ესმა კოკოსკერიას, პირველ აფხაზ ქალს, ვინც გავიცანი ომის შემდეგ

„იქნება იმის დედაი

ჩემზე მწარედა სტირისა…“

             ლექსი ვეფხისა და მოყმისა

აფხაზეთი დედაჩემის ფოტოებში მაქვს ნანახი _ სტუდენტობის და იმის მერე ცხოვრების ყველა ზაფხულს სოხუმში, ახალ ათონში ატარებდა და ის ადგილებია იმ ფოტოებზე აღბეჭდილი _ სოხუმის სანაპირო, რამდენიმე ქუჩა, რიწის ტბის შავ-თეთრი, თუმცა ბუნების თუ განგების ჯადოსნობის გამო, მაინც მომწვანო-ზურმუხტისფერი ხედები, პალმების და ე.წ. ბათუმური ვარდების მწკრივები და, ბოლოს, სამახსოვრო და ლამის აუცილებელი ფოტო-სესია დათვის ფიტულთან, რომელიც, ჩემს ბავშვურ თვალში ძალიან საშიშად კი გამოიყურებოდა, მაგრამ ყველაზე მეტად ეს ფოტო მიზიდავდა _ გახევებული ვეებერთელა მხეცის აწეული თათის ქვეშ მომღიმარი დედაჩემი, თან უცნაურად მხიარული და თან აშკარად სევდიანი, უფრო კი იდუმალი წამი _ ერთ კადრში მოხელთებული.

ჩემმა მშობლებმა ვერ მოასწრეს და ვერასდროს წამიყვანეს აფხაზეთში, ვიდრე ის საშინელი ომი დაიწყებოდა. ხოლო როცა ომი დაიწყო, მე უკვე 12 წლისა ვიყავი და, ეს კი ის დრო აღმოჩნდა ჩემთვის, როცა ისედაც ყველაფერი თავზე მემხობოდა _ ყოველ შემთხვევაში, მე ასეთი განცდა მქონდა, სამყაროს ამოტრიალების, გიგანტური ნგრევის და ზანზარის, რომელშიც ეკლიანი ყვავილივით ამოიზარდა ეს ახალი, სისხლით და სიცოცხლით სავსე სიტყვა _ ომი.

მალე ამ სიტყვამ ყველაფერი სხვა დაჩრდილა, სათითაოდ ყველა კარი შეაღო და შინაურის სრული უფლებით დაიკავა ადგილი ჩვენს ცხოვრებაში. რა თქმა უნდა, ჩვენივე სიცოცხლით და სისხლით სავსემ, ამორფულმა, მახინჯმა, მაგრამ მუდმივმა, და ამ მუდმივობით გამაძღარმა და წელგამართულმა…

1992 წლის 1 დეკემბერს ბიძაჩემი ჩაეწერა თბილისის ბატალიონში და იმავე დღეს წავიდა აფხაზეთში. 7 დეკემბერს 7 ტყვიით დაფლეთილი ჩამოასვენეს. მაშინ პირველად ვიგრძენი, რომ აფხაზეთთან მეც ჩემი წილი სამუდამო ძაფი გავაბი, მთელი ძალ-ღონით ამ ძაფს ჩავეჭიდე და, ისედაც ხომ გული მიკანკალებდა, ისე მინდოდა ამ ჩემი უჭკუო თავით სანიტრად მაინც ფრონტის ხაზზე მოხვედრა, ჰოდა, გავყევი ბიძაჩემის შვიდი ტყვიით შედუღებული ძაფის გორგალს წარმოსახული ბრძოლის ველზე, ოღონდ არა აფხაზების, არამედ ჩვენი საერთო მტრისთვის, იმ დიდი და ვერაგი მტრისთვის პასუხის გასაცემად…

სინამდვილეში, ეს ძაფის გორგალი ჩემს ოთახში იწყებოდა და იქვე ბოლოვდებოდა _ საჯაროდ გადავკეტე ყველა სხვა შესასვლელ-გამოსასვლელი.  ჩემს იზოლირებულ, ნებაყოფლობით კარცერში, სადაც ყველაზე მეტად იმ დღეებში და იმ წლებში გურამ რჩეულიშვილის მოთხრობები მამხნევებდა, უნებართვოდ შემოსვლა არავის შეეძლო.

სამყარო, თავის ომებიანად, ჩემს ფიქრში განაგრძობდა ზანზარს და სუნთქვაშეკრული ველოდი ამ ფიქრშივე დაძრულ ახალ ამბავს აფხაზეთიდან, იმედის, ნუგეშის, გამარჯვების ამბავს, როგორც მე მაშინ ეს იმედი და ეს გამარჯვება წარმომედგინა…

და ერთ დღესაც, ჩემი კარცერის კარზე მამამ დააკაკუნა. ამასობაში წვერი მოეშვა და ბარე ათი წლით დაბერებულიყო. შემოვიდა. წინ დამიჯდა. თვალებით მუხლებამდე ძლივს ამომწვდა, თავი არც აუწევია, ისე მითხრა: ბოდიში რომ მე ვერ წავედი ომში. თქვენ გამო ვერ წავედი. გაიზრდები და გაიგებ.

ეს სიტყვასიტყვით ამას ნიშნავდა: ბოდიში, რომ მე ვერ მოვკვდი ომში. ცოცხალი რომ ვარ, ბოდიში.

და ახლა, როცა მამას ამ ბოდიშს ვიხსენებ, როცა იმ ომიდანაც ლამის ოცდაათი წელია გასული და მამაც აღარაა ამ სამყაროში, უფრო და უფრო მედრიკება თავი მისი იმდღევანდელი პასუხისმგებლობის გრძნობის, მისი უწყინარი სისუსტის თუ უძლურების, მისი კარგიკაცობის წინაშე. და როცა ჩვენს საბჭოთა დროში ნაცხოვრებ მამებს ხელაღებით ამუნათებენ ხოლმე, ლანძღავენ და ყველა ტიპის კონფორმიზმში ადანაშაულებენ, მინდა რომ ვუყვირო მათ: ყველა დანაშაული, რაც ჩვენს მამებს, ნებით თუ უნებლიეთ, ჰქონიათ, თავიანთი სიცოცხლით უკვე გამოისყიდეს _ ამ მამებს ნემსით დახვრეტილი ბუშტებივით დაუსკდათ გულები, ომშიც და იმის მერეც, სულ ერთმანეთის მიყოლებით, ბათქაბუთქით გადაფრინდნენ სხვა სამყაროში, ვერმიღწეულის თუ ვერშემდგარის თუ ვერშემქნილის დარდით გულგახეთქილები, რადგან მათ სწორედ ის აღმოაჩნდათ ყველაზე მეტი და საბედისწერო, რაც სიცოცხლეს ამხელა ძალას სძენს _ არტერიებსაც უხეთქავს _ პასუხისმგებლობა!

ეს კი ისეთი რამეა, ისეთი კონკრეტულიც და თან მრავალფესვგადგმული _ ცნობიერშიც და ყოფაშიც, რომ თავისთავად განაპირობებს სამყაროს წესრიგს, ცხოვრების კანონებს.

ეს პასუხისმგებლობაა, რომლის ნაკლებობამ თავის დროზე აფხაზეთი და აფხაზები დაგვაკარგვინა, რომლის ნაკლებობის გამოც, ასეთი მუდმივია ეს საზარელი სიტყვა: ომი…

არადა, ერთი შეხედვით როგორი მარტივია თუ მოინდომებ _ შენდობა და სხვისი შენდობის მიღება, მით უფრო, თუ ეს სხვა შენივე სისხლი და ხორცია, საუკუნეებით, კულტურით, ტრადიციებით, მიწით ხარ გადაჯაჭვული, ახლა კი სხვა რეალობას იცოხნით ორივე, უდაბნოს ხვატში გარინდებული აქლემებივით და ერთმანეთის ნათქვამი ყოველი სიტყვა ყალბად გეჩვენებათ, მორიგ სპეკულაციურ მონაჩმახად, ტყუილი ემოციით გატენილ  გულზემჯიღისბრაგუნად…

პირველი ეთნიკური აფხაზი, ვინც ცოცხლად ვნახე და გავიცანი, ესმა კოკოსკერია იყო, 2007 წელს, ჩემი მოთხრობის მიხედვით დადგმულ სპექტაკლზე „ბამბაზიის სამოთხეზე“ მუშაობისას.

