მე-20 ს-ის ბოლოს გლობალიზაციის პროცესის დაჩქარება მნიშვნელოვანწილად იმით აიხსნება, რომ სწორედ ამ პერიოდში მოხდა ნამდვილი ინფორმაციული რევოლუცია, რასაც მოჰყვა გლობალური საინფორმაციო სივრცის ფორმირება. ეს პრინციპულად ახალი სამეცნიერო–ტექნიკური კატეგორიაა, რომელმაც დასაბამი მისცა ინფორმაციულ საზოგადოებაზე გადასვლის პროცესს და კაცობრიობას განვითარების ახალი ჰორიზონტი გაუხსნა. ასეთი ინფორმაციულობის ძირითადი ამოცანაა, რომ თითოეულ ადამიანს ჰქონდეს დაგროვილი ცოდნის, ე.წ. „ინფორმაციული რესურსის” მიღების ფართო შესაძლებლობა. შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენს დროში ინფორმაცია თავისთავად გახდა ფასეული და ძვირადღირებული პროდუქტი, მაგრამ ამავე დროს „მალფუჭებადიც” და, შესაბამისად, მუდმივად განახლებას საჭიროებს. სხვადასხვა შეფასებით მსოფლიო ეკონომიკის საინფორმაციო სექტორის ტევადობა 2012 წელს უკვე 5 ტრილიონ დოლარს აღემატებოდა.

აღსანიშნავია, რომ ამავე დროს ცვლილებები ხდება ინფორმაციული ტექნიკისა და ტექნოლოგიების სტრუქტურაშიც. რა თქმა უნდა, საინფორმაციო კომუნიკაციის ტრადიციული სახეები ჯერ კიდევ ინარჩუნებენ თავიანთ პოზიციებს. მასიური აუდიო და ვიდეოინფორმაციის (რადიო, ტელევიზორი) და აქტიური ინდივიდუალური კავშირების (სტაციონალური და მობილური ტელეფონების ყველა სახეობა) საშუალებებმა მსოფლიოში უკვე 4 მლრდ. ერთეულს გადააჭარბა. ამასთან, ყოველწლიურად იზრდება რამდენიმე ასეული მილიონით.

სტატისტიკა იმასაც აღნიშნავს, რომ განვითარებულ ქვეყნებში უკვე შეინიშნება საფოსტო და სატელეგრაფო მომსახურების შემცირება, რადგან ისინი ელექტრონულმა კავშირებმა ჩაანაცვლა. სწორედ ამიტომ გლობალური საინფორმაციო სივრცის ფორმირების პოზიციიდან უდიდესი მნიშვნელობა აქვს თანამგზავრულ კავშირებსა და ინტერნეტს. 21–ე საუკუნის დასაწყისში მსოფლიო თანამგზავრული კავშირების სისტემებმა 100–ზე მეტი მოქმედი თანამგზავრი გააერთიანა, რომლებიც დედამიწის სხვადასხვა რეგიონში 2000–ზე მეტ რეტრანსლიაციას უზრუნვეყოფდნენ (მათ შორის 500–550 აშშ–ში და დაახლოებით 400 – ევროპაში). ამასთან, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ერთ რეტრანსლიატორს, რომლის მასა რამდენიმე ტონაა, 80 ათასი არხი აქვს და ერთდროულად 200 სატელევიზო პროგრამის და 1 მლნ. სატელეფონო საუბრის გადაცემა შეუძლია.

უმსხვილესი საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც კონტინენტებს შორის ყველა სატელეფონო საუბრების მომსახურებას ეწევა არის „ინტალსატი”, რომელიც 120 ქვეყანას აერთიანებს.

