როდის არის სკოლა უფლებამოსილი, გაათავისუფლოს მასწავლებელი? რა წესების დაცვით უნდა მიიღოს მან ეს გადაწყვეტილება?

საზოგადოდ, შრომის ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძვლებია:

1. ეკონომიკური გარემოებები, ტექნოლოგიური ან ორგანიზაციული ცვლილებები, რომლებიც აუცილებელს ხდის დასაქმებულთა შემცირებას;
2. შრომითი ხელშეკრულების ვადის გასვლა;
3. შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულება;
4. დასაქმებულის მიერ თანამდებობის/სამუშაოს საკუთარი ნებით, წერილობითი განცხადების საფუძველზე დატოვება;
5. მხარეთა წერილობითი შეთანხმება;
6. დასაქმებულის კვალიფიკაციის ან პროფესიული უნარ-ჩვევების შეუსაბამობა მის მიერ დაკავებულ თანამდებობასთან/შესასრულებელ სამუშაოსთან;
7. დასაქმებულის მიერ მისთვის ხელშეკრულებით ან/და შრომის შინაგანაწესით დაკისრებული ვალდებულების უხეში დარღვევა;
8. დასაქმებულის მიერ მისთვის ხელშეკრულებით ან/და შრომის შინაგანაწესით დაკისრებული ვალდებულების დარღვევა, თუ დასაქმებულის მიმართ ბოლო ერთი წლის განმავლობაში უკვე გამოყენებულ იქნა ხელშეკრულებით ან/და შრომის შინაგანაწესით გათვალისწინებული დისციპლინური პასუხისმგებლობის რომელიმე ზომა;
9. თუ შრომითი ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული, ხანგრძლივი შრომისუუნარობა, თუ შრომისუუნარობის ვადა აღემატება ზედიზედ 40 კალენდარულ დღეს ან 6 თვის განმავლობაში საერთო ვადა აღემატება 60 კალენდარულ დღეს და, ამასთანავე, დასაქმებულს გამოყენებული აქვს შრომის კოდექსის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული შვებულება;
10. სასამართლო განაჩენის ან გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლა, რომელიც სამუშაოს შესრულების შესაძლებლობას გამორიცხავს;
11. შრომის კოდექსის 51-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად სასამართლოს მიერ მიღებული და კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება გაფიცვის უკანონოდ ცნობის შესახებ;
12. დასაქმებულის გარდაცვალება;
13. სკოლის ლიკვიდაციის წარმოების დაწყება;
14. სხვა ობიექტური გარემოება, რომელიც ამართლებს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტას.

გასათვალისწინებელია, რომ შრომის შინაგანაწესით დაკისრებული ვალდებულების დარღვევა შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი შეიძლება გახდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შრომის შინაგანაწესი შრომითი ხელშეკრულების ნაწილია.

დაუშვებელია შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა რაიმე სხვა საფუძვლით, გარდა ზემოთ მითითებული საფუძვლებისა.

აკრძალულია ხელშეკრულების შეწყვეტა დისკრიმინაციის საფუძვლით. საზოგადოდ, შრომით ურთიერთობებში აკრძალულია ყოველგვარი დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, ენის, ეთნიკური თუ სოციალური კუთვნილების, ეროვნების, წარმოშობის, ქონებრივი თუ წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის, ასაკის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, შეზღუდული შესაძლებლობის, რელიგიური, საზოგადოებრივი, პოლიტიკური თუ სხვა გაერთიანებისადმი, მათ შორის – პროფესიული კავშირისადმი, კუთვნილების, ოჯახური მდგომარეობის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულების გამო.

დისკრიმინაციად ჩაითვლება მასწავლებლის პირდაპირი ან ირიბი შევიწროება, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს მისთვის დამაშინებელი, მტრული, დამამცირებელი, ღირსების შემლახველი ან შეურაცხმყოფელი გარემოს შექმნას, ანდა მასწავლებლისთვის ისეთი პირობების შექმნა, რომლებიც პირდაპირ ან ირიბად აუარესებს მის მდგომარეობას ანალოგიურ პირობებში მყოფ სხვა მასწავლებელთან შედარებით. დისკრიმინაციად არ ჩაითვლება პირთა განსხვავების აუცილებლობა, რომელიც გამომდინარეობს სამუშაოს არსიდან, სპეციფიკიდან ან მისი შესრულების პირობებიდან, ემსახურება კანონიერი მიზნის მიღწევას და არის მისი მიღწევის თანაზომიერი და აუცილებელი საშუალება.

დაუშვებელია ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაქმებული ქალის მიერ თავისი ორსულობის შესახებ დამსაქმებლისთვის შეტყობინებიდან შვებულების მთელი პერიოდის განმავლობაში. იგულისხმება შვებულება ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო, აგრეთვე შვებულება ახალშობილის შვილად აყვანის გამო და დამატებითი შვებულება ბავშვის მოვლის გამო.

ასევე დაუშვებელია შრომის ხელშეკრულების შეწყვეტა დასაქმებულის სამხედრო სავალდებულო ან სამხედრო სარეზერვო სამსახურში გაწვევის გამო ან/და დასაქმებულის მიერ სამხედრო სავალდებულო ან სამხედრო სარეზერვო სამსახურის გავლის პერიოდში.

შრომის ხელშეკრულების შეწყვეტა არ შეიძლება სასამართლოში ნაფიც მსაჯულად ყოფნის პერიოდში, თუმცა აქ მითითებულ წესებში გამონაკლისიც არსებობს. კერძოდ, ასეთ პირობებში მასწავლებლის გათავისუფლება დასაშვებია სტატიის მეორე აბზაცში მითითებული მე-2–დან მე-5 პუნქტის ჩათვლით გათვალისწინებული საფუძვლებით, აგრეთვე – მე-7, მე-8, მე-10 და მე-12 პუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონი საჯარო სკოლების შემთხვევაში რამდენიმე განსაკუთრებულ რეგულაციას ადგენს. კერძოდ, საჯარო სკოლის დირექტორი უფლებამოსილია, ვადამდე შეუწყვიტოს მასწავლებელს შრომითი ხელშეკრულება ხელშეკრულების პირობების დარღვევის, სააღმზრდელო საქმიანობისთვის შეუფერებელი ქმედების ჩადენის ან კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესით არაკვალიფიციურობის დადასტურების შემთხვევაში. ამასთან, თუ მასწავლებელი სამეურვეო საბჭოს წევრია, დირექტორი უფლებამოსილია, მასწავლებელს ხელშეკრულება შეუწყვიტოს მხოლოდ სამეურვეო საბჭოს თანხმობის შემთხვევაში.

როგორი წესით არის დასაშვები მასწავლებლის სკოლიდან გათავისუფლება?

თუ სკოლის დირექტორი მასწავლებელს ათავისუფლებს მეორე აბზაცში მოყვანილ პირველ, მე-6, მე-9 ან მე–14 პუნქტებში მითითებული რომელიმე საფუძვლით, მაშინ იგი ვალდებულია, არანაკლებ 30 კალენდარული დღით ადრე წერილობით გააფრთხილოს მასწავლებელი. ამასთანავე, მასწავლებელს მიეცემა კომპენსაცია – არანაკლებ 1 თვის შრომის ანაზღაურების ოდენობისა – შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტიდან 30 კალენდარული დღის ვადაში.

ალბათ, უკვე შეეგუეთ იურისპრუდენციის „ნეგატიურ“ მახასიათებელს: თუ არსებობს წესი, შეიძლება არსებობდეს გამონაკლისიც. ასევე შეიძლება არსებობდეს გამონაკლისი წესის გამონაკლისი და ა.შ. ზემოაღნიშნული წესის გამონაკლისი არსებობს. თუ სკოლის დირექტორი მასწავლებელს ათავისუფლებს პირველ, მე-6, მე-9 ან მე–14 პუნქტებში მითითებული რომელიმე საფუძვლით, მაშინ იგი უფლებამოსილია, არანაკლებ 3 კალენდარული დღით ადრე გააფრთხილოს მასწავლებელი წერილობით. ამ შემთხვევაში მასწავლებელს მიეცემა არანაკლებ 2 თვის შრომის ანაზღაურების ოდენობის კომპენსაცია შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტიდან 30 კალენდარული დღის ვადაში.

გათავისუფლების შემთხვევაში მასწავლებელს შეუძლია მიმართოს სკოლას და მოითხოვოს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძვლის დასაბუთება. სკოლა ვალდებულია, ასეთი მოთხოვნის წარდგენიდან 7 კალენდარული დღის ვადაში წერილობით დაასაბუთოს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი. მასწავლებელს შეუძლია სკოლის დასაბუთების მიღებიდან 30 კალენდარული დღის ვადაში სასამართლოში გაასაჩივროს სკოლის გადაწყვეტილება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ.

მაგრამ ხომ შეიძლება, სკოლამ არ დაასაბუთოს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი მითითებულ ვადაში? ამ შემთხვევაში გათავისუფლებულ მასწავლებელს უფლება აქვს, 30 კალენდარული დღის ვადაში სასამართლოში გაასაჩივროს სკოლის გადაწყვეტილება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ. ამ ვალდებულების დარღვევისთვის გათავისუფლებული მასწავლებლის ნაცვლად სკოლას დაეკისრება დავის ფაქტობრივი გარემოებების მტკიცების ტვირთი.

თუ სასამართლოს ბათილად ცნობს (გააუქმებს) მასწავლებლის გათავისუფლების გადაწყვეტილებას, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სკოლა ვალდებულია, პირი, რომელსაც შეუწყდა შრომითი ხელშეკრულება, აღადგინოს პირვანდელ სამუშაო ადგილზე, უზრუნველყოს ტოლფასი სამუშაოთი ან გადაუხადოს სასამართლოს მიერ განსაზღვრული ოდენობის კომპენსაცია.

ასეთი ხასიათის დავებს განიხილავს სამოქალაქო სასამართლო.

„ვისაც არ უყვარს, მას არ შეუცვნია ღმერთი,

ვინაიდან ღმერთი სიყვარულია.“

1 იოანე 4:8

თუკი მე მართლაც მიყვარს ერთი ადამიანი, მაშასადამე, მყვარებია ყველა… მე მყვარებია სამყარო, სიცოცხლე. თუ მე შემიძლია ვინმეს ვუთხრა: „მე შენ მიყვარხარ“, მაშინ მე უნდა შემეძლოს იმის თქმაც, რომ „მე შენში ყველაფერი მიყვარს“, „მე შენი მეშვეობით მთელი სამყარო მიყვარს, მე შენში საკუთარი თავი მიყვარს.“

ერიხ ფრომი „სიყვარულის თეორია“

სიყვარულის მეტაფორებიც ერთგვარი სემიოტიკური ნიშნებია, მინიშნებები,  რომლებსაც, საბოლოოდ, მივყავართ სიყვარულის მთავარ მეტაფორამდე: სიყვარული – ღმერთია:  „იგია საქმე საზეო, მომცემი აღმაფრენათა“. მანამდე კი მოგზაურობს ადამიანის ცნობიერება ლაბირინთებში: ეძიებს, განიცდის, იტანჯება, ცრემლებს ღვრის, იბრძვის, მარცხდება, ეცემა და ისევ აგრძელებს გზას…

სიყვარულის მეტაფორების იერარქიული რუკა რომ შევადგინოთ, მწვერვალზე ღვთაებრივი სიყვარული აღმოჩნდება. რა არის საერთოდ „ღვთაებრივი სიყვარული“ და შეუძლია თუ არა, ადამიანის ცნობიერებას ამ მწვერვალზე ასვლა…?

ამ კითხვაზე პასუხი „ვეფხისტყაოსანშიც“ შეგვიძლია ამოვიკითხოთ, _ როგორ ტრანსფორმირდებიან პერსონაჟები სიყვარულის გზაზე, როგორ ათავისუფლებენ საკუთარ სულებს „ქაჯეთის ციხიდან“. მხოლოდ გათავისუფლების  შემდეგ დგება მთავარი მომენტი: „ნახეს, მზისა შესაყრელად გამოეშვა მთვარე გველსა“ – და სწორედ აქ უქმდება ყველა სხვა მეტაფორა: სიყვარული-ცეცხლი, სიყვარული-ვნება, სიყვარული-ტანჯვა, სიყვარული-დაავადება, სიყვარული-მონობა… ქორწინების ღვთაებრივი აქტის შემდეგ სატრფოთა ცნობიერება გადადის სრულიად ახალ განზომილებაში, სხვა სამყაროში, სადაც სიყვარული „საზეო საქმეა“, სადაც არსებობა მხოლოდ აღმაფრენაა…

ამ გაგებით, „ვეფხისტყაოსანი“ (მთელი პოემა) ღვთაებრივი სიყვარულის მეტაფორაა, რომელიც თავის თავში მოიცავს სიყვარულის მეტაფორების ერთგვარ ნავიგაციას, რომელსაც მიჰყვებიან პერსონაჟები და რომელსაც უნდა გაჰყვნენ მკითხველებიც, რათა მოიპოვონ ცოდნა სიყვარულის შესახებ და შემდეგ ეს ცოდნა გახადონ პრაქტიკული, რადგან, ისევ რუსთაველის თქმით:

„არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა,

მით ვისწავლებით, მოგვეცეს შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა.

