ქიმიის სწავლება თეორიულ მეცადინეობასთან ერთად მოიცავს უცილობელ ქიმიური ექსპერიმენტების ჩატარებასაც. ამიტომ ქიმიის პედაგოგი უნდა ფლობდეს უმარტივესი ქიმიური ექსპერიმენტების შეს­რუ­ლების  ტექნიკას.  ლაბორატორიაში ქიმი­ური რეაქტივები, ჭურჭელი, დანადგარები და მოწყობი­ლო­ბები  კი თა­ვის მხრივ მოითხოვს კვალიფიციურ მოპყრობას. ამიტომ, ექსპე­რი­მენტატორი ვალდებულია ასევე ფლობდეს უსაფრთ­ხოებ­ის ტექ­ნი­კას, ხანძარსაწინააღმდეგო წესებს, უნდა შეეძლოს უბედუ­რე­ბის შემ­თხვევაში დაზარალებულისთვის პირველადი დახმარების აღმო­ჩენა.

1)ლაბორატორიაში არსებული ნივთიერებები მეტ-ნაკლებად მომ­წამ­ვ­ლელი და ცეცხლსაშიშია, ამიტომ აუცილებელია სისუფ­თა­ვის დაცვა და  წესრიგი. 

2)არ უნდა დავუშვათ ნივთიე­რე­ბების კანთან შეხება, ხელებით არ უნდა შევეხოთ სახესა და თვალებს, მუშაობის დროს არ უნდა მივიღოთ კვების პროდუქტები.

3)კატეგორიულად აკრძალულია მოქმედი დანადგარის უყურადღებოდ მიტოვება და ლაბორატორიაში მარტო ერთი პირის მუშაობა.

4)ყველა ჭურჭელზე, რომელშიც რეაქტივი ინახება, უნდა იყოს ზუსტი დასახელება. რეაქტივების გამოყენება უეტიკეტო ჭურჭლიდან აკრძალულია.

5)არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ცდის ჩატარება ჭუჭყიან ჭურჭელში. შესაბამისად ცდის დამთავრებისთანავე ჭურჭელი უნდა გაირეცხოს. ახლად გამოყენებული ჭურჭლის გასუფთავება გაცილებით ადვილია, ვიდრე ძველის. 

6)ჭურჭელთან, რომელშიც რაიმე ხსნარი დუღს ან რომელშიც რაიმე ხსნარის დამატება ხდება არ შეიძლება სახის ახლოს მიტანა; სინჯარის პირი, რომელშიც ხდება ხსნარის ან სითხის გაცხელება, არ უნდა იყოს მიმართული ვინმეს მიმართ.

 

7)კატეგორიულად აკრძალულია ქიმიური ნივთიერებების გემოს გასინჯვა; მათი ყნოსვა შეიძლება იმ შემთხვევაში, თუ დარწმუნებული ხართ, რომ ნაერთი არ არის შხამიანი ან მომწამვლელი. ამასთან არ შეიძლება პირდაპირ შესუნთქვა, არამედ საჭიროა ხელის მოძრაობით მივიტანოთ ორთქლი სასუნთქ ორგანოსთან.

 

8)ზოგიერთი ექსპერიმენტის ჩატარებისას უსაფრთხოების მიზნით მიზანშეწონილია დამცველი სათვალით ან ორგანული მინისაგან დამზადებული სპეციალური საფარით სარგებლობა. 

9)მინის ან სხვა ქიმიური ჭურჭლის გამოყენებისას უნდა დავიცვათ შემდეგი წესები: 

a)სქელკედლიანი ქიმიური ჭურჭელი არ უნდა ცხელდებოდეს ღია ცეცხლზე, არამედ – წყლის ან ზეთის აბაზანაში. ამ დროს ყურადღება უნდა მიექცეს სითხის თანაბარ გაცხელებას. არათანაბარი გაცხელების დროს შესაძლებელია სითხის გაშხეფება და ჭურჭლის გაბზარვა! 

b)დიდ ქიმიურ ჭურჭელს საჭიროა ორივე ხელი მოვკიდოთ, ამასთან ერთ-ერთი ხელი ჭიქის ძირს! 

c)მინის მილების ბასრი ნაწილები უნდა იქნეს შემლღვალი სპირტ- ან გაზქურის ალზე! მინის დეტალებზე რეზინის მილების ჩამოცმის დროს მინის გატეხვის თავიდან აცილების მიზნით აუცილებელია მათი წინასწარ წყლით დასველება, გლიცერინის ან ვაზელინის წასმა და შემაერთებელ ნაწილებზე ორივე ხელის თითების მაქსიმალურად ახლოს განლაგება 

 

d) სამუშაოს დაწყების წინ აუცილებელია შემო­წმდეს დანად­გა­რი, თუ რამდენად სწორად არის აწყობილი, ხოლო სარევე­ლის გამოყენების წინ საჭიროა შემოწმდეს, მუშაობს თუ არა ის.

e)ავტოკლავებით, შეკუმ­შული და გათხევადებული გაზის ბა­ლო­ნებით მუშაობა შესაძლებელია მხოლოდ უსაფრთ­ხოების ტექ­ნიკის სპეციალური ინსტრუქციის გავლის შემდეგ.

f)ვაკუუმ-ექსიკატორიდან ჰაერის ამოტუმბვა შეიძლება მხო­ლოდ წყალჭავლიანი ტუმბოს საშუალებით. ამ დროს საჭი­როა ვაკუუმ-ექსი­კა­ტორს შემოხვეული ჰქონდეს ქსოვილი.

g)საჭიროა უსაფრთხოების ტექნიკის სპეციალური ინსტრუქ­ტაჟის გავლა, ვიდრე ვაკუუმზე გამოხდას შეუდგებოდეთ.

h)ამწოვი კარადის ფანჯრები მუშაობისას არ უნდა იყოს კარადის მუშა ფართობის 1/3-ზე მეტად გახსნილი. 

i)ამწოვ კარადაში აფეთქების ან აალების შემთხვევაში პირველ რიგში უნდა გამოირთოს ვენტილაცია და დაიხუროს დროსელ-სარ­ქვე­ლი, რათა არ მოხდეს სავენტილაციო ხაზზე ხანძრის გავრცელება.

j)მჟავების ან ტუტეთა ხსნარების ჩამოსხმა უნდა ხდებოდეს გამ­წოვ კარადაში. ამ დროს მომუშავეს უნდა ეკეთოს დამცველი სა­თვალე, ხოლო ამწოვი კარადის ფანჯარა უნდა იყოს დაწეული ისე, რომ ფარავდეს მომუშავის სახეს.

k)ბრომთან ყოველგვარი სამუშაო ტარდება გამწოვ კარადაში. ამ დროს აუცილებელია რეზინის ხელთათმანებისა და დამცველი სათვალეს გამოყენება.

l)მინის დიდი ბოცები, რომლებშიც კონცენტრირებული მჟავები, ტუ­ტე­ები ან ამიაკია, საჭიროა იდგეს კალათებში ან ხის ჩარჩოებში. ამ ნივთიერებების გადმოსხმისას საჭიროა დამ­ცვე­ლი სათვალეს, რეზინის ხელთათმანების,  წინსა­ფრისა და რეზინის ჩექმების გამოყენება.

m)თუ ორი სითხის შერევაა საჭირო, მაშინ სითხეს, რომელსაც მე­ტი ხვედრითი წონა აქვს, მორევის პირობებში ასახავენ სით­ხეში, რომლის ხვედრითი წონა ნაკლებია, მაგალითად, კონ­ცენ­­ტრირებული გოგირდმჟავას განზავებისას, კონ­ცენ­ტრი­რებული გოგირდმჟავას და აზოტმჟავას შერევისას და ა.შ.

n)ნივთიერებების შერევისას, რომლის დროსაც ადგილი აქვს სითბოს გამოყოფას, საჭი­როა მხოლოდ თერ­მომ­დგრადი მინის ან ფაიფურის ქიმიური ჭურჭლის გამოყენება.

o)ნარჩენი სითხეების ჩასხმა ნიჟარაში კატეგო­რიუ­ლად აკრძა­ლუ­ლია. ისინი უნდა განეიტრალდეს ან ჩაისხას სპეციალურ ჭურ­ჭელში.

p)ქლორთან, ბრომთან, გოგირდის ან აზოტის ოქსიდებთან, გოგირდწყალბადთან და სხვა მომწამლავ ნივთიერებებთან მუშაობა აუცილებლად უნდა წარმოებდეს ამწოვ კარადაში. 

q)ეთერის გაცხელება, გამოხდა, აორთქლება მიმდი­ნარეობს წყლის აბაზანის საშუალებით. გამოხდისას უნდა გამო­ვი­ყენოთ მაქსიმალურად გრძელი მაცივრების, ხოლო მიმღები უნ­და მოთავსდეს  ღია ცეცხლისაგან მოშორებით. რამდე­ნი­მე­ჯერ გამოყენებული ეთერთან მუშაობის წინ, აფეთქების თავიდან აცილების მიზნით, საჭიროა მას მოშორდეს პეროქ­სი­დები, მაგალითად, რკინის სულფატთან შენჯღრევით. არ შეიძ­ლება გამო­სახდელი კოლბიდან ეთე­რის გამოხდა სიმშრა­ლემდე (ბოლომდე) და გამოხდილი ეთე­რის დიდი რაოდენობით შეგროვება ერთ მიმღებში (არა უმეტეს 300-400 მლ). ეთერის შენახვა (განსაკუთრებით აბსოლუტური ეთე­რის), შეიძლება მხოლოდ სქელკედლიან, უმჯობესია მუქი ფერის ჭურჭელში, რომელიც დაცობილია საცობით ­კალციუმის ქლორიდიანი მილით.

r)მეტალურ ნატრიუმთან მუშაობისას აუცილებელია აბსოლუ­ტუ­რად მშრალი ჭურჭლის გამოყენება. არ შეიძლება ნატ­რიუმ­თან მუშაობა წყლის სიახლოვეს (შეიძლება მოხდეს აფეთ­ქე­ბა). სამუშაოს დამთავრების შემდეგ აუცილებელია შეგ­როვ­დეს რეაქციაში შეუსვლელი ნატრიუმის ნარჩენები ნავთიან ჭურ­ჭელში. ნატრიუმის ნარჩენები კი  გაიხსნას  სპირტში.

10)ლაბორატორიაში თვალსაჩინო ადგილას უნდა იყოს განთავსებული ხანძარსაწინააღმდეგო საშუალებები – ქვიშის ყუთები  და ცეცხ­ლ­მაქ­რობები.  ხანძრის გაჩენის შემთხვევაში პირველ რიგში საჭი­როა ყველა გამახურებლის გამორთვა, მოშორებულ უნდა იქნას ცეცხლის კერასთან ახლოს მდებარე აალებადი ნივთიერებები, ხოლო შემდეგ მოხდეს ცეცხლის ჩაქრობა ცეცხლსაქრობით, სილით ან ხანძარსა­წინააღ­მდეგო საბნით. ცეცხლზე წყლის დასხმა არ არის მიზანშეწონილი, რადგან უმეტეს შემთ­ხვევებში ეს იწვევს ხანძრის კერის გაფარ­თოებას.

