ბულინგი და ძალადობა არის თემა, რომელიც აქტუალობიდან გამომდინარე მსოფლიო განხილვის საგანი გახდა. აქტუალობა კი განაპირობა ბულინგისა და ძალადობის ფაქტების გამრავლებამ და გამრავალფეროვნებამ. რა არის ბულინგი,  ძალადობა, რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის? ბულინგი ნიშნავს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ ძალადობას, რომელიც ხორციელდება ადამიანის (ბავშვის, მოზარდის და სხვათა) მიმართ თანატოლების ან სხვა ჯგუფის მიერ მრავალჯერადად. ბულინგის ქართულ შესატყვისებად შეიძლება ჩაითვალოს: შარიანობა, ჩხუბისთავობა, ყოჩობა… ძალადობა კი ერთი ადამიანის მიერ განხორციელებული ძალადობრივი ქმედებაა ერთი პირის ან  პირთა  ჯგუფის მიმართ და იგი ძირითადად ერთჯერად ხასიათს ატარებს.

თანამედროვე საზოგადოებაში ბულინგის და ძალადობის ბევრი სახეობა დამკვიდრდა, როგორებიცაა:

• კიბერბულინგი;
• სატელევიზიო ბულინგი;
• ჯგუფური ძალადობა;
• სექსუალური ბულინგი;
• ემოციური ბულინგი;
• სიტყვიერი ბულინგი;
• ფიზიკური ბულინგი

და სხვა.

ბოლოს განვითარებულმა მოვლენებმა აჩვენა, რომ განსაკუთრებით საშიში კიბერკულინგია (,,ლურჯი ვეშაპი“).

ბულინგს და ძალადობას ჰყავს მოძალადე და მსხვერპლი. ჩემი აზრით, ორივე დაზარალებულია: პირველი იმიტომ, რომ შეუძლია ჩაიდინოს მიუღებელი ქცევები. ეს ნიშნავს, რომ მის ცნობიერებაში ყველაფერი წესრიგში არ არის; მეორე კი იმიტომ, რომ მას უზიანდება ფსიქიკა, პიროვნება განიცდის დეგრადაციას.

ბევრი იწერება და ბევრს საუბრობენ პრევენციაზე. სპეციალისტები თანხმდებიან, რომ საჭიროა კონსტრუქციული, შეთანხმებული (მშობელი, სკოლა, საზოგადოება) ქმედებები, ცნობიერების ამაღლება. ძალადობრივი ქმედების პრევენცია ეტაპობრივად პატარა ასაკიდან უნდა განხორციელდეს. უნდა:

• მოხდეს პრობლემის იდენფიცირება;
• პრობლემის არსებობის აღიარება;
• პრობლემის განსაზღვრა (არსი, სერიოზულობა, სიხშირე და სხვა);
• სამუშაო გეგმის შედგენა…

ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, სად და ვის მიერ ხორცილდება ძალადობრივი ქმედებები.
ამ სტატიაში შევეხები სკოლის შემთხვევას და კონკრეტულად იმას, როგორ მივაწოდოთ დაწყებით კლასებს ინფორმაცია. ძალადობის მაგალითები დიდი ხარისხითაა წარმოდგენილი საბაზო და საშუალო საფეხურზე. როცა მოზარდები ცდილობენ თავის დამკვიდრებას, ბევრი ირჩევს ძალადობის გზას (არამარტო ამ შემთხვევისათვის). ხშირად მოძალადე ცდილობს ძლიერად გამოიყურებოდეს,  ეუხეშება მასწავლებლებს, მშობლებს, და-ძმას და სხვას. მას თანდათან უჩნდება შიში, რომ თვითონ გახდება ძალადობის მსხვერპლი და უფრო და უფრო აგრესიული ხდება. ეს ძალიან საშიში ტენდეციაა. მოზარდების ძალადობრივ ქმედებებს ხშირად დაბალი კლასების მოსწავლეები ხედავენ, ექცევიან გავლენის ქვეშ  და იმეორებენ. ამიტომ ძალზედ მნიშვნელოვანია პატარების ცნობიერების ამაღლება. კერძოდ, დაწყებითი კლასების მოსწავლეები უნდა იცნობდნენ ცნებებს: ბულინგი, ძალადობა და უნდა ასხვავებდნენ მას ბავშვური სიცელქისგან. ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ძალადობრივი ქმედებების გამოვლენა, სიჩუმის დარღვევა, და ა.შ.
რადგან სკოლა ის ადგილია, სადაც ადამიანი ცოდნასთან ერთად სასიცოცხლოდ აუცილებელ უნარებსაც იძენს, მშობლები და მასწავლებლები მონდომებით კოორდინირებულად უნდა მოქმედებდნენ.
გამომდინარე დაწყებითი კლასების ასაკობრივი თავისებურებებიდან, ამ თემის მიწოდება არ არის მარტივი. საჭიროა ტერმინების გამარტივება, ინფორმაციის გასაგებ ენაზე მიწოდება, ისეთი აქტოვობების შერჩევა, რომელიც მოსწავლეთა ჩართულობას გაზრდის…
გთავაზობთ მეორე კლასში ჩატარებულ ინოვაციურ გაკვეთილს თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“.

მოსამზადებელი პერიოდი: მოვიძიე ამ ასაკის შესაბამისი მოკლე (5-5 წუთიანი) ვიდეოები ბულინგსა და ძალადობაზე. მოვამზადე სიტუაციური ამოცანები ჯგუფური მუშაობისთვის, ყველა საჭირო რესურსი (კომპიუტერი, პროექტორი, ფერადი ქაღალდები, მარკერები, ფორმატის ქაღალდი).

• გაკვეთილის გეგმა

• მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა

სიტუაციური ამოცანები

სიტუაცია 1

ნინო კლასში ახალგადმოსულია. მას თვალის პრობლემა აქვს (ის ელამია). კლასის გოგონათა ჯგუფმა ნინოს პირველ დღეს კლასში დასცინეს და მასთან ახლოს არავინ დაჯდა. შემდეგ დღეებში დერეფანსა და სკოლის ეზოშიც იგივე გაიმეორეს. ტელეფონში ხშირად უგზავნიდნენ სმს-ებს ,,ბრუციანო“.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა) ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.

სიტუაცია 2.

შესვენებაზე  გიორგიმ მარის  ხელი ჰკრა და  კიბეზე დააგორა. არ მივიდა მასთან, არ წამოაყენა და ბოდიშიც არ მოუხადა. პირიქით, დასცინა კიდეც: ,,რა საცოდავი ხარ!“. დერეფნის ბოლოში მოთამაშე პატარებს წაუჯიკავა, გზიდან ჩამომეცალეთო, ყურებიც აუწია და ,,ურჩია“ , ჭკვიანად იყავით და გზა დამითმეთ, როცა მოვდივარო.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა) ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილზე.

სიტუაცია 3.

ეზოში თამაშის დროს ბურთისკენ მიმავალმა დათომ ხელი ჰკრა თანაკლასელ დიტოს, რათა დაესწრო ბურთის აღება. დიტო წაიქცა და ატირდა. დათომ წამოაყენა და ბოდიშიც მოუხადა.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა)   ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.

                                                                   რეფლექსია

სამოდელო გაკვეთილის ტიპებიდან ერთ-ერთი ინოვაციური გაკვეთილია, რომელიც მოიცავს როგორც მეთოდურ, ისე შინაარსობრივ ინიციატივებს. ბულინგისა და ძალადობის ცნებების გაცნობისა და ტოლერანტული კულტურის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით მეორე კლასში ჩავატარე ინოვაციური გაკვეთილი თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“. რადგან თემა ძალიან აქტუალური გახდა და ცნობიერების ამაღლება დაწყებითი კლასებიდანვე  უნდა დაიწყოს, ამ ასაკის ბავშვები უნდა იცნობდნენ ცნებებს, იცოდნენ მათ შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების შესახებ, მათ უნდა შეძლონ პრობლემის იდენფიცირება, მასზე რეაგირება.
გაკვეთილი გეგმის მიხედვით წარიმართა. ექსესებს ადგილი არ ჰქონია. გამოვიყენე ყველა აქტივობა, მათზე გამოყოფილი დროც ოპტიმალური აღმოჩნდა. გაკვეთილზე გამოყენებული აქტივობები ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა ჩართულობას, საკუთარი აზრის გამოთქმისა და დასაბუთების უნარების განვითარებას, მოსწავლეებში  პრობლემებთან გამკლავების უნარს. დამსწრე კოლეგები მიიღებენ გამოცდილებას ინოვაციური გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარებისას.

გაკვეთილის ძლიერ მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს მიღწეული შედეგი, რომელიც გამოვლინდა შეჯამების ფაზაში გამოყენებული სიტუაციური ამოცანების კეთების პროცესში. კერძოდ, გაკვეთილის მიზანი მიღწეულ იქნა: მოსწავლეებმა ამოცანები  დაახარისხეს ბულინგის, ძალადობის და ბავშვური სიცელქის ნიშნების მიხედვით. ძლიერი მხარე იყო, აგრეთვე, თვალსაჩინოებების და აქტივობების მრავალფეროვნება. მოსწავლეთა ჩართულობა იყო მაღალი, აქტივობიდან აქტივობაზე გადასვლა ლოგიკური.

სუსტ მხარედ გამოვყოფდი სიტუაციური ამოცანების სიმწირეს, რადგან დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ეს აქტივობა მოსწავლეებს ძალიან მოეწონათ და არ ეყოთ სავარჯიშოები, რასაც შემდგომისთვის გავითვალისწინებ.

• სტატიის ბოლოს კოლეგებს შევთავაზებ რამდენივე რჩევას:
• კლასში ბულინგისა და ძალადობის შემთხვევების განხილვისას მნიშვნელოვანია – არა იმის ძიება, თუ ვინ არის დამნაშავე, არამედ იმის გარკვევა, თუ რა როლი შეასრულა სიტუაციაში მონაწილე თითოეულმა ბავშვმა;
• გააგებინეთ მოსწავლეს, რომ არ მოითმენთ მის აგრესიულ ქცევას. დააწესეთ კონკრეტული შეზღუდვები, რომელსაც მიმართავთ ბულინგის განმეორების შემთხვევაში;
• იყავით პოზიტიური ქცევის მაგალითი – მოდელი. ქცევის წესების შემუშავებისას რამდენიმე მუხლი თქვენ შესახებაც ჩაწერეთ;
• კლასში განიხილეთ ბულინგისა და ძალადობის ყველა შემთხვევა;
• რთულ შემთხვევებში მიმართეთ სპეციალისტ-ფსიქოლოგს.

დასკვნის სახით ავღნიშნავ, რომ ბულინგისა და ძალადობის შესახებ ინფორმირებულობა, შემთხვევების განხილვები და დროული პრევენციები დაწყებით კლასებშივე, მშობლისა და მასწავლებლის ერთობლივი, შეთანხმებული ქმედებები, ვფიქრობ, კარგ შედეგს გამოიღებს და ხელს შეუწყობს ტოლერანტული გარემოს შექმნასა და ტოლერანტურლი კულტურის დამკვიდრებას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ლიდერობის აკადემია- 2-ის მე-6 მოდული – თანასწორობის საკითხები;
• https://education.ge/index.php?do=definition/view&id=1891;
• https://www.youtube.com/watch?v=cLxLD-vYdC4
• https://www.youtube.com/watch?v=QdyCQnrrMJk

დმანისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ირგანჩაის საჯარო სკოლის კონსულტანტ-მასწავლებელი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტორს პროგრამა ,,ასწავლე საქართველოსთვის“ მონაწილე, დაწყებითი კლასების უფროსი მასწავლებელი  ნატო კვარაცხელია.

როგორც ცნობილი და საყოველთაოდ მიღებულია, ფეხბურთი უკვე დიდი ხანია ითვლება ლუდის მოყვარულთა თამაშად და ფეხბურთის ლუდთან კავშირი უალტერნატივოა. თუმცა, სხვაგვარად ფიქრობენ ღვინის მოყვარულთა კავშირის წევრები, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ სახალისო სტატია გაავრცელეს, სადაც არამხოლოდ ფეხბურთის, სპორტის ლამის ყველა სახეობის ღვინოსთან „შეხამებაზე” საუბრობენ.