წაგიკითხავს, სიყვარულსა მოციქულნი რაგვარ წერენ?

ვით იტყვიან, ვით აქებენ? ცან, ცნობანი მიაფერენ.

„სიყვარული აღგვამაღლებს“ – ვით ეჟვანნი ამას ჟღერენ…“

ცოდნისა და სწავლების საბოლოო მიზანი არის ამ ცოდნის ქმედებაში მოყვანა, პრაქტიკული განხორციელება და შეეერთება-შერწყმა ზე-სამყაროსთან. სიყვარულიც ხომ სწორედ სა-ზე-ო საქმეა, აღმაფრენის, სიხარულის, ბედნიერების მომნიჭებელი.

სიყვარულის ძიების ამგვარი მატრიცა მრავალ ტექსტში შეგიძლიათ ამოიცნოთ, მნიშვნელობა არ აქვს კულტურას და დროს…

რუმი  ამ საზეო სიყვარულის შესახებ იტყვის:

„ჩვენი ლტოლვა სხვაგვარია, სხვა თავგადასავალია,
სხვა წიაღთა ბილიკები ჩვენი გზა-და-სავალია.“

იქ, სადაც სატრფოები ღვთაებრივ ენერგიას ერთვიან, დრო არ არსებობს:

„ჩემს ერთ არსებად რომ იქცევა სივრცე მრავალი,
ჩემი სიკეთე მზე გახდება ამომავალი;
სიყვარულის გზას სანთელივით მიტომ ვანათებ,
რომ ერთ დროდ იქცეს ნამყო, აწმყო და მომავალი.“ (რუმი)

პაულო კოელიოს „ალქიმიკოსში“ ღვთაებრივი სიყვარულის გზა სწორედ მინიშნებებითა და მეტაფორებითაა სავსე… ამ გზაზე მიდის მთავარი გმირი, სანტიაგო.  ამ გზაზე შეხვდება იგი ფატიმას, რომელსაც წამსვე შეიცნობს, როგორც სატრფოს: „“მე შენ მიყვარხარ, რადგან მთელი სამყარო შეითქვა და დამეხმარა, რომ მეპოვნე”.

„როცა ხილული სამყაროს მიღმა სულიერ მოვლენებს ვჭვრეტთ, მაშინ ღმერთის ენაც გასაგები ხდება; ჩვენ მის ნიშნებს ვკითხულობთ. ღმერთის ენა – სიყვარულის ენაა, რასაც სანტიაგო არაერთხელ აცნობიერებს თავისი ხანგრძლივი მოგზაურობის გზაზე. “არსებობს უნიკალური ენა, ყველასთვის გასაგები, თუმცა ამჟამად დავიწყებული” – ვკითხულობთ რომანში.“ (გაგა ლომიძე, „ალქიმიკოსის“ მაგიური სინამდვილე“).

თუ ჩვენ ვიცით, რომ ღმერთის ენა – სიყვარულის ენაა და თუ თანამედროვე ადამიანი  ასე ესწრაფვის სიყვარულს, მაშ, რატომ არ შეუძლია მას, რომ ეს „მივიწყებული ენა“ შეისწავლოს…? ამ კითხვაზე საუკეთესო პასუხი აქვს ერიხ ფრომს „სიყვარულის თეორიაში“: „ ყველას სწყურია სიყვარული, მაგრამ სხვა ყველაფერი გაცილებით უფრო მნიშვნელოვნად არის მიჩნეული, იქნება ეს კარიერული წინსვლა, პრესტიჟი, ფული, ქონება, ძალაუფლება. მთელი ჩვენი ენერგია მიემართება ამ მიზნების მიღწევისაკენ და თითქმის არაფერი სიყვარულის ხელოვნების შესასწავლად…“

ფრომის აზრით, სიყვარული – ხელოვნებაა და ისე უნდა მოვექცეთ, როგორც ხელოვნებას: ჯერ შევისწავლოთ თეორიულად და შემდეგ დავეუფლოთ პრაქტიკულად და ამასაც საკმარისად არ თვლის. მისი აზრით,  თუ ცნობიერება მთლიანად არ კონცენტრირდა სიყვარულზე, ისე არაფერი გამოვა; ის უნდა ვკვებოთ ჩვენი გამუდმებული ყურადღებით. თანამედროვე ადამიანს კი ამის დრო არ აქვს, ის სულ „გაქცევაზეა“, „გადარბენაზეა“, „სადღაც ეჩქარება“… ამასობაში კი ადამიანი მხოლოდ საკუთარი თავიდან გარბის, მისი სიყვარული კი ზედმეტად ეგოისტური და „მომხმარებლურია“, ამიტომ არის, რომ ის პრობლემას ეძებს პარტნიორში, იცვლის პარტნიორებს, მაგრამ მაინც მარტოსულად რჩება.

„ადამიანების უმრავლესობა მაინც დარწმუნებულია, რომ სიყვარული დამოკიდებულია ობიექტზე და არა ცოდნაზე ან ნიჭზე. ასეთები იმასაც კი ფიქრობენ, რომ ეს მათი სიყვარულის ძალის დადასტურებაა, რადგან არავინ უყვართ, გარდა თავისი „შეყვარებულისა“…. რადგან მათ არ ესმით, რომ სიყვარული ეს აქტიურობაა, სულის ძალაა. მათ ჰგონიათ, რომ მთავარია, იპოვონ შესაფერისი ობიექტი, ხოლო მერე ყველაფერი თავისთავად განვითარდება. ასეთი მიდგომა ჰგავს ისეთი ადამიანის პოზიციას, რომელსაც სურს ხატვა, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ ფერწერას დაეუფლოს, გამუდმებით იმეორებს, რომ მან უბრალოდ უნდა იპოვოს შესაბამისი პეიზაჟი და ამის შემდეგ შეძლებს შექმნას შედევრი” (ერიხ ფრომი).

გაიხსენეთ, რუსთაველის „სიყვარულის თეორია“, რამდენი მოეთხოვება სატრფოს:

,,მიჯნურსა თვალად სიტურფე ჰმართებს, მართ ვითა მზეობა
სიბრძნე, სიმდიდრე, სიუხვე, სიყმე და მოცალეობა,
ენა, გონება, დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა.
ვისცა ეს სრულად არა სჭირს, აკლია მიჯნურთ ზნეობა.’’

„მოცალეობაში“ ის იგულისხმება, რომ ცნობიერება უნდა იყოს სხვა ყველაფრისგან თავისუფალი, რათა შეეძლოს ღვთაებრივ სიყვარულს მასში დავანება, სხვა დანარჩნისთვის კი არსებობს: „ხელობანი ქვენანი, რომელნი ხორცთა ჰხვდებიან…“

სიყვარული – ღმერთია _ ვისთვისაც ეს მეტაფორა უბრალო მეტაფორა კი არა, ცნობიერების მდგომარეობაა, ის ყოველდღე საუბრობს ღმერთთან სიყვარულის ენაზე.

განსაკუთრებით ბედნიერი ვარ მაშინ, როდესაც რომელიმე სკოლაში მოსწავლეებს ჩემთან საუბრის სურვილი უჩნდებათ ხოლმე. ასეთი რამ ძალიან იშვიათად, წელიწადში ერთხელ ხდება. მეც ხელიდან არასდროს ვუშვებ საკუთარი ცხოვრების გამრავალფეროვნებისა და ჩემთვის უსაყვარლეს, უძვირფასეს გარემოში დროებით დაბრუნების შანსს. თან რატომღაც ვფიქრობ, რომ ჩემზე ოდნავ უმცროს ადამიანებს ძალიან ცოტა ვინმე თუ უსმენს. ჩემი დაკვირვებით, მათ ზოგად საგაკვეთილო გეგმებს მიღმა დარჩენილ საკითხებზე თავისუფალი მსჯელობის მწვავე დეფიციტი აქვთ. მათ სურთ, რომ საკუთარი აზრი ღიად გამოხატონ და სხვების ალტერნატიული მოსაზრებებიც მოისმინონ. აქედან გამომდინარე, შიში მიქრება და თავისუფლად შევდივარ მოსწავლეთა ნებისმიერ აუდიტორიაში, რადგან მოსმენასა და გულთბილ საუბარს ზეკაცის განათლება და ცოდნა ნამდვილად არ სჭირდება.

ცოტა ხნის წინ, სამოქალაქო აქტივიზმის წრის წევრებთან შესახვედრად თბილისთან ახლოს მდებარე ერთ-ერთი პატარა სოფლისკენ გავეშურე. ადგილობრივი მოსწავლეების მეგობარმა წინასწარ გამაფრთხილა, რომ მცოდნე ადამიანებთან მომიწევდა შეხვედრა. გაფრთხილებამ გამახარა. თუმცა ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი იმას, რომ  დანგრეული გზის გავლის შემდეგ, საუკუნის წინანდელი სკოლის შენობაში აკადემიკოსი თინეიჯერები დამხვდებოდნენ. მათ ჩემთან ერთად დემოკრატიის, სოციალური მოძრაობების, პოლიტიკური იდეებისა და სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ მსჯელობა არ ისურვეს. უფროსკლასელებმა ჩემთვის გამოცდის ჩატარება გადაწყვიტეს. მათ არ სწამთ არცერთი ადამიანის პროფესიონალიზმისა თუ ელემენტარული განათლების, თუ იგი მსოფლიო რანგის თუნდაც რამდენიმე მხატვრულ ტექსტს არ იცნობს. სადისკუსიო კლუბის წევრებმა მკაცრად მომთხოვეს ჩემთვის უცნობი პრინციპის დაცვა – მოხსენების შინაარსი მხოლოდ მხატვრული ლიტერატურის მაგალითების საფუძველზე უნდა გადმომეცა. ეს რომ მცოდნოდა, ჩემს გონებაში წიგნების არსებულ მოუწესრიგებელ, არეულ-დარეულ, არც თუ ისე მდიდარ თაროს დავალაგებდი მაინც. სხვა გზა აღარ მქონდა, ამიტომ უდიდესი სიფრთხილით დავიწყე ბეწვის ხიდზე გადასვლა.

თავდაპირველად, გიუნთერ გრასი გამახსენდა, რომლიც მოსწავლეთა მნიშვნელოვან ნაწილს არათუ გაგონილი, არამედ წაკითხულიც კი ჰქონდა. მეოცე საუკუნის გენიალური გერმანელი მწერალი თავის რომანში „თუნუქის დოლი“ დიდი ქალაქის პატარა სასადილოს აღწერს. სასადილოს „ხახვის სარდაფი“ ჰქვია. სარდაფში თავისუფალ დროს გაღარიბებული საშუალო კლასის რიგითი მშრომელი მოქალაქეები იკრიბებიან. ისინი სასადილოში არაფერს მიირთმევენ, არაფერს სვამენ. მხოლოდ ხახვს ჭრიან, ტირიან და მუსიკას უსმენენ. ისინი არიან ადამიანები, რომლებსაც ყოველდღიური, რუტინული, საკუთარი რეალური სურვილებისა და მიზნების საწინააღმდეგო სამუშაოების შესრულება უწევთ. „ხახვის სარდაფის“ სტუმრები თავიანთი შრომის შედეგად მხოლოდ გადარჩენას ახერხებენ, მათ აღარ რჩებათ რესურსი არც თვითრეალიზებისათვის, არც შემოქმედებითი საქმიანობისთვის, არც ფიქრისთვის. გრასის სამყაროში უბედურება, ჩაგვრა, გაჭირვება იმდენად ჩვეულებრივ მოვლენებად არის ქცეული, ადამიანები იმდენად არიან დაკავებულნი კარიერისთვის, შემოსავლისა თუ სარგებლის  გაორმაგებისთვის ბრძოლაში, მოქალაქეთა შორის თანაგრძნობა ისეთი გაიშვიათებულია, რომ ხალხს ხშირად ტირილის, გრძნობის გამოხატვის უნარიც კი აქვს დაკარგული.

