2008 წელს, საქართველოს ცაზე – რუსული თვითმფრინავები, მიწაზე კი ტანკები რომ გამოჩნდა, ჩემი ელექტრონული ფოსტის ინბოქსი მეგობრების წერილებით გაივსო – ჩემი უცხოელი მეგობრებისა, რომლებიც წუხდნენ, შფოთავდნენ, დახმარების სურვილს გამოთქვამდნენ, მათ ქალაქებში გამართული მხარდამჭერი აქციების ფოტოებს მიგზავნიდნენ, მაიმედებდნენ. იმ დღეებში მიღებული უამრავი წერილიდან ერთი განსაკუთრებით დამამახსოვრდა: „მინდა იცოდე, რომ თუ საჭირო გახდა, ჩემი სახლის კარი მუდამ ღიაა შენთვის და შენი ოჯახის წევრებისთვის. ევა”. ტექსტი რომ გადავიკითხე, გონება დავძაბე. ევა… ძლივს გამახსენდა. მშვიდი, ჩუმი პოლონელი გოგო, წელამდე ნაწნავით. ერთმანეთს უმეტესად საერთო საცხოვრებლის სამზარეულოში ვხვდებოდით. ხაზგასმით ზრდილობიანი მოკითხვის გარდა – პასუხს რომ არც ელოდები, ისეთი მოკითხვის – ერთმანეთისთვის სიტყვა არ გაგვიცვლია. გამუდმებით თავის უახლოეს მეგობარს, გაცილებით აქტიურ და ხმაურიან სილვიას დაჰყვებოდა, ოღონდ ყოველთვის ერთი ნაბიჯით უკან. სხვა პოლონელები, ისინი, ვისთანაც მე დიდი და ახლო მეგობრობა მაკავშირებდა, გამუდმებით ქირქილებდნენ მათზე, დედოფალსა და სეფექალს ეძახდნენ. როგორც კი მეხსიერებაში ევას თვალები აღვიდგინე, სინდისმა შემაწუხა – ჩემს მეგობარ პოლონელებთან ერთად მეც მიქირქილია მასზე, გოგოზე, რომელიც არავინ იყო ჩემი და, მიუხედავად ამისა, ომის დროს საკუთარი ჭერი შემომთავაზა.
იმ დღეს, როცა პარიზში უამრავი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა ტერორისტული აქტების სერიამ, სტეფანი გამახსენდა, ჩემი ფრანგი ჯგუფელი, რომელსაც კომუნიკაბელურობას ვერაფრით დავაბრალებდი, მაგრამ ისე მოხდა, რომ ფეისბუქმეგობრებში შემომრჩა. გამოვტყდები, ცოტა ვიყოყმანე, იქნებ არც ვახსოვდე-მეთქი, გავიფიქრე, მაგრამ მერე ევას წერილი გამახსენდა და მივწერე, მივწერე, როგორ შევწუხდი, როგორ განიცადეს მომხდარი ტრაგედია საქართველოში და როგორ მინდოდა, რომ მის სამშობლოში ყველაფერი კარგად ყოფილიყო. მგონი, მე და სტეფანიმ პირველად ვისაუბრეთ გულითადად, პირველად გავცდით სტანდარტული მოკითხვის ფრაზებს და ზრდილობიან ღიმილს, პირველად დავდექით ერთმანეთის პირისპირ, მე – გულწრფელი თანაგრძნობით, ის – ასეთივე მადლიერებით.
ბოლო დღეებში ბევრი დაიწერა შერჩევითი სოლიდარობის შესახებ, ბევრმა დასცინა სოციალურ ქსელში პროფილის ფოტოდ დაყენებულ საფრანგეთის დროშებს, ბევრმა ბეირუთის, ნიგერიისა და უახლოეს წარსულში მომხდარი სხვა ტრაგედიები შეგვახსენა, ზოგიერთმა, ჩემდა გასაოცრად, დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში დაბადებული ადამიანების სიცოცხლის ფასის შედარებაც კი მოინდომა. სხვისი ტრაგედიის ფონზე ჩვენ კიდევ ერთხელ გამოვაჩინეთ, რომ ერთსულოვნება ნამდვილად არ არის ჩვენი ყველაზე ძლიერი მხარე და უფრო მეტიც – ზოგჯერ სხვის მიერ გამოხატული თანაგრძნობა უფრო მეტად გვაღიზიანებს და გვიშლის ნერვებს, ვიდრე ცხვირწინ მომხდარი საზარელი დანაშაული.
თუმცა პირადად ჩემთვის ყველაფერი გაცილებით მარტივია. მე მგონია, რომ სოლიდარობა ისწავლება. მე მგონია, რომ დღეს თუ პარიზზე შეგვტკივა გული, ხვალ კიდევ ერთ ნაბიჯს გადავდგამთ და ისეთ ქვეყნებზეც ვიდარდებთ, რომლებსაც აქამდე რუკაზეც ვერ ვპოულობდით. მე მგონია, რომ დიდი მნიშვნელობა არა აქვს, ეიფელის კოშკთან გადაღებული ფოტოს პროფილზე დაყენება გულწრფელი გლოვის ნიშანია თუ უბრალოდ ფეხის ხმის აყოლა. მთავარი ისაა, რომ დღეს, ბუნებრივად თუ ხელოვნურად, მივეჩვევით სხვისი ჭირის გულთან მიტანას, ხვალ კი გვეცოდინება, როგორია თანაგრძნობა, როგორ იქცევიან ადამიანები, როცა სხვას უჭირს.
დიახ, სოლიდარობა ისწავლება, ისწავლება თანადგომა, ადამიანობა, სიკეთე. ისწავლება ყველაფერი, რადგან შემეცნების უნარი საუკეთესოა მათ შორის, რაც კაცობრიობას მიეცა. ჩვენ ალბათ ოდნავ დაგვაგვიანდა, ჩამოვრჩით, მაგრამ მაინც შეგვიძლია, „პროგრამას” დავეწიოთ – ქართველები ხომ ნიჭიერები ვართ, მაგრამ ზარმაცები, თუმცა ამ გაკვეთილზე, რომელსაც თანამედროვე მსოფლიო გვასწავლის, სიზარმაცე ყველაზე ნაკლებად გამოგვადგება.
მე კი, მიუხედავად იმისა, რომ ფოტოსთვის საფრანგეთის დროშა არ გადამიკრავს, მზად ვარ, მეილი გავხსნა და კარგ გოგოს, აგვისტოს ომის დროს საკუთარი სახლი რომ შემომთავაზა, მივწერო:
მადლობა, ევა! მადლობა გაკვეთილისთვის, რომელიც ჩამიტარე. მადლობა სიკეთისთვის. მადლობა თეფშისთვის, რომელსაც, პოლონური ტრადიციის მიხედვით, მუდამ დგამ ჩემთვის შენს სადღესასწაულო სუფრაზე. მადლობა, რომ დამანახე, რამდენად მნიშვნელოვანია მხარდაჭერა მათგან, ვისგანაც არ ელი. დიდი მადლობა და ბოდიში, რომ შენს სიჩუმეზე, შენს მორჩილებასა და სიმშვიდეზე სხვებთან ერთად მეც მიქირქილია. მადლობა, რომ ზოგჯერ, როცა ყველასა და ყველაფერზე ხელს ჩავიქნევ, შენ მახსენდები. მადლობა, რომ არასოდეს დამავიწყდება, როგორი უმწეოები ვართ ადამიანები საფრთხის წინაშე, ერთმანეთის გარეშე, აბსოლუტურად ყველგან, ჩვენს გორშიც და სხვის პარიზშიც. დიდი მადლობა, ევა!
ათასობით სხვადასხვა თამაშს ვიგონებდი, ხან პეპი ვიყავი, ხან- დედა, ხან- ბოროტი კუდიანი, ხან- კეთილი, ხან- მოხუცი, ყავარჯნებით, წვალებით, ნელა მოვირწეოდი, ხანაც- ინდიელი, „მრისხანე წერო”, „ნეკერჩხლის ტოტი” ან „მოცეკვავე კოიტი” ვიგვამს ვიცავდი, მამაც ვიყავი, შვილიც და მგზავრიც. ერთი სიტყვით, ბავშვობაში იმდენი ვინმე ვიყავი და იმდენი ვინმე მინდოდა გამოვსულიყავი, რომ დიდობაში დავიბენი და დღემდე ბაკალავრიატებს ზედიზედ და პარალელურად ვამთავრებ.
იმ ვარდისფერ, პატარა, გოგოურ საბავშვო ჩანთას ავიკიდებდი ხოლმე და ვითომვითომ მივდიოდი. ვითომვითომ დიიდ ზურგჩანთას მივათრევდი, მაგალითად, სამხრეთ ამერიკაში, ან, რა ვიცი, ჩრდილო კორეაში. დიდი მაწანწალა ვიზრდებოდი. პარალელურად, ასევე ხშირად, მშენებლობითაც ვკავდებოდი. სახლში სახლს, ოთახში ოთახს ვაშენებდი. ყველა ბავშვი ხო გიჟდება საკუთრებაზე, როგორც პატარა საიდუმლოზე, ან ხელშეუხებელ სიწმინდეზე. ვინ შემირყვნიდა იმ სიწმინდეებს: დედაჩემს ჩემი დღიურების კითხვა აზრად არ მოუვიდოდა და მაინც სარდაფში ვმალავდი, ოთახი მქონდა და სკამებს ერთმანეთს მივადგამდი, ზედ პლედს გადავაფარებდი, შევძვრებოდი შიგნით, მაგიდის ლამპას შევიყოლებდი და რამე წიგნს, მაგალითად, „კალეს”, ან, რა ვიცი, „მუმინებს”, თუნდაც კიპლინგს, მოვკალათდებოდი ოდნავ მოხრილი, მაგრამ მაინც ბედნიერი: დაცული ვიყავი. თავზე ჭერი მქონდა, თანაც- ჩემი ხელით აშენებული.
რო გავდიდდი, მივხვდი, როგორი მნიშვნელოვანია ეს პრივატული სივრცეები. თითქოს ბავშვები იმთავითვე დიდობას იმზადებენ, ცხვირს რო ვერავინ ჩაყოფს, ისეთს. მგონი, მაგ სახლების, შტაბების და ათასი ოინის მოწყობისას ვისწავლე საუკეთესო რამეები, რომლებიც დამეხმარა, დიდობისას უფრო კეთილი ვყოფილიყავი. მაგალითად, გაზრდილი და დიდი მე საზღვრებს არასდროს არღვევს, ის პატივს სცემს სხვების ცხოვრებას ზუსტად ისევე, როგორც საკუთარს. ისე, ცოტათი ცნობისმოყვარე კია, მაგრამ ნუ გაკიცხავთ, დაჟინებით თუ მისჩერებია თქვენს ფანჯარას, არაფერი განუზრახავს ცუდი, მაქსიმუმ მისი მოთხრობის გმირი გახდეთ.
