წელს ძალიან საინტერესო გაზაფხული გამომივიდა.  სიდიდითა და მნიშვნელობით მეორე წიგნის ბაზრობაზე – ლაიპციგში მოვხვდი ქართულ დელეგაციასთან ერთად.  ქართული პროგრამა დატვირთული და მრავალფეროვანი იყო, გამომდინარე იქიდან, რომ 2018 წელს ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობის საპატიო სტუმრები ვიყავით. ევროპელი გამომცემლების ინტერესი ქართული ლიტერატურისადმი დიდია. ამიტომაც რამდენიმე ქართველი ავტორის გერმანულენოვანი წიგნის პრეზენტაცია გაიმართა, მათ შორის, ერთმა ცნობილმა და დიდმა ავსტრიულმა გამომცემლობამ Wieser Verlag ჩემი წიგნი გამოსცა და გერმანელ მკითხველს წარუდგინა. თუმცა, ამაზე სხვა დროს მოგიყვებით, ახლა სულ სხვა რამეზე მინდა გავამახვილო ყურადღება და ჩემი შთაბეჭდილებები გაგიზიაროთ.

რასაკვირველია, ლაიპციგის წიგნის ბაზრობა მრავალი კუთხითაა საინტერესო – თანამედროვე საგამომცემლო მიმართულება თუ გემოვნება, წიგნის დიზაინი, მსოფლიოში პოპულარული წიგნები და ავტორები, შეხვედრები, პრეზენტაციები, უამრავი ღონისძიება, მაგრამ ყველაზე მთავარი, რაც თვალში მომხვდა, ამ მასშტაბურ ფესტივალში ახალგაზრდებისა და ბავშვების ჩართულობაა.

წიგნის ბაზრობა დიდი მოვლენაა ზოგადად ლაიპციგისათვის, მაგრამ აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ორგანიზატორთა სწორი სტრატეგია ახალგაზრდა თაობის დასაინტერესებლად.

ლაიპციგის ბაზრობაზე შესვლა ფასიანია, თუმცა ყველა, ვინც რომელიმე ლიტერატურული, ანიმეს თუ კომიქსის პერსონაჟის მსგავსად ჩაცმული მივა, შესვლას უფასოდ მოახერხებს. ამიტომაც მთელი ქალაქი, მუნიციპალური ტრანსპორტი, ქუჩები, მოედნები და პარკები სავსეა ფერადი პარიკებითა თუ კოსტიუმებით შემოსილი ახალგაზრდებით, რაც ბაზრობას განსაკუთრებულად სადღესასწაულო იერს ანიჭებს.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი შეთავაზება ორგანიზატორებისგან ისიცაა, რომ ბაზრობის ბილეთი იმავდროულად ტრანსპორტში უფასო მგზავრობის საშუალებას გაძლევს. ვფიქრობ, ჩვენთანაც აუცილებელია, რომ მხოლოდ რელიგიურ დღესასწაულებზე ან წინაპრების საფლავების მოსანახულებლად კი არ გვემსახურებოდეს უფასოდ მუნიციპალური ტრანსპორტი, არამედ იმ დღეებშიც, როცა თბილისში წიგნის საერთაშორისო ბაზრობა იმართება.

საბავშვო და მოზარდთა ლიტერატურას უზარმაზარი ცალკე პავილიონი აქვს დათმობილი, თუმცა პავილიონის მასშტაბურობაზე მეტად საბავშვო აქტივობების სიმრავლემ მომხიბლა. თითქმის ყველა საბავშვო გამომცემლობის სტენდთან სხვადასხვა ღონისძიებაა დაგეგმილი, იქნება ეს წიგნების კითხვა, ზღაპრის პერსონაჟების წარმოდგენა, ხატვა თუ წიგნების მომზადება. აქ წიგნთან დაკავშირებულ ნებისმიერ აქტივობაში ბავშვები არიან ჩართული. ერთგან წრეზე მსხდარ ბავშვებთან ერთად საუკეთესო ამბებს იგონებენ, მეორეგან – ილუსტრაციებს ქმნიან, მესამეგან – პატარა სტამბაა მოწყობილი, ილუსტრაციებისა თუ ტექსტების გაერთიანების შემდეგ მათი ტირაჟირება ხდება, ოღონდ ყველაზე კარგი ისაა, რომ ამ ყველაფერს თავად ბავშვები აკეთებენ უფროსების მითითებით.

ნებისმიერ სტენდთან მისვლა და წიგნის წაკითხვა თუ გადაფურცვლა შეიძლება. აქ ბავშვს არავინ ეტყვის, რომ ზედმეტად არ ირბინოს, წიგნებს არ შეეხოს. მრავალ სტენდთან ძირს დაყრილ რბილ ბალიშებზე მოკალათებული ბავშვები კითხულობენ და თამაშობენ, ხოლო პავილიონის ცენტრში უფრო დიდი და კომფორტული სამკითხველოა მოწყობილი.

აქ ყველა საშუალებაა გამოყენებული, რომ ბავშვები წიგნით დაინტერესდნენ. რამ უნდა მიიყვანოს ბავშვი ლიტერატურულ ტექსტთან, თუ არა თამაშმა. აქ სპეციალური განყოფილება ეთმობა სამაგიდო, ვირტუალურ თამაშებს ცნობილი ლიტერატურული სიუჟეტების მიხედვით და სხვადასხვა სახის სათამაშოებს, იქნება ეს პაზლი, რბილი სათამაშოები თუ ასაწყობები.

სამკითხველო დარბაზთან უზარმაზარი საოჯახო კაფეა მოწყობილი, სადაც მშობლები და ბავშვები ერთად ათვალიერებენ ნაყიდ წიგნებს, კითხულობენ, ერთობიან და მუსიკას უსმენენ.

მუსიკაზე გამახსენდა: საბავშვო პავილიონის შესასვლელთან დიდ ფერად კარავში შესანიშნავი ორკესტრი იყო. გარდა კონკრეტული მუსიკალური საათებისა, როდესაც რომელიმე კომპოზიტორის ნაწარმოებები სრულდებოდა, ნებისმიერ დროს ბავშვებს, თუკი დაინტერესდებოდნენ, შეეძლოთ იქ შესვლა, ინსტრუმენტების ახლოდან ნახვა, მათი ჟღერადობის მოსმენა, ხელით შეხება და მნიშვნელოვანი ინსტრუქციების მიღება. კლასიკური მუსიკის გარდა, ორკესტრი ჯაზს, თანამედროვე კომპოზიციებსაც უკრავდა, მუსიკას საბავშვო ფილმებიდან და მულტფილმებიდან.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია ვირტუალური თამაშების, ახალი ტექნოლოგიების, ანიმაციებისა და ინტერნეტის როლი ბავშვების ლიტერატურით დაინტერესებისათვის, რასაც, ლაიპციგის წიგნის ბაზრობაზე ძალიან დიდი ყურადღება ექცეოდა. ისევ მრჩება იმედი, რომ ოდესმე რუსთველის  „ვეფხისტყაოსნის“ ან თუნდაც არჩილ სულაკაურის „სალამურას“ მიხედვით მომზადებულ ვირტუალურ თამაშსაც იხილავენ ტექნოლოგიებით დაინტერესებული ჩვენი ბავშვები….

ეპოქის თავისებურების გააზრებისთვის მოთხრობაში „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“

ადამიანთა უმეტესობა მიფრინავს ან მოფრინავს, ანუ მოგზაურობს აღმოსავლეთით ან დასავლეთით, მაგრამ გამოჩნდება ვიღაც, ვინც ყველასგან განსხვავდება, და „გუგულის ბუდეს გადაუფრენს“. ასეთი პერსონაჟია ვასიკო კეჟერაძე, კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა. მოსწავლე სათანადოდ ვერ აფასებს ეპოქის თავისებურებებს. მას უნდა მივაწოდოთ ნაწარმოები როგორც ორგანული ნაწილი იმ ისტორიულ-სოციალური გარემოსი, რომელიც ამ ნაწარმოებშია აღწერილი. „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ მეოცე საუკუნის სამოცდაათიანი წლების დასაწყისში დაიწერა. გურამ დოჩანაშვილი შესაძლებლობას გვაძლევს, თვალი მივადევნოთ საბჭოური ეპოქის თავისებურებებს, ვიგრძნოთ და დავინახოთ საქართველოს ცხოვრება კომუნისტური რეჟიმის პირობებში, ამ რეჟიმის სხვადასხვანაირად გამოვლენილი ავადმყოფური ბუნება. მოთხრობის პერსონაჟთა სახეები, მათი ხვედრი მკაფიოდ ასახავს ადამიანის ბედს საბჭოთა საქართველოში.

„კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“ ანტისაბჭოთა ნაწარმოებია, ის, უპირველესად, ამ ქვეყნის ისტორიას ჰყვება. ჰყვება მსუბუქად, ირონიისა და იუმორის ზღვარზე, ჰყვება ისე, რომ საბჭოთა ადამიანის ცხოვრების ტრაგიზმი თითქმის არ ჩანს, მას თანდათან, ოსტატურად გვაპარებს მწერალი. მაღალფარდოვანი სიტყვებისა და ყალბი პათეტიკის მიღმა ჩვენ თვალწინ გადაიშლება სინამდვილე, რომელსაც ვასიკო კეჟერაძე უნდა გადაურჩეს. ამაში მას იუმორი და ლიტერატურის სიყვარული ეხმარება.