ნობელიანტის წიგნის ერთ-ერთი თავის სიუჟეტი საქართველოში, ჩვენ ირგვლივ შექმნილ სიტუაციას დავუკავშირე და დემოკრატიად შენიღბულ მმართველობაზე საკუთარი აზრი მოსწავლეებს გავუზიარე.

მცირერიცხოვანი აუდიტორიის რეაქციამ უზომოდ გამახარა. დისკუსიის ერთ-ერთმა მონაწილემ უხარისხო ქაღალდზე დაბეჭდილი ძველი წიგნი ამოიღო ჩეხოსლოვაკიაში დამზადებული საწერი მაგიდის უჯრიდან და თავისი საყვარელი ავტორი წარგვიდგინა. გოგონამ უგულო, ადამიანური გრძნობების გარეშე დარჩენილი, თეატრისგან, კინოსგან, ხელოვნებისგან, ლიტერატურისგან, ბუნებისგან და მეგობრებისგან გაუცხოებული ინჟინერი გაიხსენა, რომელსაც, მკაცრი ლოგიკისა და ტექნოკრატიული მიდგომების გარდა, არაფრის სჯერა. ცხოვრების განსხვავებულ, თავისუფალ წესზე ვალტერ ფაბერი მხოლოდ დიდი ტრაგედიის შემდეგ დაფიქრდა. მას დააგვიანდა და მუდმივი მობილიზაციისაგან, წინასწარ განსაზღვრული მომავლისგან, განმარტოებისგან თუ დაუნდობელი კონკურენციისგან თავისუფალი ცხოვრება ვეღარ მოასწრო. მასპინძელ აბიტურიენტებს მაქს ფრიშიც ჰყვარებიათ.

ბოლოს ვიღაცას ცნობილი მეიგავე ივანე კრილოვიც გაახსენდა. ალბათ, თქვენც არ გაგიჭირდებათ მისი მეეტლის გახსენება. მეეტლე მთელი დღის განმავლობაში მუშაობდა, ათობით ადამიანთან ჰქონდა ურთიერთობა, მაგრამ მან საკუთარი ტრაგედიის, მამის სიკვდილის გაზიარება ვერავისთან მოახერხა. იგი იძულებული შეიქნა ტკივილი ცხენისთვის გაეზიარებინა.

ჩემთვის უდიდესი პატივი იყო ამ მოსწავლეებთან შეხვედრა. ისინი ერთგანზომილებიანი ადამიანები არ არიან. მხოლოდ მატერიალურ სიკეთეებსა და ფინანსურ წარმატებაზე არ ფიქრობენ. მათ არ სურთ, რომ მხოლოდ ხახვის გარჩევის დროს შეეძლოთ გრძნობის გამოხატვა. მათ არ სურთ, რომ მსმენელებად მხოლოდ ცხოველები ჰყავდეთ. ისინი ცხოვრებას, ტრეინინგებისა და მოდელირებების ნაცვლად, ლიტერატურით იმეცნებენ. მათ აქვთ იმედი, რომ საკუთარი შრომით მხოლოდ სხვისი მონები არ იქნებიან და რაღაც ახლის შექმნაში მიიღებენ მონაწილეობას. სოფლის სკოლის სამოქალაქო აქტივიზმის კლუბის წევრები მხოლოდ საკუთარ თავზე არ ფიქრობენ, ისინი საერთო სიკეთის შექმნისთვის იბრძვიან. ჩემი მასპინძლები ცხოვრების დასაწყისშივე მიხვდნენ იმას, რასაც ბევრი მხოლოდ სიკვდილის წინ აღმოაჩენს.

ბეწვის ხიდი გავიარე და სახლში უდიდესი იმედით დავბრუნდი. დარწმუნებული ვარ, რომ თუ ერთმანეთს დაველაპარაკებით ბევრ ამგვარ სიახლესა თუ მოულოდნელობას აღმოვაჩენთ ერთმანეთშიც და ჩვენზე უმცროს ადამიანებშიც.

ყველაფერი ძალიან შემთხვევით, მოულოდნელად დაიწყო. ჰეგარტ კოლინსი ინტერნეტმათემატიკის გურუ სრულიად შემთხვევით გახდა.

ოთხი წლის წინ მათემატიკის მასწავლებელს ჰეგარტ კოლინსს, რომელსაც მასწავლებლობის მხოლოდ ორწლიანი გამოცდილება ჰქონდა, მისმა საუკეთესო მოსწავლემ შესჩივლა, რომ მამამისი მძიმედ ავად გახდა და, სამწუხაროდ, სკოლის დატოვება ორი თვით მოუწევდა.

„როგორ შემიძლია სწავლას არ ჩამოვრჩე? ალბათ, მხოლოდ წიგნები რომ მომცეთ, საკმარისი არ იქნება, არა?“ – ეკითხებოდა მოსწავლე კოლინსს. მასწავლებელმა, რომელსაც არ უნდოდა მისი საუკეთესო მოსწავლე სწავლას ჩამორჩენოდა, გუგლის მეშვეობით ინტერნეტში ვიდეოების ატვირთვა ისწავლა, სპეციალურად იყიდა პლანშეტი, რომ დაფაზე დაწერილი მასალა ეკრანზე გადაეტანა, გაკვეთილების ჩაწერა დაიწყო და მარტივად დამზადებულ ვიდეოებს მოსწავლეს YouTobe-ზე უტვირთავდა.

• თანამედროვე ტექნოლოგიებში ძლიერი არასოდეს ვყოფილვარ, თუმცა დამოუკიდებლად ბევრი ვიშრომე და ყველაფერი ვისწავლე, რაც მჭირდებოდა“, – ამბობდა მოგვიანებით კოლინსი.

რამდენიმე თვეში ახალგაზრდა მასწავლებელმა YouTobe-ზე მთელი სილაბუსი ატვირთა და აღმოაჩინა, რომ მისი გაკვეთილები არა მხოლოდ იმ კონკრეტული მოსწავლისთვის, არამედ მთელი კლასისთვის ძალიან სასარგებლო იყო. ამის შემდეგ, იმისთვის, რომ პრაქტიკული დავალებების შესასრულებლად გაკვეთილებზე მეტი დრო დარჩენოდა, ჰეგარტი მოსწავლეებს მთელ ასახსნელ მასალას ვიდეოების სახით უგზავნიდა და საკლასო ოთახში ამოცანებზე ამუშავებდა.

კოლინსი განმარტავს, რომ ვიდეოებით ახსნილი მათემატიკა მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს დააპაუზონ, გაიმეორონ, არაერთხელ უყურონ და მოუსმინონ მასალას.

• თუ მათ შინ კომპიუტერი არ აქვთ, შეუძლიათ სკოლის ტექნიკა გამოიყენონ. ეს გასამართლებელი მიზეზი არ არის, – ამბობდა კოლინსი.

დღეს ვებსაიტს „ჰეგარტის მათემატიკა“ ბრიტანეთის 70-ზე მეტ სკოლაში იყენებენ. კოლინსმა კიდევ უფრო განავითარა ვებგვერდი და მოსწავლეებისთვის სპეციალური ტესტების გამოაქვეყნება დაიწყო.

ვების გამოყენება ძალიან მარტივია. თავდაპირველად მასზე მოსწავლეები რეგისტრირდებიან და თავიანთ ფოტოს ტვირთავენ, შემდეგ კოლინსის ლექციას უსმენენ და სურვილისამებრ, ავსებენ მათემატიკის ტესტებს. საუკეთესო შედეგის შემთხვევაში, მოსწავლის სურათი ვების თავში ქვეყნდება, რაც მათთვის საუკეთესო მოტივატორია.

სულ რაღაც ერთი კვირის წინ,  34 წლის ჰეგარტსს მასწავლებელთა გლობალური ჯილდო გადაეცა, მსოფლიოს 10 საუკეთესო მასწავლებლის სიაში მოხვდა და 1 მილიონი დოლარით დაჯილდოვდა, რომელსაც მას მარტში გადასცემენ. ამჟამად ჰეგარტი სპეციალური ვებპორტალის შექმნაზე მუშაობს, რომელიც ბრიტანეთში მცხოვრები ყველა ბავშვისთვის ხელმისაწვდომი იქნება და მათ მათემატიკას შეაყვარებს.

კოლინსი ამბობს, რომ ჯილდოს მიღების ერთადერთი წინაპირობა მისი დაუღალავი მუშაობა იყო და რომ მას ამისთვის „ძაღლური შრომა“ დასჭირდა. სწორედ ამგვარ შრომას ასწავლის მოსწავლეებსაც. მის საკლასო ოთახში თვალსაჩინო ადგილი უჭირავს ციფრულ ეკრანს, რომელსაც იგი „შთაგონების კედელს“ უწოდებს. კედელზე მონაცვლეობით ჩნდება სხვადასხვა ცნობილი ადამიანის ფოტო თავისივე გამონათქვამების ციტირებით. აქ ნახავთ ადამიანებს, რომლებმაც ბევრი შრომით მიაღწიეს წარმატებას.  „ჩემი საიდუმლო პრაქტიკაა. ყოველთვის მჯეროდა, რომ თუ ცხოვრებაში რამე ძალიან მნიშვნელოვნის მიღწევა გინდა, აუცილებლად დაგჭირდება მუშაობა, მუშაობა და კიდევ მუშაობა“, – შთაგონების კედელზე მოჩანს დევიდ ბექჰემი.

– ერთი კვირის მანძილზე გიამბობთ ისტორიებს, თუ როგორ და რატომ უნდა ისწავლოთ და იმუშაოთ ძალიან ბევრი, როგორ მოემზადოთ კვლევისთვის. გეტყვით, რომ მე თქვენ მაქსიმალურად მაღალ სტანდარტს გიყენებთ და მაქსიმალურს ვითხოვ თქვენგან და არ ვაპირებ გაპატიოთ საშინაო დავალებების შეუსრულებლობა. უკაცრავად, – ასე მიმართავს მოსწავლეებს ახალ საკლასო ოთახში შესული კოლინს ჰეგარტი.

წყარო: https://www.theguardian.com/education/2016/feb/20/meet-the-internet-maths-guru-who-could-become-the-next-million-dollar-teacher

სტილი მწერლის ინდივიდუალობის მთავარი გამომხატველია. სტილური ძიებების თვალსაზრისით კი აღსანიშნავია სულხან-საბა ორბელიანი. მისი ეპოქის პროზაული ტექსტები გამოირჩეოდნენ ორნამენტულობით, რაც დამახასიათებელი იყო აღმოსავლური ყაიდის თხრობისთვის, სულხან-საბამ კი სხვა გზა აირჩია, მან ამგვარი სტილი გამოიყენა, როგორც ერთ-ერთი ხერხი და თხრობაში მეტი სისადავე და გამჭვირვალება შემოიტანა. “სიტყვის კონის” შემქმნელის პროზაში თანაბარი ძალით იჭრება როგორც მწიგნობრული, ასევე, სასაუბრო, ხალხური ენა. უნიკალური და უმდიდრესი ლექსიკა მისი თხრობის ძარღვს ქმნის. სულხან-საბას პოეტური ტალანტი (რაც კარგად წარმოჩნდა „ქილილა და დამანას“  „გაჩალხვისას“) აღიბეჭდა მის იგავ-არაკებშიც. ლირიკული თხრობის შენაკადები მეტ სილაღესა და გამომსახველობას ანიჭებენ ცალკეულ დეტალს. თხრობის სხვადასხვა სტილის ოსტატურ მონაცვლეობას ხელს უწყობს ისიც, რომ ნაწარმოებში პერსონაჟთა მრავალფეროვნებაა. მეფე ფინეზის მეტყველება მწიგნობრულ-ამაღლებულია, აქ ჩანს, რომ  ავტორმა სიღრმისეულად  იცის ბიბლიური წიგნების თხრობის მანერა. ფინეზის შეგონებებში მოჩანს სულხან-საბა _  “სწავლანის” ავტორი. მისი მჭევრმეტყველება ერთგვარ საზეიმო ელფერს მატებს მსჯელობას, რელიგიურ-ფილოსოფიური სიღრმეები ჩნდება მისი საუბრისას.

