გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”
– “ფამუქი” თურქულად ბამბას ნიშნავს, არა?
– სწორედ ასეა. საქმე იმაში გახლავთ, რომ ოდესღაც, უხსოვარ დროში, ჩემი წინაპრები კავკასიიდან თურქეთში გაქცეულან. იქაურების კვალობაზე მათ მეტისმეტად თეთრი პირისახე ჰქონიათ და ეს მეტსახელიც სწორედ იქ, ანატოლიაში შერქმევიათ.
– ანუ ბამბეულის მრეწველობასთან თქვენს წინაპრებს არაფერი აკავშირებთ?
– ისინი უფრო რკინიგზასთან არიან დაკავშირებულნი. ოცდაათიან წლებში რკინიგზამ საშინლად გაამდიდრა ბაბუაჩემი – მაშინ პატარა თურქეთში ის იყო იწყებდნენ მის მშენებლობას. არ ვაზვიადებ – ბაბუაჩემი მართლა ძალიან მდიდარი კაცი იყო, მაგრამ ნაადრევად გარდაიცვალა, მისმა მრავალრიცხოვანმა შვილებმა კი უჭკუოდ გაანიავეს მთელი მემკვიდრეობა. ასე რომ, ოჯახს საშაყირო თემადღა შემოგვრჩა ბაბუას ფულების გაქრობის ამბავი. ბაბუას ნაადრევი სიკვდილის შემდეგ ყველაფრის ავან-ჩავანი ბებია გახდა, ოთხი შვილი დარჩა და ყველანი ნიშანტაშის რაიონში, ერთ დიდ სახლში ცხოვრობდნენ. მოდერნიზაციის პერიოდში მათ სახლი შემოსავლიან შენობად გადააკეთეს და ჩემი ბიძები (და მშობლებიც) იმავე სახლში, მაგრამ ცალ-ცალკე ბინებში დასახლდნენ. ასე რომ, პატარაობაში ვცხოვრობდი ჩვეულებრივ მრავალბინიან სახლში, მაგრამ მთელი კურიოზი იმაში მდგომარეობდა, რომ ამ ბინებში ჩემი ნათესავები ცხოვრობდნენ. ყველა კარი მუდმივად ღია იყო და მეც დავყიალებდი ერთი ბინიდან მეორეში. შემდეგ ფულმა მოლევა დაიწყო; მართალია, ჯერ ისევ ვერცხლეულზე ვჭამდით, მაგრამ მაგალითად, სამარილეების ნაცვლად, სამედიცინო სინჯარას ვიყენებდით.
– ანუ ოჯახი “შავ წიგნში” ნატურიდანაა გადმოღებული?
– მეტ-ნაკლებად კი.
– და შემდეგ?
– რადგან ბაბუა ინჟინერი იყო, იგულისხმებოდა, რომ ყველანი მის კვალს უნდა გავყოლოდით. ასეც მოხდა, მაგრამ ჩვენს “ტექნიკურ”, “მედასავლეთე” ოჯახში სხვაგვარად ვიყავი განწყობილი – ხელოვნება მიტაცებდა. არქიტექტორობა გადავწყვიტე და ამ საგანს სამი წელი ვსწავლობდი; სულ ვკითხულობდი და ვკითხულობდი. ტიპური ისტორიაა – გამუდმებულმა კითხვამ იქამდე მიმიყვანა, რომ გადავწყვიტე მწერალი გავმხდარიყავი. პარალელურად სტამბულის უნივერსიტეტში დავიწყე ჟურნალისტობის შესწავლა, მაგრამ ამ საქმიანობას სერიოზულად არასოდეს ვუყურებდი – უბრალოდ, არმიიდან თავის დაღწევა მინდოდა. ოცდაორი წლისა უკვე პირველ რომანს ვწერდი, რომელსაც ჩემთვის არაფერი მოუტანია – არც ფული და არც დიდება. იმ ხანებში ისიც დაერთო, რომ ჩემი მშობლები გაიყარნენ და თავად პერიოდიც – სამოცდაათიანი