ეს ხალხი ფიქრობს, რომ რაკი საფეხბურთო ჩემპიონატების უმეტესობა შემოდგომაზე იწყება და ეს პერიოდი  წითელი ღვინის სეზონია, ფეხბურთთან იდეალურ წყვილს სწორედ წითელი ღვინოები ქმნის. განსაკუთრებით კი სხეულიანი წითელი ღვინოები, როგორიცაა: ფრანგული კაბერნე სოვინიონი, შირაზი, მალბეკი და სხვა. ასეთ ღვინოებს და, შესაბამისად, ფეხბურთს, თურმე ყველაზე კარგად ნაკვერჩხალზე მომზადებული ღორის სტეიკი უხდება.

კალათბურთი, როგორც იცით, სპორტის ურბანული სახეობაა და სპორტის ამ სახეობაში თავგამოჩენილი  ვარსკვლავები, როგორც წესი, დიდ ქალაქებში იბადებიან და იზრდებიან. ამიტომ, კალათბურთს ყველაზე მეტად სწორედ დიდ ქალაქებში პოპულარული ცქრიალა ღვინოები/შამპანურები უხდება. განსაკუთრებით კი ვარდისფერი ცქრიალა და თეთრი ყურძნის ჯიშებისგან დაყენებული მშრალი ცქრიალა ღვინოები.

ბეისბოლის ტურნირები, როგორც წესი, ზაფხულში იწყება, მთელი ზაფხულის განმავლობაში მიმდინარეობს და საბოლოოდ ოქტომბრის ბოლომდე გრძელდება. ბეისბოლი იმ თამაშთაგანია, რომელშიც ქომაგს ტრიბუნაზე დიდი ხნით უწევს ჯდომა და ფიქრისა და განსჯისთვისაც დიდი დრო აქვს. რაკი ბეისბოლის სეზონი ზაფხულშია, ბევრს ჰგონია, რომ ბეისბოლისათვისაც ყველაზე შესაფერისი სასმელი ლუდია. ღვინის მოყვარულები კი ფიქრობენ, რომ ამ სახეობას ოდნავ შეგრილებული მშრალი ღვინოები: სოვინონ ბლანი, რისლინგი, მუსკატი პინო გრიჯიო ეხამება. ბეისბოლის ტურნირებზე კი ჰამბურგერებისა და სენდვიჩების ნაცვლად, ამ ღვინოებთან მისაყოლებლად, ფრანგული ყველეული უნდა იყიდებოდეს.

ეს სახალისო „შეხამებები“, როგორც ირკვევა, ძირითადად სპორტის გუნდურ სახეობებს ეხება. ამის მიზეზებზე დეტალურად და თავდაჯერებულად საუბარი რთულია. თუმცა შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სპორტის ინდივიდუალური სახეობები რაკი კონკრეტული სპორტსმენების შესაძლებლობებზე და ნიჭზე დგას, ერთი ადამიანის (როგორი დიდი სპორტსმენიც არ უნდა იყო) ქომაგობა და გუნდის ქომაგობა მაინც სხვადასხვა ტრადიციაა და ეს განსხვავება დიდ ტურნირებზე დაკვირვების დროს განსაკუთრებით თვალსაჩინოა.

დაბოლოს, სპორტის და განსაკუთრებით კი ფეხბურთის მოყვარულებს რეკომენდაცია ჩვენც შეგვიძლია მივცეთ. მიმდინარე წლის ზაფხულში რუსეთში გასამართ მსოფლიოს ჩემპიონატზე ჩასული ბევრი ქვეყნის ქომაგი უხარისხო რუსულ ლუდს მიეძალება (რუსული არაყის სმა ზაფხულში საერთოდ დაუშვებელია), მაშინ, როდესაც რუსეთის თითქმის ყველა ქალაქში ქართული ღვინის შეძენა უპრობლემოდ შეეძლებათ. კარგად ჩაციებული იმერული ციცქა-ცოლიკოური ან კახური მსუბუქი წინანდალი რუსულ უხარისხო ლუდებს რომ აჯობებს – ამას დიდი მიხვედრა ნამდვილად არ სჭირდება!

2018 წლის 26 მაისს ქართველი ხალხი ეროვნული საბჭოს მიერ მიღებული დამოუკიდებლობის აქტის 100 წლის თავს ზეიმობს. სწორედ ამ დღეს რუსთაველის გამზირზე მდებარე კავკასიის მეფისნაცვლის რეზიდენციაში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობას მოეწერა ხელი. ზემოაღნიშნული აქტი პირველი ქართული კონსტიტუციური ხასიათის დოკუმენტია, რომლის მიხედვითაც ერს საკუთარი ბედ-იღბლის დამოუკიდებლად გადაწყვეტის უფლება ეძლევა. 1921 წლის კონსტიტუციის მიღებამდე დამოუკიდებლობის აქტი სახელმწიფოს სამართლებრივ სტატუსსა და  პოლიტიკურ კურსს განსაზღვრავდა. მას შემდეგ ერთ საუკუნე გავიდა. მსოფლიო ომებით, პოლიტიკური კონფლიქტებით, მეზობელი მტრის პერიოდული თავდასხმითა და მუდმივად ცვალებადი საზღვრებით თავს აღარ შეგაწყენთ და ყურადღებას მხოლოდ უახლეს ისტორიაზე გავამახვილებ.

თავისუფლება ყველა ადამიანს თავისებურად ესმის. ჩემი აზრით, საკუთარ ცხვირს გაცდენილი თავისუფლება სხვისი უფლებების შელახვის სინონიმად შეიძლება ჩაითვალოს. წელი კი არა, თვე არ გავა, ჩვენი ქვეყანა საპროტესტო ტალღამ არ მოიცვას. ხან ,,ქართველობას“ ვიცავთ, ხან საზოგადოების გულგრილობის შედეგებს ვმარხავთ. თავდასხმაში გადაზრდილი თავდაცვა ლამის ყოველდღიურ რუტინად გვექცეს.  მე კი ყოველ ჯერზე უიმედობის შეგრძნება მეუფლება. დღეს ერთი იყვირებს ამ მოედანზე, ხვალ – მეორე. დღეს რომელიმე ენამჭევრის მიერ ფუჭი დაპირებებით დაპურებული საზოგადოება აღტკინებული შეძახილებით მორიგ ,,უკეთესად ცხოვრების იმედს“ აირჩევს, ხვალ კი ასეთივე ენთუზიაზმით ამავე მოედნიდან ან ტელევიზორის ეკრანებიდან საკუთარი არჩევანს გააპროტესტებს… ჩაკეტილი წრეა!

პირადად მე არასდროს მიცხოვრია ე.წ. კლუბური ცხოვრებით, რაც შესაძლოა, განმარტოების სიყვარულმა და 90-იანი წლებისთვის დამახასიათებელმა, ტყვიის ზუზუნში გამოწრთობილმა ხმაურის შიშმა განაპირობა. რაც შეეხება უკმაყოფილების გამოხატვას, დღეს მომავალი თაობა ხმამაღლა საუბრობს მორალური თუ ფიზიკური ჩაგვრის შესახებ. მე და ჩემს თანატოლებს კი დიდხანს გვჯეროდა, ,,რაც მოგივა, დავითაო, ყველა შენი თავითაო“ და  ძალიან გვიან გავიაზრეთ, რომ მსხვერპლი და დამნაშავე საპირისპირო მნიშვნელობის სიტყვებია. დღეს რომ 18 წლის ვყოფილიყავი, არ ვიცი სად ვიქნებოდი და რა სათქმელი მექნებოდა. თუმცა მკაფიოდ ვხედავ, რომ მათ წინაშე გაცილებით მრავალფეროვანი შესაძლებლობები და თვალუწვდენელი არჩევანის ჰორიზონტია. ისიც მესმის, რომ ძალიან რთულია ახალი საუკუნის გამოწვევებში გამოწრთობილი ახალგაზრდების გამბედაობის ,,პატიება“. ჩვენს თაობას ხომ გასწორებული ზურგების უკან სახაზავით ნასწავლი მორჩილებისგან აკანკალებული ხელების დამალვა ასწავლეს, თუმცა, როგორც ჩანს, განსხვავებული აზრის პატივისცემის გაკვეთილები  არც ერთი ჩვენგანისთვის არ ჩაუტარებიათ.

განათლება და საზოგადოება

თანამედროვე სამყაროში განათლების ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად საზოგადოების მულტიკულტურული მახასიათებლების გათვალისწინება მიიჩნევა.  ვიდრე განვითარებული ქვეყნები ინტერკულტურულ სწავლებამდე მივიდოდნენ, ჯერ კარგად გაიაზრეს კულტურის ცნება და მასში შემავალი ყველა კომპონენტი. ორიოდე სიტყვით განვმარტავ, რომ ინტერკულტურული კომპეტენცია ასახავს განსხვავებული კულტურის მქონე ხალხებს შორის არსებულ ინტერაქციას, ანუ ცოდნის, უნარებისა და დამოკიდებულებების ერთობლიობას, რაც, თავის მხრივ, სხვადასხვა კულტურული ფასეულობის პატივისცემას ითვალისწინებს.

ჩემი აზრით, საზოგადოების დიდ ნაწილს ნაკლებად აქვს გაცნობიერებული კულტურის ცნება. უმეტესობა კულტურას უკავშირებს მხოლოდ ტრადიციებს, რელიგიური რიტუალებს და ისტორიას. რომ განვაზოგადოდ, კულტურა სამყაროსადმი ადამიანის უნივერსალური დამოკიდებულებას გულისხმობს, განსხვავებული კულტურების მქონე ადამიანების დიალოგი კი  თანამედროვე ცნობიერების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მონაპოვარია. დღეს, როცა ქვეყნებს შორის საზღვრების გადალახვა ასეთი ადვილია (უვიზო რეჟიმი, გადაადგილების ინოვაციური საშუალებები, ინტერნეტი, საერთო საკომუნიკაციო ენა და სხვ.), ზემოხსენებული დიალოგის საჭიროებას ეჭვქვეშ აღარავინ აყენებს, რაც, თავის მხრივ, განათლების სფეროში ინტერკულტურული პრობლემების წინ წამოწევას ითვალისწინებს.

საქართველოში ინტერკულტურულ კომპეტენციაზე ზრუნვა გასული საუკუნის 60-იანი წლებიდან დაიწყეს, თუმცა განათლების სისტემა ჯერჯერობით ეფექტურად ვერ ზემოქმედებს განსხვავებული სუბკულტურის მქონე ინდივიდთა ინტეგრაციის პროცესზე. ამ პროცესის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ინტერვენციად, საგანმანათლებლო პროგრამების ფარგლებში ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების  სკოლებისთვის კადრების გადამზადება-გაგზავნა შეგვიძლია მივიჩნიოთ. საქართველოში 2013 წელს ჩატარებული კვლევაც („ინტერკულტურული განათლება: პრობლემები, მათი ანალიზი და განვითარების პერსპექტივები საქართველოში“) ადასტურებს, რომ მოქალაქეთა დიდ ნაწილს უჭირს ინტერკულტურულ გარემოში ორიენტირება, რასაც ისევ და ისევ განსხვავებული დამოკიდებულების უგულებელყოფამდე მივყავართ.

ამას წინათ, მეექვსე კლასში, იაკობ გოგებაშვილის მოთხრობის ,,ერეკლე მეფე და ინგილო ქალი“ მიხედვით, დისკუსია გავმართე თემაზე – ,,ეროვნული ტანისამოსი და იდენტობა“. ვიმსჯელეთ ადამიანის ვინაობის (წარმომავლობის, საქმიანობის) დამადასტურებელი ტანსაცმლის დანიშნულებაზე ომში, ციხეში, ტყვეთა ბანაკებში, გუნდურ თამაშებში, საგანმანათლებლო დაწესებულებებში თუ პროფესიული საქმიანობის შესრულების დროს. არც მეფის მიერ სპარსული სამოსის ტარების სავარაუდო მიზეზების (დიპლომატიური ნაბიჯი, პოლიტიკური გავლენა და სხვ.) განსჯა დაგვვიწყებია. შეხვედრის დასასრულს დისკუსიის მონაწილეებს ერთგვარი ფოტო-ტესტირებაც ჩავუტარე (ტანსაცმელზე დაკვირვებით ადამიანთა ეროვნება/წარმომავლობისა და საქმიანობის ამოცნობა). საბოლოოდ იმ დასკვნამდე მივედით, რომ ადამიანის არჩევანი გაცილებით მჭიდროდაა დაკავშირებული იდენტობის განმსაზღვრელ გარეფაქტორებთან, ვიდრე წარმოუდგენია.