გლობალური საინფორმაციო სივრცის ფორმირებაში განსაკუთრებულ როლს ასრულებს მსოფლიო კომპიუტერული კომუნიკაციების სისტემა – ინტერნეტი, რომელსაც ასევე მსოფლიო ქსელსაც (The Net), ანუ ქსელთა ქსელს უწოდებენ. ინტერნეტის მთავრი იდეაა ინფორმაციის გავრცელება და ადამიანებს შორის კავშირების დამყარება. თითოეულ ადამიანს სახლიდან გაუსვლელად შეუძლია თავისი კომპიუტერის ეკრანზე მიიღოს ყველა სახის ინფორმაცია და დაუკავშირდეს მისთვის სასურველ პიროვნებას მსოფლიოს ნებისმიერ ადგილას. ამიტომაც, სულაც არაა გასაკვირი, რომ უფრო და უფრო ხშირად გვესმის ტერმინი “ინტერნეტ–რევოლუცია”. 5 წლის განმავლობაში ინტერნეტის აუდიტორიამ 50 მლნ–ზე მეტი მომხმარებელი შეიძინა, მაშინ როცა კომუნიკაციის სხვა საშუალებებს გაცილებით მეტი დრო დასჭირდათ ასეთი პოპულარობისთვის რომ მიეღწიათ.

ექსპერტების აზრით ინტრენეტი, მართლაც ახალი ეკონომიკური და ტექნიკური რევოლუციაა XX – XXI
საუკუნეების მიჯნაზე. ინტერნეტ–ტექნოლოგიების განვითარება არა მარტო ეხმარება მსოფლიო ეკონომიკას, არამედ ქმნის კიდეც მას. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ დღესდღეობით უკვე დაწყებულია გლობალური საინფორმაციო სივრცის ფორმირება, თუმცა ჯერ კიდევ არის, ე.წ. „თეთრი ლაქები”, რადგან ცალკეულ რეგიონსა თუ ქვეყნას შორის დიდი გეოგრაფიული განსხვავებებია. რეგიონების მიხედვით ინტერნეტის მომხმარებელთა რაოდენობა ასე ნაწილდება: აზია – 420 მლნ, ევროპა – 315 მლნ, ჩრდილოეთი ამერიკა – 233 მლნ, ლათინური ამერიკა – 105 მლნ, აფრიკა – 33 მლნ, ავსტრალია და ოკეანეთი – 18 მლნ. მსოფლიოს ქვეყნების პირველი ხუთეული კი ასე გამოიყურება: აშშ – 220 მლნ კაცი, ჩინეთი – 210 მლნ, იაპონია – 85 მლნ, გერმანია – 50 მლნ. და გაერთიანებული სამეფო – 40 მლნ. ამ მაჩვენებლით განვითარებად ქვეყნებს შორის, ჩინეთის გარდა, ასევე გამოიყოფა ინდოეთი (40 მლნ) და ბრაზილია (32 მლნ). და მაინც, ამჟამად, ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის მხოლოდ 1/3 აქვს ინტერნეტის გამოყენების საშუალება.

რუკა ასახავს ინტერნეტმომხამარებელთა რაოდენობას მთელ მოსახლეობასთან მიმართებაში (%) მსოფლიოს ქვეყნების მიხედვით.

ინტერნეტში ყველაზე გავრცელებული ენებია ინგლისური (30 %), ჩინური (15%), ესპანური, იაპონური, გერმანული. შემდეგ მოდის ფრანგული, პორტუგალიური, კორეული, იტალიური და არაბული.

ინტენტმომხმარებელთა რაოდენობა (%) ენების მიხედვით

ამჟამად, ყველაზე პოპულარულია შემდეგი სახის ინტერნეტსერვისები: ვებფორუმები, ბლოგები, ვიკიპროექტები, ინტერნეტმაღაზიები, სოციალური ქსელები, ელექტრონული ფოსტა, ახალი ამბები, ელექტრონული გადახდები, ინტერნეტრადიო, ინტერნეტტელევიზია, მესინჯერი, საძიებო სისიტემები, ინტერნეტრეკლამა, თამაშები და ა.შ.

Internetworldstats.com –ის მიერ გამოქვეყნებული სტატისტიკის მიხედვით საქართველოში ინტერნეტის მომხმარებელთა რიცხვი ბოლო წლებში საგრძნობლად იზრდება. ცხრილში მოცემულია ინტერნეტმომხმარებელთა დინამიკა 2000–2010 წლებში.