წლების დასასრული, საკმაოდ უსიხარულო იყო: ქვეყანა სამოქალაქო ომის ზღვარზე იმყოფებოდა. ასე რომ, ოცდაათ წლამდე დედასთან ერთად, წიგნებით გამოჭედილ ერთ პატარა ოთახში ვცხოვრობდი. არც ფული მქონდა, არც სამუშაო. მხოლოდ ვწერდი და ვცხოვრობდი განდეგილივით. “საზოგადოებაშიც” კი ვერ ვჩნდებოდი, რადგან არ ვიცოდი, რა პასუხი გამეცა კითხვაზე – რით ვარსებობდი? უფრო სწორად კი, იმის თქმას ვერიდებოდი, რომ მშობლების ნასუფრალით გავდიოდი იოლას. ამ ხნის განმავლობაში დავწერე ორი რომანი, ერთიც ნახევრამდე და ოცდაათი წლის ასაკში ერთ- ერთი მათგანის დაბეჭდვაც მოვახერხე. ეს იყო კლასიცისტური სულისკვეთებით გამსჭვალული გრძელი ოჯახური საგა, მაგრამ მას მაინც საოცრად ბევრი მკითხველი ჰყავდა. პირველი წიგნი წელიწადში ორიათასიანი ტირაჟით გაიყიდა, მეორე – ექვსიათასიანი, მესამე თექვსმეტათასიანი და უცებ, ტირაჟების სიმრავლემ ცამდის უწია: თითოეული წიგნი რამდენიმე ასეულ ათას ეგზემპლარად იყიდებოდა. სწორედ ამ დროს მოვიდა აღიარება დასავლეთიდანაც.
– პოლიტიკურ მისწრაფებებთან დაკავშირებით როგორი ვითარება იყო თქვენს ოჯახში?
– ჩემი ოჯახის ორიენტაცია ყოველთვის დასავლური იყო. ეს იყო ტიპური რესპუბლიკელების ოჯახი მაღალი საზოგადოების ტიპური ღირებულებებით: ლიბერალიზმით, სეკულარიზმით და უცხო კულტურებისადმი ინტერესით. ისინი განათლებული მედასავლეთეები იყვნენ და ამიტომაც მიაჩნდათ საკუთარ მისიად
ბნელი ხალხის განათლება. ეს იდეოლოგია – ქემალიზმი – აძლევდა მათ გარკვეულ სულიერ უფლებამოსილებებს; ითვლებოდა, რომ წარმოადგენენ რესპუბლიკის ელიტას, რომ სხვებზე მაღლა დგანან, რომ განსაკუთრებული სტატუსი, განსაკუთრებული პრივილეგიები აქვთ, რაც, საბოლოო ჯამში, არ იყო ჭეშმარიტებას მოკლებული.
– თქვენმა ჟურნალისტურმა მოღვაწეობამ თუ გამოიღო თავისი შედეგი?
– დიახ, ჟურნალისტის დიპლომის მიუხედავად, ოცდაათი წლის ასაკში მე მაინც მოვხვდი ჯარში, სადაც ხშირად დაცინვით მ ე კ ი თხ ე ბ ოდნ ე ნ : ვ ი ნ არი ს ე ს ყ მ აწ ვ ი ლ ი ? რას ს აქ მ ი ან ობ ს ? ჟურნალისტია? რომელ გაზეთში მუშაობს? არცერთში? რომანებს წერს? ერთი რომანი მაინც თუ დაუბეჭდავს? არცერთი? და ასე დაუსრულებლად…
– ნიუ-იორკში როგორღა მოხვდით?
– ეს ჩემი მესამე წიგნის დაბეჭდვის შემდეგ მოხდა. ჩემი მეუღლე დისერტაციას იცავდა კოლუმბიის უნივერსიტეტში. ამ უნივერსიტეტმა მეც დამინიშნა სტიპენდია. ჩავედი ცოლთან და დავიწყე თურქულის სწავლება. პარალელურად კი ბიბლიოთეკაში დავდიოდი და ვწერდი “შავ წიგნს”.
– ანუ ეს რომანი ამერიკაში დაიწერა?
– დიახ, მისი დიდი ნაწილი.
