ნობელის მშვიდობის პრიზის მფლობელის, დესმონდ მპილო ტიუტუს ფრაზა – „არ აუწიოთ ხმას, გააძლიერეთ არგუმენტები“ – სწავლებისა და აზროვნების, ზეპირი თუ წერითი კომუნიკაციის ყველა დონისთვის გამოსადეგი ინსტრუქციაა. თუ ვიცით, რომ ხმა არგუმენტის მხოლოდ და მხოლოდ პათეტიკური ელემენტია, ცხადია, იოლია იმის წარმოდგენა, რომ პათეტიკური ლოგიკურს ვერ გადაწონის, მიუხედავად იმისა, რომ არისტოტელემ ეს უკანასკნელი ბოლო ადგილზე დააყენა. აკი კვინტილიანეც კარგად თქმის ხელოვნებას ანიჭებს უპირატესობას და ეს დღემდე პოლიტიკური დისკურსისა თუ რეკლამის ამოსავალიც გამხდარა. ზოგჯერ აშკარად პათეტიკური სჯაბნის ლოგიკურს იმიტომ, რომ ეთიკურიც მიჭნეხილია. თუმცა ვიდრე ქართულ (და არამხოლოდ) საზოგადოებრივ სისუსტეებს მავანი კვინტილიანეს, არისტოტელეს ან სოკრატეს მიაწერდეს, სჯობს, კარგად გავერკვეთ არგუმენტაციის ფენომენში და საჯარო ზეპირი თუ წერითი კომუნიკაციის ხელოვნება თითქმის 2500 წლის შემდეგ მაინც იმ სიმაღლემდე ავიყვანოთ, როგორც ამას ძველი ბერძნები გვირჩევდნენ.

ჯერ კიდევ ანტიკური კულტურის დაცემამდე ძვ. წ.-ის მეხუთე საუკუნეში  ათენში დემოკრატიული სისტემის ჩამოყალიბებამ და სასამართლო კულტურამ განაპირობა საჯარო გამოსვლისა და დამარწმუნებელი ტექსტების ფლობის ხელოვნების საჭიროება.  ეფექტური სიტყვის სიტემაში მოყვანის მეთოდოლოგიის შემუშავების ფარგლებში წარმოიშვა რიტორიკა (ბრეტონი, 2011, 13). არგუმენტაციის შესახებ პირველი სახელმძღვანელოც კაცობრიობის ისტორიაში ძვ. წ. 450-440 წლებში სირაკუსელი ბერძნების კორაქსისა და მისი მოწაფის, ტისიას მიერ დაწერილა. არისტოტელეს ისინი თავის შრომებში გამოუყენებია და მათი სახელებიც ასე შემოგვრჩა. დარწმუნება რიტორიკის საგნად სწორედ კორაქსის გამოუყვია პირველად  (მეიერი, 1999, 21).  მასვე შეუმუშავებია ტექნიკათა ერთობლიობა, რომელიც ტრიბუნალის წინაშე მაქსიმალურად ეფექტური არგუმენტაციის საშუალებას იძლევა და გაურჩევია დამარწმუნებელი დისკურსის ორგანიზების საფეხურები, როგორიცაა: 1. აუდიტორიის ყურადღების მიპყრობა; 2. თეზისის წარდგენა მსმენლის წინაშე; 3. მსჯელობა – არგუმენტები  თეზისის დასაცავად; 4. დისკურსის დასრულება დასკვნით (ბრეტონი, 2011). როგორც ცნობილია, იმავე საუკუნეებში სოფისტებიც ბევრს საუბრობდნენ მეცნიერებაზე და, მკვლევართა შეფასებით, დიდი როლი ითამაშეს გრამატიკის, მჭევრმეტყველების, ზუსტი მეცნიერებების ზოგადი პრინციპების ორგანიზებასა და, ზოგადად, კრიტიკული აზროვნების განვითარებაში“ (ჟან ჟაკ რობრიე 1993), მაგრამ მალე სოფისტებს მთავარ მიზნად  ნებისმიერი  საშუალებით მსმენლის გადაბირება, დარწმუნება დაუსახავთ და ჭეშმარიტებისთვის მხოლოდ პირობითი მნიშვნელობა მიუნიჭებიათ. ჭეშმარიტებისადმი ამგვარი მიდგომის გამო მათ პლატონიც დაჰპირისპირებიათ, რადგან მიიჩნევდა, რომ რიტორიკა არ არის ჭეშმარიტების გვერდის ავლით უბრალოდ მსმენელთა დასარწმუნებელი  ტექნიკა, არამედ რიტორიკა ინტელექტუალური იარაღია და იგი ჭეშმარიტების დადგენას ემსახურება (ბრეტონი, 2011).

არგუმენტაციის ფენომენი არისტოტელემ (ძვ. წ. 384-322) თავის შრომებში მეცნიერულ, სისტემურ დონეზე დაამუშავა. იგი ექვსი წლის მანძილზე, ძვ. წ. 329-323 წლებში, წერდა რიტორიკის სახელმძღვანელოს, რომელშიც მნიშვნელოვანი ყურადღება ეთმობა  არგუმენტაციის ძირითად პრინციპებს, ეთოსისა და ტოპოსის საკითხებს, რიტორიკასა და სტილის თემატიკას (ფირცხალავა, 2009; ადეიშვილი, 2015). არისტოტელესთვის დარწმუნება ხელოვნებაა და მიმდინარეობს საკომუნიკაციო პროცესში, რომლის შემადგენლებია: მეტყველი, შეტყობინება და მსმენელი. ეთოსის, პათოსისა და ლოგოსის ელემენტების შესახებ  ჩვენს წინა წერილში უკვე ითქვა (https://mastsavlebeli.ge/?p=10671).  გარდა ამისა, დარწმუნების მიზანი არ არის ჭეშმარიტების დადგენა, თუმცა იგი ეყრდნობა ტოპოსსა და წინამძღვრებს. მიზანია მსჯელობის უნარის მქონე გონებათა მიმხრობა, ის სტრუქტურირებული დისკურსია და ეყრდნობა ენთიმემასა და მაგალითს (ფირცხალავა, 2009; ადეიშვილი, 2015).

მოკლედ, მსჯელობისათვის ნათლის მოფენა, ჭეშმარიტების დადგენა, ნებისმიერი საკითხის დამაჯერებლად განხილვის, აზრების ნათლად, მკაფიოდ წარმოჩენის უნარი, რომელიც საშუალებას იძლევა დასაბუთებულად და დამაჯერებლად დამტკიცდეს სათქმელი – ჩამოყალიბდა ტერმინად „არგუმენტი“ (Arguare, Argmentum), რომელიც უკვე პოზიციად განიხილება. კარგად ჩამოყალიბებული ნებისმიერი პოზიცია სხვათა ყურადღებას, მოსმენასა და პატივისცემას იმსახურებს, რადგან იგი დასაბუთებულია. თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ „არგუმენტი არის არა ცალკე წარმოთქმული რაიმე აზრი, არამედ მსჯელობა, მსჯელობათა მთელი სისტემა სხვა რომელიმე მსჯელობის ჭეშმარიტების დასადგენად. მაშასადამე, ჩვენს უმთავრეს მიზანს მხოლოდ არგუმენტის შედგენა კი არ უნდა წარმოადგენდეს, არამედ უშუალოდ პროცესი (ფირცხალავა, 2009), როცა ხდება ჩვენი სათქმელის განვითარება, მსჯელობა, განსჯა, თუ როგორ მივედით ჩვენ ამ პოზიციამდე, თუ რა არის ჩვენი მთავარი სათქმელი, ანუ არგუმენტაცია“.

როგორ გავაძლიეროთ არგუმენტები?

ამისთვის არაერთი მეთოდი არსებობს, რომლებიც, ძველი საუკუნეებიდან მოყოლებული, დღესაც აქტუალურია და მათზე საუბარს უმთავრესად იწყებენ სოკრატედან, რომელიც კითხვების დასმით ცდილობდა მოწაფეებისგან არგუმენტირებული პასუხების მიღებას და ამ პასუხებით ისინი გარკვეულ დასკვნამდე მიჰყავდა.  „მე არავის არაფერს ვასწავლი, რადგან თავადაც არაფერი ვიცი, უბრალოდ, კითხვებს ვუსვამ“, – აცხადებდა იგი. კითხვა-პასუხის მეთოდი დღესაც გამოიყენება, განსაკუთრებით იქ, სადაც ჭეშმარიტების დადგენაა საჭირო – იქნება ეს დაკითხვა სასამართლო პროცესებზე თუ ჯვარედინი დაკითხვა დებატებში. ეს მეთოდი დღესაც მისაღებია სკოლებსა თუ სასწავლო დაწესებულებებში, როდესაც გარკვეულ საკითხზე აზრის ჩამოსაყალიბებლად კვლევაა საჭირო. როცა არ გვინდა ჩვენი აზრი მოვახვიოთ სხვას, არამედ გვინდა მოსწავლეებმა თავად მიაგნონ ჭეშმარიტებას. როგორც პლატონი ამბობდა, „სწორი კითხვებით უსწავლელ ბავშვსაც  გამოვაყვანინებთ გეომეტრიულ ამოცანას“ (ფირცხალავა, იქვე).

მეორე, არისტოტელესეულ მეთოდად დიალოგს განიხილავენ,  2500 წლის წინათ პლატონის მსგავსად, არისტოტელეც დიალოგის ფორმით წერდა, დიალოგით ასწავლიდა მოსწავლეებს სეირნობის დროს. ადამიანის ურთიერთობის მნიშვნელოვანი ფორმა – დიალოგი, იმ მიზნით შეიქმნა, რომ ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებების არსებობის შემთხვევაში, იოლად მოეძებნათ სიმართლის მიღწევის საუკეთესო გზები. დიალოგი ათენის საზოგადოებისათვის ურთიერთობის საუკეთესო ფორმა გახდა. ხელი შეუწყო პირველი დემოკრატიის განვითარებას. მთავრობა, პოლიტიკური და საზოგადოებრივი საკითხების გადაჭრისას, ხელმძღვანელობდა დიალოგის გზით მიღწეული შედეგებით. საქართველოში დიალოგის მაგალითად ე.წ. ,,ხევისბერის ინსტიტუტს განიხილავენ“. ხევისბერი საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვან საკითხებს თემის წინაშე წარადგენდა, იმართებოდა დიალოგი და ამის შემდეგ იღებდნენ გადაწყვეტილებას. დიალოგის როლსა და მნიშვნელობას უსვამენ ხაზს დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსები საქართველოს ისტორიაში სხვადასხვა წინააღმდეგობის დაძლევისას. ამერიკაში რევოლუციის წინა პერიოდში არსებობდა ,,ქალაქის შეკრებების“ ტრადიცია, სადაც იხილავდნენ პრობლემებს, მართავდნენ დიალოგს ალტერნატიულ საკითხებზე და იღებდნენ გადაწყვეტილებას.