ეგრეა, ბავშვობაშივე ვგრძნობთ, რომ, მართალია, ჩვენი თავი ჩვენ უნდა გვეკუთვნოდეს, მაგრამ ის რატომღაც მაინც სახალხოა, თითქოს ჩვენი საკუთრებაა და თან ბოლომდე ჩვენი არ არის. მაგ სახალხოობას მასე ვებრძვით, ჩვენებურად, ნივთიერად. სკამების ოთახებს ვიშენებთ.
ასე დაიწყო ჩემი თავის პრივატიზაცია.
ასე დაიწყო ბევრი თქვენგანიც- საკუთრების უფლების შეგრძნებების დონეზე გაცნობიერებით.
მერე მეგობრებიც შევიძინეთ. ბაღელები თუ სკოლელები. „ჩემი ოთახი და ჩემი მეგობრები”,- ეს უკვე საკუთარი ცხოვრებაა, ნამდვილად. ახალი წიგნის სათაურივით კი ჟღერს, რომელიც აუცილებლად ბავშვობაზე იქნება, რომელშიც დედა ამ შენს ნამდვილ ცხოვრებაში არ ჩაერევა, ნუ, შესაძლოა, ხანდახან ოინებისთვის დაგსაჯოს, მაგრამ მეგობრებს კი არაფრისდიდებით გაგიკრიტიკებს, არც შენს წერილებს წაკითხავს, რადგან ის ნამდვილი დედაა, დედობანას კი არ თამაშობს შენსავით, არა, დედაა და თან მეგობარი.
რატო გამახსენდა ეგ ძველი სახლები. გერმანულის ლექციაზე ვზივარ და თემაა ეგეთი, „ბედნიერება”. ამ ჩვენს ბედნიერებებზე გერმანულად უნდა ვილაპარაკოთ. იმან ჩემი მეგობრები არიან ჩემი ბედნიერებებიო, ამან- ჩემი შვილიო, იმან- შოპინგიო, ამან- მუსიკაო, იმან კიდე, საერთოდაც, ხელოვნებაო, მე- დარიჩინის ჩაი- მეთქი, რძით და საღამოობით, ერთმა კიდე- ჩემი სახლიო.
სახლიო. ხოდა, ვიფიქრე, რო ხო დიდი მაწანწალა ვინმე ვარ, მაგრამ ნებისმიერ შორეულ ქვეყანაში მყოფმა შეგნებულად, ზუსტად და გადაწყვეტით უნდა ვიცოდე, რომ მე მაქვს სახლი, როგორც ჩემივე თავის იდენტიფიკაცია, როგორც მეორე სალომე, რომელშიც შემიძლია მშვიდად ვიცხოვრო. სადმე დაბრუნება უნდა შემეძლოს. უნდა ვიცოდე, რომ დაბრუნება შემიძლია, თუნდაც ეს არასოდეს გავაკეთო.
მთაში შემოდგომის თოვლი მოვიდა, პირველი თოვლი, როგორც გოდერძი ჩოხელის მინიატურა „უმისამართო წერილში”:
„შენ ცაში იყურები და გეჩვენება, რომ მაღლდები, ზემოთ მიფრინავ. ეს მასწავლებელმა გვასწავლა პირველ კლასში. შემოდგომაზე რომ მოვიდა თოვლი, კლასიდან გარეთ გამოგვიყვანა და დაგვაყენა.
თოვდა.
მასწავლებელმა ცაში აგვახედა. სახეზე თოვლის ფიფქები გვეფინებოდა და უცებ ყველას ნეტარების წამოძახილი აღმოგვხდა – ჩვენ ცაში ავფრინდით!
ეს, რა თქმა უნდა, მოგვეჩვენა. ასე იცის, როცა თოვნაში მაღლა იყურები. მაგრამ მაშინ ჩვენ ეს არ ვიცოდით და რატომღაც ყველამ დაბლა დავიხედეთ, რომ გვენახა, მასწავლებელიც მოფრინავდა თუ არა”.
ნეტავ, სხვებიც თუ ასწავლიან „თოვნაში” ამაღლებას პირველკლასელებს, თუ განგებამ შეახვედრა გოდერძი ჩოხელს ასეთი მასწავლებელი?
– გოდერძიმ რვა კლასი გუდამაყრის სკოლაში დაამთავრა. ეს ალბათ იქაურ მოგონებებს უკავშირდება. ჩვენთან, ფასანაურის სკოლაში, უკვე მეცხრე კლასიდან მოვიდა. მაშინ ამ სკოლაში ბევრად მეტი მოსწავლე იყო, ახლა თანდათან მცირდება. ჩვენ პარალელურ კლასებში ვიყავით, მაგრამ ვმეგობრობდით… – გვიამბობს ფასანაურის საჯარო სკოლის დირექტორი ქალბატონი მანანა ცოცხალაშვილი. – იცით, შენახული მაქვს მისი პირადი საქმე. ამასწინათაც ვათვალიერებდი, მაინტერესებდა, როგორ ახასიათებდნენ მასწავლებლები, ამჩნევდნენ თუ არა მის უნარებს. ცოტა ხანს გუდამაყარშიც ვიმუშავე და იქაურ პედაგოგებსაც ვიცნობ. მარგო მასწავლებელი, გუდამაყრის სკოლის დაწყებითის პედაგოგი, წერს: „უყვარს კითხვა, კარგად წერს…” მოსწავლის ეს თვისებები შემდეგ არც ჩვენი სკოლის მასწავლებლებს რჩებათ შეუმჩნეველი. ჩვენ ქართულს მომთხოვნი ქეთევან კასრაძე გვასწავლიდა და მისი ნიშანი წყალგაუვალი იყო, წერაში – ოთხი, ზეპირში – ხუთი უმაღლეს შეფასებას ნიშნავდა და გოდერძი ამას იმსახურებდა.
„ახლა ჩვენ მეექვსე კლასში ვართ და, რა თქმა უნდა, ის მასწავლებელი აღარ გვასწავლის.
იცი, რა მახსოვს?
ერთხელ დავალება მოგვცა: წიგნიდან ლამაზად უნდა გადაგვეწერა მოთხრობა. მე მთელი ღამე ვწერდი. დილით რომ გავიღვიძე, ჩემს ბიძაშვილს, ჩვენზე ერთი წლით წინ რომ სწავლობდა, იმას, გამურული ტაფა დაედგა ჩემს ნაწერზე. მეტი რა გზა მქონდა, ის გადათხუპნული ნაწერი წამოვიღე. ხელის კანკალით გადავუშალე მასწავლებელს, დარწმუნებულმა, რომ ერთიანს თუ არა, ორიანს ნამდვილად დამიწერდა.
თქვენ ყველანი მე მიყურებდით შემკრთალი თვალებით.
მასწავლებელმა ხუთიანი დამიწერა”.
– ფასანაურში გოდერძი დედის ძმის, კაცა წიკლაურის ოჯახში ცხოვრობდა. ბიძის ოჯახში მას ზრუნვა და სითბო აგრძნობინეს. არ ვიცი, მართებულია ამაზე საუბარი თუ არა, მაგრამ გოდერძისა და ჩემს მეგობრობას საერთო ტკივილი ედო საფუძვლად. ჩვენ, ორივე, მამებისაგან მიტოვებულ ოჯახში ვიზრდებოდით. მაშინ სხვა ქალის გამო ოჯახის მიტოვება არ იყო ჩვეულებრივი ამბავი, თანაც მთაში. ორივეს გვტანჯავდა მიტოვებული შვილების სევდა. ამაზე ბევრი გვილაპარაკია. საერთოდ, გუდამაყრიდან ფასანაურში გადმოსვლამ გოდერძის სხვა სამყარო გაუხსნა, ბიძის ოჯახმა, მათთან იაკობ ტრიპოლსკის ახლობლობამ, მარჯანიშვილის თეატრის მსახიობებთან (რომლებიც დაბას ხშირად სტუმრობდნენ) ურთიერთობამ განაპირობა მისი პროფესიული არჩევანი. სკოლა თავისი ავ-კარგით გოდერძის ბევრ ნამუშევარშია ასახული. საერთოდ, დიდი ფანტაზიორი იყო, სულ თხზავდა რაღაცეებს და ვიბნეოდი, რა იყო მართალი და რა – გამოგონილი, ვეღარ ვარჩევდი. ჩვენი მოკეთეობა მერეც გაგრძელდა, პირველ წელსვე ჩავირიცხეთ. მისაღებზე, მახსოვს, თავისუფალი თემა ლექსად დაწერა. სხვანაირი სიყვარული იცოდა, შეეძლო, სანახავად გუდამაყრიდან ფეხით ჩამოსულიყო. თუ რამე გიჭირდა, მოიხედავდი და შენ გვერდით იყო. მაგრამ უხმაუროდ, ჩუმად… ამიტომაც მაფიქრებს, საჭიროა თუ არა, ამდენს რომ ვლაპარაკობ… თავად ოჯახის ერთგული და მზრუნველი იყო, განსაკუთრებულად. მახსოვს, ნინო რომ ფეხმძიმედ იყო, ამბობდა, ბიჭიც რომ დაიბადოს, ლელა უნდა დავარქვაო. ლელა დედამისს ერქვა, რომელსაც აღმერთებდა. გოდერძი მას ჰგავდა. იცით როგორი ქალი იყო? ყვავილებს, ცხოველებს ელაპარაკებოდა, ეფერებოდა…
– გოდერძი 50-ის რომ გახდა, ვფიქრობდი, აღუნიშნავენ–მეთქი. არაფერი ისმოდა. ჩვენმა სკოლამ მოიწვია. გაუხარდა, მეგობრებთან ერთად გვესტუმრა. ბოლოს სუფრის გაძღოლა კახი კავსაძეს ვთხოვეთ. გოდერძი ამბობდა, კაცი მოსალხენად წამოვიყვანე და თამადობა კი დავაკისრეთო…
ფასანაურის სკოლაში შედგამ თუ არა ფეხს, გოდერძი ჩოხელის დიდი პორტრეტი ჰკიდია. მრგვალ, პატარა თვალებში სევდა და სიკეთე შეზავებულა. ეს მზერა დაჰყვება მიმსვლელ-მომსვლელს. ძალიან ადარდებდა მთის სოფლების დაცარიელება და 1998 წელს ჩაწერილ ინტერვიუში ჩემს ნათქვამზე: „დიდი ხანია, გაუკაცრიელებულ მთას წუხხართ, გაჭირვებამაც არ მიაბრუნა მთაში მთიელი…” – ასე მიპასუხა: „მეც რატომღაც მეგონა, ასე მოხდებოდა, მიბრუნდებოდნენ, მაგრამ – არა. ერთხანობას ვფიქრობდი, ეს გაჭირვება ვინმე დიდი პატრიოტის ჩაფიქრებული ხომ არ არის, რომ ხალხი გაცივებულ კერას მოუბრუნდეს-მეთქი. მაგრამ ბარის გაჭირვებას მთაში უარესი მოჰყვა… კერის გაცივება ადვილია, მისი გაღვივებაა ძნელი. კერის გაცივებასთან ერთად ბევრი რამ ცივდება: გენი ცივდება, რწმენა ცივდება, მიწასთან დამოკიდებულება ცივდება…”
ეს დარდი მთას ისევ აწუხებს. ახლა ბარში კი არა, საზღვარს იქით ილტვის ხალხი საარსებოს საშოვნელად.