„კულტურული რევოლუციის“ მთავარ მიზანს „ადამიანის შექმნა“ წარმოადგენდა. ეს იყო საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი პროცესი, რომლის გასამარტივებლად საჭირო გახდა სახელმწიფოში მასობრივი უწიგნურობის აღმოფხვრა. ამ სიტყვებმა შესაძლოა დააბნიოს მოსწავლე – უწიგნურობის აღმოხვრა ხომ თითქოს კარგი უნდა ყოფილიყო თავისთავად. მაგრამ მიზანი? მიზანი მზაკვრული გახლდათ: „წიგნიერ“ საზოგადოებაში უფრო ადვილი იქნებოდა პროპაგანდისტული პრესისა და ლიტერატურის გავრცელება, რომელსაც, საბჭოთა ხელისუფლების რწმენით, ხელი უნდა შეეწყო მთავრობის იდეოლოგიურ ყალიბს მორგებული ინტელიგენციის ჩამოყალიბებისთვის. სწორედ ამ ინტელიგენციას ეკუთვნიან თამაზი და მისი ხელმძღვანელი.

ადამიანთა შემოქმედებითი აქტიურობა ზედემიწევნით იყო გაკონტროლებული და ხშირად პოლიტიზებულიც კი. საბჭოთა ადამიანი აკეთებდა იმას, რაც მიღებული და მოწონებული იქნებოდა მთავრობის მიერ. ყოველი განსხვავებული ნაბიჯი აღიქმებოდა ღალატად, სისტემის მიმართ მტრულ დამოკიდებულებად. აუცილებელი იყო, ხელოვნება ქცეულიყო მხატვრული ფორმებით „მოაზროვნე“ იდეოლოგიად. პარტიის პოლიტიკას უნდა დაედგინა და განესაზღვრა ხელოვნების ქმნილებათა ფორმა და შინაარსი. უპირველეს ყოვლისა, საბჭოთა ადამიანს შეუქმნეს ე.წ. „მტრის ხატი“. მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ვის მოიაზრებდნენ მტრად. მთავარი იყო ფაქტი, რომ არსებობს ვიღაც, ვინც ჩასაფრებულია და ელოდება, როდის „ჩათვლემს“ საზოგადოება, როდის მოადუნებს ყურადღებას, რომ გამოჩნდეს, ავნოს მას და დაანგრიოს „საათივით აწყობილი“ სახელმწიფო. სწორედ ამიტომ ატარებს გამოკითხვას ხელმძღვანელი. საბჭოთა სისტემას სურს გაიგოს, რითი სუნთქავს საბჭოთა ადამიანი თავისუფალ დროს… „და ამიტომაც ხაზგასმული ყურადღება უნდა მიექცეს მის „თავისუფალ დროს“. ხალხის გასაკონტროლებლად მოხერხებული გზა იყო მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების მონოპოლიზებაც. მას სჭირდებოდა ახალი და ახალი გეგმები, რათა მუშაობაში გართულს, ფიქრის დრო და სურვილი დაჰკარგვოდა. მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ საბჭოთა ადამიანში ჩაეკლათ ყოველგვარი ინდივიდუალიზმი. ის არაფრით უნდა ყოფილიყო სხვა საბჭოთა ადამიანებისგან განსხვავებული. არ შეიძლებოდა ჰქონოდა უფრო მეტი ფული, უფრო კარგი სახლი… სწორედ ამიტომ აინტერესებთ მოსახლეობის კომუნალური პირობები.

ადამიანს, ფაქტობრივად, არ გააჩნია ხელისუფლების ნებისგან დამოუკიდებელი პირადი ცხოვრება. საბჭოთა ადამიანები მოქცეული იყვნენ ერთიანი ღირებულებების ყალიბში და მათი მართვა გაცილებით ადვილი ხდებოდა. უნდა ითქვას ისიც, რომ გეგმურად „გამოძერწილი“ საბჭოთა ადამიანები ქმნიდნენ პარტიულ ნომენკლატურას (იმ ადამიანთა ჯგუფებს, რომელთაც ეკავათ მაღალი თანამდებობები. ნომენკლატურა წარმოადგენს ტოტალიტარული სახელმწიფოს მთავარ საყრდენს) და ე.წ. „წითელ ინტელიგენციას“. მათი დანიშნულება იყო კულტურისა და მეცნიერების გზით საზოგადოებაში კომუნისტური იდეოლოგიური ხაზის გატარება. ერთნი საბჭოთა იდეოლოგიას ემსახურებიან, მორგებული აქვთ შესაბამისი როლები და უბადლოდ განასახიერებენ იმ ტყუილს, რომელსაც სახელმწიფო სთავაზობს. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩვენი მოსწავლეებისთვის არც ისაა თავისთავად გასაგები, რომ სოციოლოგიური კვლევა საბჭოეთში არ არსებობდა და თუ არსებობდა, ან ისეთივე ფიქცია იყო, როგორიც ამ მოთხრობაშია აღწერილი, ან მასების უკეთ მართვისთვის სჭირდებოდათ, თუმცა მაინცდამაინც არც სჭირდებოდათ, რადგან სოციალოგიური კვლევა ხალხთან შეიძლება ჩაატარო, თორემ მასების ფსიქოლოგია ადვილი გასაგებია, ხალხად ყოფნის საშუალებას კი სისტემა არ იძლეოდა. არსებობდა უამრავი ასეთი ინსტიტუტი, მეცნიერი თანამშრომელი თუ ხელმძღვანელი, რომლებიც აკეთებდნენ რაღაცას, რაც თავისთავად არავის სჭირდებოდა, მაგრამ ემსახურებოდა ტყუილის იდეოლოგიას, ამიტომ მსგავსი ინსტიტუტების შენახვაზე კრემლი უკან არ იხევდა.

ვასიკო კეჟერაძე სოციოლოგ თამაზს ინტერვიუს დაწყებამდე დააბნევს: თამაზი მას ვიღაცას აგონებს – „აურელიანო სქელს, სანამ გასუქდებოდა, მარშალის ბიძაშვილს, ეულალიას ქმარს“. გაუგებრობა მალევე გაირკვევა: „მისალოც“ თამაზს არც „ბეტანკურიანი რომანი“, არც „ანსელმოიანი რომანი, ლიოსასი, მარიო ვარგასის“ არ წაუკითხავს და ამიტომ ლიტერატურის მოყვარულის მინიშნებებს ვერ ხვდება. ვასიკოს მინიშნებებს ვერც ხელმძღვანელი ხვდება, როცა ის ჯანჯაკომო სემინარიელს, მარშალ ბეტანკურის უფროს ძმას ადარებს. მარშალის ნათესავებთან მსგავსების გამო თამაზი და მისი ხელმძღვანელი რეპრესიულ სახელმწიფოსთან ასოციაციას იწვევენ.

ვასიკო კეჟერაძეს, XIX საუკუნის დამოუკიდებლობისთვის მებრძოლთა დარად, შეეძლო თავშესაფარი წიგნებში ეძებნა, თავისი წარმოსახვითი სამყარო შეექმნა, ლიტერატურა დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის პოლიტიკურ ინსტრუმენტად ექცია. ლიტერატურა მისთვის ინდივიდუალური თავისუფლების სივრცეა. ვასიკო კეჟერაძე და კლიმი ფლობენ ყველა იმ ტექსტს, რომლებსაც ასახელებენ, თამაზი და მისი ხელმძღვანელი კი არც ერთს – უმრავლესობა არ წაუკითხავთ, რომლებიც წაუკითხავთ, არ გაუთავისებიათ. ვასიკო და კლიმი ერთადერთ რეალობად ლიტერატურას აღიარებენ, თამაზისა და მისი ხელმძღვანელისთვის რეალურია მხოლოდ მატერიალური სამყარო და სავსებით არარეალურია ლიტერატურა. ერთი წყვილი ფიზიკურად ცხოვრობს მხოლოდ იმისთვის, რომ ურიცხვ მხატვრულ ტექსტში შეჭრის საშუალება მიეცეს. მეორე წყვილის შესაძლებლობები ამ თვალსაზრისით დასაზღვრულია. ისინი მუდამ დარჩებიან თავიანთი ერთადერთი მატერიალური ცხოვრების ამარა და შეეცდებიან, უკიდურეს შემთხვევაში, მხატვრული ნაწარმოები აქციონ მიწიერი სამყაროს ატრიბუტად (მაგალითად, იკითხონ დიკენსი ჩრდილში, ისიც ხანდახან). მწერალი მიგვანიშნებს, რომ თუ კაცი ცხოვრობს სულიერი ფასეულობებით, ამ შემთხვევაში – ლიტერატურის სიყვარულით, მაშინ მას შეუძლია, თვით ტოტალიტარული რეჟიმისგანაც დაიხსნას თავი.

