ხშირად ხდება, რომ ადამიანები საკუთარ ნაკლს, არასწორ ქმედებას მხოლოდ მაშინ ვაქცევთ ყურადღებას, როცა იმავე ნაკლს სხვაში აღმოვაჩენთ და ისეთივე არასწორი საქციელი სხვისგან გაგვაღიზიანებს. ამ მხრივ მეც არ გამოვირჩევი სხვებისგან. ხშირად შემინიშნავს, რომ მიყვარს ახლობლებისა და შორეულების კრიტიკა, ნაცნობებისა და უცნობების განქიქება, ზოგჯერ – სრულიად უცხო ადამიანებისაც კი 🙁 (დამწუხრებული ემოჯი წერტილის ნაცვლად) ამ განქიქება-კრიტიკის პროცესში ფიქრს ვიწყებ და, მანამდე რომ თვალში არ მომხვედრია, ისეთ რამეს დავინახავ ხოლმე, ისეთ რამეს აღმოვაჩენ ხოლმე, რომ გასაკრიტიკებელ-დასაცინი თავად ვხდები. მენდეთ, ამაზე უსიამოვნო არაფერია, იმიტომ რომ ბავშვობიდან მასწავლიდნენ, სამართლიანი და ობიექტური ვყოფილიყავი. ჰოდა, შინაგანი ხმა  მთხოვს, უფრო სწორად, მაიძულებს, თუკი კრიტიკის გაგრძელება მწადია, თუკი ირონიის გამოვლენა მსურს, თვითკრიტიკითა და თვითირონიით დავიწყო და, სანამ სხვაზე გადავიდოდე, ჯერ საკუთარ თავს მივხედო.

ახლახან ერთ მეგობარზე ავიცრუე გული და, იმის ნაცვლად, რომ მისთვის თავი დამენებებინა, ვარჩიე, გამადიდებელი შუშა მომემარჯვებინა და მის სიტყვებს, მის ქმედებებს უკეთ დავკვირვებოდი. საბაბი თავადაც მომცა, რადგან, თუკი მანამდე სოციალურ ქსელებში არ აქტიურობდა და ნაკლებად ჩანდა, ახლა, ეტყობა, იმდენი სათქმელი დაუგროვდა, რომ გულში ვეღარ იტევს და დღე არ გავა, რაიმე სტატუსი არ გამოაცხოს. ვკითხულობ მის სიტყვებს სოციალურ ქსელში და, მინდა თუ არ მინდა, ვიშლი ნერვებს: აქამდე რომ არც ჩავეძიებოდი, ჩემი ინტერესის მიღმა დავტოვებდი და არ გამოვედევნებოდი სიტყვებს, ახლა პატარა დეტალსაც კი არ ვტოვებ უყურადღებოდ და კრიტიკის ქარცეცხლში ვატარებ (ხო, აქვე ვიტყვი, რომ ახლახან აღმოვაჩინე, რომ ადამიანებს, რომლებიც გარკვეულ სიტყვებზე ღიზიანდებიან, ენის სნობები ჰქვიათ). ეს არ მაკმარა ჩემმა მეგობარმა და, არასწორი მნიშვნელობით სიტყვების გამოყენებასთან ერთად,  ემოჯიების ათვისებაც სადაც – ნეტა მრავლობით რიცხვში ამ სიტყვას (ემოჯიები) „ი“ უნდა გადავაყოლო? „ი“ ხომ სახელობითის ნიშანი არაა და ფუძისეულია? – ეს ენის სნობი ალაპარაკდა ჩემში 🙂 (ზომიერად მომღიმარი ემოჯი დავსვი წინადადების ბოლოს, რადგან მიგახვედროთ, რომ ეს ფრაზა ხუმრობანარევია) ჰოდა, ალბათ სწორედ იმის აღმოჩენამ, რომ ემოჯით სათქმელის გამოხატვა სიტყვასთან შედარებით ბევრად უფრო მარტივია, პუნქტუაცია კი შეგიძლია სრულიად უგულებელყო, ეს ადამიანი, მანამდე რომ არ აქტიურობდა სოციალურ ქსელებში, გამოაცოცხლა და მეგობრების სტატუსებზე სიტყვიერი კომენტარების დართვასთან ერთად თავადაც დაიწყო პოსტების დადება – კომენტარებს ვუწოდებ, თორემ კომენტარები ხშირად, სიტყვის ნაცვლად, ემოჯი იყო და პოსტებიც უმეტესად რომელიმე საყვარელი ემოჯით სრულდებოდა. თავიდან, მოჭარბებული ემოჯიების და ნაკლები სიტყვების გამო, შემომაკლდა გასაკრიტიკებელი ნაწერებში, მაგრამ მერე და მერე მივხვდი, რომ ეს მომრავლებული ემოჯიები ასჯერ უფრო მეტად მაღიზიანებდა, ვიდრე გაუმართავად დაწერილი სიტყვების რახარუხი. სიცილისგან ჩაბჟირებული საყვარელი არსება, ცრემლები რომ ნაკადულივით ღვარად მოედინება თვალებიდან, გაკრეჭილი სახე, როგორც ბებიაჩემი <3 (ძალიან მიყვარდა ბებია და აქ გულს დავსვამ, რომ თქვენც იცოდეთ ამის შესახებ) იტყოდა, ოცდათორმეტი კბილი რომ გადმოუყრია, თვალებში სიყვარულჩამდგარი ან საკოცნელად გამზადებული, ბრაზისგან აწითლებული რქიანი სატანა, აპლოდისმენტებისა და ფეიერვერკების გამმომხატველი ნიშნები ნელ-ნელა მივსებდა მოთმინების ფიალას და არ ვიცოდი, როდის და რა ფორმით ამოხეთქავდა. მაგრამ საქმეში დროულად ჩაერთო ჩემი შინაგანი ხმა და ჩამჩურჩულა, სხვებს რომ აკვირდები და არ ახარებ, შენი ქართულიც ხომ არ გაკოტრდა და შენთვისაც უფრო მარტივი ხომ არ გახდა სიტყვების ნაცვლად ემოჯიებით წერა, სასვენი ნიშნების მაგივრად კი საყვარელი არსებების სახეების გამოყენებაო. ეს იყო და ეს, გადავხედე ძველ სტატუსებს (კომენტარებს სად ვნახავდი) და შევწუხდი: მეც დიდად არ განვსხვავდებოდი ამოჩემებული მეგობრისგან. უბრალოდ, მე საკმარისად დაოსტატებული ვერ ვარ და სულ ოთხ ემოჯის – ზომიერად გაღიმებულს, ზომიერად სევდიანს, თვალჩაკრულს და მოჭოჭმანეს, ასევე საყოველთაოდ აღიარებულ სიყვარულის აღმნიშვნელ მთავარ სიმბოლო გულს ვწყალობ. მაგრამ ამ ხუთი მარტივი ნიშნის დასმა ისე შემყვარებია, თურმე ფეისბუქის გარეთაც, საქმიან ურთიერთობებშიც ვერ ვიკავებ ხოლმე თავს და ხან რედაქტორთან, ხან განყოფილების გამგესთან, ხან სკოლის დირექტორთან, ხანაც მოსწავლეებთან ემოჯიებდასკუპებულ წერილებს ვაგზავნი 🙁 (ზომიერად დანაღვლიანებული ემოჯი სასვენი ნიშნის ნაცვლად)

არადა, რა უხერხულია, ლიტერატურის მასწავლებელი გაკვეთილზე მოსწავლეებს ელაპარაკებოდეს იმაზე, რა შეუძლია სიტყვას, როგორი ძალა აქვს ნაწერს; უხსნიდეს, როგორ ახერხებს მწერალი, აღმოაჩინოს რომელიღაც სიტყვაში ტრადიციულის გარდა კიდევ ახალი მნიშვნელობა და ამ ნიუანსით შემოგვთავაზოს მკითხველებს; მოიძიოს დავიწყებული სიტყვები, შექმნას ახლები და შესაბამისად გადმოსცეს ემოცია იქნება ეს თუ აზრი. რა გამოდის? მე, გაკვეთილზე ერთს ვამბობ და თავად იმდენად მწირი ლექსიკა მაქვს, რომ ვერ ვპოულობ სათანადო სიტყვებს და ემოჯის მივმართავ? თუ იმდენად დავკარგე მკითხველის ნდობა, რომ ეჭვი მეპარება მის უნარებში, ამოიკითხოს ქვეტექსტი, ამოიცნოს განწყობა და სიტყვებს ემოჯის ვუმატებ, რომ სწორი მიმართულება მივცე მის ფიქრებს?