სამწუხაროდ, დღეისათვის არ არსებობს ზუსტი მონაცემები იმისა, თუ რამდენი მომხმარებელი ჰყავს ქართულ ინტერნეტს. ეს ფაქტი განპირობებულია იმითაც, რომ აბონენტს, რომელსაც ინტერნეტი გაჰყავს შემდგომ ხდება ამ ინტერნეტის გამნაწილებელი, ანუ ერთი აბონენტი ხშირად რეგისტრირდება, სინამდვილეში კი მომხმარებელი რამდენიმე პირია. Internetworldstats–ის მონაცემებით 2010 წლისათვის საქართველოში ინტერნეტით დაახლოებით 1.300 მილიონი ადამიანი სარგებლობდა.

რა არის ანამორფული რუკა და რით განსხვავდება იგი ჩვეულებრივი გეოგრაფიული, ისტორიული თუ სხვა სახის რუკისგან? რითი არ ჰგავს იგი სხვა გრაფიკულ თვალსაჩინოებას, მაგ. სქემას, დიაგრამას, ცხრილს და ა.შ.? რატომ და როგორ შეუძლია ანამორფულ რუკას შეცვალოს ჩვენი ტრადიციული წარმოდგენა მსოფლიო სივრცეზე? სად და როგორ გამოვიყენოთ ანამორფული რუკები? როგორ შეიძლება ამ ორიგინალური თვალსაჩინოების გამოყენება სასკოლო გეოგრაფიის, ისტორიის, ეკონომიკის კურსში?

ეკოლოგიური ეფექტურობის ინდექსი (EPI – Environmental Performance Index) სახელმწიფოთა ეკოლოგიური ანუ „მწვანე” პოლიტიკის მაჩვენებლების შედარებითი ანალიზის რაოდენობრივი შეფასების მეთოდია. EPI ქვეყნების ეკოლოგიური მაჩვენებლების ჩამონათვალისა და სტატისტიკური ინიციალიზაციის მეთოდიკაა მათი „მწვანე” პოლიტიკის გათვალისწინებიოთ. EPI-ის მიხედვით ხდება ქვეყნების რანჟირება რამდენიმე კატეგორიად, რომლებიც ძირითადად ორ ჯგუფად ერთიანდება: ეკოსისტემის სიცოცხლის ხანგრძლივობა (Ecosystem Vitality) და ეკოლოგიური ჯანმრთელობა (იგივე ეკოლოგიური რაციონალურობა).

იელის უნივერსიტეტის ეკოლოგიური პოლიტიკისა და მართვის ცენტრმა (Yale Center for Environmental Law and Policy) კოლუმბიის უნივერსიტეტსა და მსოფლიოს ეკონომიკურ ფორუმთან ერთად უკვე ათ წელიწადზე მეტია შეიმუშავა საერთაშორისო მნიშვნელობის ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსი. 2000 წელს მათ ერთად გამოაქვეყნეს EPI-ის წინამორბედი – ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსი. ამ პერიოდში მსოფლიოს ქვეყნების მთავრობები ცდილობდნენ თავიანთი პოლიტიკური კურსის კორექტირებას მდგრადი განვითარების კონცეფციის გათვალისწინებით. ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსის დადგენა იყო პირველი მცდელობა, შეეფასებინათ მსოფლიოს ქვეყნები ეკოლოგიური მდგრადობის რამდენიმე კრიტერიუმით, მათ შორის – ბუნებრივი რესურსების მარაგებით, გარემოს დაბინძურების დონით წარსულსა და აწმყოში, გარემოსდაცვითი ღონისძიებებით. 2006 წელს ეს მაჩვენებელი ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსით შეიცვალა, რომელიც იელისა და კოლუმბიის უნივერსიტეტების მკვლევართა ჯგუფმა შეიმუშავა. წინა მაჩვენებლისგან განსხვავებით, ეს ინდექსი აღარ ზომავდა მდგრადობას და მის ნაცვლად აფასებდა ეკოლოგიურ ეფექტურობას. EPI კონცენტრირებულია ქვეყნებში არსებულ „მწვანე” პოლიტიკასა და მის შედეგებზე. ანგარიში ორ წელიწადში ერთხელ ქვეყნდება.