დისკუსიის თემამ მოსწავლეები ძალიან დააინტერესა და ზემოაღნიშნული საკითხების გააზრებას კიდევ ერთი შეხვედრა დავუთმეთ. პირველ რიგში, მოსწავლეებს ვთხოვე, რიგრიგობით გაეცათ პასუხი დღის მთავარ კითხვაზე, თუ ვის აზრს/ დამოკიდებულებას ანიჭებდნენ ყველაზე დიდ მნიშვნელობას?! გასაკვირი არცაა, რომ მოსწავლეებმა კულტურული იდენტობის თითქმის ყველა შემადგენელი  რგოლი (იხ: კუშნერი, მაკკლილანდი, საფორდი, ადამიანთა მრავალფეროვნება განათლებაში, 2006) დაასახელეს. პირველი ადგილი ოჯახს ერგო. მას მოჰყვა სასკოლო საზოგადოება (თანატოლებიც და ზრდასრულებიც), ეკლესია, უბანი, რომელშიც ცხოვრობენ, მეზობლები, რომლებიც ჭორებს აღმერთებენ და ა.შ. შემდეგ კი ვკითხეთ საკუთარ თავს: – ვინ ვარ მე? – ჩემი ცნობისმოყვარე მეზობელი თუ გულისხმიერი მეგობარი? იქნებ ინფორმაციის ოკეანეში დაკარგული ინდივიდების ჯგუფს ვეკუთვნი და ჯერ კიდევ ვეძებ საკუთარ თავს?!..

ამ გაკვეთილის შესახებ იმიტომ მოგიყევით, რომ დროა, აღსაზრდელად მობარებულ მომავალ თაობას გადაწყვეტილებების მიღების უფლება დავუბრუნოთ და ნუ განვსჯით იმის გამო, რომ საკუთარ ცხოვრებას, საზოგადოების კი არა, საკუთარი თვალით ხედავენ.

2018 წლის 26 მაისს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დაარსების ასი წლის იუბილეს აღვნიშნავთ. საუკუნის წინ ჩვენმა წინაპრებმა საქართველოს ისტორიაში პირველი რესპუბლიკა დააფუძნეს. ახლადშექმნილი სახელმწიფო ჩვენი ქვეყნის ყველა ისტორიულ მხარეს აერთიანებდა. რესპუბლიკის იურისდიქცია ვრცელდებოდა აფხაზეთზეც, ცხინვალის რეგიონზეც, საინგილოზეც და სამხრეთ-დასავლეთ ამიერკავკასიაზეც.  პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ევროპის პოლიტიკურ რუკაზე პირველად გამოჩნდა წარწერა – „საქართველო”. მეოცე საუკუნემდე ჩვენი ქვეყანა ან დაქუცმაცებული იყო, ან დაპყრობილი. თავისუფლებისა და ერთიანობის ეპოქებში კი ქართველთა სამეფოს ხელმწიფის ტიტულთან დაკავშირებული ტოპონიმით მოიხსენებდნენ.

დემოკრატიულ რესპუბლიკასა და მის გამოცდილებას მუდამ მტრობდნენ. ბოლშევიკებს რევოლუციის შემდგომ პერიოდში საკუთარი მარცხისა და რუსეთისგან თავისუფალი საქართველოს არსებობის პრეცენდენტები აღიზიანებდათ. ნაციონალისტი დისიდენტები 1918 წლის 26 მაისის ავტორებს „ავაზაკებთან” აიგივებდნენ. მათ რესპუბლიკის დამფუძნებელთა ზოგადჰუმანური და ხალხთა საერთაშორისო თანამშრომლობაზე ორიენტირებული შეხედულებები გულზე არ ეხატებოდათ. ნეოლიბერალური მთავრობები საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს უძველესი მოდელის მიჩქმალვას ესწრაფვოდნენ.

მტრობა ასწლეულის შემდეგაც გრძელდება. მხოლოდ 1028 დღის განმავლობაში მომუშავე სახელმწიფო სტრუქტურებს უამრავ საშინელებას აბრალებენ. ხშირად გაიგონებთ: „მენშევიკებმა თბილისი მიატოვეს და საქართველოდან გაიქცნენ”. არავინ იხსენებს, რომ თბილისის დატოვების გადაწყვეტილების მიღება კანონით მხოლოდ მთავარსარდალ კვინიტაძეს შეეძლო. აღარავის ახსოვს, რომ რესპუბლიკის აღმასრულებელი ხელისუფლების უმცირესი ნაწილი ემიგრაციაში დამფუძნებელი კრების გადაწყვეტილებით გაიხიზნა. კრებას არ სურდა, რომ ბოლშევიკებს ძალაუფლების ლეგიტიმურად მოპოვების ელემენტარული საშუალება მაინც შეენარჩუნებინათ. კრების 100-ზე მეტი დეპუტატი საქართველოში დარჩა, მათი უმეტესობა უსასტიკეს საბჭოთა რეპრესიებს შეეწირა. აღარავის ახსოვს, რომ არსებობის არასრული სამი წლის განმავლობაში რესპუბლიკამ ათამდე სამხედრო შეიარაღებული დაპირისპირების მოგერიება მოახერხა.

ყველაზე თავზეხელაღებულები იმასაც კი წერენ, რომ დემოკრატიული სოციალიზმის მიმდევრებმა ილია მოკლეს. თავზეხელაღებულთათვის მნიშვნელობა არ აქვს იმას, თუ რა თქვა ილიას დაკრძალვის დღეს პირველი რესპუბლიკის მორალურმა ავტორიტეტმა, კარლო ჩხეიძემ: „ჩვენ მოწყურებული ვართ უკანასკნელი ამქვეყნიური პატივისცემა მოგაგოთ და ჩვენი შენდამი სიყვარული აღვნიშნოთ… შენმა მგოსნურმა ნიჭის ნაწარმოებმა ხელი შეუწყო ჩვენი ცხოვრების ასპარეზზე გამოსულიყო ახალთაობა, რომელმაც კლასთა ბრძოლა საზოგადოებრივი ცხოვრების უმთავრეს მამოძრავებელ ძალად, მთავარ ღერძად აღიარა. ამ ახალგაზრდობისთვის სხვათა შორის შენი იმდროინდელი შემოქმედების ნაყოფი იქცა მისი გონებრივი და ზნეობრივი ზრდის პირველ საფეხურად, რომელზედაც ეს ახალთაობა უნდა შემდგარიყო… ვაი მათ, ვინც ლამის მართლა ავაზაკურათ ისარგებლოს შენი მკვლელობის შემთხვევით და ჩირქი მოსცხოს მშრომელ ხალხს და იმას, ვინც ხელმძღვანელობს მას. დღეს ჩვენში შურის ძიებისათვის მოწოდებას ჩვენ არ ვიკადრებთ ცხედრის წინაშე, მაგრამ სასტიკ ანგარიშს მოვთხოვთ მათ, ვინც ჩვენ სასიარულო გზაზე ეკალსა სთესს და შხამს ანთხევს“.

არადა, 1918 წელს დაფუძნებული პოლიტიკური სისტემა უნაკლო არ ყოფილა. მისი ობიექტური ნაკლოვანებების აღმოჩენაც თავისუფლად არის შესაძლებელი. არ არის აუცილებელი არარსებული მოვლენების გამოგონება. რა უნდა იმის შემჩნევას, რომ ქვეყანაში მმართველი პარტია იმდენად ძლიერი იყო, რომ ოპოზიციის როლი აბსოლუტურად სიმბოლური გახლდათ. შეუიარაღებელი თვალითაც ნათელია, რომ პირველი რესპუბლიკის მთავრობა სიღარიბის პრობლემას ვერ უმკლავდებოდა. შეგვიძლია ვისაუბროთ საგარეო პოლიტიკის ხარვეზებზეც და ა.შ.

რატომ უნდა ვცეთ პატივი პირველი რესპუბლიკის მემკვიდრეობას?

საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ ხელი შეუწყო სამი გარდამტეხი პროცესის წამოწყებას:

1. დემოკრატიული გარდატეხა

რესპუბლიკის დაარსებამდე ჩვენი ქვეყნისა და რეგიონის მოსახლეობა ცარიზმის პირობებში ცხოვრობდა. ცარისტული რეჟიმი ებრძოდა პოლიტიკურ მრავალფეროვნებას, ავიწროებდა ოპოზიციურ პარტიებს, რეპრესიებს უწყობდა ოპონენტებს, შეზღუდვებს აწესებდა პრესისთვის. უკიდურესად შეზღუდული იყო შეკრების, გამოხატვისა და გაერთიანების თავისუფლება. იდევნებოდა მცირერიცხოვან ხალხთა ენები სკოლებში, ეკლესიებსა და თეატრებში. იმპერიაში არ ტარდებოდა თავისუფალი და საყოველთაო პირდაპირი არჩევნები, აბსოლუტური მონარქი მთელი ძალაუფლების თვითმპყრობელი გახლდათ.

1918 წლის 26 მაისისთვის საქართველოში ათობით გაზეთი და პოლიტიკური პარტია თავისუფლად მოქმედებდა. ქვეყანაში საქმიანობდა აქტიური კომერციული პალატა და პროფკავშირები. საბაზო განათლება სავალდებულო იყო ყველა მოქალაქისთვის. ნაციონალური უმცირესობები ცოდნას მშობლიურ ენაზე ეუფლებოდნენ. 1919 წლის თებერვალში საქართველოს ისტორიაში პირველი საყოველთაო და თავისუფალი არჩევნები ჩატარდა. პროპორციული წესით არჩეული პარლამენტი, კოლექტიური ორგანო რესპუბლიკაში ყველაზე ძლევამოსილი და გავლენიანი ინსტიტუტი გახლდათ. საკანონმდებლო სტრუქტურაში ძირითადად დაბალი სოციალური ფენების წარმომადგენლები საქმიანობდნენ. დეპუტატთა შორის იყვნენ ქალებიც და საქართველოში მცხოვრები ყველა ეთნოსის წარმომადგენლები. პირველმა რესპუბლიკამ საფუძველი ჩაუყარა დამოუკიდებელ სასამართლოსა და ძლიერ ადგილობრივ თვითმმართველობას.

2. სოციალური გარდატეხა

1860-იან წლებში რუსეთის იმპერიაში გლეხთა გათავისუფლებისა და ბატონ-ყმობის გაუქმების გადაწყვეტილება მიიღეს. აღნიშნული რეფორმა ფორმალურად საქართველოს გლეხობასაც შეეხო. თუმცა, ჩვენი გლეხებისთვის პირად სარგებლობაში არავის გადაუცია მიწის უმცირესი ნაგლეჯიც კი. შესაბამისად, გაჭირვებულ გლეხებს თავის გადასარჩენად კვლავ ძველი ბატონების სამსახურში უწევდათ ყოფნა. მათთვის ფაქტობრივად არაფერი შეცვლილა.

1918 წლის შემდეგ კი მიწათმოქმედების მინისტრ ნოე ხომერიკის წყალობით ძალაში ახალი აგრარული პოლიტიკა შევიდა. ხომერიკის პოლიტიკა გულისხმობდა ყველა გლეხისთვის მიწის პირად საკუთრებაში გადაცემას. გადაცემული ნაკვეთი იმ ზომის უნდა ყოფილიყო, რომ შინამეურნეობის მოწყობის შემთხვევაში ადამიანს ოჯახის გამოკვების შესაძლებლობა მისცემოდა. ტყეები და მიწის დანარჩენი რესურსები სახელმწიფოსა და ადგილობრივი თვითმმართველობების ბალანსზე დარჩა.

პირველი რესპუბლიკის კონსტიტუციამ დააკანონა რვასაათიანი სამუშაო დღე, შრომის ინსპექცია, მუშათა დემოკრატიული მონაწილეობის მექანიზმები, შრომის ბირჟა და უმუშევართა შემწეობა, სასჯელი ბავშვთა შრომისთვის და ა.შ. შრომის კანონმდებლობა ცარისტულ რუსეთში არ არსებობდა. დემოკრატიული რესპუბლიკის სტანდარტი მაშინდელი ევროპისთვისაც კი სამაგალითო გახლდათ.