– თქვენი საწერი მაგიდის ადგილმდებარეობამ თუ მოახდინა ტექსტზე რაიმე ზეგავლენა?
– გარკვეულწილად კი. მოგეხსენებათ, ნოსტალგია და მისთანები. იქ, ნიუ-იორკში, თითქოსდა ყველაფერი პერსპექტივაში დავინახე. უამრავი რამ გაცილებით ღირებული მეჩვენა, ვიდრე სინამდვილეში იყო. დეტალები და წვრილმანები კი უფრო გამოიკვეთა. თავი ჯოისად წარმომედგინა, რომელიც ზის ტრიესტში და თავის “დუბლინელებს” წერს.
– ე. ი. შეიძლება ითქვას, რომ “შავი წიგნის” სტრუქტურულ მოდელად ჯოისის თხზულებები იქცა?
– უეჭველად. მე სწორედ მას ვეყრდნობოდი, სახელდობრ კი იმას, თუ როგორი კუთხით მიუდგა ის დუბლინს.
– ჯოისი წერდა: “ისტორია კოშმარია, რომლისგან გა- მოფხიზლებასაც ვცდილობ”. როდესაც “შავ წიგნს” კითხულობ, ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, რომ თქვენთვის ისტორია ხანგრძლივი ზღაპარია, რომელიც გინდა დაუსრულებლად იკითხო. რას იტყოდით ასეთ შედარებაზე?
– რა თქმა უნდა, ჩემთვის მისაღებია იდეა, რომ ისტორია მხოლოდ ზღაპრების ჯაჭვია და სხვა არაფერი. სხვა მხრივ კი, სულ არ მადარდებს, სინამდვილეში რა ხდებოდა ისტორიაში. ჩემთვის ისტორიის ვარიანტებია საინტერესო, ერთგვარი “ზღაპრები” ისტორიის შესახებ, რომელიც სხვადასხვა ხალხის ცნობიერებაში აისახება; წერის დროს მე იმ ადამიანებს წარმოვიდგენდი, რომლებიც დადიოდნენ სტამბულში და თავით დაატარებდნენ ათასობით სხვადასხვა ისტორიას და არა კონკრეტულად ისტორიას. და კიდევ ერთი – ეს ეხება თურქული ლიტერატურის ისტორიის ტრადიციას – როგორც ასეთს. საქმე იმაშია, რომ თურქულ ლიტერატურას ყოველთვის ახასიათებდა მემარცხენე შეხედულებები. იგი პლე- ბეისტური იყო იმ გაგებით, რომ მწერლებს თავიანთ რომანებში ძირითადად გული შესტკიოდათ ანატოლიელ გლეხებსა და ღარიბ- ღატაკებზე. ესეც ერთგვარი სოციალური რეალიზმი იყო.
– ვედათ თურქალი?
– ვედათ თურქალი – ჰო, მართალია ის მეტად ურბანისტულია, მაგრამ ამის მიუხედავად, მისი პოლიტიკური შეხედულებები… იცით, მისი თაობის მწერლები პოლიტიკურადაც და თემატიკურადაც ანგაჟირებულნი იყვნენ. ისინი მარქსისტები იყვნენ და წერდნენ ანატოლიელ ღატაკებზე და რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, არავინ წერდა სტამბულზე. განა ეს საინტერესო არ არის? ასე რომ, მე გადავწყვიტე, ამ ქალაქისთვის, როგორც პალიმფსესტისთვის ისე შემეხედა; შემეხედა როგორც მისი ისტორიის მრავალფენიანი – ბიზანტიური, ოტომანური და რესპუბლიკური, განსაკუთრებით კი, ოტომანური ღვეზელისთვის.
– რატომ?