ინდექსის მეთოდოლოგია ისეა შემუშავებული, რომ სახელმწიფოებმა შეძლონ, შეადარონ თავინთი მიღწევები და ნაკლოვანებები სხვა ქვეყნების ანალოგიურ მაჩვენებლებს. შედარება ხდება 10 მაჩვენებლის მიხედვით, რომლებიც ორ ძირითად ეკოლოგიურ ჯგუფად იყოფა: 1. ეკოლოგიური ჯანმრთელობა ანუ გარემოს გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე; 2. ეკოსისტემების სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველყოფა და ბუნებრივი რესურსების გონივრული გამოყენება. ამ ჯგუფებში შედის შემდეგი 10 მაჩვენებელი: ეკოლოგიური ჯანმრთელობა, ჰაერის დაბინძურება და გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე, ჰაერის დაბინძურება და გავლენა ეკოსისტემის მდგომარეობაზე, წყალი (გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე), წყლის რესურსები (გავლენა ეკოსისტემის მდგომარეობაზე), ბიომრავალფეროვნება, ტყე, თევზჭერა, სოფლის მეურნეობა, კლიმატის ცვლილება და ენერგეტიკა.

თითოეული ინდიკატორის მიხედვით ქვეყანას ენიჭება ქულა. ქულების რაოდენობა დამოკიდებულია სახელმწიფოს პოზიციაზე იმ დიაპაზონის ფარგლებში, რომელიც განისაზღვრება ამ ინდიკატორების ყველაზე უარეს მაჩვენებელსა (0 სტაბილურ სკალაზე) და სასურველ მიზანს (100 ქულის ეკვივალენტი) შორის. სასურველი მიზანი შესაძლებელია დადგინდეს საერთაშორისო ხელშეკრულებების საფუძველზე, მაგ., სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციის სტანდარტების, პროფესიული დასკვნებისა და სხვა წყაროების მიხედვით.

რუკაზე შინდისფერით აღნიშნულია ქვეყნები, სადაც ეკოლოგიური ეფექტურობის ინდექსი ძალიან დაბალია, ხოლო მწვანით – ქვეყნები, სადაც ეს მაჩვენებელი მაღალია.

უკანასკნელი მონაცემები 2014 წლის 25 იანვარს გახდა ცნობილი დავოსის ფორუმზე. რეიტინგების დადგენაში 178 ქვეყანა მონაწილეობდა. ცხრილში მოცემულია პირველ და ბოლო ათეულებში შემავალი ქვეყნები. საქართველო 101-ე ადგილზეა 47.23 ქულით.

EPI ყოველ ახალ მოხსენებაში ევოლუციას განიცდის. მაგ., 2012 წელს EPI-სთან ერთად გამოქვეყნდა ეკოლოგიური ეფექტურობის ტენდენციური ინდექსი ანუ ისტორიული EPI, რომლის მიხედვითაც ქვეყნების რანჟირება მოხდა ბოლო ათწლეულში მათი ეკოლოგიური მიღწევების მიხედვით. ეს მაჩვენებელი გვიჩვენებს, რომელ ქვეყნებში გაუმჯობესდა ეკოლოგიური მდგომარეობა დროთა განმავლობაში და სად გაუარესდა. ისტორიული EPI-ს მიხედვით ლიდერი ქვეყანაა ნიგერი, რომელმაც მაჩვენებელი 45.88%-ით გააუჯობესა და რეიტინგში 142-ე ადგილი დაიკავა, ხოლო სიტუაცია ყველაზე მეტად გაუარესდა ბაჰრეინსა (–4.09% და 82-ე ადგილი) და კატარში – (1.33% და 44-ე ადგილი).