ეს სპექტაკლიც ჩემთვის იმ შვიდი ტყვიით შედუღებული ძაფის გორგალის გაგრძელება აღმოჩნდა, 1992 წელს სამუდამოდ რომ დამაკავშირა აფხაზეთთან და თავის ნებაზე შეცვალა ჩემი წილი ცხოვრების რამდენიმე კანონი.

ქუთაისის ლადო მესხიშვილის სახელობის დრამატული თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელმა და რეჟისორმა გიორგი სიხარულიძემ და ჩემმა უახლოესმა მეგობარმა, რეჟისორმა (მაშინ მსახიობიც იყო) იოანე ხუციშვილმა, „ბამბაზიის სამოთხე“ რომ წაიკითხეს, სურვილი გაუჩნდათ, პიესად გადაეკეთებინათ, მიუხედავად იმისა, რომ მოთხრობაში აფხაზეთის თემა მთავარი თემა არც ყოფილა. მოთხრობა ერთ მარტოხელა მასწავლებელზეა, რომელსაც შვილი აფხაზეთში მოუკვდა და ახლა მის სახლსაც და სულსაც, რომ იტყვიან, ეშმაკები დაპატრონებიან.

გიორგი სიხარულიძე ახალი დანიშნული იყო ქუთაისის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელად და, მისი პირველი პრემიერაც, საუკუნენახევრის ტრადიციების მქონე თეატრში, სწორედ ამ პიესით შედგა.

2007 წლის 26 მაისს ვითამაშეთ პირველი სპექტაკლი და მას შემდეგ, ყოველი ახალი თატრალური სეზონი, ყოველ 27 სექტემბერს, სოხუმის დაცემის დღეს, „ბამბაზიის სამოთხით“ იხსნება. ყველა ჩენებაზე დღემდე ანშლაგია და უკვე ათასჯერ ნანახ სპექტაკლს ისევ მდუღარე ცრემლით უყურებენ ხოლმე, რაც, პირველ რიგში, იმის ბრალია, რომ ის აფხაზეთს ეძღვნება, ადამიანებს კი ისევ ენატრებათ და, რაც მთავარია, სტკივათ აფხაზეთი.

„ბამბაზიის სამოთხის“ მთავარი გმირები ქართველი და აფხაზი დედები არიან, ქართველს შვილის საფლავი იქ, აფხაზეთში დარჩა, ოღონდ არ იცის სად, მთელი ეს წლები მის ძებნას შეალია. და აი, იპოვის კიდეც, მიაგნებს ერთი მიცვალებულებით მოვაჭრე აფხაზის წყალობით, მაგრამ აღმოჩნდება, რომ მისი შვილი მისგანვე მოკლული აფხაზი  ბიჭის დედას დაუმარხავს, თავისი  შვილის გვერდით და ასე, წლებია უვლის ორ საფლავს _ თავისი შვილისას და მისი მკვლელისას და ელოდება დღეს, როცა იპოვის ამ მკვლელის დედას, დააყენებს ამ საფლავებთან და ყველაფრისთვის პასუხს მას მოსთხოვს…

სპექტაკლი რომ ემოციური იქნებოდა, ეს თავიდანვე ჩანდა, რადგან ის რეალურ ფაქტებზეა აგებული და გულწრფელ განცდას ნამდვილი ამბავი უფრო იწვევს, ვიდრე გამოგონილი. თუმცა, ჩვენი მიზანი არც ვინმეს დამატებითი ემოციით დამუხტვა და გულაჩუყება ყოფილა, არც ერთგვარი სამოქალაქო რევერანსი „კარგად გაყიდვადი“ და მუდმივად აქტუალური თემის _ აფხაზეთის მიმართ. ძალიან გულახდილად რომ ვთქვა, ჩვენი მიზანი იყო ისეთი სიმართლის თქმა, რომლის ჩვენებაც აფხაზებისთვის იქნებოდა შესაძლებელი. ეს გამოგონილი სიმართლე არ იყო, ეს ჩვენს გულებში დიდი ხნის წინ დაძირკვული სიმართლე იყო და არის დღემდე, და რა უნდა მოხდეს, რომ რამემ ან ვინმემ გადაგვარწმუნოს _ ჩვენ აფხაზეთის დაბრუნება კი არა, აფხაზების დაბრუნება გვინდ(ოდ)ა!

ესმა კოკოსკერია თბილისში ცხოვრობს, ქართველი ქმარ-შვილი ჰყავს, ომის დროს დედამისს ძალით გამოუგდია ალმოდებული ქალაქიდან ორ ცეცხლს შუა მყოფი შვილი _ სადაც შენი ქმარ-შვილია, შენი სახლიც იქ უნდა იყოსო. თუმცა, დღემდე შეუძლია წელიწადში ერთხელ სოხუმს ესტუმროს და თავისები მოინახულოს. ესმა არაჩვეულებრივი, განსაკუთრებული ადამიანია _ ღრმა, ნამდვილი, პროგრესული, ცინცხალი და პრინციპული, და რაც მთავარია, სულ ხუთი თითივით იცის, რას ფიქრობენ მისი (ჩვენი) აფხაზები მის ქართველებზე, რა მოსწონთ და რა ვერ აუტანიათ. ესმა დაგვეხმარა „ბამბაზიის სამოთხის“ აფხაზურად თარგმნაში, მე ის დღეებიც მახსენდება, როცა აფხაზის როლისთვის საჭირო ფრაზებს მთელი მონდომებით სწავლობდა მისგან მსახიობი გიორგი ზანგური და ისე მოიხიბლა ესმას მოყოლილი, ესმას მიერ დახასიათებული აფხაზური ხასიათით, ტრადიციებით, მოკლედ _ ესმას აფხაზეთით, რომ ლამის ტირილით ეხვეწებოდა, გადამიყვანე როგორღაც აფხაზეთში, ჩემი თვალით მაჩვენე იქაურობაო.

გიორგი ვერა, მაგრამ ესმა კოკოსკერიამ მოახერხა და, სპექტაკლის ვიდეო-ვერსია, დვდ-დისკით, სოხუმში მართლა გადაიტანა. ორი კვირით იყო წასული. ეს ორი კვირა გულისკანკალით ველოდით _ რას იტყოდა, რა ამბავს ჩამოიტანდა.

ჩამოვიდა და მოგვიყვა _ შევკრიბე დედაჩემის სახლში 30-მდე აფხაზიო, აი, ისეთები, სიტყვა რომ ეთქმით და აზრი მოეკითხებათო, ჩავურთე ეს დისკიო. თავიდან ყველა ამრეზით იყო _ მორიგი სპეკულაცია ჩამოვიდა თბილისიდან, ისევ ცრემლები და ვაიუშველებელიო ამბობდნენ (უკვე ძალიან აღიზიანებთ მსგავსი რაღაცები და პირდაპირ რომ ვთქვათ, ეს ქართველების მიმართ ნდობას უფრო აკარგვინებთო, ესმამ), დაიწყო სპექტაკლი და დაიწყეს თურმე ამათაც ყურება, ჯერ ზრდილობის გამო, მერე ინტერესის, მერე, ცოტა შუაგულისკენ, ესმამ შეამჩნია, რომ ერთმა ფრთხილად და ფარულად საჩვენებელი თითის ზურგით ცრემლი შეიკავა თვალში, მერე მეორემ და, იფიქრა ესმამ _ აჰა, გაჭრა გულწრფელმა სათქმელმა და გალღვა ამათი გულებიც და, ეს ზუსტად ის ენაა, რა ენაზეც ამის მერე მოგვიწევს დიალოგი, რომ… ფინალი! ფინალში, შვილის და შვილის მკვლელის საფლავთან მდგომი ქართველი დედა, ამდენი წელი მხოლოდ იმაზე რომ ოცნებობდა, თავისი შვილის ძვლები ეპოვა, წამოეღო და სადმე თავისთან ახლოს დაემარხა, უარს ამბობს შვილის საფლავის გათხრაზე და ძვირფას ძვლებს აფხაზ ქალს უტოვებს _ ეს რატის მიწაა, ისევ შენ მოუარე, ვიდრე მე დავბრუნდებიო… ჰოდა, ეს ფინალი, სამწუხაროდ, ჯერაც მიუღებელი აღმოჩნდა იმ 30 აფხაზი მაყურებლისთვის. დაბრუნება _ ეს სიტყვა და მისი წარმოდგენა, როგორც ჩანს, ჯერ ისევ გადაულახავ შიშს ბადებს მათში, პანიკურ შიშს და, ამ შიშს ვერაფერი ერევა…

