თითოეული გაკვეთილი  მასწავლებლის შემოქმედებითი საქმიანობის ველია,  ხოლო სასწავლო თამაში – ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სტრატეგია. თამაშებით სწავლების  ფორმა ბოლო პერიოდში  ფართოდ გამოიყენება გეოგრაფიის გაკვეთილზე. თამაშების გამოყენება შეიძლება როგორც გაკვეთილის დასაწყისში  ყურადღების გააქტიურებისა და მოტივაციის ასამაღლებლად, ისე გაკვეთილის დასკვნით ეტაპზე  – ნასწავლი მასალის განსამტკიცებლად.

სწავლის ეს სტრატეგია ბევრი ამოცანის გადაჭრაში გვეხმარება. ისინი ავითარებენ  შემეცნებით ინტერესს საგნის მიმართ და შემოქმედებით უნარს, ააქტიურებენ მოსწავლეთა სასწავლო საქმიანობას. ამასთან,  ბევრი სასწავლო თამაში პრობლემური სწავლების ხასიათს ატარებს, რადგან არსებობს საწყისი კითხვა, რომელზეც მოსწავლეებმა პასუხი უნდა გასცენ, ხოლო გადაწყვეტის გზები ნათელი არაა.

ბევრი თამაში  ურთიერთსწავლის საშუალებას იძლევა, რადგან  ჯგუფურ მუშაობას და კონსტრუქციულ საქმიანობას მოითხოვს.  გეოგრაფიული თამაშები მოსწავლეებს, ერთი მხრივ, საშუალებას აძლევს  შეამოწმოს და განამტკიცოს თავისი ცოდნა, ხოლო, მეორე მხრივ –  შეიძინოს ახალი, ღრმად შეისწავლოს  რუკა.

გავეცნოთ რამდენიმე გეოგრაფიულ თამაშს.

გამოიცანი რა არის?

თამაშის არსი ის გახლავთ, რომ  მასწავლებელი ასახელებს რომელიმე ტერიტორიისთვის ან მოვლენისთვის დამახასიათებელ ნიშანს  და მოსწავლემ უნდა გამოიცნოს, რაზეა საუბარი.  მაგ: თემა ჩრდილოეთ ამერიკის შესწავლისას  შესაძლებელია შემდეგი კითხვების გამოყენება:  ა) ამ ტერიტორიას შეცდომით უწოდეს ”მწვანე მიწა”, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. ტერიტორიის დიდი ნაწილი ზეწრულ მყინვარებს უკავია, ხოლო კლიმატური პირობები საკმაოდ მკაცრია. (პასუხი: კ. გრენლანდია).

ბ) ამ ნახევარკუნძულის სახელი ინდიელთა ტომის ენიდან თარგმანში ნიშნავს – ”ჩვენ თქვენი არ გვესმის”. ესპანელმა დამპყრობლებმა ეს ფრაზა მას შემდეგ მოისმინეს, როცა მათ კითხვაზე – ”სად ვართ?”, ინდიელებმა  ამ სიტყვით უპასუხეს. (პასუხი: იუკატანის ნახევარკუნძული).

გ) ამ ნახევარკუნძულის სახელი ”ყვავილების მიწას” ნიშნავს. ასე მას ესპანელმა მკვლევარმა ხუან ხონსე დე ლეონმა უწოდა, როცა ამ ადგილს პირველად ესტუმრა, 1513 წელს. სავარაუდოდ, მან ეს სახელი იმიტომ აირჩია, რომ გაოცებული იყო  ამ ტერიტორიაზე მცენარეთა სხვადასხვა  შეფერილობით. (პასუხი: ფლორიდის ნახევარკუნძული).

დ) ამ კუნძულის სახელწოდება, რომელიც  ჩრდილოეთი ამერიკის ჩრდილო-აღმოსავლეთ  ნაპირებთან მდებარეობს ასე ითარგმნება ”ახალი ნაპოვნი მიწა. (პასუხი: კ. ნიუფაუნდლენდი).

 ე) ამ ყურის შელფზე  ნავთობისა და ბუნებრივი აირის დიდი  მარაგია თავმოყრილი. მას ხშირად ატლანტის ოკეანის დასავლეთით მდებარე  შიდა ზღვასაც უწოდებენ. (პასუხი: მექსიკის ყურე).

სიტყვები სიტყვიდან

მასწავლებელი დაფაზე წერს რომელიმე გეოგრაფიული ობიექტის დასახელებას.  ამ სიტყვის ასოების გამოყენებით მოსწავლეებმა სხვა გეოგრაფიული ობიექტების დასახელებები ისე უნდა შეადგინონ,  რომ არ დაამატონ არც ერთი ასო და ამ სიტყვის  ასოებიც მხოლოდ ერთხელ უნდა იქნეს გამოყენებული.  მაგ: სიტყვა ”ყარაგანდას” ასოებიდან შესაძლებელია შემდეგი სიტყვების დასახელება: განა, ანგარა. სიტყვა  ”მერიდიანიდან” შემდეგი სიტყვები იწარმოება: ინდი, რეინი, მადრიდი და სხვ.

გაშიფრე სიტყვა”

ამ თამაშის გამოყენება კარგია გეოგრაფიული კოორდინატების შესწავლისას. მოსწავლეები შიფრის გამოყენებით წერენ რაიმე სიტყვას, რომელიც სხვამ უნდა გაშიფროს. გამომცნობმა ჯერ უნდა დაადგინოს, რომელი ქალაქები  შეესაბამება  მოცემულ კოორდინატებს და შემდეგ შეადგინონ სიტყვა. მაგ. მოცემული გეოგრაფიული კოორდინატის მიხედვით ჯერ მათი შესაბამისი ქალაქები, ხოლო შემდეგ  გასაშიფრი სიტყვა დგინდება.

ჩ.გ.59⁰ და ა.გ. 11⁰ – ოსლო; ს.გ.13⁰ და დ.გ.76⁰ – ლიმა;  ჩ.გ.52⁰  და ა.გ.105^{0  —} ირკუტსკი; ჩ.გ. 42⁰  და დ.გ.78⁰ – ნიუ-იორკი;  ჩ.გ.46⁰ და დ.გ.75⁰ – ოტავა;  ჩ,გ, 37⁰  და ა.გ.127⁰  –  სეული;  ჩ.გ.38⁰  და ა.გ. 27⁰  – იზმირი.

მოცემულ მაგალითში გასაშიფრი სიტყვაა ”ნილოსი”.

გეოგრაფიული ანბანი

თამაშში ორი გუნდი მონაწილეობს.  პირველი გუნდის კაპიტანი საკუთარი გუნდის წევრებთან შეთანხმებით მეორე გუნდის წევრებს უსვამს გეოგრაფიული შინაარსის 10  შეკითხვას, ხოლო მეორე გუნდის წევრებმა მათ უნდა უპასუხონ, თან ისე, რომ  ყველა კითხვის პასუხი ერთსა და იმავე ასოზე იწყებოდეს. ასოს პირველი გუნდის კაპიტანი  ასახელებს. შემდეგ გუნდები როლებს ცვლიან. მოგებულია ის გუნდი, რომელიც   უფრო მეტ პასუხს გაცემს.  მაგ. ცხრილში მოცემულია კითხვები და  მათზე პასუხები ასო ”პ”-თი უნდა იწყებოდეს.

გეოგრაფიული კონსტრუქტორი

გეოგრაფიული კონსტრუქტორი სამაგიდო თამაშია და  რომელიმე გეოგრაფიული თემის შესახებ ბარათების კრებულის წარმოადგენს. გეოგრაფიული კონსტრუქტორი   ავარჯიშებს არა მარტო მეხსიერებას, არამედ ყურადღებასაც, რადგან მოსწავლემ რაც შეიძლება სწრაფად უნდა იპოვოს საჭირო ბარათი ნაკრებში.  მაგ.  განვიხილოთ გეოგრაფიული კონსტრუქტორი თემა ”აფრიკის ბუნებრივი ზონების” შესახებ. 1 წუთის განმავლობაში მოსწავლემ  ბარათებისგან უნდა ”ააწყოს”  მასწავლებლის მიერ მიცემული ბუნებრივი ზონა.

არსებობს მოძრავი გეოგრაფიული თამაშებიც.

”გრძედი და განედი” .

თამაშის მონაწელეები (მათი რაოდენობა არ უნდა იყოს 4-ზე ნაკლები)  იყოფიან 4 ჯგუფად. პირველი ჯგუფი წარმოადგენს  ”ჩრდილოეთ განედს”, მეორე – ”სამხრეთ განედს”,  მესამე  – ”აღმოსავლეთ გრძედს” და ბოლო, მეოთხე – ”დასავლეთ გრძედს”. მოთამაშები ერთ ხაზზე  დგებიან. წამყვანი რომელიმე გეოგრაფიულ ობიექტს ასახელებს.  მოსწავლეებმა სწრაფად უნდა გაიხსენონ  მისი გეოგრაფიული მდებარეობა და  შესაბამისი განედისა და გრძედის  წარმომადგენელი ჯგუფის წევრები უნდა ჩაიკუზნონ.  მაგ; თუ წამყვანი ასახელებს კუნძულ მადაგასკარს, უნდა ჩიკუზნონ სამხრეთ განედის და აღმოსავლეთ გრძედის ჯგუფის წარმომადგენლები. ვინც შეცდომას დაუშვებს იღებს საჯარიმო ქულას, ხოლო   მეორე შეცდომის შემდეგ თამაშს ტოვებს.