– ჩვენი სკოლის ისტორიას დიდი ხანია ვაგროვებ, ვის უმუშავია, ვის უსწავლია… დიდი მასალა დამიგროვდა, ძალიან საინტერესო ამბებით. ცხადია, ამ ისტორიაში გოდერძი ჩოხელს თავისი გამორჩეული ადგილი აქვს. გუდამაყრის სკოლა პირველი იყო, ყმაწვილობა უკვე ფასანაურში გაატარა. გოდერძი დიდი ადამიანი იყო, მისი სახელი ორივე სკოლას ეყოფა თავმოსაწონებლად… მთავარია, გვახსოვდეს… – ამბობს ქალბატონი მანანა.
დაწერეთ რაზეც ამ წუთში ფიქრობთ შავ ქაღალდზე და მიაკარით შავი ფარდის ქვეშ.
დაწერეთ ვარდისფერ ქაღალდზე, რაც გსურთ, რომ გქონდეთ და მიაკარით თეთრი ფარდის ქვეშ.
ჩააგდეთ კენჭი თქვენი “გონებიდან” ბადეში.
მაყურებელს შეუძლია დაწეროს სასურველი და არსებული შავ და ვარდისფერ ქაღალდებზე, ასევე მათ შეუძლიათ შეარჩიონ პატარა კენჭი და ჩააგდონ ბადეში. “გონების მეფინგი” ცვალებადი მდგომარეობაა, ყველა ცვლილება იწყება ქმედებით. ნებისმიერი ქმედება მნიშვნელოვანია.
წარწერა არტისტერიუმზე, თანამედროვე ხელოვნების გამოფენაზე ერთ-ერთ დარბაზში ვნახე, რომლის გასწვრივაც ბევრი წარწერიანი შავი და ვარდისფერი პატარა ბარათი იყო მიკრული. ბარათებზე გაკეთებული წარწერები ისეთივე მრავალფეროვანი იყო, როგორც ადამიანების სურვილები და ფიქრები:
be happy :);
მსურს მოგზაურობა დიდ ბრიტანეთში;
მომარჩინე;
შემიყვარე;
იპოვე ბედნიერება საკუთარ თავში;
სიყვარული, ოჯახი და ბედნიერება;
ჩემი საკუთარი ფოტოგამოფენა;
საყრდენი;
ველოსიპედი;
ბევრი დადებითი ემოცია;
be skinny;
პოლონეთი;
სიყვარული;
სუომი, ფინეთი ;
Master in Germany და სხვ.
ამ ინსტალაციის ნახვამ ერთი მეთოდი გამახსენა, რომელსაც პერიოდულად ვიყენებ ხოლმე, როცა ჩემს თავში იდეები ერთმანეთს ეჩხუბებიან და მიჭირს მათ შორის კავშირების გამონახვა; როცა ბევრი საქმე მაქვს მოსასწრები და მათი პრიორიტეტულობის მიხედვით დალაგებაა საჭირო; როცა რაღაცის გეგმას ვადგენ და მინდა გეგმა სრულყოფილთან მიახლოებული იყოს. თქვენც ამიტომ გიყვებით, შესაძლოა გონებაში მიმდინარე პროცესების რუკებად გარდასახვა საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვაში გადაიტანოთ, ან უბრალოდ, მოსწავლეების სურვილებისა და იდეების ვიზუალიზაციისთვის გამოიყენოთ. მაგალითად წლის დასაწყისში თუ ასეთივე ექსპერიმენტს ჩაატარებთ, როგორიც თანამედროვე ხელოვნების გამოფენის ერთ-ერთ კედელზე იყო განთავსებული, წლის ბოლოს თქვენი მოსწავლეები დარწმუნებული ვარ კარგა ბევრს იცინებენ თითქმის ერთი წლის წინანდელი სურვილების კითხვისას. მოკლედ, რუკებს რა მიზნით გამოიყენებთ, თქვენი გადასაწყვეტია, მე გირჩევთ რამდენიმე ონლაინრესურსს, რომელიც ვიზუალიზაციების გაკეთებაში დაგეხმარებათ.
1.თუ გსურთ, მოსწავლეები დაფიქრდნენ იმაზე, რატომ არის სწავლა მნიშვნელოვანი, შეგიძლიათ ეს კონკრეტული ნიმუში გააცოცხლოთ – https://www.biggerplate.com/mindmaps/154gjPXE/why-study-drama;
2.სამომავლო გეგმების, პროფესიებისა და მოწოდებების დასაფიქსირებლად შემდეგი ნიმუში დაგეხმარებათ – https://www.biggerplate.com/mindmaps/5uKptIAG/when-i-grow-up-i-want-2-b-a;
3.შეგიძლიათ, რუკაზე გადაიტანოთ ის ლექსიკური ერთეულები, რაც ენის სწავლების საწყის ეტაპზე ამა თუ იმ თემასთან დაკავშირებით ასწავლეთ თქვენს მოსწავლეებს. ასე ის გაცილებით უფრო მხიარულად გამოიყურება, ვიდრე რვეულში ტრადიციულად ჩამოწერილი უცხო სიტყვები ქართული განმარტებით. ნიმუშს ამ შემთხვევისთვისაც გთავაზობთ – https://www.biggerplate.com/mindmaps/gnaoChXv/animals-los-animales;
4.ჯანსაღი კვების პროპაგანდას თუ გადაწყვეტთ, კვების პირამიდა გამოიყენეთ. აქ პრიორიტეტულობის მიხედვითაა განაწილებული სხვადასხვა ტიპის საკვები, რაც უფრო მარტივად აჩვენებს ბოსტნეულის უპირატესობას, მაგალითად, ფუნთუშეულთან და სხვა ტკბილეულთან შედარებით. კვების პირამიდის გადმოწერა ამ ბმულიდანაა შესაძლებელი – https://www.biggerplate.com/mindmaps/TU4urKU3/philippe-packu-the-food-pyramid-revisited-with-a-mind-map
5.იმისათვის, რომ წარმოდგენა გონებრივი რუკების შესახებ სრულყოფილი იყოს, შეგიძლიათ Mind Map Art -ს გაეცნოთ. ეს ხელით შესრულებული მეფინგების ერთ-ერთი ყველაზე ლამაზი კოლექციაა;
6.კიდევ ერთი კოლექცია, ამჯერად უკვე ციფრული ფორმატის რუკების შემდეგ ბმულზეა განთავსებული – https://imindmap.com/gallery/;
7. თუ მზა ნიმუშების გამოყენება არ გსურთ და ხელით ხატვაც თქვენთვის დროის კარგვას ნიშნავს, შეგიძლიათ გამოიყენოთ ონლაინპლატფორმა, რომელიც საშუალებას მოგცემთ, თქვენთვის სასურველი თემისა და მასშტაბების მიხედვით შეადგინოთ ვიზუალი – Minder Mister.
ნებისმიერ შემთხვევაში რა მიზნითაც არ უნდა გამოიყენოთ “გონების მეფინგი,” გახსოვდეთ, რომ ის ცვალებადი მდგომარეობაა, ყველა ცვლილება იწყება ქმედებით. ნებისმიერი ქმედება მნიშვნელოვანია. სწორედ ამიტომ ღირს მოქმედება და ახალი შესაძლებლობების გამოყენება.
მწვანე კარებს შევაღებ და ეზოში შევალ. ამ ეზოში თავი სხვადასხვა დროს მახსოვს… მახსოვს, ბილიკზე როგორ მივრბივარ ყვირილით, რომ ბებო ჩემია. ამ დროს სამი წლის ვარ, თბილისიდან მომავალს დეიდაშვილები მანქანაში მაბრაზებენ და მიმტკიცებენ, რომ ბებია მათია. ჰოდა, მეც კარებში შესული ბილიკზე თავ-პირის მტვრევით ვეშვები და ბოლო ხმაზე გავკივი, რომ მხოლოდ ჩემია. მჯერა, რომ ბებოსთან პირველი ვინც მიასწრებს, სწორედ მისი იქნება.
მახსოვს, სადღაც ხუთი წლის, სიცივისგან ალეწილი თხელ უმკლავებო კაბაში კიბეზე ვზივარ. იმასაც ვხედავ, ბებო როგორ მორბის ჩემკენ: გოგო, ეს რა გიქნიაო. ზამთარია.. თოვლია… მე კიდევ ახალგამოღვიძებულს ზაფხული მომენატრა და ვიფიქრე, თუ საზაფხულო კაბაში კიბეზე დავჯდებოდი, ზაფხული მოვიდოდა.
მერე ვხედავ, ბებო როგორ მაბანავებს და ეზოში გრძელი გაშლილი თმებით გამოვდივარ. ისიც მესმის, მამა როგორ ეუბნება დედას – ამას კარგი პატრონობა უნდა, აბა შენ იციო.
ამ ამბიდან ერთი კვირის შემდეგ ეზოში ზღვა ხალხსაც ვხედავ… ბევრ ყვავილს, ბევრი მოფერება მახსოვს, ზოგი გულწრფელი, ზოგიც ისე, სხვების დასანახად, ყველა მამხნევებს, მე კიდევ გულში ვბრაზობ, არ მომწონს, რომ მიცოდებენ.
მერე ვხედავ, ალუბლებს ვკრეფ… მიყვარს ალუბალი. ჰო, უკვე დიდი ვარ და ერთ კვირაში საფრანგეთში მივდივარ. არ ვიცი, რა ვიპოვე იმხანად ამ ქვეყანაში, მაგრამ ბავშვობის ოცნებაა. ოღონდ მანამდე, ბებოს ჩამოვაკითხე და ალუბალი დავკრიფეთ ერთად.
მერე დაუსრულებელ მიდი-მოდის ვხედავ, ბებია უკვე სუსტადაა. მერე ისევ თოვლს, ხალხს და ყვავილებს ვხედავ.
ახლა ეს სახლი თითქოს ცოცხალივითაა და მე შემომცქერის, მომეჩვია და როცა ჩავდივარ, უხარია. არა, არ იფიქროთ, რომ როცა მხედავს ასკინკილით ხტუნავს. უბრალოდ, ვგრძნობ, რომ უხარია.
მწვანე კარს მე ვღებავ ხოლმე. ღებვა სულაც არ მიყვარს, ასე დაემთხვა უბრალოდ. მწვანედ პირველად ვინ შეღება, არ ვიცი. მგონი სულაც ამ ფერის მოიტანეს. ის კი ვიცი, მწვანე ჩემი ფერია და ეზოს კარები სწორედაც რომ მწვანე უნდა იყოს.
ეზოში ყაზბეგა ძიას ვხედავ. ახლა უკვე მკვდარია, მე მაშინ ვხედავ, როცა ეზოში კირს ხსნის, მე კი სახელდახელოდ ვიდეოს ვუღებ და ვეკითხები, ასე რატომ იქცევით-მეთქი. ყაზბეგა ძია ჩვენი მეზობელი იყო და თავისუფალ დროს დამატებითი შრომით გამომუშავებული თანხა შეჰქონდა ოჯახში. ჩვენთანაც მოსულა ერთი-ორჯერ. სწორედ, კირით აპირებდა ხეების შეთეთრებას, ვიდეო კი „ვირტუალური ქიმიისთვის” გადავუღე, რომელსაც იმ ხანად ვაკეთებდი.