უსაფრთხოების ტექნიკის წესების დაუცვე­ლობამ შეიძლება ადვილად მიგვიყვანოს  უბედურ შემთხვე­ვებამდე. ასევე ლაბორატორიული ინციდენტი შეიძლება სულ უბრალო შემთხვევითობამ ან გაუფრთხილებლობამ გამოიწვიოს. ამიტომ პირველადი გადაუდებელი დახმარების გაწევაც უნდა შეეძლოს ქიმიის მასწავლებელს:

1)I ხარისხის თერმული დამწვრობის (სიწითლე, უმ­ნიშ­­ვნელო შეწითლება) დროს საჭიროა დამწვარი ადგილის სპირტით გაწმენდა. II და III ხარისხის დამწვრობისას – სტერილური სახვევით ან სუფთა ტილოთი შეხვევა. 

2)კიდურების დამწვრობისას საჭიროა მათი განთავისუფლება მჭიდრო ტანსაცმლისაგან, რადგან შესაძლებელია გასივება.

3)ტუტით ან მჟავით კანის დამწვრობის დროს საჭიროა წყლის ნაკადით დაახლოებით 20-30 წუთის განმავლობაში ჩარეცხვა, ხოლო ძლიერი დამწვრობის შემთხვევაში ჩარეცხვა ხდება 1.5-2 საათის განმავლობაში (წყალი არ უნდა იყოს ცივი). ჩატარებული პროცედურის შემდეგ დაზარალებულს ისევე ექცევიან, როგორც თერმული დამწვრობის შემთხვევაში.

4)ბრომით დამწვრობისას ადებენ სპირტის საფენს ხანგრძლივი დროით.

5)ტუტის ან მჟავის წვეთების თვალში მოხვედრისას, თვალს დიდი ხნის განმავლობაში იბანენ ოთახის ტემპერატურის წყლის დიდი რაოდენობით. 

6)ფენოლით დამწვრობის შემთხვევაში დაზი­ანე­ბული ადგილი საჭიროა დამუშავდეს სამედი­ცინო ეთილის  სპირტით.

7)ნაჭრილობევ ადგილებს იოდის სპირტის 5%-იანი ხსნარით ამუშავებენ და ადებენ სტერი­ლურ საფენს.

1.ექსპერიმენტის დაწყებამდის აუცილებლად წაიკითხოს მეთო­დი­კა გულდასმით. ეს საშუალებას მისცემს სწორად დაგეგ­მოს ცდა და თავიდან აიცილოს გაუთვალისწინებელი გარ­თუ­ლებები.

2.არ ჩააგდოს ასანთის ღერი, ლაკმუსის ქაღალდი ან სხვა უხ­ს­ნა­დი ნაერთები ნიჟარაში. მყარი ნარჩენები უნდა შეგროვდეს სპეციალურ მათთვის გამოყოფილ ურნაში.

3.საჭირო რეაქტივები ჩამოასხას  ადგილზე ჭიქებში ან მენზუ­რებში და რეაქტივების ბოთლები დატოვოს თაროებზე ან გამოყენების შემდეგ დაუყონებლივ დააბრუნოს პირვანდელ ადგილზე.

4.ბოთლიდან რეაქტივის ამოღებისას ეტიკეტზე წარწერა წაიკითხოს ორჯერ.

5.ეცადოს, არ იმუშაოს ნივთიერებების დიდ რაოდენობებთან. კარგი ექსპერიმენტატორი 1-3 მლ-ზე დიდი რაოდენობით არ იყენებს ნივთიერებას.

6.არასოდეს დააბრუნოს ბოთლში გამოუყენებელი ნივთიერება. ამიტომ ყოველთვის ჩამოასხას მხოლოდ ექსპერიმენტი­სათვის  საჭირო რაოდენობა.

7.ეცადოს, ბოთლის საცობი არ დადოთ ძირს (მაგიდაზე).

8.არ გააცხელოს სქელკედლიანი მინის ჭურჭელი ან მენზურები, მზომი კოლბები ცეცხლის ალზე.

9.ეცადოს, ფეხზე არ ჩაიცვას სანდლები ან სხვა ღია ფეხსაცმელი. ლაბორატორიაში ხშირია იატაკზე მინის ნატეხების მიმობნევა.

10.ეცადოს, ეცვას ბამბის ტანსაცმელი ან ხალათი. სინთეზური  ბოჭკოს ტანსაცმელი ტემპერატურაზე ადვილად ლღვება და იწვის.

11.მინის ჭურჭელი გამოყენების წინ გულდასმით დაათვა­ლი­ე­როს, რომ არ ჰქონდეს ბზარები. გაბზარული მინის ჭურჭელი გაცხე­ლებისას ან ვაკუუმის ქვეშ ადვილად ტყდება.

არ მინდა დაგვრჩეს იმსის განცდა, რომ ლაბორატორიაში მუშაობა ერთი შეხედვით წარმოადგენს მზა რე­ცეპ­ტურის ან წინასწარ დაგეგმილი ოპერაციების სკურპულოზურ შესრულებას. რეალურად ექსპერიმენტატორის საქმიანობა შემოქ­მედებით, ხშირად კი ინოვაციურ გადაწყვეტილებების მიღებას მო­ითხოვს. მიუხედავად ცდის ჩატარების წინასწარ გაწერილი მეთო­დი­კისა, კარგ ექსპერიმენტატორს ყოველთვის შეუძლია გარკვეული კო­რექტივების შეტანა, რაც მას ექსპერიმენტის ჩატარებას გაუადვი­ლებს ან მის ხელთ არსებული საშუალებების პირობებში შესაძ­ლე­ბელს გახდის.

ალბათ, ყველას გვქონია ურთიერთობა ადამიანებთან, რომლებიც გამუდმებით უკმაყოფილონი არიან, გამუდმებით წუწუნებენ და აცხადებენ, რომ გაცილებით მეტს იმსახურებენ, ვიდრე იღებენ; მარცხის შემთხვევაში ყოველთვის სხვას ადანაშაულებენ, თავს უსამართლოდ დაჩაგრულად წარმოაჩენენ და იშვიათად ეძებენ მარცხის მიზეზს საკუთარ თავში. თუმცა ისეთებიც გვხვდებიან, რომლებიც, მიუხედავად სათანადო შესაძლებლობებისა, ნებისმიერ საქმეს გაურბიან იმის შიშით, რომ ვერ დაძლევენ და თავს შეირცხვენენ. ასეთი ადამიანები ხშირად ისეთ წინადადებაზეც კი ამბობენ უარს, რომელსაც წარმატებით გაართმევდნენ თავს. ყოველივე ამის გამო ისინი ითრგუნებიან, ვერ იკმაყოფილებენ თვითაქტუალიზაციის მოთხოვნილებას, არარეალიზებულები არიან ცხოვრებაში, რაც უარყოფითი ემოციური განცდებისა და საკუთარ თავში ჩაკეტვის მიზეზად იქცევა. როგორც ერთ, ისე მეორე შემთხვევაში ადამიანის ქცევის განმსაზღვრელი ხდება თვითშეფასება, რომელიც შესაძლოა საკმაოდ ადრეულ პერიოდში იყოს ჩამოყალიბებული. 

თვითშეფასება არის ადამიანის მიერ საკუთარი პიროვნების შეფასების უნარი, მისი დამოკიდებულება საკუთარი შესაძლებლობებისადმი, პიროვნული თვისებებისადმი, გარეგნობისადმი. ნებისმიერ ჩვენთაგანს გარკვეული თვითშეფასება აქვს და ჩვენი ქცევა ძირითადას ჩვენივე თვითშეფასებით არის ნაკარნახევი. თვითშეფასება დაახლოებით იგივეა პიროვნებისთვის, რაც ხერხემალი სხეულისთვის. 

თვითშეფასების სწორად ჩამოყალიბების შემთხვევაში ბევრი სირთულის თავიდან აცილებას შევძლებდით. ამდენად, კარგი იქნება, თუ ნებისმიერი აღმზრდელი, პედაგოგი და მშობელი მიიღებს საჭირო ინფორმაციას თვითშეფასების, მისი სახეებისა და ჩამოყალიბების პირობების შესახებ. 

თვითშეფასება პიროვნების ცენტრალური წარმონაქმნია და მისი ჩამოყალიბებისა და განვითარების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს წრმოადგენს. იმ ფაქტორთა შორის, რომლებიც განსაზღვრავს პიროვნების ფორმირებას, თვითშეფასებას განსაკუთრებული ადგილი უკავია. ის, თუ როგორი პიროვნება დადგება ამა თუ იმ ბავშვისგან მომავალში, მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული იმაზე, როგორი თვითშეფასება გამოუმუშავდება მას. ბავშვებს ჯერ კიდევ ადრეულ ასაკში უყალიბდებათ და უვითარდებათ თვითშეფასება – საკუთარი შესაძლებლობებისა და თვისებების შეფასების უნარი, რაც, თავის მხრივ, განსაზღვრავს მათ ქცევას. ყველა ასაკის ბავშვისთვის ქცევის მოტივაციური მნიშვნელობა იმდენად დიდია, რომ თვითშეფასებასა და შეფასებას შორის კონფლიქტის დროს ქცევის წამყვან მოტივად თვითშეფასება იქცევა. 

თვითშეფასება შეიძლება იყოს ადეკვატური და არაადეკვატური. არაადეკვატური თვითშეფასება, თავის მხრივ, არადეკვატურად მაღალი ან არაადეკვატურად დაბალია. 

არაადეკვატურად მაღალი თვითშეფასების მქონე ბავშვი გაზვიადებით აფასებს საკუთარ შესაძლებლობებს, რის გამოც სისტემატურად განიცდის მარცხს, ხშირად მოსდის კონფლიქტი ირგვლივ მყოფებთან. ყოველივე ამის გამო ირღვევა ბავშვის პიროვნების განვითარების ჰარმონიულობა. განსვლა ბავშვის თვითშეფასებას, პრეტენზიების დონესა და მის რეალურ შესაძლებლობებს შორის ხშირად იწვევს მწვავე ემოციურ განცდებს. სხვადასხვა ბავშვი სხვადასხვანაირად რეაგირებს იმ დაბრკოლებებზე, რომლებიც ხვდება საკუთარი შესაძლებლობების არაადეკვატური შეფასების გამო.