– საქმე იმაშია, რომ ახალ დროში ოტომანური პერიოდის ისტორია ფარულად იკრძალებოდა. თურქებს თურქობა უნდოდათ და არა ოტომანური იმპერიის მემკვიდრეებად ყოფნა. ოტომანური იმპერია კი, როგორც სხვა დანარჩენი იმპერიები, მრავალეროვანი იყო: სტამბულში ბერძნებიც ცხოვრობდნენ, თურქებიც, ებრაელებიც და სომხებიც. რესპუბლიკა კი, ამ დროს პრეტენზიას აცხადებდა ეროვნულ თვითმყოფადობაზე, რასაც იმპერიის სიჭრელე ძლიერ უშლიდა ხელს. რესპუბლიკის იდეოლოგია იყო უბრალო – ტოტალური “თურქიზმი”, რომელიც თავს ისე გვაჩვენებდა, თითქოს არანაირი იმპერია არ არსებობდა. და აი, მეც გადავწყვიტე ისტორიის ამ პერიოდისთვის გადამეხედა.
– სუფიზმისა და მევლიანას მეშვეობით?
– დიახ-დიახ-დიახ, მაგრამ პირველ რიგში, მინდოდა ჩემი გმირები თვით ამ ქალაქის ქსოვილში გამეხვია და მათთვის მხატვრული პროზის საშუალებით, მისი ფანტასტიკური თვისებების შეგრძნების შესაძლებლობა მიმეცა. მე მინდოდა, ეს ქალაქი მეჩვენებინა არა კლასობრივი ბრძოლების კუთხით, როგორც ეს ხშირად ხდებოდა, არამედ მისი ისტორიის, მისი საიდუმლოებების კუთხით, რომელშიც დღემდეა გახვეული სტამბული. თუ გნებავთ, სწორედ ამაში მდგომარეობდა ჩემი პოლიტიკური პროგრამა.
– დავუბრუნდეთ სუფისტურ პოეზიას. რა მოსაზრებით მიმართეთ ამ ტექსტებს – ობივატელური ცნობისმოყვარეობის თუ რელიგიური მოთხოვნილების გამო?
– არც ერთის და არც მეორის გამო. მე არ განვეკუთვნებოდი სუფისტების სექტას, ამიტომაც არანაირი რელიგიური მოტივაცია არ გამაჩნდა. წმინდა ცნობისმოყვარის თვალითაც კი ეს ტექსტები ძალზე უბრალოდ და მოსაწყენად მოგეჩვენებოდათ. მე კი ჩემი წიგნისთვის მესაჭიროებოდა ე. წ. ტრადიციული ლიტერატურის ორიგინალური ჭრილი, როგორსაც უსიტყვოდ წარმოადგენს სუფისტური პოეზია.
– ანუ, იმის თქმა გინდათ, რომ სუფისტური პოეზიის გამოყენება და მისი გადამუშავება ორიგინალურია?
– გინდ დაიჯერეთ, გინდ – არა, მაგრამ ეს ასეა. საქმე იმაში გახლავთ, რომ არავის ჩემს გარშემო, ჩემს თაობაში, არასოდეს წაუკითხავს ეს ლექსები. კითხულობდნენ ყველაფერს, რასაც მოისურვებდნენ – დასავლულ მოდერნისტებს, თურქ მემარცხენეებს, მაგრამ არა იმას, რაც ცხვირწინ ჰქონდათ. და აი, მეც გადავწყვიტე ამ შრის გამოყენება, რათა ჩვენი ფსევდმოდერნისტული საზოგადოებისთვის სუფიებზე თვალი ამეხილა.
– ასეთი იყო რეაქცია, არა?
– დიახ, დიახ, ეს იყო რეაქცია დიდი ხნის წინ ვადაგასული დასავლური პოეზიით დამღუპველ გატაცებაზე.
– მაშინ, მოდით, ვილაპარაკოთ იმაზე, თუ თქვენი წიგნების გამოსვლისას როგორი სიტუაცია იყო ლიტერატურაში?
– შეხედეთ, ამ ქვეყანაში ორი ნაციაა: მედასავლეთეები და ტრადიციონალისტები და დღემდე გრძელდება მათ შორის ბრძოლა.