”ზემოთ – ქვემოთ”

 მონაწილეები წამყვანის გარშემო ნახევარწრეს ქმნიან. წამყვანი ასახელებს ფართობის მხრივ დიდ და მცირე სახელმწიფოებს. თუ დასახელებულია დიდი ქვეყანა, მაგ. რუსეთი, ჩინეთი, ბრაზილია და ა.შ., მოსწავლეები  თითის წვერებზე დგებიან და ხელებს მაღლა წევენ, თითქოსდა ამ ქვეყნის ზომას აჩვენებენ. თუ დასახელებულია პატარა  ქვეყანა, ისინი ხელებს დაბლა წევენ. წამყვანი ობიექტის დასახელებასთან ერთად თავადაც ასრულებს მოძრაობას. ამასთან, ეს მოძრაობა შეიძლება სპეციალურად არასწორად შეასრულოს, რომ მოსწავლეები  შეცდომაში შეიყვანოს.  მონაწილე რომელიც შეცდომას დაუშვებს, თამაშს ტოვებს.  თამაში 2-3 წუთი გრძელდება. შემდეგ წამყვანი სხვა გეოგრაფიულ ობიექტებს ასახელებს. მაგ. მთებს, ტბებს, მდინარეებს და ა.შ.

ამრიგად, გეოგრაფიული თამაშების  მთავარი სასწავლო მიზანია მიღებული ცოდნის,  ინფორმაციის  გამოყენების უნარი, რუკის კითხვის უნარების  განმტკიცება, საგნის მამართ ინტერესის გაღვივება, მეტის გაცნობის სურვილი.

ზაფხულის მოსვლასთან ერთად ფიქრები და საზრუნავიც შეიცვალა – სად აღვიდგინოთ ძალები? სად დავასვენოთ ბავშვები? როგორ დავგეგმოთ მათი დღე? და ა. შ. დასვენება, განტვირთვა, სიახლეები ისევე სჭირდებათ მასწავლებლებს, როგორც მოსწავლეებსა და მათ მშობლებს. ხშირ შემთხვევაში სკოლის მასწავლებლები, ამავე დროს, მშობლებიც არიან.

სტატიის წერის დროს ვცდილობ გავექცე რჩევების ნუსხასა და კატეგორიულობას, რადგან, ჩემი აზრით, ეს ერთგვარ უპირატეს მდგომარეობაში მაყენებს. მეც ხომ ვსწავლობ? მეც ვეძებ კარს, ვუვლი ყველა მხრიდან ჩემი შვილების სამყაროს, რომ გასაღები მოვუძებნო. ხსნა დიდ სიყვარულში, მეტ განათლებასა და თავისუფალ დროში მგონია. ამასთან, არსებობს რისკიც, რომ მშობელი ან მასწავლებელი ბევრი ინფორმაციის მოპოვებითა და მიღებით „გადაიწვას“, რადგან მისი გადამუშავება და პრაქტიკაში გატარება არც თუ ისე ადვილია.

ძვირფასო მასწავლებლებო, ერთადერთი, რაც მინდა გთხოვოთ, ესაა: ზაფხულში, კურორტზე, თუ ნახავთ ჰიპერაქტიულ ბავშვს, რომელიც „ცუდად იქცევა“, ხშირად ჭირვეულობს, ტირის, უცნაურად თამაშობს, გამოელაპარაკეთ მშობელს, შეიძლება ის მალე თქვენი მოსწავლე გახდეს. ზოგადად, მშობლებთან მჭიდრო კავშირი და „თანამშრომლობა“, ცნობილია, რომ ძალიან ეფექტურია.

არდადეგების დროს ბავშვების დღის განრიგი რადიკალურად იცვლება. სკოლისა და სხვა კერძო გაკვეთილებით დატვირთული გრაფიკის შემდეგ მოსწავლე უეცრად სრულიად თავისუფალი ხდება. მასწავლებლის როლიც მშობელზე გადმოინაცვლებს, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დასვენებაც აუცილებელია მოზარდის განვითარებისთვის, რადგან გონებას თორმეტივე თვე, შესვენების გარეშე, მუშაობა გაუჭირდება.

კონკრეტულად აუტიზმის მქონე მოზარდებზე რომ ვისაუბროთ, მათ უნარებზე ზუსტადაა მორგებული ინდივიდუალური გაკვეთილები, სადაც ისინი ხშირ შემთხვევაში მაქსიმალურად ავლენენ თავიანთ მონაცემებს. გარემოს შეცვლისას აუტიზმის მქონე მოსწავლეებს დასწავლილი უნარებისა და ცოდნის გამოვლენა უჭირთ, ეფანტებათ გონება, უძნელდებათ სხვებთან ურთიერთობა. ამიტომ მადარდებს ჩემი შვილის ბედი – მას ერთ-ორ წელიწადში სკოლაში სიარული მოუწევს, იქ კი ასეთი გარემო ნაკლებად დახვდება. მას არ უჭირს ერთ ადგილზე გაჩერება ინდივიდუალურ გაკვეთილზე, მასწავლებლისგან მშვენივრად ითვისებს მასალას. მაგრამ ვინ დაუჯდება ასე ცალკე სკოლაში? სკოლის სპეციფიკაც ხომ ძირითადად გამორიცხავს ინდივიდუალურ მიდგომებს და ჯგუფურ მუშაობაზეა გათვლილი, სადაც ძალიან უჭირთ აუტიზმის მქონე მოსწავლებს და მიხმარება სჭირდებათ. თუმცა სწორი მიდგომით, ვფიქრობ ამ პრობლემის დაძლევაც შესაძლებელია. მასწავლებელმა უნდა მოძებნოს სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლის კონკრეტული ნიჭი თუ ინტერესი და მასზე ააგოს ურთიერთობა. ეს პროცესი რთულდება კლასებში, სადაც 20-ზე მეტი მოსწავლე ირიცხება, რადგან მასწავლებლისთვის ყურადღების თანაბრად გადანაწილება ძალიან ძნელია. სსმ მოსწავლეებისათვის კი კლასელებთან ურთიერთობაც ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც განათლების მიღება. ასევე ბევრ რამეს სწავლობს რიგითი მოსწავლეც სსმ მოსწავლესთან მეგობრობით.

ხშირად ვერ ვახერხებ იმ კონფერენციებსა თუ წიგნის წარდგინებებზე დასწრებას, რომლებიც შშმ მოზარდებს ეხებათ, თუმცა რამდენიმე ღონისძიებამ უკვე დამარწმუნა, რომ ამ შეკრებებს ერთი და იგივე ხალხი ესწრება, წრე არ ფართოვდება. იშვითად შემხვედრიან იქ პედაგოგები, რომლებიც, ვფიქრობ, მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენენ მოსწავლეთა განვითარების საქმეში. პრობლემები პრობლემებადვე რჩება, თუმცა, საბედნიეროდ, არსებობს წინ გადადგმული ნაბიჯებიც. მშობელთა გაერთიანებები სამთავრობო სექტორისთვის ანგარიშგასაწევ ძალად იქცნენ და ისინი უკვე მრავალი საჭირო ცვლილების ორგანიზატორები არიან. წრე აუცილებლად უნდა გაფართოვდეს.

მაშინ, როცა ასე მოიმატა ქვეყანაში ძალადობამ და თვითმკვლელობათა რიცხვმა, საქართველოში არ გვაქვს ფსიქოლოგიური უფასო კაბინეტები, რომელსაც შეიძლება სტრესში მყოფმა მოქალაქემ მიმართოს. ფაქტია, რომ შშმ პირთა მშობლები ერთ-ერთი მოწყვლადი ჯგუფია და მას გაძლიერება, თანადგომა, ფსიქოლოგიური დახმარება სჭირდება. ყველა მშობელს აქვს შფოთვა, პასუხისმგებლობის შეგრძნება, მაგრამ შშმ ბავშვების მშობლებს განსაკუთრებულ პირობებში, მუდმივ სტრესში უწევთ ცხოვრება. ისინი ხშირად იკრიბებიან, ამხნევებენ და აძლიერებენ ერთმანეთს, უზიარებენ გამოცდილებას.

სხვადასხვა დაავადებისა თუ მდგომარეობის დაძლევის გზების ძიებასთან და მეცნიერულ კვლევებთან ერთად, ევროპაში ფიქრობენ კონკრეტული ოჯახების გაძლიერებაზე, რადგან დადგინდა, რომ მუდმივი სტრესის გამო ძალზე ხშირია იმ წყვილთა განქორწინების შემთხვევები, ვისაც შშმ ბავშვი ჰყავს. ორი წლის წინ იტალიაში ექიმები შეიკრიბნენ სამოცამდე ქვეყნიდან 21-ე საუკუნის პრობლემაზე – აუტიზმზე სასაუბროდ. კონფერენციის ფარგლებში აუტიზმის მქონე პირებსა და მათ ოჯახის წევრებს რომის პაპი შეხვდა, გაამხნევა და თქვა, რომ აუცილებელია სტიგმისა და იზოლაციის დაძლევა, რაშიც მხარდაჭერა აღუთქვა.