ვასიკო კეჟერაძის სივრცე, თამაზისა და მისი ხელმძღვანელის სივრცისაგან განსხვავებით, იერარქიულად კი არა, თანასწორად არის მოწყობილი: „თქვენთვის, მისალოცებისათვის, – ეუბნება ვასიკო სოციოლოგებს, – ზოგი უფროსი ბრძანდებით, ზოგიც – უმცროსი, არ არსებობს მხოლოდ ტოლი… მე და კლიმი კი, აბა, რამ გაგვყო, მიწოდეთ მე თუნდაც ფოტოკაბინეტის მთავარი დირექტორი და იმას – თანაშემწე, მაინც ერთნი ვართ, რადგან: ჩვენ ძლიერ გვიყვარს ლიტერატურა“.

ლიტერატურის მოყვარულები ერთმანეთს სრულ განურჩევლობამდე ჰგვანან, ამიტომ საჯარო სივრცის ცნება ზედმეტი ხდება. კეჟერაძე, მართალია, გაურბოდა ტოტალიტარიზმის უნიფორმულობას, მაგრამ თვითონვე შექმნა ისეთი სივრცე, სადაც მხოლოდ ერთნაირად მოაზროვნე ადამიანების არსებობაა შესაძლებელი.

მოსწავლეებს აბნევს სიტყვა ,,კარცერი“. კარცერს რუსეთის იმპერიასა და საბჭოთა კავშირში ეძახდნენ განსაკუთრებით მკაცრი დისციპლინურ სასჯელს სამხედრო მოსამსახურეებისა და პატიმრებისთვის უმკაცრეს პირობებში (იზოლაციას სინათლისა და გათბობის გარეშე საკვების სრული ან ნაწილობრივი შეზღუდვით). თავად სიტყვა, რომელიც ლათინურიდან მომდინარეობს და დილეგს ნიშნავს, რუსულსა და ქართულში გერმანულიდან შემოვიდა. აკადემიური იურისდიქციის ფარგლებში, XX საუკუნემდე, კარცერს, სასკოლო და საუნივერსიტეტო საპატიმროს, აღმზრდელობითი დანიშნულება ჰქონდა. გამოდის, რომ ვასიკო კეჟერაძე თავისი „პროექტით“ სიტყვას თავის პირველად მნიშვნელობას უბრუნებს. ჯერ კიდევ XIX საუკუნეში კარცერმა აღმზრდელობითი მნიშვნელობა დაკარგა. სტუდენტისთვის კარცერში მოხვედრა საპატიოდაც კი მიიჩნეოდა. ამიტომ ეს სიტყვა არსებული წესრიგის წინააღმდეგ აჯანყების მნიშვნელობასაც ატარებს, რომელიც ჩაკეტილ სივრცეს თავისუფლების სივრცედ აქცევს.

ეეეჰ, არ იცნობდნენ თამაზი და მისი ხელმძღვანელი აურელიანოს, თორემ მიხვდებოდნენ, რისი თქმა უნდოდა ამით ვასიკო კეჟერაძეს:

,,…ერთ საღამოს პოლკოვნიკმა აურელიანო ბუენდიამ პოლკოვნიკ ხერინელდო მარკესს ჰკითხა:

– მეგობარო, იქნებ, მითხრა, რისთვის იბრძვი?

– რისთვისაც მოვალე ვარ ვიბრძოდე, მეგობარო, – უპასუხა პოლკოვნიკმა ხერინელდო მარკესმა, – ლიბერალთა დიადი პარტიისათვის.

– ბედნიერი ხარ. იცი, რისთვისაც იბრძვი, – უთხრა პოლკოვნიკმა აურელიანო ბუენდიამ, – მე კი მხოლოდ ახლა მივხვდი, რომ სიამაყის გამო ვიბრძვი.

– ეგ ცუდია, – შენიშნა პოლკოვნიკმა ხერინელდო მარკესმა.
მეგობარს შეშფოთება რომ შეამჩნია, პოლკოვნიკ აურელიანო ბუენდიას გაეღიმა.

– რა თქმა უნდა, ცუდია, – უთხრა მან, – მაგრამ იმას მაინც სჯობს, როცა სულ არ იცი, რისთვის იბრძვი, – მერე მეგობარს თვალებში ჩახედა და კვლავ ღიმილით დაუმატა: – ან როცა ისეთი რაღაცისთვის იბრძვი, – აი, მაგალითად, შენსავით, – რაც არავის არაფრად სჭირდება“.

რა ექნა ხელმძღვანელს, დიდი ჯაჭვის პატარა რგოლი იყო, ძლიერთა ამა ქვეყნისათა საამებლად მოვლენილი, ბრმად და მორჩილად მიჰყვებოდა დინებას და ჯაჭვის მომცრო რგოლს, თამაზს, მისი მარცხი რომ არ შეემჩნია, ჩამოალაბორანტა…

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.https://mastsavlebeli.ge/?p=9159

 24 თებერვალი, 2016 თეონა ბექიშვილი

გურამ დოჩანაშვილის „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“

2. https://www.scribd.com/doc/49236968

ქართული-მწერლობა-საბჭოთა-სისტემაში-რეალობის-განზომილება

ნინო ბექიშვილი; გიორგიკეკელიძე;

3. გურამ დოჩანაშვილი – ,,სამოსელი პირველი’’, თბ., 2011წ.
4. გაბრიელ გარსია მარკესი -,,მარტოობის ასი წელიწადი’’ SABA.COM.GE (ელექტრონული ვერსია)

კენიაში, რუდოლფის ტბაზე არის კუნძული ენვაიტენეტი, რაც ადგილობრივი ტომის ენაზე „დაუბრუნებელს” ნიშნავს. კუნძულის სიგრძე და სიგანე სულ რამდენიმე კილომეტრს შეადგენს. ადგილობრივი მოსახლეობა კუნძულზე საცხოვრებლად არ გადადის, რადგან მას დაწყევლილ ადგილად მიიჩნევს. თუ ანომალიური მოვლენების მკვლევრებს დავუჯერებთ, ამგვარი ადგილები მსოფლიოში მრავლად არის.

1935 წელს კენიაში ინგლისელი მკვლევრის ვივიან ფუშის ექსპედიცია მუშაობდა. მისი ორი კოლეგა მარტინ შეფლისი და ბილ დაისონი საიდუმლოებით მოცულ კუნძულზე გაემართნენ. გავიდა 15 დღე, მაგრამ მეცნიერები არ დაბრუნებულან. შეშფოთებული ფუში იძულებული გახდა მათ საძებნად მაშველები გაეგზავნა, მაგრამ მათ, აბორიგენების მიერ მიტოვებული სოფლის გარდა, ვერაფერი აღმოაჩინეს. შემდეგ გამოიძახეს თვითმფრინავი, რომელმაც სოფლის თავზე ორი დღე-ღამე იფრინა, მაგრამ სასურველი შედეგი არც ამან გამოიღო.

ადგილობრივმა მოსახლეობამ ფუშს მოუყვა ლეგენდა. ლეგენდის მიხედვით, კუნძულზე ოდესღაც ცხოვრობდნენ ადამიანები, რომლებიც თევზაობასა და ნადირობას მისდევდნენ. თავიანთი ნადავლით ისინი მატერიკზე მცხოვრებ ადამიანებთან ვაჭრობდნენ. მაგრამ დროთა განმავლობაში ისინი სულ უფრო და უფრო იშვიათად ჩნდებოდნენ ხმელეთზე. ამის გამო, მახლობლად მდებარე ლოინგლანის დასახლებიდან „დასაზვერად” ტივი გაგზავნეს.

კუნძულზე მისული ხალხი გაოგნებული დარჩა. მათ აბსოლუტურად ცარიელი სოფელი აღმოაჩინეს. ქოხებში იქ მცხოვრები ადამიანების ყოველდღიური მოხმარების ნივთები ეწყო. ჩამქრალ კოცონთან გახრწნილი თევზი იყო მიმოფანტული. სად წავიდა ეს ხალხი? – ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ვერავინ შეძლო. მათ საძებნად წასულმა ხალხმა ვერ გაბედა ძებნის გაგრძელება და სასწრაფოდ დატოვეს კუნძული. ამის შემდეგ იქ გამგზავრებას, ჩიტების გარდა, ვერავინ ბედავს.

ადამიანთა საიდუმლოებით მოცული გაქრობები, თუ ამგვარ ისტორიებს დავუჯერებთ, ზოგიერთ შემთხვევაში მოწმეების თვალწინ ხდებოდა. ამერიკულ ყოველკვირეულ გამოცემაში აღწერილი იყო შემთხვევა, როდესაც 1960 წლის 30 ივლისს ონტარიოს შტატის ქალაქ პიკტონში ნათესავებისა და მეზობლების თანდასწრებით 13 წლის ბიჭუნა გაქრა. რამდენიმე დღის შემდეგ იგი იმავე ადგილას იპოვეს.

ცნობილია სხვა ისტორიაც, რომელიც 1982 წელს მოხდა. პარიზის გარეუბნის 19 წლის მკვიდრი სერჟი პონტუაზ ფრანკ ფონტენი თავისი პიკაპის საჭესთან იჯდა, როდესაც ჰაერში უჩვეულო კაშკაშა სხეული აღმოაჩინა, რომელიც ნელ-ნელა ეშვებოდა დედამიწისაკენ. იგივე შენიშნა მისმა ორმა მეგობარმა, რომლებიც ამ დროს მანქანაში ნივთებს აწყობდნენ. ფრენკი თავისი ავტომობილით სხეულის ვარდნის ადგილას გაემართა.