გავიხსენოთ ჩვენი ბავშვობა, ის პერიოდი, როცა კითხვა ვისწავლეთ. ვიწყებდი წიგნის კითხვას და არავინ მკარნახობდა, როგორი ინტონაციით უნდა წამეკითხა ესა თუ ის მონაკვეთი, ამა თუ იმ პერსონაჟის ტექსტი. თავადაც ვხვდებოდი, რომ ერთგან ხმა უნდა გამემკაცრებინა, მეორეგან სითბო დამემატებინა ხმისთვის, მესამეგან მოწყენილობა გამეთამაშებინა, მეოთხეგან ინტერესი, მეხუთეგან კი ცბიერი ტონი შემომეტანა. ვაკეთებდი გაუცნობიერებლად, რადგან ამას ალღო მკარნახობდა. ეს ალღო იშვიათად მატყუებდა და თითქმის არასოდეს მღალატობდა, თუ თავად ავტორს არ უნდოდა, რომ მოტყუებული დარჩენილიყო მკითხველი. და ამ ყველაფერს მხოლოდ სიტყვებით ახერხებდა. თორემ სასვენი ნიშანი ძალიან ცოტაა, იმდენად ცოტა, რომ მათ არანაირად არ შეუძლიათ ყველა გრძნობისა და ყველანაირი განწყობის გადმოცემა. ქვეტექსტს მკითხველი ამოიცნობს, მწერალი კი, რაც უფრო დიდი ოსტატია, მით უკეთესად ახერხებს სათქმელის ჩატევას სიტყვაში. და ეს დიდოსტატები უფრო გვენდობოდნენ ჩვენ, რიგით მკითხველებს, ჩვენს ალღოს, რომ ამოვიცნობდით ქვეტექსტებს, რომ არ შეგვეშლებოდა ინტონაცია, ვიდრე ჩვენ, როცა უბრალო მესიჯს ვუგზავნით ადრესატებს, როცა პოსტებს ვაქვეყნებთ ფეისბუიქზე ან ვაკომენტარებთ სხვის სტატუსებს. მე მგონი, აქ საქმე უნდობლობასთან გვაქვს და არა იმასთან, რომ ენა თავისი პუნქტუაციით ვეღარ გამოხატავს სათქმელს – არადა, არც ჩვენ ავმაღლებულვართ და გაგვისწრია ენისთვის და არც ჩვენი სათქმელია იმაზე მნიშვნელოვანი, ვიდრე ბუმბერაზი ან, გინდათ, მეორეხარისხოვანი მწერლების სათქმელი. გამოდის, რომ ენა არაა უმწეო, გამოხატოს ყველანაირი აზრი, უმწეოები ვართ ჩვენ, როცა არ ვიცით, როგორ მივანიჭოთ სიტყვებს სწორი ფუნქცია და მივცეთ სწორი მიმართულება. ჩვენ გვაკლია ოსტატობა და ამის დასაფარად ათასნაირ ხერხს ვიგონებთ, ოღონდაც გავიიოლოთ საქმე. რაც მეტ ემოჯის გავაცოცხლებთ, იმდენად გავაუფასურებთ ენას და საბოლოოდ თავად აღმოვჩნდებით ბანკროტები. თუკი სხვა შემთხვევაში რაოდენობა გადამწყვეტი იყო, სასვენი ნიშნების შემთხვევაში ასე არაა. რაც ნაკლებია სასვენი ნიშანი, მით მეტია ადამიანის უნარი, გააღვიძოს წარმოსახვა. თუკი ამდენი საუკუნეა, წერტილი, მძიმე/ორწერტილი/მრავალწერტილი/წერტილ-მძიმე, კითხვისა და ძახილი ნიშნები, დეფისი საკმარისია ყველანაირი ნაწერისთვის, ჩვენ როგორ ვერ უნდა ვიკმაროთ ისინი? თუკი ოდენ სიტყვები საკმარისი იყო ნებისმიერი აზრისა და ინტონაციის გამოსახატავად, რაღა საჭიროა ემოჯის შემოტანა ნაწერებში? რაც მეტია, უფრო და უფრო ვგრძნობთ მის საჭიროებას, რადგან  რაც მეტად ვხდებით მათზე დამოკიდებულები, მით უფრო გვიკვირს, აქამდე როგორ ვარსებობდით მათ გარეშე.

უი, რომ არ დამავიწყდეს: 1. წერილის სათაურთან ჭოჭმანის ემოჯი დავამატე, ამ წერილის წაკითხვის შემდეგ მიხვდებოდით, რომ ის, რაც დასაწყისში შეცდომად ჩამითვალეთ, სინამდვილეში შეცდომა არ ყოფილა; 2. ცხადია, იმასაც მიხვდებოდით, რომ არანაირ მეგობარზე არ ამცრუებია გული და ეს პერსონაჟი ამ წერილისთვის მოვიგონე 😉 (თვალჩაკრული ემოჯი, რათა გაჩვენოთ, რამდენად კმაყოფილი ვარ იმით, რომ შეცდომაში შეყვანა მოგინდომეთ!)              

ბევრი მასწავლებლისთვის კლასის მართვა პრობლემური სეგმენტია. მრავალი მათგანი ემოციურად რეაგირებს მოსწავლეთა არასასურველ ქცევაზე. თუმცა არსებობენ ისეთი მასწავლებლებიც, რომელთათვისაც კლასის მართვასთან დაკავშირებული პრობლემები თითქმის არ არსებობს. როცა “რთული” და “პრობლემური” მოსწავლეები მათ კლასში ხვდებიან, უცებ აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ეს ბავშვები სულაც არ წარმოადგენენ პრობლემას.

რისი ბრალია, რომ ზოგ მასწავლებელს კლასთან მუდმივი პრობლემები აქვს, ზოგთან კი იგივე კლასი კარგად აწყობილი მექანიზმივით მუშაობს?

სტატიაში მიმოვიხილავთ, რატომ ხდება ასე და რისი გაკეთება შეიძლება, რათა გაკვეთილებმა მშვიდად და შეუფერხებლად ჩაიაროს.

პირამიდა “PIP”–ის გამოყენებით გაკვეთილის წარმატებით ჩატარება ნიშნავს პრობლემების პრევენციას, წარმატებულ ინტერვენციას და საბოლოო ჯამში მოსწავლეთა პიროვნულ ზრდას. ბევრი მასწავლებელი ამ სამი ფაქტორიდან მხოლოდ ერთზე ან ორზე ახდენს კონცენტრაციას, ზოგი კი არც ერთ მათგანს არ აქცევს ყურადღებას.

“PIP” პიდამიდის სამი ნაწილი ასე გამოიყურება:

პრევენცია – 60%

დასაწყისში ეს უნდა იყოს დროის მთავარი (60%–იანი) ინვესტიცია, მერე კი თანდათან შემცირდეს. ამ სფეროს მკვლევრები გვირჩევენ, გამოვიყენოთ პრევენცია შემდეგი მიზნით:

• შევქმნათ სასწავლო კლიმატი;
• განვავითაროთ პროცედურა;
• შევქმნათ წესები მოსწავლეების ჩასართავად;
• მივმართოთ უფრო გონივრულ სწავლებას;
• ჩავრთოთ პროცესში რიტუალები.

ინტერვენცია – 30%

ინტერვენცია მიმდინარე პროცესია. მისი ძირითადი ნაწილი ძალდაუტანებლად და უჩუმრად გაიფანტება სასწავლო დროში. მკვლევართა მიერ შემუშავებული რეკომენდაციების თანახმად, ინტერვენცია უნდა გამოვიყენოთ შემდეგი მიზნით:

• ჩასმული სტრატეგიებისთვის;
• ხელახალი კონცენტრაციისთვის სპეციფიკურ პროცედურებზე;
• სამართლიანი და მუდმივი შედეგებისთვის.

პიროვნული ზრდა – 10%

აქ მოსწავლეები უახლოვდებიან ცოდნისა და პასუხისმგებლობის უფრო მაღალ დონეს. ის ნული პროცენტიდან დაიწყება და გაიზრდება მანამდე, სანამ ათ პროცენტს არ მიაღწევს. საბოლოოდ ის შეინარჩუნებს თქვენი საკლასო დროის პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვან ნაწილს. თქვენ მიერ კლასის მართვის პიროვნული ზრდის ნაწილი კონცენტრირდება:

• მოსწავლეების მონაწილეობაზე;
• თვითმართვაზე;
• ანაზღაურებაზე.