კარგად ვიცი, რომ მასწავლებელთა შრომა ხშირ შემთხვევაში დაუფასებელია და რომ წლის ბოლოს მათი გადაღლილობა პიკს აღწევს. მოსწავლეთა მშობლებისგან მასწავლებლებს სათანადო პატივისცემა ეკუთვნით. ისინი ნამდვილად იმსახურებენ დამსახურებულ შვებულებას, დასვენებას. თუმცა, კარგი იქნება, თუ პასიურ დასვენებას პერიოდულად აქტიური და საგანმანათლებლო ტიპის საღამოები შეცვლის. ჰოდა, ძვირფასო მასწავლებლებო, სანამ აუტიზმის თემაზე ამგვარი, ქართულენოვანი დამხმარე ვიდეო რესურსები გაჩნდება, გთხოვთ, მოცლილობის ჟამს ამით ისარგებლოთ.

ბედნიერ და ნაყოფიერ ზაფხულს გისურვებთ!

ბავშვობიდან ბევრი შეკითხვა მაწუხებდა. როგორ ჩნდებიან ბავშვები, რა მანძილია მიწიდან მთვარემდე, რატომ ვიძინებთ ასე ადრე, რატომ არ მასმევენ ჩაის მინის ჭიქით და რატომ ჰქვია საზამთროს საზამთრო. სხვა შეკითხვებს პასუხი თანდათან გავეცი, აი, საზამთროს საიდუმლო სულ ახლახან ამოვხსენი:

გაიხსენეთ ბავშვობა. ზაფხულია, ივლისის ბოლო, თქვენ ზღვაზე ხართ, ვთქვათ, შავ ზღვაზე (თუმცა, ჩემს ბავშვობაში თბილისის ზღვაც სუფთა იყო და იქაც მშვენივრად ვბანაობდით). თქვენ, ანუ  დედა, ბებია, და, ძმა, უფროსი და უმცროსი ბიძაშვილები, ცხელი სიმინდი – ზღვის მარილით შეზავებული, თბილი და რბილი წყალი, ძმა ცდილობს ცურვა გასწავლოთ, როგორც ყოველთვის, უშედეგოდ, მერე წყლიდან ახალამოსულებს და სიცივისგან აძიგძიგებულებს ხაოიან პირსახოცში გახვევთ დედა. მერე ბავშვები წყალბურთს თამაშობთ ან რამე ეგეთს. უფრო სწორად, ისინი თამაშობენ, თქვენ უყურებთ. მზე ცხვირის წვერს სასიამოვნოდ გწვავს. ხვდები, რომ ქოლგას უნდა შეეფარო. შეგიძლია რამე წაიკითხო კიდეც. მერე ძმა დიდ საზამთროს გამოაგორებს, ჯერ მრგვალად ამოჭრის  – ისეთი ხასხასა სიწითლე ამოანათებს, მერე ზორბა ნაჭრებად დაჭრის, შავკურკიან წითელ ნახევარმთვარეებს ჩამოარიგებს. ისეთი ტკბილი და წვნიანია, რომ ყურებამდე გეტყობა ტკბილი წვენის კვალი – საზამთროს ღიმილი… ხოდა, კიდევ მკითხავთ, საზამთრო რატომ ჰქვია? – იმიტომ რომ ცივ ზამთარში, როცა გარეთ არ გაისვლება და ქარიც შემაშინებლად ღმუის – უნდა იჯდე საბანმოფარებული და იმ დღეებს იხსენებდე.  ეგაა საზამთრო. ახლა უფრო დავაფასე, როცა ბებია მომიკვდა, ჩემი და-ძმა უცხოეთში ცხოვრობს, ბიძაშვილები ყოფითმა პრობლემებმა ისე დაღალა, რომ სულ იშვიათად ვეხმიანებით ერთმანეთს.

მურაბაც ასეთივე რამაა – ზამთარში თბილი და მხიარული ზაფხულის დღეების სახსოვარი.

სოფელში მიდიხართ? სადაც ხილი ტოტებს ამძიმებს და დაკრეფა-დაბინავება სჭირდება? ქალაქში რჩებით? სადაც ფერადი ბაზრიდან ფერად ხილს ეზიდებით, რომ ტკბილზე ტკბილ სიროფში მოხარშოთ და გამჭვირვალე ქილებში ჩაამყუდროვოთ ნებისმიერ ადგილას. სადაც არ უნდა იყოთ, ჩაიზიარეთ ბავშვები მურაბის ხარშვის პროცესში. დამიჯერეთ, ეს დაუვიწყარი შთაბეჭდილება იქნება.

როგორ? გარდა იმისა, რომ უშუალოდ მზადებისას დაიხმარებთ, ხილს გაარეცხინებთ, კურკოვანებს კურკებს გამოაცლით, ყუნწიანებს ყუნწებისგან გაათავისუფლებთ, შეგიძლიათ მათი ფანტაზია თუ ლიტერატურული ინტერესები გააღვიძოთ.

როგორ? ვიგონებთ თამაშს – მურაბა და ლიტერატურა, მოვიფიქრებთ შეკითხვებს და მოვძებნით პასუხებს:

– ვის უყვარდა მურაბა ყველაზე ძალიან?

– კარლსონს!

– ვინ ხარშავდა მურაბას ყველაზე კარგად?

– მალინი მოხარშავდა, დიდობაში, როცა გაიზრდებოდა!

– მურაბიან ბლინებს ვინ მიირთმევდა?

– პეპი და თავის მეგობრებსაც უმასპინძლდებოდა.

– მოვიფიქროთ ყველაზე სასაცილო მურაბა:

– საშლელების მურაბა მოვხარშოთ ან ნიჟარების, თუნდაც რიყის ქვების!

– მოვიფიქროთ მურაბა, სადაც ყველა ფერის ხილი იქნება!

აი, აქ დაიწყება, რაც დაიწყება. თქვენი პატარები მთელ ფანტაზიასა და ცოდნას მოიხმობენ, ყველა ხილს გაიხსენებენ, რაც უნახავთ, უგემიათ, გაუგიათ თუ წიგნებში შეხვედრიათ. შეგიძლიათ სხვანაირი სავარჯიშოებიც მოიფიქროთ, მოუყვეთ ხეების დარგვასა და გამრავლებაზე, ვიტამინებზე, სარგებელზე, რასაც სხვადასხვა ხილისგან ვიღებთ და ა.შ და აშ. ეს მხოლოდ თქვენს წარმოსახვაზეა დამოკიდებული!

გახადეთ ყველა ჩვეულებრივი მოვლენა განსაკუთრებული, ჩვენი შვილების ზაფხულს ძალიან სჭირდება მრავალი ფერი და გემო!

„ასე, მწყობრად იდგება ბაბუაწვერის ღვინო: მტვრის თხელი ფენის ქვეშ განთიადზე გაშლილი ყვავილები იბრწყინებენ და ივნისის მზეც უწყვეტად იბრჭყვიალებს მასში. გაიხედავ ჭურჭელში ზამთრის დღეს და დამდნარი თოვლი წამში ბალახად გადაიქცევა, შიშველი ხეები ჩიტებით, ფოთლებით, ყვავილებით დაიხუნძლება, თითქოს ყველაფერს პეპლების ფარფატით აღძრულმა ზღაპრულმა სიომ შემოუქროლაო. გაიხედავ ჭიქაში და ლითონისფერ ცას ლაჟვარდი გადაეკრობა.

შეძლებ, ჭიქაში ჩამოსხმული ზაფხული ხელში დაიკავო. ეს, რა თქმა უნდა, ძალზე პატარა ჭიქა იქნება, ყველაზე ციცქნა, ერთყლუპიანი წკრიალა ჭურჭელი, რაც კი მთელ სახლში მოიძებნება სპეციალურად ბავშვებისათვის. შეძლებ, ზაფხული ბაგესთან მიიტანო, ყელში გადაუშვა და სისხლძარღვებში აიჩუხჩუხო“ (რეი ბრედბერი –  „ბაბუაწვერას ღვინო“).

21-ე საუკუნის მუდმივად ცვალებად სამყაროში მასწავლებელი მზად უნდა იყოს სიახლეებისათვის, მუდმივად უნდა იძიებდეს მათ. სწორედ ამიტომაც სამოდელო გაკვეთილის ტიპებიდან ერთ-ერთი ინოვაციური გაკვეთილია, რომელიც მოიცავს როგორც მეთოდურ, ასევე – შინაარსობრივ ინოვაციასსაც. გეოგრაფიულ გარემოში, რომელსაც ახასიათებს მთლიანობა, რიტმულობა და კანონზომიერება, სწრაფად იცვლება ინფორმაცია და, შესაბამისად, ძველდება კიდეც. თუკი ჩვენ მიზნად დავისახავთ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის სწავლებას და მოსწავლეში ანალიზისა და შეფასების უნარების განვითარებას, მოძველებული ინფორმაციებით ვერ დავკმაყოფილდებით. საჭიროებიდან გამომდინარე მოგვიწევს სიახლეების გაცნობა. წიგნის მნიშვნელობას არაფერი დააკლდება, თუკი მოსწავლეებს დავანახებთ ინფორმაციის გავრცელების თანამედროვე ტექნოლოგიების როლს.

მოსწავლეებთან ერთად ჩავატარე პატარა კვლევა – თანამედროვე ინფორმაციის ძირითადი წყაროები. შედეგი არ გამკვირვებია. მოსახლეობის უმეტესობა ინფორმაციას ინტერნეტსივრციდან იღებს. მედიაწიგნიერების კომპეტენციის განვითარებაზე შემდგომ სტატიებში დავწერ. ახლა მინდა, შემოგთავაზოთ მასალა ინოვაციური გაკვეთილისთვის და აქტივობა, რომელიც ინტერნეტცივრციდან მოვიპოვე.