 

ზოგიერთი გამოსავალს იმაში პოულობს, რომ თვითშეფასებასა და პრეტენზიების დონეს სხვა ადამიანებისგან მიღებული შეფასებისა და საკუთარი გამოცდილების საფუძველზე გარდაქმნის და თავისი პიროვნების შესაძლებლობებთან შესატყვისობაში მოჰყავს, მაგრამ გარკვეულ პირობებში შესაძლოა ისეთი ვითარება შეიქმნას, რომ, სისტემატური მარცხის მიუხედავად, ბავშვის პრეტენზიების დონე და თვითშეფასება არ შეიცვალოს, არ დაქვეითდეს და ბავშვიც არავითარ ღონეს არ ხმარობდეს წარმატების მისაღწევად, შესაძლებლობების, უნარების პრეტენზიის დონემდე ასამაღლებლად. ამის ერთ-ერთი მიზეზი შესაძლოა ის იყოს, რომ ბავშვს ჰქონდეს გარკვეული ნიჭი და უნარები, რომლებიც საკმარისია რომელიმე სფეროში მცირე მიღწევისთვის, მაგრამ არა დიდი მიღწევებისთვის, საკუთარი პრეტენზიების სავსებით დაკმაყოფილებისთვის. გაზვიადებული თვითშეფასება და პრეტენზიების დონე მყარია, როდესაც განმტკიცებულია დაუმსახურებელი ქებით. ამ შემთხვევაში ბავშვს მაღალი თვითშეფასების შენარჩუნება მოთხოვნილებად გადაექცევა. ეს მოთხოვნილება ბავშვმა შეიძლება დაიკმაყოფილოს საკუთარი პრეტენზიების იმ სფეროში გადართვით, რომელშიც უფრო მეტის მიღწევა შეუძლია. შეიძლება, სხვა გზასაც მიმართოს – სინამდვილეზე თვალი დახუჭოს. გაზვიადებული თვითშეფასების საფუძველზე ადამიანს უჩნდება არასწორი წარმოდგენა თავის თავზე, თავის პიროვნებაზე, შესაძლებლობებზე. ამ შემთხვევაში მისთვის საჭირო თვითშეფასების შესანარჩუნებლად ის უკუაგდებს, უარყოფს თავის მარცხს, ცდილობს მის ახსნას ნებისმიერი სხვა, მისგან დამოუკიდებელი ობიექტური მიზეზებით, რათა არ აღიაროს საკუთარი სისუსტე, უუნარობა. ასე აღმოცენდება არაადეკვატური განცდები, არაადეკვატური ქცევები, არაადეკვატური ხდება სინამდვილისადმი დამოკიდებულებაც, მახინჯდება აღქმა, იცვლება გარემოსადმი ემოციური დამოკიდებულება. მაგალითად, ასეთი ბავშვი სამართლიან შენიშვნას აღიქვამს როგორც უმიზეზო გამოდავებას. სინამდვილის ასეთი აღქმა განსაზღვრავს დამოკიდებულებას ყველაფრის მიმართ: ბავშვი ხდება მტრული, დაძაბული, ეჭვიანი, მუდმივად განაწყენებულია და დარწმუნებული გარშემო მყოფთა უსამართლობაში. მასწავლებელმა შესაძლოა სავსებით სწორად შეაფასოს ასეთი ბავშვის ქცევა ან ცოდნა და სამართლიანი მოთხოვნებიც წაუყენოს მას, მაგრამ ბავშვი ამ შეფასებებსა და მოთხოვნებს განიცდის როგორც უსამართლოს. როდესაც ასეთი ბავშვი მისთვის სასურველ შეფასებას ვერ იღებს, იწყებს მშობლებთან თავის მართლებას და ადანაშაულებს ყველას: მასწავლებელს, რომელიც თურმე გვიან შევიდა კლასში და ბევრი დრო მოანდომა დავალების დაფაზე დაწერას; მეგობარს, რომელიც მთელი გაკვეთილი „ხელს უშლიდა”, – მაგრამ არ აღიარებს, რომ იმ დღეს გაკვეთილი სათანადოდ არ იცოდა. მუდმივი უსამართლობის განცდის საფუძველზე ბავშვში აღმოცენდება არაადეკვატურობის აფექტი, რომელიც ეხმარება მას, დაიცვას თავი სინამდვილის არასასურველი ზემოქმედებისგან და შეინარჩუნოს დამაკმაყოფილებელი დამოკიდებულება თავისი თავისადმი. ამრიგად, ეს ერთგვარი დაცვითი რეაქციაა. გარდა ამისა, ის მეორე მნიშვნელოვან ფუნქციასაც ასრულებს – არა მარტო იცავს ადამიანს ტრავმის გამომწვევი ზემოქმედებისგან, არამედ აკმაყოფილებს კიდეც მის პრეტენზიებს, გარკვეული თვითშეფასების მოთხოვნებს; წყენისა და უსამართლობის განცდა საშუალებას აძლევს ადამიანს, მიიჩნიოს თავი კარგ პიროვნებად, დარჩეს საკუთარ წარმოსახვაში სათანადო სამაღლეზე, ირწმუნოს, რომ უსამართლოდაა დაჩაგრული. ყოველივე ეს უფრო ამაღლებს ადამიანს საკუთარ თვალში, რის შედეგადაც მაღალი თვითშეფასების მოთხოვნილება კმაყოფილდება, საჭირო აღარ ხდება მისი დაწევა და საკუთარ შესაძლებლობებთან შესაბამისობაში მოყვანა.

არაადეკვატურობის აფექტი პიროვნებას სინამდვილეს სწყვეტს. ის ხშირად გადამწყვეტ როლს ასრულებს ხასიათის ისეთი თვისებების ჩამოყალიბებაში, როგორებიცაა ეჭვიანობა, უნდობლობა, აგრესიულობა, გულჩათხრობილობა, ფხუკიანობა და სხვა. ასევე შეინიშნება მიდრეკილება მწვავე ემოციური განცდებისა და აფექტებისადმი და პრეტენზიების მაღალი დონე. დადგენილია, რომ გაცილებით ადვილია არაადეკვატურობის აფექტის წარმოშობის თავიდან აცილება, ვიდრე უკვე წარმოშობილი აფექტისაგან თავის დაღწევა. 

 

არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასების შემთხვევაში ბავშვი სათანადოდ არ აფასებს საკუთარ შესაძლებლობებს. ასეთი თვითშეფასების მქონე ბავშვისთვის დამახასიათებელია გაუბედაობა, საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა, შემართების უქონლობა, რის გამოც განვითარების პროცესში შესაძლოა სრულად ვერ გამოამჟღავნოს საკუთარი შესაძლებლობები, ვერ მოახდინოს მათი სრული რეალიზება. ასეთი ბავშვი ძალიან ხშირად უარს ამბობს მასწავლებლის წინადადებაზე, მონაწილეობა მიიღოს ოლიმპიადაში, კონფერენციაში ან ნებისმიერ სხვა ღონისძიებაში იმ მოტივით, რომ თავს ვერ გაართმევს დავალებას. თუმცა უმეტესად ყოველგვარი მონაცემი აქვს აღნიშნულ საქმიანობაში წარმატების მისაღწევად. მაღალი შეფასების მიღებისას ასეთ ბავშვს ხშირად ჰგონია, რომ ნიშანი მოუმატეს. სინამდვილეში, არცთუ იშვიათად, ასეთ შემთხვევაში შეფასება სავსებით ობიექტურია. 

ნებისმიერი პედაგოგისთვის საინტერესო იქნება იმის ცოდნა, როგორ ყალიბდება თვითშეფასება. ადრეულ ასაკში ბავშვის თვითშეფასება უმთავრესად აიგება უფროსების, უპირველეს ყოვლისა, მასწავლებლებისა და მშობლების მიერ მისი ქცევის შეფასების საფუძველზე. ამ ასაკის ბავშვებს ჯერ კიდევ არ შესწევთ საკუთარი თვისებების, საკუთარი შესაძლებლობების გაცნობიერების უნარი. ისინი თავიანთ თავისებურებებზე საგანგებოდ არ ფიქრობენ. ყოველივე ამის გამო მათი თვითშეფასება ძალზე ლაბილურია, ის ადვილად იცვლება უფროსების მიერ მათი ქცევის, თვისებების, შესაძლებლობების შეფასების ცვლილებასთან ერთად. ზოგჯერ ამ პერიოდში ბავშვის თვითშეფასება ერთი დღის განმავლობაშიც კი იცვლება. ამ ასაკის ბავშვები თავის თავზე ფიქრის დროს არ არიან დამოუკიდებელნი, მათთან ეს პროცესი არ არის შინაგანი, მათი თვითშეფასება ჯერ კიდევ არ არის გაშინაგნებული, მას ძირითადად გარეგანი ფაქტორები განსაზღვრავს. ყოველივე ამის გამო ბავშვს ხშირად მოსდის შეცდომა საკუთარი თავის შეფასების დროს, გამოაქვს შემთხვევითი და ურთიერთსაწინააღმდეგო დასკვნები, მერყეობს თვითშეფასებაში.

როგორც სკოლამდელ, ასევე პირველ სასკოლო პერიოდში, სანამ ბავშვი დამოუკიდებლად დაიწყებდეს საკუთარი თავის შეფასებას, თვითშეფასების ფორმირებაში მშობელს განსაკუთრებული როლი აკისრია, რადგან მისი გავლენა საკმაოდ ძლიერია. საყურადღებოა, რომ ყველა მშობელს აღზრდის საკუთარი სტილი აქვს. ბევრს მიაჩნია, რომ მომავალში ცხოვრების გზის იოლად გასავლელად, ასევე იმისთვის, რომ შვილი არ დაეჩაგროს, საჭიროა, ხშირად აქოს და გაუძლიეროს საკუთარი ძალების რწმენა. ასეთ მშობლებს, არცთუ იშვიათად, ნამდვილად სჯერათ, რომ მათი შვილი განსაკუთრებული ნიჭიერებით გამოირჩევა და ცდილობენ, ამაში სხვებიც დაარწმუნონ ბავშვის “ნიჭის დემონსტრირებით”. ხშირად ისინი აიძულებენ თავიანთ პატარას, სტუმრების წინაშე იმღეროს, იცეკვოს, წაიკითხოს ლექსი, აჩვენოს მათ თავისი ნახატები. მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, ბავშვს არავითარი მონაცემი არ ჰქონდეს აღნიშნული საქმიანობისთვის, მშობელი ისეა დარწმუნებული შვილის ნიჭიერებაში, რომ უცხო ადამიანს უჭირს და ერიდება აზრის გამოთქმა და საკუთარი პოზიციის გამოხატვა. 

ვინაიდან თვითშეფასება შეფასებითი ურთიერთობის პროცესში ყალიბდება, დიდია ალბათობა, რომ ასეთ ბავშვს არაადეკვატურად მაღალი თვითშეფასება ჩამოუყალიბდეს.

გვხვდებიან სხვა კატეგორიის მშობლებიც, რომლებსაც ისე ეშინიათ, მათ შვილს ხასიათის არასასურველი თვისებები (ქედმაღლობა, ამპარტავნება, ყოყოჩობა, ზედმეტი თავდაჯერება) არ ჩამოუყალიბდეს, იშვიათად აქებენ, იშვიათად აღნიშნავენ მის წარმატებას, ცდილობენ, თავისი შეფასებებით გააუფასურონ მათი მიღწევები. ყოველივე ეს ხშირად არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასების მიზეზად იქცევა.