ესმამ სიმართლე გვითხრა _ რაც არის და როგორც არის _ შეულამაზებელი, გაუყალბებელი. ჩვენ ის მივიღეთ, მაგრამ ჩვენ-ჩვენი წილი იმედი მაინც არ დაგვიკარგავს. არც ჩემი ძაფის გორგალი გაჩერებულა და ისევ გორავს ამ სიმართლის, ამ ფიქრების, ამ ოცნებების გავლით და მათ მიღმა ერთდროულად…

სად არის აფხაზეთი, მოჭრილი კიდურივით რომ გვაკლია და დღემდე არასრულყოფილების მწარე განცდით გვაცხოვრებს?! სად არიან ის აფხაზები, ვისი დაბრუნებაც გვინდა, თვალის გასწორება, ყველაფრის მოსმენა და ყველაფრის თქმა, ვინც მოგვენატრა და ვინც ჩვენს ძმებად მიგვაჩნია, დღემდე ჯიუტად არ ვუშვებთ ხელს და გვინდა ვანიშნოთ, დავიფაროთ, რომ ისინიც არ შთანთქას დიდმა და ვერაგმა იმპერიამ, არ ჩაყლაპოს ამ უთვალავ ფერად შექმნილი სამყაროს ერთი ფერი _ აფხაზები?!..

სად და, პასუხისმგებლობაშია ეს აფხაზეთი, თავისი ადამიანებით, ამ ძალიან კონკრეტულ და უმასშტაბურეს სიტყვაში, ცხოვრების ამ კანონში, სამყაროს ამ წესრიგში _ პასუხისმგებლობაში: რომ ყოველი ადამიანის, ყველა ეთნოსის თავისუფლება ხელშეუხებელია, და ჭეშმარიტი თავისუფლებაც იქ იწყება, სადაც შენი მოყვასის თავისუფლების საზღვარი ძევს; რომ სიცოცხლე ყველაზე მშვენიერი თვისებაა ადამიანში და, ადამიანი კი იცნობა მის ყველა გამოვლინებაში _ ენაში, კულტურაში, ყოფაში, რწმენაში; რომ ეს ქვეყანა, ეს ბებერი და ყველა კბილივით მარადისობამოცვლილი ქვეყანა მხოლოდ პირადი მისწრაფების კი არა, რაღაც უფრო ბევრის და მნიშვნელოვანის ასპარეზია, საკუთარი თავის შეცნობიდან რომ იწყება და სამყაროს შეცნობამდე იგრძელებს გზას, და თუ ამაში ისტორიაც ჩაერია და თავის წიგნში ჩაგწერა!…

მჯერა, რომ ერთ დღეს, მე და ესმა კოკოსკერია ერთად ჩავალთ სოხუმში და ესმა დაწვრილებით ამიხსნის ყველაფერს _ აქ ეს ქუჩაა, აქ ეს სახლი დგას, აქ ის ცხოვრობდა… დავლევთ ქვიშაზე მოდუღებულ ოქროსფერ ყავას ზღვის სანაპიროზე, გავიცნობ ესმას ნათესავებს და მეგობრებს და სიტყვასაც არ დავძრავ „ბამბაზიის სამოთხეზე“, პირიქით, აღარც არასდროს გავიხსენებ მას, როგორც ივიწყებენ ხოლმე დროებითი ეფექტის მქონე წამლებს, ერთ კონკრეტულ კრიზისულ მომენტში რომ უშველათ ოდესღაც… ერთადერთ რამეს ვკითხავ მხოლოდ ჩემს ახლადგაცნობილ აფხაზ მეგობარს, გოგოს ან ბიჭს: იცი, ყველაზე მეტად რით ვგავართ ერთმანეთს? და თუ ვერ მიპასუხა, მე თვითონ ვეტყვი: გამძლეობით.

მეც, ისევე როგორც მრავალი თქვენგანი, რეგისტრირებული ვარ სხვადასხვა საიტზე. თითქმის ყოველდღე მიგზავნიან უამრავ საინფორმაციო, შემეცნებით, პოპულარულ თუ სარეკლამო შეტყობინებას. მინდა, ერთი მათგანი გაგაცნოთ.  შესაძლოა, ზოგ თქვენგანს ის წაკითხულიც ჰქონდეს. მისი ავტორია სვეტლანა ხმელი. სტატიის სათაურია „მე ყველაფერს უკუღმა გავაკეთებ“.

„ოდესმე მეყოლება ბიჭი და მე ყველაფერს უკუღმა გავაკეთებ. სამი წლიდან ხშირ-ხშირად ვეტყვი, რომ არ არის  ვალდებული, გამოვიდეს ისეთი, როგორიც ჩვენ გვინდა. საერთოდ არ არის მნიშვნელოვანი, ვინ გამოვა, როდესაც გაიზრდება. ასე გავა 30 წელი და ჩემი ვაჟი, უკვე სიმელოტეშეპარული, სახეზე საღებავგადღაბნილი სავაჭრო ცენტრის კლოუნი, მოვა და მეტყვის: „დედა, მე უკვე ოცდაათი წლის ვარ, შემომხედე – განა ასეთი ცხოვრება გინდოდა ჩემთვის? რაზე ფიქრობდი, როდესაც მეუბნებოდი, რომ უმაღლესი განათლება სულაც არ არის სავალდებულო? რაზე ფიქრობდი, როდესაც ბავშვობაში მათემატიკის სწავლის ნაცვლად მეგობრებთან სათამაშოდ მიშვებდი?“ მე კი ვეტყვი: „ძვირფასო, არ მინდოდა, თავს მომეხვია შენთვის ჩემი სურვილები. შენ მათემატიკა არ გიყვარდა, თანატოლებთან თამაში გერჩივნა“… „კი მაგრამ, დედა, მე ხომ პატარა ვიყავი, არ მესმოდა, ჩემი სურვილები სადამდე მიმიყვანდა, შენ კი, შენ, შენ ცხოვრება დამინგრიე“. აი, ამის შემდეგ მე დაკვირვებით შევხედავ ჩემს ვაჟს და ვეტყვი: „მისმინე, არსებობენ ორი ტიპის ადამიანები: ერთნი უბრალოდ ცხოვრობენ, მეორენი კი მუდამ დამნაშავეს ეძებენ. თუ ეს არ გესმის, იდიოტი ყოფილხარ, შვილო“. ის იტყვის: „ეჰ“, – და გული წაუვა. მის ფსიქოთერაპიას დაახლოებით ხუთი წელი დასჭირდება.

ან იქნებ ასე: ოდესმე მეყოლება ბიჭი და მე ყველაფერს უკუღმა გავაკეთებ. სამი წლიდანვე დავუწყებ ჩიჩინს: „შვილო, ნუ იქნები იდიოტი, მომავალზე იფიქრე, მათემატიკა ისწავლე, თორემ მთელი ცხოვრება ქოლცენტრის ოპერატორად მოგიწევს მუშაობა“. და აი, ერთ დღესაც ჩემთან მოვა სიმელოტეშეპარული, სახედანაოჭებული პროგრამისტი და მეტყვის: „დედა! მე უკვე ოცდაათი წლის ვარ, „გუგლში“ ვმუშაობ, დღე-ღამეში თითქმის 20 საათს, საკუთარი ოჯახი არ მაქვს. რაზ ფიქრობდი, როდესაც მეუბნებოდი, რომ ცხოვრებაში მთავარი კარგი სამსახურია და რომ ის ბედნიერებას მომიტანს? დედა, რისი მიღწევა გინდოდა, როდესაც მათემატიკის სწავლას მაიძულებდი?“ მე კი ვეტყვი: „მსურდა, კარგი განათლება მიგეღო და ყოვლგვარი შესაძლებლობა გქონოდა ძვირფასო“. „კი მაგრამ, დედა, რა თავში ვიხლი ასეთ შესაძლებლობებს, როცა უბედური ვარ? როდესაც სავაჭრო ცენტრში კლოუნებს ვხედავ, მშურს მათი, რადგან ისინი ბედნიერები არიან. მეც ხომ შემეძლო, მათ ადგილას ვყოფილიყავი? შენ კი, შენ, შენ ცხოვრება დამინგრიე, დედა!“ აი, ამის შემდეგ მე დაკვირვებით შევხედავ ჩემს ვაჟს და ვეტყვი: „მისმინე, არსებობენ ორი ტიპის ადამიანები: ერთნი უბრალოდ ცხოვრობენ, მეორენი კი მუდამ დამნაშავეს ეძებენ. თუ ეს არ გესმის, იდიოტი ყოფილხარ, შვილო“. პასუხად ის იტყვის: „ეჰ“, – და გული წაუვა. მის ფსიქოთერაპიას დაახლოებით ხუთი წელი დასჭირდება.

