მოსწავლეებისთვის გაცილებით მარტივია საკლასო ოთახში, უკანა მერხებზე მოთავსდნენ, თავი ხელებში ჩარგონ და მასწავლებლებს აფიქრებინონ, თითქოს კითხულობენ. კითხვას, განსაკუთრებით – კლასგარეშე ლიტერატურისას, მოტივაცია სჭირდება. დამოუკიდებლად წაკითხვის გადაწყვეტილების მიღებასა და მოტივაციის ამაღლებაში მოსწავლეებს ოჯახის წევრებიც უნდა დაეხმარონ და სკოლაც. ამისთვის გასავლელ 13 ნაბიჯს მასწავლებლებს აქვე გაგაცნობთ:

• გამოყავით დრო გაკვეთილებზე დამოუკიდებლად კითხვისთვის. მოსწავლეები ამას თავიანთი ნებით არ გააკეთებენ. დაეხმარეთ, 15 წუთი მაინც გამონახონ.
• შექმენით საკლასო ოთახებში კითხვისთვის კომფორტული გარემო. ამობეჭდეთ წიგნის ყდები და კედელზე მიამაგრეთ. ეცადეთ, ინტერესი აღუძრათ მოსწავლეებს იმის მიმართ, რა ხდება ამა თუ იმ წიგნში.
• დაამზადებინეთ სანიშნები და სხვა ნივთები საყვარელი პერსონაჟების გამოსახულებით.
• აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება სკოლის ბიბლიოთეკას, რომ ის მოწესრიგებული, მრავალფეროვანი და კომფორტული იყოს, ხოლო ბიბლიოთეკარს არასოდეს ეზარებოდეს მოსწავლეებთან ურთიერთობა.
• ზოგიერთ მოსწავლეს ურჩევნია, ხმამაღლა იკითხოს. ჩუმად კითხვას ისინი უბრალოდ ვერ ახერხებენ, ვერ კონცენტრირდებიან. ნუ დაუშლით, იკითხონ ისე, როგორც მოსწონთ და გამოსდით.
• გამოყავით მათთვის წიგნის საკითხავი დრო. თავად წაუკითხეთ, მერე კი მიეცით საშუალება, გააანალიზონ, იმსჯელონ ტექსტზე.
• მოიწვიეთ გაკვეთილებზე სტუმრები მკითხველების ამპლუაში, ადამიანები, რომლებიც მოსწავლეებს მოსწონთ, რომლებსაც ჰბაძავენ.
• დაეხმარეთ ბავშვებს, გაეცნონ სხვადასხვა ჟანრს, გააანალიზონ და აირჩიონ, რომელი მოსწონთ ყველაზე მეტად.
• შექმენით სოციალური მედიის, twitter-ისა და facebook–ის, მოსწავლეების საყვარელი, თავშესაქცევი ადგილებისთვის განკუთვნილი ჰეშთეგი წიგნების გასაზიარებლად.
• ეცადეთ, ამ პროცესში მოსწავლეთა ოჯახის წევრებიც ჩართოთ. შექმენით მათთვის მკითხველთა კლუბი. თუ თქვენ მიერ დაწყებულ საქმეს შინაც მოჰყვება გაგრძელება, ეს ერთიორად უკეთეს შედეგს გამოიღებს.
• მხარი დაუჭირეთ სკოლის ბიბლიოთეკების ფინანსურ განვითარებას. იზრუნეთ ფონდის გაზრდაზე, თუნდაც კერძო და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან სოციალური პასუხისმგებლობის გაწევის ხარჯზე. ფინანსურად ძლიერი ბიბლიოთეკა უფრო მრავალფეროვან კონტენტს შესთავაზებს მოსწავლეებს.
• შექმენით საზაფხულო საკითხავის სია და გაუმარტივეთ არჩევანი მოსწავლეებს, რომლებსაც, შესაძლოა, დამოუკიდებლად წიგნების არჩევა უჭირდეთ.
• იქნებ მოახერხოთ და საკლასო ოთახში სტუმრად მიიწვიოთ მათი საყვარელი ავტორები, რომლებიც მათ ლიტერატურაზე ესაუბრებიან და ავტოგრაფებსაც დაურიგებენ.
• აუცილებლად წაიკითხეთ ყველაფერი, რისი კითხვაც თქვენს მოსწავლეებს უყვართ, რათა მათთან ერთად იმსჯელოთ, განიხილოთ მათი საყვარელი პერსონაჟები, სიუჟეტი.