პრობლემა იმაში მდგომარეობდა, რომ სამოცდაათიან წლებში ყველა “მედასავლეთე” პოლიტიკურად ანგაჟირებული იყო. ყველა “მემარცხენე” – სტალინისტები იყვნენ: მოკლედ, ცუდი ბიჭები. თავიანთ ნაწარმოებებში ისინი ბაძავდნენ ზოლას, სტეინბეკს და მისთანებს; წერდნენ პოლიტიკური რეალიზმის სულისკვეთებით აღსავსე რომანებს, მოქმედება კი, როგორც უკვე ვთქვი, ანატოლიაში ვითარდებოდა; მაგრამ ოთხმოციანი წლების დასაწყისში ამ ბიჭებს მალე მოუგრიხეს კისრები. ბევრი მათგანი გისოსებს მიღმა აღმოჩნდა და დღემდე იქ იმყოფება. აი, სწორედ ამ სიტუაციაში გამოჩნდა ჩემი წიგნებიც, სადაც მოქმედება ყოველთვის ქალაქში ხდება. მათ წარმატებას, კერძოდ, იმითაც ვხსნი, რომ ქალაქელმა მკითხველმა პირველად ამოიცნო ჩემს გმირებში საკუთარი თავი.
– ოდესმე გიფიქრიათ ემიგრაციაზე?
– მთელი ცხოვრება, ამერიკაში გატარებული ორი წლის გამოკლებით, სტამბულში გავატარე და თავს აქ საკმაოდ კომფორტულად ვგრძნობდი, რამეთუ ეშმაკი ადამიანი ვარ. ეს რას ნიშნავს? ეს ნიშნავს, რომ როდესაც ჩემი მეგობრები მიდიოდნენ “მემარცხენე” პოლიტიკაში, თავს ისე ვაჩვენებდი, თითქოს მათ გვერდით ვიყავი, მაგრამ სინამდვილეში, ლიტერატურაზე უფრო ბევრს ვფიქრობდი, ვიდრე პოლიტიკაზე. ანუ ვკითხულობდი ფოლკნერს და ვირჯინია ვულფს; ხოლო როდესაც მეგობრები მეკითხებოდნენ: “რომელ პარტიას მიეკუთვნებიან ეს მწერლები?” – ვპასუხობდი, რომ ისინი ჩვენები იყვნენ.
სერიოზულად თუ გაინტერესებთ, აუცილებლობის შემთხვევაში იტალიაში გადავსახლდებოდი. იტალიელები ჩემთვის იგივე თურქები არიან, ოღონდ უფრო ცივილიზებულნი და დაე კვლავ დამადანაშაულონ ანტიპატრიოტიზმში.
– ძალიან ხშირად მკითხველი “შავ წიგნს” მიიჩნევს ტურისტულ მეგზურად “ჭკვიანებისთვის”. ცდილობენ ქალაქში იმის პოვნას, რაც აღწერილია მხატვრულ ნაწარმოებში. როგორ მოგწონთ ასეთი სიტუაცია?
– დღეს საღამოს აუცილებლად გიჩვენებთ სახლს ნიშანტაშში, ალაადინის დუქანს და თვით ალაადინსაც გაგაცნობთ. სინამდვილეში კი, ეს მე ნაკლებად მაღელვებს. დიახ, ვიცი, რომ ხალხი სტამბულში წამოსვლამდე ყიდულობს ამ წიგნს. მერე რა? დუბლინში წასვლამდე მეც ვიყიდიდი “ულისეს”… არა, მე მომწონს კიდეც, რომ წიგნი გზამკვლევად იქცა, თუმცა, რა თქმა უნდა, წერის დროს ამგვარი გ ე გ მ ე ბ ი არ მ ქ ონ ი ა. ე ს უფ რო წ ე რი ლ ობ ი თ გამ ყ არე ბ ულ ი ნოსტალგიური აქტი იყო. ამგვარი წიგნი რომ დაგეწერა, რომანში გაფანტული ყველა ამ წვრილმანისა და დეტალების უგონო ფანატიკოსი უნდა ყოფილიყავი. გნებავთ, ჯიუტი ენციკლოპედისტი.
“პირველი თურქული ნემის 1956 წელს დამზადდა!” – აი, რა იყო მთავარი.
– თქვენს წიგნში ძალიან ბევრი თოვლია.