როდესაც იმავე ადგილას ფრენკის მეგობრები მივიდნენ, მათ აღმოაჩინეს მისი მანქანა, რომელიც თითქოს ორ ნაწილად იყო გაყოფილი. გზაზე მანქანის უკანა ნაწილი იდგა, ხოლო კაბინის ადგილას კაშკაშა სხეული იყო, რომელმაც მათი მისვლის შემდეგ მილისებური ფორმა მიიღო და ელვისებურად აიჭრა ჰაერში. თავად ფრენკი არსად ჩანდა.

გავიდა ორი კვირა. ამ ხნის განმავლობაში პოლიცია უშედეგოდ ეძებდა ფრენკს. ერთხელ გამთენიისას მისი ერთ-ერთი მეგობრის კარებზე კაკუნის ხმა გაისმა. კარების ზღურბლზე ფრენკი იდგა. იგი ისევე იყო ჩაცმული, როგორც გაქრობის დღეს, ოღონდ ცოტა შეფიქრიანებული ჩანდა. „სად არის ჩემი პიკაპი? – ეკითხებოდა სახტად დარჩენილ მეგობარს, – ჩვენ რა, აღარ მივდივართ?” ამ სამეულის დაკითხვას დიდხანს აწარმოებდა პოლიცია და პროკურატურა. ამის შემდეგ საქმით დაინტერესდა ამოუცნობი მოვლენების შემსწავლელი კომისია „ჟეპანი”. ფრენკის მოგონების აღდგენა ჰიპნოზის დახმარებით გახდა შესაძლებელი.

იგი იხსენებდა, რომ მისი მანქანის კაბინის წინ პატარა ზომის მანათობელი ბურთულა გაჩნდა. მერე ყველაფერი ნისლმა დაფარა. შემდეგ იგი აღმოჩნდა ლაბორატორიაში, რომელიც უამრავი სხვადასხვა აპარატურით იყო მოწყობილი. „ოთახში უამრავი მოძრავი მანათობელი ნათურა იყო, – იხსენებდა ფრენკი, – და მე მივხვდი, რომ ისინი ჩემს შესწავლას ცდილობდნენ”.

ცნობილმა ასტრონომმა და ამოუცნობი მფრინავი ობიექტების მკვლევარმა ალან ჰაინეკმა გამოსცა კრებული, რომელშიც „გაქრობისა და გატაცების” უამრავი შემთხვევა იყო მოყვანილი.  ავტორმა მას „მესამე ბუნების დახურული კონტაქტი” უწოდა.

აქ მოყვანილი შემთხვევების უმეტესობა კარგად არის არგუმენტირებული. მაგალითად, უიტფილდის (ნიუ ჰემპშირი, ინგლისი) მკვიდრი ბეტი და ბერნი ჰილების გაქრობა. 1961 წლის სექტემბერში ისინი შვებულებიდან შინ ბრუნდებოდნენ, როდესაც ჰაერში ქაოსურად მოძრავი ორი მანათობელი ბურთულა შენიშნეს. იგი თითქოსდა მათ ავტომობილს უთვალთვალებდა. ცოტა ხანში ბეტიმ და ბერნიმ გონება დაკარგეს.

როდესაც გონს მოვიდნენ, მიხვდნენ, რომ უკვე ორი დღე იყო გასული და რამდენიმე ასეული მილის მოშორებით იმყოფებოდნენ იმ ადგილიდან, სადაც გაჩერდნენ. შემდეგ მათ გაიხსენეს, რომ რაღაც „ხომალდში” იმყოფებოდნენ, სადაც ბევრი სინათლე იყო. ისინი ამბობდნენ, რომ „არამიწიერი არსებები” მათ „სხივი-საცეცებით” იკვლევდნენ.

კრებულში ასევე მოყვანილია 1976 წელს არიზონას შტატის მკვიდრი ტყის მჭრელის, ტრევის უოლტონის გაქრობის ფაქტი. ამ შემთხვევიდან ერთი წლის შემდეგ, გემთსაშენი „ჰინსონ-პარნერის” მუშის გაქრობის ფაქტმა ამერიკის უამრავი გაზეთის ფურცლები მოიარა. ხოლო ჟურნალმა იმ „მიწიერი” თავგადასავლების დაწვრილებითი აღწერა გამოაქვეყნა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ ყველა ამ ადამიანმა წარმატებით გაიარა სიცრუის დეტექტორის შემოწმება და არ არსებობს არანაირი ეჭვი იმისა, რომ ისინი სიმართლეს არ ამბობენ.

მეცნიერთა საკმაოდ დიდი ნაწილი თვლის, რომ თვითმფრინავებისა და ხომალდების გაქრობა და ადამიანთა გატაცება – ყველაფერი ეს ხუმრობისა ან ჰალუცინაციის შედეგია. ობიექტური მტკიცებულება იმისა, რომ ადამიანთა გატაცება რეალურ ფაქტებთანაა დაკავშირებული, არ არსებობს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საოცრებები შეუძლებელია. უბრალოდ, ხშირად მათ ზუსტი სამეცნიერო ახსნა არ გააჩნია.

მაგალითად, ბრიტანეთის ჯანდაცვის ბიოფიზიკის ცენტრის მეცნიერები კვანტური ტელეპორტაციის დარგში, საინტერესო ექსპერიმენტებს აწყობენ – ბიოლოგიური ობიექტის ნებისმიერ მანძილზე მრავალვენური გადატანა. ჯერჯერობით ობიექტებად ლაბორატორიულ თაგვებს იყენებენ, მაგრამ მიღწეული შედეგები უკვე იძლევა დასკვნების გაკეთების საშუალებას: ის, რასაც ჯერ კიდევ ასი წლის წინ ალბერტ აინშტაინი წინასწარმეტყველებდა და რითაც არაერთხელ ისარგებლეს ფანტასტებმა, სრულიად შესაძლებელია. ასევე არ უნდა გამოვრიცხოთ დროის მართვის შესაძლებლობა და მასში, როგორც სივრცეში, გადაადგილება.

ამასთან დაკავშირებით, სერიოზული სამუშაოები გასწიეს ასტრონომებმა, რომლებიც სამყაროს ცხოვრების კანონებს სწავლობდნენ. მართალია, ყველაფერი ეს ჯერჯერობით პრაქტიკულად მიუღწეველია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, იგი ფიზიკის მოქმედ კანონებს არანაირად არ ეწინააღმდეგება. უცხოპლანეტელები კი ამ შემთხვევაში არაფერ შუაში არიან.

პაოლო პოეზიით სუნთქავდა და ცოცხლობდა. თვითონაც პოეტური ბუნების იყო, მთელი სისავსით განიცდიდა სიცოცხლის მშვენიერებას. გურამ ასათიანი წერდა მასზე: „თავის თანამედროვეთა, თანამოკალმეთა – ყველა იმ ადამიანთა მოწმობით, ვისაც ერთხელ მაინც რგებია მასთან სიახლოვე, – პაოლო იაშვილი სიცოცხლეში უხვად, უსასყიდლოდ, უზომოდ აფრქვევდა თავის გარშემო ძვირფას რითმებს, კაშკაშა პოეტურ სახეებს, მომხიბვლელ ღიმილს, მეგობრულ სითბოს, რაინდულ გულისთქმას, გონებამახვილობისა და ენამჭევრობის ნამდვილ ფეიერვერკებს, იმ იშვიათ მადლს, რომლითაც ის ბუნებამ ასე მრავალმხრივ დააჯილდოვა. პაოლო იაშვილი იყო ნამდვილი ავთანდილი, სიმღერის, სიყვარულის ჟინით შეპყრობილი მშვენიერი რაინდი, რომელიც თავის გარშემო შეუნელებელ აღტაცებას ბადებდა განუმეორებელი პოეტური ეშხით, მოხდენილობით, სილამაზის თანდაყოლილი უტყუარი გრძნობით”.

ლექს „პოეზიაში” წარმოჩნდა, თუ რას ფიქრობდა პოეტი პოეზიის არსზე. პირველსავე სტრიქონებში: „გაგიჟება სჯობს, თუ გათავდა სიტყვის მადანი, /და თვალთა დათხრა, თუ მზეს ქებით ვეღარ დახვდები” – ლექსის ლირიკული გმირი გამოხატავს პოეზიის გარეშე ცხოვრების უაზრობას. მეტაფორულად წარმოაჩენს, რომ, თუ პოეტს გაუთავდა  „სიტყვის მადანი”, ესე იგი, სიტყვის საბადო, მისი ცხოვრებაც დამთავრებულია. პოეტი ყოველ დღეს ქებით უნდა შეეგებოს მზეს, ე.ი. ხოტბა შეასხას ლექსით. შოთა რუსთაველი რომ წერს: „აწ ენა მინდა გამოთქმად გული და ხელოვანება,/ ძალი მომეც და შეწევნა შენგნით მაქვს, მივსცე გონება”.