ადეკვატური თვითშეფასება ბავშვს უყალიბდება მაშინ, როდესაც აღმზრდელები და პედაგოგები ადეკვატურად აფასებენ მის შესაძლებლობებს. ადეკვატური თვითშეფასება, თავის მხრივ, თვითრწმენის, თვითკრიტიკულობის, მომთხოვნელობის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.

მიუხედავად იმისა, რომ ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვი ბევრად უფრო დამოუკიდებელი ხდება საკუთარი შესაძლებლობების, საკუთარი პიროვნების შეფასებაში, მისი თვითშეფასება თავისუფლდება სხვათა მიერ შეფასებისგან, ადრეულ ასაკში ჩამოყალიბებული თვითშეფასება ხშირად იმდენად მყარია, რომ მისი შეცვლა ჭირს. საზოგადოდ, ცნობილია, რომ კორექცია საკმაოდ რთული პროცესია – გაცილებით იოლია ამა თუ იმ მახასიათებლის სწორად ჩამოყალიბება, ვიდრე არასწორად ჩამოყალიბებულის შეცვლა.

ვფიქრობთ, ნებისმიერი აღმზრდელი, პედაგოგი, მშობელი ზემოთ წარმოდგენილი ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ საჭიროდ ჩათვლის, ბავშვის აღზრდის პროცესში ორიენტირებული იყოს ადეკვატური თვითშეფასების ჩამოყალიბებაზე. ეს ბუნებრივია, რადგან ასეთი თვითშეფასება მომავალში უამრავი სირთულის თავიდან აცილების საშუალებას მოგვცემდა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ბავშვის განვითარების ხელშეწყობისა და მისი შესაძლებლობების სრული რეალიზების მიზნით უკეთესი იქნება, ვიზრუნოთ მასში ადეკვატურზე ოდნავ მაღალი თვითშეფასების ჩამოყალიბებაზე. ცნობილია, რომ ბავშვის განვითარების ხელშეწყობისთვის სასწავლო პროცესში უნდა ვიყენებდეთ ისეთ დავალებებს, რომლებიც ბავშვის შესაძლებლობებს ოდნავ აღემატება და რომელთა შესასრულებლადაც მას დამატებითი ძალისხმევა და შესაძლოა მცირე დახმარებაც დასჭირდეს. როდესაც ჩვენ რაიმე დავალებას ვკიდებთ ხელს, უპირველესად იმაზე ვფიქრობთ, მოგვცემს თუ არა ჩვენი შესაძლებლობები მისი შესრულების საშუალებას. ასეთ დროს გადამწყვეტ მნიშვნელობას იძენს დავალების სირთულისა და თვითშეფასების შესაბამისობა. თუ აღმოვაჩენთ, რომ ჩვენი შესაძლებლობები არ არის საკმარისი აღნიშნული დავალების შესასრულებლად, უარს ვამბობთ მასზე. ასევე იქცევა ბავშვიც. ამიტომ, თუ მას ადეკვატური თვითშეფასება ჩამოვუყალიბეთ, შესაძლოა, რთული დავალებების შესრულებაზე უარი განაცხადოს, მაშინ როდესაც ოდნავ მაღალი თვითშეფასების მქონე ბავშვი უყოყმანოდ შეეჭიდება ასეთ დავალებას და გარკვეული ძალისხმევის წყალობით წარმატებასაც მიაღწევს, რაც მისი განვითარების წინა პირობად იქცევა. ამდენად, სასურველია, ბავშვთან ურთიერთობისას ორიენტირებული ვიყოთ ადეკვატურზე ოდნავ მაღალი თვითშეფასების ჩამოყალიბებაზე. არ დავიშუროთ საქებარი სიტყვები, როცა ბავშვი ამას იმსახურებს, აღვნიშნოთ მისი მიღწევები და გავუჩინოთ მას წარმატებულობის განცდა. 

,,სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდების” _ თქვა დავით გურამიშვილმა; ,,იპოვე შენი საყვარელი საქმე და ერთი დღეც არ მოგიწევს მუშაობა” _ ეს კი კონფუცმა ბრძანა, თუ ამ ორ გამონათქვამს ერთმანეთზე დავამყნობთ, რაღაც ასეთი გამოვა: ისწავლე ის, რაც მოგწონს და არასოდეს იგემებ სიმწარეს. თუკი ეს გამოთქმა ჭკუაში დაგიჯდათ და ოდესმე გამოიყენებთ, ნუ დაიზარებთ ჩემი სახელის მითითებას, გეთაყვა. ეს ხუმრობით, ისე კი იმაზე, რომ სწავლა ერთდროულად სასარგებლოცა და სასიამოვნოც უნდა იყოს, დიდი ხანია ყველანი შევთანხმდით და ამ მხრივ პროგრესიც იგრძნობა. თუკი ჩემი მოსწავლეობის პერიოდში ხშირად ქართულ ლიტერატურაში საშინაო დავალება არ მომიმზადებია, რადგან ამ დროს რამე თანამედროვე და აქტუალური ნაწარმოების კითხვას ვუთმობდი, ახლა სასკოლო პროგრამაში მრავალი ასეთი თხზულებაა და მასწავლებლებს ისღა დაგვრჩენია, მოსწავლეებს მათი თანამედროვეობა და აქტუალურობა სწორად დავანახოთ. ამჯერად მსურს ოთარ ჭილაძის პოემაზე ,,ადამიანი გაზეთის სვეტში” გესაუბროთ, რომელიც ქართული ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მეცხრე კლასის პროგრამაშია შეტანილი.

ზოგადად მსოფლიო ისტორიაში აღწერილი საზოგადოებრივი პროტესტის შემთხვევათა უდიდესი ნაწილი, განსაკუთრებით მეოცე საუკუნემდე, ძალადობასა და სისხლისღვრასთან არის დაკავშირებული. მშვიდობიანი პროტესტი, როგორც უკმაყოფილების გამოხატვის ფართოდ გავრცელებული საშუალება, წინა საუკუნის მონაპოვარია და დემოკრატიული წყობისათვის დამახასიათებელ ფასეულობას წარმოადგენს _ იგი ეხმარება ერთი საერთო იდეის გარშემო გაერთიანებულ ადამიანთა ჯგუფს, სისხლიანი მსხვერპლშეწირვის გარეშე შეცვალოს სამყარო. ცნობისათვის, აზრის ამ უაღრესად კულტურული გამოხატვის ერთ-ერთი პირველი მაგალითია 1838 წელს ჩეროკის ტომის ინდიელების მიერ ევროპელ კოლონიზატორთა წინააღმდეგ მოწყობილი მშვიდობიანი აქცია; ასევე ინდოეთის ჯალიანვალა ბაგის მშვიდობიანი პროტესტი, რომელიც ინგლისელი ჯარისკაცების მიერ ათასამდე უდანაშაულო ადამიანის ჩახოცვით დასრულდა.

პირველი მშვიდობიანი საპროტესტო მოძრაობა, რომელმაც პროტესტანტებისათვის სასურველი შედეგი გამოიღო 1919 წლის პირველ მარტს კორეაში გაიმართა და იაპონიის იმპერიალისტური ზრახვების წინააღმდეგ გალაშქრებას ისახავდა მიზნად. მიუხედავად დამპყრობელთა სასტიკი რეაქციისა, კორეამ ამ დღეს არაძალადობრივი პოზიცია შეინარჩუნა და დიდი ნაბიჯი გადადგა ეროვნული დამოუკიდებლობის მოპოვების თვალსაზრისით.

მშვიდობიანი პროტესტის ძალა ყველაზე უკეთ მსოფლიოს ინდოეთმა აჩვენა, რომელმაც მაჰათმა განდის მეთაურობით შეძლო დიდი ბრიტანეთის მარწუხებისაგან თავი დაეღწია. სწორედ ამ პროტესტის ისტორიას ასახავს ფილმი, რომელმაც ჩემზე ოდესღაც უზარმაზარი ზეგავლენა მოახდინა. ფილმის ქართული სახელწოდება ასე ჟღერდა ,,ძალა, რომელიც უფრო მძლავრია” და მეც ასევე დავასათაურე ჩემი ეს სტატია, ვინაიდან, ჩემი ღრმა რწმენით, ეს ფრაზა საუკეთესოდ გამოხატავს მშვიდობიანი პროტესტის არსს.

პროტესტის მშვიდობიანი ფორმა, დემოკრატიის განვითარებასთან ერთად, სულ უფრო იკიდებს ფეხს _ როგორც ვიცით, 2003 წელს ჩვენს ქვეყანაშიც მოხდა ხავერდოვანი რევოლუცია, ხოლო ამჟამად ქვეყნის უკეთესი მომავლისათვის უკრაინელი ხალხის შეუპოვარი ბრძოლის მოწმენი ვართ. როგორც ვხედავთ, მშვიდობიანი ბრძოლა სამშობლოსა თუ ერთი პატარა სკვერისათვის, ჩვენ ყოველდღიურობის განუყოფელი ნაწილი ხდება და იმედია, რომ ახლო მომავალში მთლიანად ჩაანაცვლებს ძალადობრივ გადატრიალებებს, მაგრამ იმისთვის, რომ ეს ასე მოხდეს, ჩვენი მომავალი თაობა მზად უნდა იყოს, სწორად აღიქვას მშვიდობიანი პროტესტის მთელი პროგრესული ღირებულება.

,,ადამიანი გაზეთის სვეტში” არ არის ნაწარმოები, რომელსაც ერთგვაროვნად მიიღებს და გაიაზრებს მოზარდი; თუ კარგად დავუკვირდებით, იგი უპირისპირდება ერთ საყოველთაოდ გავრცელებულ იდეოლოგიურ დოგმას: რომ ჯარისკაცი, რომელიც ბრმად არ ემორჩილება სარდლის მითითებებს, სამშობლოს მოღალატეა. ჯარისკაცს არჩევანის უფლება არ აქვს _ ის იარაღია სარდლობის ხელში. . . თუ ,,მარცვალია ღმერთის კალთიდან გადმოვარდნილი”…

ადამიანს, ვინაიდან იგი ,,ვერასოდეს ვერ შეათავსებს ბოროტსა და კეთილს” და ვერც ბოროტსა და კეთილზე მაღლა დადგება, არჩევნის გაკეთება უწევს. ძირითადად ეს არჩევანი, შორიდან რომ ასეთი პათეტიკის ელფერი დაჰკრავს, ყველას ცხოვრებაში ჩვეულებრივად დგება და ამ დროს ირკვევა, ადამიანი გაკვალულ გზას დაადგება თუ ფიქრის უფლებას აირჩევს, ,,მზეს აფასებს თუ კუსავით სულ თან დაათრევს ჯავშანს.”

ვაჟა-ფშაველა წერდა:

,,ბალახი ვიყო სათიბი,

არა მწადიან ცელობა.

ცხვრადვე მამყოფე ისევა,

ოღონდ ამშორდეს მგელობა.”