მარსელ პრუსტი წიგნის კითხვას ჯადოსნურ გასაღებს უწოდებდა, რომელსაც შეეძლო მკითხველი უხილავი სამყაროებისათვის ეზიარებინა. თავის ესეიში „წიგნის კითხვა“ ის მკითხველს იმ გამოცდილებას უზიარებს, რომელიც მან იმ ვნების წყალობით შეიძინა, რომელსაც კითხვა ჰქვია.

არაფერი შეედრება ბავშვობის იმ მოგონებებს, რომლებიც კითხვასთან არის დაკავშირებული. პრუსტი ამას ასე გამოხატავს: „ყველაფერს, რითაც  სხვები ამ დღეებში თავს იქცევდნენ,  ჩვენ ისე ვიშორებდით, როგორც ღვთაებრივი ნეტარების წინ გადაღობილ უხამს დაბრკოლებას“. ასეთ წუთებში  ამგვარ დაბრკოლებად შეიძლება ქცეულიყო რომელიმე მეგობარი, ან  ფუტკარი თუ მზის სხივი, ცოტა ხნით წიგნს რომ მოგწყვეტდა: „უნდა ვაღიარო  ბავშვობის კითხვის მიმზიდველობა, რომლის მოგონება ყოველი ჩვენგანისთვის კურთხეულია“.

ყველა შთაბეჭდილება, რომლებსაც ადამიანი იღებს წაკითხული წიგნებიდან, მეხსიერებაში ძვირფას მოგონებებად იქცევა, იმგვარ წიგნად, რომლის ფურცლების გადაშლა რაღაც სამოთხისეულთან მიგვაახლებს. პრუსტის აზრით, „თუ დღესაც გვინდება მაშინდელი წიგნების გადაფურცვლა, ისეთი გრძნობა გვეუფლება, თითქოს მხოლოდ გარდასულ დღეთა კალენდრებს ვათვალიერებდეთ და იმედი გვიჩნდება, იქნებ ამ ფურცლებზე აირეკლოს ის სახლები და ტბორები, დღეს რომ აღარ არიან“.

წიგნის კითხვა ხომ ერთგვარი თავშესაფარია, რომელშიც შეიძლება განმარტოვდე და არ იყო მარტო, რადგან სწორედ კითხვისას ხვდები უხილავ, უცნობსა და საოცარ სამყაროებს, უამრავ  განსხვავებულ პერსონაჟს, რომლებიც ჯერაც განუცდელ გამოცდილებას გაზიარებენ, სულიერად გზრდიან, გხვეწენ და  საკუთარი თავის შეცნობის გრძელ, რთულსა და ტკბილ-მწარე გზაზე გაყენებენ. პრუსტი მოიხმობს დეკარტის ფრაზას: „ყველა კარგი წიგნის კითხვა გასული საუკუნის ყველაზე წესიერ ხალხთან – მათ ავტორებთან საუბარს ჰგავს“. მწერლისთვის საბედისწეროდ აღიქმებოდა ფრაზა: „დახურე წიგნი, უნდა ვისაუზმოთ“, თუმცა საინტერესო ის არის, რომ პრუსტს, როგორც დაკარგული დროის ძიებისა და აღმომჩენის  ყველაზე ცნობილ მოგზაურს, წიგნის კითხვასთან ერთად ახსენდება  მრავალფეროვანი მოვლენები, რომლებიც მაშინ ხდებოდა, როცა ის  რაიმე წარმტაცსა და საგულისხმოს გატაცებით კითხულობდა. „წიგნის კითხვა განსაკუთრებით იმ ადგილებისა და დღეების ხატს გვიტოვებს, სადაც ან როცა ვკითხულობდით“. შეწყვეტილ დროსაც, ამ შემთხვევაში, საუზმით გამოწვეულს, მწერალი თავისი მომხიბვლელი ფერწერული სტილით წარმოაჩენს, გემრიელი გემოებისა და ხასხასა გრილ სურნელთა თანხლებით, მოგონებათა ასოციაციური ნაკადებით, რომლებიც ნაზად გითრევენ და სასიამოვნო სიმშვიდის მყუდრო სავანეში გრიყავენ:  „მადუღარა საამო სურნელს აფრქვევდა. მიყვარდა ცქერა, როგორ უეცრად ამოდუღდებდა მინის ხუფიდან ქაფქაფა სითხე და მერე დაორთქლილ კედლებზე სურნელოვან ყავისფერ ნალექს ტოვებდა. შემოჰქონდათ კრემი და მარწყვიც, რომელსაც ბიძაჩემი კოლორისტის ოსტატობითა და გურმანის ალღოთი, სასურველი ფერის მიღებამდე, ყოველთვის თანაბარი პროპორციებით ურევდა ერთმანეთში“.