ან კიდევ ასე: ოდესმე მეყოლება ბიჭი და მე ყველაფერს უკუღმა გავაკეთებ. სამი წლიდან მოყოლებული, გამუდმებით ამის ჩიჩინში ვიქნები: „მე იმისთვის ვარსებობს, რომ მიყვარდე და სულაც არ ვაპირებ, რაღაცები დაგარიგო, ჭკუა გსწავლო. თუ რამე დაგჭირდება, მამასთან მიდი და ის გიპასუხებს, მე არ მინდა, უკიდურესობები ვამტკიცო“. და აი, ერთ დღესაც ჩემთან მოვა სიმელოტეშეპარული, თვალებში სევდაჩამდგარი რეჟისორი და მეტყვის: „დედა, მე უკვე ოცდაათი წლის ვარ და მთელი ეს ხანია, შენი ყურადღების მიპყრობას ვცდილობ. მე შენ მოგიძღვენი ათი ფილმი, შენს პატივსაცემად ხუთი სპექტაკლი დავდგი, წიგნიც კი დავწერე შენზე, დედა. და ამ ყველაფრის შემდეგ მაინც  მეჩვენება, რომ შენთვის სულერთია. რატომ არასდროს გამოთქვამდი აზრს? ყოველთვის, როცა რამე მნიშვნელოვანი კითხვა  მქონდა, მამასთან რატომ მგზავნიდი?“ მე კი ვეტყვი: „კი მაგრამ, ძვირფასო, მე ხომ არ მინდოდა შენს ნაცვლად გადაწყვეტილებების მიღება! მე მხოლოდ შენი სიყვარული მევალებოდა, რჩევა-დარიგებებისათვის  ხომ მამა გვყავს“. ის კი აღშფოთებული გააპროტესტებს: „მე შენი რჩევები მჭირდებოდა და არა მამაჩემის.  მთელი ცხოვრება იმისთვის ვიბრძვი, რომ  გავარკვიო, რას ფიქრობ ჩემზე. ყველაფერს დავთმობ, ოღონდ კი ეს გავიგო. შენი სიჩუმით და შენი განზე მდგომის პოზიციით ცხოვრება დამინგრიე, დედა!“ აი, ამის შემდეგ მე დაკვირვებით შევხედავ ჩემს ვაჟს და ვეტყვი: „მისმინე, არსებობენ ორი ტიპის ადამიანები: ერთნი უბრალოდ ცხოვრობენ, მეორენი კი მუდამ დამნაშავეს ეძებენ. თუ ეს არ გესმის, იდიოტი ყოფილხარ, შვილო“. პასუხად ის იტყვის: „ეჰ“ და გული წაუვა. მის ფსიქოთერაპიას დაახლოებით ხუთი წელი დასჭირდება“.

ტექსტის დასასრულს ავტორი წერს, რომ „ეს არის კარგი პროფილაქტიკა ჩვენი დედობრივი პერფექციონიზმის წინააღმდეგ“, ანუ იდეალური დედობისკენ სწრაფვის მოსათოკავად. „ნუ დაიძაბებით, რადგან როგორც არ უნდა ვეცადოთ, გავხდეთ კარგი დედები, ჩვენს შვილებს მაინც ბევრი რამ ექნებათ ფსიქოთერაპევტისთვის მოსაყოლი“.

ერთმა მეგობარმა, რომელსაც, სხვათა შორის, ძალიან კარგი, უკვე ზრდასრული შვილები ჰყავს, გასულ კვირას მითხრა: „იცი, რას გეტყვი? ძალიან ვცდილობდი, კარგი დედა ვყოფილიყავი, მაგრამ ახლა მგონია, რომ რაც უფრო მეტად ვცდილობდი, მით უფრო მეტ შეცდომას ვუშვებდი“.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი პროფესიული ცხოვრების განმავლობაში, სამწუხაროდ, ბევრი ცუდი და ძალიან ცუდი დედა შემხვედრია, მაინც იმ მოსაზრებას ვიზიარებ, რომ დედების უმრავლესობას შვილებისთვის საუკეთესო სურს. ზოგი მშობელი დისციპლინასა და პასუხისმგებლობაზეა ორიენტირებული, ზოგი – განათლებასა და ცხოვრების ჯანსაღ წესზე, ზოგი მთელ დროს შვილებთან ატარებს, რომ ყურადღება და სიყვარული არ მოაკლოს.  ჩვენი მკითხველების უმრავლესობა, სავარაუდოდ, ყველაფერს ერთდროულად „ახერხებს“ და თან მუდმივ შიშსა და დაძაბულობაშია, რომ რამე არ შეეშალოს და მერე ამ „შეცდომის“ გამოსწორება ვეღარ მოასწროს.

ახალგაზრდა დედებისგან ხშირად გამიგონია, რომ ზოგჯერ თავს ვერ იკავებენ და შვილებს უყვირიან, მერე კი დიდხანს ნერვიულობენ, რომ ცუდი დედები არიან. მათ ჰგონიათ, რომ შვილებს რაღაცას დააკლებენ და ამის გამო ისინი „ისეთები ვერ გაიზრდებიან, როგორიც საჭიროა“.

მშობელი უდავოდ უნდა ეცადოს, საუკეთესო და უშეცდომო იყოს, მაგრამ აქ ისევ ოქროს შუალედის პოვნის საჭიროებას მივადექით. არც უგულებელყოფა და არც ზემზრუნველობა. უმეტესად ისე ხდება, რომ მშობლები გაზვიადებით აფასებენ შვილების ცხოვრებაში ჩარევის აუცილებლობას. ვფიქრობ, ნებისმიერ ჩვენგანს აქვს ბავშვობის დროინდელი მოგონებები, როდესაც მშობლები ზედმეტად შფოთავდნენ და გვაკონტროლებდნენ – „სიფრთხილეს ხომ თავი არ სტკივა“.  ასეთი აღზრდა, ერთგვარად მკაცრი, ზოგჯერ ავტორიტარული, გამორიცხავს ალტერნატივას, ეჭვს, შინაგან ძიებას. აღზრდა, რომელიც ბავშვში ინიციატივას ახშობს, ცდილობს მის შეცდომისაგან დაცვას, გზას უჭრის ადამიანს, როცა გაიზრდება, თავად გამოასწოროს საკუთარი შეცდომები.

ელენე შევჩენკოს ერთ სტატიაში ამოვიკითხე, რომ „მშობლები ღმერთები არ არიან და ამიტომ ისინი ყველაფერზე პასუხს ვერ აგებენ. ბავშვი ხომ ცალკე პიროვნებაა, ამიტომ მშობლებს არ შეუძლიათ მათი და მათი ბედის გამოძერწვა. სამაგიეროდ, შეუძლიათ, ხელი არ შეუშალონ შვილების ბუნებრივი განვითარების მიმდინარეობას“. ეს ციტატა იმიტომ გამახსენდა, რომ ხშირად მიფიქრია მშობლებზე, რომლებიც შვილებს „ცუდად იცნობენ“. დიახ, არ შემშლია, სწორედ ამის თქმა მინდოდა – მშობლები ზოგჯერ საერთოდ არ იცნობენ შვილებს. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ უფროსები არც მათ უსმენენ და არც უსმენენ საკუთარ მშობლურ ინტუიცას, რომელიც კრიტიკულ სიტუაციებში საუკეთესო მრჩეველია.

დასასრულ კი მინდა გისურვოთ, ყველაფერი „წაღმა გააკეთოთ“.