მართლაც ,,ცხვრად ყოფნა” ერთგვარი მორალური ფუფუნებაა: როდესაც ადამიანი მშვიდობიანთა, უარაღოთა, თავდამცველთა რიგებშია, მისთვის გაცილებით იოლია გამოიჩინოს გმირობა, ვინაიდან მისი პოზიცია თავისთავად გულისხმობს თავდადებას, რომელსაც მრავალრიცხვოვანი თანამოაზრეების მხარდაჭერა უმაგრებს ზურგს; გაცილებით უფრო ძნელია, იყო გამარჯვებულთა მხარეს, გეჭიროს ხელში იარაღი და ამ დროს იყენებდე ფიქრის ძვირადღირებულ უფლებას, ამ დროს იყო გმირი. რასაკვირველია, ვერავის შევრისხავთ იმის გამო, რომ ამგვარ შემთხვევაში გმირად ვერ იქცა, არგმირობისთვის ადამიანის გაკიცხვა მეტისმეტია, მაგრამ მით უფრო დასაფასებელნი არიან ისინი, ვინც პირველი ნაბიჯის გადადგმა გაბედეს.

იგივე ვაჟა-ფშაველა ამბობდა, რომ ყველა, ვინც პატრიოტია, ამავდროულად კოსმოპოლიტიც არის, რადგან იცის, რას გრძნობს ის სხვა, რომელსაც საკუთარი სამშობლო ისე უყვარს, როგორც მას _ თავისი და თანაუგრძნობს კიდეც. ყველა პატრიოტმა იცის, რომ:

,,ადამიანი ჰგავს იმ ქვეყანას , რომელსაც მისი სამშობლო ჰქვია,

ხოლო სამშობლო თავს ურჩევნიათ ადამიანებს და არა მონებს.

არა სხეულის, არამედ სულის საჭურისობას ნიშნავს მონობა,

და ვინც სხვას ართმევს თავისუფლებას, მონაა ისიც.”

ანუ გამოდის, სამშობლოს სიყვარული ნიშნავს არა იმას, იარაღი აღმართო მისთვის, არამედ პირიქით, იარაღი დაუშვა იმ ადამიანების წინაშე, ვინც საკუთარ სამშობლოს იცავენ ანდა საკუთარი სამშობლოს უკეთესი მომავლისთვის აწყობენ დემონსტრაციას:

,,არ შეიძლება, რომ მტრები იყვნენ უიარაღო დემოსტრანტები,

არ შეიძლება, რომ უსასრულოდ მხოლოდ ძლიერი იყოს მართალი.

მაგრამ თუ ვინმე არ დაეხმარა, როგორ დაიცავს სიმართლეს სუსტი…”

დაემორჩილო სარდლის ბრძანებას ჯარისკაცისთვის კანონია, რომლის დარღვევაც ძვირად დაუჯდება, მაგრამ არსებობს კიდევ უფრო მაღლა მდგარი კანონი: ,,თავისუფლების და სიყვარულის”. და ვინც ამ კანონს ემორჩილება, სწორედ მისი სხეულია ,,სისხლის გუბეზე ხიდივით გადამხობილი დამსჯელებსა და დასჯილებს შორის”. და ის პირველია, რომელისაც მალე სხვები მიჰყვებიან.

და ეს ასეა, ყოველგვარი პათეტიკის გარეშე…

მესამე სასწავლო წელია, სკოლა პირველკლასელებს მათთვის განკუთვნილი საკმაოდ ძვირად ღირებული და მნიშვნელოვანი საჩუქრით ეგებება – ბუკებით ხელდამშვენებული პატარების ნახვა ერთ რამედ ღირს. ბავშვებისთვის ამ საჩუქარს, უპირველესად, სიხარული, მშობლებისთვის კი პასუხისმგებლობა მოაქვს. რაც შეეხება მასწავლებლებს, ჩემი დაკვირვებით, მრავალი მათგანისთვის ბუკი ზედმეტი თავის ტკივილია. თუმცაღა მასწავლებელთა უკმაყოფილებას ობიექტური მიზეზებიც აქვს (მათ ჩამოთვლას აქ არ შევუდგები), მაინც ყველა ვთანხმდებით, რომ თანამედროვე სასწავლო პროცესი ტექნოლოგიების გარეშე წარმოუდგენელია. მსოფლიო საგანმანათლებლო სისტემის ტენდენციები თვალნათლივ გვიჩვენებს, რომ სასწავლო პროცესის წარმატება დღეისთვის იმაზეა დამოკიდებული, – და უფრო მეტად იქნება დამოკიდებული სამომავლოდ, – როგორი წარმატებით მოხდება საგანმანათლებლო პროცესში საინფორმაციო ტექნოლოგიების როლის გაფართოება. ტექნოლოგიებმა დიდი ხანია თითოეული ჩვენგანის ყოველდღიურობაში შემოაბიჯა და უმნიშვნელოვანესი ადგილი დაიკავა, კოსმოსური სიჩქარითაც ვითარდება და ლამის ყოველდღიურად გასაოცარი სიახლეების მოწმენი ვხდებით. ვფიქრობ, წარმოდგენაც კი შეუძლებელია, როგორ ტექნოლოგიებს გამოიყენებენ თუნდაც 20 წლის შემდეგ, უფრო შორეულ მომავალზე რომ აღარაფერი ვთქვათ.

როგორც ერთ-ერთ სტატიაში უკვე აღვნიშნე, რამდენიმე წელია, პირველკლასელებს ვასწავლი, ასე რომ, საშუალება მქონდა, მათ მიერ ბუკების ათვისების პროცესს დავკვირვებოდი. გულწრფელად მინდა გითხრათ, მათი უნარები ამ მხრივ განსაკუთრებულია, შეიძლება ითქვას, გასაოცარიც კი. კომპიუტერთან ურთიერთობას შესანიშნავად ახერხებენ არა მარტო ნიჭიერი ბავშვები, არამედ ნორმალური და სუსტი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეებიც. მშობლებთან გასაუბრებით ადვილად გაარკვევთ, რომ კომპიუტერები საბავშვო ბაღის აღსაზრდელებსაც ანდამატივით იზიდავს. საახალწლოდ ლაპლანდიელი სანტასა თუ ქართველი თოვლის ბაბუასთვის გაგზავნილ წერილებს თვალს თუ გადაავლებთ, გაიგებთ, რას სთხოვენ ჩვენი ბავშვები მათ საჩუქრად. გამოიცანით, არა? აიპადს, ლეპტოპს, კომპიუტერს, მობილურ ტელეფონს… თუ ოჯახში მხოლოდ ერთი კომპიუტერია, ბავშვები 3-4 წლიდან აქტიურად იწყებენ მათით სარგებლობაზე თავიანთი „უფლებების” დაკანონებას. საინტერესოა (ზოგჯერ სახალისოც), რომ ბავშვებმა ზუსტად იციან, რისთვის სჭირდებათ კომპიუტერი – საყვარელი კომპიუტერული თამაშებისთვის, სოციალურ ქსელებში გასართობად, ვირტუალური ცხოველებისა და მცენარეების მოსავლელად… მათი მიხვედრილობა და გონებამახვილობა ამ კუთხით მართლაც გასაოცარია. ისინი მყისიერად უღებენ ალღოს ნებისმიერ თამაშს, არასოდეს სჯერდებიან მიღწეულს, ეძებენ სიახლეებს, ირჩევენ რთულ გზებს. მათთვის თამაში მით უფრო მიმზიდველია, რაც უფრო მეტად მოითხოვს ფიქრს, განსჯას, შემოქმედებით მიდგომას. განსაკუთრებით თანატოლებისთვის აზრის გაზიარება, მათთან თანამშრომლობა მოსწონთ. თითქმის საპირისპირო ვითარებაა წიგნთან ურთიერთობისას – მოსწავლეებს ის მაინცდამაინც არც თავიდან იზიდავს, სირთულეების წარმოშობისას კი ყველასათვის ნაცნობი „ბატალიები” იწყება.

როგორც განათლების უცხოელი მკვლევრები ამტკიცებენ, ბავშვების მიერ ტექნოლოგიების გამოყენება სკოლაში და სკოლის მიღმა ძალზე არათანაბარია როგორც დათმობილი დროის, ისე შესრულებულ აქტივობათა მრავალფეროვნების მიხედვითაც და ამას თავისი სუბიექტური და ობიექტური მიზეზები აქვს. სრული საფუძველი გვაქვს ვიფიქროთ, რომ ჩვენთანაც ანალოგიური მდგომარეობაა.

სტატიის დასკვნით ნაწილში ამერიკულ საგანმანათლებლო სისტემაში დანერგილ ერთ საინტერესო, თამამ და ინოვაციურ პროექტზე მოგითხრობთ, რომელსაც ავტორებმა „Bring Your Own Technology” (BYIOT) უწოდეს. ეს სახელწოდება სიტყვასიტყვით ასე ითარგმნება: „მოიტანე საკუთარი ტექნოლოგია”. მეთოდი მოსწავლეთა საკუთრებაში არსებული ციფრული და კომპიუტერული ტექნოლოგიების სასწავლო პროცესში ჩართვას ითვალისწინებს. მისი ავტორების მოსაზრებით, სკოლების უმეტესობას არ აქვს საკმარისი რაოდენობის კომპიუტერი და რაც აქვთ, მათი მოზრდილი ნაწილიც მოძველებულია; დიდია განსხვავება სკოლების მატერიალურ-ტექნიკური ბაზების მდგომარეობის მხრივ. BYOT ინიციატივა იძლევა საშუალებას, ჩაირთოს სასწავლო პროცესში სხვადასხვა ტიპის ტექნოლოგიური მოწყობილობა, რომლებსაც მოსწავლეები ფლობენ და ამ გზით შეივსოს არსებული ხარვეზები. ამ მოულოდნელ ინიციატივას მაშინვე გამოუჩნდნენ პრინციპული მოწინააღმდეგეები. ბევრ ცნობილ ექსპერტს მიაჩნია, რომ სკოლაში BYOT-ის ადგილი არ არის და საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად ორი ძირითადი არგუმენტი მოჰყავთ: პირველი – ირღვევა სამართლიანობის პრინციპი (ყველა მოსწავლე ვერ სარგებლობს ძვირად ღირებული ტექნოლოგიებით); მეორე – საჭირო ტექნოლოგიებით სკოლების უზრუნველყოფა სახელმწიფოს უშუალო მოვალეობაა. პროექტის ავტორები ამ არგუმენტებს არ უარყოფენ, მაგრამ, მათი აზრით, არც ის არის სადავო, რომ მასწავლებლების მოვალეობაა, ყველაფერი იღონონ მოსწავლეთა საუკეთესო აკადემიური შედეგების უზრუნველსაყოფად. ამისთვის მათ ინოვაციური და ორიგინალური მეთოდებიც გამოადგებათ, თუ სიახლეები მეთოდურად იქნა გამართული. მათი მტკიცებით, სასწავლო აქტივობათა მართებულად დაგეგმვისა და ტექნოლოგიების კომპეტენტურად გამოყენების შემთხვევაში სავსებით შესაძლებელია, მოსწავლეთა კუთვნილი მოწყობილობების გამოყენებამ დასახული მიზნისკენ მიმავალი გზა გააადვილოს.