– თოვლი ჩემი აკვიატებული იდეა, აკვიატებული სახეა და მეტი არაფერი. ის ქმნის განწყობას, რომელიც აუცილებელია ჩემი თხრობისთვის. სახალისო სხვა რამეა – ის, რომ დასავლეთში ხშირად მეკითხებიან თოვლზე. იმათ იქ ჰგონიათ, რომ სტამბულში მუდამ სიცხე და მტვერია და თოვლი არ მოდის; ფიქრობენ, რომ “ისლამი” და “თოვლი” ერთმანეთთან შეუთავსებელი ცნებებია. ვშიშობ, რომ სულ მალე ჩემი წიგნების ყდაზე დათოვლილი სტამბულის ფოტოს მოთავსება მომიწევს.
– აქ, სტამბულში, ბევრი მოსაზრება მოვისმინე თქვენი წარმატებული კარიერის შესახებ. კერძოდ, ამბობდნენ, რომ თქვენს პოპულარობას გავლენიან ნათესავებს უნდა უმადლოდეთ შტატებიდან, რომლებიც გეხმარებოდნენ წიგნის “გაქაჩვაში”. როგორ უპასუხებდით ამ პასაჟებს?
– ნათესავები შტატებში? – ეს რაღაც ახალია. უკანასკნელი, რაც ჩემს შესახებ გავიგე, ის იყო, რომ ებრაელი ვარ, რაც არ არის მართალი. პასუხი კი მარტივია: “მე კარგი ლიტერატურული აგენტი მყავს” – ეს არის და ეს.
– კარგი, მაშინ კომენტარი გაუკეთეთ, თქვენი აზრით, სად არის ამ ხმების სათავე.
– მე ვიტყოდი, ეს წმინდა თურქული, პროვინციული შტრიხია. ყველაფერი დიდი ხნის წინ დაიწყო, როდესაც ერთმა “მემარცხენე” მწერალმა რომელიღაც გაზეთის ნომრიდან ნომერში დაიწყო იმის მტკიცება, რომ ებრაელი ვარ. შემდეგ ეს იდეა აიტაცეს ფუნდამენტალისტურმა გამომცემლობებმა. აქ ასეთი რამ ნორმალურად ითვლება – თუ საერთაშორისო წარმატებას მიაღწიე, თუ შენი წიგნებით ფულს შოულობ, თუ წარმატებული და იღბლიანი ხარ, დაუყოვნებლივ შეგრაცხავენ ქემალისტად, ქსენოფობად, სტალინისტად ან ებრაელად. სხვაგვარად არ შეუძლიათ შენი წარმატების ახსნა.
– … ნაცნობი სიტუაციაა.
– … ის იდეა კი, ჩემი ებრაელობის შესახებ, ყველაზე პოპულარული იყო. ჩემი ნათესავები მეუბნებოდნენ: “შენს გამო ებრაელებიც გავხდით, მთელი ქალაქი ებრაელებად გვთვლის!”
– ამ ქალაქში, ალბათ, არ გილხინთ. ხომ არ გრძნობთ იზოლაციას ან მარტოობას?
– ჩემი ფრანკფურტელი მეგობრები მუდმივად თავისთან მიხმობენ. “მეუბნებიან, როდემდე უნდა იცხოვრო თურქეთში, ნახავთ, ერთხელაც, ბოლოს რომ მიგიღებენ!” მაგრამ მდგომარეობა არც ისე საშინელია. ეს ყველაფერი – მოგკლავენ, ბოლოს მოგიღებენ – გაზვიადებული ნათქვამებია. თურქები არც იმდენად ბრუტალურები არიან. უფრო მეტიც – მე მომწონს კიდეც ჩემი სახელის ირგვლივ შექმნილი სიტუაცია. ჩემს წინააღმდეგ იმდენი დაიწერა, რამდენიც უკანასკნელი ოცი წლის განმავლობაში არავისზე დაუწერიათ თურქეთში. მე ამ შენიშვნების ერთად შეკრება და წიგნად გამოცემაც კი მინდა დაახლოებით ასეთი სათაურით – “ფამუქის წინააღმდეგ”. გახსოვთ, როგორც “შავ წიგნშია”, ჯელიალი მიდის ალაადინთან და სთხოვს ინტერვიუს, რაზეც ის პასუხობს: “ეს ჩემს წინააღმდეგ ხომ არ იქნება გამოყენებული?”