რუსთველის აზრით, პოეზიისთვის უმთავრესია ენა, ლექსიკის სიმდიდრე, გული და ხელოვანება – გრძნობა და პოეტური ოსტატობა, ღვთის შემწეობა, ნიჭი, რათა პოეტმა შეძლოს სასურველი საგნისკენ ფიქრის წარმართვა, მისი სიღრმისეული გამოხატვა. პოეზია ხომ „სიბრძნის დარგია” – მრავალფეროვანი სამყაროს შესამეცნებელი.

„ვეფხისტყაოსნის” პროლოგის მიხედვით, ნამდვილმა პოეტმა არასოდეს უნდა „შეამციროს ქართული”; ქართულში აქ სწორედ სიტყვა იგულისხმება:

„მაშინღა ნახეთ მელექსე და მისი მოშაირობა,

რა ვეღარ მიჰხვდეს ქართულსა, დაუწყოს ლექსმან ძვირობა,

არ შეამოკლოს ქართული, არა ქმნას სიტყვა-მცირობა

ხელმარჯვედ სცემდეს ჩოგანსა, იხმაროს დიდი გმირობა”.

პოეტი ლექსის წერისას გამოიცდება. თუ შემოკლდება სიტყვა, მაშინ ლექსის შექმნა გაუჭირდება, მან არ უნდა გააღარიბოს პოეტური ენა, „არა ქმნას სიტყვა-მცირობა” და დიდი შემართება, გმირობა გამოიჩინოს ამ საქმეში.

პოეტი თუ „დამარცხდა” სიტყვასთან ბრძოლაში, მაშინ, პაოლო იაშვილის თქმით, „მზეს ქებით ვეღარ დახვდება”. ეს მეტაფორა იმას ნიშნავს, რომ პოეტის დანიშნულებაა სიცოცხლის სილამაზის წარმოჩენა, მზის ქება, ამას დაბრმავება ურჩევნია. პოეტისთვის ლექსი – გულის ნაწილი – მისი სისხლი და ხორცია. ის მუდამ  უნდა ძგერდეს გულივით – ეს მეტაფორულადაა ნათქვამი: „უნაპიროდ, სამუდამოდ უნდა იყოს გაჩაღებული”.

ასეთი „გაჩაღებული” ლექსებით შემოვიდა პაოლო ქართულ პოეზიაში. 1916 წელს პარიზიდან დაბრუნებულმა მეგობრებთან ერთად დააარსა ჟურნალი „ცისფერი ყანწები”, რომლის რედაქტორი თვითონ იყო და დაწერა პირველთქმა, საოცარი ენერგიით დამუხტული ტექსტი, რომელშიც ვკითხულობთ: „საქართველოს მგოსნებს! ყველა მეოცნებეს! ქართველ ხალხს! ისმინეთ ყველამ ჩვენი ქადაგება! მრავალის სასიკვდილოდ გავჩნდით ჩვენ ბინძური მზით გამთბარ ქვეყანაში, სადაც ხალხმა დაკარგა მშვენება სითამამისა. საქართველოს ლანდურ არსებას მოვევლინეთ ჩვენ ახალი სხივმოსილებით და ოცნებადაკარგულ ხალხს ვასწავლით განწმენდილ გზას მომავლის ციფერი ტაძრისაკენ!”.

ასეთი სითამამით დაიბადა საქართველოში სიმბოლისტური სკოლა. პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, სანდრო ცირეკიძე და სხვა ცისფერყანწელები ქმნიდნენ ახალ ესთეტიკას, ახალ პოეტურ კულტურას. მათ, მართლაც, განაახლეს ქართულ ლექსი და ქართული პოეზია „გამართეს ევროპის რადიუსით”, როგორც ამას ტიციან ტაბიძე აღნიშნავდა ხატოვნად და წერდა: „ძველ პოეზიას კადნიერად ვახურავთ ჩალმას”, ან კიდევ: „ამიტომ არ აქვს არცერთ ყანწელს აქამდე შიში, რომ მოვედებით საქართველოს ლექსის ნიაღვრად”. მართლაც, ლექსის ნიაღვრებად წამოვიდა მათი საოცარი ენერგიით დამუხტული სტრიქონები.

პაოლოს აქვს დაწერილი ლექსი „ავტოპორტრეტი”, რომელშიც საკუთარ თავზე წერს, რომ ის არის „ლამაზ რითმისთვის ერთი წუთით ჩაფიქრებული”. მას ფრანგი სიმბოლისტები ჰყავდა კერპებად: შარლ ბოდლერი, არტურ რემბო, პოლ ვერლენი, პოლ ვალერი, ლოტრეამონი… მაგრამ მთავარი კერპი რუსთაველი იყო, როგორც მისი პოეტური გენის ძირი და ფესვი, ამიტომაც წერდა: „და რუსთაველთან გადავდივარ მე ალავერდსა”.

მას თავიდანვე ყველასგან გამოარჩევდა მეამბოხე სულისკვეთება. ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებით ნიშანდობლივია ერთი უსათაურო ლექსი, რომელიც ჟურნალ „ცისფერ ყანწებში” დაიბეჭდა:

„პაოლო იაშვილს მომეწყინა ყვითელი დანტე,

ვაქებდი შექსპირს, მაგრამ ფარდა, შექსპირს უარი,

რა ვქნა, თუ ჩემთვის ბეთჰოვენი, მხოლოდ ყრუ არი

და რომ წარსულმა ვერ გადმომცა მე ანდამატი.

ვფიქრობ ლექსებით ჩქარი და ხან გველივით ზანტი,

მაგრამ ყოველთვის მირჩევნია ცეცხლის ანთება.

ჩემი ოცნების ნაპერწკლები ხალხს გავუფანტე,

და უკვდავება ცივ ხელებით მე მელანდება”.

ამ ლექსში წარმოჩნდა პოეზიის ახალი გზების ძიების წყურვილი, კლასიკოსთა ნაკვალევზე სიარულის უგულებელყოფა (დანტე, შექსპირი, ბეთჰოვენი – სწორედ კლასიკის სიმბოლოებია ამ ლექსში), საკუთარი ხმის მოპოვების აუცილებლობა და საოცარი თავდაჯერებულობა გამარჯვებისა: „უკვდავება მელანდება”.

ლექს „პოეზიაში” კი ვკითხულობთ, რომ  ადამიანს ცხოვრებაში უამრავი გასაჭირი, ხიფათი,  შეიძლება გადახდეს, გადაულახავი დაბრკოლება შეხვდეს, ცხოვრებამ დაჩაგროს, გარიყოს და ყაჩაღივით გახიზნოს („თულები“ ყაჩაღს ნიშნავს). სწორედ ამას გამოხატავს სტრიქონები:

„არი მკვლელობა, არი ომი, არი ხანძარი,

მიწისძვრა, ჭირი, ტყეში ყოფნა მარად თულებად”.

თუმცა, პოეტის აზრით, არაფერი შეედრება იმ ტკივილს, რასაც შთაგონებით დასნეულება ჰქვია. ასე რომ, პოეტურ ნიჭს  ავტორი წარმოაჩენს, როგორც სენს, რომელიც სულს აავადებს. რა თქმა, სნეულება გადატანითი მნიშვნელობითაა, რადგან ამ სენით შეპყრობილი ადამიანი ვეღარ იცხოვრებს სხვებივით, ვაჟა ფშაველას „გველისმჭამელის” მინდიასავით ვეღარ მიბაძავს ბრიყვებს, ვეღარ მოჭრის ხეს, რადგან მისი ენა ესმის, ვეღარ დახოცავს ნადირს, რადგან მათიც ესმის. პოეტიც ასეთი მზერა- და სმენაგახსნილია, მას ესმის, რას ლაპარაკობენ ხეები, ჩიტები, მთები, ცა და მიწა, როგორც ნიკოლოზ ბარათაშვილი წერს ლექს “ჩინარში”: “მრწამს, რომ არს ენა რამ საიდუმლო უასაკოთ და უსულთ შორის და უცხოველეს სხვათა ენათა არს მნიშვნელობა მათის საუბრის”, ე.ი. პოეტს სწამდა, რომ ბუნებას ჰქონდა თავისი ენა, არა ნაკლებ ცოცხალი (ცხოველი) და გამომხატველი, ვიდრე ადამიანებისა.  ამიტომაც, პოეტი, ერთი მხრივ, ჰარმონიულად შეერწყმის ბუნებას, მეორე მხრივ, კონფლიქტი აქვს თანამოძმეებთან, რომელნიც ჯერ მის „განკურნებას” ეცდებიან და თუ არ დამორჩილდება, გარიყავენ. საზოგადოებას უჭირს, შეეგუოს ადამიანს, რომელიც „არც მიწისაა, არც ცისა”, რომლის გრძნობა-გონებასაც „სულ სხვა ხელისუფალი ჰყავს” (აკაკი).  ამიტომაც წერს პაოლო იაშვილი, რომ:

დადის ქალაქში ბევრის მსგავსი ჩემი სხეული

და ხალხი ამბობს: „ეს კაცია ლექსის მწერალი”.

მაგრამ ვინ იცის, რა ცეცხლშია გამოხვეული

ეს ჩემი ტვინი, დასაქცევი ტვინი ვერანი”.