კითხვის მოგონება მოიყოლებს უამრავ ძვირფას სურათს, მათ შორის,  საკუთარ ოთახს, რომელშიც ყველა ნივთს, საჭიროსა თუ უსარგებლოს, თავისი ესთეტიკური ფუნქცია  ჰქონდა.  გაღებულ ფანჯრებს ვარდისა და იასამნის  მომაჯადოებელი სურნელი ავსებდა.

მწერლის აზრით, კითხვა მეგობრობის უწმინდეს სახეს ავლენს, რადგან ამ დროს უარყოფილია ყოველგვარი ტყუილი, მოჩვენებითობა თუ ფარისევლობა, იცინი იმაზე, რაც მართლაც სასაცილოდ გეჩვენება. თუ მოგბეზრდება, უდიერად მიაგდებ ისე, რომ არავინ გაგინაწყენდება: „ამ წმინდა მეგობრობის ატმოსფერო დუმილია – სიტყვაზე უფრო ხალასი, რადგან ვლაპარაკობთ სხვებისთვის, ვდუმდებით ჩვენთვის“.  მისი აზრით, გონებასაც აქვს თავისი დახვეწილი და კეთილშობილური „მანერები“, რომლებიც სხვა გონებასთან ურთიერთობისას ყალიბდება. პრუსტი თავისი საყვარელი მწერლის, ჯონ რესკინის, თვალსაზრისს მოიხმობს, რომლის მიხედვითაც, ადამიანს ცხოვრებაში ხშირად უჭირს არჩევანი – ვისთან ერთად, რომელ საზოგადოებაში გაატაროს დრო სასიამოვნოდ. არადა, „ამასობაში არის საზოგადოება, რომელსაც მუდამ ღია აქვს კარი ჩვენთვის; ადამიანები, რომლებიც, რამდენ ხანსაც გვინდა, იმდენ ხანს გვესაუბრებიან. გვესაუბრებიან, ვინც არ უნდა ვიყოთ, რანგის მიუხედავად. საზოგადოება, იმდენად დინჯი და მომთმენი, რომ შეგვიძლია მთელი დღე ვალოდინოთ“, „კითხვა საუბარია გაცილებით უფრო ჭკვიან და საინტერესო ხალხთან, ვიდრე ის ადამიანები არიან, ჩვენ გარშემო რომ ტრიალებენ, ის ადამიანები, ვისი გაცნობაც შეგვიძლია“.  რესკინის აზრით, წიგნსა და მეგობარს, ძირითადად, მათი მეტ-ნაკლები სიბრძნე კი არ განასხვავებთ, არამედ ურთიერთობის ხასიათი. „კითხვა, საუბრისგან განსხვავებით, თითოეული ჩვენგანისთვის ნიშნავს ურთიერთობას სხვის აზრთან, თან ისე, რომ მაინც მარტო დარჩე, ე.ი. შეინარჩუნო საკუთარი ინტელექტუალური სიძლიერე, რომელიც გატკბობს მარტოობისას და მაშინვე ქრება საუბრისას“.  პრუსტის აზრით კი, „კითხვა თავისი განუმეორებელი არსით, მარტოობისას  საკუთარ თავთან ურთიერთობის მაცოცხლებელი სასწაულით, რაღაც უფრო მეტია“. ეს არის, ერთი მხრივ, თრობა და, მეორე მხრივ, ბიძგი აზროვნებისკენ: „ჩვენი სიბრძნე იწყება იქ, სადაც მთავრდება ავტორის სიბრძნე… ჭეშმარიტებას ვერავინ გვიბოძებს, ის თავად უნდა შევქმნათ“. ასე რომ, ავტორები მკითხველებს დანახვას ასწავლიან მხოლოდ. დანახვის ხელოვნება კი საუკეთესოა იმ ხელობათა შორის, რომელსაც ადამიანი შეიძლება დაეუფლოს სამყაროს შესამეცნებლად