პრევენცია

თუ მასწავლებელი მოსწავლის მიერ წესის დარღვევისას უსაქციელობასთან გამკლავებას გეგმის გარეშე გადაწყვეტს, ქაოსი გარანტირებული ექნება. მასწავლებლის მიერ შემუშავებული პრევენციის სისტემა უნდა იყოს “ჰაერგაუმტარი, წყალგაუმტარი და კარგად მოფიქრებული”. ის უნდა ემთხვეოდეს სამიზნე აუდიტორიის ასაკობრივი, ემოციური და კოგნიტიური განვითარების ძირითად მონაცემებს და თეორიებს და არავითარ შემთხვევაში არ უნდა მიდიოდეს მის წინააღმდეგ. ამ სისტემამ არ უნდა დატოვოს ემოციური კვალი; ყველა მასწავლებელი უნდა მოერიდოს კლასში სიმშვიდის დამყარებას იმის ხარჯზე, რომ მოსწავლეებს არ მოსწონდეთ მასწავლებელი, ვერ იტანდნენ სწავლას და არ უყვარდეთ სკოლა. მოსწავლეები უნდა ჩაერთონ ამ სისტემაში, მონაწილეობა მიიღონ მასში და დაინახონ, როგორ მუშაობს, თორემ ის დიდხანს ვერ გაძლებს. კლასის მართვის საკითხების მკვლევრები პრევენციისთვის გვთავაზობენ ხუთ ძირითად ნაბიჯს:

1. შექმენით პოზიტიური სასწავლო გარემო/კლიმატი.
2. განავითარეთ პროცედურები.
3. დაამყარეთ წესები მოსწავლეების მონაწილეობით.
4. გამოიყენეთ უფრო გონივრული სწავლება.
5. ჩართეთ რიტუალები.

ინტერვენცია

როდესაც კლასის მართვისას წარმატებას ვერ აღწევს, მასწავლებელი პრევენციიდან ინტერვენციაზე გადადის. ინტერვენცია იდეალურია, როდესაც ის არ ჩანს. ამ დროს პრობლემა გვარდება, მოსწავლეები იცვლიან ქცევას და სწავლებაც გრძელდება. მოსწავლეებმა ხშირად არც კი იციან, რომ ინტერვენცია მიმდინარეობს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ის უფრო აშკარა უნდა იყოს და ზოგჯერ საკლასო დისკუსიის საგნადაც იქცეს.

არსებობს ინტერვენციის რამდენიმე ტიპი. მათგან სამი ძირითადია, ორი – სპეციალური:

ინტერვენციის ძირითადი ტიპები:

1. ჩასმული ინტერვენცია

• ვცვლით დავალებას.
• მოსწავლეებს ვთხოვთ, ღრმად ჩაისუნთქონ.
• ვცვლით ინტონაციას.
• ოთახში ვქმნით ახალ სამოძრაო სიტუაციებს.
• ყურადღება ერთი მოვლენიდან მეორეზე გადაგვაქვს.
• ვცვლით მუსიკას.
• გავდივართ ოთახიდან.
• ვებმებით პარტნიორებთან დისკუსიაში.
• ვცვლით ოთახში ადგილებს.

ამ მიმართულებით სპეციალისტები გვაძლევენ შემდეგ რეკომენდაციებს: შეგიძლიათ, ხელის შემშლელი მოსწავლე დავალებით გაგზავნოთ სკოლის მეორე ბოლოში (თუ საჭიროა, ამისთვის წინასწარ მოემზადეთ). მოსწავლემ შეიძლება წაიღოს წიგნი ან რაიმე დიდი საგანი, რომ ხელები დაკავებული ჰქონდეს და ყურადღება მასზე გადაიტანოს. მაშასადამე, მოსწავლეს აძლევთ სპეციალურ დავალებას, რაც მას დაასაქმებს და არ მისცემს საშუალებას, სხვებსაც შეუშალოს ხელი.

2. გადამისამართებული სტრატეგიები

ამ ეტაპთან გამკლავებისას ჯგუფი ალბათ მიხვდება, რომ თქვენ რაღაცას აკეთებთ მათ დასაწყნარებლად, მაგრამ არავინ იგრძნობს თავს სხვებისგან გამორჩეულად. ჩვეულებისამებრ განაგრძეთ გაკვეთილი. მომდევნო სტრატეგიები დაგეხმარებათ, ისე გააკეთოთ თქვენი საქმე, რომ მას ნეგატიური ელფერი არ შესძინოთ:

• წინადადებაში ჩართეთ სამი ან ოთხი მოსწავლის სახელი სწავლების პროცესის “გამოსაცოცხლებლად”; მათ შორის – იმ მოსწავლეთა სახელები, რომლებიც ცუდად იქცევიან.
• თუ ეს ეფექტიანი იქნება რომელიმე ხელის შემშლელ მოსწავლესთან მიმართებით, მას ნაზად შეეხეთ მხარზე.
• სიახლოვემ (მოსწავლესთან ახლოს დგომამ) ზოგ მოსწავლეზე შესაძლოა მართლაც გაჭრას, სანამ მისი მიზამი ურთიერთობის შენარჩუნება იქნება და არა ძალაუფლების გამომჟღავნება.
• გამოიყენეთ საკლასო დიაგრამები ქულებისა და იმის ასახვისთვის, როგორ ვნებენ მოსწავლეები თავიანთ ქულებს ცუდი საქციელით.
• მიუთითეთ ხელის შემშლელ საგანზე, სიტუაციაზე და არა მოსწავლეზე.
• მოყევით ან წაიკითხეთ მასალა და ცვალეთ ხმის ტემბრი მოსწავლეების ყურადღების მისაპყრობად. საუბრისას მოსწავლეებთან თვალით დაამყარეთ კონტაქტი.
• გამოიყენეთ ციტატები გაღიზიანების ან დაძაბულების გასანეიტრალებლად.
• გამოიყენეთ სივრცითი მარკერი, რათა არავერბალური ხერხით მოსთხოვოთ ხელის შემშლელ მოსწავლეს, შეწყვიტოს ცუდად მოქცევა. ეს არის მიდგომა “ცხელი წერტილი”: თქვენ მიდიხართ ოთახის რომელიმე კუთხისკენ (თქვენი ნორმალური პოზიციის ცვლილება), რაც მიანიშნებს ბავშვებს, რომ თქვენ სერიოზულად გაბრაზდით. შეინარჩუნეთ სიმტკიცე, დაამყარეთ თვალით კონტაქტი და ყოველ ჯერზე გამოიყენეთ ერთი და იგივე ჟესტები და საკვანძო ფრაზები, მაგრამ ზედმეტი არ მოგივიდეთ, თორემ მიდგომა ეფექტს დაკარგავს.

კლასის მართვის უზრუნველყოფა ყველაზე მეტად პრობლემების პრევენციის დამსახურებაა. ის ეხმარება მასწავლებელსაც და მოსწავლესაც, შეინარჩუნონ სასწავლო შედეგებზე ფოკუსირება. კლასის ეფექტური მართვის “PIP” პირამიდა ხაზს უსვამს პრევენციას, ინტერვენციას და პიროვნულ ზრდას. ერთზე ან ორზე კონცენტრაციის მაგივრად მასწავლებელმა კლასში სამივე მათგანის განვითარება უნდა დაიწყოს. პირამიდის მთავარი იდეა პრევენციის ხაზგასმაა, რაც ეფუძნება პოზიტიურ სასწავლო კლიმატს, მკაფიო პროცედურებს, მოსწავლეთა ქცევის წესებს, გონივრულ სწავლებასა და წესების გამოყენებას. ამას მყისიერად მოჰყვება ინტერვენცია, რომელიც ყოველთვის მიმდინარე იქნება და მოიცავს როგორც მთავარ, ასევე სპეციალური ტიპებსაც. ამ მიდგომაში მოსწავლის პიროვნული ზრდა საკლასო დროის მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვანი ნაწილია, როდესაც მოსწავლეები ისწრაფვიან ცოდნისა და პასუხისმგებლობის უფრო მაღალი დონისკენ. “PIP” პირამიდის წყალობით მასწავლებელს ხელთ აქვს სრული სისტემა, რომელიც ბავშვებს ზრდაში ეხმარება, მასწავლებელს კი პროფესიულ განვითარებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Alaimo, K., Olson, C. M., & Frongillo, E. A. (2001). Low family income and food insufficiency in relation to overweight in U. S. children: Is there a paradox? Archives for Pediatrics and Adolescent Medicine, 155, 1161-1167.
2. Aldridge, J. (1992). Issues in developmentally appropriate practice and individual differences. Journal of Instructional Psychology. 19.71-78.
3. Attar, B. K., Guerra, N. G., & Tolan, P. H. (1994). Neighborhood disadvantage, stressful life events, and adjustment in urban elementary-school children. Journal of Clinical Child Psychology. 23.391-400.

