურებოდეს:
•სწავლების კონცეფციის შემუშავებას, განათლებას, სასწავლო-აღმზრდელობითი პროცესის კანონზომიერების განსაზღვრას;
•პიროვნების ფორმირებისა და განვითარების პირობების გამოვლენას;
•ცოდნის ათვისების ხელშემწყობი ფაქტორების წარმოჩენას, ახალი პედაგოგიური პრობლემების გამოვლენას;
•ჰიპოთეზის დამტკიცებას ან უარყოფას;
•კლასიფიკაციის შემუშავებას (გაკვეთილებისა, სწავლის მეთოდებისა, გაკვეთილის ტიპებისა და სხვ.);
•სწავლების ანალიზის და ა.შ.
პედაგოგიური ექსპერიმენტის შედეგებს საერთო სტრუქტურა აქვთ. ისინი ძირითადად სამი ურთიერთდაკავშირებული კომპონენტისგან შედგება: ობიექტური, გარდაქმნაზე, ცვლილებაზე ორიენტირებული კომპონენტისა და მაკონკრეტებელი კომპონენტისგან.
ობიექტური კომპონენტი ხელს უწყობს შედეგების გამოვლენას სხვადასხვა დონეზე. ის შეიძლება წარმოდგენილი იყოს ცოდნის სხვადასხვა ტიპით (ჰიპოთეზა, კლასიფიკაცია, კონცეფცია, პარადიგმა, მიმართულება, რეკომენდაცია, პირობები და ა.შ.).
გარდაქმნაზე, ცვლილებაზე ორიენტირებული კომპონენტი ხელს უწყობს იმ ცვლილებათა გამოვლენას, რომლებიც ხდება ობიექტურ კომპონენტთან დაკავშირებით (დამატებითი საკითხების საჭიროების კუთხით).
ამ კომპონენტის შედეგების განსაზღვრისას გასათვალისწინებელია შემდეგი საკითხები:
1.შეიმუშავა თუ არა მკვლევარმა სწავლა/აღზრდის ახალი მეთოდი;
2. განსაზღვრა თუ არა სწავლის პროცესის ეფექტურობის ამაღლების გზები;
3.გამოავლინა თუ არა თეორიული და მეთოდური პრინციპები;
4.შესთავაზა თუ არა მოდელი შემდგომი განვითარებისთვის;
5.შეამოწმა თუ არა კლასის ხელმძღვანელის მოღვაწეობის ეფექტური ფუნქციობის მოდელი.
მაკონკრეტებელი კომპონენტი აზუსტებს პირობებს, ფაქტორებსა და გარემოებებს, რომლებშიც მიმდინარეობს ობიექტური და გარდაქმნაზე აქცენტირებული კომპონენტები, ანუ იგი:
• აკონკრეტებს ადგილსა და დროს, რომლის ფარგლებშიც მიმდინარეობს კვლევა;
• მიუთითებს სწავლისთვის, მოსწავლეთა აღზრდა-განვითარებისთვის აუცილებელ პირობებს;
• ჩამოთვლის სასწავლო პროცესში გამოყენებულ მეთოდებს, კონტროლის საშუალებებს, პრინციპებს, მიღებულ მონაცემებს;
• აზუსტებს ამა თუ იმ პედაგოგიური ამოცანის გადაწყვეტისთვის საჭირო მიდგომებს.
კომპონენტი ავსებს ერთმანეთს, ამიტომ კვლევა შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც ერთი მთლიანი პროცესი. ცხადია, ყველა ელემენტი უნდა აისახოს შედეგებში, წინააღმდეგ შემთხვევაში მიზანი მიღწეულად ვერ ჩაითვლება.
ექსპერიმენტის მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვან პირობებს მიეკუთვნება:
* მოვლენის წინასწარი დაწვრილებითი თეორიული და მეთოდური ანალიზი;
* ჰიპოთეზების დაკონკრეტება, მასში სიახლის გამოვლენა, გამოვლენა არსებულ შეხედულებებს შორის არსებული წინააღმდეგობებისა, რომლებიც მოითხოვს ექსპერიმენტულ დადასტურებას;
* მკაფიო ფორმულირება ექსპერიმენტის მიზნებისა, განსაზღვრა ნიშნებისა, რომლებითაც მოხდება მოვლენების შესწავლა, შეფასების კრიტერიუმებისა;
* კონკრეტული ექსპერიმენტისთვის საჭირო ობიექტების მინიმალური რაოდენობის განსაზღვრა.
ექსპერიმენტის წარმატებისთვის სწორად უნდა იყოს გათვლილი დროც ანუ ექსპერიმენტის ხანგრძლივობა, რისთვისაც შესაძლებელია წინა კვლევების გამოცდილების გამოყენებაც.