ნაწარმოებში ავტორი _ მთხრობელი არ დომინანტობს, იგი თითქოს უჩინარდება, თუმცა ის წარმართავს სიუჟეტურ ხაზს. მესამე პირში ჰყვება ფინეზის სასახლის კარზე მომხდარ ამბებს. მისი ფუნქციაა შემოიყვანოს ახალი პერსონაჟი და მკითხველს აუწყოს, ვინ ვის და როდის რას ეუბნება.  სხვა მხრივ, ის არანაირ კომენტარსა და შეფასებას არ აკეთებს.  მისი წილი თხრობაში ამბის დასაწყისში ყველაზე მეტია, ე. ი. მანამ, სანამ აქტიურად არ გაჩაღდება იგავ-არაკებით პაექრობა.  მთხრობელი მაშინ გამოჩნდება ხოლმე, როცა პერსონაჟთა გარეგნობასა თუ თვისებებს აღწერს. მაგალითად, ავტორი მთხრობელი ნაწარმოების დასაწყისისთვის ირჩევს კლასიკური ზღაპრის ფორმას. ამ მხრივ, ის უფრო დასავლური ტიპის მთხრობელია, ჰერმან ჰესე მიიჩნევს, რომ  “ათას ერთი ღამის” სქელ-სქელი ტომები შინაარსით გრიმის ერთ რომელიმე ზღაპარს ან შუა საუკუნეების ერთ რომელიმე ქრისტიანულ თქმულებას ვერ გადასწონის, მაგრამ მათ მაინც სიამოვნებით ვკითხულობთ, თუმცა იმ წამსვე ვივიწყებთ, რადგან ერთი ამბავი ტყუპისცალივით ჰგავს მეორეს და ცოტა ხანი რომ გავა, იმავე ამბავს ხელახლა ისეთივე სიამოვნებით ვკითხულობთ ხოლმე. რატომ ხდება ასე? ჰესეს აზრით, ამას, ჩვეულებრივ, აღმოსავლელ მთხრობელთა მშვენიერ, დახვეწილ ოსტატობას მიაწერენ. აღმოსავლელ მთხრობელს თითქოს დაუსაზღვრავი დრო აქვს და ყოველთვის სცალია იმისთვის, რომ სანამ თავის პრინცსა და პრინცესას რამეს ათქმევინებს, ნაწილ-ნაწილ აღგვიწერს მათი ბაგეების სიწითლესა და მოყვანილობას, მათი მშვენიერი თეთრი კბილების ელვარებასა და ფორმას, თამამი, ანთებული მზერისა თუ მორცხვად დახრილი თვალების მომხიბლაობას” (ჰერმან ჰესე, „უსაქმურობის ხელოვნება“).

სულხან-საბა  არ არის ასეთი “მოცლილი”და ამიტომ სხარტად გადადის ერთი ამბიდან მეორეზე, ისე, რომ მკითხველს სულის მოთქმის საშუალებას არ აძლევს. მიუხედავად იმისა, რომ “სიბრძნე სიცრუისას” სიუჟეტი მარტივია და ამ თვალსაზრისით ბევრი არაფერი ხდება, სამაგიეროდ, მოვლენებით სავსეა ჩართული იგავ-არაკები და სხვადასხვა ამბავი. ასე რომ, მკითხველი მუდმივად მოლოდინშია, ყოველი ახალი იგავ-არაკი დაძაბულობის ახალ კერას ქმნის და მკითხველს მოსაწყენად არ აცლის.

ავტორის თხრობა გამოირჩევა რიტმულობით, რასაც ქმნის სიტყვათა თუ აზრის ვარიაციული გამეორება, აგრეთვე, ახალი წინადადების დაწყება “და” კავშირით. მაგალითად,  “და ჰყვა ვაზირი ეგეთი, რომე სიბრძნითა მისითა ცათა აღწევნილ იყო”; “და იყო სახელი ვაზირისა მის სედრაქ”; “და იყო საჭურისი მეფისა კაცი გულჩქარი და ფიცხელი”.

მეფის თვისებათა შესახებ მსჯელობისას ავტორი ყოველი თვისების გამოსაკვეთად მიმართავს შედარებას, რათა მკითხველს ნათლად შეაგრძნობინოს მისი ღირსებანი. ყურადღებას იქცევს მეტაფორა: მეფე ფინეზს “სიფიცხლე და უწყალოება ჯავრისანი გულისაგან ღვთის შიშისა ნიავით გაექარვებინა”. ღვთის შიში შედარებულია ნიავთან, რომელიც კაცს  სასიამოვნოდ ელამუნება. ეს ნიავი  თითქოს გულიდან მსუბუქად და სასიამოვნოდ ფანტავს სისასტიკესა და ულმობლობას.

ყურადღებას იქცევს ჯუმბერის გარეგნობის აღწერაც, აქ სულხან_საბა  მიმართავს აღმოსავლური პოეზიისთის დამახასიათებელ მხატვრულ არსენალს. თუმცა ვრცლად არ აღწერს სახის ცალკეულ ნაკვთს და ერთი მოკვეთილი შედარებითა თუ მეტაფორით შემოიფარგლება.  აქაც შეგხვდება ნაცნობი “ბროლი”, “მელნის გუბენი”, “მერცხლის მხარნი”, “გიშრის ლერწამი”, “ვარდი და ზამბახი” და სხვა.

ავტორი ტროპებს უპირატესად პერსონაჟთა დახასიათებისას მიმართავს, სხვა შემთხვევაში კი ავტორის თხრობა განძარცულია მხატვრული სამკაულებისაგან, რომელთაგან ეპითეტებს იყენებს შედარებით უხვად.

როგორც აღვნიშნეთ, თხრობის მრავალფეროვნებას ის ქმნის, რომ “სიბრძნე სიცრუისაში” პერსონაჟები იგავ-არაკებს ჰყვებიან, ამის მიხედვით შეგვიძლია ვისაუბროთ თითოეულის “ხმაზე”. ფინეზის მეტყველება სიდინჯითა და რიტმული სიმდოვრით გამოირჩევა.

ნაწარმოებში მთავარი ხმა, რა თქმა უნდა, ლეონს ეკუთვნის. იგი ავტორის ალტერ ეგოა, ამ მხრივ სედრაქიც შრიძლება მის მეორე მედ ჩავთვალოთ, თუმცა ამ “საქმიდან” არც რუქა  უნდა გამოირიცხოს. ეს პერსონაჟები შეიძლება, ზოგადად, ადამიანის პერსონიფიცირებულ ვნებებად მივიჩნიოთ. ეს ნაწარმოები ხომ ალეგორიის პრინციპზეა აგებული და ამგვარი ალეგორიაც არ გამოირიცხება. ამ შემთხვევაში,  მეფე _ ადამიანის გონებაა, ჯუმბერი _ სული, სედრაქი, რუქა და ლეონი სხვადასხვა გარემოება, რომლებიც ზემოქმედებენ სულზე და გონების თანხმობით აღზრდიან, წვრთნიან, აყალიბებენ.

ლეონის ნარატივი ნაწარმოების ხერხემალს ქმნის, სიუჟეტური ხაზი მას მიჰყავს, მის გარშემო ტრიალებს ფაბულა. ის ჰყვება ყველაზე მეტ იგავ-არაკს, ამბავს და მასვე მიეწერება უმეტესობა შეგონებებისა. მისი თხრობის სტილი ექსპრესიულია. იგი საუბრობს სხარტად, მოსწრებულად, მისი ყოველი ნათქვამი აღბეჭდილია გონებამახვილობით. ის თავისუფალი ბრძენის პარადიგმაა. მას თავის ნებისად აქვს ყოფა მოწყობილი. ის, რომ მეფეს სიზმარში მოევლინება და თავს “მოახვევს”, ჩემ გარდა შენს ძეს ვერავინ აღზრდისო, ერთგვარი იდუმალებით მოსავს მის სახეს. რა თქმა უნდა, სიზმარში მის გამოჩენას სხვა დატვირთვაც აქვს,  ავტორი ამ შემთხვევაში მიანიშნებს ნებაზე ღვთისა, რომელიც თვით არჩევს უფლისწულის აღმზრდელს, რადგან, მეფე ღვთის სახეა. ასე რომ, ლეონი მკითხველზე  მანამ  ახდენს შთაბეჭდილებას, სანამ რეალურად გამოჩნდება.

ავტორი ზრუნავს, რომ მკითხველს ლეონი მოაწონოს, ამისთვის ხატავს საგანგებოდ იმ შემოგარენს, სადაც მეფესთან მის შეხვედრას ხატავს. ასევე, შთამბეჭდავად წარმოაჩენს მის გარეგნობას, მეფესთან პირველ შეხვედრას, მის დახვეწილ სიტყვა-პასუხს.  იგავ_არაკებმა გამოავლინა ლეონის “სიტყვატკბილობა” და მეფეც მოიხიბლა მისი მჭევრმეტყველებით. პარალელურად, რა თქმა უნდა, მკითხველი იხიბლება მისი თხრობის გამომსახველობით, ემოციურობით, აზრის სიღრმით.

ლეონი ხშირად ჰყვება ღიმილისმომგვრელ არაკებს, მაგალითად, “ბერი და ყრმა” ამით თითქოს ცდილობს ღიმილით დაძლიოს ყოფის ამაოება. მისი თხრობის სტილი ხან ლირიკულია, ხან ფილოსოფიური აზრით დატვირთული. მისი ფრაზა გამოირჩევა დახვეწილობითა და სილამაზით, მაგალითად: “ხელმწიფეთა წინა მდგომი კაცი სანთელია: თავსა თვისსა დასწვავს და სხვათ გაუნათლებს”. ლეონის სიტყვა მეფის წინაშე, როდესაც იგი მეფეს თავსი აღზრდის მეთოდს უხსნის, მჭევრმეტყველების მწვერვალია. ლეონს საოცარი სიზუსტით აქვს გათვლილი ყოველი ფრაზისა და აზრის ადგილი. შესავალი ფრაზა, ზოგადი ნაწილი, დასკვნა შეიძლება. ეს სიტყვა რიტორიკის სახელმძღვანელოში ნიმუშად შეტანილიყო, როგორც საკუთარი თვალსაზრისის ბრწყინვალე დასაბუთების მაგალითი.

ლეონმა ამ სიტყვის წარმოთქმისას “აუბნა თავისი ბულბულის უტკბესი ენა. ყოველსა კაცსა ასე ეგონა, პირსა იადონი უბუდებსო, ან მერცხალი ჭიკჭიკებსო”. ამ სიტყვის წარმოთქმისას მან გამოიყენა რიტორიკის გამოცდილი ხერხები, ზეაწეული ტონი, პარადოქსული აზრის შემოტანა, სიტყვათა გამეორება, ანდაზების მოშველიება, ცხოვრებისეული მაგალითებით აზრის ცხადყოფა. ამ სიტყვამ მეფეზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, ამიტომაც წერს ავტორი, მოისმინა “სიტყვა საქმიანი და საქმე სიტყვიანი. დიდად მოიწონა”. მისი ეს მონოლოგი სიმძაფრით რომის სენატში წარმოთქმულ ციცერონის თავბრუდამხვევ სიტყვებს გვაგონებს. მეფეს და მასთან ერთად მკითხველსაც არ სწყინდება ლეონის მიერ მოყოლილი ამბების მოსმენა, მაგალითად,  ეს არის უნაღვლოთა მძებნელი მეფის ამბავი, რომელიც დაასრულა იმით, რომ თეზისურად ჩამოაყალიბა მეფის მოვალეობანი.

მოთხრობილი ამბები ხშირად რიტმული პროზითაა გადმოცემული, მაგალითად: “მე ვიყავ ძე მეფისა, ვლახეთისა. ვითა მეფეთა წესია, ეგრე მზრდიდენ. ითხოვა მამამან ჩემმან ჩემთვის ცოლად ქალი დიდებული კაცისა და თხოვნასავე თანა მოკვდა. მეორე ითხოვა და, რა ნიშანი დასდვეს, იგიცა მოკვდა, მესამე ითხოვა, ასული მეფეთა, რა მაწვიეს წვეულებასა ჩემსა, იგიცა მოკვდა”. სულხან-საბას თხრობაში ხშირად შემოაქვს რიცხვი სამი, პერსონაჟები ყოველთვის სამ გვარად ყოფენ სათქმელს. სამი საკრალური რიცხვია, ღვთის სიმბოლო. იგი სამყაროულ სიმტკიცესაც წარმოაჩენს, სწორედ ამიტომაც ლეონი მეფის მოვალეობებზე საუბრისას სწორედ სამზე აკეთებს აქცენტს, მაგალითად: “მეფეთაგან სამს დაიმადლებს უფალი: სამართალსა უქრთამოსა, მოწყალებასა და დიდსა სიყვარულსა ყოველთასა.

მეფეთაგან სამს ინატრიან ქვეყანანი: ზავთსა მართებულსა, სიმართლესა უზაკველსა და დიდსა სიყვარულსა ყოველთასა და ა. შ.” ეს საოცარ დინამიკას მატებს თხრობას. მსჯელობის ამგვარივე ლოგიკა აქვს ჯუმბერსაც, რომელსაც  სწორედ ლეონმა ასწავლა სიბრძნე და მჭევრმეტყველების ხელოვნება.