2005 წელს წიგნის მაღაზიაში თეა ლომაძის „ქარის მოტანილი ამბები“ აღმოვაჩინე: ყდიდან თმაგაჩეჩილი გოგონა და ბიჭუნა ეშმაკურად შემომცქეროდნენ, მათ უკან, ცაზე სახლის სახურავები თავდაყირა არეკლილიყო, წიგნი სამ ამბავს „ერთ პატარა სასწაულს,“ „ჩანო-ჩეასა“ და „ქარის მოტანილი ამბებს“ აერთიანებდა. თეა ლომაძის შესახებ მანამდე არაფერი გამეგო, არც ის ვიცოდი, ჩვენი თანამედროვე ავტორი რომ იყო.  და აი, პირველივე წიგნის მერე მისი სახელი და გვარი ჩემთვის ისეთი ავტორიტეტული გახდა, ანოტაციებსაც აღარ ვკითხულობდი, მათ გარეშეც მჯეროდა მე და ჩემს შვილებს თავისი წიგნების გვერდებზე საუკეთესო ამბებს რომ შემოგვთავაზებდა. ასე შევიძინეთ და წავიკითხეთ „წერილი ბოთლში,“ „პალომა – უცნაური მეფის ასული.“ მოლოდინი არასდროს გამტყუნებია, ამიტომ თეასეული ამბები (თუ წერილები) დღემდე განსაკუთრებულად მიყვარს და მავსებს.

დარწმუნებული ვარ, თანამედროვე ქართული ლტერატურის გულშემატკივარი მკითხველი კარგად იცნობს ამ ავტორს. მათ კი ვისაც ჯერ არ გაუცვნია, „ჩანო-ჩეას“ დასაწყისს დავესესხები და ისე მივმართავ: „თუ შენ ასე თერთმეტი-თორმეტი წლის ხარ, მაშინ შეიძლება ამ ამბებმა დაგაინტერესოს.“ იმასაც დავამატებ, რომ ზაფხული მართლაც საუკეთესო დროა თეას წიგნებით თავშესაქცევად. უფროსებმა კი, პატარებისთვის მოსაყოლი თუ გამოგელევათ, თამამად გადაშალეთ „ქარის მოტანილი ამბები“ – ისეთი დახუნძლული სიუჟეტებია, ერთი ამბისგან ორ-სამ ზღაპარს გამოაცხობთ.

„ქარის მოტაილი ამბები“

თეა წერს ამბებს, რომლებიც  ჩვენს ან მეზობელ ეზოში, კორპუსში, ბინაში მოხდა, ხდება ან მოხდება. ამბები მართალია ზღაპრული ელემენტებითაა შეზავებული, მაგრამ იმდენად ჩვეულებრივ, ყოფით ვითარებაშია გადმოცემული, სულაც არ გვიკვირს როდესაც ვანჩო სასწაულებრივად განიკურბნება, მწერალს ძველი სიყვარული დაუბრუნდება, თეა უცხო ენაზე ალაპარაკდება ან ისეთ საფულეს იპოვის, ყოველ გახსნაზე ხუთლარიანი რომ ხვდება და აშ. უცნაურ ფაქტებზე მნიშვნელოვანი ის გახლავთ, როგორ მოიხმარენ გმირები ჯადოსნურ ნივთებს, გამოიყენებენ იშვიათ შესაძლებლობებს, გამოხატავენ მადლიერებას და განაჩენს გამოუტანენ გარშემომყოფებსა თუ საკუთარ თავს. თეას, როგორც საბავშვო მწერლის დამსახურება სწორედ იმაშია, რომ ფანტასტიკურ გარემოებაშიც კი თავის მკითხველს რეალურ საფიქრალს უჩენს, მის ზნეობაზე ზრუნავს და საუკეთესო გამოსავალს სთავაზობს.

„ნუ მისცემ ბოროტებს უფლებას შენში შემოვიდეს და გაბატონდეს,“ „უნდა იკითხო ყველა ბიბლიოთეკის შენობაში გახსნილი სუპერმარკეტის ჯინაზე,“ – უამრავი მსგავსი ფრაზა აგეკვიატებათ და გამოგყვებათ კრებულიდან „ქარის მოტანილი ამბები“ რომ ჰქვია. გარდა ამისა ავტორი საკუთარ თავზე გვერდიდან დაკვირვების საშუალებასაც მოგცემთ და უნებლიედ აღმოაჩენთ როგორი ანატომიური პროცესია სინდისის ქენჯნა, დაფიქრდებით მარტოდმარტო დარჩენილებს რატომ გვრცხვენია ხოლმე საკუთარი თავის, რატომ არ ვაფასებთ ახლობელი ადამიანების ზრუნვასა და სითბოს, სანამ მათ არ მოვშორდებით.

საინტერესო ამბები დროის უმცირეს მონაკვეთში ხდება (იწერება): ერთ ქალბატონს სახლის გასაღები დარჩება, თავისი კორპუსის ეზოში მოუწევს ლოდინი, პატარა გოგონას გაიცნობს, რომელიც ავადმყოფობის შემდეგ პრველად გამოუშვეს გარეთ და სირბილი აკრძალული აქვს. სკამზე ტყუილად ხომ არ ისხდებიან და… საუკეთესო მოგონებები თავშესაქცევ ამბებად იქცევა; აღელვებული გმირის აჩქარებულ ნაბიჯებს თუ ავყვებით, თვალის დახამხამებაში თბილისიდან ერთ აზიურ, „დედისერთების სოფელში“ აღმოვჩნდებით; იმაშიც დავრწმუნდებით, რომ ცხრა მთისა და ცხრა ზღვის გადალახვას ერთი მარტივი და გაბედული მოქმედებითაც შევძლებთ, ვინაიდან ზღაპრული ადამიანები სწორედ ჩვენს მეზობლად ბინადრობენ.

როგორც დასაწყისში აღვნიშნე, „ქარის მოტანილი ამბები“ 2005 წელს გამოცემული კრებულია, თუმცა შესაძლოა კიდევ მიაგნოთ წიგნის მაღაზიებში ან ბიბლიოთეკებს მიაკითხეთ, თეა ლომაძის უდიდესი სურვილიც ხომ ეს გახლავთ – ისევ არსებობდეს უბნის ბიბლიოთეკები და იქ უმცროსი თაობა დადიოდეს. სწორედ ის პატარა და მყუდრო ბიბლიოთეკები, კატერინას (ბიბლიოთეკარი „ერთ პატარა სასწაულში“) მსაგვსი ქალბატონები რომ ბინადრობენ. დიახ, „ბინადრობენ,“ ვინაიდან ბავშვებს ვერ წარმოუდგენიათ ჰაეროვანი და რომანტიკული კატერინა „სხვა ქალებივით ხახვსა და ნორს თუ ჭრის ან ოთახებში მტვერს წმენდს.“ რატომ? იმის გამო რომ ჩვეულებრივი, ნაცრისფერი ადამიანებისგან განსხვავებით კატერინას სჯერა (და პატარა მკითხველსაც არწმუნებს), რომ წიგნებს ჯადოსნური ძალა აქვთ და „გულის კუნჭულში შეყუჟული გმირებით ავსებენ ადამიანებს.“

არ გაუშვათ ხელიდან შესაძლებლობა გაიცნოთ კატერინა, მისი პატარა და დიდი მეგობრები, ასევე თერთმეტი წლის თეა (იგივე ჩეა), თოთხმეტი წლის ჩანო და პატარა ჩაჩია (იგივე თათია), პუტკუ და გამხდარი ბებიები, მამა, რომელსაც სამჯერ თუ არ გაუმეორებ ერთსა და იმავეს, ვერაფერს გააგებინებ, საჩუქრებიანი ბიცოლა და მუდამშარვლიანი დეიდა, ბაბუა და შვილიშვილი ხილის ხეებს სახელები რომ დაარქვეს (ქლიავს უკარება, ვაშლს კეთილი, ალუბალს მეტიჩარა, ბროწეულს პრანჭია, დიდი გულაბს ბრძენი)… და დარწმუნდებით, რომ თეას წიგნები ნამდვილად “ჯადოსნურია ანუ ისეთი, ადამიანს კითხვას რომ აყვარებს.“

 „წერილი ბოთლში“

თეა ლომაძეზე საუბრისას ერი წიგნით ნამდვილად ვერ შემოვიფარგლები. მითუმეტეს, რომ „წერილი ბოთლში“ არა მარტო შინაარსით, გარეგნობითაც ისეთია, კითხვის ხასიათზე დაგაყენებთ: ცალხაზიან რვეულს ჰგავს, რომელშიც ულამაზესი კალიგრაფიით ჩაუწერიათ ტექსტი, მინდვრებში თუ მათ მიღმა კი გაკრული ხელით ილუსტრაციები მიუხატავთ.