კირი კალციუმის ოქსიდია, ჩაუმქრალ კირსაც უწოდებენ, წყალთან ენერგიულად მოქმედებს და კალციუმის ჰიდროქსიდი (ჩამქრალი კირი) წარმოიქმნება.
ერთ საინტერესო ცდას ჩაგაწერინებთ. ცივი მინერალური წყლის, მაგ. ბორჯომის ბოთლს მოხსენით საცობი, სწრაფად გაუკეთეთ აირსადინარიანი მილის მქონე საცობი და მისი მეორე ბოლო კირწყლიან ჭიქაში ჩაუშვით. მინერალურწყლიანი ბოთლი თბილ წყალში მოათავსეთ. ბოთლის შიგთავსიდან გამოიყოფა აირის ბუშტუკები – ნახშირორჟანგი, რომელიც ჩაედინება თუ არა მილით კირწყლიან ჭიქაში, მაშინვე აამღვრევს მას. კირწყალში არსებული კალციუმის ჰიდროქსიდი გარდაიქმნება კალციუმის კარბონატად – კირქვად. ის წყალში ცუდად იხსნება და თეთრ ნალექს წარმოქმნის.
განაგრძეთ ნახშირორჟანგის გატარება კირქვიან წყალში. გარკვეული დროის შემდეგ ისევ გამჭირვალე გახდება, რადგან ნახშირორჟანგი რეაქციაში შედის კირქვასთან და მას ჰიდროკარბონატად გარდაქმნის, რომელიც წყალში კარგად იხსნება:
Ca(OH)2+CO2=CaCO3+H2O
CaCO3+ CO2+ H2O=Ca(HCO3)2
კალციუმი თავისუფალი სახით მუქი მოვერცხლისფრო მეტალია. რბილია, ყოველ შემთხვევაში, დანით გაჭრით. ბუნებაში თავისი დიდი აქტიურობის გამო თავისუფალი სახით არ არის. კარგად ურთიერთქმედებს ჟანგბადთან, ნახშირორჟანგთან, წყალთან. ამიტომ, ლაბორატორიაში კალციუმს კარგად თავდახურულ ჭურჭელში ნავთში ან ზეთში ინახავენ. დედამიწის ქერქში გავრცელების მიხედვით მეხუთე ადგილს იკავებს. კალციუმის მარილები ყველგანაა, ნიადაგში, ზღვებისა და ოკეანეების წყალში, მცენარეებში და ცოცხალ ორგანიზმებში. ქალაქში ხომ არის და არის – კირი, ცემენტი, ბეტონი, აგური, მინა. მინერალი კალციტი, იგივე კალციუმის კარბონატი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებულია – ცარცი, კირქვა, მარმარილო. სწორედ მისგანაა წარმოქმნილი მარჯნის პოლიპები, იდუმალ გამოქვაბულებშიც კალციტი გვხვდება. კალციტის განსხვავებული ფორმის მინერალები არსებობს, ერთ მათგანს ისლანდიური შპატი ჰქვია. მის კრისტალებში საინტერესო ოპტიკურ მოვლენას შეიძლება მივადევნოთ თვალი. თუ რაიმე საგანს ამ მინერალით გავხედავთ, ყველაფერი გაორებული გვეჩვენება. არაგონიტი კალციტის კიდევ ერთი ნაირსახეობაა. საიუველირო ქვად კალციტი სუსტი სიმაგრის გამო ვერ გამოიყენება. თუმცა, სწორედ ნაკლები სიმაგრის გამო, კალციტის ისეთი ნაირსახეობა, როგორიც მარმარილოა, მოქანდაკეებისა და არქიტექტორების საყვარელი მასალაა. კალციტი ძალიან აქტიურად მოქმედებს მჟავებთან. სულ რამდენიმე წვეთის დაწვეთებაც კი საკმარისია, რომ მაშინვე აშუშხუნდება და გაზის ბუშტუკები წარმოიქმნება. სწორედ ასე შეიძლება გამოვარჩიოთ კალციტი სხვა მინერალებისგან.
კალციტი სამზარეულოშიც გვაქვს. შეამოწმეთ თქვენი ჩაიდნები, ნალექი არის? ჰოო, ცუდია, ეს ნიშნავს, რომ ჩაიდანი გასაწმენდია და სასწრაფოდ უნდა გარეცხოთ, თორემ მთელი ეს ნალექი თქვენს ჩაის ჭიქაში მოხვდება. მეორე მხრივ კი გილოცავთ, წყლის გამუდმებული ადუღებით კალციტი მიგიღიათ. კალციტი ნიჟარების შემადგენლობაშიც არის.
ცივი მიწისქვეშა წყლებიდან სტალაქტიტების და სტალაგმიტების სვეტები იზრდება. წყლის წვეთები, რომლებიც ნახშირორჟანგს შეიცავს, გახსნიან რბილ კირქვას. CaCO3+H2O+CO2=Ca(HCO3)2, ანუ წარმოიქმნება კალციუმის ჰიდროკარბონატი, რომელიც წყალში ხსნადია. სწორედ ეს ნაერთი გახსნილი სახით ნაპრალებში შეაღწევს და ნესტიან ჰაერთან შეხებისას ხდება უკურეაქცია, კირქვა კვლავ გამყარდება. ეს წანაზარდი იზრდება და ასე წარმოიქმნება მღვიმის ჭერში და ქვემოთ – სტალაქტიტები და სტალაგმიტები. ჩაიდანშიც თუ ნალექია, ეს ნიშნავს, რომ წყალი კალციუმის ჰიდროკარბონატს შეიცავს და ადუღებისას ზემოთ აღწერილი რეაქცია თქვენს ჩაიდანშიც მიმდინარეობს.
კალციუმი ორგანიზმისთვის აუცილებელია. მისი უმეტესი ნაწილი ჩონჩხსა და კბილებშია. კალციუმის იონები სისხლის შედედების პროცესში მონაწილეობენ. კალციუმი ცილა კალმოდულინის შემადგენლობაშიც შედის. ეს მარტივი ცილაა, ერთი პოლიპეპტიდური ჯაჭვისგან შედგება და მასთან კალციუმის ოთხი იონია დაკავშირებული. კალმოდულინი მეხსიერების ბიოქიმიურ პროცესებში მონაწილეობს და მისი გააქტიურებისთვის აუცილებელია კალციუმი. კალციუმზე მოთხოვნილება ასაკზეა დამოკიდებული, მოზარდებს გაცილებით დიდი რაოდენობით სჭირდებათ. კალციუმი რძის პროდუქტებში, თევზში, ხორცში, ზოგიერთ მცენარეულ საკვებში, ხილსა და ბოსტნეულშია.
ოღონდ, არ იფიქროთ, რომ თუ კალციუმით მდიდარ საკვებს მივიღებთ, ის სისხლიდან აუცილებლად დანიშნულების ადგილს მიაღწევს. შეიძლება სისხლში მისი რაოდენობა ჭარბადაც კი იყოს, მაგრამ შესაბამის უჯრედებამდე ვერ აღწევდეს. კალციუმს სპეციალური გადამტანი სჭირდება და ასეთი ტრანსპორტერი სისხლიდან უჯრედებამდე D ვიტამინია.
ადრე, როდესაც ჟურნალ „მასწავლებელთან” თანამშრომლობა ახალდაწყებული მქონდა, მახსოვს ვიტამინებზე დავწერე სტატია. თქვენც კიდევ ერთხელ შეგიძლიათ გადახედოთ.
კალციუმის სულფატი CaSO4, იგივე თაბაშირია. ორი მოლეკულა წყლის დაკავშირება შეუძლია, ანუ კრისტალჰიდრატია. გამომწვარი თაბაშირი – ალებასტრი CaSO4X0,5H2O გამოიყენება სამშენებლო სატიხრე ფილებისა და პანელების დასამზადებლად. მედიცინაში მოტეხილობის დასაფიქსირებლად თაბაშირის სახვევებს მოტეხილ კიდურებზე ადებენ პაციენტებს.
ბუნებაში თაბაშირი უდაბნოს ვარდს ქმნის, აფრიკის უდაბნოებში გვხვდება.
ასეთი ვარდი სამუშაო ოთახში, თაროზე მიდევს. ერთი შეხედვით ვარდს სულაც არ ჰგავს, მაგრამ შემდეგ, როცა ხელში აიღებ, მიატრიალ-მოატრიალებ, სხვადასხვა კუთხიდან გახედავ, იტყვი, ჰო, თითქოს წააგავსო. თან თუ იცი, რომ უდაბნოს ვარდია, ქვეცნობიერი აუცილებლად მოგაძებნინებს რამე მსგავსებას.
ერთმა სტუდენტმა მკითხა, ეს რანაირი ვარდიაო. რა ვიცი, უდაბნოსია, ქარმა წამოუბერა, ქვიშა თუ სილა მოხვეტა, ცაში აიტაცა, მიჭყუნ-მოჭყუნა და მიწაზე დანარცხებული ასე დატოვა, ვარდის ფორმაში.
სილაში ვარდი სად გაგონილაო – ისევ ჯიუტად მკითხა სტუდენტმა. რა ვიცი, არც გალაკტიონს ჯეროდა, სიზმარიაო წერდა…
საქართველოში ხშირად წუწუნებენ ტრადიციად, მოუშორებელ ჭირად ქცეული პრობლემების შესახებ. ქართულ საზოგადოებაში მეტ-ნაკლებად ცნობილი ყველა მოაზროვნე მოთქვამს ჩვენი ხალხის „მოჯადოებულ წრეში” გამომწყვდევის თაობაზე. სირთულეს, მის შინაარსსა და ბარიერის გადალახვის შესაძლო გზებს ყველა გადასარევად იცნობს და აცნობიერებს. ვიცით, სად არის გამოსავალი, მაგრამ მაინც ჭაობში ვიძირებით, ჩვენი საქმე მაინც ცუდად მიდის. ეს პარადოქსია. აღნიშნულ პარადოქსს უამრავი მიზეზი განაპირობებს. ექსტრემისტები ჩვენს ჩამორჩენილობაზე, პირველყოფილობასა და განუვითარებლობაზე მიანიშნებენ. მუყაითი ადამიანები დანარჩენებს ყოყოჩობით სიზარმაცესა და უპასუხისმგებლობაზე მიგვითითებენ. სხვები საზოგადოების გარეთ იწყებენ ხოლმე ყველასათვის ნაცნობი, უპირობო მტრების ხელახალ აღმოჩენასა და მათთვის ყველაფრის გადაბრალებას. სიმართლის მარცვლის აღმოჩენა თითოეული მხარის პოზიციაშია შესაძლებელი. ისინი არ ცდებიან, მაგრამ მათ რამდენიმე ასპექტის გათვალისწინება ავიწყდებათ. ცხადია, ჩვენ არ გვაქვს პრეტენზია, რომ აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას ვიტყვით ან „პერპეტუმ მობილეს” გამოვიგონებთ. უბრალოდ, მოდი შევეცადოთ, რომ პრობლემათა კვლავწარმოების, მუდმივი არსებობისა და პერმანენტული მოუგვარებლობის კიდევ ერთ, მორიგ მიზეზე ვისაუბროთ.