3. ინდუსტრიული გარდატეხა

ასი წლის წინ ჩვენი წინაპრები აცნობიერებდნენ, რომ საქართველო მხოლოდ მომხმარებელი და მომსახურე სახელმწიფო არ უნდა ყოფილიყო. ასი წლის წინ ხვდებოდნენ, რომ მხოლოდ სოფლის მეურნეობით ქვეყანა ფონს ვერ გავიდოდა. ამასთანავე, რესპუბლიკის მთავრობას არც იმის გაცნობიერება უჭირდა, რომ საპარლამენტო დეცენტრალიზებული დემოკრატიისა და განვითარებული ინდუსტრიის გარეშე არაბოლშევიკური მემარცხენე რეჟიმის მშენებლობა წარმოუდგენელი იყო. აქედან გამომდინარე, მაშინდელი ხელისუფალნი ყველა ღონეს  ხმარობდნენ, რათა საქართველოში მანგანუმისა და ნახშირის მოპოვება უფრო ინტენსიურად დაწყებულიყო. ბევრი რამ კეთდებოდა რკინიგზისა და მასთან დაკავშირებული საწარმოების განსავითარებლად. 1918 წელს შექმნილ სახელმწიფოში სურდათ, რომ საქართველოს მოსახლეობა შემოქმედებით და წარმოების პროცესში ყოფილიყო ჩართული. საუბედუროდ, საბჭოთა ოკუპაციამ ინდუსტრიის განვითარებისკენ გადადგმულ პირველსავე ნაბიჯებს მოუსწრო.

ვფიქრობ, რომ საქართველოს საუკუნის შემდეგაც სჭირდება დემოკრატიული, სოციალური და ინდუსტრიული გარდატეხა.

„საქართველოს მე ვაღმერთებ

არას ვეტრფი იმის გარდა,

ეხლა მით ვარ ბედნიერი

რომ შენც იგი შეგიყვარდა…“

                    კოტე მაყაშვილი

იმ გოგოებზე ვფიქრობ, დღიურებიდან რომ გავიცანი. რამხელა საქმეა _ ამ თავბრუდამხვევად გრძელ და მშფოთვარე კაცობრიულ თავგადასავალში შენი წილი ამბავი მოყვე და დატოვო. მით უფრო, თუ პატარა გოგო ხარ, 15–16, ან 17–18 წლისა, გაგანია ომში ცხოვრობ და არაფერს შენს გარშემო, ბუნებრივი სახე არა აქვს _ არც ადამიანებს, არც სამშობლოს, არც მტერს, არც სიყვარულს, არც სიცოცხლეს… ისინი დიდი საფრთხის შიშისგან ახელენ თვალებს, იმაზე სწრაფად ბნელდებიან და ნათდებიან, ვიდრე ეს ჩვეულებრივ, სამყაროს წესრიგისას ხდება, ირგვლივ ომის ექსტაზია, გარდამავალი ეპოქის ჯახი, ადამიანური სული კი მშობიარეს ტანჯვით იწრიტება ამ ხურვებაში და შენ ამ დროს, პატარა გოგო, შენს სულს დღიურებს ანდობ, ფურცელს აწებებ, როგორც ძლივს დაჭერილ მინდვრის პეპელას და მარტო შენი სიცოცხლისთვის კი არა, კიდევ უთვალავი სიცოცხლისთვის, უთვალავი მარტოობისთვის და სიხარულისთვის _ ანაფრანკობ, მარომაყაშვილობ.

ანა ფრანკზე სხვა დროს დავწერ.

ახლა მარო მაყაშვილზე ვიტყვი. პირველ ქართველ ქალზე, რომელსაც ეროვნული გმირის წოდება აქვს.

მარო 1901 წლის 25 აგვისტოს დაიბადა, თამარ გაბაშვილის და კონსტანტინე მაყაშვილის ოჯახში. მამა და ბებო (ეკატერინე გაბაშვილი) მწერლები ჰყავდა. კოტე მაყაშვილი მწერალთა კავშირის ერთ–ერთი დამფუძნებელი და თავმჯდომარეც იყო. მარო ქალთა გიმნაზიაში სწავლობდა, მერე კი თბილისის უნივერსიტეტში სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტზე ჩააბარა.

სურდა უცხო ენების შესწავლა, მაგრამ არ დასცალდა _ მე–2 კურსის სტუდენტი იყო, როცა რუსეთის მე–11 არმია სქართველოში შემოიჭრა. მარო მაყაშვილი მოწყალების დად ჩაეწერა და ოკუპატებთან ბრძოლაში დაიღუპა.

თუმცა, ეს მშრალი ცნობებია, თავისთავად მღელვარე (ბოლოს და ბოლოს, 19 წლის გმირზეა საუბარი!), მაგრამ მაინც მშრალი. მთავარი საკითხავი არა აქ, არამედ დღიურებში უნდა ვეძებოთ. მარომ ორი დღიური დატოვა. მათგან მხოლოდ ერთი გადარჩა და ისიც, სრულყოფილი სახით ლამის საუკუნის მერეღა იხილა მკითხველმა.

ამ დღიურებში ჩანს მისი უსაზღვრო სულიერი და გონებრივი შესაძლებლობები, შემოქმედებითი პოტენციალი, მოაზროვნე გოგონა, რომელიც თავისუფლად ფიქრობს და საუბრობს ისეთ რთულ თემებზე, როგორიცაა სამშობლო, ქალის როლი, სოციალური ფენები, თავისუფლება, მომავალი.

„საქართველო. „ის“. რასაცა გასცემ შენია, რაც არა, დაკარგულია.“ _ ამ სიტყვებით იხსნება მაროს დღიურების კარი.

შედიხარ გიმნაზიელი გოგონას სამყაროში და ისმენ გულისფეთქვიან ხმას, რომელიც, ვინ იცის, იქნებ წარსულიდან კი არა, სულაც მომავლიდან გესაუბრება.

„ადამიანი, რომელიც სულ თავის ინტერესებზე ფიქრობს, წვრილმანია. მისი შეხედულება უმნიშვნელო არის. ის არაფერს სხვას არ მოუტანს სასარგებლოს. ისეთი ადამიანი, რომელიც სცხოვრობს სხვებისთვის, ის მესმის. მე არც ასეთი ვარ, არც ისეთი, მაგრამ იქნება გავხდე და უფრო მინდა, როგორც უკანასკნელი.“

„დღეს მივხვდი, რა არის მიზანი ცხოვრებისა. სამშობლოსთვის მუშაობა, დღეს, 1920 წელს, მე–20 საუკუნეს, 12 იანვარს (ახ.სტ.) საზავო კონფერენციაზე უმაღლეს საბჭოს სხდომაზე, „ლორდ კერზნის“ წინადადებით, ერთხმად აღიარებულ იქნა საქართველოს და ადერბაიჯანის დამოუკიდებლობა. გაუმარჯოს თავისუფალ საქართველოს!“

„…არასოდეს მის მეგობრობას არ ვებღაუჭებოდი. იმ დღეს უთქვია: მარო მეცოდებაო, მე ესე კარგად ვარ ჩაცმულიო და მარო იმერულ შალის ჟაკეტში დადისო. რა რიგ მეწყინა ეს სიტყვა. კინაღამ ცრემლები გადმომცვივდა… მას ჰგონია, მართლაც და მართლაც, მთელი სიბედნიერე მშვენიერ ტანისამოსშია. ეხლა ამისთანა დროში, მე მგონია, სირცხვილიც არის ძალიან კარგად მორთვა. სპეკულიანტები და სოციალ–დემოკრატებისთვის სწორედ დრონი მეფობენ, არ ეკადრებათ უბრალოობა“…

„მზის სხივებივით მანათობელი, ნექტარივით ივსებს გულს, ოცნებას მიფრთოვანებს. თავისუფალი ქართველი ქალი თავისუფალ საქართველოში“…

საკუთარ ბაღზე ოცნებობდა. სადმე, სოფელში ან ზღვისპირას. საფრანგეთში აპირებდა მეურნეობის შესწავლას. მერე აქ, სამშობლოში მიწის ნაკვეთის ყიდვას და სამოთხის გაშენებას.

გათხოვების მერე ქმრის კისერზე ყოფნას უკადრისობდა. „ჩემით ვიმუშავებ და ჩემით ფულს შევიძენ, რა სამართალია სხვის ამაგით ცხოვრება. ეხლა, როცა ვხედავ, რა გასაჭირშია მამა, გული მეწვის. ერთი ის მუშაობს 6 კაცზე. რათა? განა ეს დავალებული აქვს? მე მაგის წინააღმდეგი ვარ“.

დროთა განმავლობაში ქართველ კაცზე გათხოვებაც გამორიცხა. მასში მცონარობა, ყეყეჩი პატივმოყვარეობა სძაგდა და ეს თვისებები მომავალზე ფიქრშიც ხელს უშლიდა. სიყვარულზე თუ წერდა? _  ფრთხილად და ფაქიზად, კოდირებულად (ნაცვალსახელით „ის“), ფეხაკრეფით მიიკვლევდა გზას სიყვარულის საიდუმლოსკენ. ამბობენ, პაოლო იაშვილი უყვარდაო. შესაძლოა, ეს „ის“–აც პაოლო იყოს. დღიურში რამდენიმე მკრთალი აქცენტია _ პაოლოს გაცნობის მოლოდინის, მერე მის ჰედონისტურ ქცევებთან შეხების და ცოტაოდენი დაბნევის, მერე სხვაზე ყურადღების გადატანის… თუმცა, მთელი მისი ფიქრიც და სულისკვეთებაც იმდენადაა ეროვნული განცდებით გამსჭვალული, რომ თითქმის ადგილი აღარ რჩება სხვა რეფლექსიისთვის.

არა, ვაჭარბებ. რჩება _ დიდი და მშვენიერი ადგილი _ მისი უდიდებულესობა თეატრისთვის და მისი უკეთილშობილესობა ლიტერატურისთვის! მაროს ვნებიანი გატაცება, ახალგაზრდული ჟინით სცენის სიყვარული, ყოველი ახალი წარმოდგენის პირველმაყურებლობა, ნანახის შთაბეჭდილებებზე ხანგრძლივი ფიქრი, მსახიობის ბედის თანაგრძნობა… ის ძალიან მაგრად წერდა კიდეც. დღიურების დიდი ნაწილი მის ნოველებს და მცირე მოთხრობებს უჭირავს. ყველა ტექსტში იგრძნობა მომავალი მწერლის ღონიერება, სინათლე და ფანტაზია.

ყველაფერში იგრძნობა _ მისი ცხოვრების იერში, ქცევაში, მთელ მის თავგადასავალში. დამოუკიდებელი რესპუბლიკის წლებში თბილისში ჩამოყალიბდა ტანმოვარჯიშეთა გუნდი „შევარდენი“. როგორც მაროს დღურებში აღწერილი ამბებიდან ირკვევა, ამ „შევარდენს“ მხოლოდ სპორტული მიზნები არა ჰქონდა. ის ერთგვარი ესთეტურ–ზნეობრივი აღმზრდელობის ფუნქციებსაც ითავსებდა, პრინციპით „ჯანსაღ სხეულში ჯანსაღი სულია“. თვისთავად, რა ლამაზი იდეაა _ ახალ, დამოუკიდებელ ქვეყანაში სულიერად და ფიზიკურად ჯანსაღი ახალი თაობა! და, იმდენი მხიარული და ბედნიერი დღე გაატარა მარომ ამ „შევარდენთან“ ერთად!.. გულზე ალმასის ჯვრით, ჯანსაღი ცხოვრების მიმდევრობით, ლამაზად მოცეკვავე „თავადის ასული“ ბევრი ვინმესთვის სასურველი საცოლე/სარძლოც იყო. ამ ბევრიდან კი, როგორ იქნება, რომ პირველად გიორგი მაზნიაშვილი არ ვახსენოთ! „მაზნიაშვილის სარძლოსაც“ ეძახდნენ. მაგრამ, მაროს გულმა არც აქეთ გაიწია. ჯერ ბევრი ამბავი უნდა დაეგროვებინა, გადალახული წინაღობებით, ღირსეულად განცდილი მარცხებით და ღირსეულად მიღებული გამარჯვებებით სავსე ამბები.

კითხულობ ამ მშვენიერ დღიურს, ოცნებებით, სურვილებით, მომავალზე ფიქრით გაძეძგილ ჩანაწერებს და უსამართლობის ვნება გახრჩობს _ რისთვის დასჭირდა ან განგებას, ან ქვეყანას, ამ სუფთა და მოკაშკაშე სულის მსხვერპლობა, ამ ოცნებების ვერასდროსახდენა, ამხელა ძალისხმევის, სამომავლო პოტენციის ასე შეწყვეტა?..