– თქვენს წიგნში ძალიან ბევრია უაღრესად “თურქული” ბაცკგროუნდ-ი. იმდენად ბევრი, რომ ევროპელი მკითხველი წიგნის დაახლოებით ათ პროცენტს ვერ კითხულობს.
– უფრო მეტსაც.
– … მით უმეტეს. რამდენად შეგნებულადაა გადატვირთული თქვენი ტექსტი?
– დიახ, რამდენიმე ადგილას თავი მართლა ვერ შევიკავე. გესლიანი სიტყვებიც ვთქვი და აქა-იქ ღვარძლიც გამოვურიე. პრობლემა უფრო სხვა რამეშია: ანუ იმაში, რომ სუფისტური პოეზიის შრე, რომელიც წიგნშია გამოყენებული, ევროპელი მკითხველისთვის აბსოლუტურად გაუგებარია, სხვათა შორის, თურქებისთვისაც.
– რუსეთში არის სუფისტური პოეზიის თარგმანები, მაგრამ ეს სიტუაციას ნათელს ვერ ჰფენს. კითხულობ ამ ლექსებს და ვერ გაგიგია, რის გამოა მთელი ეს ალიაქოთი. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც აქ, სტამბულში სუფისტურ მონასტერში მოვხვდი და ვნახე იქ მოფუსფუსე დერვიშები, მოვისმინე მუსიკა და შევიგრძენი ბაღში გამეფებული ატმოსფერო – ჩემთვის რაღაც-რაღაცეები გასაგები გახდა…
– ყველაფერი აბსოლუტურად მართალია. სუფიების ტექსტები ჭეშმარიტად უმარილო და ცალსახაა და რაც მათ შეუდარებლობას სძენს, სწორედ ატმოსფეროა; ამას ემატება ისიც, რომ თავად უნდა მიეახლო ტექსტებს იმ რწმენით, თითქოს ისინი – აღმოჩენაა. მე მაღალი წრის მედასავლეთე ვიყავი და სკეპტიკურად ვკითხულობდი მათ ტექსტებს. ვკითხულობდი, ვკითხულობდი და არაფერიც არ ხდებოდა. მაგრამ მათში მოთხრობილი ამბები მართლაც საინტერესოა. აქ ინდური ტრადიციაც არის და ეს ყოველივე ცნობისწადილს აღმიძრავდა. მოკლედ, როგორც ლექსები, ეს ტექსტები სუსტია, ხოლო როგორც იმ დროის შესახებ არსებული ინფორმაცია – საინტერესო.
– რა როლს თამაშობს თქვენს რომანებში სიუჟეტი?
– მე სიუჟეტი კი არ მაინტერესებს, როგორც ასეთი, არამედ ისტორია, რომლის დახმარებითაც შემიძლია გადმოვცე აღწერილი საგნის ქსოვილი, არსი და ატმოსფერო, ანუ შემიძლია დავამატო “შავ წიგნს” კიდევ ათასი გვერდი – მაგრამ ეს ისევ ის “შავი წიგნი”
იქნება. აი, რაშია საქმე.
– სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ყოველ წიგნს თავისი ატმოსფერო აქვს, რომლის განვრცობა შეიძლება, შეცვლა კი არა?
– აბსოლუტურად სწორია. სწორედ რომანის ჟანრის ამ კანონის დარღვევისთვის მაკრიტიკებდნენ ყველაზე მეტად, მაგრამ როდესაც “შავ წიგნს” ვწერდი ვცდილობდი იმ ხმით მელაპარაკა, რომელსაც შეერწყმებოდა სხვადასხვა დროისა და სტილის ყველაზე განსხვავებული კულტურული ცნებები და ტრადიციები. მივმართავდი თვითიდენტიფიკაციას. ახლა, როცა ეს მისია შესრულებულია, უკვე შემიძლია თავს უბრალო ისტორიების წერის უფლება მივცე – კვანძებით, კულმინაციებითა და ფინალებით.