აქ შეიძლება გავიხსენოთ ნიკო სამადაშვილის არაჩვეულებრივი სტრიქონები: „ავადმყოფობა ეგონათ, ბიჭო,

ლექსები, ტანზე გამონაყარი” („ნიკო სამადაშვილს”).

„ლექსის მწერლობა” ნიჭია, რომელიც ცეცხლივით ენთება პოეტის სხეულში. ასე მეტაფორულად გამოხატავს პოეტი, თუ რა ძალა აქვს ნიჭს და როგორ ვლინდება იგი. პოეტი სხვანაირად ხედავს და აღიქვამს ყოველივეს, ამიტომ ბევრი თვალი და ბევრი გული სჭირდება. პოეტი უამრავ სტრიქონს წერს, რათა საბოლოოდ მიაგნოს იმ ერთს, რომელშიც სრულყოფილად გამოხატავს სათქმელს. ამ წადილს ასეთი შედარებით გამოხატავს პოეტი:  „რამდენი სახე მე თვით უნდა გავაპარტახო, რომ ერთი ლექსი დამრჩეს წმინდა, როგორც პეპელა”.

ვალერიან გაფრინდაშვილი კი ასე წარმოაჩენდა მსგავს სურვილს: „ისეთი ლექსი დავწერო მინდა, რომ არ დამჭირდეს კვლავ ლექსის წერაო”. სიტყვასთან ჭიდილს პაოლო იაშვილი ასეთი შთამბეჭდავი მხატვრული სახეებით: შედარებითა და მეტაფორით, გადმოგვცემს:

„შემომახურებს სიკვდილივით სიტყვა კვიატი

და სისხლი, აზრი სული იქცნენ იმის მონებად,

გავიდა ღამე, მოასკდება კარს განთიადი

აღარ ხარ კაცი, აღარც ჩონჩხი, ხარ მოგონება”.

აქ წარმოჩენილია, თუ როგორ იპყრობს პოეტის მთელ არსებას ლექსი. ისევ ტიციან ტაბიძე გვახსენდება არაჩვეულებრივი ენერგიის სტრიქონებით:

„მე არ ვწერ ლექსებს, ლექსი თვითონ მწერს,

ჩემი სიცოცხლე ამ ლექსს თან ახლავს,

ლექსს მე ვუწოდებ მოვარდნილ მეწყერს,

რომ გაგიტანს და ცოცხლად დაგმარხავს”.

პაოლო იაშვილი ხატოვნად ამბობს, რომ პოეტი ლექსში მთელ თავის სულსა და გულს ატანს, ამიტომაცაა, რომ თითო ლექსში ცხოვრების თითო წელი ექვითება:

„რამდენი ლექსი დაიწერა, იმდენი წელი

ჩამოეწერა ჩემს ცხოვრებას, ვით ადამიანს”.

მისი აზრით, როცა აღარ შეეძლება პოეტს ლექსის წერა, მისი სიცოცხლეც მაშინ დასრულდება. ასე რომ, ლექსი სულია მისთვის:

„და თუ ეს ლექსი უნდა იყოს უკანასკნელი,

მაშინ ეს ძორი ყვავებისთვის გასატანია”.

იგი ოცნებობდა პოეზიის გზით თავისუფლების მოპოვებაზე, ამიტომაც წერდა:

„როგორც აფრის ტკაცუნი, მოვარდნილი ზღვიდან,

ისეთი ვაჟკაცური გაქროლება მინდა”.

ამავე ლექსში, „როგორც აფრის ტკაცუნი” რომ ჰქვია, წერია: „მორთმეულია სამყარო გობით, მხოლოდ აკლია ოქროდ დადნობა”.

ამ სტრიქონებში უცნაური ძალით იჭრება ადამიანად ყოფნის ბედნიერების განცდა. ათასფერიანი სამყარო პოეტს მიერთმევა გაურჯელად, ხელის გაუნძრევლად, მაგრამ ღვთისგან შექმნილი ეს სამყარო თითქოს მოლოდინითაა სავსე. იგი პოეტის შეხებას ელის, თუ როდის და როგორ გადაადნობს იგი ამ სილამაზეს სიტყვებად:

„და ყოველ ყვავილს, ვარსკვლავს და კოპიტს

ჩემი ლექსისთვის მართებს მადლობა”.

ამ ყვავილებს, ვარსკვლავებს, ხეებს, პოეზიაში უნდათ, რომ ხელახლა იშვან, სიტყვის წიაღში განიბანონ და ამგვარად ეზიარონ მარადისობას. ლექსის ყოველი წაკითხვა ხომ მათ გააცოცხლებს და დააბრუნებს ამ მადლიან სამყაროში.

პაოლოსთვის პოეზია  მთავარი იარაღი იყო ცხოვრების უკუღმართობასთან საბრძოლველად. მას აქვს ლექსი „პოეტის საქმე”, რომელშიც წერს, რომ  მწერალი ისე უნდა შრომობდეს, როგორც მეგუთნე გლეხი: „და რაც კი ძალა მომეპოვება, მინდა ლექსებით გადმოლაგება”.

პაოლო იაშვილი ლექსში „მაგიდა – ჩემი პარნასი” წარმოაჩენს პოეტის დაუღალავ გარჯას რითმებისა და რიტმის, მხატვრული სახეების მოსახელთებლად. აქაც შთაგონება წარმოჩენილია, როგორც ვიღაცის, არამიწიერის, ღვთაებრივის კარნახი:

„მარცვლების ძებნას დაიწყებს ცერი,

აავსებს წერილს წუხანდელ ცის დარდი,

და მღერის, მღერის კალამის წვერი,

კალამის წვერი – ბულბულის ნისკარტი”.

არაჩვეულებრივი მეტაფორაა – „კალამის წვერი-ბულბულის ნისკარტი”.

„არის საღვთო ბილიკები”, პოეზიის წმინდა საუფლოსკენ მიმავალიო, – წერდა გალაკტიონი. ამ საღვთო ბილიკებზე სიარული მხოლოდ ერთეულებმა შეძლეს, მათ შორისაა, პაოლო იაშვილი, რომლის უპირველესი ასპარეზი პოეზია იყო. იგი ქმნიდა მშვენიერ ლექსებს და პოეტურ სახეებში გარდაქმნიდა განცდებს, ტკივილებს, სიხარულს, მთელ ცხოვრებას, მაგრამ განსაცდელად მძიმე დრო მოევლინა – კომუნისტური რეჟიმი ცდილობდა, თავისი იდეოლოგიის მქადაგებლად ექცია. ტიციან ტაბიძე წერდა მისადმი მიძღვნილ ლექსში:

“საქართველოს მზე გაანათებს სიცოცხლეს ლამაზს,

მაშინაც, როცა პოეზიით დავიღუპებით”.

თითქოს წინასწარმეტყველებდა საშინელ მომავალს.

პაოლო რაინდული ბუნების კაცი იყო და იდეალებს ვერ უღალატებდა, ამიტომაც, როცა გამოსავალი ვეღარაფერში ნახა, 1937 წელს, პროტესტის ნიშნად მწერალთა სასახლეში საკუთარი სანადირო თოფით მოიკლა თავი. უფრო ადრე, 1922 წელს გაზ. „ბახტრიონში” წერდა: „ილია ჭავჭავაძემ დაამტკიცა, რომ საქართველოში თვითმკვლელობა და მკვლელობა – ორივე ბუნებრივი ხვედრია პოეტისათვის”.  სამწუხაროდ, ასეთი ბუნებრივი ხვედრი ერგო მასაც, მაგრამ მთავარი ისაა, რომ იგი ბოლომდე ღირსეულ პიროვნებად დარჩა. მისი თვითმკვლელობაც მისივე პოეზიის ნაწილად იქცა, თითქოს სისხლით დაწერა სიცოცხლის ბოლო სტრიქონები. განა, თვითონვე არ წერდა თბილისისადმი მიძღვნილ ერთ ლექსში:

„შენს ალაყაფთან მსურს დავალაგო ლექსები,

როგორც სისხლის წვეთებიო”.

მართლაც, თბილისის ალაყაფთან სისხლის წვეთები ლექსის სტრიქონებივით დაალაგა.

მათზე ბევრი ითქვა და დაიწერა უკვე. თან იმდენად ემოციურად, რომ შენ აქ, მზის შუქზე დარჩენილი, ისე მოგწყვიტა საქმეს, ფიქრს (ოცნება, ხომ საერთოდ ვიღას ახსოვს!) შენს ყოველდღიურ საზრუნვს, როგორც ისინი მოსწყდნენ სიცოცხლის საყრდენს. გაოგნებული ითვლი მათ რაოდენობას (თითები აღარ გყოფნის) და  არ იცი, უძლურებისგან რა მოიმოქმედო. მხოლოდ იმას ახერხებ, რომ შედიხარ საკუთარ ფეისბუქგვერდზე, აიღებ იქიდან გარეკანის თითქმის მიწის პირზე გულსაკლავად გადაჭრილი – ალბათ, ასევე უხილავი დამნაშავის ხელით, რომელიც ვერასდროს მოიძებნა –   ხის გულში მწვანედ მოხასხასებალახიან, იმედიან ფოტოს და მის ნაცვლად, სამძიმრისა და სოლიდარობის გამოსახატავად, სიკვდილივით შავად გამჭვარტლულ, მიწის სიღრმეში მიმავალ რამდენიმე ბჟუტია ნათურით განათებულ გვირაბის ფოტოს დადებ.