დღესდღეობით სკოლებსა და უნივერსიტეტებში სემინარული მუშაობისას, მოსწავლეებში კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარების, თანამშრომლობითი, სწორი გადაწყვეტილების მიღების, პრობლემების გადაჭრის უნარ-ჩვევების განვითარებას  ხელს უწყობს დიალოგი, რომელიც არის თანამშრომლობა, მისი მიზანია  შეთანხმება; დიალოგის დროს ერთი მხარე უსმენს მეორეს, რათა გაიგოს და აღმოაჩინოს განსხვავებული პოზიციებს შორის; დიალოგი გამოავლენს მცდარ შეხედულებებს; დიალოგისას მისაღებია პოზიციის შეცვლა; იგი იძლევა მეტ შესაძლებლობას, იპოვო საუკეთესო გადაწყვეტილება, ვიდრე დაეთანხმო რომელიმე მხარის პოზიციას; ავითარებს მოვლენებისადმი შემოქმედებით, ობიექტურ, მრავალმხრივ დამოკიდებულებას; ლოგიკური მსჯელობა და ლოგიკური კავშირები დიალოგის დროს დარწმუნებაში ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს. დიალოგი მოითხოვს ადამიანებისა და მათი იდეების პატივისცემას, განსხვავებით დებატებისაგან, რომლის მიზანია რომელიმე მონაწილე მხარის გამარჯვება. წერითი კომუნიკაციისას, რომანტიკოსებისა თუ ეგზისტენციალისტების შემოქმედების გარდა, დიალოგი დღესაც მხატვრული თუ პუბლიცისტური სტილის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფორმად რჩება.

გარდა სოკრატული და დიალოგის მეთოდისა, განიხილავენ დარწმუნების, ზემოქმედების, „საკუთარი თავის“, ეფექტის მოხდენის მეთოდებს, თუმცა ესენი, უმთავრესად, ზეპირი კომუნიკაციისას გამოიყენება, ლოგიკას არ ემყარება და გულისხმობს სხვადასხვა ფსიქოლოგიურ თუ ემოციურ ზემოქმედებას, მსმენლისა თუ მკითხველის გავლენის ქვეშ მოქცევას, აქცენტი კი კეთდება ინტონაციაზე, ჟესტიკულაციასა და მიმიკაზე.  საგულისხმოა, რომ არისტოტელე არგუმენტაციულად განიხილავს მხოლოდ ზეპირ დისკურსს, სადაც ვერბალური რესურსები სტრუქტურირებული ფორმით არის ორგანიზებული და, რომელსაც მკვეთრად გამოხატული არგუმენტაციული დანიშნულება –მსმენელის დარწმუნება აქვს. არგუმენტაციის ზოგი მკვლევარი კი სტრუქტურირებულ დისკურსს და, ასევე, ფიქრის ფრაგმენტულ გამოსახულებას არგუმენტაციულად მიიჩნევს.   საშუალებები კი, რომლებითაც დარწმუნება შეიძლება, არაერთია და გამოყენებისას ჩვენი მხრიდან სიზუსტესა და გონივრულ დამოკიდებულებას ითხოვს.

გამოყენებული რესურსები:

1. არისტოტელე – რიტორიკა – თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა 1981წ
2. ფირცხალავა, ნ., არგუმენტის შექმნის გზები და სტრატეგიები, თბ., 2009;
3. ადეიშვილი, ქ., არგუმენტაცია პოლიტიკურ დისკურსში (შეპირისპირებითი ანალიზი. ფრანგული და ქართული ენების მასალაზე). PhD thesis, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი,
4. Breton, P. L’argumentation dans la communication . Paris : La Découverte, 1996. 39
5. Meyer, M. H i s t o i r e d e   r h é t o r i q u e  d e s  g r e c s à n o s  j o u r s . Paris : Librairie Générale Française, 1999.
6. https://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00—off-0civil2–00-1—-0-10-0—0—0direct-10—4——-0-1l–10-ka-50—20-about—00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-00&cl=CL2.10&d=HASH85ea149f8b2cedb44d6542&gt=1

მრავალნი ეძიებენ პასუხს შეკითხვაზე, თუ რა მიზეზებმა განაპირობეს ზოგიერთი ქვეყნის განათლების სისტემის სწრაფი  წინსვლა და შედეგების გაუმჯობესება და ამ მიზეზებს შორის ნაკლებად განიხილებოდა მაღალი ხარისხის სახელმძღვანელოების წვლილი. წარმატებული ქვეყნების   გამოცდილების შესწავლამ (Why textbooks count. A Policy Paper. Tim Oates. November 2014) წარმოაჩინა, თუ რამდენადაა დაკავშირებული კარგი სწავლება და მაღალი აკადემიური სტანდარტები მაღალი ხარისხის სახელმძღვანელოებით სკოლების მომარაგებასა და მათ ინტენსიურ გამოყენებასთან.

2011 წლის გამოკითხვის შედეგად TIMSS ფარგლებში გაირკვა, თუ რომელ ქვეყანაში როგორ იყენებენ სახელმძღვანელოებს – როგორც სწავლების საფუძველს თუ როგორც დამხმარე რესურსს სწავლებისთვის:

მათემატიკა

(Mullis et al 2012)

ამ მონაცემებს შორის თვალშისაცემია ფინეთსა და სინგაპურში სახელმძღვანელოს, როგორც სწავლების საფუძვლის, გამოყენების მაღალი მაჩვენებელი და კონკრეტული საგნებისა და მასალების, აგრეთვე ელექტრონული მასალების, როგორც დამხმარე რესურსის გამოყენების მაღალი მაჩვენებლები.

საზოგადოდ სახელმძღვანელოები შეიძლება სამ სახეობად დაიყოს: პირველი სახეობაა ე.წ. „ტრადიციული“ სახელმძღვანელო, ხშირად მარტივი და თვალისმომჭრელი, რომელიც შესანიშნავად წარმოაჩენს სპეციფიკურ საგნობრივ ცნებებსა და შინაარსს, თუმცა არ მოიცავს სწავლის სპეციფიკურ  მოდელს ან მასალის წარმოდგენის სტრუქტურას.

სახელმძღვანელოთა მეორე სახეობაში თვალშისაცემია სწავლის სპეციფიკური მოდელი – მაგალითად, მიმოხილვის ტიპის აქტივობები, რომელთა საშუალებით გაირკვევა რამდენად მზად არიან მოსწავლეები ახალი საკითხის ათვისებისთვის, ან ერთ სასწავლო ცნებაზე ფოკუსირებული შინაარსობრივი და შეფასებისთვის თუ გამეორებისთვის განკუთვნილი ბლოკები, ან  ცოდნის გაფართოება/გაღრმავებისთვის საჭირო სავარჯიშოები.

სახელმძღვანელოთა მესამე სახეობა მეტისმეტად ინსტრუმენტულია – ძირითადად მოიცავს  საგამოცდო ინსტრუქციების ტიპის ტექსტებს, დასტრუქტურებულია საგამოცდო ტესტების სტრუქტურის შესაბამისად და გადატვირთულია გამოცდის ტიპის შეფასების საშუალებებით.

მაგალითად, საერთაშორისო შეფასებებში მოსწავლეთა შედეგების მიხედვით წარმატებული ქვეყნების მათემატიკის სახელმძღვანელოების ერთი თავის აგებულება ასეთია:

ჰონკონგი – ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის მათემატიკის სახელმძღვანელო

შემადგენელი ელემენტები

• წინარე ცოდნა და უნარჩვევები
• მიმოხილვის ტიპის აქტივობა, რომლის საშუალებით გაირკვევა – რამდენად მზად არის მოსწავლე ახალი საკითხის ათვისებისთვის
• წრეწირის განტოლების სხვადასხვა სახეები
• წრეწირის თვისებები განტოლებების მიხედვით
• წრეწირის განტოლებები სხვადასხვა მოცემულობის შემთხვევაში
• წრეწირისა და წრფის თანაკვეთა
• ამოცანების ამოხსნა წრეწირის განტოლებებთან დაკავშირებით
• საკითხის ათვისების შემოწმება: 6 მათემატიკური ამოცანა, 1 დავალება შესრულების გაწაფულობაზე, 1 მათემატიკური ამოცანა საყოფაცხოვრებო კონტექსტით

ძირითადი დამახასიათებელი ნიშნები

• მოსწავლეთა მზაობის საფუძვლიანად შეფასება ყოველი საკითხის/თემის დასაწყისშივე
• უაღრესად ცხადი და გასაგები განსაზღვრებები ცნებებისა თუ სხვა კონსტრუქტებისთვის
• საკითხის კარგად დამუშავება გამოყენებების საშუალებით
• საკითხის ძირითადი შემადგენელი კომპონენტების გააზრების შემოწმება
• სპირალური კურიკულარული მოდელი

სინგაპური – ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის მათემატიკის სახელმძღვანელო

შემადგენელი ელემენტები

• თავის მიმოხილვა – გამოწვევის დანიშნულების მქონე ინფორმაცია ახალი ცნებებისა და იდეების შესახებ
• სწავლის სავარაუდო შედეგები
• დიაგრამების გამოყენება (ახსნა-განმარტებანი)
• ძირითადი იდეები – ცნებები/კონსტრუქტები – შენიშვნები მინდვრებზე – ფოკუსი ცნებებზე
• დამუშავებული მაგალითები
• იცოდით ეს? საინტერესო ფაქტები
• კალკულატორის გამოყენების ინსტრუქციები
• სავარჯიშოები
• აქტივობა შესვენებისთვის/პაუზისთვის მეცადინეობაში
• საწერი დავალება მოსწავლის ჟურნალისთვის (ყოვედღიური ჩანაწერებისთვის)
• შეჯამება – რეზიუმე და მიმოხილვა
• გამეორების გვერდი
• მთავარი ცნებების გააზრების ათწუთიანი შემოწმება
• ცოდნის გამამდიდრებელი/გამაღრმავებელი ინფორმაცია და სავარჯიშოები

ძირითადი დამახასიათებელი ნიშნები

• უაღრესად ცხადი და გასაგები განსაზღვრებები ცნებებისა თუ სხვა კონსტრუქტებისთვის
• ცნებებისა თუ სხვა კონსტრუქტების მუდმივად განმტკიცება
• საკითხის კარგად დამუშავება განვრცობილი გამოყენებების საშუალებით
• მოსწავლის რეფლექსია ჟურნალისთვის განკუთვნილი დავალების საშუალებით
• ძირითადი იდეების ათვისების შემოწმება
• გამოყენებებისა და გააზრების განვრცობა ცოდნის გამამდიდრებელი/გამაღრმავებელი კომპონენტების საშუალებით
• კალკულატორის სტრუქტურირებული გამოყენება
• დამუშავებული მაგალითები ცნებებისა თუ მოქმედებების თვალსაჩინოდ და გასაგებად წარმოჩენისთვის

 მიუხედავად იმისა, რომ სინგაპურის სახელმძღვანელოები მაქსიმალურად სტრუქტურირებულია და თითოეული კომპონენტის მასალა უკიდურესად დახვეწილია, მაინც დატოვებულია საკმარისი სივრცე მასწავლებლის პროფესიონალიზმის წარმოჩენისთვის: ზოგიერთი მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს წაიკითხონ ტექსტები იქვე, გაკვეთილზე და ჯგუფური დისკუსია გამართონ ცნებების შესახებ; ზოგი მასწავლებელი ინდივიდუალურ საკითხავად აძლევს იგივე ტექსტს სახლში დავალებად და მხოლოდ მომდევნო გაკვეთილზე წარმართავს დისკუსიას მოსწავლეთა შორის; სხვები კი შეფასებაზე ამახვილებენ მოსწავლეთა ყურადღებას და ტექსტს უფრო მეტად იყენებენ გაკვეთილის დასტრუქტურებისთვის, ვიდრე  მოსწავლეებისთვის ინსტრუქციების მისაცემად.