დღეს მარო მაყაშვილის სახელი ყველამ იცის. ეს ერთგვარად კრებითი სახელია _ თავისუფლების, პატრიოტიზმის, თანასწორობის და საერთოდ, ყველა კეთილშობილი იდეალისთვის თავგანწირული ადამიანის სიმბოლო. მით უფრო, თუ ის 19 წლის გოგონას სახელია, და ყოველგვარი პათეტიკის გარეშე, ამ გოგონასთვის სიცოცხლეზე ძვირფასი მართლა სამშობლო აღმოჩნდა!

დღეს, ფასეულობათა აღრევის, იდენტობის დგენის/ხან ვერ დადგენის, მოძალებული აგრესიის, დაკნინებული სულიერების დროში ალბათ ძნელიცაა ბოლომდე იმის გააზრება, თუ რა იყო ის მსხვერპლი, მარო მაყაშვილის და სხვა მისი ტოლი თუ უფროსი იუნკრების სისხლით გაღებული,  რას ნიშნავს _ სიცოცხლეზე წინ დააყენო სამშობლო, მოყვასი; რას ნიშნავს _  ცხოვრობდე ჯანსაღი პასუხისმგებლობით და გააზრებული მოქალაქეობრივი ვალით _ წარსულის, აწმყოს და მომავლის წინაშე.

და ეს საერთოდ არ იყოს პათეტიკური. ეს ყველაზე ბუნებრივი და მშვენიერი რამ იყოს.

როცა საბჭოთა რუსეთის XI არმია საქართველოში შემოვიდა, დამოუკიდებელი რესპუბლიკის კბილა უნივერსიტეტის (თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიც დაარსდა 1918 წელს!) რექტორმა, ივანე ჯავახიშვილმა სიტყვით მიმართა სტუდენტებს და სამშობლოს დასაცავად მოუწოდა მათ. ქართველი ახალგაზრდობა სამშობლოს გადასარჩენად დაირაზმა.  სტუდენტებს არც გიმნაზიელები ჩამორჩნენ _ მათ შექმნეს ასეული. სწორედ ამ ასეულის ერთ–ერთი წევრი გახდა მაროს ძმა _ შალვა მაყაშვილი.

რამდენიმე დღეში კი,  მშობლების წინააღმდეგობის მიუხედავად, 19 წლის მარომაც ფრონტზე მოხალისედ წასვლა გადაწყვიტა. მასთან ერთად მოხალისეებად წავიდნენ ქეთო ჯაფარიძე, სუსანა ღამბაშიძე, სოფიო ჭრელაშვილი, ნათელა ერისთავი და სხვა. 17 თებერვალს ისინი წითელ ჯვარში ჩაეწერნენ მოწყალების დებად და ისე შეუერთდნენ კოჯრისკენ მიმავალ სანიტარულ რაზმს, სადაც უკვე გააფთრებით იბრძოდნენ ქართველები დამოუკიდებელი საქართველოსთვის.

1921 წლის 19 თებერვალს მაროს გვერდით ყუმბარა გასკდა, ნამსხვრევი კეფაში მოხვდა…

მარო მაყაშვილთან ერთად  დაიღუპნენ იუნკები: ალექსანდრე ახვლედიანი, პლატონ დოლიძე, შალვა ერისთავი, პავლე იაკობაშვილი, ლევან კანდელაკი, ოთარ ლორთქიფანიძე, მიხეილ ლოლუა, ილია ჯანდიერი, იოსებ ჯანდიერი.

23 თებერვალს, 21 იუნკერი სამხედრო ტაძრის ეზოში გათხრილ საძმო საფლავში დაკრძალეს, მათ შორისაა დასაფლავებული მარო მაყაშვილიც.

დღეს მაროს საფლავი არ ვიცით. დაზუსტებით ვერავინ გეტყვით, ყოფილი პარლამენტის შენობის წინ, რა ადგილას შეიძლება იყოს დაკრძალული პირველი ქართველი ქალი _ ეროვნული გმირის წოდებით…

დღესასწაულებზე, აღლუმებზე, წლისთავებზე ზეიმი და ომახიანი შეძახილები გვჩვევია. 2018 წლის 26 მაისს საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის 100 წლისთავი სრულდება და ამ დღესაც არაერთხელ გაიხსენებენ მარო მაყაშვილს.

ის კი, ალბათ ისევ ზის, უსასრულობის ლურჯ ოთახში, თავის დღიურზე იდაყვებით დაყრდნობილი და ჩაგვცქერის თავისივე ნაწერში. ყოველი ახალი წაკითხვა ჩვენი თვალების შეხვედრა იქნება. ყოველი ახალი გადაფურცვლა _ სულების შეხება. შუქი, რომელიც მის მკვლელ ყუმბარასთან ერთად გასკდა, ყოვლისმომცველია და სიბნელეში გაგვინათებს ნაწერს.

ხოლო ის, ვინც ამ შუქს თავისას შეაგებებს!..

”არცერთი ნამდვილი ამბავი არ არის გამოგონილ ამბავზე უფრო ნამდვილი”… ეს სიტყვები უილიამ სომერსეტ მოემს ეკუთვნის და გამოგონილი ამბის მნიშვნელობაზე დაგვაფიქრებს… ვინაიდან ბავშვის ბუნება არცთუ იშვიათად  მეამბოხე და პროტესტის მოყვარულია, უმნიშვნელოვანესი კლასიკური ტექსტების სწავლების დროსაც ხშირად მსმენია კატეგორიული მიუღებლობის გამომხატველი ფრაზები: ”მე ამ ნაწარმოებს არ ვისწავლი!” ”ვინ გამოაცხადა ის კლასიკურ და უკვდავ ქმნილებად?” ”თუ თქვენ გგონიათ, რომ მოვლენაა, ჩემთვის გაუგებარი, უფერული და მიუღებელია!” ”მოძველებულია მისი სამყარო და თანამედროვეობას ჩამორჩენილია მისი ღირებულებები!” ”ხომ მაქვს უფლება, რომ ასე წავიკითხო?”

მოსწავლეს რომ ტექსტისადმი ნდობა და ინტერესი დავუბრუნო, მთელი ჩემი ლიტმცოდნეობითი უნარების მოშველიება მჭირდება ხოლმე და ვიწყებთ საუბარს იმაზე, თუ რა აქცევს ტექსტს უკვდავ ქმნილებად? რა მახასიათებლები უნდა ჰქონდეს მას? რომელი კომპონენტების წყალობით ჩაითვლება ღირებულ ნაწარმოებად? რასაკვირველია, ტექსტების შეფასების უამრავი კრიტერიუმი არსებობს, მაგრამ ერთ ასპექტზე გავამახვილებ ამჯერად ყურადღებას. ზოგადად კი ვიტყვი, რომ ტექსტის იდეურ, სახეობრივ და სტილურ მახასიათებლებს შორის ყოველი კომპონენტი უმაღლესი ოსტატობით თუ არ არის შესრულებული, ტექსტი კლასიკურ მწერლობაში ადგილს ვერ იმკვიდრებს. კლასიკური ნაწარმოები უზადოა და ამიტომაც უეჭველ ღირებულებად მოგზაურობს ხოლმე დროში. მთავარი, რამაც, ჩემი აზრით, ტექსტს მკითხველისკენ გზა უნდა გაუკაფოს, არის დამაჯერებლობა. დამაჯერებლობა ამბების, ემოციის, სახეების. იმისთვის, რომ წერის ხელოვნების საიდუმლოებებს ვეზიაროთ, ხშირად ვაკეთებთ ხოლმე ტექსტების შეთხზვის სხვადასხვაგვარ წერით სავარჯიშოებს. ბავშვების საყვარელი აქტივობაა ”ფანტაზიორები და რეალისტები”, სადაც ინტერესების მიხედვით ირჩევენ ფანტაზიორის ან რეალისტის ტექსტს და თხზავენ ამბებს. ერთ-ერთი ასეთი საკლასო აქტივობის დროს:

– ანა, შენ სრულიად დამაჯერებელ, ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ამბებს დაუჯერებლად ყვები, – ვეუბნები ღიმილით ჩემს მოსწავლეს (სახელები შეცვლილია)…

– რატო, მააასწ? აბა, როგორ მოვყვე?

– რას გთხოვდა დავალება? გახდი ფანტაზიორი ან რეალისტი, ხომ? შენ აირჩიე ფანტაზიორი, არა? და რას ყვები? იმას, რაშიც არაფერია ფანტასტიკური, დაუჯერებელი, ზებუნებრივი, რაც ყოველთვის ხდება და ყოველთვისაც შეიძლება მოხდეს… თანაც ყვები ისე, რომ ყალბია, დაუჯერებელი, არ მწამს, არ მჯერა, ასე არ ხდება, რაღაც სხვანაირადაა და ასეთი მთხრობელი მინდა გავაჩერო….

– აბა, როგორ უნდა ვწერო, მასწავლებელო? – სკეპსისი იპყრობს ანას…

– გახსოვს რუსთველი? დევები არსებობენ? ქაჯები არსებობენ? ვინმე დღეს დააღამებს და ღამეს გაათენებს? ვინმე მოლს მოისხამს და ქაჯთა ქალაქში გადაფრინდება? 300 მეომრით ვინმე აიღებს 19 ათასი მცველისგან გალავანგამაგრებულ ქალაქს? ვინმე ხელით დაახრჩობს ვეფხვს? ვინმეს ღირსებია სამი ათასი ჯორკიდებული დარჩეული თვალ-მარგალიტი? ვინმესთვის დაუდგამთ თავზე ერთობილი ლალის გვირგვინი? ან ვინმესთვის უჩუქებიათ ბატის კვერცხისხელა მარგალიტი? ან ტრედის კვერცხისხელა ათასი მარგალიტი შეიძლება აჩუქო ვინმეს? ვინმეს უნახავს მარგალიტის თვალი ისე ანათებდეს, რომ ბნელ ღამეში მხატვარს ხატვა შეეძლოს? ვინმეს უნახავს თვალ-მარგალიტით გამოჭედილი 40 ოთახი? ან შეიძლება თვალ-მარგალიტს არიგებდე და მას არ აკლდებოდეს? ვინმეს ამოუვსია ხევი ნაგლეჯი თმებით? ვინმეს ზღვის პირატების გემი მარტოს დაულეწია? ვინმეს 10 დღის სავალი სამ დღეში გაუვლია? ვინმეს ვინმე თავისი სილამაზით დაუბნედია? ვინმეს გაუნათებია თავისი სილამაზით ბნელ ღამეში კლდოვანი ნაპირი? ვინმეს ჰქონია “ტანი ალვა, პირი -მანგი”? ვინმე ყოფილა “პირი – ელვათა მკრთომელი”? ვინმეს მათრახით მკერდამდე გადაუფხრეწია ადამიანი? ვინმეს სამასი მეომრით 30-ათასიანი არმია დაუმარცხებია? ვინმეს ყოლია 10-მილიონიანი ჯარი? არაა? რუსთველის გჯერა? თუ ასეთ დაუჯერებელ ამბებს ყვება, რატომ გჯერა? რატომ ენდობი? ააა, დამაჯერებლად ყვება? ისე ყვება, რომ ეჭვს ვერ შეიტან? კაი მაშინ! შენც რამე ისეთი მითხარი, ისეთი დამაჯერებელი, მე რომ მინდა, რომ მჯეროდეს… აბა, გამოიცანი, რისი დაჯერება მსურს, რა მინდა, რაზე დავხუჭავ თვალებს და ვიტყვი: – ღმერთო, დიდებულო! – და სადღაც იმიერეთში გადავფრინდები… უბრალოდ: მომიყევი დაუჯერებელი დამაჯერებლად! მაფიქრებინე, რომ ეს ასეც უნდა ყოფილიყო! შენ გგონია ოდესმე რუსთველის ფანტასტიკურ ამბებში ეჭვი შემპარვია? არასოდეს! ჩემთვის ავთანდილი და ტარიელი ბევრად რეალური გმირები არიან, ვიდრე ათასი მეფე, რომელთა შესახებ “ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი” უამრავ უტყუარ ამბავს ყვებიან ლაშქრობისა და პოლიტიკოსობისას… ჩემთვის ყველაზე დიდი პოლიტიკოსი ავთანდილია, ის აწესებს ყველაფრის საზღვარს, მას სჯერა, რომ ნესტანს იპოვის, ტარიელისთვის იპოვის, მაშინ იპოვის, როცა ეს თვით ტარიელს არ ჯერა! იპოვის და გაზაფხულიც დაუდგება სამყაროს! აი, ასეთი ამბები მინდა!