„კითხვით გამოწვეული ეგზალტაცია“ ხშირად შემოქმედებით იმპულსებს აღვიძებს: „ამბობენ, რომ ბევრ მწერალს უყვარდა მშვენიერი წიგნების გადაფურცვლა, სანამ მუშაობას შეუდგებოდა. ემერსონი იშვიათად იწყებდა წერას ისე, რომ პლატონის რამდენიმე გვერდი არ გადაეკითხა. დანტეც ერთადერთი პოეტი როდია, ვინც ვერგილიუსმა მიაცილა სამოთხის კარიბჭემდე“.

პრუსტი ფიქრობს, რომ კითხვა შეიძლება „სამკურნალო დისციპლინადაც“ იქცეს და ფსიქოთერაპევტის როლიც შეასრულოს. მისი აზრით, სულიერი ცხოვრების უქონლობა ავადმყოფობაა, რომელიც შეიძლება წიგნის კითხვამ განკურნოს. თუმცა,  კითხვამ  რეალური ცხოვრების სურვილი უნდა აღძრას და არა მას შეენაცვლოს: „კითხვა სულიერი ცხოვრების კარიბჭესთან დგას, შეუძლია შიგნით შეგვიყვანოს, მაგრამ თვითონ არ ქმნის ამ ცხოვრებას“.

პრუსტი დაასკვნის, რომ „კითხვა ზიარებაა, ჯადოსნური გასაღებია, რომელიც საკუთარი სულის სიღრმეში გვიღებს იმ სავანეების კარს, სადაც სხვაგვარად ვერ შევაღწევდით, იგი მხსნელის როლს თამაშობს ჩვენს ცხოვრებაში“. კითხვის პროცესში შეიგრძნობა, რომ „წარსული ჩვენ შორისაა, აქვე, ჩვენ გვერდითაა, ხელშესახებია, მზეზე გარინდული“. სწორედ კითხვამ გაუმახვილა მას ის შეგრძნებები, რომლებმაც დაკარგული დრო აპოვნინა და კიდევ ერთხელ განაცდევინა ის ბედნიერება, რომელიც ათასგვარ ხმას, გემოსა თუ სურნელს არის შეფარებული და გამოხმობას ელის.

„ნუ გეშინიათ, დატოვოთ თქვენი კომფორტის ზონა. აკეთეთ ის, რაც შეუძლებლად მიგაჩნიათ, ამოაყირავეთ თქვენი იდეები… ისწავლეთ ის მოქმედებები, რომლებიც „ავტომატურ შემდეგ ნაბიჯს” არ გთავაზობთ… ჩაატარეთ ექსპერიმენტები და მანამდე უხილავ უამრავ შესაძლებლობას აღმოაჩენთ თქვენ ირგვლივ…”

Tina Seelig, სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორი

მას შემდეგ, რაც ჩვენი ცნობიერი ცხოვრება იწყება, ყველაზე მძაფრად ჩვენში იჭრება „შიში“ – დაუპატიჟებლად აღებს ცნობიერების კარს და იქ სამუდამოდ სახლდება. განათლება და კულტურა ყოველდღე კვებავს ამ შიშის ნერგს, უსხამს წყალს და აძლიერებს. ამიტომაც „შიშს დიდი თვალები“ უხდება და ის იწყებს ჩვენს მართვასა და კონტროლს. ეკლესია ნერგავს ღვთის შიშს, სკოლა – შეცდომის შიშს, ოჯახი – მომავლის შიშს, პოლიტიკა – გაურკვეველ შიშს… იზრდებიან, მრავლდებიან  და ყვავილობენ ჩვენში შიშის მცენარეები, სარეველებივით მოსდებიან ცნობიერებას და გასაქანს არ აძლევენ.