შანხაიში გაზიარებულია და განმტკიცებულია ჰონკონგისა და სინგაპურის გამოცდილება – სახელმძღვანელოები ფაქიზადაა დაკავშირებული პედაგოგიკასთან, მოიცავს გამოწვევის შემცველ შეკითხვებს, რაც განაპირობებს მოსწავლეთა ჩაბმულობას სწავლის პროცესში; აქცენტი დასმულია მათემატიკური ცნებისა და მიმართებების ღრმა გააზრებაზე, მათემატიკურ მოქმედებებში გაწაფულობასა და ამოცანების ამოხსნაში დახელოვნებაზე.

სწავლების დიფერენცირებაში მოიაზრება ის, რომ ყველა ბავშვს შეუძლია გააზრება, თუმცა მათემატიკური იდეების დამუშავება სხვადასხვა გზებით ხდება, რათა წააქეზონ მოსწავლეები ინდივიდუალური მუშაობისკენ; მართლზომიერად შერჩეული მაგალითებისა და ამოცანების საშუალებით სახელმძღვანელო განსაზღვრავს სასწავლო საკითხებისა და აქტივობების თანმიმდევრობასაც, მზარდი სირთულის სავარჯიშოების შესრულებასაც და უწყვეტ განმავითარებელ შეფასებასაც.

ამგვარი მიდგომის ფასეულობაა ისაა, რომ:

• გაკვეთილის მომზადების სირთულე შემცირებულია. მასწავლებლებს შესაძლებლობა აქვთ, რომ ყურადღება გაამახვილონ უფრო გაკვეთილის დახვეწაზე, ვიდრე დიფერენცირებული მასალების შეთხზვაზე განსხვავებული თავისებურებების მქონე მოსწავლეთა ჯგუფებისთვის;
• ტექსტები ხელს უწყობს ეფექტურ კონცეპტუალურ წინსვლას საგნობრივ შინაარსში, ცხადად ასახავს სტანდარტის იდეებს და დასახავს საერთო მოლოდინებს სწავლის შედეგების მიმართ – რომ უკლებლივ ყველა მოსწავლე გაიაზრებს შესასწავლ სპეციფიკურ ცნებებსა და მოქმედებებს.

სახელმძღვანელოებმა უნდა მისცენ ცოდნის მაქსიმუმი მოსწავლეებს მასწავლებლის საშუალებით – ესაა საზოგადოების მოთხოვნა, თუმცა საზოგადოება არაერთგვაროვანია და განსხვავებულ ინტერესთა ჯგუფებს სხვადასხვა მოთხოვნები აქვთ სახელმძღვანელოების მიმართ. ამიტომ საინტერესოა, მაინც რა ნიშნებით უნდა გამოირჩეოდეს თანამედროვე სახელმძღვანელო ისე, რომ მან დააკმაყოფილოს საზოგადოების მოთხოვნილებები?

არსებობს არანაკლებ  ინტერესთა ხუთი ჯგუფი, კერძოდ, მათემატიკური განათლების შემთხვევაში:

1. მოსწავლეები
2. მშობლები
3. მასწავლებლები
4. განათლების სამინისტროს მუშაკები
5. სახელმძღვანელოს გამომცემლები

პირველი სამი ჯგუფის წარმომადგენლები ამ პროდუქტის მომხმარებლები არიან, ამიტომ უპირველეს ყოვლისა, მათი ინტერესებია გასათვალისწინებელი, ხოლო მათ შორის – ცხადია, მოსწავლეებისა.

მშობელთა კომენტარებს თუ დავეყრდნობით, ის მოსწავლეები, ვინც გაიგო სასწავლო მასალა და მასწავლებლის ინსტრუქციები, საერთოდ არ არიან მიდრეკილი, რომ სახლში ილაპარაკონ მათემატიკაზე ან მშობლებიც ჩართონ საშინაო დავალების შესრულებაში.

ის მოსწავლეები კი, ვინც ვერ გაიგო საშინაო დავალება, სრულიად სხვანაირად იქცევიან სახლში. მათთვის დამახასიათებელი ქცევაა ისტერია, ბრაზი, ამბოხება, დეპრესია და საგანში მეცადინეობის უგულებელყოფა. მათ მხოლოდ ის თუ იციან (ისიც იშვიათ შემთხვევებში), თუ „რა სურს მასწავლებელს“.

კერძოდ, მათემატიკის სწავლისადმი დამოკიდებულებას და ამ საგანში მოსწავლის წარმატებას განსაკუთრებულად განსაზღვრავს ორი სპეციფიკური მომენტი: პირველი ისაა, რომ მათემატიკის სწავლის საწყის ეტაპზე რაიმე საკითხის ვერ გააზრებით შექმნილი სიცარიელე არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დარჩეს „ამოუვსებელი“, რადგან სიცარიელეზე ვერაფერს დააშენებ, ამიტომ სიცარიელე მისი იგნორირების შემთხვევაში არათუ შენარჩუნდება, არამედ კიდე სხვა სიცარიელეების წარმოქმნასაც უწყობს ხელს, ხარვეზები გროვდება, ცოდნის “კედელი“ სულ უფრო და უფრო ფუტურო ხდება და აუცილებლად ჩამოიქცევა.

მეორე, მოსწავლეები ასაკის მიხედვით არიან კლასში გაერთიანებული და არა შესაძლებლობებისა თუ მზაობის მიხედვით, არადა ადრეულ ასაკში მოსწავლეთა ეს ორივე მახასიათებელი ძალიან ცვალებადია როგორც ბავშვიდან ბავშვამდე, ასევე ერთი ასაკიდან მეორემდე; ანუ, სხვანაირად, ერთ კლასში დაჯგუფებულ მოსწავლეთა საბაზო ცოდნა, განვითარების ტემპი და მასშტაბი საკმაოდ განსხვავებულია და არათანაბრად იცვლება მათი ასაკის მატების კვალობაზე. შესაბამისად, მოსწავლეთა ინდივიდუალური თავისებურებების (საჭიროებების, მზაობის დონის, ინტერესების, სასწავლო პროფილის) გათვალისწინების გარეშე გარდაუვალია შეფერხებები და „სიცარიელეები“ სასწავლო მასალის ერთ ტემპში, თანაბარი პორციებით მიწოდების შემთხვევაში.

მაშასადამე, დიფერენცირებული სწავლება კონსტრუქტივიზმის ელემენტების საფუძველზე და უწყვეტი განმავითარებელი შეფასება სრულიად აუცილებელი მიდგომაა მათემატიკის სწავლებაში პირველი კლასიდანვე, რომლის განხორციელების საშუალებასაც უნდა იძლეოდეს სახელმძღვანელო. ასეთ სახელმძღვანელოში მოსწავლის წიგნში წარმოდგენილია სამოტივაციო დანიშნულებისა და შინაარსის მასალა (მაგალითად, უჩვეულო, პარადოქსული ფაქტები, რომლებიც გაკვირვებას იწვევს; სახალისო თამაშები და თავსატეხი სავარჯიშოები; ცოცხალი და კონკრეტული, მოსწავლის საყოფაცხოვრებო გამოცდილების ამსახველი მაგალითები, ცნობისმოყვარეობის გამღვივებელი და ინტერესის აღმძვრელი ნახატები, სქემები, ფოტოები და სხვა თვალსაჩინო მასალა). მოსწავლის წიგნში გაკვეთილის/პარაგრაფის სტრუქტურაში გამოკვეთილია  სწავლის სამოტივაციო კომპონენტები: სწავლის მიზნები და სასურველი შედეგები, ახალი მასალის წარდგენამდე წინმსწრები შემამზადებელი აქტივობები, ათვისებული მასალის შეჯამებაზე და მიღებულ გამოცდილებასთან დაკავშირებით რეფლექსიაზე ორიენტირებული დავალებები, განმავითარებელი შეფასების (მათ შორის, მოსწავლის თვითშეფასების) ხელშემწყობი დავალებები.

მასწავლებლის წიგნში წარმოდგენილია მოსწავლეთა ტიპური შეცდომები ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით, „ხარაჩოების“ მიწოდების (სკაფოლდინგის) საშუალებები და ხერხები მოსწავლეთა ცოდნაში ხარვეზების აღმოფხვრისთვის; ყოველი ახალი სასწავლო საკითხისთვის განსაზღვრულია მოცემული საკითხის სწავლისთვის საჭირო წინარე ცოდნა და უნარჩვევები, მათი დიაგნოსტიკისთვის შესაფერისი აქტივობები. მასწავლებლის წიგნში მოცემულია, აგრეთვე, აქტივობები და სავარჯიშოები განსხვავებული საჭიროებების მქონე (მზაობის, ინტერესების ან/და სასწავლო პროფილის მიხედვით)  მოსწავლეებისთვის, რომლებიც სწავლების კონსტრუქტივისტული მეთოდის გამოყენებას უწყობს ხელს და მასწავლებელს დიფერენცირებული სწავლების საშუალებას აძლევს.

„მზე ადამიანს ცხოვრებაში მხოლოდ ერთხელ უნათებს

ეს არის ბავშვობა და ყრმობა.

თუ ადამიანი მოახერხებს და გათბება მის სხივებში,

მისი სული არასოდეს გაცივდება და ყველაფერი

კარგი რაც მის სულშია გაღვივდება,

გაიფურჩქნება და ნაყოფს გამოიღებს“.

ფრიდრიხ გებელი – გერმანელი დრამატურგი

ვფიქრობ, მზე მოზარდი ადამიანის ცხოვრებაში არის მშობელი. 

ბავშვს, მისი ზრდა-განვითარების ნებისმიერ საფეხურზე სჭირდება მშობლისგან მხარდაჭერა, მხარდაჭერა „აქ და ამჟამად“. ბავშვებს არ შეუძლიათ დიდხანს ელოდონ მშობლებს, როდის „მოიცლიან“ ისინი მათთვის; აღმზრდელებს, როდის „ისწავლიან“ ისინი აღზრდას. ბავშვებისათვის ყოველი დღე ძალიან მნიშვნელოვანია, ისინი ხომ მუდმივი ზრდის და განვითარების რეჟიმში იმყოფებიან და ზოგჯერ შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ შვილმა გაუსწრო მშობელს განვითარებაში. აღმზრდელისათვის სრულიად აუცილებელია, ნებისმიერ რთულ სიტუაციაში შეძლოს მოიქცეს, ისე როგორც ზრდასრული ადამიანი. მან უნდა შეძლოს მონაწილეობა მიიღოს ბავშვის ცხოვრებაში, შეასრულოს ყველა ის ფუნქცია, რასაც მას მშობლის როლში ყოფნა ავალდებულებს.