BYIOT-ი მილფორდის ჰაი-სქულში რამდენიმე თანამოაზრემ შექმნა. პროგრამა თავდაპირველად პილოტირების სახით აამოქმედეს რამდენიმე კლასში. პროექტის დასაწყისშივე გამართლდა მთავარი მოლოდინი – მოსწავლეები დიდი ინტერესით შეხვდნენ ამ მნიშვნელოვან სასკოლო ცვლილებას. ინიციატივის ავტორებს დიდი მეთოდოლოგიური სამუშაოს ჩატარება მოუხდათ. პროგრამაში მკაფიოდ იყო განსაზღვრული, სახელდობრ რომელი კომპიუტერული საშუალებების მიტანის უფლება ჰქონდათ მოსწავლეებს. სკოლას შინაგანაწესის იმ მუხლის შესწორებაც მოუხდა, რომელიც სასწავლო პროცესის დროს მობილური ტელეფონების, აიპადებისა და ამგვარი ტექნიკის გამოყენებას კრძალავდა. მოწყობილობებში ჩატვირთეს სპეციალური პროგრამები. პროექტის ავტორები არ უარყოფენ, რომ მათი ინიციატივა უთანასწორობის ელემენტებს შეიცავს, მაგრამ მათთვის უფრო მნიშვნელოვანი ის რეალური სასწავლო ღირებულებაა, რომელიც აქვს მათ მეთოდს მოსწავლეებისა და მასწავლებლებისთვის. ქვემოთ სწორედ პროექტის ავტორთა არგუმენტებს წარმოგიდგენთ: 

● მეთოდი სავსებით ცვლის მოსწავლეების წარმოდგენას საკუთარ მოწყობილობებზე. ბავშვები აცნობიერებენ, რომ ისინი მხოლოდ გასართობი კი არა, არამედ სასწავლო ხელსაწყოებიცაა და ამ მიმართულებით მათი ღირებულება მუდმივად გაიზრდება. 

● BYIOT-ის სასწავლო პროცესში ჩართვა მოსწავლეებისთვის დიდი სტიმულია, მაგრამ მასწავლებელი დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ იგი ზუსტად ეთანადება კონკრეტულ სასწავლო აქტივობას და მოსალოდნელი შედეგიც კარგადაა გამოკვეთილი. 

● BYIOT-ის ინიციატივას რეალურად შეუძლია სრულყოს სკოლის ტექნოლოგიური ბაზა და გაზარდოს ტექნოლოგიებზე ხელმისაწვდომობა. კლასში ხშირად არ არის ხოლმე საკმარისი კომპიუტერები. ამ დროს BYIOT-ის დახმარებით შესაძლებელია დამატებით რამდენიმე მოსწავლის აქტიურად ჩართვა სასწავლო პროცესში. 

●  ბევრი მოსწავლე ამ ტექნოლოგიებს აქტიურად იყენებს სკოლის გარეთ, უმეტესად – არასასწავლო მიზნით. პროექტის ავტორებს მართებულად მიაჩნიათ მათი სასწავლო მიზნებზე მორგება და საგანმანათლებლო პროცესში გამოყენება.

დასასრულ, დავასახელებთ რამდენიმე პრობლემურ გარემოებას, რომლებზეც მკვლევრები ამახვილებენ ყურადღებას – მასწავლებლების მომზადება, სპეციალური ლიტერატურით მათი მომარაგება, მოსწავლეების შესაძლო სურვილი, თავიანთი შეხედულებისამებრ გამოიყენონ საკუთარი ტექნოლოგიები. ისინი მზად არიან, გაიზიარონ კომპეტენტური რჩევები და შენიშვნები BYIOT-ის დასახვეწად, მაგრამ პრინციპულად არ ეთანხმებიან მოსაზრებას, რომ მეთოდი სასკოლო ცხოვრებაში ზედმეტი ან გამოუსადეგარია, ანდა სოციალური სამართლიანობის პრინციპის გამო მიუღებელი.

1.Social Stratification: The Interplay of Class, Race, and Gender (2nd Edition)   by Daniel W. Rossides (Jul 27, 1996)

2.Social Theory Its Origins, History, and Contemporary Relevance by Daniel W. Rossides (Jan 1, 1998)

 

კვლევებიდან გამომდინარე შეგვიძლია გავაკეთოთ დასკვნა, რომ  განათლებაში მნიშვნელოვანი გაუმჯობესების მიღწევა შეიძლება, თუ  ქვეყნის „დაბალი” (ღარიბი) ფენებისთვის პირობებს მნიშვნელოვნად და შესამჩნევად გავაუმჯობესებთ. ეს ნიშნავს მათი სკოლების რესურსების მნიშვნელოვან გაუმჯობესებასაც. ამ შეხედულებაში არც თუ უმნიშვნელოა იმის აღიარება, რომ საზოგადოების სოციალურ განვითარებაში სკოლა არ თამაშობს მნიშვნელოვან როლს. არსებობს სერიოზული დასაბუთება იმისა, რომ ფორმალური განათლება როგორც ელიტარულ ისე არაელიტარულ დონეზე, არ გვაძლევს უშუალო დადებით შედეგებს მოქალაქეების და თანამშრომლების „წარმატებით ფორმირების, აღზრდის” საქმეში. კარგი მოქალაქეების და  თანამშრომლების ფორმირების, აღზრდის საკითხებში  არ შეიძლება გვქონდეს მხოლოდ სკოლის იმედი!

   

განათლებისადმი დამოკიდებულება ჩამოყალიბდა თომას ჯეფერსონის დროს, რომელიც პლატონის მსგავსად, ოცნებობდა საზოგადოებაზე, სადაც საუკეთესო წარმომადგენლებს მიეცემოდათ  საკუთარი თავის წარმოჩენის საშუალება და  სწორედ ისინი ჩამოყალიბდებოდნენ ლიდერებად. მათ  წარმოედგინათ ისეთი საზოგადოება, რომელიც აძლევს თვითრეალიზაციის საშუალებას განსაკუთრებით ნიჭიერი ინდივიდებს, გამორჩეულს ყველა კლასობრივი/სოცილაური ფენიდან. ორივე  ხაზს უსვამდა განათლების მნიშვნელობას სახელმწიფოში ბუნებრივი ელიტის  და შესაბამისად, კარგად ორგანიზებული  საზოგადოების განვითარებაში.

თომას ჯეფერსონის რწმენას  განათლებისადმი მოგვიანებით დაემატა რწმენა თავისუფალი ბაზრისა და თავისუფალი არჩევნებისადმი. ეს გადაიქცა  ამერიკული უკლასო საზოგადოების სოციალურ ფილოსოფიად, რომელიც თავისუფლებით და თანასწორობით მიიღწევა. ამერიკელებისთვის აქსიომას წარმოადგენს ის, რომ არ უნდა იყოს შემთხვევითობები  სოციალურ ანაზღაურებასა და პიროვნების დამსახურებას შორის. მათი აზრით სწორედ თანაბარი შესაძლებლობების შექმნა საზოგადოებაში, კონკურენცია ეკონომიკაში, პოლიტიკასა და განათლებაში, ანგრევს ხელოვნურ ბარიერებს, როგორიცაა სოციალური წარმოშობა, რელიგია, ეთნიკური და რასობრივი მიკუთვნება.

ასეთ  გარემოში, თავისუფალი ბაზრის პირობებში, განათლებას ამერიკელების გულში  განსაკუთრებული ადგილი უკავია. ითვლება, რომ მას აქვს დიდი ძალა გააუმჯობესოს ადამიანები და მათი არსებობის პირობები. ამერიკელისთვის ტიპიურია, პრობლემების შემთხვევაში, მიაწეროს ის არასაკმარის განათლებას. შესაბამისად თუ საჯარო სკოლების სისტემა ყველასთვის ხელმისაწვდომია, თუ არ არსებობს ბარიერები ფორმალური განათლების მიღების პროცესში, ამერიკელები ამას მიიჩნევენ საკმარის პირობათ ყველა პიროვნებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნაში. ამერიკელისთვის შესაძლებლობა – ეს არის „რაღაც” რაც უნდა დაიჭირო, ხელიდან არ გაუშვა და გამოიყენო; უთანაბრობა ნებისმიერ სფეროში – უბრალოდ იმის ანარეკლია, აქვთ თუ არა ადამიანებს შინაგანი  უნარი მიიღონ  სარგებელი  იმ შესაძლებლობებიდან, რომელიც ყველასთვის  გახსნილია.დღესდღეობით ნაკლები აქცენტი კეთდება განათლებაში თანაბარ შესაძლებლობებზე, უფრო მეტი კი – ყველასთვის  გარკვეული ტიპის განათლების წვდომაზე და პასუხისმგებლობაზე, რომ გამოიყენებენ ამ შესაძლებლობას, რაც გამოჩნდება მაღალ აკადემიურ მიღწევებში. ასეთი ახალი აქცენტები – იმ დროს, როცა განათლების სისტემაში მიმიდნარე მოვლენების აღწერისას ხშირად გამოიყენება სიტყვები: „სიღარიბე”, „დაბალი შემოსავალი”, „მდიდრული გარეუბნები”, „უმცირესობა”, „ცუდი რაიონები” – მიუთითებს კლასობრივი განათლების სისტემის არსებობაზე. ამას ადასტურებს კვლევებიც.  არ შეიძლება უარყოფა იმისა, რომ სოციალური კლასები არსებობენ და განათლებაში

აქვთ ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესები. არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ  ურთიერთსაპირისპირო კლასობრივი ინტერესები დამახასიათებელია ამერიკული საზოგადოების ყველა ფენებისთვის. ამერიკელები შოკირებული იქნებიან თუ გაიგებენ, რომ  ბევრი გონებაშეზღუდული და სწავლისადმი უუნარო მოსწავლეები, რომელთაც დაბალი IQ აქვთ, ასეთები გახდნენ იმის გამო, რომ სკოლებმა, პროფესიონალებმა საშუალო კლასის მაღალი ფენებიდან და სახელმწიფო აგენტებმა, მიაკუთვნეს ისინი დაბალ კლასს და ექცევიან მათ როგორც დაბალი კლასის  წარმომადგენლებს, განსაკუთრებით ეს ეხებათ ეთნიკუ უმცირესობებს. რეალობასთან სრულ შესაბამისობაში იქნებოდა დისკუსია ამერიკულ საზოგადოებაში იმის შესახებ, რომ აშშ–ს აქვს კლასობრივი სისტემა, რომელიც ჰგავს სხვა განვითარებული კაპიტალისტური ქვეყნებისას. მათ(კლასებს/სოცილაურ ფენებს) ახასიათებთ მყარი უთანაბრობა შემოსავლებსა და კეთილდღეობაში. მაღალი კლასები დომინირებენ სოციალურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ეკონომიკას ახასიათებს სამუშაო ძალის ქრონიკული სიჭარბე (უმუშევრობა), ქვეყანაში არის სიღარიბის ქრინიკულად დაბალი დონე და მკვეთრად გამოხატული განათლების კლასობრივი სისტემა.