წიგნი იმ ქალაქზეა, რომელსაც „უცნაურობა სჭირს, მისი მოქალაქეები ორ სხვადასხვა ენაზე მოსაუბრეებად იყოფიან, ერთმანეთთან საკონტაქტოდ კი მესამე ენას იყენებენ, რომელსაც გაძლიერებულად ასწავლიან სკოლებში.“ წიგნის მთავარ გმირ გოგონებს უფროსებისგან განსხვავაებით მშვენივრად ესმით, დღეში ერთი სიტყვა რომ ესწავლათ, ახლა თვისუფლად ისაუბრებდნენ ერთმანეთის ენებზე. თუმცა, სანამ ამას უფროსებიც მიხვდებიან, „ცხოვრება მათემატიკის მშრალ კანონებს დაემორჩილება,“ გამყოფი ღობის სიმაღლე კი მუხანათურად გაიზრდება.

ავტორი გეოგრაფიულ სახელებს არ აკონკრეტებს, მაგრამ ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ საუბარი ქართულ-აფხაზიურ კონფლიქტზეა. საინტერესო  გახლავთ ისიც, რომ ამ კონფლიქტის დასაწყისი, მნიშვნელობა და შედეგები სწორედ ბავშვების თვალით არის დანახული და შეფასებული. „წერილი ბოთლში“ სავსეა  მტკივნეული და აქტუალური შეკითხვებით, უფროსებს ბევრ რამეზე რომ დაგვაფიქრებს. ამ კითხვებს პუტკუ მარიამი „ზღაპრული კუნძულიდან“ გვიგზავნის. როგორ აღოჩნდება იქ მთავარი გმირი, ამას წიგნიდან შეიტყობთ, მხოლოდ იმას გაგიმხელთ, რომ იქიდან კარგად მოჩანს „უცნაური ქალაქი“ და „განსაკუთრებით კარგად ცურვას“ თუ ვისწავლით, იქნებ მეტადაც მივუახლოვდეთ.

„როცა ტელევიზორი დუმს, სიჩუმეს აფეთქებს ქვედა სართულიდან ამომავალი ყვირილი და ლანძღვა. ეს რატი ბარბაროსაა, ჩემი მეზობელი. ჩაფსკვნილი ახალგაზრდა კაცი, ქართული ჯარის ოფიცერი. ბარბაროსა მე შევარქვი. შინ სმენადაქვეითებული დედა, ენერგიული ცოლი და ტყუპი ბიჭი ჰყავს. ვერ ვიხსენებ, როდის დაიწყო ყვირილი. ისე, ყვირილი მამამისმაც იცოდა, ახლა ცოცხალი აღარ არის. დედამისიც, ცოტა ხანს სკოლაში მასწავლიდა. სულ ჩხუბით გველაპარაკებოდა. მოკლედ, რატი თავის ტყუპებს უყვირის და აგინებს. რაღაც დღეებში სახლში არ არის და კორპუსიც წყნარდება. თითქოს ბიჭებიც უფრო ხალისიანები ხდებიან. ჯარისგან თავისუფალ დროს სიტუაცია იძაბება. ამ ბავშვების ცუდი ქცევა არც სახლში მინახავს და არც სკოლაში. ჩემს სკოლაში დადიან, მეხუთეში გადავიდნენ. კარგად სწავლობენ, ზრდილობიანად იქცევიან, ჭიდაობენ კიდეც. როცა ცხელა, სადარბაზოში სხედან, კიბეზე, და წიგნებს კითხულობენ.

მე მამა არ მყავს და ჩემი ყველაზე დიდი გულისტკივილი ეს არის. არ მახსოვს როგორი იყო მამაჩემი, მხოლოდ ფოტოებით და სხვების ნაამბობით ვიცნობ. რატი ბარბაროსა მეუბნება, კარგი მამა გყავდა, ვმეგობრობდითო. როცა ყვირის, ვფიქრობ, მამაჩემი თუ მართლა მაგის მეგობარი იყო და ,,მითხარი, ვინ არის შენი მეგობარი…“ მართალია… იქნებ, ასე სჯობს? უმამობა საშინელებაა, მაგრამ არ მინდა, მე ან დედაჩემს ვინმე ასე დაგვყვიროდეს და გვაგინებდეს. მერე სხვა მამებზე ვიწყებ ფიქრს და ისევ ძალიან მინდა, მამა ჩვენთან იყოს.

ბარბაროსა ჩემს მეორე ოცნებაშიც შემოიჭრა. პატარაობაში ჯარისკაცობა მინდოდა. ორ-სამ წელიწადში სკოლას დავამთავრებ, სულაც აღარ მინდა იმ ჯარში წასვლა, სადაც ასე დამიწყებენ ყვირილს და ლანძღვას. დარწმუნებული ვარ, ხელქვეითებსაც ასე ექცევა. ალბათ, მანამდე მაგასაც უყვიროდნენ. ჩემს შვილებს ასე ნამდვილად არ მოვექცევი. იმაზეც ვფიქრობ, ტყუპები როგორები გაიზრდებიან. თვითონ ხომ არ მოსწონთ, რომ მათზე ძალადობენ, რატომ უნდა გაიმეორონ იგივე საქციელი?

არადა, ტრენინგზე გვითხრეს, ძალადობის მსხვერპლიც პოტენციური მოძალადეაო… არ ვიცი, როგორ დავეხმარო ტყუპებს, დედაჩემმა, შენი საქმე არ არისო… ტელევიზორი ჩართე და ვეღარ გაიგონებო…“

ეს ნამუშევარი ძალადობის თემაზე გამოცხადებულ მოსწავლეთა კონკურსზე წარმოადგინა მეცხრეკლასელმა ბიჭმა და ერთხელ კიდევ დაგვაფიქრა მშობლისა თუ პედაგოგის მხრივ გამოხატული ძალადობის ამ ფორმაზე.

ყველა მშობელს აღზრდის თავისი წესები აქვს. როგორც სატისტიკა აჩვენებს, ამ წესებს უმეტესწილად შეგნებულად კი არ ირჩევენ, არამედ წინა თაობებისგან მემკვიდრეობით იღებენ.

ინოვაციები აღზრდის სფეროში ძალიან ნელა აღწევს, ისიც – ცნობილი ფსიქოლოგებისა და პედაგოგების წყალობით, მაგრამ თუ ბავშვი უფროსებსა და თანატოლებს ხშირად ეჩხუბება, ეუხეშება ან ეუზრდელება, დროა დავფიქრდეთ, რა შეგვეშალა და როგორ გამოვასწოროთ სიტუაცია.

„ბავშვები ცხოვრების ყვავილები არიან“ – ეს ფრაზა გაცვდა, მაგრამ შინაარსს ინარჩუნებს. შესაფერი პირობების გარეშე ყვავილი ვერ გაიზრდება და გაიფურჩქნება და ეს მხოლოდ მატერიალურ კეთილდღეობას არ გულისხმობს. მთავარი, რისი მიცემაც შეგვიძლია ბავშვებისთვის, ის არის, რაც პირდაპირ ცნობიერებაში ილექება.

„არ უყვირო ბავშვს!“ – ესეც ძველი, ნაცადი და სასარგებლო რჩევაა. ბავშვი ღრუბელივით ისუტავს მთელ აგრესიას და განსაზღვრული ხნის შემდეგ ის აუცილებლად გამოჟონავს ზედაპირზე.

ფსიქოლოგების რჩევა მყვირალა მშობლებისთვის: სანამ უარყოფით ენერგიას შვილს დაატეხდეთ თავს, შეეცადეთ დამშვიდდეთ. ღრმად ჩაისუნთქეთ და დაფიქრდით იმაზე, რის მიმართაც ასეთი აგრესიული დამოკიდებულება გიჩნდებათ. შეეცადეთ, მოემზადოთ არასასიამოვნო სიტუაციისთვის და როცა დრო მოვა, თქვენი უკმაყოფილება ჩვეულებრივი კილოთი გამოხატეთ. ეს მნიშვნელოვნად აადვილებს აღზრდის პროცესს.