– ოჰ, ასე წერა რომ შემეძლოს, მასწ, მაშინ რუსთველი მე ვიქნებოდი?

– აჰა, ანუ გგონია, რომ რუსთველისეული ალმასური ნიჭია საჭირო საიმისოდ, რომ მკითხველი აღაფრთოვანო? აქ არ ცდები, ჩემო კარგო, მაგრამ ყველა ხომ რუსთველი ვერ იქნება? ამიტომ რა ვქნათ? კაცობრიობამ წერა შეწყვიტოს? კონსტანტინე გამსახურდია თავის ავტობიოგრაფიულ ნაწარმოებში, ”ლანდებთან ლაციცში” მამაზე, სვიმონ გამსახურდიაზე, იხსენებდა, რომ მამა კატეგორიულად აცხადებდა, ბიბლიისა და ”ვეფხისტყაოსნის” გარდა ქართველმა არაფერი უნდა წაიკითხოს, რადგან რაც კარგი იყო, ამ ორმა წიგნმა ყველაფერი თქვაო. კი მოსწრებულად უთქვამს სვიმონ გამსახურდიას, მაგრამ მისთვის არც შვილს დაუჯერებია და ვერც ჩვენ დავუჯერებთ. თუკი რუსთველური მოელვარე ნიჭი არ დაგვანათლა განგებამ, კიდევ არსებობს გზები საიმისოდ, რომ მკითხველისთვის მიმზიდველად და საინტერესოდ ვწეროთ…

– მასწავლებელო, აბა, მითხარით, რა არის საიჭირო, რომ რაღაც განუმეორებელი, საყვარელი, შთამბეჭდავი დავწერო?

– ბევრი რამ, ანა, ჩემო ძვირფასო, ბევრნაირი უნარი, ბევრნაირი ხელოვნება, ზოგი ისეთი, რომლის დასწავლაც შესაძლებელია, ზოგი ისეთი, რასაც ვერანაირად ვერ ისწავლი, თუ თან არ დაგყვა დაბადებიდან, მაგრამ არსებობს ერთი საიდუმლო ხერხი… მთავარია, გაიაზრო, რის თქმა გინდა, რამე მნიშვნელოვანის, დამაფიქრებლის, საჩხრეკის, ხოლო როცა ამგვარ თემას მოძებნი და იდეას დაუკავშირებ მას, თხრობისას გულწრფელობაა ის მთავარი სამკაული, რაც შენს ტექსტში მკითხველს მიიზიდავს. არსებობს ასეთი მიმართულება – ”ცნობიერების ნაკადი”, რომლის მიმდევარ მწერალთა ტექსტებში შეულამაზებლად არის გადმოცემული გმირის ფიქრები, სულის მღელვარება, შინაგანი მონოლოგები. რაც ადამიანურია, რაც ადამიანის (ვინც არ უნდა იყოს ის) სულში, გულსა და გონებაში გამოივლის, ყოველთვის საინტერესოა მკითხველისთვის, რადგან მწერლობა უპირველესად რეფლექსიაა, მწერლის მიერ სამყაროს აღქმა და თავისებურად გააზრება, მისი დაკვირვებების და დასკვნების გადმოცემა… ყოველ გმირში ჩვენ ვართ, გმირები ჩვენნაირები არიან და ჩვენ მათნაირები ვართ, გმირში ყოველთვის საკუთარ თავს ვხედავთ, მას ვაზომებთ, მას ვადარებთ ჩვენს გარეგნობას, ქცევას, ცხოვრების გზას, აზრებს, ფრაზებს, საყვარელ მანერებს… თუკი ჩვენ შევძელით, რომ გულწრფელად გადმოვცეთ ჩვენი ან სხვა გმირის სათქმელი, თუ სიყალბემ არ გაიჟღერა და გმირი თავისი ცხოვრებით მკითხველამდე მოვიდა, მწერალი გამარჯვებული რჩება. მის ტექსტს მკითხველი უსათუოდ მიიღებს და შეიყვარებს.  გავიხსენოთ ჯემალ ქარჩხაძის, ოთარ ჭილაძის, რევაზ ინანიშვილის ან გოდერძი ჩოხელის ტექსტები… რა ღრმად ჩადიან გმირის ფსიქოში და ცნობიერის ან არაცნობიერის რა უღრმესი პლასტებიდან იღებენ გმირის ხასიათს.

არ ვიცი, ჩვენი ეს დიალოგი რამდენად დაეხმარება ანას, რომ გულწრფელად გადმოსცეს თავისი სათქმელი, ან დაუჯერებელი ამბავი დამაჯერებლად მოუყვეს მკითხველს, მაგრამ მთავარი უკვე გავიაზრეთ, რომ მხატვრული ტექსტი ვერ იტანს სიყალბეს, არასოდეს აპატიებს ავტორს ყალბ ფრაზას, სახეს ან სიუჟეტს… გამოგონებით კი, იცოცხლე, შეუძლია ფანტაზია გალაკტიონივით თუნდაც შორეული პლანეტების ელვარე ნაპირებისკენ გააქროლოს, სადაც უნდა, უდაბნო გააჩინოს და სადაც მოისურვებს, უდაბნოს ხვატში ოაზისი ააკამკამოს… მთავარია, რომ ეს გამონაგონი არ ასცდეს მიზანს, მწერლის ჩანაფიქრისკენ სვლა ბუნებრივი და ძალდაუტანებელი დინამიკით მიმდინარეობდეს… ნამდვილი ამბის გადმოცემა საგაზეთო ქრონიკაშიც შეიძლება ეფექტურად, ძალიან დამაინტრიგებლადაც, მაგრამ ის სადღაც და როდესღაც ვიღაცას გადახდება, ხოლო მწერლის გამოგონილი ამბავი უნივერსალურია, ზედროულია და ზესივრცული და უამრავ ადამიანს შეიძლება გადახდეს… უამრავი ადამიანი იმ ამბავსა და მის გმირში საკუთარ თავს ხედავს და მსოფლმხედველობას იფართოებს მისი დახმარებით. ეს პერსონაჟი შემდგომ არქეტიპად რჩება ჩვენს შემეცნებაში და ხშირად შეგვახსენებს კიდევაც თავს. აღარც მახსოვს, რომელ კალსში წავიკითხე ჯეკ ლონდონის ”მარტინ იდენი” და შემდგომ არასდროს მივბრუნებივარ,  მაგრამ მარტინი მუდამ ისეთი ახლობელი და ”ჩემია”, მუდამ ახალი, გაუხუნარი, დაუვიწყარი, სულის უღრმეს შრეებში ”ფესვებგადგმული”… ამიტომაც არის მწერლობა ჯადოქრობა, ლოგოსის მაგია ამიტომაც გვიპყრობს და გვაკეთილშობილებს… თუ ერთხელ გემო გავუგეთ, ის ჩვენი ცხოვრების მთავარი მასწავლებელი ხდება…

– მასწავლებელო, საიდან დავიწყო ამგვარად წერის ”დამუღამება”? – ვერ ისვენებს ანა, როგორც ჩანს, ცხრა მუზიდან რომელიღაცა მაინც, ან კალიოპა, ან ევტერპა, ან ერატო, მელპომენა ან თალია უეჭველად მის სულსა და გონებას შეხიზნებია. წერის სურვილი კი ისეთი მწველი და დაუოკებელია, ვულკანური სტიქიონივით ბოლოს მაინც ამოიფრქვევა… მე კი იმაზე ვოცნებობ, რომ წლების მერე მომავლის ცნობილმა მწერალმა თქვას, წერის სურვილი ჩემმა ქართულის მასწავლებელმა გამიღვივა… ოცნებები ნისლებად იქცევიან და ცისკენ მიიზლაზნებიან, რომ მერე, მერე, ცოტა მერე მეოცნებეს დაუბრუნდნენ, ფანტელებად დაათოვონ…

ყოველ დილით „ილუზიებით“ ვიღვიძებ. ეს გაღვიძება იძულებითია, მაგრამ სულ მგონია, რომ სამხრეთ აფრიკაში ჩანჩქერ „ტუგელას“ ახლოს ვიმყოფები ან სულაც პერუში ვარ, ჩანჩქერ „სამ დასთან“ (სწორედ ასე უწოდებენ სამი განტოტვილი ნაკადის გამო).  აჰა, ბრაზილიისა და პარაგვაის საზღვარზე ვარ ჩანჩქერ „გუაირას“ ძირში… ბრაზილიაში მოგზაურობა კრიმინალური სიტუაციის გამო სახიფათოა და ნეტავ რატომ წამოვედი? ან, იქნებ არგენტინისა და ბრაზილიის საზღვრად მდებარე ჩანჩქერ „იგუასუზე“ ვარ? უჰ, არა… „ნიაგარას“ ჩანჩქერთან ვარ, კანადაში… როგორ ვერ მივხვდი?..

ესეც ვერ გამოვიცანი. სახლში, ჩემსავე ოთახში, წყლის დგაფუნის გაუსაძლისი ხმით (იძულებით) გავიღვიძე. ეს ჩანჩქერი კი არა, ავტოფარეხში გახსნილი მანქანების სამრეცხაოა, სადაც მოცალეობის ჟამს ხალიჩებსაც სიამოვნებით რეცხავენ და შემდეგ იქვე ქუჩაში გაბმულ მოაჯირზე აშრობენ, მტვრით რომ კარგად გაჯერდეს.

ყოველ დილას რვა საათზე იწყებენ ბეჯითად რეცხვას და ღამის თერთმეტ საათამდე დგაფუნ-ჩქაფუნობენ. რას იზამ, თურმე კანონით ეს ხმაურის საათები ყოფილა. დაკეტე ბატონო ფანჯარაო, მეტყვის მავანი. რა ვქნა, ზამთარ-ზაფხულ ღია ფანჯარაში  მიყვარს ძილი, თბილისის ჰაერის დარჩენილი საცოდავი ნაწილით მაინც რომ ვისუნთქო. თუ არ რეცხავენ, გამაყრუებელ ხმაზე ჩართულ სიმღერებს უსმენენ, სადაც „სტიუარდესა ჟანასაც“ მოისმენ და „ჩემო კაკლის მურაბასაც“!

თუ, სიმღერებიც მობეზრდებათ, არც ერთმანეთში ჩხუბსა და კინკლაობაზე ამბობენ უარს. ჰოდა, ვწევარ ძალათ გაღვიძებული, ვუსმენ საშინელ ხმაურს და ვცდილობ ამ აბეზარ მრეცხავებზე რამე პამფლეტი შევთხზა:

სამრეცხაო, რომ გავხსენით,

მაშინვე გავხდით ამაყნი,

გვიყვარს უბანში მუსიკა,

ჩხუბი და აყალმაყალი…

შენიშვნასაც არავინ აძლევს, თავადაც წელში გამართული არიან, თურმე კანონის ფარგლებში ხმაურობენ.

ძვირფასო კანონის დამწერნო… იცით, რომ…

ხმაური უსიამოვნო ხმაა, ისეთი, რომელიც არ გვსიამოვნებს. ასეთ ხმებს დაბადებამდეც ვისმენთ. ბოლო დროს ის გარემოს ერთ-ერთ საშიშ დამაბინძურებლად არის აღიარებული, რომელიც ანთროპოგენური აქტიურობითაა  გამოწვეული. ინდივიდზე ის გარკვეულ ფიზიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენს. რაც შეიძლება მისი კომუნიკაციის, მუშაობის, დასვენების, ძილის უნარზეც აისახოს. თუმცა, ეს კამათის საგანია, რადგან მავანი ხმაურის მიმართ მგრძნობიარეა, მეორე კი ისეთი გამობრძმედილი, რომ უკვე თითქოს ვეღარც აღიქვამს მას. თუმცა, ეს მას ჰგონია ასე, სინამდვილეში კი, მისი ნერვული სისტემა ჩუმად რეაგირებს ხმაურზე.

ზოგადად, ორი სახის ხმაურს გამოყოფენ. ერთი მასშაბით ჰაერისა და წყლის დაბინძურებასთანაა გაიგივებული და გარემოში რაღაც პერიოდით არსებობს.  მხოლოდ ბოლო დროს  მიაქციეს ყურადღება მეორე ტიპის ხმაურს, ე.წ. ენერგიის ნარჩენს, მაღალი ტემპერატურის წარმოების პროცესებიდან, რომლებიც თერმული დაბინძურების წყაროა. ხმის ტალღებში არსებული ენერგია წარმოქმნის სპეციფიური  ტიპის ბგერით ტალღებს, თუმცა, საბედნიეროდ, გარემოში დიდი ხნით არ რჩება.