განათლების სფეროში სოციალური მახასიათებლებით დაყოფის კვლევებმა გამოავლინა სურათი, რომელიც არსობრივად განსხვავდება განათლების მუშაკთა, სახელმწიფო ჩინოვნიკების, ნაციონალური ლიდერების და არაპროფესიონალი საზოგადოების  ძირითადი შეხედულებებისგან. ადრეული კვლევები იძლევა შერეული კლასობრივი განათლების სურათს. ამ დროს სხვადასხვა კლასების  წარმომადგენლები ერთი და იგივე სკოლებში დადიოდნენ. ამ პერიოდში ყალიბდება ამერიკული განათლების ნორმები: უფასო სავალდებულო განათლება, რომელიც გადასახადებით ფინანსდება, სასწავლო პროგრამები წიგნიერებაზე აქცენტებით, აბსტრაქტული ცოდნა, პატრიოტიზმი, პროტენსტანტული ღირებულებები, ბურჟუაზიული ფასეულობები, ასევე ტესტირების და შეფასების სისტემები, რომლებიც სავარაუდოდ, ავლენენ  ბუნებრივ ნიჭს. ХХ საუკუნეში მუდმივად იზრდება იმის გაცნობიერება, რომ  არსებობს კავშირი სოციალურ წარმომავლობას და განათლების თავისებურებებს შორის. საუკუნის დასაწყისში ეჭვქვეშ დადგა არსებული შეხედულება სხვადასხვა სოციალური კლასების წარმომადგენლებისთვის  ერთნაირი განათლების მიცემის თაობაზე. 20–30–იანი წლების პროგრესული მოაზროვნეები, მიუხედავად იმისა, რომ  სპეციალურ  პროგრამებს და   სკოლებს მოუწოდებდნენ ორიენტირებული  ყოფილიყვნენ  მოსწავლეთა მრავალფეროვნებაზე, ვერ წარმოიდგენდნენ იმ ტენდენციას, რომელიც გამოიკვეთა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.

     

რესურსები, რომელსაც აშშ განათლებაზე ხარჯავს, ვარირებს  შტატებს შორის, ოლქის ერთ სკოლებს შორის. მდიდარი  ოლქები უფრო მეტს  ხარჯავს განათლებაზე, ვიდრე  ღარიბი. ამის ძირითადი მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ სკოლის ხარჯები ივსება ადგილობრივი გადასახადებიდან. იმის გამო, რომ არსებობს დიდი განსხვავება მოცემულ ადგილზე მცხოვრებ ადამიანთა კეთილდღეობას შორის, ამიტომ  არსებობს განსხვავებაც იმ თანხაში, რომელიც ერთ მოსწავლეზე იხარჯება.

კოულმანის მოხსენებამ(Coleman Report), რომელიც აანალიზებდა კანონის გამოყენებას განათლების სფეროში მოქალაქეთა უფლებებზე, გამოავლინა  საშუალო სკოლებს შორის არსობრივი განსხვავება ისეთ პარამეტრებში როგორიცაა შენობის ასაკი, კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა, წიგნები, ბიბლიოთეკები, ლაბორატორიები, სპეციალური აკადემიური პროგრამების სიმრავლე, დირექტორის ხელფასი, კლასგარეშე ღონისძიებების ნაირსახეობა ა.შ. ამ მოხსენებამ აგრეთვე გამოავლინა განსხვავება  თეთრკანიან და სხვა ეთნიკურ და რასობრივ ჯგუფებს  და  სხვადასხვა სოციალური კლასიდან გამოსულ მოსწავლეების მოსწრებას შორის. აქვე კეთდება დასკვნა, რომ უცვლელ სოციალურ–ეკონომიკური სტატუსის დროს სკოლის ხარისხს არ აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა მოსწავლეთა სასწავლო პროცესზე და მათ მიღწევებზე. 

კოულმანის მოხსენების ძირითადი აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ „ღარიბი” სკოლების დამატებითი დაფინანსების პოზიტიური ეფექტების მიუხედავად, არ შეიცვლება განსხვავება მათსა და  მდიდარი რაიონების სკოლებს შორის, სანამ დამატებითი დაფინანსება არ შევა დაბალი ფენის ოჯახებში. კონსერვატორები ითხოვენ, რომ შეწყდეს ცუდი სკოლების ფინანსირება, დამთავრდეს განათლებაზე სახელმწიფო მონოპოლია კერძო სკოლების კონკურენციის გზით (ასეთივე მოსაზრებები გაისმა საქართველოშიც, რეფორმის მიმდინარეობის გარკვეულ ეტაპზე ! – რედ.). და ეს   მიუხედავად ცნობილი ფაქტისა, რომ სახელმწიფო მონოპოლიას ჰქონდა მნიშვნელოვანი წარმატება რაიონებში, სადაც ცხოვრობს საშუალო და საშუალოზე მაღალი ფენის მოსახლეობა  და რომ ცუდი სკოლები  მდებარეობს  რაიონებში, სადაც მუშათა კლასი ცხოვრობს. სტრატეგია  ფოკუსირებული  განათლებაში დანახარჯებზე, როგორც საკვანძო  სტრატეგიაზე რომელიც უზრუნველყოფს ყველასთვის თანაბარ შესაძლებლობებს, კოულმანის მოხსენაბაში ეჭვს იწვევდა. იმ დროს როდესაც კონსერვატორი მეცნიერები და რესპუბლიკური პარტიის წარმომადგენლები იგნორირებას უკეთებენ თანაბარ ფინანსირებას საკუთარი საბაზრო განათლების პროპაგანდის მიზნით, ლიბერალი დემოკრატები ასევე უარყოფენ რეალურ ღრმა სოციალურ  განსხვავებას იმ დონეზე, რომ  გვთავაზობენ განათლებაში დანახარჯების გათანაბრებას, მაგრამ არ ითხოვენ სახელმწიფო სტრატეგიას, რომელიც  დააბალანსებს  და დაეხმარება „მაღლა აწევაში” დაბალ ფენებს.

სოციალური წარმომავლობა და საგანმანათლებლო მისწრაფებები

ამერიკელების ერთგულება განათლებისადმი ცნობილია. მაგრამ ყურადღებამისაქცევია ის ფაქტი, რომ განათლების ფასეულობა დამოკიდებულია სოციალურ კლასზე. მაღალი ფენის ოჯახები  თავის შვილს სკოლაში წარმატებისკენ განაწყობენ, იმ დროს როცა დაბალი ფენის ოჯახები  საკუთარ შვილებს არათუ საშუალო აკადემიური  წარმატებისთვის, არამედ წარუმატებლობისთვისაც კი  ამზადებს.

     მისწრაფებებთან დაკავშირებით სამი ფაქტორი უნდა გვახსოვდეს.

 

·დაბალი კლასების წარმომადგენლების მისწრაფებები მატულობს, თუ ისინი საშუალო ფენის  სკოლებში დადიან. 

·კოლეჯების, პროფესიული საგანმანათლებლო დაწესებულებების რაოდენობრივი ზრდა და  თავისუფალი მიღების პრინციპის გავრცელება, გვიჩვენებს როგორ გაიზარდა სწრაფვა განათლების გარკვეული სახეობების მიმართ  ამერიკული საზოგადოების დაბალ ფენებში. 

·ვერანაირი მორალური მოწოდება ვერ შეძლებს შეცვალოს  სოციალური კლასის   მიზნებს.

სოციალური წარმომავლობა და აკადემიური მოსწრება

რამდენიმე ათეულ წლიანი კვლევები  ერთი და იგივე შედეგებს იძლევა: სკოლაში მიღწევები ძლიერ კოლერაციაშია კლასობრივ წარმომავლობასთან. ასევე ბავშვის სოციალური წარმომავლობა პირდაპირ კავშირშია აკადემიურ წარმატებასთან და IQ– თანაც კი. 

 ფინანსური დანახარჯი თითოეულ მოსწავლეზე, საგანმანათლებლო მისწრაფებები და ეკონომიკური მიღწევები, ეს არის ფაქტორები რომლითაც ზემოქმედებს სოციალური კლასი განათლებაზე. მაგრამ არა მარტო….იმ დროს, როდესაც განათლების ასპექტის თითქმის ყველა ნაწილი არაპირდაპირ მაინც ხვდება დასახელებულ სამკატეგორიაში, საჭიროა აღვნიშნოთ, რომ სხვა ასპექტები როგორიცაა მასწავლებელთა და მოსწავლეთა შესაბამისობა, ემოციური მდგომარეობა, მუდმივი დასწრება, კლასიდან კლასში გადასვლა, სკოლადამთავრებულთა რაოდენობა, კოლეჯებში მოსამზადებელი კურსებზე დასწრება, კლუბებში მონაწილეობა, სტიპენდიების რაოდენობა, მშობელთა მონაწილეობა სკოლის ცხოვრებაში და ა.შ. ასევე უშუალო კავშირშია სოციალურ კლასთან. გაგიკვირდებათ, მაგრამ დამატებითი გაკვეთილების გარეშეც კი, სწავლაში დახმარებას  და უფასო კვებას საშუალო ფენის  უფრო მეტი ბავშვი იღებს, ვიდრე დაბალი ფენისა.