ნიმუში: პედაგოგიური ექსპერიმენტი (საგანი – გეოგრაფია)
ექსპერიმენტისთვის იქმნება ორი ჯგუფი 10-10 მოსწავლით (მაგ., მე-8 კლასის მოსწავლეები), ერთი – საკონტროლო, მეორე კი ექსპერიმენტული ხასიათისა, რომლებიც წელიწადში ორჯერ, გაზაფხულზე და ზაფხულში (თითო პროგრამა – 2-3 ვიზიტი) ესტუმრებიან საველე სადგურს.
ექსპერიმენტულ ჯგუფში მეტ ყურადღებას უთმობენ იმ მოტივაციური უნარების წინ წამოწევას, რომლებიც აუცილებელია დამოუკიდებელი კვლევისთვის.
მეცადინეობის წინ მოსწავლეებს კიდევ ერთხელ შეახსენებენ ბიოსადგურზე სტუმრობის საგანმანათლებლო მიზანს, მიუთითებენ წესრიგზე. ამით მოსწავლეებს უყალიბდებათ სამუშაო განწყობილება და ასევე განსაკუთრებული დამოკიდებულება ბიოსადგურის როგორც სასწავლო და არა როგორც დასასვენებელი ცენტრის მიმართ.
ექსპერიმენტის დროს მასწავლებლები მოსწავლეებთან ერთად მუშაობენ საველე პირობებში. ასეთი თანამშრომლობა აჩვენებს მოსწავლებლეებს, რომ კვლევის პრაქტიკული მეთოდები არ არის რთული და რომ ისინი მათთვისაც მისაღწევია. ამით მოსწავლეთა თვალში დაინგრევა სტერეოტიპი, რომ კვლევის ჩატარება მხოლოდ სამეცნიერო ლაბორატორიისა და ინსტიტუტის პირობებშია შესაძლებელი და მათი ინტერესი გაიზრდება.
ექსპერიმენტის განმავლობაში გეოგრაფიისადმი ინტერესის გაღვივება ხდება სხვადასხვა ფორმით: ფაქტობრივი მასალის გამოყენებით, პრობლემური კითხვების წინ წამოწევით, ლაბორატორიული სამუშაოთი, სასწავლო ექსკურსიით, დემონსტრაციით, ადგილზე პრაქტიკული სამუშაოებით, თამაშის წესებით და ა.შ. მოტივაციისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება მოსწავლის კვლევის შედეგების გამოყენება გეოგრაფიის გაკვეთილზე, კონკურსში მონაწილეობით, სასკოლო გაზეთში პუბლიკაციით და ა.შ.
ამ დროს დავალებები შესაძლოა ასეთი იყოს:
* როგორ უნდა გამოითვალოს ძველი ნამარხი ბიომასალის ასაკი?
* ხეობის ძირში იპოვეთ რაც შეიძლება მეტი სხვადასხვა მინერალი;
* ახსენით, როგორ შეიძლებოდა მათი ერთად მოხვედრა;
* დახატეთ და შეადარეთ ერთმანეთს რელიეფის ფორმები;
* ითამაშეთ: “ვინ დაასახელებს ყველაზე მეტ რელიეფის ფორმას?”
* გამართეთ კონფერენცია თემაზე: “რით დამთავრდა სასწავლო კვლევა და როგორ უნდა წარვუდგინოთ იგი საზოგადოებას” (კვლევისა და მისი შედეგების შესახებ საუბრისას საგანგებოდ გამოყავით პრიორიტეტები)
და ა.შ.
კვლევის წინასწარი დემონსტრაციისას მოსწავლეთა დაინტერესებისთვის წინ წამოიწევა შემდეგი საკითხები:
* ბუნების რომელი კომპონენტები შეიძლება შევისწავლოთ და რა საშუალებებით?
* რომელი ინსტრუმენტებით შეიძლება შევისწავლოთ დედამიწის ზედაპირი, მისი შემადგენლობა, ფორმები, აგებულება?
* თქვენი აზრით, რა თემებზე შეიძლება ბუნების გამოკვლევის წარმოება?
თუ ექსპერიმენტი საველეა, უმჯობესია მოსწავლეების დაყოფა ჯგუფებად და წყვილებად. ექსპერიმენტისას (საველე მუშაობისას) იმ უნარების ფორმირებისთვის, რომლებიც სჭირდება მომავალ მკვლევარს (ანალიზი და სინთეზი, შედარება, აბსტრაჰირება, დაკონკრეტება, განზოგადება, კლასიფიკაცია, წინააღმდეგობების დანახვა, შედეგების ფორმირება) შეიძლება ასეთი დავალებების შეთავაზება:
* გამოიყენეთ მინერალებისა და ქანების შესახებ თქვენი ცოდნა და მოპოვებული მასალები დაყავით ჯგუფებად: მინერალები და მთის ქანები;
* მოიგონეთ რაც შეიძლება მეტი კრიტერიუმი, რომელთა მიხედვითაც რელიეფის არსებული ფორმები შეიძლება დაიყოს ჯგუფებად და ჩამოთვალეთ ეს ჯგუფები;
* გამოიყენეთ გეომეტრიის ცოდნა გრაფიკის აგების შესახებ, სასკოლო ნიველირი, საზომი ხელსაწყო და მოფიქრეთ, როგორ გაზომავთ ფერდობის დაქანებას.