ტრადიციულ მეთოდიკაში ჰუმანიტარული ციკლის სწავლებისას მოსწავლეთა დამოუკიდებელი სამუშაო დაახლოებით 5-7 წუთს მოიცავს. ასეთი სამუშაო, წესისამებრ, გულისხმობს მასწავლებლის ან სახელმძღვანელოს დავალებების შესრულებას: კითხვებზე პასუხის გაცემას, ტექსტის კომენტირებას, ვიზუალურ მასალაზე ან რუკაზე მუშაობას და სხვა. მაგრამ ნაკლებად იგულისხმება მოსწავლის პროდუქტიული საქმიანობა, ცოდნის შეძენაზე ორიენტირებული ქმედება, „მოაზროვნე მოსწავლედ“ ჩამოყალიბება. მუდმივად მზარდი სამეცნიერო ინფორმაციისა და ცოდნის „დაძველების“ პირობებში კი მოსწავლეთა დამოუკიდებელი სამუშაოს მნიშვნელობა ძალიან დიდია. ის საერთო საკლასო სამუშაოს 70%-ს შეადგენს, რაც ამცირებს საშინაო დავალების შესრულების დროს და ხელს უწყობს საშინაო დავალების ნამდვილ დამოუკიდებელ სამუშაოდ გადაქცევას. მოსწავლეთა დამოუკიდებელი სამუშაოს სწორად ორგანიზებით მასწავლებლებს შეგვიძლია, აღნიშნული პროცესი სასწავლო მიზნების მისაღწევად გამოვიყენოთ.

მაინც რას წარმოადგენს დამოუკიდებელი სამუშაო? – უპირველესად, ესაა მიზნის დამოუკიდებლად ძიება, დაკვირვების, შემეცნებითი თუ პრაქტიკული საქმიანობის პროცესი, ცოდნის ფორმირების, შემოქმედებითად გამოყენებისა და თვითორგანიზების უნარის გაუმჯობესება, ინტელექტუალური და პრაქტიკული საქმიანობის შედეგების მიღება, შემოქმედებითობა და აღმოჩენების სიხარული. ის სასწავლო მოღვაწეობის განსაკუთრებული სახეა, რომელიც მასწავლებლის ზედამხედველობით, მაგრამ მისი უშუალო ჩარევის გარეშე ხორციელდება, რადგან მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეესაბამება იგი მოსწავლეთა ინტერესებს – გააკეთონ რაღაც დამოუკიდებლად, გამოამჟღავნონ სათანადო უნარები, აუცილებელი მოტივაცია და ძლიერი ნებისყოფა.

დამოუკიდებელი სამუშაოს კრიტერიუმებია:

• მასწავლებლის ხელმძღვანელობა, რომელიც გულისხმობს აუცილებელ დახმარებას და შესრულებული სამუშაოს კონტროლს;
• ინსტრუქციის არარსებობა, რადგან ინსტრუქცია აქვეითებს მოსწავლის ინიციატივას;
• დავალების მაქსიმალური მიახლოება მოდელთან და მისთვის ახალი შინაარსის შეძენა;
• დავალების შესასრულებლად დამოუკიდებელი გზების პოვნა, მიზნებისა და თავისებურებების დამოუკიდებლად განსაზღვრა;
• სირთულეების დასაძლევად მზადყოფნა;
• საკუთარი აზრების, იდეებისა და ქმედებების შესაბამისობა;
• ინიციატივებისა და შემოქმედობითობის გამოვლენა.

დამოუკიდებელი სამუშაო სამ ეტაპს მოიცავს: მოსამზადებელს, შესრულების ეტაპს და შემოწმებას/რეფლექსიას (იგულისხმება დავალებების ანალიზიც, შედეგების შემოწმებაც და შეფასებაც).

დამოუკიდებელი სამუშაოს ალგორითმი:

I ეტაპზე მიმდინარეობს დამოუკიდებელი სამუშაოს შესრულება მოდელის შესაბამისად; მუშაობას აქვს კონსტრუქტივისტული ხასიათი (ფართოვდება ცოდნის გამოყენების სფეროები, მოსწავლეებს გამოაქვთ დასკვნები, მუშაობა პროდუქტიულია); სამუშაო ევრისტიულია (ხასიათდება მასწავლებლის მიერ შექმნილი პრობლემური სიტუაციების გადაწყვეტით, კვლევითი უნარების გამომუშავებით, შემოქმედებითობით) და კვლევითი; გამოცდილების შეძენა ხდება საკუთარი დასკვნების საფუძველზე, ყალიბდება ანალიზისა და შეფასების უნარი.

II ეტაპზე შესაძლებელია სრული დამოუკიდებლობის გამოვლენა (პრობლემის გამოყოფა და ფორმირება, ჰიპოთეზების წამოყენება, გადაწყვეტის გზების მოძიება, პრობლემის გადაწყვეტა, შედეგები და რეფლექსია).

III ეტაპზე მოსწავლე დამოუკიდებლად სწავლობს გაკვეთილს და ასრულებს საშინაო დავალებას, დამოუკიდებლად მუშაობს ლიტერატურის მოძიებასა და დამატებითი რესურსების გამოყენებაზე, ცოდნის განზოგადებისა და სისტემატიზაციის უნარების ფორმირებაზე და ა. შ.

დამოუკიდებელი სამუშაოს კლასიფიკაცია (ტიპებისა და სახეების საფუძველზე):

• დავალების ფორმის მიხედვით (სათაური, შემოქმედებითობა…) ;
• პასუხების მიხედვით (ზეპირი და წერილობითი, სქემატური…);
• სწავლის პროცესის მიხედვით (ახალი ცოდნის შეძენის, გაგების, გააზრების, განზოგადების და სისტემატიზაციის, კონტროლის);
• შესრულების ადგილის მიხედვით (გაკვეთილზე, გაკვეთილის გარეთ);
• სამომავლო მიზნების მიხედვით (ვარაუდებისა და იდეების საფუძველზე).

აღნიშნული სტრუქტურის გამოსაყენებლად მოსწავლეებმა უნდა გაიაზრონ თითოეული ეტაპის მნიშვნელობა, მასწავლებელმა კი სწორად უნდა შეარჩიოს მეთოდი, მისცეს მათ პრაქტიკული მაგალითი და დაეხმაროს უნარ-ჩვევის გამტკიცებაში. ეს ყველაფერი კი არცთუ ადვილია.

მოსწავლეთა დამოუკიდებელი სამუშაოს ორგანიზაციისადმი სწორი მეთოდური მიდგომები გულისხმობს:

ა) გაკვეთილის თემის მიხედვით დამოუკიდებელი სამუშაოს სხვადასხვა ვარიანტის დაგეგმვას;

ბ) დამოუკიდებელი სამუშაოს შესრულების უნარ-ჩვევის ფორმირებას (ელემენტარულიდან რთულამდე);

გ) დავალების შესრულების შესაძლებლობას (დამოუკიდებლობის თანდათანობითი ზრდა), მის მრავალგვარობას;

დ) მასალის მოცულობისა და სირთულის შესაბამისობას შესრულების ტემპთან;

ე) მიზნის გაცნობიერებას და მისი მიღწევის სურვილის გაჩენას;

ვ) დასახული მიზნის შესაბამისად სხვადასხვა სახის სამუშაოს შესრულებას; ფრონტალურ სამუშაოს (ყველა მოსწავლე ერთსა და იმავე დავალებას ასრულებს);

ზ) ჯგუფურ მუშაობას (თითოეული მოსწავლე ასრულებს დავალების რომელიმე ნაწილს); ინდივიდუალურ სამუშაოს (თითოეული მოსწავლე ასრულებს განსაკუთრებულ დავალებას);

თ) მოსწავლეთა მიერ საკუთარი მიღწევების გაცნობიერებას.

მთავარია, მასწავლებლებს გაგვიჩნდეს სურვილი, მოსწავლეები განვითარდნენ, სწორად მოვახდინოთ მათი მუშაობის ორგანიზება; გვინდოდეს, მოუთმენლად ელოდნენ ჩვენს გაკვეთილს, ჰქონდეთ სიღრმისეულად გაგების მოლოდინი, ზარის დარეკვასთან ერთად არ წყვეტდნენ ჩვენს საგანსა და მიღებულ დავალებაზე ფიქრს. ამ შემთხვევაში, შესაფერისი მეთოდიკის მოშველიებით, აუცილებლად მივაღწევთ მიზანს.