თარგამანი, რედაქტირება და კომენტარები – კახა ჟღენტი

         

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.Knee-Jerk Formalism: Reforming American Education.Rossides, Daniel W., 1925-; The Journal of Higher Education, Volume 75, Number 6, November/December.2004, pp. 667-703 (Article) Published by The Ohio State University Press DOI: 10.1353/jhe.2004.0039. (https://www.bupedu.com/lms/admin/uploded_article/eA.1063.pdf)

2.Дэниел Россидис. БЕЗДУМНЫЙ ФОРМАЛИЗМ: РЕФОРМИРОВАНИЕ АМЕРИКАНСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ. (https://ecsocman.hse.ru/data/2011/05/06/1268034294/03ros.pdf)

კომპიუტერი რომ საშინელებაა, ამაზე, რა თქმა უნდა, აღარავინ დავობს. ის იწვევს გაუცხოებას, ავიწყებს რეალურ ურთიერთობებს, აშორებს ბუნებას, ხელს უწყობს სიზარმაცეს, უძილობას, წარმოშობს უსწავლელობის, გაუნათლებლობის, ცუდი ქცევის საფრთხეს, იწვევს აგრესიის მოზღვავებას, გაღიზიანებას, ემოციური ფონის გამწვავებას და, ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ხშირად ძალიან ცუდად მოქმედებს ჯანმრთელობაზეც, რაც თავის ტკივილებითა თუ მხედველობის გაფუჭებით გამოიხატება. ჰო, ასეთია კომპიუტერი, 21-ე საუკუნის ყველაზე დიდი კერპი და ნამდვილი მსოფლიო იმპერატორი. ჩვენ, ჰომო კომპიუტერუსები, ბოლომდე ვემონებით და თაყვანს ვცემთ დიად სამებას: კომპიუტერს, ინტერნეტს და ახლა უკვე მათ პირმშოს – ფეისბუქს. უდავოა, ჩვენ მეორედ მოსვლის ეპოქის შვილები ვართ და რაც უფრო სწრაფი ტემპით მიმდინარეობს ტექნიკური პროგრესი, მით უფრო ახლოვდება აპოკალიფსიც. დედამიწამ რა ხანია დაკარგა მართვის სადავეები და ახლა ყველაფერს დიდი ობობა მართავს, რომლის World Wide Web ან უბრალოდ WWW უკვე მთელ მსოფლიოს ფარავს და თითოეულ ჩვენგანს ბუზივით ითრევს შიგნით. ჰო, ასეა, კომპიუტერი ნამდვილად საშინელებაა…

ბევრს ვფიქრობ, როგორ შეიძლება ამ პრობლემის აღმოფხვრა, როგორ დავამარცხოთ ჩვენ, ადამიანებმა, ეს მონსტრი, რომელიც გვართმევს ჩვენს საუკეთესო თვისებებს: ერთმანეთის სიყვარულს, ბუნებისადმი ლტოლვას, განათლებისა და ცოდნის მიღების დაუოკებელ სურვილს და ა.შ. არადა, ნამდვილად დასანანია რომ კაცობრიობა ამ ყუთის კაპრიზებზე კარგავს დროს, ნაცვლად იმისა, რომ უკეთეს მომავალზე იფიქროს. გამოფხიზლდით, ხალხო, ჩვენ ხომ ასეთი კარგები ვართ სინამდვილეში, ჩვენ ხომ ისიც კარგად გვესმის, რომ ყველაფერი კომპიუტერით არ დაწყებულა. თავს ვერ დავდებ, რომ ეს მართლაც ორგანიზებული შეთქმულებაა კაცობრიობის წინააღმდეგ, მაგრამ ხომ ფაქტია, რომ სამყარო ნაბიჯ-ნაბიჯ მიექანება უფსკრულისკენ, რომ ტექნიკური პროგრესის შედეგად ჩვენ სულ უფრო გვაშორებენ რეალურ იდეალებს, რომლებსაც ყოველთვის ესწრაფოდა ადამიანი. თვალი გავახილოთ, ამისთვის ისტორიის გახსენებაც კმარა. აი, მაგალითად, სულ სხვა იყო შუა საუკუნეები, მაშინ არც ამდენი ომი იყო მსოფლიოში და არც ამდენი კატაკლიზმა. ქრისტიანული და მუსულმანური სამყაროებიც კი ტკბილად ცხოვრობდნენ. თუნდაც მაშინდელი მედიცინა რად ღირდა! ახლა, ტექნოლოგიური ბუმის პირობებში, ხალხს უაზროდ ჭყეპენ წამლებით, მაშინ კი – გაიხსენეთ, ოდნავ მოგვიანებით, როგორ გაუსწორდა ევროპა შავ ჭირს! აღგავა პირისაგან მიწისა! და ურთიერთობები? სულ სხვა იყო… ადამიანებს სამი, ოთხი, ხშირად მთელი ხუთი მეგობარიც კი ჰყავდათ ისეთი, რომლებსაც ყოველდღე ესაუბრებოდნენ, ახლანდელი ფეისბუქივით კი არ იყო ყველაფერი… თუმცა ეს – მაშინ, ახლა კი ჩვენ, ბუნებით კეთილშობილ ადამიანებს, ეს საშინელი გამოგონება, ეს ეშმაკის ყუთი გვრყვნის და გვანადგურებს. ვის ახსოვს, რომელ ეპოქაში ყოფილა გარყვნილებისადმი ამხელა მიდრეკილება?! ახლა ყოველ ფილმში სექსუალური სცენებია, მაშინ კი, იმ ძველ დროში, ნამდვილი უმანკოების ხანა იდგა, თუნდაც რომის იმპერია ავიღოთ, ან საფრანგეთის ძლიერი სამეფო – ერთ მეძავსაც ვერ ნახავდით ქუჩაში. ფაქტია, ეს ყველაფერი ახალმა საუკუნემ მოიტანა. ჩვენ, კეთილშობილი ბუნების ადამიანებს, ამაში ბრალი არ მიგვიძღვის, მაგრამ მაქსიმალურად ცდილობენ, თავს მოგვახვიონ კომპიუტერიზაცია და ტვინები გამოგვილაყონ, რამეთუ ასეთი ძვირფასია ჩვენი ტვინები, გამოტენილი ცოდნითა და შემეცნების სურვილით. ასე ძვირფასი იყო ჩვენი ტვინები ყოველთვის. აკი თითის განძრევაც არ დასჭირდა ილია ჭავჭავაძეს, რომ წერა-კითხვა და, საზოგადოდ, განათლების სიყვარული ესწავლებინა ერისთვის – ერმა პირველივე დაძახებაზე აიტაცა შემეცნების იდეა და კეთილად დაადგა ამ გზას, ვიდრე თითიდან გამოწოვილმა დასავლურმა ფასეულობებმა არ დაგვაბრმავა და არ მოგვიტანა დასავლური სიბნელე. აბა, სხვა რა შეიძლება ეწოდოს სიტუაციას, როცა საკუთარი ახლობლის მეზობლის მონაყოლი ვერ დაგვიჯერებია, რომელმაც თავისი თვალით ნახა გარკვეული ფაქტი და მის გადამოწმებას ფეისბუქსა და საინფორმაციო საიტებზე ვცდილობთ, რომლებზეც, ვინ იცის, რა ჯურის ხალხი აქვეყნებს სტატიებს. და ენის პრობლემა?! განა ეს ნათელი არ არის?! ჩვენ, ერი, რომელმაც დღემდე ასე შეურყვნელად მოიტანა ქართული ენა; ერი, რომელმაც, არაერთი დამპყრობლის მიუხედავად, არ დაუშვა ენაში არაბული, მონღოლური, თურქული, სპარსული, რუსული სიტყვების ბარბარიზმებად ქცევა; ერი, რომლის ენაზე არც სპარსულს მოუხდენია გავლენა და არც რუსულად მეტყველება ჩაუთვლია ოდესმე თვითწარმოსაჩენ მიზეზად; აი, საკუთარ ენაზე შეყვარებული სწორედ ეს ერი ახლა რას სჩადის?! – გაისმის ინგლისური სიტყვების რახარუხი: ისთებლიშმენთი, ივენთი, ლაიქი, ფართი… განა ეს ტექნოლოგიური პროგრესისა და გლობალიზაციის ნაყოფი არ არის?! განა ეს არ არის 21-ე საუკუნის ლოგიკური შედეგი?! განა ადრე ასე იყო?! ახლა ხომ ყველაფერი გაცილებით უარესადაა, ამის დაუნახავობა ხომ წარმოუდგენელია, არა?

და მაინც…

სულ ერთი წამით დავუშვათ, რომ კომპიუტერი უბრალო ხელსაწყოა, აი, როგორც თოხი ან სავარცხელი, ოღონდ ამ ხელსაწყოებზე უფრო მეტი, ბევრად უფრო მეტი შესაძლებლობებით. დავუშვათ, რომ კომპიუტერი სულაც არ არის მიზეზი ჩვენი გაბოროტების, გაუცხოების, გაზარმაცების. დავუშვათ, რომ პრობლემა ჩვენშია. მაშინ? არა, მესმის, ეს წარმოუდგენელია, მაგრამ მაინც… ვცადოთ და დავფიქრდეთ, იქნებ სწორედ ჩვენ ვართ დამნაშავე და მხოლოდ იმიტომ არ აღვიბეჭდეთ დანაშაულის ამსახველ არც ერთ ფოტოზე, რომ თავად ვართ ამ ყველაფრის ფოტოგრაფი? თუმცა არა… სისულელეა…. ასე ხომ გამოვა, რომ ჩვენშია სიზარმაცეც, გაუცხოებისკენ სწრაფვაც, კომფორტის ხათრით ბუნებაზე უარის თქმის სურვილიც; ასე გამოვა, რომ თავად ვიკიდებთ ფეხებზე მეგობრებს, როცა ერთად ვართ და მაინც ფეისბუქს ვსტუმრობთ, რომ ჩვენ ვართ ის აპოკალიპსური მხეცი, რომელსაც ადამიანებს შორის რეალური ურთიერთობის დანგრევა სურს. გამოვა, რომ სინამდვილეში ყველაფერი ბევრად უკეთაა, ბევრად, ბევრად უკეთ, ვიდრე ადრე იყო, გარდასულ საუკუნეებში, უბრალოდ, გვირჩევნია, პრობლემა სხვაგან ვეძებოთ, სხვებს დავაბრალოთ, მტრებს, გაურკვეველი შეთქმულების ავტორებს, მასონებს, უცხოპლანეტელებს თუნდაც, ან – კომპიუტერს, და არავითარ შემთხვევაში არ დავუშვათ, რომ პრობლემა ჩვენშია, რადგან ჩვენ ისეთი კარგები ვართ, ვერანაირად ვერ ვიქნებით იმ უბედურებათა სათავე, რაც მოაქვს 21-ე საუკუნეს… და მოაქვს კი 21-ე საუკუნეს უბედურება? ან ცოტა სხვანაირად ვიკითხოთ: მოიტანს კი 21-ე საუკუნე უბედურებას, თუ საკუთარ თავში აღმოვაჩენთ პრობლემათა სათავეს და გავაქრობთ მას? თუ მივხვდებით, რომ კომპიუტერიც ჯადოსნური ყუთია, რომელსაც სწორი შელოცვები უნდა ჩასძახო, რომ კეთილად გემსახუროს, ან შენივე შინაგანი ბრაზის შემნახველ პანდორას ყუთად აქციო. ჰო, მგონი, ასე გამოვა… ამიტომ ეს არ დავუშვათ, არ უნდა დავუშვათ, ჯობია, ისევ ისე იყოს ყველაფერი, როცა კომპიუტერი საშინელებაა და ამაზე ყველა ვთანხმდებით.

ბოლოს ცოტა გავხალისდეთ. რამდენიმე დღის წინ საკუთარ ფეისბუქზე მარტივი/რთული კითხვა დავსვი. კითხვას მრავალი საინტერესო პასუხი მოჰყვა, რამდენიმე მათგანს ვეთანხმები, რამდენიმეს – არ, რამდენიმეზე კი ზემოთ უკვე ვისაუბრე. შესაბამისად, ისღა დამრჩენია, უცვლელი სახით შემოგთავაზოთ ჩემი სტატუსისქვეშეთი, თქვენ კი, თუ მიგაჩნიათ, რომ ამ ბლოგის სახით დიდაქტიკური პათოსით განმსჭვალული სისულელე წაიკითხეთ, ჩემი თხოვნაა, კომპიუტერს დააბრალოთ ეს ყველაფერი, – აბა, მე რა შუაში ვარ?