ჩემი სამარცხვინო უძლურება უკვე ვაღიარე, თუმცა ერთი რამის გაკეთებას მაინც ვაპირებ: მინდა თავი მოვუყარო იმ ლექსებს, რომელიც თანამედროვე ქართველმა პოეტებმა სამუშაოს შესრულებისას დაღუპულ (ასევე, ცოცხალ, მაგრამ სახელმწიფოსგან დაუცველ)  მუშებს მიუძღვნეს. არადა, რამდენი არიან უკვე – შახტებიდან და მაღალსართულიანი სახლების ხარაჩოებიდან „ფრენით წამოსული“ და წყვდიადში გაუჩინარებული კაცები – ვისთვის უბრალოდ, მუშები, ვისთვის კი – მამები, ქმრები,ძმები, შვილები, შეყვარებულები, მეგობრები – ყველაზე ძვირფასი ადამიანები.

ეკა ქევანიშვილის „მეშახტის ცოლის სიმღერა“

მეშახტეებსა და ზოგადად, ბოლო დროს აგორებულ „მუშების თემაზე“ დაწერილი ერთ-ერთი პირველი ლექსი  იყო, რომელიც სოციალურ ქსელში სწრაფად გავრცელდა  და  ასობით მომხმარებელმა და პოეზიის მოყვარულმა „გააზიარა“. ეკამ ქალის ისეთი ნამდვილი და ცოცხალი სახე შექმნა, რომ ლექსის კითხვისას თითქოს ხედავ კიდეც მას,  მეშახტის მოკრძალებულ ცოლს, რომელმაც ეს-ესაა დააძინა  შვილები და ფიქრებში წასული, მოთმინებით  ელოდება თავის სულ მუდამ ჰაერ- და ცამონატრებულ ოდესღაც „თეთრ“, ახლა კი უკვე „მტვრისფერად“ ქცეულ „კაცს“; ლექსის კითხვისას თითქოს ისიც იცი, რომ მეშახტის ცოლი უხმოდ, ყოველგვარი ინსტრუმენტის გარეშე „მღერის“, მღერის თავისთვის, გულში, იმიტომ, რომ მდუმარე მეშახტის ცოლის დაუწერელი კანონის მიხედვით,  თვითონაც მდუმარე უნდა იყოს და ასე  გამოხატოს თავისი მოლოდინი – უჩუმრად, უსიტყვოდ, მხოლოდ  მომღერალ-მოყვარული თვალებით;  ლექსის კითხვისას თითქოს იმასაც გრძნობ, როგორ ივიწყებს მეშახტის ცოლი თავისი დაქანცული, სიშავეში „ამოგანგლული“ ქმრის დანახვაზე  ყველა სხვა სათქმელ-საფიქრალს

„ბანკის ვალებსა და მაღაზიის ნისიასა და მეზობლის ბავშვის ახალ ფეხსაცმელსა და …შვილების დაძველებულ ჩანთებზე. სასოწარკვეთაზე.

…ახალ კაბებსა და აი, იმ ვიტრინაში გამოდებულ ყელსაბამსა და საერთოდ,

ადამიანურად ცხოვრებაზე“,

და იწყებს ლოცვას, გულში ნამღერ ლოცვას:

„…ნეტა ხელი და ფეხი სულ ჰქონდეს ჩემს ქმარს, რომ

შახტში ჩავიდეს“.

შენ კი აღარ გახსოვს, მერამდენედ იწყებ თავიდან ამ ლექსის კითხვას:

„ამაღამ გვიან მოვა ჩემი კაცი.

ჩემი შებოლილი ქმარი. და მისი კბილები თეთრად გაიელვებს.

კბილებით შემიძლია ჩემი ქმარი სხვებისგან გამოვარჩიო.

როცა გავიცანი, თეთრი კაცი იყო, ახლა რაღაცნაირი მტვრისფერი გახდა.

ხმაშიც თითქოს დაფხვნილი რკინა გაერია. თვალებში გავარვარებული ზეთი უპრიალებს.

იცვლება ჩემი ქმარი, როცა გრძელი გვირაბიდან ამოდის. როცა სააქაოს ბრუნდება“…

ირმა ბერიძის

 „ჩემი შეყვარებული“   (ამ ლექსს ის თავის მუშა ძმას და ელიავას ბაზრობის მუშებს უძღვნის) და „სიკვდილი ლიმონათის ქარხანაში“  ეკას ლექსის მერე გამოჩნდა; პირველად  ასევე სოციალურ ქსელში, და მაშინვე მიიქცია ყურადღება. ოღონდ ეს სრულიად განსხვავებული, ხაზგასმით ფემინური,  შეიძლება ასეც ითქვას – ლამის ხორციელი (მაგრამ არა ვულგარული) სოლიდარობაა „ტროტუარებზე ჩამომსხდარი იმ „დღიური მუშებისადმი“, რომელთაც

 „დაკეცილ გაზეთებზე „ხამსა“ და ლუდი უწყვიათ

დომინოს თამაშობენ და კლიენტებს ელიან“.

ისინი ჯერ კიდევ ახალგაზრდა, მაგრამ უკვე  „ლოყებჩაცვენილი, ხორცგაცლილი“ კაცები არიან,

„ფილტვები, ცემენტის მტვრით სავსე ტომრები

გალეულ ხეხრხემალზე ჰკიდიათ, უფილტროს ახრჩოლებენ“…

ყველა ოცნება, გარდა „შვილების ქორწილებისა“ და „სახურავის შეკეთებისა“ მათ

„საგარეო ტანსაცმელთან ერთად შავ, ერთჯერად პარკებში გამონასკვეს“.

და რადგანაც თავის მუშა შეყვარებულთან მოალერსე ქალს ადამიანურად ებრალება ისინი, თანახმაა, რომ წაიღოს მისმა კაცმა „მისი სახელი“ მათთან, „მოსდოს“, გაუნაწილოს, მისი

„საცხის, სუნამოს და თეთრეულის სურნელება თავის ჭუჭყიან, დაღლილ მეგობრებს“,

რათა ისინიც გააბედნიეროს თანაგრძნობის ამ უცნაური ფორმით.

„სიკვდილი ლიმონათის ქარხანაში“  იმ მუშა ქალების მწარე ცხოვრებასა და განცდებზეა,  რომლებიც, მძიმე შრომასთან ერთად, იმის გამო, რომ სამსახური არ დაკარგონ,  არცთუ იშვიათად, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლიც ხდებიან; არადა, რას არ მისცემდა თითოეული მათგანი იქაურობის დასატოვებლად, მშვიდ, ოჯახურ ცხოვრებაში დასაბრუნებლად, სადაც ქალები დილაობით საიმედო მკლავზე თავმიდებულები იღვიძებენ:

„სასადილოს მაგიდაზე მაწვენდა ხოლმე ქარხნის უფროსი –

მელოტი და  ღიპიანი.

მის ტკბილ ბოთლებს ჯაგრისებით ვწვდებოდი ფსკერზე –

ის ჯაგრისივით ენას ჩემში ატრიალებდა…

არ დაგტოვებ, აქ!

ვჩურჩულებდი“.

ლექსის ბოლო სტრიქონებიც კი  ისეთი მწარე და რეალისტურია, რომ ჯერ საშინელი უმწეობისა და დაუცველობის განცდა გეუფლება, მერე კი საშინლად ბრაზდები და მზად ხარ, ხმის ჩახლეჩამდე  იყვირო, რომ არცერთი, არცერთი ქალი არ იმსახურებს დედამიწაზე ასეთ განაჩენს:

„მუხლებამდე წყალში დგომა მძიმე ბოტებით,
ჩუმად ყოფნა, დამუნჯება,
ყოფნა არა, სიკვდილი იყო

უფანჯრებო, ტკბილსუნიან ლიმონათის ქარხანაში“.

ალექს ჩიღვინაძის „ვარდნა სიბნელეში“  და მარიამ წიკლაურის „მე თქვენ ცოცხლები არასოდეს მომიკითხიხართ“,  ბოლო დღეებში გამოჩნდა სოციალურ ქსელში. ორივე ავტორი ამ ლექსებით 9 მაისს ტყიბულის ერთ-ერთ მაღაროში დაღუპული 4 მეშახტის დაღუპვის ფაქტს ეხმიანება.