ყურადღებას იქცევს მხატვრული სახეები, რომლებსაც მწერალი საგანგებოდ  ამ ამბების თხრობისთვის ქმნის, მაგალითად, სედრაქზე რომ ამბობს, ამბავტკბილიო, ან  “დღესა ერთსა კლიტე გაელმდა” (ვაზირის ნაამბობი “უბედური დიდვაჭარი”), ან კიდევ: რუქა ეუბნება მოკამათეებს: “თქვენ რომ ორნი-სამნი გაბიძამამიდებულხართო”.

“სიბრძნე სიცრუისას” თხრობას თავისებურებას მატებს ირონია, რომელიც “იგავ-არაკებში” ვარიაციულად წარმოჩნდება. კონცეფციურად სიცილის ძალა და მნიშვნელობა გამოკვეთილია “მოტირალსა და მოცინარში”, რომელშიც მოცინარი კაცი მოტირალივით უჩივის წუთისოფლის სიმოკლეს, კაცთა უგუნურებას, ამაო და უსარგებლო ქადაგებას, თუმცა მოტირალისგან განსხვავებულ დასკვნას აკეთებს: “აწ სიცილს ძალი მივეც, მეც რომ ზრუნვით თავი მოვიკლა, რას მარგია და ან მათი რა სარგებელიაო”.

პერსონაჟები ხშირად ხუმრობით ამბობენ სათქმელს, არ ერიდებიან ერთმანეთის გაქილიკებასა და დაცინვასაც კი. მაგალითად, აშკარად, ლეონის გამასხარავება უნდოდა რუქას, როდესაც ლეონი ჰყვებოდა თავისი მშობლების დახოცვისა და აქა-იქ სვლაში გაზრდის ამბავს, რუქამ კი უთხრა: “დიდად ბედუკეთური თურე ხარო”, რაზეც ლეონმა მოსწრებულად მოუჭრა: “თუცა ბედკეთილი ვყოფილვიყავ, დღეს შენ არა გნახევდიო” და ამ პასუხით რუქა იქ მყოფთა თვალში მასხრად აიგდო.

ირონია ხშირად არის  იგავ_არაკებში,  მაგალითად, ხან სასაცილო მთელი იგავ_არაკია, ხან მისი რომელიმე პერსონაჟი.  ერთმა კაცმა მარგალიტები პირში დამალა. მეკობრენი შემოხვდნენ და მუნჯი ეგონათ: “ერთმა თქვა: გავძარცვოთო, მეორემ თქვა: რა წაუღოთო? მესამემ თქვა: არაკად თქმულა, თორმეტნი შიშველს ნიფხავსა ხდიდნენ და ვერ გახადესო. ამ სიტყვასა ზედა მას კაცსა გაეცინა და ორი თვალი პირით გადმოაგდო” (ვაზირის ნაამბობი “უბედური დიდვაჭარი”).

შავ იუმორს ჰგავს “ჯოჯოხეთში დაუტევნელი”.  ერთი კაცი “რა ბოროტისგან მოიცალის, დაიწყის ლოცვა და ტირილი”. ამ კაცის უკვე ასეთი დახასიათება, რომ ჯერ  ბოროტებას ჩადიოდა, ეს მიაჩნდა მთავარ საქმედ და მერე, რომ მოიცლიდა, დასვენების ჟამს, ლოცულობდა, სასაცილო და ღიმილისმომგვრელია. იგი თითქოს ძალას იკრებდა ახალი ბოროტების ჩასადენად. რეალურად, მართლაც, ასე ხდებოდა. ჯერ უკვე ჩადენილს ინანიებდა  და ახლისთვის განწმენდილი ემზადებოდა. თავისთავად, ამგვარი ფარისევლური დამოკიდებულება რწმენა-ლოცვისადმი სასაცილოა. მაგრამ ერთგვარი მოულოდნელობით არის აღბეჭდილი, როგორ “გააცურებს” ეს კაცი უფალს. ანგელოზმა უთხრა, ავნაქმართა გამო უფალი სამოთხეს არ გაძლევს, მაგრამ ასეთი მლოცველობისთვის სამოთხის გარდა, რასაც ითხოვ, მოგეცემაო. ანგელოზის შეთავაზებაც ხუმრობას ჰგავს, რადგან ამ კაცს მხოლოდ ერთი არჩევანი აქვს: ან სამოთხე ან ჯოჯოხეთი. რეალურად, ანგელოზი ბოროტ კაცს ფორმალურად აყენებს არჩევანის წინაშე, რასაც იმსახურებს კიდეც იგი, მაგრამ დახეთ მის მოხერხებულობასა და ეშმაკობას, ჭკუაში  მოუგო ანგელოზს, თუ სამოთხე არ მომეცემა, ერთი სათხოვარი მაქვს, უფალმა ისეთი დიდი შემქმნას, რომ ჩემ მეტი ჯოჯოხეთში ვერავინ დაეტიოსო.  “ეს ვეღარ უყო ღმერთმან და ისევ სამოთხე მისცა მას კაცსაო”. სიცილს ვერ შეიკავებს მკითხველი იგავ-არაკებზე: “მეფე და ავსიტყვა”, “მელი მოძღვრად” და სხვ.

სასაცილოა ხან აზრი და ხან გამოთქმა. მაგალითად,  იგავ-არაკში  ღიმილს იწვევს სიტყვა, რომელიც ამ კონტექსტისთვის შეუფერებელია. მაგალითად, ლილით შეღებილი მელა მამალს რომ ეუბნება: “ბერად შევდეგ. იერუსალემს მინდა წავიდეო”. ნასოფლარზე ნაცანცარები მელასგან უცებ ბერად შედგომა და ირუსალიმს წასვლა იმდენად კონტრასტულია, რომ ღიმილს იწვევს.  ხოლო მამალი რომ ამას სრულებით სერიოზულად და დაუეჭვებლად მიიღებს, სიცილის შეკავება შეუძლებელია. შემდეგ ოფოფი და ძერაც რომ გაბრიყვდებიან, წერია: “შეიყარნენ ოთხნი ამხანაგნი”. ამავე წიგნში ამხანაგის ცნების საბას (სედრაქისეულ) შეგონებებს თუ გავითვალისწინებთ, რომელთა მიხედვითაც: “კარგი ამხანაგი ადვილად არ იშოვების, გზაზე ცუდად არ იპოვების, იაფად ვერავინ იყიდის”, რა თქმა უნდა, სასაცილოდ მოჩანს ფრაზა: “შეიყარნენ ოთხნი ამხანაგნი” ან კიდევ “მელი სოროსკენ გაუძღვა”. აქ თითქოს უადგილო “გაუძღვა” ღიმილის მომგვრელია. ამავე რიგისაა  “სოროში შეასხა”. აქცენტია სიტყვა “შეასხაზე”. შეასხა, როგორც გზადაბნეული ცხვარი  და არა შეიყვანა.   ან კიდევ, როცა მელი ეტყვით, ორ ცოდვას შეგინდობთ, მესამეს კი არაო. ისინი არც დაფიქრებულან და, მით უმეტეს, არ შემკრთალან, “თავი უბრალონი ეგონათ”. აქ “უბრალონი ეგონათ”_სასაცილოა.  “უბრძანა პირველსა მოწაფეს, მამალსა”. აქ სიტყვა “მოწაფის” ხსენება იმდენად მოულოდნელად უადგილოა, სახარებისეული კონტექსტის საპირისპირო, რომ მკითხველს ისღა დარჩენია, გულიანად იხარხაროს მელის ეშმაკობასა და მის “მოწაფეთა” სიბრიყვეზე. ასე რომ, ამ წიგნში სიბრძნე სიცრუისაც წარმოჩნდება  და სიბრძნე სიცილისაც.

“სიბრძნე სიცრუისას” თხრობის რიტმი ხან ჩქარდება და ხან შედარებით ნელდება, აჩქარებულია, როცა პერსონაჟები ერთმანეთს სიტყვიერად  ეპაექრებიან ან იგავ-არაკებით უსაბუთებენ სათქმელს, მაგრამ თხრობა შედარებით მდორდება, როცა ლეონი სხვადასხვა მეფისა და ქვეყნის ამბებს  ჰყვება. თხრობას ამრავალფეროვნებს გამოცანებიც. მაგალითად, თხისა, მგლისა და თივის, ან ექვსი ცოლ-ქმრის შესახებ. ამ დროს მკითხველი აქტიურად ერთვება და ცდილობს პერსონაჟის პასუხამდე თვითონვე სწორად გამოიცნოს.

ხეები თითქოს ჩვენს მანქანას მოსდევენ. მართლა კი არ მოსდევენ, თავისთვის დგანან ადგილზე… ეს ჩვენ მივქრივართ და მე მჯერა, რომ ხეებიც დარბიან….

ეს ადრე ხდება… ახლა კი ზოგჯერ ის ადრინდელი ემოციები მახსენდება და ადგილზე მდგარ ხეებს თავადვე ვუყურებ ხოლმე, ისე უბრალოდ…  მკვეთრი დამუხრუჭება მაფხიზლებს, ტაქსის მძღოლის აღშფოთება კი საბოლოოდ მაბრუნებს რეალობაში.

– რა მოხდა?

– რა მოხდა? ვერ დაინახეთ, რაც მოხდა? უფრო სწორად, კინაღამ მოხდა…

კინაღამ კი ის მოხდა, რომ რომელიღაც თეთრი ჯიპის  დაჯახებას გადავურჩით.  ჰოდა, ახლა უკეთეს შემთხვევაში საავადმყოფოსკენ, უარეს შემთხვევაში კი ცისკენ უნდა მივქროდე. მე კიდევ კვლავ მანქანაში ვზივარ და ვკითხულობ, რა მოხდა-მეთქი. გამოდის, საუკეთესო ვარიანტი მერგო.

– და იმ ჯიპს ვინ მართავდა?

– ვინ მართავდაო? ქალი, რა თქმა უნდა… დიახ, მგონი სარკეში ტუჩსაცხს ისწორებდა  და აბა გზის საყურებლად სად ეცალა… ცხარობს მძღოლი.

ისე, სიმართლე უნდა ითქვას და ზოგიერთი ქალბატონი (და ბატონიც) მართლაც რომ სცოდავს საჭესთან. სხვის სიცოცხლეს თუ არა, თავისას მაინც რომ გაუფრთხილდნენ, კარგი იქნება. ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს ერთი ნაცნობის მიერ  მონათხრობი ამბავი. მის ნათესავს  ქუჩის გადაჭრისას, შეღამებისას ფეხში რაღაც ტკივილი  უგრძნია და ოდნავ წაფორხიალებულა. ზედ რაღაც მანქანას გადაუვლია, რომელსაც ახალგაზრდა გოგონა მეგობართან ერთად მართავდა. მოგვიანებით, თურმე თავს იმართლებდნენ, უკაცრავად, რომ დავარტყით, ყუთი გვეგონაო.

ბუნებრივია, ეს ყველას არ ეხება. ის კი არა, იცით, რომ პირველი მძღოლი სწორედ ქალი იყო?

არ იცით?

საქმე ასე ყოფილა… ერთ დილას  ბერტა ბენცმა ქუჩაში რაღაც ორჩოფეხების მსგავსი გამოაგორა, ველოსიპედს უფრო წააგავდა, მაგრამ მანქანა იყო. მისმა ქმარმა კარლ ბენცმა გამოიგონა, ერთი ცხენის ძალა ჰქონდა. ბერტა არა მხოლოდ ყურადღებით მართავდა მანქანას, გზაში წარმოქმნილი პრობლემებიც თავადვე მოუგვარებია. დაბინძურებული საწვავის მილი თმის სამაგრით გაუწმენდია. ბაკში მხოლოდ ორი ლიტრი საწვავი ეტეოდა და დაახლოებით 16 კილომეტრის გავლა შეიძლებოდა. ბერტაც არ დაბნეულა, იქვე აფთიაქთან გაუჩერებია  და საწვავი სწორედ იქ შეუძენია. დამავიწყდა დამეწერა, პირველი მანქანა ლეგროინზე მუშაობდა და მისი ყიდვა სწორედაც, რომ აფთიაქში შეიძლებოდა.

ამ წუთიდან ათვლა დაიწყო,  ვიღაც უხილავმა დაიძახა:

„… წინ, მეეტლევ!

ეგ ცხენები გააქანე, გააქანე!…“

და პროგრესი შეუჩერებელი გახდა…

1911 წელს  მანქანა საათში უკვე  200 კმ.-ს ავითარებდა. 1927 წელს საათში – 300 კმ.-ს, დღეს შიდა წვის ძრავის მქონე ყველაზე სწრაფი მანქანა საათში 4035კმ.-ს ავითარებს.