რა ხდება მაშინ როდესაც ბავშვი „მოულოდნელად“ იცვლება, როდესაც მშობელი ამას საერთოდ არ ელის, ყოველ შემთხვევაში ჯერ ადრეა, მისი შვილი ხომ ჯერ სრულიად პატარა ბავშვია?

მაშინ შესაძლებელია, „ბავშვმა“ კრიტიკის ქარცეცხლში გაატაროს მშობლის ნებისმიერი რჩევა, გადაწყვეტილება და ეს შეეხება ყველა შესაძლო თემას, რაც ოჯახში წამოიჭრება.

• ამას არ შევჭამ, შენ არც კი იცი, რომ ეს არ მიყვარს;
• ამას არ ჩავიცვამ, რადგან უკვე გავიზარდე და ჩემი გემოვნება მაქვს, შენ ეს ჯერ არ შეგიმჩნევია?
• ამას არ ვისწავლი, რადგან არ მომწონს ეგ საგანი;
• არ წავალ სტუმრად შენს მეგობრებთან, რადგან საერთოდ არ მაინტერესებს ის თემები, რაზეც ისინი გაუთავებლად საუბრობენ;
• და საერთოდ, ამის შემდეგ მე თავად გადავწყვეტ რა ვჭამო, რა ჩავიცვა, რა ვისწავლო, ვისთან ვიარო სტუმრად….
• ყველამ თავი დამანებეთ, მე თვითონ მივხედავ ჩემს ცხოვრებას, თქვენ ნუ ჩაერევით.
• ჰო, მართლა..სულ დამავიწყდა, ჩემს ოთახში დაუკაკუნებლად აღარ შემოხვიდეთ.

მშობლებო ნაცნობი სიტუაციაა?

თქვენი შვილი გაიზარდა ანუ, როგორც თქვენ ამბობთ, გარდატეხის ასაკი დაეწყო.

სპეციალისტები ამ დროს პუბერტეტზე საუბრობენ და აღნიშნავენ, რომ ეს არის ძალიან დიდი, დრამატული მოვლენა ბავშვის ცხოვრებაში.

ე.წ. გარდატეხის ასაკის დასაწყისი სრულიად ინდივიდუალურია. დღეს უკვე აღნიშნავენ, რომ ათი წლის ასაკიდან შესაძლებელია პირველი „სიმპტომები“-ს გაჩენა (განსაკუთრებით გოგონებში). ამ რთული ასაკის დასასრული, ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, შესაძლებელია თვრამეტ წლამდეც კი გაგრძელდეს. მარტივად და გასაგებად რომ ვთქვათ, ეს არის პერიოდი, როდესაც ბავშვობა სრულდება და ზრდასრულობა იწყება.

გარდატეხის ასაკზე საუბრისას ემოციურ და სოციალურ სიმწიფესთან ერთად არ შეიძლება არ ვახსენოთ სქესობრივი მომწიფება. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ამ პერიოდში ხდება ბავშვის ჩამოყალიბება, როგორც ფიზიკურად ასევე, ფსიქო-ემოციურად და სოციალურად, რაც ამ შემთხვევაში ჩვენთვის უფრო საინტერესოა.

დაკვირვებულმა მშობლებმა, მასწავლებლებმა, აღმზრდელებმა კარგად უწყიან, რომ ამ პერიოდში მოზარდი საკუთარი თავისადმი განსაკუთრებული კრიტიკული დამოკიდებულებით გამოირჩევა. მას არაფერი არ მოსწონს, მათ შორის ყველაზე მეტად საკუთარი ფიზიკური სხეული, გარეგნობა. (აღსანიშნავია, რომ კრიტიკულობა მოზარდებში იზრდება, გარშემო მყოფი სოციუმის მიმართაც).  მიაჩნია, რომ არასრულფასოვანია და სრულებით არ გავს სხვებს.

თინეიჯერებს თავში ათასი გაურკვეველი, დამაბნეველი, ხშირად დესტრუქციული აზრი უტრიალებთ. ზოგ შემთხვევაში ისინი დროში და სივრცეში დეზორიენტაციასაც განიცდიან, იწყება ღირებულებების გადაფასება, გუნება-განწყობილების ცვალებადობა, გაღიზიანება, აგრესია. ნიშანდობლივია, რომ მოზარდებს თავად ძალიან უჭირთ ამ მდგომარეობის ახსნა, აღწერა, გარკვევა, თუ რა ხდება მათ თავს.

პარალელურად, თინეიჯერებს ურთიერთგამომრიცხავი, განსხვავებული განცდები იპყრობთ. შესაძლებელია ეგონოთ, რომ ყოვლისშემძლეები არიან და თავზეხელაღებული ქცევები განახორციელონ.

ნებისმიერ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია მოზარდებმა იცოდნენ, რომ მათი მშობლები და აღმზრდელებიც ყოფილან მსგავს სიტუაციაში და რომ ეს „ასაკი“ და შესაბამისი „სირთულეები“ მათაც გაიარეს და სწორედ ამიტომ, ძალიან კარგად ესმით მისი ფსიქოემოციური განცდები. ამ დროს დიდი ტაქტია საჭირო, რომ არ დავაფრთხოთ ბავშვი, რომელიც საკუთარი, „უნიკალური“ შეგრძნებების და განცდების ტყვეობაშია, მან არ უნდა იფიქროს, რომ უფროსები პატივს არ სცემენ მის „ერთადერთ და განუმეორებელ“ პერსონას, მთელი მისი შეგრძნებებით, განცდებით. მოზარდები უნდა დარწმუნდნენ, რომ მათ პრობლემებს უფროსები სრული სერიოზულობით ეკიდებიან და მზად არიან შესაძლებლობის ფარგლებში დახმარების ხელი გაუწოდონ ბავშვს.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ წერილში აქცენტი მოზარდების ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე მინდოდა გამეკეთებინა, მაინც მომიწევს ამ ასაკისათვის დამახასიათებელ ფიზიკურ მომწიფებაზე ორიოდ სიტყვის თქმა. მით უფრო, რომ ეს მოვლენები მნიშვნელოვან წილად განაპირობებენ თინეიჯერების ემოციურ განვითარებას.

სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ გოგონებში ეს ასაკი ერთი-ორი წლით ადრე იწყება, ვიდრე ბიჭებში. გოგონები იწყებენ საკუთარ თავში ცნობილი ფიზიკური ცვლილებების შემჩნევას.  ეს მათში აძლიერებს ცნობისმოყვარეობას. მიუხედავად იმისა რომ მიიჩნევა ბიჭებში მომწიფების ასაკის გაცილებით ნაკლები დრამატიზმით ხასიათდება (მკვლევრების ნაწილი ამას იმით ხსნის, რომ ბიჭები ამ დროისათვის უფრო დიდი ასაკის არიან), მაინც ორივე სქესის ბავშვების მშობლებს უჩნდებათ მრავალი კითხვა:

როდის, რა და როგორ აუხსნან შვილს ამ ცვლილებებზე?

ვფიქრობ, მშობლები მზად უნდა იყვნენ ბავშვის შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად ჯერ კიდევ მანამ, სანამ დადგება გარდატეხის ასაკისათვის დამახასიათებელი ყველაზე რთული პერიოდი. მოგეხსენებათ, რომ ბავშვები ძალიან ცნობისმოყვარეები არიან და ეს მშობელმა სათავისოდ უნდა გამოიყენოს, რადგან შემდეგ, როდესაც მოზარდი საკუთარ თავში და პრობლემებში ჩაკეტვას დაიწყებს, ძალიან გართულდება მასთან გულახდილად, გულწრფელად საუბარი. ბავშვს გაუჩნდება დიდი და პატარა „საიდუმლოებები“, რომლებსაც უფროსებს, როგორც წესი აღარ უმხელენ. ამ სამყაროში შესაძლებელია მრავალი არასწორი, დამახინჯებული „ცოდნა“ და ასაკით ოდნავ უფროსი, საკითხის „კარგად მცოდნე“ მეგობრის „რჩევა-დარიგება“ გაჩნდეს.

მშობლის მოვალეობაა ბავშვებს სწორი, მართებული ინფორმაცია მიაწოდონ, ან ის მაინც შეძლონ, რომ მიუთითონ სად და ვისთან შეიძლება დაუმახინჯებელი, ადეკვატური ინფორმაციის მოპოვება.

ყურადღებიანი, ბრძენი მშობლები, რომლებმაც მოახერხეს და ამ რთულ პერიოდშიც კი არ დაკარგეს საკუთრი შვილების ნდობა და სარგებლობენ მათში ავტორიტეტით, ბავშვის ასაკობრივი თავისებურებების ცოდნით აღჭურვილები ყველაზე კარგად მოახერხებენ  დიალოგში შესვლას, საჭირო სიტყვების მონახვას და საჭირო დროსა და საჭირო მომენტში გვერდზე გადგომას, რათა საშუალება მისცენ მოზარდს დაუშვას „შეცდომები“, ისწავლოს საკუთარი გამოცდილების შეძენა, დაგროვება, რათა საბოლოოდ მოახერხოს საკუთარი მართებული ღირებულებების სისტემის ჩამოყალიბება.

ძალიან ძნელია გაიზომოს ემოციური და სოციალური სიმწიფის ხარისხი, ეს მშობლებისთვის განსაკუთრებით რთულია. მათ შესაძლოა საკუთარ შფოთვასა და შიშში (რამე არ გამომრჩეს, რამე არ გამომეპაროს, თორემ შემდეგ შეიძლება ძალიან გვიან იყოს და ხომ დავიღუპებით?) გამო ვერ განსაზღვრონ, როდის იწყება და როდის სრულდება ეს ეგრეთწოდებული გარდატეხის ასაკი. მშობლების მეორე კატეგორია: უშფოთველები (მე არაფერი გამომეპარება, მე ყველაფერს ვაკონტროლებ), ვფიქრობ მათაც იგივე საფრთხე ემუქრებათ  შვილებთან მიმართებაში.

სპეციალისტების დაკვირვებით  მშვიდი, გაწონასწორებული და შესაბამისი ცოდნით შეიარაღებული მშობლები და აღმზრდელები, როგორც წესი ზუსტად გრძნობენ, რა ხდება მოზარის თავს და ცდილობენ სწორედ იმ ხარისხის ინტერვენცია განახორციელონ, რასაც სიტუაცია და მოზარდის ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა საჭიროებს.

ემოციური სიმწიფე, ვფიქრობ არის ის, როდესაც ადამიანი მზად არის მიიღოს საკუთარი თავი ისეთი როგორიც არის. აიღოს გარკვეული სოციალური და მორალური პასუხისმგებლობები. გათავისუფლდეს მშობლების და აღმზრდელების მეურვეობისაგან.