ხმაურის დონე სხვადასხვაა. ქალაქის ტიპის დასახლებაში  გარემოს ხმაური 30 dB-ის ტიპის დაბალი შეიძლება იყოს. ქალაქის (აქ საზოგადოებრივი და ინდუსტრიული ხმაურიცაა) ან მის ახლოს მდებარე საცხოვრებელ ადგილებშიც კი ეს დონე იშვიათად ნარჩუნდება და 70 dB-ს აჭარბებს. გზასთან ახლოს სახლებში 90 და 100 dB-იც შეინიშნება.

ადამიანზე ხმაურის ეფექტი სხვადასხვაა. იმაზე შევთანხმდეთ, რომ ყველა დისკომფორტს გრძნობს და ხმაური ფიზიოლოგიური სტრესია. ქვეითდება სამუშაოს შესრულების უნარი, განსაკუთრებით, თუ საქმე გონებრივ მუშაობას ეხება. იწყება უძილობა.  შემდეგ უკვე,  ყველაფერი დამოკიდებულია ასაკზე, ჯანმრთელობასა და ცხოვრების წესზე. ერთსა და იმავე ინდივიდზეც კი სხვადასხვა დროს განსხვავებულად მოქმედებს – მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის, დაღლილობისა და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით. პირველ რიგში, ზიანდება ადამიანის სასმენი ორგანო. 80 dB სიმძლავრის ხმაურის 0,05 წამის შემდეგ შუა ყურის მუსკულატურა ვიბრაციას იწყებს. აკუსტიკური ტრავმა 100  dB-დან იწყება, ოღონდ აქაც ყველაფერი ინდივიდუალურია და ხმაურის ზემოქმედების ხანგრძლივობაზეა დამოკიდებული.

ნორვეგიელმა მეცნიერებმა გამოიკვლიეს ხმაურის გავლენა სამუშაო ადგილზე. აქ საუბარი კვლავ გონებრივ მუშაობას შეეხება, თორემ ფაბრიკა-ქარხნებში, (დიახ, განვითარებულ ქვეყნებში ასეთებიც არის) წესით, ხმაურისგან დამცავ ყურსასმენებს იყენებენ.

ხმაურის გავლენა შემდეგი ფორმულით გამოითვლება: D=C/T

სადაც: D ხმაურის გავლენაა, C ხმაურის ხანგრძლივობა, T ხმაურის გავლენის ზღვარი საათების განმავლობაში, ანუ რამდენის გაძლება შეგვიძლია. ეს უკანასკნელი სპეციალურ ცხრილში უნდა მოვნახოთ:

ცხრილი შემუშავებულია OSHA-ის მიერ. OSHA – The Occupational Safety and Health Administration (პროფესიული  უსაფრთხოება და ჯანდაცვის ადმინისტრირება).

ზემოთ დაწერილი ფორმულის თანახმად, თუ მანქანების ხმაურს უსმენთ მაგ. 14 საათის განმავლობაში და მათი ხმაურის მაჩვენებელი 80 dB-ია, მაშინ ცხრილის თანახმად, ხანგრძლივობის ზღვარი 32 გამოდის. ფორმულის თანახმად კი, ხმაურის გავლენის კოეფიციენტი 0.4375 გამოდის. ამავე მსჯელობით გამოანგარიშებული სამრეცხაოს გავლენის მაჩვენებლად 1.75 მივიღე.

Dმანქანა=14სთ/32=0.4375

Dსამრეცხაო=14სთ/8=1.75

შარშან მაისში სტამბოლში საზაფხულო სკოლაში მიწვეული მომხსენებელი ვიყავი. მეცნიერები რვა ქვეყნიდან იყვნენ ჩამოსული და რადგან, ყველანი მიწვეულები გახლდით, ერთად განგვათავსეს ერთ ლამაზ და სუფთა სასტუმროში, ზეითინბურნუს უბანში. სტამბულის ამ ნაწილში პირველად ვიყავი და რაც უჩვეულო იყო (ჩემთვის!), ბევრი ხე, ბევრი სიმწვანე გახლდათ. ამას დამატებული  ზღვის ჰაერი…

თუმცა, ღამით, ასე 12 საათზე ბულდოზერების ხმა გაისმა. დილის ხუთ საათამდე თხრიდნენ.

Dბულდოზერი=5სთ/4=1.25.

მეორე დღეს, ათზე საათზე ყველანი ფუატ სეზგინის ფონდის სააქტო დარბაზში შევიკრიბეთ. ყველა თავის ტკივილს, უძილობას და შრომის სრულ უუნარობას უჩიოდა. მხოლოდ, მე ვიყავი მხნედ.

აი, რას ნიშნავს მუდმივი  წვრთნა…

P.S. ხმაურისადმი მიძღვნილ პირველ წერილში, ე.წ. „ქუჩის ხმაურზე“ ვისაუბრეთ. თუმცა, თავისი მასშტაბებით არანაკლებ საშიში და გამაღიზიანებელია „სახლის ხმაური“, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ასეთ დამაბინძურებლებად მეზობლები გვევლინებიან.

თუმცა, ამ მტკივნეულ საკითხზე მეორე წერილში დავწერ.

დებატებისა და განათლების ინსტიტუტი უკვე მრავალი წელია მუშაობს მასწავლებლებთან, მოსწავლეებთან, მშობლებთან და სტუდენტებთან;  არაფორმალურ განათლებაზე, მის კავშირზე ფორმალურ განათლებასთან და სწავლა-აღზრდის საკითხებზე გვესაუბრება ინსტიტუტის ხელმძღვანელი, ფსიქოლოგი თინათინ ცერცვაძე.

• არაფორმალური განათლების როლი თანამედროვე სამყაროში ძალიან დიდია. ის სწრაფად ცვალებადი გარემო, რომელშიც დღეს გვიწევს ახალგაზრდებისთვის განათლების მიცემა ნამდვილად საჭიროებს დამატებითი კომპონენტების შემოტანას. აკადემიური, ფორმალური განათლება ვერასდროს შეძლებს სწავლების პროცესში ისე ლავირებასა და ინდივიდებსა და მიკროჯგუფებზე მორგებას, როგორც არაფორმალური განათლება. სტატიკური ინსტურმენტებით რთულია მოსწავლის დაინტერესება და მისი მოტივაციის ამაღლება, არაფორმალური განათლება კი ამ მხრივ სრულიად თავისუფალია. შესაბამისად, დასავლეთ ევროპასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში უკვე უამრავი სხვადასხვა მიმართულების (თემატური, მიმდინარე საჭიროებებზე მორგებული) სასკოლო თუ საუნივერსიტეტო კლუბების კურიკულუმია შექმნილი.
• საქართველოში დღეს არაფორმალური განათლება ძალიან პოპულარული და მრავალგვარია. საზოგადოებაზე მისი გავლენაც არ არის ერთგვაროვანი. თითოეულ ორგანიზაციას თავისებური მიდგომა აქვს, მათ შორის, ჩვენც, მაგრამ ერთი ყველასთვის აუცილებელია: შემოტანილ სასწავლო პროგრამებს სჭირდება ქართულ რეალობასთან ადაპტაცია და არაპირდაპირი იმპლემენტაცია. თუ სასწავლო პროგრამა, სასწავლო ინსტრუმენტი ან გამოცდილება ევროპასა თუ ამერიკაში კარგად აპრობირებულია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ის ჩვენთანაც ასეთივე წარმატებით იმუშავებს. ორ ცეცხლს შუა გვიწევს სიარული. ერთი მხრივ, სწრაფად ცვალებად გარემოში  დრო ძალიან შეზღუდული გვაქვს, არ გვინდა ჩამოვრჩეთ  ტრენდულ პროგრამებს, მეორე მხრივ, მათი პირდაპირ გადმოტანა დაუშვებელია. ამ სიტუაციაში გულწრფელად მენანებიან  მასწავლებლები, რადგან სწორედ მათ უწევთ გაუმკლავდნენ ცვალებად გარემოს, სტანდარტებს, რომელიც ხშირად სახელმწიფოს მხრიდან მოდის. ზღვა სიახლეების  შემოტევაში, მასწავლებელი ვერ ასწრებს დასკვნების გამოტანას, რა არის კარგი და რა არის ცუდი, რა გადმოიტანოს, რა მოარგოს თავის გარემოს  და ხშირად პროცესს მექანიკურად იმეორებს… საგანმანათლებლო სივრცეში ნებისმიერი ქმედება, პროგრესული თუ არაპროგრესული, საბოლოოდ მასწავლებლების კისერზე ტყდება ხოლმე. ამ მხრივ, რაღაც უნდა შეიცვალოს.
• თქვენი პროგრამები თავისუფალია ამ საფრთხეებისგან?
• მაქსიმალურად ვცდილობთ. ოცწლიანი გამოცდილების მანძილზე მიღებული უკუკავშირი ადასტურებს, რომ ინსტრუმენტი, რომელსაც ჩვენ გადავცემთ მასწავლებლებს, ძალიან კონკრეტულ უნარებზე და ბავშვების კონკრეტული მიმართულებით  განვითარებაზეა ორიენტირებული. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ დღესაც საერთაშორისო ორგანიზაციის ქოლგის ქვეშ ვართ, არცერთი სახელმძღვანელო, რომელიც  საქართველოში დავწერეთ, არ არის თარგმნილი. ყველაფერი, მაგალითები თუ სხვა რამ, ქართულ რეალობაზეა მორგებული. ამ სასწავლო წელს  მასწავლებლის სახლის მხარდაჭერით განხორციელებული ჩვენი პროექტი გულისხმობდა თემატური კლუბების მხარდაჭერას. ტრენინგის გავლასთან, შემდგომ მუშაობასთან, ახალი ცოდნისა და უნარების განვითარებასთან ერთად სქემაში ჩართულ მასწავლებელს  შეეძლო  მიეღო დამატებითი კრედიტქულა კლუბის შექმნით, ეს დამატებით სტიმულს აჩენდა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ჩვენთვის ის შედეგი, რომლებზეც პედაგოგები თავად საუბრობდნენ. კერძოდ, აკადემიურად არცთუ წარმატებული მოსწავლეების გააქტიურება.  დებატების ტექნიკა, რომლსაც ჩვენ ვასწავლით, საგანგებოდ მორგებულია იმაზე, რომ ასეთი ბავშვები არ დაიჩრდილონ, სკოლაშივე გააქტიურდნენ. დებატების კლუბში გაწევრების შემდეგ ისინი პიროვნულად იცვლებიან.

• დებატების ტექნიკის ცოდნა მოსწავლეს ფორმალურ  განათლებაშიც  გამოადგება…

• მასწავლებელმა დებატების ტექნიკა რომ ასწავლოს, მანამდე მინიმუმ 60-საათიანი პროგრამა უნდა გაიაროს. სხვაგვარად გაუჭირდება, გაიაზროს რა წესებით, რა პრინციპით, რა სტრუქტურით განავითაროს არგუმენტირებული მსჯელობა, ორატორული უნარები, მოსმენის კულტურა, ჩანაწერის გაკეთება, ოპონენტის პატივისცემა, დროის მენეჯმენტი. ფორმალური დებატების პროგრამის მთავარი ღირსება ის არის, რომ ძალიან კონკრეტულ ინსტრუმენტს სთავაზობს მონაწილეს. ჩვენი მუშაობის სტილი თანმიმდევრულობაა: ტრენინგების შემდეგ ხანგრძლივად ვუწევთ მუშაობის სუპერვიზირებას. ვაკვირდებით მიღებული ცოდნა და უნარები  როგორ დანერგა მასწავლებელმა, როგორ მოარგო თავის გარემოს, კონკრეტულ სკოლას, კონკრეტულ კლასს,  კონკრეტულ საგანსა და თუნდაც, კონკრეტულ სამუშაო პროცესს.  ეს ცოდნა და უნარები შეიძლება გამოიყენონ, როგორც არაფორმალური განათლების ერთ-ერთი მიმართულება და როგორც ტექნიკა, რომელიც ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს სჭირდება და გამოადგება იმისათვის, რომ მოსწავლეს კონსტრუქციული მსჯელობა,  საკითხის წარდგენა, საპროექტო წინადადებების შექმნა და ასე შემდეგ ასწავლოს. ამიტომ ვფიქრობ, რომ თუ რაიმე წარმატება გვქონია, ამგვარი მიდგომისა და იმ მასწავლებლების დამსახურებაა, რომლებიც ხედავენ, რამხელა მოგება შეიძლება მიიღონ გაკვეთილზეც და გაკვეთილს მიღმაც.