* შეეცადეთ წარმოიდგინოთ, რელიეფის რა ფორმებია თქვენს წინ, როგორ წარმოიშვა, რა ასაკისაა;
* იპოვეთ რაც შეიძლება მეტი სხვაობა/მსგავსება ხეობასა და მაღლობს შორის;
* რა მნიშვნელობა აქვს ადამიანისა და მისი სამეურნეო საქმიანობისთვის რელიეფის ფორმებს?
მსგავსი ექსპერიმენტის დროს შესრულებულ დავალებას შესაძლოა ასეთი სახე ჰქონდეს:
მოსწავლეთა მიერ რელიეფის ფორმის განსახილველი ალგორითმი
როცა ექსპერიმენტი დროშია შეზღუდული, მოსწავლეებისთვის უმჯობესია ვიწრო, პატარა თემების შერჩევა. შეიძლება, თემები თავადაც მოიფიქრონ. ცხადია, მასწავლებელმა თავისი ვარიანტიც უნდა შესთავაზოს – ეს მათ მუშაობას სერიოზულობას შემატებს.
სამუშაოს მაგალითები:
* მცენარეული საფარის ცვლილების შესწავლა (რელიეფისგან დამოუკიდებლად);
* მდინარე მტკვრის ხეობის შესწავლა და სხვ.
კვლევის პროცესში მასწავლებელმა წინასწარ უნდა მოამზადოს საჭირო ინსტრუქცია, სქემები, ბარათები ჩანაწერებისათვის, თეორიული მასალა, რომელსაც პრაქტიკულად გამოიყენებენ მოსწავლეები.
მაგალითად, ინსტრუქციის ბარათებს თემაზე “რელიეფის ფორმები” შესაძლოა ასეთი ფორმა ჰქონდეთ:
• დასახელება (ლაკონური მითითება, იგი გაკეთდება ბარათის შუაგულში მხვილი შრიფტით);
• პირობითი ნიშნების აღწერა (თუ გვხვდებიან ისინი);
• მასშტაბი (თუ საჭიროა ვერტიკალური და ჰორიზონტალური გათვლებისათვის);
• სამუშაოს ავტორი (მოკლედ).
ექსპერიმენტის დასასრულ, დასკვნითი კონფერენციის გასამართავად აუცილებელია შედეგების გამოთვლა და კიდევ ერთხელ თვალის გადავლება შესრულებული სამუშაოსათვის. კონფერენციაზე დაწვრილებით შეჯამდება შედეგები. პრეზენტაციები შესაძლოა გაიმართოს ჯგუფურადაც.
სამუშაოს დასრულების შემდეგ მასწავლებლემა და მოსწავლეებმა უნდა შეაფასონ თითოეული წევრის მუშაობა, გამოყონ ძლიერი და სუსტი მხარეები.
რაც შეეხება საკონტროლო ექსპერიმენტს, აღსანიშნავია, რომ საკონტროლო ჯგუფს არ ევალება ყურადღების გამახვილება მოტივაციასა და უნარების ფორმირებაზე. აქ მთავარი აქცენტი კეთდება ჩვეულებრივ, კონკრეტულ, სქემატიზებულ ფორმატზე; მთავარია მოსწავლეთა შემეცნებითი ინტერესის გაღვივება და არაა სავალდებულო მეთოდების შერჩევა მათი შემდგომი გააქტიურებისათვის; ასეთ დროს კვლევა არ იგეგმება სპეციალურ დაწესებულებებში, იგი არც ინსტრუქციის ბარათებს მოითხოვს და ძირითადად მოკლე კითხვარით შემოიფარგლება; არც კონფერენციაზეა მასწავლებელი აქტიური და შეფასებაც კი ლაკონურია და სქემატური.
პედაგოგიური ექსპერიმენტი მეცნიერული კვლევის კომპლექსური მეთოდია, რომელიც გვთავაზობს მთელი რიგი სხვა, კერძო მეთოდების ერთდროულ გამოყენებას, ისეთებისას, როგორიცაა დაკვირვება, საუბარი, ინტერვიუ, ანკეტური გამოკითხვა, დაიგნოსტიკური საკონტროლო სამუშაოები, სპეციალური სიტუაციების შექმნა.
პედაგოგიური ექსპერიმენტი გვიჩვენებს მოსწავლეთა ინტერესს საგნისა და, საზოგადოდ, ექსპერიმენტული მეთოდებით სწავლების მიმართ, წარმოაჩენს მთელი რიგი მეთოდური რეკომენდაციების აუცილებლობას მასწალებლებისთვის სწავლების საკითხებთან დაკავშირებით, ხელს უწყობს მოსწავლეთა და მასწავლებელთა მოტივაციის ამაღლებას აქტიური კომუნიკაციისათვის და წარმატებით შეიძლება მისი გამოყენება სასწავლო პროცესში.