ივლისის შუაში, ერთ-ერთ ჩვეულებრივ დილას,  ა პუნქტიდან ბ პუნქტისკენ მივიჩქაროდი და ვფიქრობდი იმაზე, რამდენი  მქონდა მოსასწრები იმ კონკრეტულ დილას, მივხვდი, რომ აღარანაირი მნიშვნელობა არ აქვს წელიწადის დროებს. ყველა დღე ერთმანეთს გავს. რუტინა, რუტინა, რუტინა.

ბავშვობაში ყველაფერი სხვანაირად არის. ხან თოვლს ელოდები, ხან არდადეგებს, ხან თოვლის ბაბუას, ხან დაბადების დღეს, ჩვეულებრივ დღეებშიც შეიძლება რამე საინტერესო თავგადასავალი გადაგხდეს თავს, ეზოში სხვა კატა გამოჩნდეს ან ახალი მეზობელი გაგიჩნდეს.

ბავშვობაში ყველაზე მაგარი თავგადასავლები ზაფხულში ხდებოდა. მთებში ჩაბუდებულ სოფელში მივდიოდით ხოლმე და ათასი გასართობი მქონდა. კარვის აშენება, ხეზე სახლის მოწყობა, მდინარეზე საბანაოდ წასვლა, კენკრის ბუჩქებზე ნადირობა, ცხოველებზე დაკვირვება, საღამოობით კოცონის ანთება, ძველ სკივრებში ქექვა და ნაპოვნ ნივთებზე ამბების გამოგონება…

ბავშვობაში დაბრუნება შეუძლებელია, მაგრამ შესაძლებელია ბავშვებთან ერთად ვაკეთოთ ის, რაც ნამდვილად ვიცით, რომ გაახარებთ. ჩვენი ბავშვობის სიყვარულებს თუ გავიხსენებთ და რესურსების დაზოგვის პრინციპს გამოვიყენებთ, მეორადი ნივთებით და მინიმალური ხელსაწყოებით მშვენიერი რამეების გაკეთება შეგვიძლია.

1. კარავი შეგიძლიათ გააკეთოთ ძველი, გამოუსადეგარი ნაჭრებისგან, კარკასი კი ხის თხელი ფიცრებისგან, ტოტებისგან ან მავთულებისგან შექმნათ.

2. საქანელა ყველაზე მარტივად საბურავებისგან ან თოკისგან და ხის ნარჩენებისგან, ან სულაც ძველი სკამისგან შეგიძლიათ გააკეთოთ. მრავალფეროვნებისთვის შეგიძლიათ ორივე მეთოდი ცადოთ, მეტი მიმზიდველობისთვის კი ფერადად შეღებოთ/

3. ჩიტის სახლი ბევრი რამისგან შეგიძლიათ გააკეთოთ: რძის ბოთლები, კვერცხის ჩასადები ყუთები, ძველი ფინჯნები, საკვების ქილები, ლეგოს ელემენტები, პლასტიკის ბოთლები. საკვებად კი ჩიტებს განსაკუთრებული არაფერი სჭირდებათ, პურის ნამცეცებზე და მარცვლეულზეც სიხარულით მოფრინდებიან.

4.გემები ნაოსნობისთვის – სულ მარტივად, კვერცხის ჩასადებებისგან შეგიძლიათ გააკეთოთ და წყლის საღებავებით გააფერადოთ. მეზღვაურები კი ქაღალდებისგან ან ხის ტოტებისგან დაამზადოთ.

                                                
5. მარტივი ბარიერები ეზოში თამაში რომ უფრო სახალისო გახდეს.

6. გემი, ყველაზე მოტივირებული და ხელმარჯვე მშობლებისთვის.

არ დაგავიწყდეთ, რომ ამ ყველაფერს აზრი მაშინ აქვს, თუ მათ კეთებაში ბავშვები არიან ჩართულები და თუნდაც უმნიშვნელო სამუშაოს შესრულებაში მცირეოდენ დახმარებას გიწევენ.

თუ ჩხირკედელაობა გაგიტაცებთ, ათასი სხვა რამეც შეგიძლიათ გააკეთოთ: მაგალითად საცოცი კედელი, მინი ბოსტანი, იმიტირებული ზოოპარკი, სილის ყუთი ან ჯადოსნური ლაბირინთი.

რამდენიმე კვირის წინ ორი პატარა გოგონას, საბავშვო ბაღის ორი აღსაზრდელის, მშობლების საინტერესო დიალოგის მოწმე გავხდი.

„იცი, ჩემმა ნინიმ უკვე წერაც იცის, კითხვაც და ასამდე თვლაც“, – თავმომწონედ განუცხადა მეგობარს 6 წლის ნინის დედამ, რომელსაც სექტემბერში სკოლაში შეჰყავს შვილი და დარწმუნებულია, რომ გოგონას სწავლა აღარ გაუჭირდება.

„მართლა? შენ ასწავლე?!“ – გაოცება ვერ დამალა პატარა თამუნას დედამ და, ცოტა არ იყოს, დაირცხვინა, რადგან მისმა გოგონამ არც წერა იცოდა, არც კითხვა, თვლით კი მხოლოდ ათამდე ითვლიდა, თუმცა სექტემბერში ისიც მიდიოდა სკოლაში.

ნინის დედამ უპასუხა, რომ მისმა შვილმა ეს ყველაფერი საბავშვო ბაღში ისწავლა. თამუნას დედას უკმაყოფილების გრძნობა დაეუფლა იმ საბავშვო ბაღის მიმართ, სადაც თავად დაჰყავდა შვილი და გულისტკივილით შენიშნა, რომ იქ ბავშვები თამაშის მეტს არაფერს აკეთებდნენ.

ნუთუ მართლა ასეთი მნიშვნელოვანია, ბავშვმა სკოლაში მისვლამდე იცოდეს წერა-კითხვა და ასამდე თვლა? ნუთუ მართლა საამაყოდ აქვთ საქმე იმ საბავშვო ბაღების თანამშრომლებს, სადაც ამას ასწავლიან და იმსახურებენ თუ არა საყვედურს ის საბავშვო ბაღები, სადაც პატარებს მხოლოდ ათამაშებენ?

მაინც რას უნდა აძლევდეს საბავშვო ბაღი ბავშვს?

უკანასკნელ წლებში საბავშვო ბაღიდან სკოლაში მისული ბავშვების უმრავლესობა კითხვაზე: „რას აკეთებდი ბაღში“? – დაუფიქრებლად პასუხობს: „ვსწავლობდი: წერას, კითხვას, თვლას…“ მეორე კითხვაზე: „თუ იცი, რა უნდა გააკეთო სკოლაში?“ – კი დაბნეულები იჩეჩავენ მხრებს და პასუხის გაცემა უჭირთ.

ფსიქოლოგიურ მეცნიერებაში დიდი ხანია დადგენილია, რომ სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის ქცევის წამყვანი ფორმა თამაშია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ პერიოდში ის სწორედ თამაშის პროცესში ვითარდება. სკოლამდელ ასაკში თამაშის სწავლით ჩანაცვლებამ მომავალში შესაძლოა არაერთი პრობლემა წარმოშვას. უმჯობესია, ხსენებულ პერიოდში იმ უნარების განვითარებაზე ვიზრუნოთ, რომლებიც პატარას სკოლაში სწავლის დროს გამოადგება. ასეთი უნარი კი არც ისე ცოტაა:

◦ საგნების შედარების, მათ შორის მსგავსება-განსხვავების დანახვის უნარი;

◦ ცალკეული ნიშნების (ფერის, ფორმის, ზომის) მიხედვით ფიგურების დაჯგუფების უნარი;

◦ 5-6 მარტივი შთაბეჭდილების დამახსოვრებისა და აღდგენის უნარი;

◦ ელემენტარული მათემატიკური ცნებების: დიდი, პატარა, ტოლი, გაზრდა, შემცირება, გათანაბრება, – ადეკვატური გამოყენების უნარი;

◦ სივრცესა და დროში ორიენტაციის უნარი; სიტყვების: ზევით, ქვევით, მარჯვნივ, მარცხნივ, გუშინ, დღეს, ხვალ, – სწორად, აზრიანად, კონტექსტის შესაბამისად გამოყენების უნარი;

◦ მარტივი ინსტრუქციების შესაბამისად მოქმედების უნარი;

◦ მოსმენის უნარი;

◦ თანატოლებსა და უფროსებთან ურთიერთობის უნარი.

აღნიშნული უნარები სკოლამდელ პერიოდში თამაშის პროცესში უნდა ვითარდებოდეს, ვინაიდან თამაში ამ ასაკის ბავშვის უსაყვარლესი საქმიანობაა. თამაშის დროს ის ბევრ ისეთ რამეს აკეთებს, რასაც სხვა შემთხვევაში არ გააკეთებდა. ბავშვი ძალზე სერიოზულად ეკიდება დაკისრებულ როლს, ისე ზედმიწევნით იცავს თამაშის წესებს, რომ ხშირად ვერც კი იცნობთ. მაგალითად, ცელქი და მოუსვენარი გიო, რომელსაც წუთითაც ვერ აჩერებდნენ, ათი წუთის განმავლობაში გაუნძრევლად იდგა, რადგან სწორედ ამას მოითხოვდა მისგან გუშაგის როლი, რომელიც თამაშის დროს დააკისრეს.

თუ თამაშს, ბავშვის საყვარელ საქმიანობას, სწავლით ჩავანაცვლებთ, შესაძლოა, ჩვენდა უნებურად სწავლის მიმართ ბავშვის უარყოფითი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას შევუწყოთ ხელი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სკოლამდელი ასაკის პატარას მხოლოდ რამდენიმე მარტივი შთაბეჭდილების დამახსოვრება შეუძლია, ვინაიდან მისი მეხსიერება მეტს ვერ იტევს. თუ მისთვის ზომაზე მეტი ინფორმაციის მიწოდებას ვეცდებით, თანაც – მეცადინეობის ფორმით, დიდია ალბათობა, ბავშვის შფოთვის დონემ აიწიოს და მან სკოლაში სწავლის სურვილი დაკარგოს.

წერა-კითხვისა და ანგარიშის წინასწარ, სკოლაში მისვლამდე სწავლება კიდევ ერთი საფრთხის წინაშე გვაყენებს – შესაძლოა, წერა-კითხვის მცოდნე ბავშვმა აღარ მოისურვოს იმ გაკვეთილზე ყოფნა, სადაც მისი თანაკლასელები ცალკეულ ასოებს სწავლობენ და მარცვლებიც კითხვაც კი უჭრთ.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, კარგი იქნება, თუ სკოლისთვის მომზადების პროცესში თავს შევიკავებთ წერა-კითხვისა და ანგარიშის სწავლებისგან, არ დავტვირთავთ ბავშვის გონებას ზედმეტი ინფორმაციით, ნაცვლად ამისა, ვიზრუნებთ იმ უნარ-ჩვევების განვითარებაზე, რომლებიც მას სკოლაში სწავლის დროს გამოადგება და მის აკადემიურ წარმატებას შეუწყობს ხელს.