ტურიზმი ეკონომიკის ერთ-ერთი წამყვანი დარგია, რომელიც აღმავლობითა და სწრაფი განვითარებით გამოირჩევა. მოგზაურობის ისტორია ჯერ კიდევ მაშინ იწყება, როდესაც რომაელი მმართველები და შეძლებული იმპერატორები სიამოვნების მისაღებად პომპეასა და ჰერკულანიუმს სტუმრობდნენ ხოლმე. მოგზაურობას დიდი  დატვირთვა ჰქონდა იმ ვაჭრებისთვის, რომლებიც ეკონომიკური სარგებლის მისაღებად სხვადასხვა ქალაქში მოგზაურობდნენ. პირველი მოგზაურები, ხომ ვაჭრები იყვნენ.

აგროტურიზმი, რომელიც როგორც ტურიზმის სახეობა,  XX  საუკუნის მეორე ნახევარში ევროპაში ჩამოყალიბდა. ლიდერი ქვეყნებია შვეიცარია, ხორვატია, კვიპროსი, საბერძნეთი და სხვა.

აგროტურიზმს ზოგან სოფლის ტურიზმს, ფერმერულ ტურიზმს ან ბუნების ტურიზმს უწოდებენ. სოფლის ტურიზმი გულისხმობს ტურისტთა ჯგუფების მოგზაურობას სოფლად, ზოგჯერ ცენტრებიდან მოშორებულ დასახლებებში ადგილობრივი ტრადიციებისა და სოფლის ცხოვრების გასაცნობად. ამ შემთხვევაში ტურისტული ობიექტების მეპატრონე და მმართველი სოფლის მცხოვრებია. ფერმერული ტურიზმი ითვალისწინებს ტურისტების დაბინავებას ფერმერთა სახლებში სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის გასაცნობად. მაგალითად, ტურისტები ფერმერებთან ერთად გადიან პლანტაციებში, აკვირდებიან მათ შრომას და თვითონაც ეხმარებიან მათ. ზოგს მეთევზეთა დასახლებებში ცხოვრება და მათთან ერთად სათევზაოდ სიარული მოსწონს.

აგროტურიზმის სისტემა აღსანიშნავია იმით, რომ დასვენება შედარებით მცირე დანახარჯებით შეიძლება. შეიძლება იცხოვრო XIV- XV საუკუნის გლეხურ სახლებში, სადაც მასპინძლები სტუმრებს ოფიციანტებად და მზარეულებად ემსახურებიან. სტუმრები მიირთმევენ შინაურ ყველს მაცარელას, ლორს, ხელით ნაკეთებ მაკარონს, ახლად მოხარშულ ციკანს ან ბატკანს, აგრეთვე, ადგილობრივ წითელ ღვინოს. არის სხვაობა ფასებში. შეიძლება დაისვენო პატრიციანული ეპოქის ვილებშიც, რომლებიც მდებარეობენ ვენახებისა და ზეთისხილის პლანტაციების გარემოცვაში, მაგრამ ეს შედარებით ძვირი სიამოვნებაა. აქ პრობლემას არ წარმოადგენს უცხო ენის არცოდნა. ბავშვებისთვის არსებობს სპეციალური პროგრამები. მათ აჩვენებენ, საიდან მიიღება რძე, როგორ გამოიყურება ცოცხალი ცხვარი, ძროხა, კურდღელი, ქათამი, ცხენი. უწყობენ სეირნობას ცხენებით. მშობლები კი სიამოვნებით აკვირდებიან ყველის დამზადებას, ვაზის მოვლას. მათ ასწავლიან ნაციონალური კერძების მომზადებას. შეუძლიათ თევზაობა, ველოსიპედით სეირნობა, მაგიდის ჩოგბურთით გართობა და სხვა.

ამ ახალ მასალაზე დაყრდნობით მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს დავალებას:

1. გამოყონ ტურიზმის ფუნქციები (ეკონომიკური, სოციალური და ეკოლოგიური):

მოსწავლეთა სავარაუდო პასუხები:

ა) ეკონომიკური ფუნქციები:

1. სწრაფი მოგება.
2. „უხილავი ექსპორტი“;
3. საგარეუბნო სოფლის მეურნეობის განვითარება

ბ) სოციალური ფუნქციები:

1. კულტურათაშორის გაცვლა;
2. საერთაშორისო ტურიზმის განვითარება;
3. განათლების დონის ამაღლება ;
4. რეკრეაციული შესაძლებლობები.

გ)   ეკოლოგიური

1. დაცული ტერიტორიების განვითარება;
2. ისტორიული ძეგლების აღდგენა;
3. გარემოს დაცვა დაბიძურებისგან.

შემდეგ მასწავლებელი ჯგუფებს უნაწილებს 3 ბარათს, რომელშიც მოცემულია იტალიაში, კვიპროსსა და ბულგარეთში აგრტურიზმის განვითარების პერსპექტივები.

ბართი 1: იტალია კვიპროსისა და ბულგარეთისაგან განსხვავებით თავისუფლად შეიძლება ჩაითვალოს მსოფლიო ტურიზმის მექად. მიუხედავად ამისა. აგროტურიზმი, როგორც ტურიზმის სახეობა, შედარებით ახალია. იგი ძირითადად განვითარებულია ჩრდილოეთ და ცენტრალურ იტალიაში. ლიდერად ამ საქმეში ტოსკანა და ტრენტინო გვევლინება (სამხრეთ ტიროლი). ტოსკანა ფლორენციის, პიზის, სიენის და სხვა ცნობილი ისტორიული ქალაქების მიწაა, სადაც შუა საუკუნეების ნაგებობები და მონასტრებია თავმოყრილი. ტრენტინო კი ევროპის ერთ-ერთი მსხვილი სამთო-სათხილამურო ტურიზმის ცენტრია. აქედან გამომდინარე აგროტურიზმის განვითარება შესაძლებელი გახდა უკვე არსებული ტურისტული ინფრასტრუქტურის საფუძველზე, ყოველივე არსებულს ემატება პეიზაჟების სილამაზე, კულტურულ-ისტორიული და ბუნებრივი ღირშესანიშნაობანი, შესანიშნავი ღვინოები და ხარისხიანი და მრავალფეროვანი ადგილობრივი სამზარეულო. პირველად იტალიური სოფლის სილამაზეზე ინგლისელები ალაპარაკდნენ. 90-იანი წლებიდან აგროტურიზმი ძალიან პოპულარული გახდა. იტალიელთა ოჯახების ცხოვრების ნირი შეიცვალა: ისინი არამარტო შვებულების დროს, არამედ უქმე დღეებსაც სოფლებში ატარებენ. აგროტურიზმი იმითაა აღსანიშნავი, რომ იგი მთელი წელი მუშაობს. კვიპროსსა და ბულგარეთში აგროტურიზმმა სოფლებს თვითმყოფადობა შეუნარჩუნა.

ბარათი 2: კვიპროსზე შემუშავებულია აგროტურიზმის განვითარების სპეციალური პროგრამა, რომელიც თანამედროვე კომფორტის და სიმყუდროვის შენარჩუნებით სასოფლო სახლების რესტავრაციას და ნაციონალურ სტილში გაფორმებას ახორციელებს. ტურისტებს საშუალება ეძლევათ, გაეცნონ ადგილობრივ კულტურას, ტრადიციებს, ფოლკლორს, დაისვენონ მთიან სოფლებში და სურვილისამებრ იარონ ზღვის ნაპირზე. შეუძლიათ ყურძნის კრეფასა და მის დაწურვაში მონაწილეობა, სამჭედლოსა და საფეიქრო სახელოსნოში შევლა. აგროტურისტული პროგრამა 1991წლიდან კვიპროსის მთავრობის სრული მხარდაჭერით ამუშავდა და 270 სოფელი მოიცვა. მუშაობდნენ არქიტექტორები და რესტავრატორები, რათა სოფლებისთვის ძველი იერი დაებრუნებინათ. სოფლის მოსახლეობისათვის და იმ მესაკუთრეთათვის, ვინც 1989 წლამდე სოფლად უძრავი ქონება შეიძინა, გაიცა ორი მილიონი დოლარის ინვესტიცია, რათა მათ აგროტურისტთა მისაღებად მზადება დაეწყოთ. მიღებულ იქნა კანონი სოფლის სახლების კვიპროსის ლიცენზირებული ტურისტული ობიექტების ნუსხაში დაფიქსირების შესახებ. შეიქმნა კვიპროსის აგროტურისტული კომპანია, რომელიც აგროტურისტული ობიექტების მფლობელთა ასოციაციას წარმოადგენს. კომპანია აწარმოებს ერთიან მარკეტინგულ პოლიტიკას, სარეკლამო კამპანიას, დაჯავშნის ცენტრალიზებულ სისტემას. უზრუნველყოფს საინფორმაციო მასალის დამუშავებას და მის განთავსებას ერთიან ვებსაიტზე. ტურისტები ჩამოდიან ძირითადად ბრიტანეთიდან, ავსტრიიდან და გერმანიიდან.