მაგალითად, ახალი მასალის ახსნისას, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, ეფექტურია სამუშაოს ორგანიზების ამგვარი ფორმა (ცხრილი 1):

სასწავლო მასალის განმტკიცების ეტაპზე ის ასეთ სახეს იღებს (ცხრილი 2):

გთავაზობთ მოსწავლეთა დამოუკიდებელი სამუშაოს ორგანიზების მაგალითს VII კლასის ისტორიის სწავლების კურსიდან.

თემა: „სატაძრო ქალაქები და საკულტო ნაგებობები“

საშინაო დავალება შეგვიძლია შევამოწმოთ სხვადასხვანაირად:

I ვარიანტი – მოსწავლეები დახურავენ სახელმძღვანელოებს და რვეულებს, ფურცლებზე ჩამოწერენ იმ ფაქტებს, რაც გაკვეთილიდან ყველაზე უკეთ დაამახსოვრდათ, მერე კი რაც დაწერეს, იმას ზეპირად გადმოსცემენ. მოსწავლეები შეაფასებენ, მასწავლებელი კი კომენტარებს გააკეთებს.

II ვარიანტი – პირველ კითხვას სვამს მასწავლებელი და მიუთითებს, ვინ უპასუხებს ამ კითხვაზე. ასე გაგრძელდება ჯაჭვისებურად. ბავშვებმა თავად უნდა ჩამოაყალიბონ შეკითხვები მოცემული თემის ირგვლივ. შეფასება გაკეთდება დასმული შეკითხვებისა და გაცემული პასუხების რაოდენობის მიხედვით.

საშინაო დავალების შემოწმება შეგვიძლია კროსვორდებისა და ტესტების მეშვეობითაც. აქაც შეფასებისას იაქტიურებენ მოსწავლეები, რომლებიც წინასწარ შემუშავებული სქემით შეამოწმებენ თანაკლასელების პასუხებს, ხოლო კომენტარს მასწავლებელი გააკეთებს.

დამოუკიდებელი სამუშაოს ორგანიზების ერთ-ერთი ეტაპია ახალი მასალის შემოწმება. აქაც შეიძლება ვისარგებლოთ რამდენიმე ვარიანტით:

• სამუშაოს შესრულებისთვის ვიყენებთ გაკვეთილის შესახებ სახელმძღვანელოში მოყვანილ დოკუმენტებს, მაგალითად, ძვ. წ. II ს-ის ბერძენი მოგზაურის პავსანიასის ჩანაწერებს პართენონის ტაძრის შესახებ, ან VI ს-ის ისტორიკოსის პროკოფი კესარიელის მონათხრობს იუსტინიანე I დიდის მშენებლობათა შესახებ. მოსწავლეებს დაევალებათ, ჯერ დამოუკიდებლად წაიკითხონ ტექსტი, მერე კი ზეპირად გამოდმოსცენ წაკითხულის შინაარსი, რითაც მოხდება მასალის გამეორება/განმტკიცებაც.
• შემდეგ სახელძღვანელოს ტექსტთან მუშაობა გაგრძელდება რიგითობის პრინციპით: ჯერ პირველი მწკრივი მოჰყვება პარაგრაფის 1-ელ პუნქტს, მერე მეორე რიგი – მე-2 პუნქტს და ასე შემდეგ. შეგვიძლია, საშინაო დავალებად მივცეთ ექსკურსიის გეგმის შედგენა მოცემული გაკვეთილის მიხედვით და ექსკურსიამძღოლის ტექსტის დაწერა. დავალება შეიძლება მომზადდეს ვიზუალური მასალის თანხლებითაც, ან მოსწავლეებმა მოგვითხრონ პირველ პირში (მაგ., „მე ძველ საბერძნეთში“, ან „მე – ექსკურსიამძღოლი“), ჩამოთვალონ იმდროინდელი ისტორიული ძეგლები, ღირსშესანიშნაობები, შეძლონ ეპოქების დაკავშირება (წარსული-თანამედროვეობა), ან სულაც გარდასული ეპოქის შვილად წარმოადგინონ თავი და ა. შ.

დამოუკიდებელი სამუშაოს შესრულება ამრავალფეროვნებს გაკვეთილს. ის ყოველთვის აქტუალურია და მუდმივად გვიბიძგებს ორგანიზების სწორი ფორმების ძიბისკენ. ამ დროს მოსწავლე უფრო თავდაჯერებულია, პიროვნულად გაცილებით სრულყოფილი, ხოლო სასწავლო პროცესი და მიღწევები – უკეთესი, ამიტომ შეგვიძლია აქტიურად გამოვიყენოთ ის პედაგოგიურ პრაქტიკაში.

„შეგიძლიათ ამოისუნთქოთ, რადგან არ ვაპირებ

თქვენთვის იმის თქმას, როგორ მოიქცეთ“[1]

დონალდ ვინიკოტი

მშობლებთან ურთიერთობა, საბავშვო ბაღისა თუ სკოლის ცხოვრებაში მათი ჩართულობის უზრუნველყოფა, მათთან დიალოგი და კონსენსუსი განათლების სფეროს ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა არა მხოლოდ მასწავლებლებისთვის, არამედ განათლების პოლიტიკის განმსაზღვრელებისთვის, საგანმანათლებლო დაწესებულებებისთვის და განათლების საკითხებით დაინტერესებული არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის. ხშირად საკითხი კიდევ უფრო მწვავედ დგას უმცირესობების და სხვადასხვა მარგინალიზებული ჯგუფების წარმომადგენელი ბავშვების მშობლების შემთხვევაში, როდესაც ენობრივი, კულტურული, სოციალურ-ეკონომიკური გარემოებები დამატებით ბარიერს წარმოშობს მშობელთა ჩართულობისთვის. ამასთან ერთად მარგინალიზებული ჯგუფების მიმართ საზოგადოებაში არსებული დომინანტური სტერეოტიპული და დისკრიმინაციული დამოკიდებულებები ხელს გვიშლის, შემოქმედებითად ვიფიქროთ სტრატეგიებზე ყველა მშობლის ჩართულობის უზრუნველსაყოფად. მაგალითად, დასაქმებულ მშობელზე, რომელიც ექიმი, მასწავლებელი ან თანამდებობის პირია და ხშირად ვერ მოდის მშობლებთან შეხვედრებზე და არ პასუხობს ჩვენს თხოვნებს (მაგ. რაიმე ღონისძიებაში მონაწილეობის მიღება), მეტი შემწყნარებლობით ვუდგებით, ვიდრე ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელ ან სოციალურად დაუცველ ოჯახის წევრებს, რომლებზეც ხშირად შეიძლება ისიც კი გავიფიქროთ, რომ ‘მათ თავიანთი ბავშვების განათლება სულაც არ აინტერესებთ!“

მაგრამ….

ძალიან იშვიათი გამონაკლისის გარდა, ყველა მშობელს სურს საუკეთესო საკუთარი შვილისთვის. მათი ოცნებები და იმედები სწორედ შვილებს უკავშირდება. მრავალფეროვან საზოგადოებაში ეს იმედები და მოლოდინებიც განსხვავებულია[2]. რა სჭირდება ბავშვს იმისათვის, რომ ჩვენ საზოგადოებაში წარმატებული იყოს? უნდა შეეძლოს საკუთარი აზრის თამამად გამოხატვა თუ უფროსების პატივისცემის ნიშნად მდუმარედ უსმინოს უკვე დადგენილ ჭეშმარიტებებს? შაბლონის მიხედვით დახატოს პეპელა თუ ისე, როგორც მოუნდება? გაიხსენოს დაზეპირებული ლექსები თუ წაკითხული ისტორიებიდან მისთვის საინტერესო დეტალები? კლასელებთან ერთად იმუშაოს პროექტზე თუ შეეჯიბროს მათ დავალების შესრულებაში – რომელი უფრო მაღალ შეფასებას მიიღებს? ამ კითხვებს უნივერსალური პასუხები არ აქვს, რადგან სხვადასხვა კონტექსტში სწორედ განსხვავებული მიდგომები მიიჩნევა ღირებულად. საქართველოში პედაგოგები ხშირად ხვდებიან მშობელთა დამოკიდებულებას, რომელიც აშკარა პრიორიტეტს ანიჭებს ბავშვების კოგნიტურ და აკადემიურ უნარ-ჩვევებს, ხოლო სოციალურ-ემოციური უნარებსა და პიროვნულ თვისებებს მეორეხარისხოვნად (საკმაოდ უსამართლოდ) მიიჩნევს. ასეთ დროს, სანამ მშობელთა „მოძღვრებას“ დავიწყებთ, მნიშვნელოვანია დავფიქრდეთ – რატომ? შესაძლოა მშობელთა უმრავლესობა ასე სწორედ იმიტომ მიიჩნევს, რომ ჩვენ საზოგადოებაში (და არამარტო) გაბატონებულია ხედვა, რომ საზოგადოებაში დაფასებული წარმატება მხოლოდ აკადემიურ წარმატებაზე გადის, ხოლო ნაკლებად „ხელშესახებ“ ცოდნასა და უნარებზე დახარჯული დრო – ფუჭია; ხედვა კი სოციალურ-კულტურული კონტექსტითა და არსებული სისტემებით (მაგ. ტესტირება და საგამოცდო სისტემა, რომელიც ძირითადად ფოკუსირებულია დაზეპირებულ ცოდნაზე) არის გამყარებული.