დავიწყოთ ელემენტარულით. ალბათ, ყველას გსმენიათ, ე.წ. „ყვითელი პროფკავშირების” შესახებ. რა არის „ყვითელი პროფკავშირი”? ეს დასაქმებულთა იმგვარი პროფესიული გაერთიანებაა, რომლის შექმნის ინიციატივა თავად აღნიშნული კავშირის წევრებისგან არ მოდის. ამგვარ ერთობებს ძალაუფლების მქონე პირები ქმნიან. ამგვარი ერთობების ჩამოყალიბების შესახებ გადაწყვეტილებას იერარქიის სათავეში მყოფი ის პირები იღებენ, რომლებიც ბედნიერნი არიან, მოსწონთ შექმნილი მდგომარეობა და ცვლილებაში საკუთარი კეთილდღეობის შელახვის საფრთხეს ხედავენ. რას საქმიანობს ხოლმე „ყვითელი პროფკავშირი”? მისი მიზანია, რომ პრობლემა შენარჩუნდეს, ადამიანებმა მოლაპარაკება ვერ მოახერხონ, სიტუაცია არ გაუმჯობესდეს, „სტატუს კვო” უცვლელი დარჩეს. ბუნებრივია, ისინი საკუთარი ამოცანების თაობაზე ხმამაღლა არასოდეს საუბრობენ. ისინი ყოველთვის გულისტკივილით ამახვილებენ ყურადღებას მუშათა შორის არსებულ სირთულეებზე, მაგრამ არაფერს აკეთებენ მათ გადასაწყვეტად. მაშასადამე, მათ აწყობთ პრობლემის მუდმივი არსებობა. თუ პრობლემა იარსებებს, მათი საქმიანობაც აქტუალური ხდება მმართველი ძალებისათვის, რათა რეალური პროტესტი დაშალონ, ჩაახშონ და გააუფასურონ.
განვიხილოთ კიდევ ერთი, ოდნავ განსხვავებული შემთხვევა. საქართველოშიც და მთელ მსოფლიოშიც მრავლად არსებობენ ჩაგრულ, მოწყვლად ჯგუფთა წარმომადგენლობითი ორგანიზაციები. მაგალითად, ჩვენს ქვეყანაში ფუნქციონირებს უამრავი გაერთიანება, რომელიც ვთქვათ ეროვნული უმცირესობების ინტეგრაციის საკითხებზე მუშაობს. ისინი წლების განმავლობაში იღებენ კოლოსალურ შემოსავლებს, მათი ლიდერები სპეციალური სამთავრობო კომისიების, სახელისუფლებო უწყებებისა და საკანონმდებლო ორგანოს წევრები ხდებიან, თუმცა შედეგი მაინც არ ჩანს. მაშასადამე, რა გამოდის? დარაზმული, მობილიზებული და მუხლჩაუხრელად მშრომელი ჯგუფები მხოლოდ იმიტომ საქმიანობენ, რომ რომელიმე მათმა თანამებრძოლმა, რომელიმე მათმა წარმომადგენელმა პრივილეგია მოიპოვოს და შემდეგ მთელი ენერგია პრობლემის გადაწყვეტის ნაცვლად საკუთარი პრივილეგიის შენარჩუნებას მოახმაროს. “ყვითელი პროფკავშირებისგან” განსხვავებით, დასახელებული ტიპის წარმომადგენლობითი გაერთიანებები თვითორგანიზებულნი არიან. ისინი ასპარეზობას გულწრფელად და პირუთვნელად იწყებენ. პრობლემათა მოუგვარებლობა მათი მიზანი მხოლოდ ლიდერთა დაწინაურებულ ფენებში აღმოჩენის შემდეგ ხდება ხოლმე.
აქედან გამომდინარე, დღეს საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოებისათვის დამახასიათებელ ერთ-ერთ უმთავრეს და ყველაზე საშიშ მანკიერებაზე შეგვიძლია დავსვათ აქცენტი. სამოქალაქო საზოგადოების რიგი ლიდერებისათვის პრობლემის შენარჩუნება, პრობლემათა კვლავწარმოება უპირველესი და უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა, რადგან მხოლოდ ამ გზით არის შესაძლებელი კეთილი მიზნებისთვის დაწყებული ბრძოლის ხარჯზე მოპოვებული პრივილეგირებული, ელიტური და გაბატონებული მდგომარეობის შენარჩუნება. ამგვარი ქცევით კი „მოჯადოებული წრის” გარღვევა წარმოუდგენელია.
1976 წელს ჟაკ დერიდამ გამოსცა წიგნი of Gramatology, რომელშიც ასახავს მიმართებას მეტყველებასა და წერას შორის. მან ეჭვქვეშ დააყენა დაშვება, რომ წერა მომდინარეობს მეტყველებიდან და ასევე დაუშვა, რომ მეტყველება უფრო ახლოსაა მნიშვნელობისა და რეპრეზენტაციის ჭეშმარიტებასთან, ანუ ლოგოსთან, ვიდრე წერა. იგი ასაბუთებდა, რომ ენის განვითარება სინამდვილეში მეტყველებისა და წერის ურთიერთქმედებით ხორციელდება და ამ ურთიერთქმედების გამო არც მეტყველება და არც წერა არ არის ერთი მეორეზე უფრო ფუნდამენტური ენის განვითარებისათვის. ნაწილობრივ რამდენადმე პარადოქსულად, მაგრამ იგი ამტკიცებდა დამწერლობითი ენის პრიორიტეტს მისი უნიკალური და ძლიერი სემიოტური ბუნების გამო _ მას აქვს სამუდამო კვალის დატოვების უნარი, კვალის, რომელიც უძლებს დროისა და სივრცის ზემოქმედებას და, რომელშიც რეალიზებულია დისკურსი, როგორც მატერიალური პრაქტიკა.
დერიდას აზრით, ლოგოცენტრიზმი არის რწმენა, რომ ლოგოსი (მეტყველების, ფიქრის, კანონის, აზრის შესატყვისი ბერძნული ტერმინი) ენისა და ფილოსოფიის ფუნდამენტური პრინციპია. იგი პრივილეგიას ანიჭებს მეტყველებას წერასთან შედარებით. გრამატოლოგია (ტერმინი, რომელიც დერიდამ ჩამოაყალიბა, რათა აღენიშნა წერის თეორია) მან წარმოადგინა მეტყველების პრივილეგიის დეკონსტრუქციის საშუალებად. გრამატოლოგია არის ენის საწყისების განადგურების/აშენების მეთოდი, რომელიც საშუალებას აძლევს წერას, მეტყველების თანასწორი იყოს – ლოგიკურად და ისტორიულად. დერიდას მთავარი სამიზნე აქ ფერდინანდ დე სოსიურის სტრუქტურული ლინგვისტიკა იყო. სოსიურის მიხედვით, მეტყველება არის მნიშვნელობის თავდაპირველი აღმნიშვნელი და დაწერილი სიტყვა წარმოიშვა გამოთქმული სიტყვისგან. შესაბამისად, დაწერილი სიტყვა წარმოთქმული სიტყვის რეპრეზენტაციაა.
დეკონსტრუქციული მეთოდით ამ ბინარულობის წინააღმდეგ მუშაობისას დერიდა ამტკიცებს, რომ მეტყველებასა და წერას შორის განსხვავების თამაში შინაგანსა და გარეგანს შორის განსხვავების თამაშია. ეს ნიშნავს, რომ წერა მეტყველებისთვის ერთდროულად გარეგანიც არის და შინაგანიც, ხოლო მეტყველება ერთდროულად გარეგანიც არის და შინაგანიც წერისთვის. განსხვავების ეს თამაში ასევე გულისხმობს, რომ ხდება შინაგანის და გარეგანის ამოშლა. გარეგანი თან არის და თან არ არის შინაგანი. გარე და შიგა ხდება არაადეკვატური ცნებები მეტყველებისა და წერის განსამარტად. ლოგოცენტრიზმი, როგორც ენის განვითარების თეორია, არაადეკვატურია. დერიდამ აჩვენა, რომ ლოგოცენტრისტული თეორიის მიხედვით, მეტყველება გარკვეული სახის ყოფნა იმიტომ, რომ მოსაუბრე მსმენლისათვის არსებულია. თუ ეს ასეა, მაშინ წერა იქნება გარკვეული ტიპის არყოფნა, რადგან მწერალი იმავდროულად მკითხველის წინაშე არ არის. წერა შეიძლება მიჩნეული იქნეს მწერლის და მკითხველის ერთდროულად ყოფნის შემცვლელი. მკითხველს და მწერალს ერთდროულად რომ ეარსებათ, მაშინ მწერალი მკითხველთან კომუნიკაციას მეტყველებით და არა წერით დაამყარებდა. შედეგად, ლოგოცენტრიზმი ამტკიცებს, რომ წერა არის მეტყველების შემცვლელი და წერა არის მეტყველების არსებობის აღდგენა.
დერიდა ამტკიცებდა, რომ ლოგოცენტრიზმი მოქმედებს „ყოფნის მეტაფიზიკის” შესაბამისად, იმ ლოგიკით, რომელიც მოტივირებულია ტრანსცენდენტური აღნიშნულის სურვილით. ტრანსცენდენტური აღნიშნული არის აღნიშნული, რომელიც სცილდება ყველა სხვა აღმნიშვნელს, მნიშვნელობა, რომელიც სცილდება ყველა მნიშვნელობას. თუ ყოფნა აღიქმება, როგორც აღნიშნულის არსი, მაშინ არმნიშვნელის აღნიშნულთან სიახლოვე შეიძლება მოიცავდეს აღმნიშვნელის უნარს, წარმოაჩინოს აღნიშნულის ყოფნა. იმავე შეხედულებაზე დაყრდნობით, აღმნიშვნელის აღნიშნულისაგან სიშორე შეიძლება გულისხმობდეს, რომ აღნიშნულს არ შეუძლია ან თითქმის არ შეუძლია წარმოაჩინოს აღმნიშვნელის არსებობა. სიახლოვესა და სიშორეს შორის ეს ურთიერთქმედება ყოფნისა და არყოფნის, შინაგანისა და გარეგანის ურთიერთქმედებაცაა.