ბარათი 3: ბულგარეთი აღმოსავლეთ ევროპის ერთ-ერთი აღსანიშნავი ტურისტული რეგიონია. იგი ცნობილია როგორც ზღვის, ასევე მთის კურორტებით. ითვლება ევროპის მასშტაბით პერსპექტიულ რეკრეაციულ ზონად. იმის გათვალისწინებით, რომ ბულგარეთის მოსახლეობის 70% დღეს სოფლად ცხოვრობს, ბუნებრივია, რომ აგროტურიზმმა აქ აქტიურად მოიკიდა ფეხი. აქ ტრადიციული სოფლებისთვის აგროტურიზმი არ მოითხოვს დიდ დანახარჯებს. ეს სახეობა აქ შედარებით იაფი, ეფექტური და ყველასათვის ხელმისაწვდომია. ტურისტები ჩამოდიან სოფლებში ბულგარეთის ქალაქებიდან, რუსეთიდან და. ძირითადად. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან. აგროტურიზმის განვითარებამ ამ ქვეყნებს მისცა შემდეგი შედეგები:

• სასოფლო რეგიონებში ტურისტული ინფრასტრუქტურა;
• ტურისტული სეზონურობის გაბათილება, რადგან აგროტურიზმი მთელი წელი ფუნქციონირებს;
• ტურისტების მიზიდვა სოფლებში;
• სოფლებში ახალი სამუშაო ადგილების შექმნა;
• სოფლის მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლება;
• ბუნებრივი გარემოს დაცვა;
• ახალი, დივერსიფიცირებული ტურისტული სეგმენტის შექმნა.

მოსწავლეებმა უნდა განიხილონ მაგალითები, შემდეგ კი მხარეების მიხედვით საქართველოში აგროტურიზმის განვითარების პერსპექტივები ჩამოაყალიბონ.

მოსწავლეთა სავარაუდო პასუხები:

იმერეთის მხარის აგროტურიზმის განვითარების პერსპექტივები:

ვაზის ტურები – ბაღდათის, ზესტაფონის, თერჯოლის სოფლებში; ტურის მიზნები: ვაზის მოვლა-გაშენების პრაქტიკული ჩვევების შეძენა.

ტყის ტურები – ტყიბულის, ჭიათურის, თერჯოლის მთისწინა სოფლებში; ტურის მიზნები: ზაფხულში მოცვის და ტყის სხვა კენკროვნების შეგროვება.

სამეთუნეო (თიხის) ტურები – ზესტაფონის (შროშა), ჭიათურის (ტყემლოვანა, ჩხიროული).

სიმინდის ტური – მთელს რეგიონში გაზაფხული-შემოდგომის სეზონი; ტურის მიზნები: სიმინდის თესვა, გათოხნა, მოსავლის აღება და შენახვა.

საშინაო დავალება: კონკრეტული მუნიციპალიტეტის მიხედვით მოამზადონ რეფერატი: აგროტურიზმის განვითარება თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტში.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

1. ა. ოქროპირიძე, მ. ვადაჭკორია, ლ. ოქროპირიძე ტურიზმია და მასპინძლობის მენეჯმენტი. თბილისი, 2011.
2. მაია ბლიაძე – აგროტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები საქართველოში. https://mastsavlebeli.ge.
3. აგროტურიზმის განვითარების პერსპექტივები იმერეთის რეგიონში – თეიმურაზ კოჩაძე, ჯუმბერ ჩოგოვაძე.

სსიპ დუშეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ აბანოსხევის საჯარო სკოლის შენობა ტყვეთა ბანაკის ადმინისტრაციისათვის აუშენებიათ  მეორე მსოფლიო თუ სამამულო ომის ტყვეებს. ბანაკი აქვე  ყოფილა.

სულ მეგონა, რომ შემაღლებული ეზოს თავში წამომართული  სკოლის შენობა, დიდი აივნითა და ხის რიკულებით, რომელიღაც ქართველი თავადის საკუთრება იყო. თურმე სინამდვილე ბევრად განსხვავებული ყოფილა.

–  მეორე მსოფლიო ომამდე ეს ადგილი დასახლებული არ იყო. მე-12 საუკუნის შემდეგ აქაურობა აბანოსხევად იწოდება. სკოლის შენობის უკან დღესაც შემორჩენილია თიხის ღია ღარები, რომლითაც გადმოცემით ამ ხევის წყალი მიედინებოდა მცხეთამდე. წყალი გზადაგზა თბებოდა და ამარაგებდა  აბანოს, რომლითაც თამარ მეფე სარგებლობდა. ისტორიული წყაროების მიხედვით, მეთორმეტე საუკუნემდე ამ მიდამოს ხიდარი ერქვა და იცით, რატომ? ეს იყო გზათა კვეთის ადგილი ქართლსა და კახეთს შორის, ერთი გზა გადადიოდა კევლიანი-ცხვარიჭამიისაკენ, ერთი – ერწოსკენ, ერწოდან – ახმეტისაკენ. გზას მდინარე კვეთდა, რომელზეც იყო ხიდები. ადგილის სახელწოდებაც აქედან წარმოიშვა. წლების წინ  ჩვენმა ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლებმა ეს თემა საკონფერენციოდ დაამუშავეს, მოიძიეს წყაროები, – გვიამბობს ფიზიკის მასწავლებელი და ამ სკოლის მემატიანე მედეა ბექაური.    

– ომის დროს აქ ჩამოიყვანეს ტყვეები. მათთვის ააშენეს ბარაკის ტიპის სახლები. უფროსი თაობის  მოგონებებით, ტყვეები გერმანელები და უნგრელები იყვნენ. სოფლის ერთ უბანს სახელად „ლაგირი“ შემორჩა.  ბანაკი დაახლოებით 1950 წლამდე, ტყვეების გაცვლის პროცესები დასრულებამდე არსებობდა. აქ მდებარე  არაგვის ხეობის წყალსადენიც, რომლიდანაც სასმელი წყლით თბილისი დღესაც მარაგდება, იმ ტყვეების აშენებულია. მაშინ ტექნიკა არ იყო, ხელითა და ნიჩბებით მუშაობდნენ საწრეტი არხების მოწყობაზე. სოფლის ბოლოში არის ადგილი, რომელსაც „პლენების“ სასაფლაოს ვეძახით. ეს არის იმ ტყვეების სასაფლაო, რომლებიც აქ ყოფნისას გარდაიცვალნენ. როგორც ჰყვებიან,  გერმანელ და უნგრელ ტყვეებს კონფლიქტი მოუხდათ, უნგრელები დაუპირისპირდნენ გერმანელებს, ჩვენ არ გვინდოდა ეს ომი და თქვენ გვაიძულეთო… ისეთი ამბავი ყოფილა… სანამ სპეციალური ნაწილი არ მოიყვანეს, ეს დაპირისპირება ვერ ჩააქრეს. როგორც ამბობენ, იყო მსხვერპლიც. კარგა ხნის წინ ჩვენმა გერმანულის მასწავლებელმა საღამო მოაწყო, გოეთეს ინსტიტუტისა და გერმანიის საელჩოს წარმომადგენლები მოიწვია. მათაც გააცნეს ეს ისტორია. 1948 წელს აბანოსხევში პირველი დაწყებითი რუსულენოვანი სკოლა გახსნილა. ყოფილა პარალელური კლასები. დასახლებაში იყო  მაღაზია, აფთიაქი, აბანო, მოწყობილი იყო გაზონები, ტროტუარები… ბანაკის გაუქმების შემდეგ დასახლება დაცარიელდა. წყალსადენში უმუშავია მიშა ფალავანდიშვილს, რომელსაც უზრუნია, რომ ზემო სოფლებიდან მოსახლეობა ჩამოსახლებულიყო. აქ იყო სამუშაო, იყო ინფრასტრუქტურა და გაჩნდა კიდეც  200-ზე მეტი კომლი, ანუ – ახალი სოფელი. ახლა შეიცვალა მდგომარეობა, 50 სახლზე მეტი გამოკეტილია. გაიკრიფნენ საზღვარგარეთ, ვინ – სად, და ვინ – სად… აქაური ბავშვები სკოლებში სხვადასხვა სოფელში დადიოდნენ,  1963 წელს კი  აბანოსხევში გაიხსნა არასრული საშუალო სკოლა,  შემდეგ ის სრულად გადაკეთდა. 78 მოსწავლე გვყავს და გვიხარია, რომ წელს პირველკლასელები მოგვემატებიან.

ამ ისტორიამ საკმაოდ სევდიანი შთაბეჭდილება დატოვა. როგორღაც მეხამუშა ტყვეთა ბანაკის ადმინისტრაციის ნაფუძარზე ბავშვების ყოფნა. ალბათ მკითხველსაც არ გავიმეტებდი ამავე განცდებისათვის, მაგრამ ამ ისტორიებში საინტერესო სასწავლო რესურსის არსებობა ისე ნათლად გამოიკვეთა, კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ თითოეული სკოლის სოციუმი, მისი ისტორიები რამდენად ეფექტურად შეიძლება გამოვიყენოთ სასწავლო პროცესში. ასეთი მიდგომის მაგალითები ქალბატონი მედეას ნაამბობიდანაც იკვეთება: ისტორიისა და გეოგრაფიის მასწავლებლების ერთობლივი კვლევა, რომელიც ბავშვების ჩართულობასაც გულისხმობდა, გერმანულის მასწავლებლის ორგანიზებული შეხვედრა. მაგრამ ამ შემთხვევაში თქვენი ყურადღება მინდა მივაპყრო ამ ისტორიების გამოყენებას სამოქალაქო განათლების საგნის სწავლებაში.