• თქვენ აღნიშნეთ, რომ დებატების სასწავლო პროგრამის გავლა მოზარდს პიროვნულადაც ავითარებს…

• დიახ, გვაქვს ისეთი კურიკულუმები, რომლებიც მხოლოდ ერთი ან ორი უნარის განვითარებაზე კი არ არის ორიენტირებული, არამედ  პიროვნულ ცვლილებას ახდენს. აღმოსავლეთ ევროპაში სწორედ  დებატების ტექნიკის სწავლების  ჩვენი ფორმის იმპლემენტაცია მოხდა. ჩემი სადოქტორო ნამუშევარიც ეხება საკითხს, თუ რა გავლენა მოახდინა ამ პროგრამამ ახალგაზრდებზე. ეს საკითხი ვიკვლიე საქართველოსა და გერმანიაში. შედეგებმა დაგვანახა, რომ ამ სასწავლო კურსის სრულფასოვნად გავლის შემდეგ ახალგაზრდები პიროვნულ დონეზეც იცვლებიან. მათ ,,მეს“ ხატშიც ხდება პოზიტიური ცვლილებები. ოღონდ, ეს არ არის ერთი ტრენინგი, მოდული უფრო ინტენსიურია, გაჯერებულია სავარჯიშოებით. ილიას უნივერსიტეტში ეს კურსი დღესაც კარგად არის დანერგილი და ინტენსიურად  მიმდინარეობს სხვადასხვა ფაკულტეტზე. ასევე კლუბების სახითაც მოქმედებს. სკოლებშიც, სხვადასხვა ორგანიზაციების მხარდაჭერით, რამდენიმეწლიანი პროგრამები გვაქვს.

• რას მიიჩნევთ დღეს სკოლის მთავარ ამოცანად?

• სკოლამ უნდა ჩამოაყალიბოს ისეთი ქართველი მოქალაქე, რომელიც საერთაშორისო სივრცეში ადვილად ადაპტირდება, არც იდენტობას დაკარგავს და ცვალებად სამყაროსაც მოერგება. ეს ზოგადად. უფრო კონკრეტულად კი სკოლამ და მასწავლებელმა მოსწავლეს საკუთარი წარმატების რწმენა და დამოუკიდებლად სწავლის უნარი უნდა განუვითაროს.

• უახლოესი გეგმები?

• ახლა ჩვენი ორგანიზაცია იწყებს პროექტს საქართველოს დამოუკიდებლობის 100 წლისთავთან დაკავშირებით. რეგიონებიდან ჩავრთავთ მასწავლებლებს, რომელთაც ჩვენთან მუშაობის გამოცდილება აქვთ. ამ თარიღთან დაკავშირებით,  ისინი დამატებით აქტივობებს წარმართავენ, მოამზადებენ ბავშვებს თავიანთი საგნობრივი  მიმართულებით.  შემდეგ მოსწავლეები მოამზადებენ სხვადასხვა მასალას: ვიღაც გააკეთებს ფოტოკოლაჟს, სხვა დახატავს, ან ესეის დაწერს და ასე შემდეგ. საინტერესო შედეგებს ველოდებით.

გეოგრაფიის  მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდაზე  ერთი საკითხი  მოცემული სასწავლო რესურსების გამოყენებით სადისკუსიო თემის  განსაზღვრას ეხება. არცთუ  იშვიათად, აღნიშნულ საკითხთთან მიმართებაში, მასწავლებლებს ხშირად აქვთ კითხვები. სწორედ ამიტომ ჩვენი სტატია ამ საკითხს ეძღვნება.  დისკუსია ინტერაქტიული სწავლების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდია. საკლასო დისკუსიის გამოყენება ზრდის მოსწავლეთა ჩართულობას სასწავლო პროცესში, ხელს უწყობს მათი სოციალური და ინტერპერსონალური უნარების განვითარებას. საკლასო დისკუსია ეხმარება მოსწავლეებს საკითხის ღრმა და დეტალურ განხილვაში. კერძოდ, საკლასო დისკუსიის დროს იქმნება ისეთი ატმოსფერო, რომელშიც მოსწავლეებს შეუძლიათ აზრების ურთიერთგაზიარება, ახალი იდეების გამოთქმა, სხვისი აზრების მოსმენა და გაგება, კომუნიკაციისა და თვითგამოხატვის უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება. დისკუსიის წარმართვა როგორც დისკუსიის წამყვანის, ასევე მისი მონაწილეებისაგან კომუნიკაციურ უნარ-ჩვევებს მოითხოვს, მოცემული საკითხის ცოდნას, ლიდერობისა და კოორდინაციის შესაძლებლობას, აზრების ურთიერთგაცვლას, ჯგუფის, როგორც მთლიანის, გათვალისწინებას და, შესაბამისად, საჭიროების საფუძვლიან მომზადებას. საკლასო დისკუსიის მომზადებისას მასწავლებელმა შესაბამისად უნდა შეარჩიოს დისკუსიის კონკრეტული თემა/საკითხი, რომელიც განსხვავებული მოსაზრებების განვითარების საშუალებას იძლევა. ასევე, მასწავლებელმა საკლასო დისკუსიისთვის უნდა შეარჩიოს შესაბამისი ფორმა (მაგ. მოსწავლის პრეზენტაციას მოჰყვება ჯგუფური დისკუსია; მოსწავლეებს მიცემული აქვთ წასაკითხი მასალა ან რაიმე სახის რესურსები (რუკები, ფოტოსურათები, ცხრილები და დიაგრამები) და ამას მოჰყვება შემაჯამებელი პრეზენტაცია და კლასის დისკუსია და ფიზიკური გარემო (მაგ. წრეში ჯდომა დისკუსიის თითოეულ მონაწილეს შესაძლებლობას აძლევს, უფრო ადვილად დაამყაროს კომუნიკაცია; დიდი ჯგუფები შეიძლება დაიყოს უფრო პატარა ჯგუფებად და ა. შ.); დისკუსიის მიმდინარეობის დროს მასწავლებელმა უნდა გააკეთოს შემდეგი:

1. დისკუსიის ფასილიტაციისათვის შესაბამისი საკლასო გარემოს შექმნა:
   ● დისკუსიის წესების ჩამოყალიბება (აზრის გამოთქმის წესები და ა.შ.);
   ● ძირითადი თემების და ტერმინების ზოგადი მიმოხილვა;
   ● დისკუსიასთან დაკავშირებული მოლოდინების გამოთქმა;
   ● დისკუსიისთვის საკმარისი დროის გამოყოფა.
   2. მონაწილეობის წახალისება/ხელშეწყობა:
   ● მოსწავლეების დასაინტერესებლად მასტიმულირებელი შეკითხვების დასმა;
   ● მოთხოვნა, რომ მოსწავლეებმა მუდმივად შეაჯამონ განხილული საკითხები;
   ● კითხვების მომზადება და მოსწავლეებისთვის გარკვეული დროის მიცემა, რათა მათ წინასწარ მოამზადონ პასუხები და შემდეგ მთელ კლასს წარუდგინონ.
   3. დისკუსიის წარმართვა და დასკვნების შეჯამება:
   ● მოსწავლეების წახალისება, რათა მათ გამოთქვან თავიანთი იდეების გამამყარებელი არგუმენტები;
   ● ჩუმი/მორცხვი მოსწავლისათვის სპეციფიკური დავალების მიცემა, რაც ხელს შეუწყობს მის მონაწილეობას, დისკუსიაში ჩართვას;
   ● ისეთი მოსწავლის შეზღუდვა, რომელიც სხვას არ აძლევს აზრის გამოთქმის საშუალებას;
   ● განხილული საკითხების შეჯამება და ძირითადი აზრების ჩამოყალიბება; მოსწავლეების იდეების განმარტება და მოსწავლეებისაგან დამატებითი კომენტარების მოთხოვნა.

ახლა გთავაზობთ ერთი კონკრეტული დავალების ნიმუშსა და პასუხებს.

მოცემული გაქვთ სასწავლო რესუსები (რუკები, სურათები, ცხრილი). ყურადღებით დააკვირდით მოცემულ სასწავლო რესურსებს,  მათზე დაყრდნობით განსაზღვრეთ სადისკუსიო თემა და და უპასუხეთ კითხვებს:

1.  თქვენი მიზანია, მოსწავლეებს გამოუმუშაოთ არგუმენტირებული მსჯელობის უნარი:  მოცემული  რესურსების საფუძველზე განსაზღვრეთ სადისკუსიო თემა; თემის სათაურში მკაფიოდ ასახეთ სადისკუსიო თემა; თემა აუცილებლად უნდა მოიცავდეს ყველა მოცემულ რესურსს.
2. დაწერეთ გეგმა, რომლის მიხედვითაც წარმართავთ დისკუსიას;
3. დისკუსიაზე წამოჭრილი საკითხის (პრობლემის)  დადებითი შედეგის წარმოსაჩენად მოიყვანეთ თითო-თითო ეკონომიკური და ეკოლოგიური ხასიათის არგუმენტი;
4. დისკუსიაზე წამოჭრილი საკითხის (პრობლემის)  უარყოფითი შედეგის წარმოსაჩენად მოიყვანეთ თითო-თითო ეკონომიკური  და ეკოლოგიური ხასიათის არგუმენტი.

დედამიწის ტყეები

ამაზონისპირეთის ტროპიკული ტყეების ფართობების ცვლილება

დამატებითი  რესურსი ფოტოების სახით

პასუხები:

1. ფასდება ადეკვატურად შერჩეული სადისკუსიო თემის სათაური.

სწორი პასუხის ნიმუში:

თემის სათაური:  ტყის რესურსების გამოყენება  – შედეგები და რისკები.

2. ფასდება რესურსების მიხედვით  დისკუსიის წარმართვის ადეკვატურად  დასახული გეგმა.

სწორი პასუხის ნიმუში: დისკუსიის წარმართვის გეგმა –

მსოფლიო ტყის რესურსებისა და მათი  მნიშვნელობა;

მსოფლიო ტყის რესურსების რაოდენობრივი შეფასება;

დედამიწის ტყეები ორი სარტყელი და მათი შეფასება;

ტყის რესურსების გამოყენების პრობლემა;

ტყის რესურსების რაციონალური გამოყენება.

3. ფასდება ნებისმიერი ადეკვატურად მოყვანილი დადებითი ეკონომიკური და ეკოლოგიური არგუმენტი, რომელიც არ შეიცავს ფაქტობრივ შეცდომას და ესადაგება აღნიშნულ პრობლემას.

სწორი პასუხის ნიმუში:

დადებითი შედეგის  ეკონომიკური  და ეკოლოგიური ხასიათის არგუმენტები:

ა) ეკონომიკური  – გვაწვდის ხე-ტყის მასალას, კვების პროდუქტებს, წარმოადგენს სათბობ რესურსს, იზრდება სასოფლო-სამეურნეო მიწების ფართობები  და სხვ.

ბ) ეკოლოგიური – აუმჯობესებს კლიმატს, არის ჟანგბადის წყარო, აქვს ნიადაგდაცვითი და წყალშემნახველი ფუნქცია; წარმოადგენს მცენარეების და ცხოველების საარსებო გარემოს.

4. ფასდება ნებისმიერი ადეკვატურად მოყვანილი უარყოფითი ეკონომიკური და ეკოლოგიური არგუმენტი, რომელიც არ შეიცავს ფაქტობრივ შეცდომას და ესადაგება აღნიშნულ პრობლემას.

სწორი პასუხის ნიმუში:  უარყოფითი შედეგის  ეკონომიკური  და ეკოლოგიური ხასიათის არგუმენტები:

ეკონომიკური – უკანონო ჭრა, ხე-ტყისაგან დამზადებული პროდუქტის შემცირება,  ახალი ტყის მასივების გაშენება, ხანძრების ჩაქრობა და სხვ.

ეკოლოგიური – ტყეების ფართობების შემცირება,  მეწყერების გააქტიურება, გაუდაბნოების ტემპების ზრდა, მცირდება ბიომრავალფეროვნება.