მშობელთა ჩართულობის გზაზე პირველი ნაბიჯი მშობელთა განსხვავებული პერსპექტივების აღიარება, პატივისცემა და მათზე რეფლექსიაა. მნიშვნელოვანია, რეფლექსიის პროცესი  დიალოგის ნაწილი იყოს – ვკითხოთ მშობლებს, რატომ მიაჩნიათ მნიშვნელოვნად სწორედ ასე და არა სხვანაიარად? ავუხსნათ, ჩვენ რატომ ვფიქრობთ განსხვავებულად? როდესაც ჩვენსა და მშობლის ხედვას შორის დიდი განსხვავებებია, შესაძლებელია მოიძებნოს გადაკვეთის წერტილი, რაზეც ორივე მხარე შეთანხმდება? რა არის მთავარი რასაც ჩვენ, როგორც პროფესიონალი ვერ გადავუხვევთ? სად გადის წითელი ხაზი ბავშვის ინტერესების დასაცავად?

რეფლექსიის პროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია გავაცნობიეროთ, რომ ყველა მშობელს შეუძლია ხელი შეუწყოს საკუთარი შვილის განვითარებას, სწავლასა და წარმატებას. ბავშვის ხელშეწყობა ოჯახურ გარემოში ბუნებრივია, ბევრად მეტს ნიშნავს ვიდრე მეცადინეობის დროს დახმარებას. შესაძლოა, რთულია, მაგრამ მეტად მნიშვნელოვანია თითოეული მშობლის შესაძლებლობების შემჩნევა და წახალისება ბავშვის ერთობლივი აღზრდისა და განათლების პროცესში. იყო მასწავლებელი, გარკვეულწილად ნიშნავს იყო სოციალური აქტივისტი, რომელსაც სჯერა თითოეული ადამიანის შესაძლებლობების და პოტენციალის, ინდივიდების გაძლიერების გზით უფრო ძლიერი და სამართლიანი საზოგადოების შექმნის და მისგან ყველაზე განსხვავებული პოზიციების მქონე ადამიანებთან ცდილობს დიალოგსა და ერთობლივი მშვიდობიანი სამოქმედო ველის შექმნას. ამიტომ, მშობლებთან თანამშრომლობის პროცესში მნიშვნელოვანია ყველა მშობლის თანასწორ პარტნიორად მიღება. მშობლების მონაწილეობა საბავშვო ბაღსა თუ სკოლაში მიმდინარე პროცესებში ამარტივებს ურთიერთობებს და აყალიბებს თანამშრომლობით დამოკიდებულებას, აძლიერებს კავშირებს სახლსა და სკოლას/ბაღს შორის, მშობელსა და მასწავლებელს შორის, მშობელსა და სკოლას/ბაღს შორის, სკოლას/ბაღსა და ადგილობრივ თემს შორის. დაბოლოს, მშობლებთან თანამშრომლობის ხელშეწყობისთვის, პრინციპულია გვახსოვდეს, რომ ეს პირველ რიგში ჩვენი, როგორც პროფესიონალების პასუხისმგებლობაა. ნებისმიერ მშობელთან შეიძლება კონტაქტი „რთული“ აღმოჩნდეს, მიუხედვად მშობლის სქესისა, ეთნიკური წარმომავლობისა, ოჯახური მდგომარეობისა, განათლებისა და შემოსავლისა.  მასწავლებლის მოვალეობაა თითოეულ მშობელთან ინდივიდუალურად კავშირის დამყარება.

რატომ არის მშობლების ჩართულობა მნიშვნელოვანი?

ფორმალურ განათლებაში მშობელთა ჩართულობის მნიშვნელობაზე არგუმენტები უხეშად შეგვიძლია ორ ნაწილად გავყოთ: ინსტრუმენტული და უფლებრივი. ინსტრუმენტული ხედვა მშობლის მონაწილეობას მნიშვნელვნად მიიჩნევს, ვინაიდან ეს ემსახურება ბავშვის განვითარებისა და სწავლის უკეთესი შედეგების მიღწევას. ამ არგუმენტებს შეგვიძლია მივაკუთვნოთ ე.წ. „მშობელთა პედაგოგიზაციის“ ცნებაც, რაც გულისხმობს შესაბამისი ცოდნის არმქონე მშობლების განათლებას ბავშვის აღზრდისა და სწავლის „მეცნიერულ ჭეშმარიტებებზე“. უფლებრივი პერსპექტივა მშობელს თანაბარ მონაწილე მხარედ მიიჩნევს და მშობელთა ჩართულობას მოიაზრებს როგორც დემოკრატიული მართვის პრინციპებზე დაფუძნებული ხარისხიანი განათლების განუყოფელ ნაწილს. გთავაზობთ ძირითად არგუმენტებს მშობელთა ჩართულობის მნიშვნელობის შესახებ:

• მშობლები ბავშვის პირველი მასწავლებლები არიან; ამასთანავე, ისინი ყველაზე უკეთ იცნობენ ბავშვებს, განსაკუთრებით ადრეულ ასაკში, გვეხმარებიან უკეთ გავიცნოთ ბავშვის უშუალო სოციალური და კულტურული გარემო, მისი ტემპერამენტი და პიროვნული მახასიათებლები.
• ბავშვები ცხოვრობენ რამდენიმე პარალელურ სივრცეში – ოჯახში, თემში, სკოლამდელ დაწესებულებაში/სკოლაში. მშობელთა ჩართულობა უზრუნველყოფს ამ სივრცეების ერთიან სიბრტყეში მოქცევას, ისე რომ ბავშვებს არ გაუჭირდეთ ერთი გარემოდან მეორეში გადასვლა, სხვადასხვა „სივრცეს“ აერთიანდებდეს საერთო ღირებულებები და ბავშვების მიმართ არსებული მოლოდინები თანამიმდევრული იყოს.
• მშობლებსა და პროფესიონალებს შორის თანამშრომლობით ურთიერთობას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ბავშვის კეთილდღების გაუმჯობესებაში.
• ოჯახის ჩართულობას პოზიტიური ზეგავლენა აქვს ყველა მონაწილე მხარეზე – ბავშვებზე, მშობლებზე, მასწავლებლებზე, ბაღის/სკოლის ადმინისტრაციაზე და თემზე; ოჯახის ჩართულობა არ მოიაზრებს მათ მონაწილეობას მხოლოდ განსაკუთრებულ ღონისძიებებში და მშობელთა კრებებში- ჩართულობა ნიშნავს კომუნიკაციას მშობლებისთვის ხელმისაწვდომი ფორმებით, მათთან მუდმივ დიალოგს და თითოეული ბავშვის ოჯახისა და კულტურის გათვალისწინებას საგანმანათლებლო გარემოსა და პროცესში.
• მშობლებთან თანამშრომლობა ორმხრივი პროცესია და მოიაზრებს მშობლობის მხარდაჭერას შინ (აღზრდა, ზრუნვა, განათლება) და განათლების პროცესისა და გარემოს გაუმჯობესებას საბავშვო ბაღში/სკოლაში. ორმხრივი პროცესი გულისხმობს რომ ყველა მხარე – ბავშვები, ოჯახები, პროფესიონალები და ადგილობრივი თემი – განათლების და სოციალიზაციის თანამონაწილე და მიმღებია.
• მშობლების/ოჯახის ჩართულობა მნიშვნელოვანია საზოგადოებაში სოციალური ინკლუზიისა და ინტეგრაციის ხელშეწყობისთვის. საბავშვო ბაღები და სკოლები იმ იშვიათ საზოგადოებრივ სივრცეს წარმოადგენს, სადაც განსხვავებული კულტურის, სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის, ეთნოსისა და შესაძლებლობების ბავშვები და უფროსები ერთ სივრცეში მოქმედებენ. სწორედ ამიტომ, ისინი ბუნებრივად ატარებენ სოციალური ინკლუზიის და დემოკრატიული ჩართულობის ხელშეწყობის პოტენციალს არა მხოლოდ მიკრო დონეზე (ბაღი, სკოლა), არამედ ფართო საზოგადოებისთვისაც.