ცოტა ხნის წინ ნიქოზში, საზღვრისპირა სოფელში მოვხვდი. ნიქოზი ერთ-ერთი იმ სოფელთაგანია, რომელიც 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს დაიბომბა. შემდეგ ადამიანებმა საცხოვრებლები  დატოვეს და  მშვიდობიან ადგილებს შეაფარეს თავი. როდესაც მდგომარეობა ოდნავ დაწყნარდა,  მოსახლეობის ნაწილი საკუთარ სახლებში დაბრუნდა, ზოგიერთმა თავი შეიკავა დაბრუნებისგან. სოფელში დარჩნენ მოხუცები, რომელთაც დიდი დარწმუნება დასჭირდათ, სამშვიდობოს  შეეფარებინათ თავი. მოგვიანებით, საზღვართან გამყოფი ზოლი გაივლო, სადაც ახლა რუსი ჯარისკაცები  დგანან და ყოველდღიურად შემოვლას ახორციელებენ.

სოფლის შესასვლელთან, საგუშაგო პუნქტთან პირადობის მოწმობებს დღესაც გვთხოვენ. შემდეგ  რამდენიმე წუთი გვაჩერებენ და სადღაც-სადღაც რეკავენ, ინფორმაციას აზუსტებენ, სოფელში ჩასვლის მიზეზს გვეკითხებიან. შემდეგ ერთი საპატრულო ეკიპაჟი მოგვყვება და იმ სახლამდე გვაცილებს, სადაც სტუმრად მივდივართ. მართალია, დაცულად ვგრძნობთ თავს, მაგრამ არც ისე კომფორტულად.

საუკეთესო კადრების მოსაძებნად ისეთი ადგილი ავარჩიეთ, საიდანაც კარგად ჩანდა ქალაქი ცხინვალი  და მისი წითელსახურავიანი საცხოვრებელი კორპუსები. ცხინვალი  სოფლიდან  თითქმის ხელის გაწვდენაზეა. ჩემი რესპონდენტი იხსენებდა ბავშვობის იმ პერიოდს, როცა  ბაბუას საქონლის ბაზრობაზე დაჰყავდა და ეს ძალიან ხშირად ხდებოდა. ოჯახის კიდევ ერთი წევრი მათვალიერებინებს  ცხინვალში გადაღებულ შავ-თეთრ ფოტოებს, სადაც მისი და მისი მეუღლის ახალგაზრდობაა აღბეჭდილი. ისინი იქ შეხვდნენ ერთმანეთს და დაქორწინდნენ. ღიმილით იხსენებენ სტუდენტობის წლებს ამ ქალაქში, სადაც სულ სხვანაირად  ლაღები და  ბედნიერები იყვნენ. იხსენებენ მეგობრების სახელებს, ნაცნობ ადგილებს, ქუჩებს და ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს ცოტა ხნით იქ გადაცხოვრდნენ.

ფოტოებზე იყო უცხო ქალაქი, რომელიც ჩემს თაობას არ უნახავს და სხვა თაობებისთვისაც ისეთივე შორეული იქნება, როგორც ჩვენთვის წარწერები ძველ, შავ-თეთრ ფოტოებზე: “სოხუმი 1986”, “ბიჭვინთა”, “გაგრა”  და ა.შ., შესაბამისი თარიღებით,  საიდანაც საყვარელი და ახლობელი ადამიანები შემოგვცქერიან. ადგილები კი ჩვენთვის უცხოა და შორეული. გვახსოვს, მხოლოდ ამ ადგილებთან დაკავშირებული ლეგენდები, რომ იქ არის ძალიან კარგი სანაპირო, რომ იქაურ ქვიშაზე მოხარშულ ყავას ყველაზე გემრიელი გემო აქვს დედამიწის ზურგზე და ბევრი ასეთი ამბავი.

ისტორია მოვლენებისა და თარიღების მეცნიერებაა, რომელსაც ან კარგად იმახსოვრებენ,  ან კიდევ უჭირთ სიღრმისეული ანალიზი და უცებ ივიწყებენ. როგორც წესი, ისტორიის მიმართ დიდ ინტერესს არავინ იჩენს. ზოგჯერ კიდევ გვეზარება ისტორიის  უკიდეგანო კატაკომბებში სიარული, ფაქტების გადამოწმება, თარიღებთან კირკიტი. არც ისე ხშირად, თავად აღმოვაჩენთ გაყალბებულ  ამბავს და  თავად ვხვდებით, სად რა შეცდომა დავუშვით, ან სად მოგვატყუეს და სრულიად გაყალბებული რეალობა შემოგვაჩეჩეს ხელში და ეს არც ისე იშვიათად ხდება.

სკოლაში ისტორიის გაკვეთილი, ნამდვილად არ ყოფილა ჩემი საყვარელი გაკვეთილი. მეტიც, ზოგჯერ სრულიად არასაინტერესო საგნად მეჩვენებოდა და მოვალეობის მოხდის მიზნით ვსწავლობდი. მეც, სხვა ბავშვების მსგავსად, ვიზეპირებდი თარიღებს და ამაზე ყველაზე დიდ დროს ვხარჯავდი. მაშინაც მქონდა იმის შეგრძნება, რომ რაღაც არასწორი იყო ასეთ სწავლებაში, თარიღების გაზეპირებაში, მოვლენების ზედაპირულ აღქმაში.

ახლა, როდესაც ამ წლებს ვიხსენებ, ვხვდები, რა გვაკლდა, რომ ამ საგნით ნამდვილად დავინტერესებულიყავით. გვაკლდა ცოტაოდენი თავისუფლება, რომელიც საშუალებას მოგვცემდა თავისუფალი ინტერპრეტაციით გვესწავლა ეს საგანი, გვემსჯელა იმ მოვლენებზე, რომლის მომსწრენიც ვიყავით და არა გვერდიდან, განყენებულად გვემსჯელა ისტორიულ ფაქტებზე.  რა თქმა უნდა, ესეც შეიძლება, თუმცა ყველაზე მეტად საინტერესო და მნიშნელოვანი იმ ეპოქის გააზრება მგონია, რომლის ეპიცენტრში თავად ვართ, როდესაც შეგვიძლია  ჩვენ თვითონ დავარქვათ მოვლენებს თავისი სახელი და ის ისტორიული გარემო აღვიქვათ, რომელიც ჩვენ ირგვლივაა. ალბათ, სწორედ ეს უნდა იყოს ყველანაირი სწავლების მიზანი.

სოფელი გვიან საღამოს დავტოვეთ. გზად  გვხვდებოდა ჭერახდილი და კედლებჩამონგრეული სახლები; სტადიონი, სადაც ყველაფერს მაღალი ბალახი მოსდებოდა; გაუდაბურებული მატარებლის გაჩერება და ლიანდაგი, რომელიც ბუჩქებით გადაბარდნილიყო, რომლის ერთ-ერთი მორიგი გაჩერება, სადღაც ხუთას მეტრში, ქალაქი ცხინვალი იყო.

ორი წლის წინ ქვევრი იუნესკომ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლად აღიარა და დასაცავ მემკვიდრეობათა ნუსხაში შეიტანა, რაც არა მხოლოდ ქვევრის ფენომენის, არამედ, საზოგადოდ, ქართული მეღვინეობისა და მეთუნეობის (მეთუნეობა – თიხის დამუშავების ტრადიცია) მსოფლიო აღიარებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ. არადა, ჯერ კიდევ 15 წლის წინ საქართველოში მექვევრეობა პრაქტიკულად გაქრობის პირას იყო და მთელ ქვეყანაში შემორჩენილი თითო–ოროლა მექვევრეც მხოლოდ შიშველი ენთუზიაზმის ხარჯზე აგრძელებდა საქმიანობას. სწორედ ამ ადამიანების დამსახურებაა, რომ საქართველოში მექვევრეობა და თიხის საღვინედ დამუშავების ტრადიცია ათასწლეულების განმავლობაში არ გაწყვეტილა და იმედია, კიდევ მრავალ საუკუნეს გაუძლებს.

საქართველოში მექვევრეები (დასავლურქართულად – მეჭურეები), ტრადიციულად, ოთხ რეგიონში იყვნენ: კახეთში, სამეგრელოში, გურიასა და იმერეთში. სამეგრელოში, სამწუხაროდ, უკვე დაკარგულია მექვევრეობის ტრადიცია. მეგრულ ოჯახებში ალაგ–ალაგ შემორჩენილი ქვევრების დამღები უტყვი მოწმეები არიან მეთუნეობის დიდი ტრადიციისა, რომელიც დავიწყებას მიეცა.

დღეს საქართველოში მექვევრობის ყველაზე დიდი კერა იმერეთშია. სოფლები შროშა, მაქათუბანი და ტყემლოვანა იმერული მეთუნეობის უძველესი კერებია. სასიხარულოა, რომ ადგილობრივ მექვევრეებს დღეს კლიენტურაც ჰყავთ და მათი უმეტესობა შეგირდებსაც ზრდის.

იმერულ მექვევრეობაზე საუბრისას აუცილებლად უნდა ვახსენოთ მაქათუბნელი მექვევრე ზალიკო ბოჟაძე, რომლის ქვევრები ევროპაშიც გაიტანეს და მათში ახლა უკვე სლოვენიური, იტალიური, ავსტრიული, გერმანული და ფრანგული ღვინები ასხია. ასევე გამორჩეული მექვევრეები არიან ზემო იმერეთში, ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ტყემლოვანაში მცხოვრები კაპანაძეები. იქ მექვევრეობას პრაქტიკულად მთელი სოფელი მისდევს და ყველა ოჯახს თავისი უნიკალური ხელწერა აქვს.

კახეთში მექვევრეობა სოფელ ვარდისუბანში, ყარაულაშვილებშია შემორჩენილი. ყარაულაშვილები ისტორიულად მექვევრეები იყვნენ. დღეს ამ გვარის წარმომადგენელი სამი ოჯახი აგრძელებს წინაპრების ტრადიციას. ვარდისუბანში დამზადებული ქვევრები ზომითა და განიერი ყელით გამოირჩევა. კახეთში ხუმრობენ – ყარაულაშვილებმა ღიპიან ხალხს სცეს პატივიო. ვარდისუბანში დამზადებულ ქვევრებს მთელ კახეთში ნახავთ – როგორც ცალკეულ ოჯახებში, ისე ეკლესია–მონასტრებშიც. მაგალითად, ნეკრესისა და ალავერდის მონასტრების ეზოებში სწორედ ვარდისუბნური დამღების მქონე ქვევრებია აღმოჩენილი.

ბარემ დამღებზეც ვთქვათ ორიოდე სიტყვა. ტრადიციულად, ყველა მექვევრეს თავისი ხელწერა ჰქონდა და ქვევრის ყელთან ყველა ხელოსანი საკუთარ დამღას აკეთებდა. ეს დამღა შესაძლოა ყოფილიყო რაიმე ნახატი – ჯვრის, ვაზის, ყურძნის მტევნის ფორმისა, ორნამენტი ან სულაც მექვევრის სახელი. ამ შემთხვევაში მექვევრე შეგვიძლია შევადაროთ მხატვარს, რომელიც ნამუშევრის დასრულების შემდეგ ტილოზე საკუთარ სახელს აწერს. ქვევრის დამღები ცალკე ისტორიაა და შემდგომში ამაზე უფრო ვრცლად ვისაუბრებთ.