ენის ფორმის განსამარტად დერიდა იყენებს ტერმინს „არქი-წერა”, რომლის მოაზრებაც შეუძლებელია ყოფნის მეტაფიზიკის ფარგლებში. ეს წერა (ანუ წერა ზოგადად) ენის ორიგინალური ფორმაა და წერის ნებისმიერი სისტემისაგან, მათ შორის მეტყველებისაგან განსხვავებულია. არქი-წერა მეტყველებისა და წერის განსხვავებაში დამალული ენის ფორმაა. ის ენის დაწერილ და დაუწერელ ფორმებს შორის განსხვავების თამაშიცაა. არქი-წერას უპირისპირდება წერის ვულგარული გაგება, რომელსაც ყოფნის მეტაფიზიკა გვთავაზობს და იგი არქი-წერის მეშვეობითაა დეკონსტრუირებული. Différance არის სიტყვა, რომელიც დერიდამ შექმნა, რათა აღეწერა და თავად განეხორციელებინა ხერხი, რომელიც ცნების ან ტექსტის ნებისმიერი მნიშვნელობა გამოიკვეთება მხოლოდ სხვა შესაძლო მნიშვნელობის წაშლით. ეს მნიშვნელობები, თავის მხრივ, გადადებულნი არიან და შეიძლება გააქტიურდნენ სხვა დროს და სხვა კონტექსტში. ნებისმიერი ტექსტი შეიძლება განმეორდეს კონტექსტების უსასრულო რაოდენობაში უსასრულო რაოდენობოს მნიშვნელობით, პოტენციურ, მაგრამ განუსაზრვრელ მსმენელთა უსასრულო რაოდენობისათვის. ეს არის იდენტობისა და განსხვავების ჩვეულებრივი ცნებების ძლიერი სახეცვლილება.
გრეგ დიმიტრიადისი და ჯორჯ კამბერელისი დერიდას შეფასებისას აღნიშნავენ, რომ მისი გავლენა განათლებაზე დაახლოებით ისეთია, როგორიც გერტრუდ შტაინის მიერ კალიფორნიის ქალაქ ოუქლენდის აღწერა: „აქ არ არსებობს აქ” ან, უფრო სწორად, მისი გავლენა ყველგან და არსადაა. სახელი „დერიდა და ტერმინი დეკონსტრუქცია სჭვალავს განათლების დისკურსს უნივერსიტეტებსა თუ საჯარო სკოლებში, თეორიულ თუ პრაქტიკულ საკითხებში, მაგრამ დერიდას ნაშრომების პირდაპირი გამოყენება არაა ხშირი. მიუხედავად ამისა, მისი ნაშრომი გამოიყენეს გარკვეულ სფეროებში: ინგლისური ენის განათლება, წერა და წერის სწავლება, მრავალკულტურული განათლება, კრიტიკული პედაგოგიკა და განათლების კვლევის ბუნება და ფუნქციები.
ლიტერატურა:
1.Jacques Derrida, Of Grammatology, publ. John Hopkins University Press. 1974.
2.Greg Dimitriadis, George Kamberelis, Theory for Education, Published in Great Britain by Routledge Taylor & Francis Group. 2006.
სექტემბრიდან მოყოლებული, ნიუტონის თავისუფალ სკოლაში შემოქმედებით წერას ვასწავლი. შემოთავაზებას სწრაფადვე დავთანხმდი, რადგანაც მინდოდა კიდევ ერთხელ გამეცნო საკუთარი თავი, ოღონდ ისეთი, როგორიც წლების წინ ვიყავი. კურსის მიზანია, რომ ჩემნაირმა მოსწავლეებმა, რომლებსაც წერის დაუძლეველი, თუმცა ბოლომდე ჯერაც გაუცნობიერებელი სურვილი სტანჯავთ, თავიანთი შესაძლებლობების, იდეებისა და აზრების დალაგება შეძლონ. შექმნან სრულფასოვანი პერსონაჟები, დააყენონ ისინი პრობლემის წინაშე და შეძლონ ამ პროცესის საინტერესოდ აღწერა.
მივხვდი, რომ ამ მიზნის შესრულება შეუძლებელი იქნება, თუკი მათთან ემოციური კავშირი არ დავამყარე. მივხვდი, რომ ვერ ავუხსნი რისი თქმაც მსურს, თუკი მაგალითებით არ ველაპარაკე.
ერთ შეხვედრაზე, როცა მათთან მაგიური რეალიზმის ირიბ ელემენტებსა და მოთხრობის უბადლო დასასრულებზე მინდოდა საუბარი, ვთხოვე წაეკითხათ გაბრიელ გარსია მარკესის ჩემთვის ყველაზე საყვარელი ტექსტი „პოლკოვნიკს არავინ სწერს”, რომელიც გაბომ თერთმეტჯერ გადაწერა, რათა სათქმელის სნაიპერული სიზუსტისთვის მიეღწია. თავად მარკესი ამბობდა, რომ „მარტოობის 100 წელიწადი” მხოლოდ იმიტომ დაწერა, რომ ხალხს წაეკითხა „პოლკოვნიკს არავინ სწერს”.
მომდევნო შეხვედრაზე, როცა მოსწავლეების აპლოდისმენტებსა და ემოციათა ზღვას ველოდი, სრულიად საპირისპირო ვითარება დამხვდა. მათი უკმაყოფილება თითქოს დერეფანშივე ვიგრძენი, სანამ საკლასო ოთახში შევიდოდი.
-აბა? – მოუთმენელი ინტონაციით ვიკითხე.
-არ მომეწონა – მომახალა ლიზამ.
მოულოდნელმა პასუხმა ყბა ჩამომიგდო, მაგრამ შევეცადე გაკვირვება არ დამტყობოდა და ყალბი ღიმილით ჩავეკითხე:
-როგორ, საერთოდ არაფერი მოგეწონა?
-ვერ ვიტყვი რომ საერთოდ არაფერი, უბრალოდ, დასასრული ისე დაგვიხატეთ, მეტს ველოდი და არც მაგიური რეალიზმი ყოფილა საჩემო საქმე.
სწორედ მაშინ, როცა შეკამათებას ვაპირებდი, მივხვდი, რომ სინამდვილეში ძალიან დროული და სწორი რამ მოხდა. გამახსენდა, რომ ხელოვნებასა და მათ შორის ლიტერატურას, ადამიანი სუბიექტურად აღიქვამს. როცა მკითხველს, განსაკუთრებით კი მოზარდს, ვაქცევთ ლიტერატურული დოგმების ჩარჩოებში, რომ ესა თუ ის წიგნი აუცილებლად კარგი ან აუცილებლად ცუდია, მას შანსს ვართმევთ ლიტერატურისგან მიიღოს მთავარი – იმუნიტეტი. შანსს ვუკარგავთ არ დარჩეს მარტო იმ პერსონაჟებთან ერთად, რომლებშიც საკუთარ თავს ხედავს ან უნდა, რომ დაინახოს. ვპარავთ სიამოვნებას შეიქმნას თავისი სამყარო, სადაც საკუთარი კონტურებით მოხაზული მაკონდო ან საიდუმლო კუნძული ექნება და არა ისეთი, როგორიც მას ავტორებმა შესთავაზეს.
ქართული სკოლების უმეტესობაში, ლიტერატურის გაკვეთილებზე, სამწუხაროდ, აზრების ნაძალადევად დაკანონება ხდება. მასწავლებლების დიდი ნაწილი, ყოველ მომდევნო ავტორზე გადასვლისას, მასზე საუბარს მსგავსი სიტყვებით იწყებს: უდიდესი ან გენიალური ქართველი მწერალი/პოეტი.
რა თქმა უნდა, ეს მთლად სწორი არ არის. ყველა ის ავტორი, რომელიც ქართული ლიტერატურის პროგრამაშია შეტანილი, გენიოსი არ გახლავთ. ბოლო-ბოლო, განა შეიძლება ერთნაირად წარვუდგინოთ ბავშვებს ნიკოლოზ ბარათაშვილი და მირზა გელოვანი? ამ უკანასკნელისადმი უდიდესი პატივისცემის მიუხედავად, ტატო მაინც სხვა კალიბრის პოეტია, მაგრამ მოსწავლეს უფლება აქვს მირზა უფრო მოსწონდეს, ვიდრე ტატო.
ზუსტად არ მახსოვს, მგონი მარკ ტვენს აქ ნათქვამი (ან ჰემინგუეის): „კლასიკურად ითვლება წიგნი, რომელსაც ყველა აქებს და არავინ კითხულობს”. დოგმების შექმნით, რომელიმე ნაწარმოების კლასიკად ან პირიქით, მაკულატურად შერაცხვით, ჩვენ ვდგებით რისკის წინაშე, რომ წაუკითხავად განვადიდოთ ან დავაკნინოთ ტექსტი. ვთქვათ, რომ „მახვილგონიერი იდალგო დონ კიხოტ ლამანჩელი” შედევრია და ამავდროულად წარმოდგენაც კი არ გვქონდეს რა ხდება ამ წიგნში. ვიყვიროთ, რომ „სატანური სტროფები” ცუდი ტექსტია და არ ვიცოდეთ რა უწერია სალმან რუშდის.
სინამდვილეში, მასწავლებლები თავადაც ვერ აცნობიერებენ, რომ მათ აქვთ უდიდესი მიწიერი ძალაუფლება, კომიქსების ენაზე რომ ვთქვა – სუპერ ძალა, რომლის დახმარებითაც შეუძლიათ მოზარდს შეაყვარონ ან პირიქით, შეაძულონ ლიტერატურა. ამისთვის საჭიროა, რომ კითხვაზე გადასვლამდე, მათ გაიარონ ოქროს ხაზზე, მოერიდონ მაღალფარდოვან სიტყვებს, დატოვონ ადგილი შეკითხვებისთვის, არ გამოააშკარაონ ყველა საიდუმლო, მიუთითონ კარებზე, მაგრამ თავად არ შეაღონ ისინი.
და, თუკი მოსწავლე გამოთქვამს აზრს, რომ არ მოეწონა, მაგალითად, „ნატვრის ხე”, აუცილებელი არ არის, რომ ანათემას გადავცეთ ის, შეშფოთებული სახით, აწეული წარბითა და მაღალი ტონით ვუმტკიცოთ, რომ ცდება, გამოვიყვანოთ ქართული საგანძურის მტრად, ქართველობის პოტენციურ ქურდად. არა. წამით მაინც დაუშვით, რომ ბავშვს, უბრალოდ არ მოეწონა.
დანიელ პენაკი, საკუთარ წიგნში „რომანივით საკითხავი”, სწორედ ამ პრობლემას ეხება. დასასრულს ის სვამს კითხვას, რომელსაც ბევრისთვის ცალსახა და გაუსაჩივრებელი პასუხი აქვს: „განა შეიძლება „ანა კარენინა” არ მოგწონდეს?” და იქვე, მკვახე და მოჭრილ პასუხს იძლევა: „შეიძლება”.
TALIS-ის სწავლებისა და სწავლის საერთაშორისო კვლევამ, რომლის შესახებაც ინფორმაცია edu.aris.ge-ზე ვნახე, საოცარი სურათი დადო. „კვლევა სკოლის პედაგოგების მომზადებასა და პროფესიულ განვითარებას, მუშაობის ფორმასა და უკუკავშირს, მასწავლებელთა შეხედულებებსა და დამოკიდებულებებს, ასევე, სწავლებისა და საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკის შესახებ თვითშეფასებებს შეისწავლის. TALIS ასევე იკვლევს მასწავლებლების მიერ საკუთარი ეფექტიანობის სამუშაოთი კმაყოფილების მაჩვენებელს; აფასებს სკოლასა და საკლასო ოთახში არსებულ ატმოსფეროს”, – წერს ჟურნალისტი.