რატომ არის მშობელთა ჩართვა რთული?

ხშირად მშობელთა ჩართულობა მასწავლებლისთვის რთულად მისაღწევი მისიაა. ამ გამოწვევის მთავარ მიზეზად როგორც წესი მშობელთა დაკავებულობა, უდროობა ან ბავშვთა განათლების მიმართ მათი ინტერესის ნაკლებობა მიიჩნევა. თუმცა, ხშირად უგულებელყოფილია ყველაზე მთავარი დაბრკოლება – მეორე მხარის მიმართ არსებული მოლოდინები და დამოკიდებულებები. ქვემოთ მოცემულ ცხრილში შეჯამებულია მშობლებსა და მასწავლებლებში მეორე მხარის მიმართ არსებული გავრცელებული შეხედულებები[3].

მშობელთა ჩართვის სტრატეგიები და საუკეთესო პრაქტიკის პრინციპები

მშობელთა ჩართულობისთვის საგანმანათლებლო დაწესებულებები სხვადასხვა სტრატეგიას მიმართავენ[4]: კომუნიკაცია, მოხალისეობა, ოჯახის ჩართვა სასწავლო აქტივობებში, მშობლობის მხარდაჭერა, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში თანამონაწილეობა, თემთან თანამშრომლობა, დისტანციური ჩართულობა (მაგ. ონლაინ სოციალური ქსელებით და სხვა პლატფორმები). თითოეული სტრატეგიის სპეციფიკის განხილვა ცალკე სტატიის თემაა, თუმცა შეგვიძლია დასკვნის სახით ჩამოვაყალიბოთ ის პრინციპები, რომლებიც მნიშვნელოვანია გასდევდეს მშობლების ჩართულობის ხელშეწყობას ნებისმიერ სიტუაციაში:

• გარემოს შექმნა, სადაც კარი ღიაა ყველას მონაწილეობისთვის
• ძლიერ მხარეებზე და შესაძლებლობებზე ფოკუსირება ურთიერთობის პროცესში
• ფოკუსირება როგორც პროცესზე, ასევე შედეგზე
• ერთმანეთისგან სწავლის შესაძლებლობების აღიარება და პატივისცემა
• ინდივიდუალური შეხედულებების, გამოცდილებისა და კულტურის პატივისცემა
• თანამშრომლობისა და კავშირების გაძლიერების ხელშეწყობა
• აქტიური მონაწილეობა, ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარება
• თანამონაწილეობა არჩევანის გაკეთების, გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში
• სოციალური ინკლუზიისა და ინტეგრაციის მხარდაჭერა
• ემპათია
• დამატებითი მხარდაჭერის უზრუნველყოფა საჭიროების შემთხვევაში
• მშობლების, როგორც ნახევრად-პროფესიონალების მხარდაჭერა.

[1] Winnincot, D. W. (1992). The child, the family and the outside world. Cambridge. Perseus.

[2] Henderson, A.T., Mapp. K. L., Johnson, V.R., & D. Davies. (2007). Beyond the Bake Sale. The essential guide to family-school partnerships. New York, London. The New Press.

[3] Trikic, Z. (2017). Parental involvement – two sinking boats sending SOS (unpublished presentation).

[4] Desforges, C. & A. Abouchaar. (2003). The impact of parental involvement, parental support and family education on pupil achievement and adjustment: a review of literature.

⁵ Department of Children, Schools and Families. (2008). The impact of Parental Involvement on Children’s Education. https://www.ucy.ac.cy/nursery/documents/ThemaVdomadas/DCSF-Parental_Involvement_1.pdf

⁶ Trikic, Z. (2012) Building Opportunities in Early Childhood from the Start. A teacher’s guide to good practices in inclusive early childhood services. International Step by Step Association, Roma Education Fund.

⁷ Watkins, A. & S. Ebersold. (2016) Efficiency, effectiveness and equity within inclusive education systems. In Implementing Inclusive Education: Issues in Bridging the Policy-Practice Gap, pp.229-253.

ცოტა ხნის წინ,  მორიგი „წიგნების დალაგების“ რიტუალის დროს, ედიშერ ყიფიანის პროზაული კრებული აღმოვაჩინე. კრებულში მისი რომანი „ცაში ასროლილი ქუდებიცაა“ შესული. ამ მწერლის რამდენიმე მოთხრობა ალაგ-ალაგ, სხვადასხვა პერიოდიკაში კი მაქვს წაკითხული, მაგრამ „ცაში ასროლილმა ქუდებმა“ ისეთი ბუნებრივი სიხარული მაგრძნობინა, რაც მხოლოდ ბავშვობისდროინდელ შთაბეჭდილებებს ახლავს ხოლმე. თითქოს უკვე წაკითხული მქონდა, უფრო სწორედ _ რაღაც ძალიან ნაცნობზე, მშობლიურზე მიყვებოდა ავტორი.

ედიშერ ყიფიანი გასული საუკუნის 50-60-იანელთა თაობას ეკუთვნის და მის შესახებ ახალგაზრდებმა შესაძლოა ბევრი არც არაფერი იცოდნენ. ის კი არა, ხომ გამხელილი ცოდვასავით ვთქვი _ აქამდე მეც ზერელე შთაბეჭდილება მქონდა და ჩემთვისაც უცნობი ავტორი იყო.  „ცაში ასროლილი“ ქუდები დაბეჭდვისთანავე გახმაურდა თურმე და მერეც, როცა იქმნება ხოლმე ეპოქის აღმბეჭდი ანთოლოგიები, ამ რომანს (ვრცელი მოთხრობაც შეგვიძლია ვუწოდოთ) არ ივიწყებენ.

ეს ისეთი ტექსტია, საიდანაც ძალიან გამჭვირვალედ და მკაფიოდ _ ავტორი ჩანს, და რაც მთავარია _ ჩანს მთელი თავისი კეთილშობილებით. დღეს, როცა ლიტერატურისმცოდნეობა შეარყია იმ აზრმა, რომ „ავტორი მოკვდა“ და საერთოდ, მწერლებისგან რას, რას და, კეთილშობილებას ყველაზე ნაკლებადღა ითხოვენ, შესაძლოა მეტისმეტად გულუბრყვილოდ, რომანტიკულად და ნაივურად მოგვეჩვენოს, მაგრამ ფაქტია რომ ამ რომანს ერთ ღირსებას სწორედ ეს ფაქტი სძენს _ ავტორის გამჭვირვალე „ბექ-გრაუნდი“, რომელიც თავისი ზნეობრივი კანონით აწესრიგებს ტექსტში ატეხილ კონფლიქტებს.

რომანის მთავარი გმირი, ზაალ ანჯაფარიძე საბჭოთა გამომძიებელია, რომელსაც თავის კარიერაში დებიუტი აქვს _ ერთი მკვლელობის თუ თვითმკვლელობის ამბავი უნდა გამოიძიოს. ყველაზე შემაძრწუნებელი კი ისაა, რომ საქმე ერთ თინეიჯერს, პაატას ეხება. სწორედ ისაა მკვლელობის თუ თვითმკვლელობის მსხვერპლი.

დავიწყოთ იმით, რომ ზაალ ანჯაფარიძე  „საბჭოთა გამომძიებელი“ მხოლოდ იმიტომაა, რომ საბჭოთა სისტემის წარმომადგენელია, თორემ თავისი ქცევით, პოზიციით, დამოკიდებულებებით, რომანტიკული და გმირული ბუნებით სრულიად ანგრევს „საბჭოთა მოხელის (მით უფრო, ძალოვანის)“ სტერეოტიპს.

ხოლო ის კი, რაც ყველაზე საინტერესოდ მეჩვენება ამ ტექსტში, სწორედ მოზარდის თემა გახლავთ, მისი მაღალსართულიანი შენობიდან გადმოხტომა-გადმოგდების შემზარავი ამბავი.

ესაც „ანტისაბჭოთა“ თემად მიმაჩნია, რადგან, უკიდურესად იდეოლოგიზირებულ და სიყალბით გაჟღენთილ სისტემაში „უბედური“, მით უფრო თვითმკვლელი და მით უფრო _ ბავშვი _ არ არსებობდა და ასეთი რომც ყოფილიყო, სასტიკად უნდა დაეგმოთ ან მიეჩქმალათ საზოგადოებისგან.