მოქ.X.10. მოსწავლეს შეუძლია საქართველოს მოქალაქის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობის შესაძლებლობების კვლევა და გამოყენება.

ირჩევს მისთვის ან რომელიმე საზოგადოებრივი ჯგუფისთვის აქტუალურ კონკრეტულ პრობლემას (მაგ.: განათლების მიღება, დასაქმება, ადამიანის უფლების დარღვევა, სამოქალაქო დავა, საგადასახადო კონფლიქტი, სოციალური უსაფრთხოება, ჯანმრთელობისა და გარემოს დაცვა, პოლიტიკური ან რელიგიური დისკრიმინაცია და ა.შ.); მოიპოვებს ინფორმაციას, რომლის ანალიზის საფუძველზე წერს კონკრეტული პრობლემის გადაჭრის გეგმას (შესაძლოა რამდენიმე ვარიანტს) მხარეთა უფლებების დაცვისა და კანონიერი მოქმედებების გათვალისწინებით.

ამ სტანდარტით დასახული შედეგის მისაღწევად, საგნის მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს შიდა და გარე მიგრაციის პრობლემა, რომელიც მათივე თემში იკვეთება (200 კომლიდან 50 სახლი გამოკეტილია). მოსწავლეები მოიძიებენ ინფორმაციას, ახდენენ პრობლემის ანალიზს და ამუშავებენ მისი მოგვარების ალტერნატიულ გეგმებს, რომელსაც შემდეგ წარადგენენ და არგუმენტირებულად იცავენ. ამასთან ერთად, შეიძლება გამოიყენონ ომის შემდეგ წლებში მთის სოფლებიდან ჩამოსახლების ისტორია და იმსჯელონ, რა ფაქტორებმა განაპირობა ახალი დასახლებული პუნქტის წარმოშობა, როგორ უკავშირდებოდა ის ეკონომიკურ ფაქტორებს, დასაქმებას და ასე შემდეგ. მოსწავლეებს შორის დებატები პროცესის მართებულობა- არამართებულობის შესახებ კარგი შესაძლებლობა იქნება ბლუმის ტაქსონომიის ზედა სააზროვნო უნარების განვითარებისთვის.

მოქ.X.2. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ადამიანური ღირსების არსი.

მსჯელობს შეიარაღებული კონფლიქტის მსხვერპლის ღირსების პატივისცემის შესაძლებლობებზე.

ამ შედეგთან და მოცემულ ინდიკატორთან მიმართებაშიც პედაგოგს შეუძლია ეფექტურად გამოიყენოს ტყვეთა ბანაკის ისტორია თავისი შიდა დაპირისპირებით, ტყვეთა სასაფლაოს თემით. ადეკვატური სტრატეგიის, აქტივობებისა და მეთოდების გამოყენებით დაეხმაროს  მოსწავლეებს მშვიდობის არსისა და მნიშვნელობის გაცნობიერებაში. ამ ცოდნისა და უნარების

ამ წერილში მინდა, გაგაცნოთ ბავშვის აღზრდის  საყოველთაოდ მიღებული ზოგიერთი წესი.

1. ბავშვი უნდა იზრდებოდეს მშვიდ გარემოში, რომელიც სავსეა სიყვარულით და პატივისცემით. თქვენ ახლა გაიფიქრეთ, რომ ეს ისედაც იცით, მაგრამ აბა დაფიქრდით, განა არასოდეს გაბრაზებულხართ თქვენს პატარაზე უმიზეზოდ, მხოლოდ იმიტომ, რომ ცუდ ხასიათზე დაგაყენათ რაიმე უსიამოვნო ამბავმა? ასე რომ „განმეორება ცოდნის დედააო“ და მეც მინდა შეგახსენოთ: სიმშვიდე ეს არის მთავარი, რაც მუდამ უნდა შეინარჩუნოთ პატარებთან ურთიერთობისას. ბავშვები არ აგებენ პასუხს თქვენს რეაქციებზე, მაშინაც კი, როდესაც მშობლები შესაძლოა სტრესულ მდგომარეობაში არიან.

2. თანამედროვე მშობლებმა ძალიან კარგად იციან, რომ აღზრდა არ არის მხოლოდ ბავშვის ფიზიკურ განვითარებაზე ზრუნვა, არამედ მშობელი შვილის ფსიქო-ემოციურ განვითარებაზეც არის პასუხისმგებელი. სწორედ ამიტომ უფროსებს მუდმივად უნდა ახსოვდეთ, რომ მათი ემოციური მდგომარეობა ფაქტობრივად სრულად აისახება მათ პატარაზე. მშვიდ გარემოში ბავშვიც შესაბამისად იქცევა, ხოლო სტრესულ გარემოში ბავშვებიც დაძაბულები, გაღიზიანებულები და შფოთიანები ხდებიან.

• და სწორედ იმიტომ, რომ მშობლებს აქვთ პასუხისმგებლობა შვილების ფსიქოემოციურ აღზრდაზე, მათ ევალებათ, პასუხისმგებლობა აიღონ საკუთარ ემოციებზეც. იმისათვის, რომ მშობელმა შეძლოს, ასწავლოს შვილს ემოციების მართვა და კონტროლი, მან თავად უნდა იცოდეს ეს ყველაფერი;
• აუცილებელია მშობელს კარგად ჰქონდეს განვითარებული თვითკონტროლის უნარი, რომელიც იმაში გამოიხატება, შეუძლია თუ არა მას აკონტროლოს საკუთარი რეაქციები სხვების ქცევებზე;
• თუ ბავშვი მშობელს „იწვევს პროვიკაციაზე“, ამ დროს სწორედ ბავშვი აკონტროლებს სიტუაციას. ხშირად ყოფილხართ მსგავს სიტუაციებში, როდესაც გიფიქრიათ: „ამან მე როგორ უნდა მაჯობოს?“ დარწმუნებული იყავით, რომ ამ დროს უკვე „დამარცხდით“;
• შეჯიბრი: „ან მე, ან ის“, არასწორია, რადგან აქ გამარჯვებული არცერთი მხარე არ არის, მით უფრო უფროსი.

3. აღმზრდელობა ძალიან სერიოზული საქმიანობაა, რადგან ფსიქოლოგები ავალებენ მშობლებს/აღმზრდელებს მუდმივად აკონტროლონ ყველა სიტყვა, რასაც ისინი ბავშვებს ეუბნებიან. რა სიხშირით ეუბნებიან უფროსები საკუთარ შვილებს: „შენ მაიძულებ გაგიბრაზდე“, „შენ მე არაფერს მიჯერებ“, „მე შენ გამო გამუდმებით ვნერვიულობ“… მსგავსი ფრაზებით მშობლები უნებურად ნებას რთავენ შვილებს, მართონ სიტუაცია. ანუ გამოდის რომ მშობელი შვილს ეუბნება, რომ ის გარემოების წარმმართველია.

უფროსებს ევალებათ არ დაკარგონ მოთმინება და წონასწორობა, არ დაკარგონ ის არცერთ

სიტუაციაში, როგორადაც არ უნდა იქცეოდეს ბავშვი.  თუ ზრდასრული ამას შეძლებს, ეს

ნიშნავს, რომ ყველაზე რთულ სიტუაციაშიც კი ის შეინარჩუნებს კონტროლს მოვლენებზე.

4. რადგან ყველასათვის ცნობილ ჭეშმარიტებებზე ჩამოვარდა საუბარი, ამიტომ კიდევ ერთი მსგავსი შეგონება: არ დაუშვათ რომ დაკარგოთ სიბრძნე და „შემოგელიოთ სიყვარული“. აღზრდის პროცესში წარმოქმნილ პრობლემებს, მხოლოდ მოთმინებით და სიმშვიდით გადაჭრით.

5. აღზრდა მუდმივი პროცესია და ამ პროცესში ხშირია პრობლემების. „დიდი ბავშვი – დიდი პრობლემაა, დიდი საზრუნავია“. არასოდეს უნდა დაიკარგოს თანამიმდევრულობა და ისევ და ისევ სიმშვიდე. თუმცა ეს ყველაფერი ნელ-ნელა, თანდათანობით მოდის. შფოთვა და წონასწორობის დაკარგვა ეს ხომ ტყუილად დაკარგული დრო და ნერვებია.

6. აღზრდის თანამედროვე თეორიები და მიდგომები ქადაგებს, რომ ბავშვს უფროსი კეთილად და თბილად უნდა მოექცეს, რადგან სხვაგვარი დამოკიდებულება მას ეუბნება, რომ უფროსს არ შეუძლია სწორად წარმართოს არსებული სიტუაცია. ამგვარად, უფროსი ბავშვს საკუთარი თავისადმი უპატივცემულობასა აჩვენებს.

7. ახლა უკვე ყველა პედაგოგმა და აღზრდის პრობლემებით დაინტერესებულმა მშობელმაც იცის, რომ აღზრდის ყველაზე არაეფექტური მეთოდებია: ყვირილი, ჩხუბი, აგრესია, იძულება, რადგან ისინი მხოლოდ უკუეფექტს იძლევა. ყველას მოეხსენება, რომ როდესაც ბავშვის არასწორ საქციელზე მშობელი აგრესიით პასუხობს, ის თავად ძალიან ბრაზობს, სწრაფად იღლება, ღიზიანდება და იძაბება უძლიერდება. ამიტომ არის სწორედ რომ ბავშვის საქციელზე ნეგატიური, აგრესიული რეაქციები, მხოლოდ ართულებს სიტუაციას.

8. ბავშვები ახდენენ უფროსების ქცევების მოდელირებას. ესეც იცით? ხოდა ძალიან კარგი,  უნდა ეცადოთ და გამოიყენოთ ეს ცოდნა, აკონტროლოთ საკუთარი ქმედებები, თუნდაც იმიტომ, რომ შეძლოთ გაანალიზოთ, საიდან ჩნდებიან ჩვენი შვილების არასწორი ქცევები.

9. „ჩემს შვილს საერთოდ არ უყვარს წიგნების კითხვა, სულ კომპიუტერთან ზის ან ტელევიზორს უყურებს…“. აბა დაფიქრდით, რამდენად ხშირად გხედავთ თქვენი შვილი წიგნით ხელში? და კომპიუტერთან მჯდომს? ტელევიზორის წინ?

10. თქვენი შვილი „ძალიან ჯიუტია“? და თქვენც მუდმივად უბრაზდებით და ცდილობთ ნებისმიერ ფასად შეასრულებინოთ საკუთარი მოთხოვნა? როდესაც ბავშვი რაიმე გადაწყვეტილების მიღებას ცდილობს, სულ აკონტროლებთ, რადგან ფიქრობთ, რომ ის ჯერ პატარაა და თავად ვერ მიიღებს სწორ გადაწყვეტილებას?

რა თქმა უნდა, მშობლებს არ მოსწონთ, როდესაც შვილები არ უჯერებენ, ძალიან უხალისოდ ასრულებენ უფროსების მითითებებს, ან საერთოდ არ ასრულებენ მათ.

• „სანამ პატარა იყო ვუთმობდი, მეცოდებოდა და თანაც მეგონა, რომ გაიზრდებოდა და თავისთავად გამოსწორდებოდა ყველაფერი. მაგრამ ახლა სულ აღარც მიჯერებს და როდესაც ველაპარაკები ასე მგონია საერთოდ არ მისმენს და ყველაფერს თავის ჭკუაზე აკეთებს“. სამწუხაროდ, მრავალი მოზარდის ოჯახისათვის ძალზე ნაცნობი სიტუაციაა. ვფიქრობ, ეს იმ შეცდომის შედეგია, როდესაც მშობლები უშვებენ შვილების აღზრდისას. აქ აღზრდის „ერთ-ერთი ოქროს წესი უნდა გავიხსენოთ: „არც მხოლოდ კონტროლი და არც ჰიპერმეურვეობა“.

მგონი დროა აღზრდის „სწორ მიდგომებზე“ ვისაუბროთ და კვლავ ცნობილი ჭეშმარიტებები გავიხსენოთ: აუცილებელია, ბავშვს განვუსაზღვროთ მისაღები ქცევების საზღვრები. იმისათვის, რომ ეს საზღვრები დაწესდეს, უფროსებმა დიდი გულისყურით თვალი უნდა ადევნონ საკუთარ ქცევებს (ხომ გახსოვთ, ფსიქოლოგები სულ იმეორებენ: ბავშვი ახდენს უფროსის ქცევის მოდელირებას“;). გაიხსენეთ, რამდენად ხშირად გიფიქრიათ სხვის შვილზე: „კიდევ კარგი გაიზარდა, მისი მშობლების ხელში“; „რაც დედაა, ის შვილი გამოვიდა“.

თუ აღმზრდელები შეეცდებიან, საკუთარი თავი ბავშვის ადგილას დააყენონ, მაშინ ადვილად მიხვდებიან, რა ეწყინება და არ ესიამოვნება პატარას. სანამ რამეს მოიმოქმედებთ კარგად დაფიქრდით, რა შედეგის მიღწევა გსურთ ამ საქციელით.

დავუშვათ, რომ მშობელმა/აღმზრდელმა გადაწყვიტა შეცვალოს საკუთარი რეაქციები ბავშვის საქციელზე. რა უნდა მოიმოქმედოს მან?

• შეწყვიტოს ყოველთვის, ყველაფერზე ბავშვის დადანაშაულება;
• გაუთავებელი „ჭკუის სწავლება“;
• მუდმივად მხოლოდ შენიშვნების მიცემა;
• წუწუნი, რომ დაიღალა მისი „უსაქციელობით“;
• შეუსრულებელი მუქარები (აღარ გიყიდი, აღარ გაგიშვებ….);
• საკუთარი თავის დადანაშაულება (ჩემი ბრალია, ძალიან გაგათამამე, ბევრის უფლებას გაძლევ…);
• შეწყვიტოს მუდმივად მოთხოვნების წამოყენება (არაფერი შეგეშალოს, კარგად ისწავლე..);
• მისი ქცევების მუდმივად უფროსების ქცევებთან შედარება (მე რომ შენხელა ვიყავი… ჩვენ დროს ეგრე არ იქცეოდნენ ბავშები…);

რა შედეგს მიიღებს მშობელი/აღმზრდელი საკუთარი ქცევის შეცვლით?

• მშობლის/აღმზრდელის მიმართ გაიზრდება ბავშვის: ნდობა, პატივისცემა,

თანაგრძნობა;

• ბავშვი შეეცდება, აღარ მოატყუოს უფროსები, რადგან აღარ შეეშინდება მათი არაადეკვატური რეაქციების;
• ბავშვი აღიარებს მშობლის ავტორიტეტს, სწორად შეაფასებს მის მიმართ

დამოკიდებულებას;

• ბავშვი აღიარებს მშობლის/აღმზრდელის პიროვნულ ღირსებებს;
• ბავშვი ირწმუნებს საკუთარ ძალებსა და შესაძლებლობებს;

ზენა ქარი ქრის.

შიშის და ცრურწმენების ქარი. სკვინჩა რომ სტვენს და შესძახებენ: „სკვინჩა, შენს პირს შაქარი“ ან ძაღლი ყმუის. „საით აქ პირი მაგ დასაწუავს ნეტე მიბრუნებული?“ – ეგეთი საშიშია ზენა ქარი. ოღონდ შესაბამისი ფრაზები არ დევს. პირიქით – დუმილია ამ ქარის პასუხი. ეზოში გაფენილი სარეცხის უმალ ჩამოხსნა. „პირმოკუმული“.  ფანჯრების სასწრაფოდ მოხურვა. „წაი, ბიჯო, უცებ ნახე, ოდაშია მგონია დარჩენილი ღია, რაცხა ბრახუნობს, თუ დეინსხრა, მერე მისით კი არ ჩაჯდება სტეკლო“.

ახვალ. დაკეტავ. და ჩამოსვლას აგვიანებ. იქ წიგნებია. საერთოდ წიგნები მეორე სართულზე ცხოვრობენ, ყველაზე ლამაზ და ღირსეულ ადგილას, სადაც ძირითადად მტვრის გადასაწმენდად და მკვდრის დასასვენებლად ადიან. არა, ნუ იფიქრებთ კითხვა არ გვიყვარდეს. მაგრამ ის დროა, წიგნის ფურცელი გალანცული ლამპის გასაწმენდად უფრო ფასობს ან მასწავლებელი რომ არ დადის, იმ ადგილის აღსაჭურვად. ისე, ზოგიერთ მასწავლებელს ევლო, არ აწყენდა – რამეს წაიკითხავდა, ნაგლეჯზე მაინც. სხვა თემაა, გურულებს გვიყვარს ასე წამოცდენით აცდენები. „ტყულა კი არ ვშობით ისე“. რაც შეეხება ხსენებულ ოთახს, რომელსაც, უკვე გამოიცანით, ზალა ეწოდება, კიდევ ამშვენებს გაუგებარი რეცეპტებით გამზადებული საშობაო სასმელი, ორი ძვლადქცეული ჩურჩხელა, ლარნაკში თხილი და თხილში სამი ცალი კანფეტი. აუცილებლად ტახტი და სავარძელი. კედელზე ხალიჩით. ხალიჩაზე ირმებით. ეს ირმები მერე ისე მშობლიურად იქცევიან, ლამისაა რქები გამოყონ და ზედ ბუშლატა ჩამოკიდო. ისევ ავცდი. სხვა ამბავს გიყვებით. წიგნებში დამალულ წიგნებზე.

13 წლისამ მივიღე ერთი ფრიად ამაღელვებელი და, ამავდროულად, როგორც მერე გაცხადდა, მცდარი მინიშნება – ალბერტო მორავიას „ჩოჩარა“ იმფერი წიგნი იყო. იმფერი. ეროტიკული. მორავია რომ ქართველი მეგონა, ეს კიდევ ცალკე საგაა. ახლა ალბერტოსა და ჰამლეტის გურულსახელობით ძნელად გაგვაკვირვებთ. ჰოდა, ვითხოვე. გარეკანი, სადაც შიშველი ქალი იყო წარმოდგენილი, ინფორმაციის წყაროს სანდოობას, დიახაც რომ ადასტურებდა. დავიწყე კითხვა და ამაოდ. ჩემთვის მოსაწყენი ამბები: ჯარისკაცები, სიკვდილი, გაჭირვება. არადა, გასაჭირი ჩვენიც გვეყოფოდა. მოკლედ, იმფერი აფერი. დე სიკას ლორენიანი ეკრანიზაცია რომ მქონოდა ნანახი, ფიქრს სხვა გაქანებას მივცემდი. მაგრამ მაშინ დე სიკა ბესიკად შეიძლებოდა მომყურებოდა – ჩემსა და კინოს შორის მკვდარი ტელევიზორი იდგა.