ალექს ჩიღვინაძის

ლექსში აკვიატებულივით, ემოციურად მრავალგზის გამეორებულ რიცხვ „ოთხს“, ერთგვარი გამოსაფხიზლებელი სილის გაწვნისა და განგაშის ზარის ფუნქცია აქვს; პოეტი არავის და არაფერს ერიდება და ლექსის საშუალებით მომხდარში თითოეულ ჩვენგანს ადანაშაულებს – საკუთარ თავსაც, რა თქმა უნდა; „ოთხის“ ძახილით ის დაუნდობლად გვახსენებს მწარე სიმართლეს. თითქოს  უნდა, რომ  ეს რიცხვიც ისე ჩაგვრჩეს მეხსიერებაში და ისე სამუდამოდ დაგვამახსოვრდეს, როგორც ჩვენი დაკარგული ტერიტორიები – სამაჩაბლო, აფხაზეთი – და ეს ხსოვნა სასჯელად ვატაროთ; გვახსენებს, რომ დიახაც, ჩვენ ყველანი ერთად ვიყავით (ვართ!) ის ადამიანები, რომლებიც „ზუსტად“ ამ ოთხი ადამიანის გადასახადებით

„ვაფინანსებდით ცეკვა–სიმღერას
ლოცვას სიმღერის წინ
პარაპლანებით ფრენას ლაჟვარდოვან სანაპიროებზე“  და
„…ერთადერთი მათი უსაფრთხოებისთვის
არ გვეყო ფინანსები
მერე როგორ ჩამოვიყვანდით
აეროსმიტს
როგორ დავარიგებდით პრემიებს“.

და მათთვის „ვინც ოთხზე ბევრად მეტია უკვე“,  როგორც საერთოდ ხდება ხოლმე დაუცველი ადმიანების შემთხვევაში, არც ხელფასის გასაზრდელად აღმოჩნდა თანხა“, ყველა სხვა კარიც  ჩაიკეტა  და

„მხოლოდ ცათა სასუფევლის კარი აღმოჩნდა ღია“,

 რომლის გაღება-დახურვაზე მაინც, საბედნიეროდ, სააქაოდან  არავის მიუწვდება ხელი.

მარიამ წიკლაური

ლექსში „მე თქვენ ცოცხლები არასოდეს მომიკითხიხართ“, თავს იმუნათებს იმის გამო, რომ შახტაში გარდაცვლილი ოთხი ადამიანი მას სიცოცხლეში არასოდეს მოუკითხავს და არც სახელები იცოდა მათი. თუმცა იმის ცოდნა კი ჰქონდა, რომ

„მღვიმეებს და გამოქვაბულებს“
თავის ხალხი ჰყავს, რომლებსაც „დედამიწის გულიდან“
„ლუკმა–პურის ამოტანა სურთ“, რომ
„მიწის პურს ჭამს მათი ცოლ–შვილი“,  და  ამის გამო, „სინანულის მაღაროში“ ვარდება; სათქმელი ბევრი აქვს, ალბათ, არც გულწრფელ ცრემლს დააყვედრებდა გარდაცვლილებს, მაგრამ მაშინ, როცა უკვე აღარაფერი ეშველება ამ ოთხ ადამიანს, როცა უკვე დასრულებულია  ოთხი სიცოცხლის ამბავი, ის ფიქრობს, რომ

„…დიდი მატრაბაზობა იქნებოდა,
ფესიბუქზე სამძიმრის წერა“, რადგან
არც აქციებზე მისულა მათ გვერდში სადგომად, არც   „მონური შრომის კოდექსი“ დაუძრახავს,  არც არასოდეს ჩასულა მათთან, რომ ერთხელ მაინც შეხვედროდა „შავი მიწიდან მზის ამოსვლას“ და მათთან ერთად ესუნთქა „სიკვდილის ალხი“. და სწორედ იმიტომ, რომ,არც კი ახსოვდა ისინი,

„სანამ არ მოკვდნენ,
სანამ არ იქცნენ სიუჟეტებად, ნიუსებად,
სამოქალაქო სოლიდარობის ობიექტებად,
ლექსის გმირებად…“,
პოეტი გადაწყვეტს, რომ დუმილი აირჩიოს გლოვის ფორმად.
თინა სიხარულიძის 

ლექსი -„მკვდარი მეშახტის ცოლებო, გოგოებო, ქალებო“ ბოლოსთვის შემოვინახე. თუმცა სპეციალურად არა, ისედაც ყველაზე ბოლოს წავიკითხე ამ ლექსებიდან. ის როგორც „მანიფესტი“, ისე გავრცელდა ქვეყანაში, და, ალბათ, წაკითხვის შემდეგ, არც ერთი ადამიანი, –  დიდი იმედი მაქვს, ამჯერად არც ისინი, ვისაც უშუალოდ ევალებოდა გარდაცვლილი მეშახტეების უსაფრთხოების დაცვა, –   არ დაუტოვებია გულგრილი. თუკი ეკა ქევანიშვილის მეშახტის ცოლი შეგუებულია თავის დუმილით გაჯერებულ ცხოვრების წესს, აქ „ოთხთაგან ერთი მეშახტის ცოლი“ შეძრულია თავის უბედურებით, უიმედოდ არის დარჩენილი; მას უამრავი პასუხგაუცემელი კითხვა აქვს, არ იცის, როგორ გააგრძელოს ქმრის გარეშე ცხოვრება მარტომ და ჯერ მხოლოდ ლაპარაკობს, თავისი ცხოვრების ამბავს ჰყვება გაუჩერებლად – დაწვრილებით იხსენებს ქმრის სახლიდან წასვლის დილას, წინა საღამოს კამათს – ლაპარაკობს და სწორადაც იქცევა, იმიტომ, რომ თუ გაჩერდა, მაშინ თვითონაც „იფრენს“ ან გაგიჟდება სინანულისგან,  მწუხარებისგან, იმის გააზრებისგან, რომ როგორც ამბობს, მისი ქმარი

„წავიდა უთქმელი, საბანი შემისწორა და წავიდა.
დამიტოვა სახლი, დამიტოვა შვილები და იფრინა 400 მეტრი.
არ შევურიგდი ჩემს ქმარს, ბნელ გვირაბებში ისე გავუშვი.
არ შევურიგდი ჩემს კაცს, არ გავუნელე კაცური დარდი,
არ გავაყოლე ჩვეული კოცნა.
მარტო ერთი ქილა ლობიო გავატანე“.

მას, როგორც ჩანს, ათამამებს კიდეც ქმრის სიკვდილი (მით უმეტეს, რომ დასაკარგი და დასარცხვენი აღარაფერი აქვს) და ყველას გასაგონად ლაპარაკობს ცოლქმრული ურთიერთობის დაფარულ დეტალებზე (მისი ემოციები რამდენიმე ადგილას ირმას ბერიძის „ჩემი შეყვარებულის“ ლირიკული გმირის განცდებთანაც გადაიკვეთება). და მიუხედავად დაობლებულ შვილებზე, მათ მომავალზე წუხილისა, მისი ამბავი მაინც  უკაცოდ დარჩენილი მეშახტის ცოლის გლოვაა, იმ  ახალგაზრდა ქალის მანიფესტია, რომელმაც ამ დიდ უბედურებაში თავისი თავი, თავისი ეგო, თავისი ქალობა წამოსწია წინ და სწორედ მას დასტირის ყველაზე მწარედ (განსხვავებით ჩვენი ბებიებისა და დედებისა!).

„თქვენ ხომ შერიგებული გაუშვით თქვენი ნატანჯი კაცები,

თქვენი მეფე კაცები, გოგოებო?
ხომ გაატანეთ ფრთებად თქვენი კოცნები,

ხომ გაატანეთ ბალიშებად თქვენი თმების სიმსუბუქე,

თქვენი მკერდის სირბილე?“

აი, ასე, ამ სიტყვებით მთავრდება ეს ემოციური „დატირება“.

შეიძლება ფიქრობთ, რომ წერილის ბოლოს თემას გადავუხვიე, მაგრამ ასე ნამდვილად არ არის და გეტყვით რატომაც: თინა სიხარულიძის ლირიკული გმირი ახალი ეპოქის, 21-ე საუკუნის მეშახტის ცოლია, გარდაცვლილი ქმრის კუბოსთან სიმართლესა და თავის გრძნობებზე  მოლაპარაკე ძლიერი ქალი, რომლის მსგავსები რეალობაშიც არიან. მე მჯერა, ასეთი ქალები უბედურებასაც ადვილად მოერევიან და სამომავლოდ ყველაზე უკეთ სწორედ ისინი დაიცავენ  ცოცხალი მუშების, მათი ცოლებისა და შვილების უფლებებს და ასე მიაგებენ პატივს თავიანთ მკვდარ მუშა ქმრებს.

P.S.  დაბოლოს, ისიც უნდა ვთქვა, რომ ამ წერილისთვის არც ავტორები და  არც ლექსები სპეციალურად არ შემირჩევია. მე უბრალოდ, იმ ლექსებზე გავამახვილე ყურადღება, რომლებიც უცებ, ცხელ გულზე გამახსენდა. მათი განხილვა კი, პირველ რიგში, სწორედ მუშებისადმი სოლიდარობის გამოცხადებისა და იმ უმოქმედობისა და სინდისის ქენჯნის გამო გადავწყვიტე, რომელსაც სახლში, ფეისბუქთან ჯდომით განვიცდი. და რადგან დარწმუნებული ვარ, რომ მე ერთადერთი არ ვარ, ვინც ამ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მოდით მაშინ, ეს წერილი ჩვენი, ყველასი, პოეტების და არაპოეტების, ერთობლივი სათქმელი იყოს, ჩვენი გარდაცვლილი მუშებისთვის გამოცხადებული ერთობლივი სამძიმარი!