ბაიკალის ტბაზე სტუდენტობისდროინდელ მოგზაურობაზე მინდა გიამბოთ. მე-20 საუკუნის ახალგაზრდობას სამოგზაუროდ არც თუ ისე დიდი სივრცე გვქონდა – სოციალისტური ბანაკის ქვეყნები და საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკები. თუმცაღა როგორც ახლა, მაშინაც პერიოდულად ავიკვიატებდით და გატკეპნილი ტურისტული მარშრუტებით ვმოძრაობდით: მოსკოვი, ლენინგრადი (პეტერბურგი), ბუხარა, სამარყანდი, უკეთეს შემთხვევაში პოლონეთი და ჩეხოსლოვაკია. წარმოიდგინეთ ასეთ პერიოდში გეოგრაფიის ფაკულტეტის მეოთხე კურსელები ორკვირიან პრაქტიკას ბაიკალის ტბაზე რა სიხარულით შევხვდებოდით. ტბაზე, რომლის შესახებაც გეოგრაფიული მონაცემების გარდა ლეგენდებიც გვხიბლავდა. თან ხომ ხვდებით ციმბირში წასვლა საკმაოდ რომანტიკულ ემოციებს იწვევდა.

ბაიკალის ტბა მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ტექტონიკური წარმოშობის ტბაა აღმოსავლეთ ციმბირში, ირკუტსკის ოლქისა და ბურიატეთის ტერიტორიაზე.

მართლაც დაუვიწყარი იყო ეს მოგზაურობა. მერე რა რომ 8-10 საათი თვითმფრინავში ვიყავით, მერე რა რომ ორჯერ მოგვიხდა გადაჯდომა (ჯერ საბჭოთა კავშირის დედაქალაქში- მოსკოვში და შემდეგ ქ. ნოვოსიბირსკში), მერე რა, რომ ჩასულებს ნომრები არ დაგვხვდა, მერე რა რომ ერთი მეგობარი ძაღლებმა დაგვიკბინა და 40 დღე ნემსები დასჭირდა… ჩვენ ხომ დასავლეთ ციმბირის ვაკეს გადავუფრინეთ და ირკუტსკში დავეშვით. ქალაქში სადაც სიხარულითა და პატივისცემით დაგვხვდნენ, სადაც ქართველი ანარქისტი ნესტორ კალანდარიშვილი ეროვნულ გმირად ყავთ აღიარებული და საფლავსაც რუდუნებით უვლიან. მისი სახელობის ქუჩები დღემდეა ციმბირის ქალაქებში: ირკუტსკში, იაკუტსკში, კიახტაში, კანსკსა და ლენსკში. კალანდარიშვილი ანარქისტი და რევოლუციონერი იყო, რომელიც ციმბირში მოღვაწეობდა და ისტორიაში შევიდა როგორც „ციმბირელი პაპა” და „პაპა ნესტორი”. არ ვიცი რატომ გიყვებით ანარქისტზე, მაგრამ მაშინაც და ახლაც მწყინს, როდესაც სხვა ერი უფრო აფასებს ქართველს, ჩვენ კი მის შესახებ არაფერი ვიცით. არადა, როგორი პატივისცემითა და მოწიწებით მიგვიღეს მათი ეროვნული გმირის თანამემამულენი და ამაყად გვაჩვენეს “ციმბირელი პაპის” მოვლილი საფლავი.

ქალაქი ირკუტსკი

ბაიკალი ცნობილია როგორც „ციმბირის მარგალიტი”. ტბაზე მოხვედრა შესაძლებელია სხვადასხვა გზით. როგორც წესი, ტბის მნახველები თავდაპირველად ახლომდებარე რომელიმე მსხვილ ქალაქში მიემგზავრებიან: ირკუტსკში, ულან-უდეში ან სევერობაიკალსკში, საიდანაც შესაძლებელი ხდება დეტალურად დაიგეგმოს მოგზაურობის მარშრუტი. ირკუტსკიდან 70 კმ-ში, ბაიკალის სანაპიროზე, მდინარე ანგარის სათავის სიახლოვეს მდებარეობს სოფელი ლისტვიანკა – ბაიკალის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ტურისტული პუნქტი. საოლქო ცენტრიდან აქ მოხვედრა შესაძლებელია ავტობუსით ან თბომავალით. ტბის ირგვლივ სხვადასხვა მონაკვეთზე გადის ბაიკალის დიდი ბილიკი — ეკოლოგიური ბილიკების სისტემა. ლისტვიანკიდან ყველაზე პოპულარული მარშრუტები გადის ბოლშიე-კოტიში, სვიატოი-ნოსის ნახევარკუნძულზე, და სხვა ადგილებში, სადაც ტურისტებს მისვლა შეუძლიათ.