ედიშერ ყიფიანის გმირი კი სწორედ მოზარდის თვითმკვლელობის საქმეს იძიებს და ამ პროცესში ჩართულია ყველა ადამიანური, ცხოვრებისეული (მათ შორის, სისტემური) ნიუანსი _ ზაალ ანჯაფარიძისთვის არაფერია ამ ფაქტზე უფრო დიდი ბოროტება, და ვერც ვერაფერი დაუოკებს შეძრწუნებულ სინდისს („დამნაშავეს“ ის ყველგან ეძებს _ მთელ საზოგადოებაში, მათ შორის საკუთარ თავშიც _ რამ მიიყვანა ბიჭი ამ ნაბიჯამდე?), ვიდრე არ გაარკვევს სიმართლეს, რომელიც, მასავით, სამწუხაროდ, გარშემო არავის აწუხებს, არც არავის სჭირდება, მოზარდის დედის გარდა.

წავიკითხე ეს რომანი და ჩემი ცხოვრების ის დრო გამახსენდა, აი, დაახლოებით წიგნის გმირის _ პაატასხელა რომ ვიყავი და სამყაროსეული აღქმები და შეგრძნებები ნერვული დაბოლოებებით რომ ნაწილდებოდა ჩემს ანატომიაში და ყველაფერი იმაზე უფრო მძაფრი და მტკივნეული იყო, ვიდრე თავად მისი შინაარსი და დანიშნულება. ამას დაუმატეთ დრამატულ-ტრაგიკული მოვლენები ჩვენს საზოგადო სინამდვილეში და, მოზარდი თაობის იმგვარ სურათს მიიღებთ, როგორიც ნებისმიერი წიგნის თუ ფილმის ნედლ მასალად გამოდგება, „უტყუარ ტექსტად“, სადაც სიცოცხლე თავის საიდუმლოს ამოგაკითხებს. თვითმკვლელობაზე (როგორც სამედიცინო ტერმინით უყვართ ხოლმე ჩანაცვლება _ სუიციდზე) საუბარი არც არავის სიამოვნებს და არც დიდად სასარგებლო მგონია, მისი აღმოფხვრის პრევენციისთვის მაინც. მაგრამ ეს ის სინამდვილეა, რომელიც, იმ საბჭოთა გამომძიებელივით, ფაქტის წინაშე დააყენებს ხოლმე მთელ საზოგადოებას და ყველანაირ განსჯას აზრს უკარგავს.

არც თვითმკვლელობის რომანტიზაცია მიმაჩნია „კარგ საქმედ“, მით უფრო მაშინ, როცა ამას ხელოვნება აკეთებს. მაგრამ რამდენი ლიტერატურული პერსონაჟი ვიცით, რამდენი ფილმის გმირი, ვინც ეს არჩევანი გააკეთა და მკითხველიც და მაყურებელიც, ბოლო წუთამდე იყო მისი თანამგრძნობელი, მოზიარე.

მაგრამ, როცა თავს ბავშვები იკლავენ!.. რა ხდება ამ დროს? სად იბზარება სამყარო ისეთი ჭახანით, რომელიც დიდხანს ჩამოამწყვდევს ხოლმე დედამიწაზე სიჩუმის მეუფებას?!.. ერთი დიდი თვითმკვლელი გამახსენა ედიშერ ყიფიანის რომანმა, თვითმკვლელი ბავშვი _ მზია ბათარეკას ასული ჭინჭარაული, გურამ რჩეულიშვილის ამავე სახელწოდების ნოველის გმირი. ჩემთვის ეს ნოველა განუმეორებელი და აუხსნელი ელდა იყო, დიდი თავზარი და დიდხანს, ძალიან დიდხანს ვეძებდი პასუხებს კითხვებზე _ რატომ?.. როგორ?.. საერთოდ, რაც უნდა ბევრი ვილაპარაკოთ გურამ რჩეულიშვილის შემოქმედების ცხოვრებასთან სიახლოვეზე, მის „ახალ რეალიზმზე“, უმთავრესი მაინც სათქმელი დაგვრჩება _ გურამ რჩეულიშვილი სწორედ იმიტომაა დიდი მწერალი, რომ ამ ერთი შეხედვით რეალურ ცხოვრებაშიც რაღაც დიდი საიდუმლო დააუნჯა, ყველაფერს ამ საიდუმლოს ძალა გამსჭვალავს და თუ რაიმე ზემოქმედებს,  _ სწორედ ის, იდუმალი, შეუცნობელი ძალა, საიდუმლო.

„მზია ბათარეკას ასულიც“ საიდუმლოებით მოცული ნოველაა, ერთ ამოსუნთქვაში ჩატეული ვეებერთელა ტრაგიზმი და სიცოცხლის სასწაული. მზიასავით თუ ოცნებობ, მზიასავით თუ გიყვარს, მზიასავით თუ გრძნობ სამყაროს… _ ეს იმხელა ბედისწერაა, ისეთი ბეწვის ხიდზე სიარულია, რომ თუ გადარჩი და მშვიდობით გაიარე, მაშინ დიდხანს, დიდხანს იცოცხლებ და ცხოვრება ვერაფერს დაგაკლებს. ხოლო თუ ეგ ხიდი აქ, ბავშვობაში ჩაწყდა!.. (როგორც რომეოს და ჯულიეტას სიყვარულის ზღაპარი, რომელიც ლეგენდად მხოლოდ იმან აქცია, რომ სწორედ ბავშვობაშივე ჩაუწყდათ ხიდი, თორემ, აბა ეცოცხლათ, გადარჩენილიყვნენ, აბა გაეტანათ ხიდის მეორე მხარეს სიყვარული!..)

მზია ჭინჭარაულის თვითმკვლელობის მიზეზი, ცოტათი მაინც თუ ავხსნით,  სიამაყეა ალბათ. იმ სამყაროს სხვისგან დაუნახაობა (მეტიც, შებღალვა!), რომელიც ყველაზე მშვენიერი, ყველაზე ნამდვილი ჰგონია მას. რამდენი ასეთი დიდებული სული ჩაუწეწკვავს ცხოვრებას, რამდენი ასეთი მეოცნებე გული და სილამაზეზე დაგეშილი თვალი ჩაუძირავს ცხოვრების სიმახინჯეს, ყოფის ნაკუწებით რომ მბრძანებლობს ჩვენზე!.. გურამ რჩეულიშვილმა ერთ, განსაკუთრებულ მზიაზე დაწერა, მაგრამ ყველა ამ სულს უძღვნა სადიდებელი, ყველა ამ სულს დაუნთო სანთელი, ქედი მოუდრიკა და უფრო მეტიც _ ყველა ასეთი სული გააფრთხილა, წინასწარ შეამზადა ცხოვრების სიმკაცრეებისთვის, უთხრა ამ სულებს, რომ _ ისინი არიან სოფლის მარილი, უმაგათოდ მარტო ფონია ეს სამყარო, ხან თოვლ-და ხან ქარ-წვიმა მიხატული ფონი.

„ცაში ასროლილი ქუდების“ გმირ მოზარდსაც სიამაყის ტკივილი ტანჯავს, ტექსტი ისეა გაშლილი, რომ ბოლომდე ვერ ხვდება მკითხველი, ბოლოს და ბოლოს, რა იყო მიზეზი, ან იყო თუ არა ეს საერთოდ თვითმკვლელობა, ვიდრე ამას გაიგებს, სწორედ იმ დარდით უნდა ევნოს, იმ სინდისით უნდა შეწუხდეს, რაზეც მწერალი სხვადასხვა მოვლენებით თუ გმირებით ელაპარაკება; ბოლომდე ვერ უნდა გაიგოს, გადარჩება თუ არა კომატოზურ მდგომარეობაში მყოფი პაატა, ამას ავტორი ვერ ეტყვის, ეს დასკვნა მკითხველმა თვითონ უნდა გამოიტანოს, პასუხამდე თავად უნდა მივიდეს!..

ამ ორი ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული ტექსტის შედარება ჩემი მხრიდან, ცხადია, ღრმა ლიტერატურულ ანალიზს მოკლებულია. მე მხოლოდ თვითმკვლელი მოზარდების ორ ამბავზე დავფიქრდი. ამ და კიდევ ბევრ თემას კარგი კვლევა და მსჯელობა სჭირდება და ეს ლიტერატურათმცოდნეების საქმეა.

თუმცა, მკითხველების საქმეც ხომ წიგნებზე ლაპარაკია. ბავშვობიდან გულწრფელად მჯერა, რომ კარგი მკითხველი კარგ ადამიანს ნიშნავს. მით უფრო, თუ ის კარგ მწერალზე საუბრობს და ისეთ წიგნებზე, საიდანაც ავტორის კეთილშობილება გამჭვირვალე შუქივით იღვრება.

ასეთი წიგნების წაკითხვის მერე, ფიქრობ, რომ სიკვდილიც სადღაც უკან იხევს. ზოგადად, სიკვდილი _ ტკივილების უკანასკნელი თავშესაფარი.