”… გასწი მერანო, შენს ჭენებას არ აქვს  სამძღვარი,

და ნიავს მიეც ფიქრი ჩემი, შავად მღელვარი…”

ბენცის მანქანა ლეგროინს იყენებდა საწვავად, თუმცა, გერმანიაში, მანქანის მუზეუმში ისეთ ეგზემპლარსაც შეხვდებით, რომელიც გირჩებსა და შეშაზე მუშაობდა.

დღეს მანქანების უმრავლესობა კვლავ შიდა წვის ძრავაზე მომუშავეა, მაგრამ ელექტრომობილებისა და ჰიბრიდების გაყიდვები ხშირდება. წყალბადის (ძრავის), როგორც საწვავზე მომუშავეთა რაოდენობა ჯერ მცირეა, მაგრამ გერმანიის ბენზინგასამართ სადგურებზე უკვე ამონტაჟებენ წყალბადის შევსების სვეტებს. 100 კმ.-ს  წყალბადის  1 კილოგრამით გაივლით, 1 კგ. წყალბადი 9 ევრო ღირს. ამდენივე ღირს 8 ლიტრი ბენზინი გერმანიაში, თუმცა წყალბადის შემთხვევაში გამონაბოლქვი ჩვეულებრივი წყალია. კარლ ბენცს ალბათ ამაზე არ უფიქრია. ის წყალს ძრავის გასაგრილებლად იყენებდა. წყალი ბევრი სჭირდებოდა.

მანქანა  ფუფუნების საგანი უკვე აღარ არის. ამ აჩქარებულ საუკუნეში ყველა სადღაც გარბის, სადღაც აგვიანდება.

”… ჩრდილივით დაგდევს შენი სიჩქარე!

და გეჩვენება, თითქოს გვიანობ…”

სიჩქარე ქიმიაშიც არის და მას ქიმიური კინეტიკა (ბერძნ. მამოძრავებელი) სწავლობს. ზოგ რეაქციას წამი ან წუთი სჭირდება, ზოგს წლები და საუკუნეები.

მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს ქიმიური კინეტიკის განვითარებას საფუძველი ჩაუყარა ჰოლანდიელმა ფიზიკოს-ქიმიკოსმა ი. ვანტ-ჰოფმა და შვედმა მეცნიერმა არენიუსმა.

ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე გავლენას შემდეგი ფაქტორები ახდენს: მორეაგირე ნივთიერებათა ქიმიური ბუნება, შეხების ზედაპირის სიდიდე, კონცენტრაცია, ტემპერატურა, კატალიზატორი.

მორეაგირე ნივთიერებათა ქიმიურ ბუნებაში, რა თქმა უნდა, იგულისხმება რეაგენტთა მოლეკულებში ქიმიური ბმის ტიპი, ბმის სიმტკიცე, კრისტალური მესრის აგებულება, ატომის გარე შრის ელექტრონების რიცხვი.

თუ ორ სინჯარაში მოვათავსებთ ერთნაირი რაოდენობის თუთიის გრანულებს, პირველ მათგანს 10მლ. მარილმჟავას, მეორეს კი 10მლ. ძმარმჟავას დაუმატებთ, რომელ მათგანში უფრო სწრაფად წავა რეაქცია? მარილმჟავაში, რა თქმა უნდა. რატომ, ამის განსჯა უკვე თქვენთვის მომინდია (მოსწავლეებო).

კალიუმი უფრო აქტიურია, ვიდრე კალციუმი. ეს რატომღა ხდება? კალიუმს გარე შრეზე ერთი ელექტრონი აქვს, რომელსაც კალციუმთან შედარებით ადვილად გასცემს.

ერთ ჭიქაში რომ ცარცის ფხვნილი ჩავყაროთ, მეორეში კი ცარცის ნატეხი მოვათავსოთ, ორივე მათგანს ერთნაირი რაოდენობის მარილმჟავა დავამატოთ, რეაქცია სად უფრო სწრაფად წარიმართება? დიახ, იქ სადაც ცარცის ფხვნილია, რადგან გაფხვიერებული ცარცის შეხების ზედაპირის ფართობი მეტია, რაც ქიმიური რეაქციის დაჩქარებას იწვევს.

რაც უფრო დიდია რეაგენტის შეხების ზედაპირი, მით მეტია ნაწილაკთა შეჯახების რიცხვი, შესაბამისად მეტია რეაქციის სიჩქარეც.

ქიმიური რეაქციისთვის, მოლეკულების გარდაქმნისთვის საჭიროა მოლეკულების ურთიერთშეჯახება. მათი შეჯახების ალბათობა, რომელიც სისტემის მთელ მოცულობაში მიმდინარეობს, დაკავშირებულია რეაგენტების რაოდენობასთან, ანუ მოლურ კონცენტრაციასთან.

ჰომოგენური რეაქციის სიჩქარე მუდმივი ტემპერატურის დროს მორეაგირე ნივთიერებების მოლური კონცენტრაციების ნამრავლის პირდაპირპროპორციულია. ეს ქიმიური კინეტიკის ძირითადი დებულებაა, რომელსაც ”მოქმედ მასათა კანონი” ეწოდება (მეცხრამეტე საუკუნეში კონცენტრაციის ნაცვლად ”მოქმედ მასას” ხმარობდნენ).

კანონი არ ეხება მყარ ნივთიერებებს, რადგან ამ შემთხვევაში რეაქცია მიმდინარეობს არა მთელ მოცულობაში, არამედ მორეაგირე ნივთიერებების შეხების ზედაპირზე.

არენიუსმა ჩამოაყალიბა თეორია, რომლის თანახმადაც, რეაქციაში შედიან მხოლოდ აქტიური ნაწილაკები, რადგან მათ საკმარისი ენერგია გააჩნიათ. ენერგიის რაოდენობას, რომელიც უნდა ჰქონდეს მოლეკულას, რომ წარმოქმნას ახალი ნივთიერება, აქტივაციის ენერგია ეწოდება (Eკჯ/მოლი). ტემპერატურის მომატებისას აქტიურ მოლეკულათა რიცხვი იზრდება, იზრდება რეაქციის სიჩქარეც.

კატალიზატორი კი არის ნივთიერება, რომელიც აჩქარებს რეაქციის სიჩქარეს, მაგრამ რეაქციაში არ მონაწილეობენ და რეაქციის ბოლოს პირვანდელი სახით გამოდიან.

ამ აჩქარებულ წუთისოფელში ყველა სადღაც გარბის, ყველა ჩქარობს და …

”…გეჩვენება, თითქოს გვიანობ,

თითქოს დაჰკარგე სინათლის წილი…”

არადა, აჩქარება აუცილებელია, რადგან ამ ჩქარ წუთისოფელში

”…უნდა მოასწრო ერთად ყოველი,

რომ დაგრჩეს ქვეყნად,

ნეკროლოგს გარდა,

 შენი პატარა სვეტიცხოველი!”

მდიდარია ქართული მწერლობა თუ ხალხური სიტყვიერება ანდაზებითა და აფორიზმებით. ბევრ მეცნიერულ თეორემასა და აქსიომას შეშურდება მათი სისხარტე, ლაკონიურობა თუ სიღრმე. და კიდევ, მათი მნიშვნელობა ყველას ესმის, ამისთვის ამა თუ იმ დარგის ცოდნა არ არის საჭირო.

ვინ და როგორ ქმნიდა მათ? ჩანს, კვლევა-ძიება მარტო დიპლომირებულ მეცნიერთა ინტერესი არ ყოფილა. მილეთის მკვიდრთა შორის დასაბამიდან აღმოჩნდებოდნენ ხოლმე კირკიტა ადამიანები, რომლებიც ცხოვრებაზე, საზოგადოებაზე, გარემოზე დაკვირვების შედეგებს ანდაზებად და აფორიზმებად გამოთქვამდნენ. მათი ეს შედევრები დაწერილი თუ დაუწერელი ფორმით თაობიდან თაობას, საუკუნიდან საუკუნეს გადაეცემოდა. მრავალი მათგანი ალბათ რამდენიმე საუკუნის წინათ შეიქმნა, მაგრამ დღესაც ისეთივე აქტუალურია, როგორიც ბაგეებიდან მათი პირველმოწყვეტის ჟამს. ამ „საზეპიროების“ დასწავლას არავინ არავის აიძულებს, მაგრამ მაინც ყველამ იცის – წიგნიერმაც და წერა-კითხვის უცოდინარმაც, დიდი აუდიტორიის წინ კათედრაზე მდგომმა პროფესორმაც და ყანაში მიმავალმა მხარზე თოხგადებულმა გლეხმაც.

სათაურად გამოტანილი აფორიზმის დასასრულიც ყველას კარგად მოეხსენება, თუმცა ვეჭვობ, მის მნიშვნელობას ბოლომდე ვაცნობიერებდეთ. თავს ვერ დავდებ, შესაძლოა მე მართლაც მეტისმეტად პროფესიულად ვუდგები მას, მაგრამ, ბუნებისმეტყველების დარგის მიმდევარს, სხვაგვარად არ შემიძლია.

ჩემი ღრმა რწმენით, ანდაზები და აფორიზმები, ისევე როგორც თანამედროვე თეორიები, დიდი და მრავალწლიანი დაკვირვების შედეგად იქმნებოდა. არც ერთი მათგანი „ანაზდად“ ნათქვამი არ არის. როგორც მემატიანენი წერენ, კეკულესაც და მენდელეევსაც ერთი ჩათვლემა დასჭირდათ, რომ ბენზოლის ფორმულა და ელემენტების პერიოდულობის კანონი დაეტოვებინათ შთამომავლებისთვის, მაგრამ თვალზე რულის მოკიდებამდეც მათზე ფიქრობდნენ. ასე იშვა მათი გონების ნაყოფი. „კოკასა შიგან რაცა დგას, იგივე წარმოდინდებისო“, – თქვა ჩვენმა წინაპარმა. ალბათ, ისიც კეკულესავით დიდხანს აკვირდებოდა, სანამ მას ასეთ ფორმულირებას მოუძებნიდა. კოკასა შიგან რაცა დგასო…. მაგრამ რატომ მაინცდმაინც კოკა? რატომ არა თუნგი, სათლი ან რომელიმე სხვა იმჟამინდელი სარწყული?..

…პირველი, რასაც ქიმიაში ვასწავლით, მოქმედ მასათა კანონია. დაფაზე ვწერთ უმარტივეს ქიმიურ რეაქციას, ვასწორებთ სტექიომეტრიულ კოეფიციენტებს და ვუხსნით, რამდენი გრამი საწყისი ნივთიერებაა საჭირო განსაზღვრული რაოდენობის პროდუქტის მისაღებად ან პირიქით, თუ ავიღებთ განსაზღვრული რაოდენობის საწყის ნივთიერებას, რამდენ გრამ პროდუქტს მივიღებთ. მაგალითად, ქვემოთ მოყვანილი ესტერიფიკაციის რეაქციიდან ჩანს, რომ 60 გრამი ძმარმჟავას 46 გრამ ეთილის სპირტთან ურთიერთქმედებით მიიღება 88 გრამი ძმარმჟავა ეთილის ესტერი და 18 გრამი წყალი.

ერთი შეხედვით, ყველაფერი სწორია. აღებული ნაერთების მასების ჯამი მიღებული ნაერთების მასების ჯამს უდრის, რითაც მოქმედ მასათა უზენაესი კანონის მოთხოვნები სრულდება. ეთანოლთან ძმარმჟავას ურთიერთქმედება რომ ესტერსა და წყალს იძლევა, ესეც არაერთი კვლევის შედეგადაა დადგენილი და იმასაც კი მივაკვლიეთ, წყალში ჟანგბადის ატომი მჟავადან გადადის თუ სპირტიდან. მაგრამ აქ ერთ მნიშვნელოვან გარემოებას ვივიწყებთ: ჩვენი მსჯელობა სამართლიანია მხოლოდ იდეალურ პირობებში, ჩვენ კი იდეალურ გარემოში არ ვცხოვრობთ, ამიტომ პრაქტიკაში სულ სხვაგვარადაა საქმე. ყოველი კარგად გათვლილი, ზედმიწევნით დაგეგმილი და ჩატარებული რეაქციის შემდეგ მე და ჩემს კოლეგებს პირველად ეს კითხვა გვიჩნდება: „ნეტავი რამდენი მივიღეთ მიზნობრივი პროდუქტი? რატომ?“ დავუბრუნდეთ ზემოთ მოყვანილ უმარტივეს რეაქციას. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ აღებული მორეაგირე კომპონენტების ურთიერთქმედება მჟავა კატალიზატორის თანაობისას დუღებით მომდინარეობს, ამ დროს კი ესტერთან ერთად შეიძლება წარმოიქმნას ეთერი, ალკენი, ოლიგომერი და ა.შ. და წარმოიქმნება კიდეც. მხოლოდ ექსპერიმენტატორის მოხერხებაზეა დამოკიდებული, რამდენად შეამცირებს მათ წარმოქმნას.