ჩვენც ირკუტსკიდან სოფ. ლისტვიანკაში ჩავედით და იქიდან თბომავლით გავემგზავრეთ პესჩანაიას ყურისაკენ, რომელიც თვალწარმტაცი ლანდშაფტით გამოირჩევა.

თავისებურ ყურეების ჯგუფს ქმნიან (უფრო ზუსტად ლაგუნებს) პოსოლისა და ისტოკის უბეები (ბაიკალზე მათ „სორებს” უწოდებენ), რომლებიც ბაიკალიდან გამოყოფილი არიან ხმელეთის ვიწრო მონაკვეთებით. აღსანიშნავია ანგარის სორი. სორები გვხვდება აგრეთვე ჩივირკუის ყურეში. თითოეული მათგანი ბაიკალიდან გამოყოფილია ვიწრო ხაზობრივი ნაყარით; ზოგჯერ სორები დიდწყლიანობის დროს წყლითაა დაფარული. ბაიკალის ტბის სანაპიროს მრავალ ადგილას ეშვება რამდენიმე ათეული მეტრის სიმაღლის კლდე. განსაკუთრებით აღსანიშნავია სოსნოვკისა და ჩივირკუის ყურის მონაკვეთი, აგრეთვე მონაკვეთი ონგურენისა და კოჩერიკოვსკის კონცხს შორის. სანაპირო ზოლზე დაშვებული კლდეები განუმეორებელ სანახაობას ქმნის. განსაკუთრებით იმ ტერიტორიებზე, სადაც ფერდობები ტყით არის დაფარული.

აღმოსავლეთ სანაპიროზე პოპულარობით სარგებლობს ბარგუზინის ყურე, სადაც გრძელდება ტურისტულ-რეკრეაციული ზონის მშენებლობა.

მაინც რა არის ასეთი ბაიკალის ტბა?

დედამიწაზე ყველაზე ღრმა ტბა, რომელიც სიდიდით მე-6 ადგილზეა. მისი მაქსიმალური სიღრმე 1642 მეტრია. მის გარდა, მხოლოდ 2 ტბა არსებობს, რომელთა სიღრმე 1000 მეტრს აჭარბებს: ტანგანიკა 1470 მ და კასპიის ზღვა-ტბა 1025 მეტრი. ბაიკალის საშუალო სიღრმე კი 744,4 მეტრია. იგი მტკნარი წყლის მარაგის ყველაზე დიდი რეზერვუარია, მსოფლიო მარაგის 1/5 -ია. ადგილობრივები ბაიკალის ტბის წყალს სასმელად ინტენსიურად იყენებენ. ტურისტები პირდაპირ ტბიდან ამოღებულ წყალს აგემოვნებენ.

ბაიკალის წყლის მასა გავლენას ახდენს და არბილებს სანაპირო ჰავას. ზამთარი შედარებით რბილია, ზაფხული გრილი. ჰაერის საშუალო ტემპერატურა იანვარ-თებერვალში დაახლოებით –19 °C, აგვისტოში – დაახლოებით 11 °C.

აგვისტოში წყლის ტემპერატურა ზედაპირზე (ტბის ღია ნაწილში) 9-12 °C, ნაპირებთან ზოგჯერ 20 °C. წყლის ტემპერატურის სეზონური რყევა 250-300 მ სიღრმემდე შეინიშნება, ქვემოთ კი ტემპერატურა შედარებით მუდმივია 3,2-3,5 °C. ამიტომაც აგვისტოს თვეშიც კი ისეთი ცივი წყალი იყო, რომ ბანაობა ვერ გავბედეთ, თუმცა ბაიკალის წყალი ჩვენც მივირთვით. ზამთარში ბაიკალი იყინება, იანვრიდან მაისის ჩათვლით ტბა გაყინულია.