კვლევა ოცდათხუთმეტ ქვეყანაში, მათ შორის, საქართველოშიც ჩატარდა. გასაკვირი აქ შემდეგია, რომ ქართველი პედაგოგების თვითშეფასების მაჩვენებელი უსწრებს წარმატებულ ქვეყნებში მომუშავე პედაგოგების შეფასებებს და ეს ქვეყნებია ნორვეგია, ფინეთი, საფრანგეთი, სინგაპური. იმავე წყაროდან მოვიყვან ციფრებს, რომ უფრო ნათელი გახდეს ზემოთქმული.
· ქართველი მასწავლებლების 92% ამბობს, რომ ხშირად ან ყველა გაკვეთილზე ამოწმებს ყველა მოსწავლის სავარჯიშო რვეულს – მაშინ, როცა ყველას სხვა ქვეყანაში ამ კუთხით საშუალო მაჩვენებელი 72%-ია, ფინეთში კი – 67%;
· ჩეხეთში 32%, სინგაპურში 21%, ფინეთში 37%, იაპონიაში კი 22% პედაგოგებისა ამბობს, რომ მოსწავლეებს, რომელთაც დავალების შესრულება უჭირთ, განსხვავებულ დავალებას აძლევენ – იმავე კითხვაზე დადებითი პასუხი ქართველი მასწავლებლების 67%-მა გასცა;
· ქართველი მასწავლებლების 67% ამბობს, რომ თითქმის ყველა გაკვეთილზე მუშაობს მოსწავლეების მცირე ჯგუფებთან. მაშინ, როდესაც იმავეს აცხადებს ფინელი მასწავლებლების მხოლოდ 37%, სინგაპურის 33% და აშშ-ის 55%;
· თუ გაკვეთილზე ინფორმაციულ და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს ფინელი მასწავლებლების 18%, სინგაპურელი პედაგოგების 30%, და ინგლისელი პედაგოგების 36% იყენებს, ამ კუთხით ქართველი მასწავლებლების პროცენტული მაჩვენებელი ორმაგი და ხშირად სამმაგია;
· აძლევენ თუ არა მასწავლებლები მოსწავლეებს საშუალებას, შეაფასონ საკუთარი წინსვლა? – კვლევაში მონაწილე ქართველი მასწავლებლების 71% აღნიშნულ შეკითხვაზე დადებით პასუხს სცემს. იმავე შეკითხვაზე დადებითად პასუხობს ფინელი პედაგოგების მხოლოდ 27%; სინგაპურელი მასწავლებლების 32% და ესტონელი პედაგოგების 29%;
· თუ ქართველი პედაგოგების 58% ამბობს, რომ ყველა გაკვეთილზე იყენებს სტანდარტიზებულ ტესტებს – იმავე კითხვაზე დადებით პასუხს კანადელი პედაგოგების 18%, ფინელი 28%, ავსტრიელი 32%, რუმინელი 20% და ხორვატი 23% სცემს;
· მოსწავლის დაფასთან გამოყვანის პრაქტიკას ქართველი პედაგოგების 61%. ფინეთში მხოლოდ 11%, ისლანდიაში 5%, ჰოლანდიაში კი 14% იყენებს;
· ქართველი მასწავლებლების 88% ამბობს, რომ იყენებს სხვა პედაგოგებთან ერთად მუშაობის პრაქტიკას. მაშინ როდესაც ერთ კლასში გუნდური მუშაობის პრაქტიკა ფინეთში 68%, ავსტრალიაში 65%, ჰოლანდიაში 31%, ხოლო კანადაში 50%-ს შეადგენს.
ორის ორზე გამრავლება უფრო რთული შეიძლება აღმოჩნდეს, ვიდრე იმის მიხვედრა, რომ ეს ციფრები აბსოლუტურად არარეალურია. რა თქმა უნდა, კვლევას არ ვაყენებ ეჭვქვეშ, მაგრამ სხვა რა რჩება?.. რჩება ის, რომ მასწავლებლების უმეტესობამ ან უბრალოდ იცრუა პასუხის დაფიქსირებისას, ან მას მართლა ჰგონია, რომ იყენებს სხვა პედაგოგებთან ერთად მუშაობის პრაქტიკას, ყოველდღიურად ამოწმებს ყველა მოსწავლის საშინაო დავალების რვეულს, მუშაობს მოსწავლეებთან ინდივიდუალურად მათ შესაძლებლობებსა და საჭიროებებზე მორგებული გეგმის მიხედვით.
ეს კვლევა ასე დარჩება, მაგრამ რა შევცვალოთ სამომავლოდ?.. გასაგებია, კარგია ზოგჯერ საკუთარი სისუსტეებისა და შეცდომების არდანახვა ადამიანებისთვის, მაგრამ რა შედეგს მოიტანს ეს სკოლებში?.. თუ მასწავლებლები დაშორებული არიან თვითკრიტიკას, თვითშეფასებას, ადვილი მისახვედრია, რომ ასევე იქნებიან მოსწავლეებიც. ვის ვატყუებთ; მსოფლიოს, ჩვენს ქვეყანას, მოსწავლეებსა და მშობლებს თუ საკუთარ თავს?.. მოკლედ, კითხვები ძალიან ბევრია, პასუხებიც შესაძლოა ამდენივე იყოს, მაგრამ შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავალი ერთია და რადიკალური შემობრუნება ჰქვია. შემობრუნება საკუთარი ხედვის, პოზიციის, ცხოვრების წესის.
საქართველოში დღეს ყველაზე მეტად შინაგანი მონოლოგის, ფიქრის ნაკლებობაა. რატომ განვითარდა დასავლეთი? რატომ გაჩნდა დასავლურ ლიტერატურაში ასეთი ტიპის პიროვნული თუ სოციო თვითგამორკვევით – ცნობიერების ნაკადით დატვირთული ტექსტები?.. ამ ყველაფერმა აიყვანა განვითარებული ქვეყნების განათლების თუ სხვა სისტემები კარგ ნიშნულებზე. ფიქრი და შეფასება – ესენია, რაც დღევანდელ საზოგადოებებსა და მათ წევრებს აკლიათ საქართველოში და ყველაზე ცუდი ისაა, რომ მათ შორის არიან მასწავლებლებიც, რომელთაც ეს შინაგან მოთხოვნილებად უნდა ჰქონდეთ, რომ არაფერი ვთქვათ ვალდებულებაზე.
არ არის მთავარი, იცის თუ არა მოსწავლემ მტკვრის სანაპიროს რომელ ადგილას ჯდებოდა ბარათაშვილი ფიქრის დროს, უფრო მეტად საჭიროა, ვასწავლოთ აზროვნება. დამოუკიდებელი აზროვნება. ფიქრი, რომელიც ყველაფრის საწყისია. დეკარტის „ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ” არ ნიშნავს იმას, რომ ნებისმიერი ქმედება არსებობას ამტკიცებდეს. ის, რომ მხოლოდ აზროვნება ამტკიცებს შენს არსებობას, ნამდვილ არსებობას, შეიძლება ითქვას, მეტად კატეგორიული მიგნებაცაა. შენ ხარ შენ, ვინც გეგმავ, აფასებ, ახორციელებ ყველა საკუთარ იდეას და გადაწყვეტილებას და მხოლოდ ამის შემდეგ ხდები პიროვნება. ყველა დანარჩენი კი წინა გამოცდილებების, ტრადიციების ან შეხედულებებისა თუ კლიშეების ნარევია, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ჭეშმარიტ მესთან.
საბჭოთა წყობის დანგრევასთან ერთად დაინგრა რაღაც სტერეოტიპები, აზრები, შეხედულებები და პიროვნებათა კულტ-აჩრდილები, მაგრამ მათ ნაცვლად სხვები წამოიმართნენ. და რას ჰგავს ეს?.. ნაცვლად იმისა, რომ უფრო მეტი სივრცე და თვალსაწიერი მოგვცემოდა პირველი დანგრევის შემდეგ და თავისუფალ, მოაზროვნე ადამიანებად ჩამოვყალიბებულიყავით, ახალი კედლები ავაშენეთ. საბოლოოდ კი ამ კვლევის სასაცილო ციფრებამდე მივედით.
ძალიან მიყვარს ბეკეტის „მოლოი”, რომელსაც ზოგჯერ მთელი კაცობრიობის სახედ აღიქვამენ, ზოგჯერ კი – დღევანდელი საზოგადოებებისა. მთავარი კი ჩვენს შემთხვევაში ისაა, რომ მოლოიმაც კი, რომელიც აბსოლუტურად შეშლილია, ძალიან ზუსტი თვითშეფასება აქვს, გააჩნია თვითირონია და თვითკრიტიკა და მუდმივად წინ მიდის. კი, ზოგჯერ საწუწნი კენჭების შესაგროვებლად ჩერდება, ზოგჯერ ჩასვრილი დადის ან უცნობის სახლშია გამოკეტილი, მაგრამ არასდროს კარგავს უნარს, აკონტროლოს საკუთარი თავი, ჩაიწეროს, ჩაინიშნოს ყველა სისულელეც კი და საბოლოოდ იქამდე მიდის, რომ მისი მონოლოგი უფრო თანმიმდევრული და ლოგიკური ხდება, ვიდრე ამ პატიოსანი კვლევის შედეგები.
დღეს ადამიანების უმრავლესობას ვერ წარმოუდგენია ცხოვრება ინტერნეტის გარეშე. ინტერნეტი თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ატრიბუტად იქცა. გლობალური საინფორმაციო ქსელი – ეს სივრცეა, რომელსაც საგაკვეთილო პროცესში თანაბრად იყენებს როგორც მოსწავლე, ისე მასწავლებელი. ამიტომაც თანამედროვე მასწავლებელი სათანადო დონეზე უნდა ფლობდეს კომპიუტერულ წიგნიერებას. სწავლების მეთოდოლოგიისა და ბავშვის ფსიქოლოგიის ცოდნა, სკოლაში მუშაობის გამოცდილება მასწავლებლისთვის გარკვეულწილად კარგი ფილტრია ინფორმაციის ზომიერად და დანიშნულებისამებრ შესარჩევად. ამასთან ინტერნეტი და იქიდან აღებული ინფორმაცია, მომზადებულ და ადაპტირებულ სასწავლო მასალასთან ერთად, ინოვაციური გაკვეთილების ჩატარების კარგ შესაძლებლობას იძლევა. ინტერნეტრესურსების გამოყენება სასწავლო პროცესს უფრო შემოქმედებითს ხდის. იგი კი არ გვკარნახობს სწავლების მეთოდებსა და მათ შინაარსს, არამედ ადეკვატურად ერთვება სრულფასოვანი სასწავლო საქმიანობის ორგანიზაციაში.