ისევ კოკას დავუბრუნდეთ. მინდვრად გასული ადამიანისთვის ზაფხულის ხვატში კოკა ერთადერთი ჭურჭელი იყო, რომელიც გრილად ინახავდა წყალს და თაკარა მზით გაწამებულ მაშვრალს წყურვილის მოკვლის საშუალებას აძლევდა. რატომ მაინცდამაინც კოკა? თიხის ამ ჭურჭელს უხილავი ფორები აქვს, რომელთა ტალანებში გზის გაკვლევას მხოლოდ წყლის ზოგიერთი ანცი მოლეკულა ახერხებს და ჭარბ ენერგიასაც (სითბოს) ხელს გააყოლებს ხოლმე. კოკაში დარჩენილი წყალი კი თითქმის ისეთივე გრილი რჩება, როგორიც დილით წყაროზე აიღეს. ამრიგად, „კოკასა შიგან რაცა დგას, იგივე წარმოდინდების“ მის შიგთავს ხარისხობრივად უფრო ახასიათებს, ვიდრე რაოდენობრივად.

ეს რეალური სამყაროს ერთგვარი ფუნდამენტური კანონია. მაღალი ხარისხი გადარჩევის, ბალასტის ჩამოცილების გზით მიიღება. მიღებული ნაერთების გასუფთავება (ზოგჯერ – დიდი დანაკარგებითაც) ყოველი ქიმიური ექსპერიმენტის აუცილებელი საბოლოო პროცედურაა. ბაზარში ჯანსაღ ბოსტნეულს იმისთვის ვარჩევთ, რომ სადილის ქვაბამდე რაც შეიძლება მეტმა მასალამ მიაღწიოს. შეადარეთ ნატრიუმის ქლორის (სუფრის მარილის) ფასი სუპერმარკეტსა და აფთიაქში (ფიზიოლოგიური ხსნარი). ფასთა შორის უზარმაზარი სხვაობა ხარისხითა და სისუფთავით არის განპირობებული.

ჩვენდა სამწუხაროდ, ერთადერთი სფერო, რომელიც „გადარჩევის ამ ფუნდამენტურ კანონს“ არ ცნობს, ზოგადი, უფრო მეტად კი უმაღლესი საგანმანათლებლო სექტორია. დღეს უმაღლეს სასწავლებს პრაქტიკულად იმდენივე სტუდენტი ამთავრებს, რამდენი აბიტურიენტიც ირიცხება, თუ არ ჩავთვლით იმ ერთეულ შემთხვევებს, როდესაც სტუდენტები თავად აღარ ან ვეღარ აგრძელებენ სწავლას. მთავარია აბიტურიენტმა გადალახოს საგამოცდო ზღვარი და გახდეს სტუდენტი – დიპლომი, პრაქტიკულად, გარანტირებული აქვს.

როგორ ახერხებს ყველა სტუდენტი „სპეციალისტის“  დიპლომის მიღებას?

უნივერსიტეტის მენეჯმენტისთვის თითოეული სტუდენტის უკან ვაუჩერი დგას. ზოგიერთ უნივერსიტეტში გამიგონია, რომ ასეთი სტუდენტები საჭიროა, რათა კრიტიკული მასა შეიქმნას და სწავლით დაინტერესებულ სტუდენტებს სწავლის საშუალება მისცენ. ერთი შეხედვით, არის ამაში ლოგიკა… ისევე როგორც ფრანგულ კინემატოგრაფიაში – იღებენ ათ მდარე ხარისხის „ჰოლივუდურ“ ფილმს, რათა შეძლონ კომერციულად არამოგებიანი ერთ „ფრანგული“ ფილმის გადაღება… თუმცა…

რატომ უწერენ პროფესორ-მასწავლებლები სტუდენტებს დაუმსახურებელ ნიშნებს? ხშირად ამ კითხვაზე პასუხად გაიგონებთ: „ცოდოა, მეტს ვერ სწავლობს“… დიახ, ადამიანურად ალბათ მართლაც შესაბრალისია სტუდენტი, რომელსაც საკმაოდ დიდი ხარჯის გაღება უწევს ამ დუხჭირ ცხოვრებაში, მაგრამ აქვე ჩნდება კითხვა: რატომ არ გვეცოდება სტუდენტი, რომელიც დღესა და ღამეს ასწორებს სწავლისათვის და მაინც ისეთივე დიპლომს იღებს, როგორსაც მისი უსწავლელი კოლეგები? ამგვარად ვიღებთ უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ცხოვრების ასპარეზზე გასულ ორი კატეგორიის სპეციალისტებს: ერთხელ უკვე წარმატებამიღწეულ, წაქეზებულ-წახალისებულ ცრუდიპლომიანებს და მცოდნე, მაგრამ ცხოვრებაზე ხელჩაქნეულ, გულგატეხილ ადამიანებს, რომლებსაც მუდამ შეაწუხებთ კითხვა, რისთვის იწვალეს ამდენი. ასე ჩაისახა რამდენიმე ათეული წლის წინ სწავლისადმი ნიჰილიზმი და ღრმად გაიდგა ფესვი ნოყიერ ნიადაგში. გადავავლოთ თვალი ფილმებსა თუ სხვა მხატვრულ ნაწარმოებებს, რამდენ „ბეთჰოვენას“, „ჭკუისკოლოფას“, „ბოტანიკოსს“ შევხდებით.

უცოდინრობის ჰორიზონტი ძალიან ახლოსა. თუ ნიჰილიზმის ჭოგრიტით ვუმზერთ – ხომ მთლად ხელის გაწვდენაზე, და ერთადერთი ბილიკი, რომელიც ამ ჰორიზონტისკენ მიიკლაკნება, სინამდვილეში მენტალური მონობისკენ მიმავალი გზაა.

ვაგრძელებთ სტატიების ციკლს, რომელიც მომზადებულია Don Kauchak-ისა და Paul Eggen-ის წიგნზე „learning and Teaching: Research-Based Methods“ დაყრდნობით. პირველ სტატიაში ვისაუბრეთ შეფასების ფუნქციებზე, ფორმალურ და არაფორმალურ შეფასებაზე, მათ დამახასიათებელ ნიშნებსა და ზოგად სტრატეგიაზე. ამჯერად მოკლედ მიმოვიხილავთ ავტორთა მოსაზრებებს შეფასების ტრადიციული და არატრადიციული მეთოდების შესახებ.

რამდენად განსხვავდება ეფექტური შეფასების პრაქტიკა სხვადასხვა საგნის მიხედვით საკლასო დონეზე? ეს ფაქტორი მნიშვნელოვანია, რადგან გავლენას ახდენს სწავლასა და მოტივაციაზე, ისევე როგორც კოგნიტიურ განვითარებაზე. მაგალითად, დაწყებითი კლასის მასწავლებლები უფრო მეტად აფასებენ მოსწავლეთა უშუალო აქტივობასა და უნარებს. საბაზო და საშუალო საფეხურებზე შეფასების საერთო ნიშნები დაწყებითი კლასებისგან განსხვავდება – მასწავლებელი შეფასებას აკეთებს ტესტის და არა უშუალო საგაკვეთილო აქტივობის საფუძველზე. საბაზო-საშუალო საფეხურის მასწავლებლები ხშირად თავად წერენ შემაჯამებელი დავალების ტესტებს. სხვადასხვა მასწავლებელს სხვადასხვა მიდგომა და აქცენტები აქვს, ამიტომ უნიფიცირებული ტესტები ვეღარ პასუხობს მათ მოთხოვნებს და ისინიც ამჯობინებენ, შეფასების საკუთარი სისტემა შექმნან. შეფასება საგნების სპეციფიკის მიხედვითაც განსხვავდება. ტრადიციული შეფასების ერთ-ერთ ძირითად მეთოდად ავტორები სწორედ ტესტს განიხილავენ.

მრავალ ქვეყანაში ტესტები ცოდნის შეფასების გავრცელებული მექანიზმია, თუმცა ხშირად კრიტიკის ობიექტიც ხდება. ტესტირების გზით ცოდნის შეფასებას მრავალი მოწინააღმდეგე ჰყავს. ისინი ამბობენ, რომ ტრადიციული ტესტირება უმთავრესად ინფორმაციის ცოდნასა და გახსენებაზეა ფოკუსირებული და არ მოითხოვს გამჭრიახობას აზროვნების პროცესში. ასაბუთებენ, რომ ტრადიციული ტესტირება არ აფასებს მოსწავლეთა უნარ-ჩვევებს, გამოიყენონ შემოქმედებითი აზროვნება ცხოვრებისეული პრობლემების გადასაჭრელად. ვინაიდან ქართველ მასწავლებლებს შორის მაღალია ტესტის როგორც მოსწავლის ცოდნის შეფასების მექანიზმის გამოყენების მაჩვენებელი, გაგაცნობთ რამდენიმე რეკომენდაციას, რომელთა გათვალისწინებასაც ურჩევენ წიგნის ავტორები მასწავლებლებს ტესტების შედგენის დროს:

1. მიუხედავად იმისა, რომ კარგად შედგენილი ტესტი მოსწავლის ცოდნისა და გაგების უნარის შესახებ ინფორმაციის მიღების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა, მასწავლებელი უნდა ეცადოს, მოსწავლის შემაჯამელი შეფასებისას მხოლოდ მის შედეგებს არ დაეყრდნოს.
2. მასწავლებელი უნდა დარწმუნდეს, რომ სწავლება და ტესტირება ერთმანეთს შეესაბამება. ეს გულისხმობს, რომ ტესტში მხოლოდ კონკრეტულ განვლილ მასალაზე უნდა დაისვას აქცენტი.
3. სწავლებისა და გამეორების დროს მასწავლებელმა საშუალება უნდა მისცეს მოსწავლეებს, ივარჯიშონ ისეთი მაგალითების ამოხსნასა თუ დავალებების შესრულებაში, რომელიც ტესტში იქნება მოცემული.
4. ტესტის ჩატარების შემდეგ მოსწავლეებმა უმოკლეს ხანში უნდა მიიღონ ინფორმაცია შედეგების შესახებ. მასწავლებელმა უნდა ამოკრიბოს ძირითადი შეცდომები და კლასთან ერთად განიხილოს ისინი. რა თქმა უნდა, განზოგადებით, კონკრეტული მოსწავლის სახელისა თუ სხვა მაიდენტიფიცირებელი ნიშნის მიუთითებლად. მასწავლებლებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ მოსწავლეები სწავლობენ არა შედეგების გაცნობის, არამედ ტესტის ირგვლივ გამართული დისკუსიის შედეგად.
5. მასწავლებელმა უნდა გამოამჟღავნოს დადებითი მოლოდინი მოსწავლეების მიმართ. ეს გულისხმობს ტესტის იმგვარად აგებას, რომ მოსწავლეებს ნასწავლის გამომჟღავნების საშუალება მიეცეთ.
6. ტესტის როგორც შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენების მოწინააღმდეგენი შეფასების ალტერნატიული მეთოდების გამოყენებას გვთავაზობენ. ისინი აღნიშნავენ, რომ ამგვარი შეფასება პირდაპირ ზომავს მოსწავლეთა აქტივობას ცხოვრებისეული ამოცანების საშუალებით. ალტერნატიულ შეფასებას ავტორები მიაკუთვნებენ:
7. რეცენზიის დაწერა სკოლის გაზეთზე;
8. მოსწავლის პორტფოლიოს შედგენას, რომელშიც შევა მისი ნამუშევრები და შეფასდება მისი სუსტი და ძლიერი მხარეები;
9. წიგნის დაწერასა და ილუსტრირებას პატარა მკითხველებისთვის და ა.შ.

ავტორები ალტერნატიული შეფასების ორ ძირითად მეთოდს გვთავაზობენ – მოსწავლის პორტფოლიოს შეფასებასა და მოსწავლის საგაკვეთილო აქტივობის შეფასებას.