ადგილობრივი მოსახლეობა ბაიკალის ტბას ზღვას უწოდებს. სახელწოდების ეტიმოლოგია არ არის დადგენილი. მიიჩნევენ, რომ სახელწოდება მონღოლური „ბაიგალი” (მდიდარი ცეცხლი), ან თურქული – „ბაი-ყული”-იდან (მდიდარი ტბა) მომდინარეობს. ბაიკალს გააჩნია სხვა სახელწოდებებიც, ასე მაგალითად, ჩინეთის ისტორიაში ტბა მოიხსენება „პეხაის” სახელწოდებით, რაც ქართულ თარგმანში ჟღერს როგორც „ჩრდილოეთი ზღვა”. ტუნგუსები ბაიკალს „ლამუს” უწოდებენ, ე.ი. ზღვას, ხოლო ბურიატ-მონღოლები „დალანორს”, რაც „წმინდა ტბას” ნიშნავს. XIX საუკუნემდე მისი ფართოდ გავრცელებული სახელწოდება იყო „ზღვა”. ტერმინი ბაიკალი მხოლოდ XIX საუკუნის შუა ხანების შემდეგ განმტკიცდა.

ლეგენდის თანახმად, ბაიკალის მამას 336 მდინარე – ბიჭი და 1 გოგო – ანგარა ჰყავდა. ისინი მამას ერთვოდნენ, რათა მისი წყლები შეევსოთ, მაგრამ ქალიშვილს მდინარე ენისეი შეუყვარდა. ანგარამ შეყვარებულთან მამამისის წყლების გატანა დაიწყო. მამა გაბრაზდა და საკუთარ შვილს კლდის დიდი ლოდი ესროლა და დაწყევლა. ამ კლდეს, რომელიც მდინარე ანგარის სათავესთან მდებარეობს შამან-ქვა ეწოდება.

ლეგენდის მეორე ვარიანტში ბაიკალს ერთი შვილი ანგარა ჰყავდა, რომელსაც მდინარე ენისეი შეუყვარდა და მასთან ერთად გაქცევა გადაწყვიტა. ბაიკალმა, რომ გაიგო განრისხდა და გადაწყვიტა გზის გადაღობვა, სათავეებთან შამან-ქვა გადააგდო, თუმცა ანგარამ სვლის გაგრძელება მაინც შეძლო. მაშინ ბაიკალმა მის დასაჭერად ირკუტი (ანგარას მარცხენა შენაკადი) გაუშვა, რომელმაც შეიბრალა ანგარა და გზიდან გადაუხვია. ანგარა ენისეის შეხვდა და გზა მასთან ერთად განაგრძო.

ბაიკალის ტბაში გვხვდება 54 სახეობის თევზი. ამათგან 27 სახეობა მხოლოდ ამ ტბისთვის არის ნიშანდობლივი. ბევრია ღორჯო. სამრეწველო მნიშვნელობისაა ომული, კაპოეტი და სიგი. აქაური თართი სიგრძით 180 სმ, წონით 100-120 კგ აღწევს. ენდემებს შორის აღსანიშნავია ცოცხლადმშობი გოლომინკა. იგი 1000 მეტრ სიღრმეზე ცურავს და მხოლოდ ღამით ამოდის 50–100 მეტრის სიღრმეზე. თევზი მოთეთრო – მოვარდისფრო ფერისაა და ისეთი ცხიმიანია, რომ ზაფხულში ტალღების მიერ სანაპიროზე ამოგდებული მზეზე დნება და მიწაზე ცხიმის ლაქას ტოვებს.

1996 წელს იუნესკომ ბაიკალი მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეიტანა, როგორც ფლორისა და ფაუნის უნიკალური ადგილი. 2007 წელს რუსეთის ხელისუფლებამ ბაიკალის რეგიონი განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონად გამოაცხადა.

ცხოველები ჩვენი მკურნალები და ფსიქოლოგები არიან. ისინი დადებითად მოქმედებენ დიდზეც და პატარაზეც, აუმჯობესებენ განწყობას, უზომოდ გვაყვარებენ თავს. ამ დადებით ზემოქმედებას ანიმალოთერაპია ეწოდება.