ბავშვებს „ბუათი“, „გუდიანი კაცით“, „შავი კაცით“ აშინებენ, რომლებიც მოდიან და მიჰყავთ ბავშვები, თუ დროზე არ ჭამენ, თუ დროზე არ დაიძინებენ, თუ კარგად არ მოიქცევიან…

შიშის ბუდეა თანამედროვე სკოლა, ხოლო მასწავლებლები – შიშის დამნერგავები, დამშინებლები… კარგად მოიქეცი, თორემ მშობელს ვეტყვი; ისწავლე, თორემ… სისტემა, რომელიც დღემდე ძალადობას და იძულებას ეფუძნება (ფიზიკური ძალადობის ჩათვლით: ყურის აწევა, თავში წამორტყმა, სახეში შემოლაწუნება და სხვა).

დღემდე მასწავლებლები თავს იმყარებენ დავით გურამიშვილის „სწავლა მოსწავლეთას“ იდეებით:

„ნუ გენაღვლების სწავლაზე ყრმის წკეპლის ცემით კივილი“ ან: „სწავლის ძირი მწარე არის, კენწეროში გატკბილდების“. სისტემა ცოდნის გადაცემაზე კი არა, შეცდომებზეა ორიენტირებული. სკოლის მთავარი ფრაზებია: „შეცდომა არ დაუშვა“, „უშეცდომოდ დაწერეთ“, „შეცდომების გასწორება“ და სხვა.

შიშით შეპყრობილი მოსწავლე ხდება მართვადი და როცა დაემუქრებიან, რომ „კლასში დარჩებიან“, ან უნივერსიტეტში „საგანი შეეტენებათ“, ავტომატურ რეჟიმში იწყებენ „გამოცოცხლებას“ და ცოდვილობას, რომ როგორმე გაათრიონ კიდევ ერთი საგანი, ჩააბარონ კიდევ ერთი გამოცდა. გამოცდის შიში – ეს კიდევ უფრო სხვა ფენომენია, იმდენად ძლიერი და უნივერსალური, რომ მეტაფორა „ცხოვრება – გამოცდაა“ – სწორედ ამ გამოცდების სიმწარეს ეფუძნება. ერთხელ თუ მაინც ამ მეტაფორის ლინზით შეგიხედავთ ცხოვრებისთვის, მიხვდებით, რამხელა ტანჯვაა. ქრისტიანული სარწმუნოებაც ხომ ამაში გეხმარებათ, დაგარწმუნოთ, რომ ყველაფერი გამოცდაა, სამოთხეში მოსახვედრად დაწესებული…

და რა არის ასეთი სისტემის შედეგი, პროდუქტი? – შიშზე დამყნობილი კოლექტიური ცნობიერება, ანუ მომავალი მართვადი და მორჩილი მოქალაქე.

და ისმის კითხვა: სად არის ცხოვრება და ადამიანი ამ შიშით მართული ავტომატიზმის პირობებში? სად არის შემოქმედი, ღვთის სახედ და ხატად შექმნილი ინდივიდი? სად არის სიხარული და ცოდნის ზეიმი…?

ამგვარი განათლება წარმოშობს ტანჯვაზე დაფუძნებულ კულტურას და ორივე ერთად განაპირობებს ჩვენს მოსაწყენ და შეზღუდულ რეალობას, რომელშიც ყველას სული ეხუთება, მაგრამ არავინ ცდილობს, ჟანგბადი და სუფთა ჰაერი შემოიტანოს სისტემაში. განათლების მინისტრები, რომლებიც ერთობ კარიკატურულები გახდნენ ბოლო დროს, მოდიან და მიდიან, განათლების სისტემა არც მანამდე აღელვებდათ და არც მერე აღელვებთ.

ნორბერტ ბოლცი სტატიაში: „ვის ეშინის ფილოსოფიის?“  წერს: „ალან ჩარლზმა და ჰერეი სილვერგლეიტმა თავისუფლების აკადემიური ღალატის შესახებ ერთ შთამბეჭდავ, სუნთქვისშემკვრელ რეპორტაჟში თანამედროვე უნივერსიტეტი თავისუფალი საზოგადოების უდიდეს მტრად მონათლეს, ვინაიდან ის სტუდენტებს აღარ ექცევა, როგორც ინდივიდებს, არამედ მხოლოდ – როგორც ჯგუფური იდენტობების განსახიერებებს, და მათ ამის შესაბამისად ჯგუფური წესით ასწავლის.