მაგალითად, წარმოვიდგინოთ ასეთი რამ: საშუალო საფეხურზე ქიმიის მასწავლებელი ხედავს, რომ მის მოსწავლეებს უჭირთ მარტივი ექსპერიმენტის ჩატარება, ამასთან, მთავარი პრობლემაა არა ტექნიკასთან მუშაობის უუნარობა, არამედ იმის არცოდნა, რა როდის უნდა გაკეთდეს. ამ პრობლემის ნაწილობრივ აღმოსაფხვრელად მასწავლებელი დროდადრო აწყობს „მოულოდნელი ექსპერიმენტის“ დღეს. მოსწავლეთა ნაწილს ევალება, განსაზღვროს ექსპერიმენტის სავარაუდო შედეგი და ჩაატაროს იგი, ნაწილს კი – დააკვირდეს ექსპერტიმენტის მიმდინარეობას და შეაფასოს, რამდენად სწორად იყო დაგეგმილი და გამოიღო თუ არა სასურველი შედეგი ექსპერიმენტმა. მასწავლებელი, თავის მხრივ, აკვირდება პროცესს. ყოველივე ეს საგაკვეთილო აქტივობის შეფასების მეთოდებს მიეკუთვნება.

საგაკვეთილო აქტივობის შეფასება ის იარაღია, რომელიც უბიძგებს მოსწავლეებს, მოახდინონ ცოდნისა და უნარ-ჩვევების დემონსტრირება განსაზღვრული ქმედებების შესრულებით და შედეგის მიღებით. როგორ მოიქცეს მასწავლებელი, რომ მისი შეფასება უფრო სანდო და ვალიდური გახდეს? ამაში მას სწორი დაგეგმვა დაეხმარება. შეფასების ამგვარი სისტემის შექმნის პროცესში ექსპერტები ოთხ საფეხურს გამოყოფენ:

1. სასურველი შედეგის განსაზღვრა. შეფასების სისტემის შექმნისას პირველი ნაბიჯი იმის გაცნობიერებაა, რისი შეფასება გსურთ. უნარ-ჩვევის ან პროცესის აღწერა მოსწავლეებს იმის გაგებაში ეხმარება, რას მოითხოვენ მათგან.
2. შეფასების ფოკუსის ამორჩევა. მას შემდეგ, რაც აქტივობის მიზანი განისაზღვრება, მასწავლებელმა უნდა გადაწყვიტოს, შეფასება პროცესზე იქნება ფოკუსირებული თუ შედეგზე. თავდაპირველად ფოკუსირება პროცესზე ხდება, ხოლო მის დაუფლებასთან ერთად ნელ-ნელა გადადის შედეგზე.
3. შეფასებისთვის სასურველი გარემოს შექმნა. საგაკვეთილო აქტივობის შეფასების ღირებულება რეალურ ამოცანებთან მის კავშირზეა დამოკიდებული. მასწავლებლის საბოლოო მიზანია, მოსწავლეს მიღებული ცოდნის რეალურ ცხოვრებაში გამოყენება შეეძლოს. დროის უსკმარისობამ, ხარჯებმა და უსაფრთხოების გარანტიის არარსებობამ შესაძლოა რეალური პროცედურების ჩატარების საშუალება არ მოგვცეს, ამიტომ შუალედის პოვნაა საჭირო.
4. შეფასების პროცედურების მომზადება – ბუნებრივი დგომა, თვალებით კონტაქტი, ჟესტების ეფექტური გამოყენება, გასაგები ენა, ადეკვატური ტონი, სათანადო სისწრაფით მეტყველება, კარგად ორგანიზებული თემები, მსმენელთა ინტერესის გაღვიძება და შენარჩუნება – ყოველივე ეს მასწავლებელს შეფასების პროცედურების მომზადებაში დაეხმარება.

ალტერნატიული შეფასების მეორე ყველაზე გავრცელებულ მეთოდად წიგნის ავტორები მოსწავლის პორტფოლიოს ასახელებენ. ისინი მას უწოდებენ „მოძრავ სურათს“, რომელიც მკაფიოდ ასახავს თითოეული ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებს. პორტფოლიო ორი ნიშნით განსხვავდება შეფასების სხვა ფორმებისგან. პირველი – მასში ნამუშევრები გროვდება განსაზღვრული ხნის განმავლობაში, რაც საშუალებას იძლევა, თვალი მივადევნოთ მოსწავლის პროგრესს; მეორე – პორტფოლიო რთავს მოსწავლეებს მომზადების, შეგროვებისა და შეფასების პროცესში. მასწავლებელმა დავალებები იმგვარად უნდა დაგეგმოს, რომ პორტფოლიოში სწავლისას მიღწეული პროგრესი აისახოს. ეს ნიმუშები შემდეგ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მშობლისა და მასწავლებლის შეხვედრაზე და ასევე უზრუნველყოს მოსწავლე გამოხმაურებით.

თუ მასწავლებლისთვის პორტფოლიო მოსწავლეთა შეფასების ძირითადი ინსტრუმენტია, მოსწავლეები ჩართულნი უნდა იქნენ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. მაგალითად, განსაზღვრონ, რა უნდა შევიდეს მასში და როგორ უნდა შეფასდეს. ამით მასწავლებელი გააცნობს მათ საკუთარი ზრდის შეფასების სხვადასხვა ვარიანტს, რაც თვითრეგულირების უნარ–ჩვევის განვითარების კიდევ ერთი გზაა. შესაძლოა, ამან მოსწავლეებს სწორი თვითშეფასების ჩამოყალიბებისკენ უბიძგოს. პორტფოლიოს აქტიურად იყენებენ ქართველი მასწავლებლები. დაწყებითი კლასის ერთ-ერთი მასწავლებელი ინტერვიუში აღნიშნავს, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობამ პორტფოლიოში ასახული სწავლის პროგრესი საკუთარი სიტყვებით, მაგრამ ობიექტურად აღწერა.

მართალია, ტრადიციული ტესტები და შეფასების ალტერნატიული ფორმები მნიშვნელოვანია, მაგრამ შეფასების სისტემა ამით არ ამოიწურება – მას მიეკუთვნება გადაწყვეტილებებიც ნიშნების დაწერის შესახებ. მომდევნო სტატიაში ვისაუბრებთ ისეთ მნიშვნელოვან და პრობლემურ საკითხზე, როგორიცაა ქულებით აკადემიური მოსწარების შეფასება და შესაბამისი ფორმების შექმნა.

საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, ყველას აქვს განათლების უფლება. ამ უფლების სხვადასხვაგვარი შეზღუდვა – გაუმართავი კანონმდებლობა, ფსიქოლოგიური წნეხი, ფიზიკური ბარიერები – კანონის დარღვევაა.

ფერადკანიანი გოგონა კლასში არაერთხელ გამხდარა ბულინგის მსხვერპლი კანის ფერის გამო და ამ მიზეზით სკოლა რამდენჯერმე შეუცვლია. სამწუხაროა, რომ მასწავლებელსაც არ დაუჭერია მისთვის მხარი, როდესაც დიდსულოვნად ცდილობდა დამნაშავე მოსწავლის გამართლებას.

დღის ცენტრ „მზის შვილებს“ ოფისის შეცვლა მოუხდა, რადგან მომიჯნავე ოთახებში დასაქმებული მოქალაქეების თქმით, „ამ (შშმ) ბავშვების შემყურეებს შრომის უნარი უქვეითდებათ“.

კვლავაც დადუღებულია „თავისუფალი პედაგოგიკის ცენტრისა“ და მის მიმდებარე ეზოს (აღმაშენებლის 181) შორის დამაკავშირებელი კარიც, რომელიც კორპუსის „შეწუხებულმა“ მაცხოვრებლებმა შშმ მოსწავლეთა მშობლებს გადაუკეტეს. ეს ეზო უმოკლესი გზა იყო სკოლაში მოსახვედრად და პარკირების მოსახერხებელი ადგილი ეტლით მოსარგებლე მოსწავლეთა მეურვეებისთვის. სხვა მხრიდან სკოლას ცენტრალური გზა ესაზღვრება და იქ პარკირება აკრძალულია.

გარემო არაადაპტირებულია, საზოგადოება არაა შშმ პირებთან ურთიერთობისთვის მზად არც ფსიქოლოგიურად, და არც შესაბამისი განათლებითაა აღჭურვილი. ქუჩაში, ტელევიზიაში, პრესაში და, რაღა თქმა უნდა, სკოლაშიც ყოველდღიურად ვხვდებით სხვადასხვა დიაგნოზის დისკრიმინაციულ კონტექსტში გამოყენების ფაქტებს. ინტერნეტშიც წააწყდებით არაერთ სტატიას, სადაც შესაძლოა მხოლოდ ერთი ან ორი უზუსტობა შეგხვდეთ. ეს საკმარისია ხოლმე საიმისოდ, რომ გაჩნდეს ახალი მითები, დამკვიდრდეს არასწორი ტერმინები, გამყარდეს სტიგმა, სტერეოტიპები და ა. შ.

თანასწორობისა და მეტი განათლებისკენ გადადგმული პირველი ნაბიჯი ალბათ სწორი ტერმინების გამოყენებაა.

„აუტისტი“, „აუტიზმის სინდრომის მქონე“, „აუტიზმით დაავადებული“ არასწორი ფორმებია. მათ ნაცვლად „აუტიზმის მქონე“ უნდა გამოვიყენოთ, რადგან აუტიზმი დაავადება კი არა, მდგომარეობაა.

„ზანგი“ კი არა, „ფერადკანიანი“. „ზანგი“ (ლათ. Niger) მონათმფლობელურ წარსულთან ასოცირდება, შესაბამისად – დისკრიმინაციასთან ან ადამიანთა სხვადასხვა უფლებრივ ჯგუფებად დაყოფასთან.

„დაუნი“ კი არა, „დაუნის სინდრომის მქონე“ მოსწავლე. ბრიტანელმა ექიმმა ჯონ დაუნმა 1866 წელს პირველად აღწერა გენეტიკური ცვლილება, რომელსაც მოგვიანებით დაუნის სინდრომი უწოდეს.

„ინვალიდი“ კი არა, „ეტლით მოსარგებლე“. მსოფლიო თანხმდება, რომ „ინვალიდი“, რომელიც „გამოუსადეგარს“, „უვარგისს“ ნიშნავს, დისკრიმინაციული ტერმინია.

და ასე უსასრულოდ.

საქართველოში ინკლუზიური განათლების დანერგვისთანავე სკოლებში მანკიერი შემთხვევები გამოიკვეთა: განსაკუთრებული საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებს მასწავლებლები და თანაკლასელები „ინკლუზივებს“ უწოდებენ. მაშ, სადღაა თანასწორობა, თუ განსაკუთრებულ სახელს, „ტიტულს“ მივაკერებთ ბავშვს, რომელიც ცდილობს, სოციუმის სრულფასოვანი წევრი გახდეს?!.

რა ვუყოთ განათლების მიღების კონსტიტუციურ უფლებას, რომელსაც ხშირად არასრულფასოვნად ან დაგვიანებით იყენებენ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე (სსსმ) ქართველი მოსწავლეები? სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეთა მასწავლებლებთან შრომითი ხელშეკრულება ყოველი წლის დასაწყისში (იანვარში) ახლდება. თუმცა, ხშირად გართულებული ბიუროკრატიის გამო, პროცესი იწელება და სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის სწავლა ორი კვირის დაგვიანებით იწყება ხოლმე. შესაძლოა ეს უკავშირდებოდეს სახელფასო ბიუჯეტის დაზოგვას სპეცპედაგოგების ხარჯზე, რითაც სსსმ მოსწავლეები ზარალდებიან.

ასეთივე პრობლემებს აწყდებიან პირველკლასელი სსსმ ბავშვების მშობლები სასწავლო წლის დასაწყისში (სექტემბერში), როდესაც ზაფხულში, გაფრთხილების მიუხედავად, სსსმ მოსწავლეს სპეცპედაგოგი სწავლის დაწყების პირველივე დღეს არ ხვდება კლასში და მის ძებნას დირექცია მხოლოდ სექტემბერში იწყებს. ამის გამო ისინი სკოლაში სიარულს რამდენიმე კვირის დაგვიანებით იწყებენ.

ფაქტია, რომ ხშირად მშობლებს უწევთ გაკვეთილებზე დასწრება და/ან სპეცმასწავლებლების „გაკონტროლება“, მიხმარება. საშუალოდ სპეციალური საჭიროების მქონე ხუთ მოსწავლეზე ერთი სპეცპედაგოგი მოდის. ახერხებენ კი ისინი ხუთივესთან თანაბრად მუშაობას და მათთვის სათანადო ხელშეწყობას საგაკვეთილო პროცესში? როგორია მათი და სხვა პედაგოგების კვალიფიკაცია და არიან თუ არა ჯეროვნად გადამზადებული ამ კუთხით? რა როლი აქვს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს რეფორმის ხარისხის კონტროლის კუთხით?

ვფიქრობ, ამ საკითხებზე ბევრი უნდა ვისაუბროთ, ვიმსჯელოთ, გადავხედოთ სხვა ქვეყნების გამოცდილებას, რომ სკოლის კარი მართლაც ყველასთვის ღია იყოს.