– რას გვეტყვით სტამბულში გატარებულ თქვენს ბავშვობაზე?
– ორმოცი წლის წინ სტამბული იყო წყნარი, თითქმის სოფლური ყაიდის ქალაქი. დედაჩემი, მე და ჩემი ძმა ერთად ვსეირნობდით ხოლმე უდაბნოსებრ ესთიქლალში, სადაც მარტო ერთი ტრამვაი დადიოდა. ჩვენ შევდიოდით დუქანში და ნახევარი დღე, მაგალითად, ღილს ვეძებდით. როცა ქალაქში მანქანა გამოჩნდებოდა, ერთმანეთს გავძახოდით: “შეხედე, მანქანა!” ამ ნაპირიდან ვყვინთავდით ბოსფორის კამკამა წყალში. მე ზეპირად ვიცოდი ყველა იმ თევზის სახელი, რაც ბოსფორში ბინადრობდა, შემეძლო ერთი სახეობის მეორისგან განსხვავება. დღესაც ძველებურად ვაღმერთებ თევზს, მაგრამ უკვე მომზადებული სახით, რესტორანში. ახლა კი – რა? ახლა ქუჩები სავსეა ხალხით და გზებზე საცობებია. ბოსფორშიც უკვე ვეღარ იბანავებ, ისეთი დაბინძურებულია. ქალაქი ისე გაიზარდა, რომ მის რამდენიმე რაიონში ცხოვრებაში ერთხელაც არ ვყოფილვარ. სხვა მხრივ კი, აი, ეს ხედი ჩემი ფანჯრის წინ, უკვე ათასი წელია, როგორც მინიმუმი, არ შეცვლილა, რაც ძალზე სასიამოვნოა.
– სტამბულის მიწისქვეშეთზე, კატაკომბებზე, სამალავებსა და საიდუმლო ბაღებზე რაღას იტყვით?
– ბაღები და მიწისქვეშეთი, რომელსაც წიგნში აღვწერ, ეს ყველაფერი ქალაქის მითოლოგიაა. სტამბულის ყველა ბიჭს აბოდებს მიწისქვეშა გასასვლელები და კატაკომბები, რომლებითაც კონსტანტინოპოლის მცხოვრებნი ალყის დროს ქალაქიდან გარბოდნენ თავიანთი განძეულობით. მაგრამ შესასვლელი დღემდე არ არის ნაპოვნი. სხვა მხრივ ამ მითოლოგიას თავისი რეალური საფუძველიც გააჩნია ყოფა-ცხოვრების დონეზე, როცა შენი სახლის სხვენი მოდერნის, პირველი სართული საიმპერიო ბაროკოს ეპოქის და სარდაფში ჩასასვლელი კი ბიზანტიურ სტილშია აშენებული.
– დაბოლოს, როგორია თქვენი ცხოვრების განაწესი?
– ვცხოვრობ მეუღლესთან და ჩემს პატარა გოგონასთან ერთად ნიშანტაშში. იმ სახლის შორიახლოს, სადაც ცხოვრობდა ჰალიპების ანუ ჩემი ოჯახი.
დილით ქალიშვილი მიმყავს ბაღში და ბეიოღლის გავლით ფეხით მივდივარ ოფისში. იქ მისვლას დაახლოებით ოც წუთს ვანდომებ. ოფისში ვწერ (ხელით), ვპასუხობ სატელეფონო ზარებს, ვაწარმოებ მიმოწერას. შემდეგ კი ჩემს ხელნაწერებს თავს უყრის ასისტენტი. საღამოს სახლში ვბრუნდები და ოჯახი ერთად ვვახშმობთ.
როდესაც ჩემი მორიგი წიგნი გამოდის, სარეკლამო ტურნეთი იმ ქვეყანაში მივემგზავრები, სადაც მას გამოსცემენ. შემდეგ ვბრუნდები და ყველაფერი ისევ თავიდან იწყება.
მე მგონი ბედნიერი კაცი ვარ, რას იტყვი?