გეოგრაფიულ ინფორმაციაზე მუშაობისას მუდმივად საჭიროა მისი შევსება და განახლება, რათა შესასწავლი ობიექტების შესახებ თანამედროვე, ახალი და აქტუალური მონაცემები გვქონდეს. კომპიუტერული ტექნოლოგიების საუკუნეში შედარებით ხელმისაწვდომი და გავრცელებული გახდა ინტერნეტის გამოყენება სხვადასხვა მონაცემების, წყაროების მოსაპოვებლად, მათ შორის, რა თქმა უნდა, გეოგრაფიული პროფილისაც. ინტენეტსაიტების მსოფლიო ქსელი საშუალებას გვაძლევს ვიმყოფებოდეთ ერთი ადგილას და, ამავე დროს, ვირტუალურად ვიმოგზაუროთ სივრცეში, მივიღოთ საჭირო ცნობები, დისტანციურად დავაკვირდეთ იმ გეოგრაფიულ ობიექტებს, რომლებიც ჩვენგან საკმაოდ შორს არიან, მივიღოთ ინფორმაცია ქვეყნების, ხალხების, დასახლებული პუნქტების შესახებ. ინტერნეტში არსებული ინფორმაციის გამოყენებით შესაძლებელია ოპერატიულად განვაახლოთ სხვადასხვა გეოგრაფიული ობიექტების – მთლიანად მსოფლიოს თუ ცალკეული ქვეყნის, კონკრეტული საწარმოს თუ ქალაქის, რეგიონისა თუ საკუთარი სკოლის მახასიათებელი ფაქტობრივი მონაცემების ბაზები. ამ მონაცემების გამოყენებით გეოგრაფიის მასწავლებელს საშუალება აქვს გაკვეთილი უფრო საინტერესო და აქტუალური გახადოს შინაარსობრივად, უფრო თანამედროვე მეთოდურად და უფრო ქმედითი – შედეგის თვალსაზრისით. ამასთან, გაკვეთილზე როგორც მასწავლებლები, ისე მოსწავლეები იყენებენ გლობალური ინფორმაციული ქსელის მონაცემებს.
ინტერნეტში ყველაფერია ყველაფრის შესახებ. იგი შეიძლება იმ მდინარეს შევადაროთ, რომელსაც ინფორმაციის უზარმაზარი რაოდენობა მოაქვს, მოიცავს მთელ მსოფლიოს, აახლოებს ადამიანებს ერთმანეთთან, რომლებიც ჩვენი პლანეტის სხვადასხვა კუთხეში ცხოვრობენ, ოპერატიულად გვაწვდის ნახატებს, სქემებს, ცხრილებს, ფოტო- და ვიდეოგამოსახულებას, აუდიოინფორმაციას. ამ დროს, მთავარია, სწორედ იქნეს შერჩეული ინფორმაციის წყარო. რომელიც საშუალებას მოგვცემს, ინფორმაციის ამ გიგანტური ნაკადიდან ჩვენთვის საჭირო მონაცემები მივიღოთ.
ინფორმაციის ამ ნაკადში თავისი ადგილი უკავია გეოგრაფიულ ცოდნას, რომელსაც დიდი მნიშვნელობა აქვს სამეცნიერო, საგანმანათლებლო, პრაქტიკულ და თითოეული ჩვენგანის ყოფით ცხოვრებაშიც კი. ასე მაგალითად, ამინდის პროგნოზის გარეშე დღეს უკვე წარმოუდგენელია ცხოვრება. ამიტომაც მილიონობით ადამიანი ინტერნეტში სხვადასხვა სპეციალიზებულ მეტეოროლოგიურ საიტს სტუმრობს. გეოგრაფიული კვლევებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს საიტებს, რომლებიც ოფიციალურ ინფორმაციასა და სამეცნიერო მონაცემებს გვაწვდიან განსახილველი ობიექტებისა თუ მოვლენების შესახებ. შესაბამისად, ინტერნეტის მრავალრიცხოვანი ელექტრონული სტატისტიკური ინფორმაციის წყაროებს შორის გულდასმით უნდა შეირჩეს ყველაზე სანდო და ობიექტური. სწორედ ასეთი საიტების გამოყენებით იქნება შესაძლებელი შესასწავლი ობიექტების შესახებ ახალი და უტყუარი ცნობების მიღება.
ინტერნეტის აურაცხელი სტატისტიკური ინფორმაცია შეიძლება რამდენიმე კატეგორიად დავყოთ:
1.მონაცემთა ოფიციალური ბაზები, სადაც სტატისტიკური მონაცემები გარკვეულწილად სისტემატიზებულია მათ შორის ტერიტორიულ ასპექტშიც, რაც გეოგრაფიულ მიმართულებს აძლევს მათ. ასეთებია მაგ; აშშ-ს მთავარი სტატისტიკური ორგანოს – ცენზების ბიუროს საიტი – www.census.gov ან საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსხურის დეპარტამენტის – https://www.geostat.ge.
2.მასობრივი ინფორმაციის გეოგრაფიული შინაარსის ელექტრონული პუბლიკაციები, მათ შორის კი შედარებით ავტორიტეტული სამეცნიერო ან მეთოდური-სამეცნიერო გეოგრაფიული გამოცემები, რომელთაც თავიანთი ინტერნეტვერსია აქვთ. სწორედ ასეთია მაგ; ჟურნალი ”მასწავლებელი” თავისივე საიტით https://mastsavlebeli.ge რომელსაც მრავალრიცხოვანი ინტერნეტმომხმარებელი ჰყავს. ასევე ჟურნალი და შესაბამისი საიტი – https://www.nationalgeographic.com/, რომელიც ქართულ ენაზეც გამოდის.
3.სხვადასხვა სამეცნიერო და სასწავლო დაწესებულებების საიტები, რომლებიც გეოგრაფიული კვლევებით არიან დაკავებული. მათ შორის გამოიყოფა უნივერსიტეტებისა და ინსტიტუტების საიტები, რომლებიც თავიან გვერდებზე სამეცნიერო ნაშრომებსა და პუბლიკაციებს ათავსებენ. მაგ. მსოფლიოს რესურსების ინსტიტუტი-https://www.wri.org/our-work/project/earthtrends-environmental-informationmaps_spatial/watersheds/index.php, ან https://www.gebco.net. ასევე ვახუშტი ბაგრატიონის სახელობის გეოგრაფიის ინსტიტუტი – https://www.geography.tsu.ge/, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. https://www.tsu.ge/ და სხვ.
4.საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საიტები, რომლებიც სტატისტიკურ და სხვა ინფორმაციას გარკვეული თემატური მიმართულებით გვაწვდიან. მაგ; მსოფლიოს ეკონომიკური ფორუმი – https://www.weforum.org/; მსოფლიოს ბიზნესსიახლეები-https://www.businessinsider.com/mega-regions-2014., საქართველოს გარემოს ეროვნული სააგენტო – https://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=31, დაცული ტერიტორიების სააგენტო – https://apa.gov.ge/ge/ და სხვ.
5.ელექტრონული ბიბლიოთეკების, ლექსიკონების, ცნობარების და ენციკლოპედიების საიტები, რომლებიც მრავალფეროვან გეოგრაფიულ ინფორმაციასთან ერთად სტატისტიკურ მონაცემებსაც გვაძლევენ. მაგ; უცხო სიტყვათა ლექსიკონი – https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=index&d=3; გეოგრაფიულ ტერმინთა განმარტებითი ლექსიკონი – https://gtd.reestri.gov.ge/, და, რა თქმა უნდა, ყველაზე მეტად პოპულარული www.wikipedia.org.
6.ოფიციალური და არაოფიციალური საიტები, რომლებიც დარგობრივ და რეგიონალურ დონეზე გვაწვდიან რაოდენობრივ ინფორმაციას, სტატისტიკურ გათვლებს და ანალიტიკურ პუბლიკაციებს. მაგ; პოლიტიკური საიტი -www.atlapedia.com, საიტი მსოფლიოს მოსახლეობის შესახებ – https://www.populationmondiale.com/#sthash.1uXZWbAv.dpbs, ცნობები მსოფლიოს კლიმატის შესახებ – https://www.klimadiagramme.de/, ან საქართველოს მეტეოსაიტი – https://www.meteo.gov.ge/
7.კარტოგრაფიული საიტები, სადაც განსახილველი რეგიონის შესახებ, გარდა კარტოგრაფიული მასალებისა, მოცემულია სტატისტიკური მასალებიც ან თავად რუკები წარმოადგენენ რაოდენობრივი ინფორმაციის წყაროებს. ასეთებია, მაგ; კარტოგრაფიული საიტი https://d-maps.com/, სადაც თავადაც შეგიძლიათ რუკების შექმნა, https://www.worldlifeexpectancy.com/world-life-expectancy-map. https://www.adme.ru/tvorchestvo-dizajn/40-kart-kotorye-pomogut-vam-luchshe-ponyat-etot-mir-597505/, www.plasma.nationalgeographic.com/mapmachine. ასევე კარტოგრაფიული თამაში – https://world-geography-games.com/ და სხვ.
8.რეგიონალური საიტები, რომლებიც მოიცავენ ინფორმაციას კონკრეტული ქალაქების, ქვეყნების, რაიონების ან სხვა დასახლებული პუნქტების შესახებ. მაგ; https://london.gov.uk/, https://www.tbilisi.gov.ge/, https://telavi-gov.ge/
9.გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაძიებლად მოსწავლეებს შორის ყველაზე პოპულარულია საძიებო სისტემა Google-ი. იგი მომხმარებელს საშუალებას აძლევს იმუშაოს კარტოგრაფიულ რესურსებთან გის-სისტემაში. მათ შორის გამოიყოფა www.maps.google.Com, რომლის საშუალებითაც ნებისმიერ ქალაქში ნებისმიერი შენობის მოძებნაა შესაძლებელი, ასევე გვიჩვენებს მასთან მისასვლელ მარშრუტს და ობიექტის ზუსტ მისამართს. მოსწავლეებს შეუძლიათ დამოუკიდებლად მოაწყონ ვირტუალური მოგზაურობა, გაიფართოონ ცოდნის თვალსაწიერი, მიღებული გამოსახულება სასწავლო საქმიანობაში ილუსტრაციის სახით გამოიყენონ.
Googlе პლანეტა დედამიწა საშუალებას გვაძლევს ჩვენს პლანეტას კოსმოსიდან შევხედოთ პროგრამა www.earth.google.com-ის გამოყენებით. ეს რესურსი აერთიანებს Googl-ის საძიებო სისტემის შესაძლებლობებსა და თანამგზავრულ ფოტოსურათებს, რუკებს, ლანდშაფტებისა და შენობების სამგანზომილებიან გამოსახულებებს, რათა მომხმარებელმა უმოკლეს დროში და მცირე დანახარჯებით მიიღოს გეოგრაფიული ინფორმაცია.
ინტერნეტი გეოგრაფიის გაკვეთილზე ისევე აუცილებელია, როგორც გლობუსი, რუკები და სამყაროს შეცნობის სხვა საშუალებები. ამასთან, ინტერნეტი ვერც მთლიანად და ვერც ნაწილობრივ ვერ ცვლის სახელმძღვანელოსა და მასწავლებელს, თუმცა ამაღლებს გეოგრაფიის გაკვეთილების ატრაქციულობას, საშუალებას გვაძლევს დავაკვირდეთ ჩვენს პლანეტას რეალურ რეჟიმში, აძლიერებს მოსწავლეთა დაკვირვების უნარს და მოტივაციას.
ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას.
ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...