თავის შეკავებას ვერ ახერხებთ? დიახ, ეს უდავოდ რთულია. აი, ფასდაუდებელი რეკომენდაცია, რომელიც უკვე უამრავ ზრდასრულ ადამიანს დაეხმარა ემოციების მართვაში. უპირველეს ყოვლისა, გააანალიზეთ, რა იწვევს თქვენში გაღიზიანებას, რა გაიძლებთ ყვირილს – ხმამაღალი მუსიკა? ცუდი ნიშნები? აპარსული თმა? ყოველივე ამასთან შესახვედრად მუდამ მზად იყავით. მსგავს სიტუაციას ხომ უკვე ბევრჯერ შეჯახებიხართ და უკვე უნდა შეგეძლოთ მასთან ყვირილის გარეშე გამკლავება. კიდევ ერთხელ გაიხსენეთ, რომ თქვენსა და თქვენს შვილს შორის უფროსი სწორედ თქვენ ხართ!

დაითვალეთ ათამდე. როცა თვლას დაასრულებთ, სავარაუდოდ, საკმაოდ მშვიდად იქნებით და უკვე შეგრცხვებათ ყვირილის.

დღესაც ვფიქრობ, რა ვურჩიო ბარბაროსას მეზობელ ბიჭს, როგორ დაეხმაროს ტყუპს? თქვენი რჩევებიც საინტერესო იქნება.

წიგნი იმიტომ ვიყიდე, ყდაზე მწვანე ქოლგები რომ ეხატა. როცა ამ სიტყვებს ვწერ, „ემა“ დამთავრებული არ მაქვს – ქართული გამოცემა ექვსას გვერდზე მეტს ითვლის და მიუხედავად იმისა, რომ ვერ ვწყდები, აშკარაა: კიდევ ერთი დღის გატარება მომიწევს ორ ეპოქას, ორ ქვეყანას შორის. შეუძლებელია ჯეინ ოსტინის კითხვის დროს დარჩე იქ, სადაც ხარ – რომელიმე გმირი ისე ბუნებრივად გამოგდებს მკლავს და სეირნობისას გულს გადაგიშლის, თითქოს ზამთრის პირქუშ დღეებში სხვა მესაიდუმლე არ ჰყავდეს; თითქოს მეზობლად ცხოვრობდე და მოსაკითხ ბარათებს მსახურების ხელით უცვლიდეთ ერთმანეთს.

ისე მოხდა, რომ ჯეინ ოსტინის წიგნს პირველად ვკითხულობ. მისი რომანების კინოეკრანიზაციები დიდი ხნის წინ ვნახე – ჯერ კიდევ იმ ასაკში, ცხოვრების მთავარი კითხვა საპასუხო გრძნობის არსებობა-არარსებობას რომ ვერ სცდება და სასოწარკვეთით ცდილობ, გაარკვიო: უყვარხარ თუ არ უყვარხარ. ამ კითხვის პასუხზე იმდენი რამაა დამოკიდებული, ისეთი მნიშვნელოვანი მოჩანს ყოველი მინიშნება, თითქოს სამყაროს ვეება სიცარიელეში ეს ერთადერთი გრძნობა არსებობდეს – ერთადერთი ხელშესახები სინამდვილე.

ემას – წიგნის მთავარი გმირის სახელის წარმოთქმისას ჩემი სახელი მესმის. „მოახლემ თმა დაუხვია, გავიდა და ემა მარტო დატოვა, რათა ეფიქრა და უბედური  ყოფილიყო“, – ასე იწყება მე-16 თავი. უბედური იმიტომ არის, რომ იმ კაცს შეუყვარდა, ვისაც საპასუხო გრძნობით ვერ უპასუხებს. გულწრფელად უნდოდა, მეგობრისთვის შესაფერისი საქმრო გამოეძებნა, წარმოუდგენლად ირჯებოდა, მაგრამ შედეგი წარმოსახულისგან სრულიად განსხვავებული აღმოჩნდა – მისტერ ელტონმა თავად ემას აუხსნა სიყვარული შობის ღამეს. წარმოიდგინეთ: ზამთრის ცივი ღამე, დათოვლილი გზა, ეტლი, რომელშიც ცხვრის ტყავებია ჩაფენილი და შემთვრალი ახალგაზრდა კაცი, რომელსაც ხელში თქვენი ხელი უჭირავს და ერთმანეთზე უაზრო ფრაზებს გეუბნებათ.

ამინდი წიგნის ერთ-ერთი გმირია. ამინდს მოვლენათა განვითარების დრამატულად შეცვლა შეუძლია. საკუთარი უხასიათობის გასამართლებლად თუ სადილად მიწვევაზე უარის სათქმელად სხვა მიზეზი არც არის საჭირო. ფარდას გადასწევ და აქაა – შენი მხსნელი, მარადიული თანამოაზრე.

ჯეინ ოსტინის კითხვისას ისეთი განცდა ჩნდება, თითქოს შინ ხარ. თითქოს სწორედ იმ სახლში დაიბადე, სადაც ბუხარი განუწყვეტლივ გუზგუზებს და ოჯახის წევრთა მთავარი საზრუნავი საღამოს მოსული სტუმრების ჯეროვნად გამასპინძლებაა. შესაძლოა რომელიმე სტუმარმა შორეული კარმიდამოს სურათები გაჩვენოთ – ცხადია, თავისი ხელით დახატული პეიზაჟები. ვიღაც დაიწუწუნებს, ეს რა მოკლე წერილი მივიღე, მხოლოდ ორი გვერდიაო, გვერდით მჯდომი კი თავს გადააქნევს და გულწრფელად სთხოვს, აბა, წაგვიკითხეო. წერილების საჯაროდ კითხვა აქაურ თავშესაქცევთა შორის მართლაც გამორჩეულია – ერთსა და იმავე ამბებს მოწყენილობის ღმერთის წინაშე აღსავლენ ლოცვასავით კითხულობენ.

ჩემ წინ გადაშლილ რომანში ერთი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟია, რომელსაც თითქოს თვალის ასახვევად ჰქვია ჯეინ ფეარფაქსი – იმდენაც კარგად ნაცნობი სახეა ყოვლად უნაკლოდ, თავად სრულყოფილებად მიჩნეული ქალიშვილისა, რომელიც წარმატებას თითოეულ ჯერზე თითქმის ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე აღწევს, შეუძლებელია მკითხველის მეხსიერებაში ზუსტი სახელი და გვარი არ გაჩნდეს: თანაკლასელის, ბავშვობის მეგობრის, დეიდაშვილის ბიძაშვილის, დედის მეგობრის ქალიშვილის, ნათლიის დისშვილის ან ვინმე ასეთის. ეს წარმატება არ არის უბრალო გამართლება. ეს ერთგვარი კანონზომიერების გამო ხდება, რომელიც რომანშიც და ცხოვრებაშიც გამაღიზიანებელ, მომაბეზრებელ, საკუთარი თავით უზომოდ მოხიბლულ ბრიყვებს აჩენს.

ემა კი ერთ ეპიზოდში გადაწყვეტს, საკუთარი წარმოსახვის უნარი საბოლოოდ დათრგუნოს. შესაძლოა, კარგი არც არაფერი მოჰყვეს სურეის ჩაკეტილ საზოგადოებაში გარშემომყოფებზე ზრუნვის მისეულ მცდელობებს, მით უფრო, რომ პირველი მარცხი უკვე იწვნია – მეგობრის გაბედნიერება ვერ შეძლო. ცხადია, ჰაიბერიში დატრიალებულ ამბებს კომიკური ელფერი ახლავს, ღიმილის გარეშე წიგნის ორ გვერდსაც ვერ წაიკითხავ. ღმერთო ჩემო, რა შესაფერისი წყვილების შედგენა და რა სხვების გემოვნების დახვეწაზე ფიქრი, დააცადე ადამიანებს საკუთარ გზაზე სიარულიო, ფიქრობ. მთავარ გმირს დროდადრო ელაპარაკები, თითქოს კაბის შრიალით მოგყვებოდეს გვერდზე, მხრებზე შალმოსხმული.

არ ვიცი, რა ასაკში სჯობს ჯეინ ოსტინის წიგნების კითხვა –  მოზარდებმა შეიძლება იმდენად სერიოზულად მიიღონ მათში აღწერილი ამბები, რომ განსჯის ვნებას ვერ გადაურჩნენ – ზედმეტად მკაცრი განაჩენი გამოუტანონ ადამიანთა მარადიულ სიმარტივეს, პატარ-პატარა მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისკენ სწრაფვას, გულუბრყვილოთა იოლად ამოსაცნობ ხელწერას. ჩემთვის კი „ემა“ ის წიგნი აღმოჩნდა, სადაც არაფერს ვეძებ, სიმშვიდის, მეგობრის ხელის სითბოსა და ჩაის ნაცნობი სურნელის გარდა.