სულის ახალი ინჟინრები ენობრივი კოდებით, ჯგუფური იდენტობის გაძლიერების განაწესებით და „sensitivity”-ის და „awareness”-ის ტრენინგ-კამპით (Camp – აღნიშვნის ციფრული კოდური სისტემა) მუშაობენ. ვინც სიტყვა „ინდივიდს“ იყენებს, მაშინვე ეჭვს აღძრავს, რომ ის ჯგუფის წმინდა სულის წინაშე სცოდავს…“ (თარგმნა დათო ბარბაქაძემ, გამომცემლობა „კალმოსანი“).

უნივერსალური კრიზისი განათლების სისტემაში, რომელშიც მეტნაკლებად მთელი სამყაროა ჩართული, ეფუძნება სწორედ კოლექტიურისა და ინდივიდუალურის პრობლემას. ამიტომ იყო თანამედროვე განათლების ექსპერტი კენ რობინსონი  ამბობდა: თანამედროვე განათლება კლავს შემოქმედებითობასო! შეგიძლიათ ლექცია მოისმინოთ ამ ლინკზე: https://www.ted.com/talks/ken_robinson_says_schools_kill_creativity?language=ka

სკოლა ზრდის ჯარისკაცებს, მეომრებს, მებრძოლებს…. რადგან მოქალაქე უნდა ემსახუროს სამშობლოს, დაიცვას სამშობლო, იბრძოლოს წარმატებისთვის, იყოს კონკურენტუნარიანი სამსახურის მოპოვებაში, კარგად გაყიდოს საკუთარი შესაძლებლობები. ამ ყველაფერს კი ნამდვილად სჭირდება მეომრის და ჯარისკაცის სულისკვეთება. „ცხოვრება ხომ ბრძოლაა“, ბრძოლაში კი ვიღაც უნდა დაამარცხო, მოკლა, გადათელო… ისე ვერ გაიმარჯვებ. თითქოს ეს სამყარო მხოლოდ გამარჯვებულებს ეკუთვნოდეთ. კლასიც ხომ ასეა დაყოფილი: ყოჩაღებად და ზარმაცებად… მასწავლებლებს უყვართ ყოჩაღები და არ უყვართ ზარმაცები. სიყვარული ხომ ასხვავებს… ზარმაცის სიყვარული არ შეძლება. აი, გახდეს ყოჩაღი და მასაც შეიყვარებს მასწავლებელი, მშობელიც შეიყვარებს და არა მარტო შეიყვარებს, არამედ იამაყებს კიდეც მისით.

და ამ სისტემაში მითხარით, სად არის ადამიანი, შემოქმედი ადამიანი, თავისუფალი ადამიანი, ბედნიერი ადამიანი? ისევ ბოლცის სტატიიდან მოვიყვან ციტატას: „სწავლით აღტაცება, სტუდენტთა გაცისკროვნებული თვალები – ეს ყველაფერი ხომ რა ხანია წარსულს ჩაბარდა…“

ყველაფერი ისეა, როგორც Pink Floyd-ის სიმღერის Another Brick In The Wall -ის ტექსტში:
We don’t need no education.

We don’t need no thought control.

No dark sarcasm in the classroom.

Teacher, leave those kids alone.

Hey, Teacher, leave those kids alone!

All in all it’s just another brick in the wall.

All in all you’re just another brick in the wall.

პ.ს. წერილი ეხება სისტემას და არა კონკრეტულ მასწავლებელს, მით უფრო არ ეხებათ კარგ მასწავლებლებს, რომლებიც ნამდვილად არსებობენ!

ჩანდაკი ალბათ გაშტერდა გაოცებისგან, როცა უკან მჯდომმა ბატონმა უთხრა – გააჩერე, აქ ჩამოვალო. რაღაც ისეთი მომენტი იქნებოდა, ვინმე სერიოზულმა ბიზნესმენმა რო მძღოლს მხარზე ხელი დაატყას და დეზერტირების ბაზართან გააჩერებინოს S კლასის მერსედესი. ჩამოვიდეს და იქვე დარჩეს.

ბუდა რაღაც წვეულებაზე მიდის, ჯერ პატარა ბიჭია, არცაა ის ბუდა, ჩვენ როგორიც ახლა ვიცით ან გაგვიგია. მამამისი მეფეა, ამას ათასი ქალი, ძმაკაცი ახვევია გარშემო. სულ წვეულებებზე დადის, ