1989 წელს, იანვარში, გორბაჩოვის მიერ გატარებული პოლიტიკის შედეგად, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაცვლითი პროგრამის ფარგლებში ორი ამერიკელი სტუდენტი ჩამოვიდა უილიამს კოლეჯიდან. 1988 წელს ეს სტუდენტები ამავე კოლეჯიდან ხანმოკლე ვიზიტით ჩამოსული ჯგუფის წევრები იყვნენ. ამერიკელი სტუდენტების თორმეტკაციან ჯგუფს იმდენივე ქართველი სტუდენტი დავხვდით. დამხვედრთა შორის რომ მოვხვედრილიყავი, რამდენიმე პროცედურა გავიარე. როგორც ჩანს, გარკვეულ ორგანოებს სურვილი ჰქონდათ, მასპინძელ სტუდენტებს კარგად წარმოეჩინათ საბჭოთა განათლების სისტემა. ამიტომაც მათი პირველი კრიტერიუმი იყო, ყველა ფაკულტეტიდან თითო ისეთი სტუდენტი შეერჩიათ, რომელიც კარგად სწავლობდა და ინგლისურსაც ფლობდა. ერთ დღეს დეკანის მოადგილემ, რუბენ ენუქაშვილმა, დამიბარა და მითხრა, ინგლისური იცი და ამა და ამ მისამართზე გასასაუბრებლად წადი, დელეგაციას უნდა დახვდეო. ეტყობა, სახეზე მეტყობოდა, რომ დიდად არ გამხარებია რჩეულთა შორის აღმოჩენა და სასწრაფოდ დააყოლა, მოკიდე შენს რომელიმე მეგობარს ხელი, რომელმაც ინგლისური იცის და ერთად წადით, რა ვიცით, რა ხდება, ეგებ ამერიკაშიც წახვიდე მალეო. 1988 წელს სასაცილოც კი იყო ამერიკაში წასვლაზე ოცნება, მაგრამ ბატონი რუბენი საკმაოდ გამჭრიახი აღმოჩნდა და მისი ვარაუდი მალევე გამართლდა. მაშინ ჩემი მეგობარი თეა არ დამზარდა და ერთად შევდექით „ამერიკაში მიმავალ გზაზე“. ზამთარში ამერიკელ სტუდენტთა ჯგუფი ჩამოვიდა, მასპინძლები სწრაფად დავუმეგობრდით სტუმრებს და ოქტომბერში უკვე როლები გავცვალეთ: ამერიკაში ჩვენი სტუმრები იყვნენ მასპინძლები, ჩვენ კი – სტუმრები. ორმა ამერიკელმა სტუდენტმა გადაწყვიტა, უფრო დიდი დროით, ერთი სემესტრით, ჩამოსულიყო საქართველოში, ხოლო მათ ადგილზე ორი ქართველი სტუდენტი წასულიყო უილიამსის კოლეჯში. ასე მოხვდნენ ლიზი სკოტი და სტივ ფეგინი ყველაზე საინტერესო პერიოდში თბილისის უნივერსიტეტში. ორივე მთელი მონდომებით ჩაერთო არა მარტო სასწავლო პროცესში, არამედ იმ სტუდენტურ მოძრაობაშიც, 9 აპრილის ტრაგედიას რომ უძღოდა წინ. ორივემ, ქართველების მსგავსად, განიცადა ჩვენი ერის ბედუკუღმართობა, ორივე შეეცადა, რამით მაინც დაგვხმარებოდა ქართველებს, მაგრამ, აბა, რას გააწყობდა ორი 19 წლის სტუდენტი ურჩხულთან ბრძოლაში, მერე რა, რომ ისინი ამერიკელები იყვნენ. ამიტომაც, ლიზიც და სტივიც თავს ისევე დამარცხებულად და ისევე გამარჯვებულად გრძნობდნენ, როგორც მე და ჩემი მეგობრები. გავიდა წლები. მე და ლიზი ისევ მეგობრებად დავრჩით, ლიზიმ შვილიც კი მომინათლა, რომელიც მისი სეხნიაა და ახლა, მგონი, დღე არ გავა, ერთმანეთს ფეისბუქის ჩატში რომ არ შევხვდეთ.
უნივერსიტეტში რამდენიმე კურსს ვუძღვები, ერთ-ერთის სახელწოდებაა რიტორიკის დიადი ნიმუშები. ამ კურსის ფარგლებში ვასწავლი სამ სამგლოვიარო სიტყვას. აქედან ერთი პერიკლეს სიტყვაა. მეორე სიტყვაზეც (ლინკოლნის გეტისბეგის მიმართვა) და მესამე სიტყვაზეც (საიდუმლოდ დავიტოვებ, რომელ სიტყვას ვგულისხმობ), რომელსაც მე ვასწავლი, სწორედ პერიკლეს სიტყვამ მოახდინა გავლენა. პერიკლეს სიტყვა საკმაოდ გრძელია, მისი დიდი ნაწილი ათენის დემოკრატიის დამსახურებული ქებაა. აი, აბრაამ ლინკოლნის სიტყვა კი ძალიან მოკლეა და ის თავიდან ბოლომდე ერთ ალეგორიაზეა დაფუძნებული, რომელიც თავისუფლების ხელახალ დაბადებას გულისხმობს. სწორედ ამ ალეგორიაზე ვსაუბრობდით მე და ლიზი სკოტი, ჩემი ამერიკელი მეგობარი ჯერ კიდევ 1988 წლიდან, ჩატში ჩვენი მორიგი „შეხვედრისას“. ჩემი აზრით, ლინკოლნის სიტყვა დაბადების ალეგორიას კი არა, ჩასახვიდან დაბადებამდე ემბრიონის, მუცლად მყოფი ნაყოფის მდგომარეობას უფრო ასახავს და ამის დასადასტურებლად ჩემს მეგობარს ერთი სიტყვის ზუსტი მნიშვნელობის მოძიება ვთხოვე. ამ სიტყვაზე ჩემმა სტუდენტმა გამამახვილებინა ყურადღება ლექციაზე და მეც ლიზისთან, როგორც განათლებულ ამერიკელთან, რომელსაც დანამდვილებით ეცოდინებოდა ლინკოლნის სიტყვაც და ბიბლიაც, გადავამოწმე. თუ ჩემი სტუდენტის აზრი მართებული იყო, მაშინ ერთი ზმნა (perish), რომელსაც ლონკოლნი ტექსტის ბოლოს იყენებს, ბიბლიაშიც შესაბამის კონტექსტში უნდა ყოფილიყო ნახმარი და მხოლოდ განადგურების კი არა, მუცლის მოწყვეტის მნიშვნელობითაც. სწორედ ამ საუბრისას მთხოვა ლიზიმ, წერილი დამეწერა (იცის, რომ ინტერნეტგამოცემისთვის ხანდახან წერილებს ვწერ) და ქართველი მასწავლებლებისთვისაც მომეთხრო აბრაამ ლინკოლნის მიერ მოფიქრებული ალეგორიის – თავისუფლების დაბადების ალეგორიის – შესახებ, მით უმეტეს, რომ ლიზი, 80-იანი წლების გამოცდილებამ დაარწმუნა, რომ ქართველებისთვის თავისუფლების იდეა ყველაზე მნიშვნელოვანია. ლინკოლნი გეტისბერგის მიმართვაში ორჯერ იყენებს სიტყვა „თავისუფლებას“ ერთხელ “Liberty”-ს, მეორეჯერ კი „freedom”-ს. საინტერესოა, რომ პირველ შემთხვევაში (პირველივე წინადადებაში) ლათინურ ფუძეზე დაყრდნობით ნაწარმოები სიტყვით სარგებლობა მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ლინკოლნის აზრით, ეს სიტყვა დასაწყისში უცხო იყო ამერიკელებისთვის (თან ლინკოლნმა ტექსტში ამ სიტყვის პირველი ასო დიდი ასოთი დაწერა, რითიც კიდევ უფრო მეტად გაუსვა ხაზი მას), ტექსტის ბოლოში კი გამოჩნდა, რომ ამ სიტყვის მნიშვნელობა თანდათან იმდენად ახლობელი გახდა ამერიკელებისთვის, რომ მათ უკვე ლათინური სიტყვა შეუძლიათ ჩაანაცვლონ ინგლისურით. მიუხედავად იმისა, რომ თავისუფლების დაბადება უმნიშვნელოვანესი ალეგორიაა და მეც ვეთანხმები ლიზის, რომ ქართველებს კარგად გვესმის თავისუფლების იდეა, მაინც ვფიქრობ, რომ ლინკოლნის ტექსტში თავისუფლება გადაჯაჭვულია სიტყვა „თანასწორობასთან“ და, სამწუხაროდ, ამერიკელებისთვის აქსიომად ქცეული დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მეორე მუხლის სიტყვები „ყველა ადამიანი შექმნილია თანასწორად“ დღემდე გვესმის ისე, რომ თითქმის ყველა და არა ყველა ადამიანი შექმნილია თანასწორად.
აბრაამ ლინკოლნის გეტისბერგის მიმართვა (სრული ტექსტი იხ. https://avalon.law.yale.edu/19th_century/gettyb.asp) რომ ორატორული ხელოვნების შედევრია, ამაზე არავინ დავობს. ამ სიტყვას მასწავლებლები თავიანთ მოსწავლეებს ამერიკის სკოლებში ხშირად ზეპირადაც ასწავლიან. არ ვიცი, რამდენად გულისხმობს ტექსტის ზეპირად დასწავლა ტექსტის კარგად გაგებას, თუმცა ზეპირად სწავლაში ცუდიც არაფერია. ჩემი საქმე არაა, მივუთითო ამერიკელ მასწავლებლებს, როგორ მოიქცნენ და როგორ – არა, თუმცა, ვფიქრობ, ურიგო არ იქნება, თუკი ლინკოლნის ამ მიმართვას ჩვენც ვასწავლით ჩვენს მოსწავლეებს იმ ერთი ალეგორიის გამო, რომელიც მოიფიქრა, გენიალურად მიუსადაგა და ვირტუოზულად გამოიყენა ამერიკის პრეზიდენტმა საუკუნეების წინ. ამ ალეგორიას დაბადების ალეგორიას უწოდებენ, მე კი მასში ჯერ არ დაბადებული ნაყოფის ალეგორიას ვხედავ, რომლის ჩასახვიდან 87 წელი, გადატანით კი რვა თვეზე მეტი გავიდა და მის გაჩენას საფრთხე დაემუქრა. განვიხილოთ ტექსტი. ქართულად ამ მიმართვის ძალიან ცუდი თარგმანი არსებობს, რადგან სიტყვების მექანიკური თარგმანისას დაკარგულია ის მნიშვნელობები, რომლებიც აუცილებლად გასააზრებელია ტექსტში:
გეტისბერგის მიმართვა იწყება სიტყვებით „ოთხი ოცეული და შვიდი წლის წინათ“. ბევრად მარტივი იქნებოდა, ლინკოლნს ეთქვა ოთხმოცდაშვიდი წლის წინათ ანდა რვა ათეული წლისა და შვიდი წლის წინათ, მაგრამ ლინკოლნი ინგლისური მეტყველებისთვის მძიმე და უცხო ფორმას არჩევს. სიტყვა „ოცეული“ (score) ბიბლიის ინგლისური თარგმანიდანაა აღებული და მას სალაპარაკო ენაში თითქმის არავინ იყენებს, არავინ ითვლის ინგლისურად ოცეულებით. მაგრამ ლინკოლნმა ამ სიტყვის სახით გასაღები მოგვცა და მიგვანიშნა, რომ დანარჩენი სიტყვების მნიშვნელობაც ბიბლიურ კონტექსტში უნდა გავიაზროთ (მაგ. სიტყვები dedication და consecration. ორივე ზმნას განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს რელიგიაში და განსხვავებული – სალაპარაკო ენაში). ამის შემდეგ ლინკოლნი ამბობს, რომ მამებმა (იგულისხმება დამფუძნებელი მამები) აწარმოეს/შექმნეს/მოიტანეს (brought forth) ამ კონტინენტზე ახალი ერი, რომელიც ჩაისახა თავისუფლებაში და უერთგულეს/თავი უძღვნეს (dedicated) იმ დებულებას (proposition), რომ ყველა ადამიანი შექმნილია თანასწორად. საქმე ისაა, რომ სიტყვა „კონტინენტი“ ინგლისურ ენაში მდედრობითი სქესისაა და ამიტომაც, გასაგებია კავშირი დამფუძნებელ მამებს, კონტინენტსა და ჩასახვას შორის. „მოიტანეს“ კი აქ ნიშნავს, რომ ერი ჩაისახა ამ კონტინენტზე (ამერიკაში), მაგრამ მისი შექმნის იდეა დამფუძნებლებმა გამოატარეს და მოიტანეს სხვა ადგილიდან (ცხადია, ეს ადგილი არის ევროპა და, კერძოდ, განმანათლებლობის იდეებით შეპყრობილი ევროპა). კონტექსტიდან გასაგები ხდება, რომ 87 წელი, რომელიც დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მიღებიდან გეტისბერგის მიმართვის დღემდე გავიდა, უკვე 87 კი არა, არამედ რვა მთელი შვიდი მეათედია და ის მუცლად ყოფნის ცხრა თვეს უახლოვდება. გარდა ამისა, ტექსტში ნახმარი სიტყვა „დებულება“ ევკლიდეს გეომეტრიიდანაა აღებული, ეს კი ნიშნავს, რომ, როგორც ყველა გეომეტრიულ დებულებას, დებულებასაც რომ „ყველა ადამიანი შექმნილია თანასწორად“ ესაჭიროება დამტკიცება. დებულება მაშინ დამტკიცდება, თუკი მუცლად ყოფნის ცხრა თვე წარმატებით გაივლის და მომწიფებული ნაყოფი დღის სინათლეს იხილავს. დამოუკიდებლობის დეკლარაცია მიიღეს 1776 წლის 4 ივლისს, 1863 წლის 10 ნოემბერს კი ლინკოლნმა სამოქალაქო ომში დაღუპულთა საფლავზე წარმოთქვა სიტყვა. მისი აზრით, ომში დაღუპული ჯარისკაცები სწორედ ადამიანის თანასწორობის შესახებ დებულების დამტკიცებას შეეწირნენ (თანასწორობა იმ პერიოდში მონობის გაუქმებას ნიშნავდა და ერთ კოალციად გაერთიანებული ჩრდილოეთის შტატები ამ იდეის გამო დაუპირისპირდნენ სამხრეთ შტატების კოალიციას). ამ ომში წყდება, რამდენად იმსახურებს ნაყოფი, რომელიც თავისუფლებაშია ჩასახული დაბადებას. როგორც ვიცით, დაბადებამდე ნაყოფს ათასი საშიშროება ემუქრება, ერთ-ერთი კი მუცლის მოწყვეტაა. აი, სწორედ ზმნა „perish”, რომელიც განადგურებას აღნიშნავს, ბიბლიაში (კერძოდ, იობის წიგნში) მუცლის მოწყვეტის მნიშვნელობითაც შეიძლება იქნას გაგებული. ამერიკის პრეზიდენტმა რამდენიმე წინადადებაში ალეგორიულად აღწერა თავისუფლებაში ჩასახული დებულების, რომ ყველა ადამიანი (და არა თითქმის ყველა ადამიანი) თანასწორია, მუცლად ყოფნის პერიოდი ჩასახვიდან დაბადებამდე და ამიტომაც მიიჩნევა გეტისბერგის მიმართვა ორატორული ხელოვნების შედევრად.
ერთგან მიმართვაში ლინკოლნი შენიშნავს, რომ მსოფლიოს არ ემახსოვრება, ვინ რა თქვა ამ ადგილას, მაგრამ ყველას ემახსოვრება ომში დაცემულთა თავდადება. თურმე ლინკოლნს, როცა სიტყვას წარმოთქვამდა, ჩუტყვავილა ჰქონდა და სიცხიანი იდგა ტრიბუნასთან. მისმა სიტყვამ დიდი შთაბეჭდილება ვერ მოახდინა აუდიტორიაზე, რადგან ორ წუთში დასრულდა, პირიქით, შესაძლოა, ბევრმა გულში ისიც კი იფიქრა, რომ პრეზიდენტმა ჯეროვანი პატივიც კი არ მიაგო ომში დაცემულებს, განსხვავებით, ედუარდ ევერეტის სიტყვისგან, რომელმაც ორ საათს გასტანა. ლინკოლნის სიტყვა რომ არ გამოქვეყნებულიყო, ალბათ, ყურადღების მიღმა დარჩებოდა და მართლაც არავის არ ემახსოვრებოდა ეს გენიალური ალეგორია, რომელიც უკვე ამდენი საუკუნეა კიდევ და კიდევ სხვადასხვა ფორმით ამტკიცებს, რომ ყველა ადამიანი, მისი კანის ფერის, მისი ეთნიკური თუ რელიგიური კუთვნილების, მისი სექსუალური ორიენტაციის მიუხედავად თანასწორია.