გასული საუკუნის ოცდაათიან წლებში მსოფლიოს მთავარმა ნაცისტურმა გაზეთმა პროპაგანდის განყოფილებაში ვრცელი და კრიტიკული სტატია გამოაქვეყნა. „სახალხო ზედამხედველი“ დაუნდობლად განსჯიდა კომპოზიციას, რომელზეც რაიხში მცხოვრები ქალი ომისგან გაუბედურებულ, გაწამებულ, შვილმკვდარ მშობლად გახლდათ წარმოჩენილი. „მადლობა ღმერთს, სინამდვილეში გერმანელი დედა ასე არ გამოიყურება“ – წერდა რასისტული გამოცემის რედაქტორი. მაშინდელი პოლიტიკური კონიუნქტურის მიხედვით, ცენტრალური ევროპული სახელმწიფოს მოქალაქეები ხელოვნების ნებისმიერ ნიმუშზე უბედნიერეს, ულამაზეს და მოწესრიგებულ ოჯახად უნდა ყოფილიყვნენ გამოსახულნი. ქვეყანაში არსებული რეალური სიტუაციის გადმოცემა დანაშაულად და ღალატად იყო გამოცხადებული. მხოლოდ ერთეულები ახერხებდნენ ღირსებისა და თავისუფლების შენარჩუნებას, რაც ხშირად სიცოცხლის ფასად უჯდებოდათ.

„სახალხო ზედამხედველის“ რისხვის ობიექტი ქეთე კოლვიცი გახლდათ, მხატვარი, რომელმაც მთელი ცხოვრება უთანასწორო ბრძოლაში გაატარა.

ვის წინააღმდეგ მოქმედებდა დევნილი შემოქმედი?

კოლვიცი პრუსიელი მხატვარი იყო. მისი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილი ბერლინთან არის დაკავშირებული. ბერლინში გადმოსახლებისთანავე გრაფიკოსისათვის თვალსაჩინო გახდა იმპერიის დედაქალაქში არსებული უმძიმესი სოციალური პრობლემები. გერმანიის ხელოვნების აკადემიის პირველი ნამდვილი ქალი წევრი და ბერლინის სამხატვრო სკოლის პროფესორი ყოველ ნაბიჯზე ამჩნევდა მთავარი ქალაქის გაუბედურებულ მოსახლეობას. მეოცე საუკუნის დასაწყისის ინდუსტრიულ დასახლებებში კვლავ უმწვავესად იდგა შიმშილის პრობლემა. ხშირად დედები თავს იკლავდნენ ხოლმე, რადგან შვილების გამოკვების შესაძლებლობა არ ჰქონდათ. უმუშევრობისგან დაღდასმული და გარიყული მამაკაცები ალკოჰოლიზმითა თუ კრიმინალურ დაჯგუფებებში მონაწილეობით ცდილობდნენ საკუთარი დარდის გაქარწყლებას. კოლვიცის პოპულარულ სერიებში სწორედ ამგვარი სოციალური ფენების ყოფა იყო გადმოცემული.

პროფესორის შემოქმედებითმა საქმიანობამ კიდევ უფრო დიდი პოლიტიკური მნიშვნელობა პირველი მსოფლიო ომის დროს შეიძინა. 1914 წელს მისი ვაჟი, პეტერი აღმოსავლეთის ფრონტზე ბრძოლის დროს დაიღუპა. ომის მიმდინარეობისას კოლვიცის ნამუშევრებში მშვიდობის თემაც წამყვან საკითხად იქცა. კოლვიცს არ ესმოდა, თუ რას შეეწირა თავისი ვაჟი. მას არ სწამდა, რომ ომი გერმანელი ხალხისა და ევროპაში მცხოვრები გაჭირვებული ადამიანების ინტერესებს ემსახურებოდა.

სოციალურად დაუცველთა გამოქომაგების სურვილითა და ომის საწინააღმდეგოდ ბრძოლის იდეით მოტივირებული მხატვრისთვის განსაკუთრებით მძიმე ნაციზმის დაწინაურების ეპოქა აღმოჩნდა. ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის წევრები ყველა საშუალებით ცდილობდნენ აღიარებული მხატვრის გარიყვასა და შევიწროვებას. მასზე თავდასხმები ყველა მიმართულებიდან წარმოებდა. თავდაპირველად, იგი აკადემიიდან გააგდეს. მოგვიანებით კი პროფესორის სტატუსიც ჩამოართვეს. ოცდაათიანი წლების ოპოზიციონერები მხატვრის დევნის მიზეზად მიიჩნევდნენ 1934-35 წლებში შექმნილ ლითოგრაფიების სერიას, რომელსაც კოლვიცმა „სიკვდილი“ უწოდა. თავისი ნამუშევრებით პირველი ქალი აკადემიკოსი პირდაპირ მიანიშნებდა, რომ სიკვდილს ნაცისტური რეჟიმი განაპირობებდა. ამასთანავე, ყოფილი პროფესორი თამამად სვამდა აქცენტს იმაზეც, რომ მოქალაქეების მასობრივი ხოცვა სასიკვდილო განაჩენს გამოუტანდა მესამე რაიხსაც. ჰიტლერული რეჟიმის მოწინააღმდეგეები პრუსიელის კომპოზიციებს ხშირად და ეფექტიანად იყენებენ ანტისამთავრობო პროპაგანდისათვის. 1930-იანი წლების გერმანიაში, ყველა მთავარი ქალაქის ქუჩებში შეხვდებოდით პლაკატებს, რომლებზეც ლოზუნგებთან ერთად დევნილი ოჯახისა და პაციფისტი მეომრის კოლვიცისული გრავიურები იყო გამოსახული. ხელისუფლების განმტკიცებისთანავე გებელსმა შვილმკვდარი დედის ნამუშევრები დაბლოკილი ნიმუშების სიაში შეიტანა.

ნაციზმთან ბრძოლას კოლვიცის ოჯახის არაერთი წევრი შეეწირა. მხატვარი მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამდე რამდენიმე დღით ადრე გარდაიცვალა. ის ვერ მოესწრო რეჟიმის დასრულებას. სიკვდილის შემდეგ ბერლინიდან გახიზნული შემოქმედის დროებით თავშესაფარში მთელი მისი  სიმდიდრე აღმოაჩინეს. მრავალწლიანი ბრძოლისა და შრომის შემდეგ კოლვიცს მხოლოდ თავისი დღიური და გოეთეს ბიუსტი დარჩა.

ცოტა ხნის წინ უდიდესი პატივი მხვდა წილად – ვილი ბრანდტის სახლში ამ შესანიშნავი ქალის გამოფენას დავესწარი. გამოფენის მასპინძელმა მითხრა, რომ გერმანელებს კიდევ მრავალი წელი დატანჯავთ სინდისის ქენჯნა ნაცისტური ბოროტების გაღვივების გამოო. თუმცა, იქვე დასძინა, რომ ისინი ამაყობენ ჰიტლერის პოლიტიკის წინააღმდეგ გამოვლენილი ძალისხმევითაც. ხელოვნების ფრონტზე ნაცისტურ წინააღმდეგობას სწორედ ქეთე კოლვიცი და მისი სტუდენტები ხელმძღვანელობდნენ. მათ საკუთარი ქვეყნის უბედურებაში არასდროს დაუდანაშაულებიათ ღარიბი და ვარამს გამოქცეული მიგრანტები.

კოლვიცის ნამუშევრებიდან ჩემზე ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება დატოვა სურათმა, რომელსაც „პურს” უწოდებენ. ნაშრომი შიმშილისა და სოციალური უსამართლობის თემაზეა შექმნილი. მასზე გამოსახულია ქვრივი დედა, რომელსაც ნაშიმშილარი ბავშვები კალთებს ახევენ და კბენენ. ნახატის ქვედა კუთხეში კი შეხვდებით წარწერას „პური“.

ვფიქრობ, ეს კომპოზიცია უზუსტესად გამოხატავს თანამედროვე საქართველოს გასაჭირს. ნებისმიერი მარში შიმშილისა და გაჭირვების პრობლემის წინააღმდეგ უნდა იყოს მიმართული. ღარიბი მიგრანტები და უნიჭო საჯარო პირების ხაფანგში გაბმული, გადარჩენისთვის მებრძოლი ადგილობრივები ქვეყნისთვის საფრთხეს არ წარმოადგენენ.