მექვევრეობის კიდევ ერთი კერა გურიაში, სოფელ აცანაშია შემორჩენილი. იყო დრო, როდესაც სოფელი აცანა მთელ გურიასა და აჭარას ამარაგებდა ქვევრებით და, სოფელ ტყემლოვანას მსგავსად, იქაც თითქმის ყველა ოჯახი მეთუნეობას მისდევდა, მაგრამ დღეს ამ საქმით, სამწუხაროდ, ორი ოჯახიღაა დაკავებული.

აცანური ჭურები ლამაზი ფორმითა და გამძლეობით გამოირჩევა. მიუხედავად იმისა, რომ გურიაში ქვევრისთვის საჭირო აყალო მიწა ვერ არის ისეთი ხარისხიანი, როგორიც, მაგალითად, იმერეთში და ეს ღვინის გაჟონვის საფრთხეს ქმნის, გურული მეთუნეების პროფესიონალიზმი ამ ნაკლს ადვილად უმკლავდება – აცანური ქვევრის მყიდველი იშვიათად რჩება გაწბილებული. სასიხარულოა, რომ აცანაში, ისევე როგორც იმერეთში, ბოლო ხანს ბევრი ახალგაზრდა დაინტერესდა ამ საქმით და მეთუნეებს შეგირდად დაუდგა. ეს გვაძლევს იმედს, რომ რამდენიმე წელიწადში გვეყოლებიან ახალგაზრდა მექვევრეები, რომლებიც ამ დარგს უფრო მეტად განავითარებენ.

როგორც კახეთში, ისე გურიასა და იმერეთში დამზადებული ქვევრები, ძველი ქართული ტრადიციისამებრ, საგანგებოდ აშენებულ დიდ ღუმელში გადის გამოწვის რთულ, ხშირად საკმაოდ ხანგრძლივ პროცესს. სწორედ გამოწვის შემდეგ ირკვევა, რომელი ქვევრი ივარგებს და რომელი – არა. როგორც მექვევრეები ამბობენ, ნამზადი ქვევრების დაახლოებით 20% გამოწვის შემდეგ გადასაყრელი ხდება, რადგან წვის პროცესში გაჩენილი დიდი ნახვრეტების ამოვსება შეუძლებელია. ყველა იმერელმა მექვევრემ იცის მე–19 საუკუნეში მცხოვრები ლეგენდარული მექვევრის, ხვიჩა კაპანაძის ამბავი, რომელსაც 40 წლის განმავლობაში არც ერთი ქვევრი არ გაფუჭებია. მისი ნახელავი დღეს ზესტაფონში არაერთ ოჯახშია შემორჩენილი.

გამოწვის შემდეგ, სანამ ქვევრი ჯერ კიდევ თბილია, მექვევრე იღებს ნაჭერშემოხვეულ დიდ ჯოხს, ასველებს ახალადუღებულ ნატურალურ ცვილში და ქვევრს შიგნიდან სანთლავს. ცვილი თიხის ყველა ფორაში ჯდება და სწორედ ის აკავებს ნესტს საუკუნეების მანძილზე. ცვილის ხარისხი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან უხარისხოდ გასანთლული ქვევრი ღვინოსაც აფუჭებს. ზოგი მექვევრე ამ დროს ლოცულობს კიდეც და ჭიქა ღვინითაც ლოცავს ქვევრსაც და იმ ღვინოსაც, რომელსაც შემდგომ მასში ჩაასხამენ.

მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც უკვე ვთქვით, მექვევრეობა საქართველოში უმთავრესად ოთხ კუთხეში იყო გავრცელებული, ქვევრებს ჩვენი ქვეყნის უკლებლივ ყველა კუთხეში ნახავთ, ხევსურეთისა და სვანეთის ჩათვლით. ეს იმაზე მეტყველებს, რაოდენ დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, საზოგადოდ, ღვინოს და, სახელდობრ, ქვევრის ღვინოს ქართველებისთვის. იმ ეპოქაში, როდესაც მთაში ყურძნის ატანა ტექნიკურად ძალიან ძნელი იყო, ხალხი მაინც ახერხებდა ამას და სამ დიდ დღესასწაულზე – აღდგომას, შობას და გიოროგობას – ღვინოს თუშეთის ყველაზე მაღალ სოფლებშიც კი სვამდნენ. ანანურის მონასტრის, ლომისის ხატისა და ლენტეხის მონასტრის უზარმაზარი ქვევრები ამის უტყვი მოწმეები არიან.

ქიმიის რიგით 48-ე საერთაშორისო ოლიმპიადა თბილისში მიმდინარეობს. ოლიმპიადის გახსნის ცერემონიალი რუსთაველის თეატრში შედგა და მას 76 ქვეყნის 300-ზე მეტი წარმომადგენელი დაესწრო.

გახსნის ცერემონიალზე ოლიმპიადის მონაწილეებს სპეციალური სიტყვით მიესალმა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი ალექსანდრე ჯეჯელავა, შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის გენერალური დირექტორი მარინე  ჩიტაშვილი, აგრარული უნივერსიტეტის რექტორი ლაშა გოცირიძე და ოლიმპიადის სამეცნიერო კომიტეტის თავმჯდომარე გაბორ მაგიარფალვი.

• ოლიმპიადის განმავლობაში ძალიან ბევრი მადლობის გადახდა მომიწევს, თუმცა უპირველესად, ჟურნალის მეშვეობით, მადლობა მინდა გადავუხადო საქართველოს მთავრობას, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს საოცრად სწრაფი გადაწყვეტილების მიღებისთვის, ბიუროკრატიის თავიდან არიდებისთვის, რაც ერთადერთი საშუალება იყო იმისა, რომ საქართველოს ოლიმპიადისთვის ემასპინძლა. ასევე, მადლობას ვუხდი საორგანიზაციო კომიტეტს უზარმაზარი სამუშაოს მცირე დროში, პროფესიონალურად წარმართვისათვისა და თავდადებისთვის. მინდა ვთქვა, რომ დღეიდან ერთი კვირის განმავლობაში ჩვენ საუკეთესო დროს გავატარებთ საქართველოში, ვისიამოვნებთ ერთმანეთის ნახვით, ასევე, ქიმიითა და გამოცდებით და ბოლოს, დარწმუნებული ვარ, სინანულით აღვნიშნავთ, თუ რა სწრაფად გავიდა ათი დღე, რომელსაც ვერასოდეს დავივიწყებთ – გახსნის ცერემონიალზე განაცხადა გაბორ მაგიარფალვმა.

გახსნის ცერემონიალზე მისალების გარდა, მონაწილეებმა გაიცნეს ქართული კულტურა – ნახეს ეროვნული ცეკვა და მოუსმინეს მრავალხმიან სიმღერებს. ასევე, თითოეული გუნდი მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან, ფეხზე წამოდგომით მიესალმა ერთმანეთს. ამის პარალელურად, სცენაზე მოწყობილ, სპეციალურ ქვიშის დაფაზე, სხვადასხვა ქვეყნის დროშები ენაცვლებოდა ერთმანეთს.

• აღფრთოვანებულები ვართ გახსნის ცერემონიით, ტრადიციული ცეკვებითა და სიმღერით. საქართველოში პირველად ვართ და ამ ქვეყნისგან ყველაფერ საუკეთესოს ველით – ბუნებას, გართობას, კერძებსა და ადამიანებს, ამბობენ საუდის არაბეთის დელეგაციის წარმომადგენლები.
• აქამდე არასოდეს მოგვისმენია მსგავსი მრავალხმიანი სიმღერა. საოცარი იყო. იმედია, საქართველოში ყოფნის 10 დღე წარმატებით ჩაივლის, საუკეთესო დროს გავატარებთ და იმედია, ჩვენს ქვეყანაშიც მედლით დავბრუნდებით – ამბობს ამერიკის შეერთებული შტატების დელეგაცია.
• 

საზეიმო გახსნის შემდეგ, ოლიმპიადის მონაწილეები საქართველოს აგრარულ უნივერსიტეტში გაემართნენ, სადაც მოინახულეს სპეციალურად მათთვის მომზადებული საგამოცდო აუდიტორიები, დაათვალიერეს უნივერსიტეტი და სასწავლო პროცესი. ასევე, საშუალება ჰქონდათ შეეძინათ ადგილობრივი სუვენირები.

მეორე დღეს, ორშაბათს მოსწავლეების მენტორებმა თითქმის მთელი ღამე გაათენეს საგამოცდო ამოცანების თარგმნაში. ვინაიდან, ამოცანების სტილი და შინაარსი მკაცრად გასაიდუმლოებულია, მენტორებსა და მასწავლებლებს ეკრძალებათ საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენება, ასევე, ისინი ტესტირების დასრულებამდე ვერ შეხვდებიან ერთმანეთს.

დიდი ბრიტანეთის ჯგუფის მთავარი მენტორი ბენ პილგრიმი ამბობს, რომ ამოცანები საკმაოდ რთულია და ყველა მოსწავლე მათ ამოხსნას ვერ შეძლებს: – დიდი იმედი მაქვს, რომ ჩემი გუნდი წარმატებას მიაღწევს, რადგან მთელი ჩემი დრო და ენერგია მათ მომზადებაში ჩავდე. ძალიან მომწონს ამოცანების სტილი და შინაარსი, თუმცა, რა თქმა უნდა, მეტს ვერაფერს გაგიმხელთ.

ავსტრალიის გუნდის მთავარი მენტორი ტიმ კაშმანი ამბობს, რომ ამოცანები წელს ძალიან რთულია და დიდ ცოდნას საჭიროებს. ასევე, მოსწავლეებს მოუწევთ დროის სწორი განაწილება.

• წარმატება ყველას სურს. აქ ყველა იმიტომაა, რომ უკან მედლით დაბრუნდეს. რა საკვირველია, ჩემს გუნდსაც ეს უნდა. მინდა ყველას ვუთხრა, რომ წარუმატებლობის შემთხვევაშიც არ დაყარონ ფარ-ხმალი. გაერთონ, კარგი დრო გაატარონ და გაიცნონ საქართველო – ამბობს კაშმანი.

სამშაბათს, 26 ივლისს მოსწავლეებს პირველი პრაქტიკული ტური ჰქონდათ. საქართველოს აგრარულ უნივერსიტეტში მათთვის ყველაფერი მზად იყო – დანომრილი აუდიტორიები, მაგიდები და მათზე განთავსებული ყველა საჭირო ქიმიური ხელსაწყო. ტურის განმავლობაში აუდიტორიებში მხოლოდ ზედამხედველები იყვნენ და მოსწავლეებთან გარეშე პირებს ყველანაირი კომუნიკაცია ეკრძალებოდათ. შვეიცარიის მთავარი მენტორი, ალაინ ვაუჩერი განსაკუთრებული ნერვიულობით გამოირჩევა სხვა მენტორებისგან. სხვა ლოკაციაზე მყოფი მენტორი მოუთმენლად ელოდა თავისი მოსწავლეების მიერ ტურის დასრულებას:

• ქიმიის საერთაშორისო ოლიმპიადაში შვეიცარიიდან განსაკუთრებით ძლიერი და ნიჭიერი მოსწავლეები მონაწილეობენ. დარწმუნებული ვარ, შევძლებთ მედლის მოპოვებას, რადგან მთელი წინა პერიოდი მეცადინეობასა და მუშაობაში გავატარეთ.