მეორე წიგნს ეწერა „გამოდის ავტორის ხარჯით“. ეს იმ პერიოდისთვის ეტყობა განსაკუთრებულ ამბავს გულისხმობდა, გასაგები ტრადიციის გამო – 1991 წლის გამოცემაა – და ხაზგასმით მიუთითებდნენ. როსტომ ბეჟანიშვილის „ჰერცოგის ნადიმი“. ამ კაცის სახელი და გვარი მერე რუსთაველზე დამხვდა – აქ ცხოვრობდა და ა.შ.-ს ამბავში და გამიხარდა. ხსენებული წიგნიც ეროტიკული „ნაკოლის“ გავლენით წავიკითხე. აქაც ვერაფერი ბევრი ამ მხრივ, მაგრამ სხვა ამბები გავიგე. მაგალითად, ის, რომ არსებობდა ვინმე ჯუ დე, ჩინელი გენერალი – 9 მარტს, სტალინის სახელის დასაცავად ქართველი დემონსტრანტები მიადგნენ სტუმრად ჩამოსულს და გაჰყვიროდნენ: ჯუ დე, ჯუ დე, ჯუ დე!

ძალიან საინტერესო საქმეა ერთი წიგნის გამოცემა ორჯერ – ბათუმში და თბილისში – განსხვავებული სათაურებით. სერგეი ლიბიხი – „სექსუალური ჰარმონია“ (თბილისი, მერანი, 1991 წელი. თარგმნა ნ. ლობჟანიძემ. გვერდი – 96) და სერგეი ლიბიხი – „სასიყვარულო ჰარმონია“ (ბათუმი, ჟურნალ „ჭოროხის“ გამომცემლობა, თარგმნა ე. ნიკოლაძემ. გვერდი – 64). საინტერესოა ისიც, რომ ორივე წიგნი ოჯახის ბიბლიოთეკაში აღმოვაჩინე. ალბათ დროისა და კონტექსტის გათვალისწინებით – ძალიან სტერილური ქართულით ნათარგმნი, რაღაც აზრით, ნეიტრალური წიგნი – არც სამედიცინო, არც ეროტიკული. მოკლედ, უხალისოდ საკითხავი, სულ მცირე, იმ დეკლარირებული მიზნით მაინც, რაზეც თავიდანვე მოგახსენეთ.

მაგრამ იმ დროის საკულტო წიგნი მაინც სხვა იყო. კარგად ან უნებლიეთ კარგად გათვლილი კომერციული პროექტი. ფასი სახელშეკრულებო – ეს ბიზნესგანცდისთვის. ტირაჟი, ოფიციალური – 1000 – ეს ექსკლუზიურობის შეგრძნებისთვის, თორემ ბარემ ათას ხუთასი კაცისგან მე გამიგია, რომ სადღაც სხვა გამოცემების ზურგში უდევთ. შრიფტი – პეტიტი – მზერის დასაძაბად და სხვანი. გაფორმება – სურათ-ნახატების გარეშე, ტექსტზე მეტი აქცენტით. ხოლო ავტორი – ირინა ავერბახი. ხოლო პირველ გვერდზე – ზ.ი. ავერბახი. აშკარა ფსევდონიმი, რომლის უკან მდგომი თუ ოდესმე სცენაზე გამოვა, დიადი კარნავალი უნდა შეიქნას. და სახელი მისი: „გარყვნილების ჭაობი, ანუ დედიდან შვილზე გადასული უბედურება“. უფრო მოკლედ: ჭაობი. წინასიტყვა გვამცნობს: „ძვირფასო მკითხველებო! ამ რომანში მოთხრობილი ამბები ნამდვილად მოხდა, მისი ავტორი ზაირა ისაის ასული ავერბახი რამდენიმე წლის წინ საზღვარგარეთ გაიქცა. ეს წიგნი საბჭოთა კავშირში აკრძალული იყო. იგი გამოიცა საზღვარგარეთის ბევრ ქვეყანაში. წიგნი ჩვენთან საიდუმლოდ იბეჭდებოდა, რადგან წიგნის აღმოჩენის შემთხვევაში მისი მფლობელიც სათანადოდ დაისჯებოდა“. პორნოგრაფიული ელემენტები. კრიმინალი. სიმდიდრე და სიღარიბე. ციხე. სიყვარული. ცოტა მოულოდნელი მორალისტური ამოვარდნები. ყველაფერი, რაც რაგინდარა ხარისხის ტექსტს ბესტსელერობას დაუმკვიდრებს, მით უფრო, იმ დროს, საბჭოთა ფსევდოტაბუდან გამომძვრალ საზოგადოებაში. ამ წიგნს ეგრე ვკითხულობდი, როგორც რომ ჩემი ვარაუდით ბევრი თქვენგანი – ან საბჭოთა ენციკლოპედიაში ვაქცევდი სხვათა თვალის ასაქცევად, ანდაც მეგულებოდა ასეთი ფოლიანტი – ოქრო აჭარის ლაჟვარდში, ციტრუსთა და მსგავს ხილთა კომკავშირული ქება და იქ ვათავსებდი. ერთი შეხედვით კი გასაკვირია ამგვარ წიგნთა ასე დაჟინებით კითხვა, მაგრამ უცნაურ ბავშვად ვითვლებოდი და ამან გამამართლა. კარგია უცნაურობა. ახლაც, ფანჯრის დასახურად ასულმა, კარადა გავაღე და უცებ კივილი გაისმა. კივილს მოჰყვა დედაჩემის ხმამაღალი ექო: ა, ცა, ხომ ვჩიოდი, ტყულა კი არ მიგძნობდა გული.

და გამოცვივდნენ მეზობლები. მირბოდნენ ქუჩაზე. იქით, ჯონიეს სახლისკენ. მირბოდნენ არეულად და უაზროდ. თუმცა დაჟინებით. მირბოდნენ ჯონიასკენ. არავინ იცის – სიკვდილის შესაგებებლად თუ შესაჩერებლად. საოცარი სანახავია ეს სირბილი და მერე ერთად შეჯგუფება. კაცები სიგარეტს დააძრობენ, ქალები კიბის ბოლოში ჩამოჯდებიან. სამი წუთის მერე ვიღაც იტყვის: „პირი უუკონეთ? ყბაი არ ქონდეს უშნოთ“. ჯონიას არ დასჭირდა პირის აკონვა, ეტყობა კბილი კბილს მაგრად დააჭირა და სული არ გაუშვა. გოგოლა გამოვიდა. თქვა: „ელანძეა ნენა კაციიიიი, იმფერი შიში მაჭამააააა, კინაღამ მე დავჩი მოსაბრუნებელიიიიი, ნენაააა“…

ზოგიერთი ზმნა შინაარსს იფართოებს გურულ ყოფაში: ახალმიცვალებულის შეცხადებას – შეკივლება ჰქვია. მკვდარი რომ ჰგონიათ და ცრუ განგაშია – გადაკივლება. „მურმანიე იმფერი გლახათ იყო, გადეიკივლეს, ცა, ერთიგზობა“. ჯონიეც მურმანიასავით აღმოჩნდა.

ოდესმე ჯონიც მოკვდება. ვინმე აუცილებლად იტყვის: „მაი იმფერი ჯანმთელი იყო, რომ არ მომკტარიყო, ქი იცოცხლებდა კაი ხანი“.  ამის მოსმენის მერე სიკვდილი გავიწყდება. დავიწყებული სიკვდილი საშიში აღარ არის.

საერთოდ, სიკვდილთან შეგუება ადამიანად ყოფნის მთავარი ნიშანია, საშინელი, თუმცა აუცილებელი თვისება. მანამდე სხვა ამბებთან შეგუებებით ვარჯიშობს და  მერე აღარ უჭირს. ისე აღარ უჭირს, თორემ. ბრძოლაც შეგუებაა – დროებით გადადებასთან შეგუება.  მაგრამ ადამიანს სხვა ნიშანიც აქვს. სიცოცხლის ნიშანი. ეს გამოტოვების უნარია. ერთი ტოტიდან მეორე ტოტზე გადახტომის ძალა. აი, ასე:

მეორე დღეს ბებიაჩემი ჭიშკართან ნაყარ ფოთლებს ხვეტდა და სხვა სოფლიდან ჩამოიარეს. რა ხდებოდა წუხელი თქვენკენო.

ბებიაჩემმა აფერი არაა, ჯონიე კტებაო. შენი ბაღნები დადიენ უკვე სკოლაშიო?

ჩვენ ვიცით, მე და ნათელა ბებიამ. სიკვდილი აფერი არაა. როგორ შეიძლება სიკვდილი რამე იყოს? ვინმეს გინახავთ სიკვდილი? მე არასდროს შემხვედრია. და ვიცი – არც შემხვდება. ჯონიე რომ კტება? და ჯერ ხომ არ მომკვდარა? უფრო საინტერესო ის არის, ბაღნები თუ წევიდნენ სკოლაში. და სულ ეს უნდა იყოს უფრო საინტერესო. სხვანაირად, სიკვდილი გაიმარჯვებს.