ოლიმპიადის ოფიციალური ნაწილის გარდა, მოსწავლეები, მენტორები და სპეციალური სტუმრები საქართველოს სხვადასხვა ტურისტულ ღირსშესანიშნაობას ათვალიერებენ. ორშაბათს მათ მცხეთა მოინახულეს, შემდეგი ტური კი თელავში ელით.

• ეს ერთ-ერთი ყველაზე ლამაზი ქალაქია, რაც კი ოდესმე მინახავს. ყველაზე მეტად აღფრთოვანებული ვარ ძველი და ახალი არქიტექტურის საოცარი შერწყმით, ქვაფენილიანი ქუჩებით. იმედია, ამ ქალაქში ოდესმე აუცილებლად დავბრუნდები – ამბობს სლოვაკეთის დელეგაციის წარმომადგენელი.
• მჯერა, რამ მცხეთას სული აქვს და გული, რომლითაც ფეთქავს. არასოდეს მინახავს პატარა ქალაქი ამდენი განსხვავებული შენობით, არქიტექტურით, კულტურული და რელიგიური მრავალფეროვნებით სავსე – ამბობს პორტუგალიის დელეგაციის წარმომადგენელი.

ქიმიის საერთაშორისო ოლიმპიადის დასრულებამდე ხუთი დღე რჩება. ხუთი დატვირთული დღე – გამოცდებით, ექსკურსიებით, საღამოებით და დაჯილდოების ცერემონიით.

არანივთიერი ფასეულობა კარგის პრიმიტივზე დაფუძნებული მისაღები უნივერსალიაა, რომელიც ემიჯნება ცუდსა და მიუღებელს. ამდენად, მისი გამოყენება ვერბალური კომუნიკაციის ნებისმიერ სფეროში ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა. ცხადია, ასევეა არგუმენტირების დროს.   არგუმენტებში სწორედ ფასეულობები განსაზღვრავს ამა თუ იმ კონსტრუქციასა თუ პიროვნულ პასუხისმგებლობას.

                 როდის ვიყენებთ ფასეულობებს არგუმენტებში?

მიჩნეულია, რომ ფასეულობას ჩვენს არგუმენტებში ვიყენებთ შეფასების, შედარების,  რაიმეს საზიანოობის დამტკიცების, ამა თუ იმ განაცხადის/წინადადების უპირატესობის დასაბუთების, ასევე რაიმე აზრის ნაკლოვანების არგუმენტირების დროს  (Kellermann, 1990). თითოეულ მათგანს სათითაოდ დავახასიათებთ.

• შეფასების დროს ვამბობთ, რომ X არის კარგი/ცუდი, მართალი/მცდარი, მნიშვნელოვანი/უმნიშვნელო, დამხმარე/საზიანო…

მაგ.:    (1) საჯაროდ დასჯა დაუშვებელია;

                     (2) სიხარბე ამორალურია.

• შედარებისას X უმჯობესია/უკეთესია Y-ზე .

მაგ.:  (3) ბედნიერება ფულზე მნიშვნელოვანია.

(4) ბავშვის ინტერესი გადასწონის მშობლებისას.

(5) დამნაშავის გათავისუფლბა სჯობს უდანაშაულოს დაპატიმრებას.

• რაიმეს საზიანოობის დატკიცებისას X არის ცუდი, საშიში, სარისკო.

მაგ.:    (6) სიგარეტი სარისკოა ჩვენი ჯანმრთელობისთვის.

(7) იარაღის ქონა სახლში საშიშია.

• ამა თუ იმ აზრის/განაცხადის/წინადადების უპირატესობის დასაბუთებისას:

X  არის კარგი/სასარგებლო/გამოსადეგი.

მაგ.:  (8) ჯანმრთელობას მოწევის შეწყვეტა გაგიუმჯობესებთ.

(9) თვითმყოფადობის შენარჩუნებას პიროვნული სიძლიერე განაპირობებს.

მსგავს შემთხვევაში განაცხადი/წინადადება უშვებს ან იწვევს სასარგებლო შედეგებს.

• რაიმე აზრის ნაკლოვანების დასაბუთებისას: ამგვარი აზრები/ქმედებები საშიშია/საზიანოა/სარისკოა/მავნებელია…

მაგ.: (10) ყირიმის ანექსია შელახავს რუსეთის რეპუტაციას დასავლურ სამყაროში.

ამგვარ შემთხვევაში განაცხადი/წინადადება უშვებს ან იწვევს უარყოფით შედეგებს.

როგორ გამოვიყენოთ ფასეულობა არგუმენტებში?

ფასეულობა ჩვენი არგუმენტის უმთავრეს არსად უნდა ვაქციოთ. თუმცა რამდენადაც ფასეულობა, ზოგიერთი თვალსაზრისით, ცვალებად ფენომენად მიიჩნევა, ერთმანეთისგან განარჩევენ ზოგად და კონკრეტულ ფასეულობას. უნივერსალური (ზოგადი) ფასეულობები ნებისმიერი ტიპის აუდიტორიის წინაშე ეფექტურია და ასეთი ტიპის მაგალითებად სამართლიანობა, სათნოება, სიკეთე, სილამაზე…– სახელდება.

მაგ.: (11) ადამიანის სიკვდილით დასჯა გაუმართლებელია.

(12) აბორტი უკიდურესი ბოროტებაა.

         (13) „მშვენიერებას უნდა დარჩეს მემკვიდრეობა, რომ სილამაზემ იფერადოს ვარდის კონებად“ (შექსპ.).

კონკრეტული ფასეულობები მხოლოდ განსაკუთრებულ აუდიტორიას მიემართება. მაგ.:  დაუსრულებელი მკურნალობის შემთხვევაში დიდია ალბათობა, ჩამოყალიბდეს ტუბერკულოზის რეზისტენტული (წამლებისადმი გამძლე) ფორმა და, რაც კიდევ უფრო საშიშია,  ასეთმა ავადმყოფმა ირგვლივ მყოფებიც რეზისტენტული შტამით დაასნებოვნოს.

მაგ. პოლიტიკურ დისკურსში, ფილოსოფიასა, რელიგიასა თუ პედაგოგიკაში  ადრესატის სპეციფიკიდან გამომდინარე, აქცენტი, უმეტეს შემთხვევაში, უნივერსალურ ფასეულობებზე გაკეთდება. ფასეულობა მაქსიმალურად ფართო მასებისთვის გასაგები უნდა იყოს და ამასთანავე, მას დამარწმუნებელი ეფექტი უნდა ჰქონდეს (შაროდო 2005).

მაგ.: აბორტი დაუშვებელია, რადგან იგი ადამიანის სიცოცხლეს სპობს.

ადამიანის სიცოცხლე  ამ შემთხვევაში ბირთვია, საფუძველია, რომელიც  ძირითად ნეგატიურ მოტივს –  მკვლელობას უპირისპირდება. ბირთვის დაკავშირება სიცოცხლის ხელყოფასთან არის იმპლიციტური, არაპირდაპირი, ბუნდოვანი მინიშნება იმისა, რომ ადამიანის მკვლელობა საშინელებაა.

უცხოელი ექსპერტები გვირჩევენ, რომ არგუმენტებზე ვარჯიშისას ვიფიქროთ ფასეულობის შესახებ. მათში ერთ მათგანს მაინც ვიპოვით, უფრო ხშირად კი – რამდენიმეს, რომლებიც ზოგჯერ შეფარულად ჩანან.  ჩვენი პირველი ამოცანა სწორედ ცალკეულ არგუმენტებზე მუშაობა და მათში ღირებულებების აღმოჩენა/დაფიქსირება უნდა გახდეს.

არგუმენტში ფასეულობის მიგნების შემდეგ იგი უნდა დავუკავშიროთ მისი განსაზღვრის კრიტერიუმს, ასევე: მართებულობას (რელევანტურობას), მნიშვნელოვნებასა და  თანმიმდევრულობას. ესენი კი, თავის მხრით,  ეფექტური არგუმენტის შექმნისა და არგუმენტირებული მსჯელობის  საფუძველს წარმოადგენენ.

დასაბუთების ნაწილში წარმოდგენილია სამი არგუმენტი, რომელთაგან პირველი – ნატო  ყველაზე პროგრესული, ეკონომიკური და სამხედრო თვალსაზრისით ძლიერი, ქმედითუნარიანი ალიანსია – კონკრეტული ფასეულობების შემცველი არგუმენტია. ფასეულობათა მარკერებია: პროგრესული, ეკონომიკურად ძლიერი, ქმედითუნარიანი.  შესაბამისად, ბირთვია: განვითარება, ასევე: ეკონომიკური გაძლიერება და ქმედითუნარიანობა. იმპლიციტური აზრია: *თუ  მასში გავწევრიანდებით, განვვითარდებით, ეკონომიკურად გავძლიერდებით, რადგან ნატო ქმედითუნარია და თავისი მოქმედებებით ამაში ხელს შეგვიწყობს. მეორე არგუმენტში – ნატოში გაწევრიანებით ავიცილებთ საფრთხეებს – უნივერსალური ფასეულობებია: ზრუნვა, თანადგომა,  დახმარება, დაცვა, სახელმწიფო.  მესამე არგუმენტში – არ შეგველახება სუვერენტეტი – ამ ყოველივეს ემატება დამოუკიდებლობა. მესამე არგუმენტის ბირთვია სუვერენიტეტი, ხოლო იმპლიციტური აზრია: *ნატო დაგვეხმარება და დაგვიცავს საფრთხეებისგან, როგორიცაა ანექსია და ოკუპაცია, (შეჯამება –)ამდენად, შევქმნით ნორმალურ სახელმწიფოს ნორმალური მმართველობით და ეკონომიკით.

ფასეულობა არგუმენტის გული და, ამავე დროს, სამკაულია, რომლის სიმარტივე თავადაც ღირებულების მქონეა. ამდენად, დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ რა ფასეულობაზე დავაფუძნებთ  ჩვენს არგუმენტებს და როგორ მივაწვდით მათ მსმენელსა თუ მკითხველს.

                   გამოყენებული ლიტერატურა და ელ-რესურსები:

1. ადეიშვილი, ქ., არგუმენტაცია პოლიტიკურ დისკურსში (შეპირისპირებითი ანალიზი. ფრანგული და ქართული ენების მასალაზე). PhD thesis, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი,
2. Kellermann, Kathy, Values in Arguments, Human Communication research, September 1990, Volume 17, Issue 1, Pages 3–18
3. https://www.kkcomcon.com/doc/KValues.pdf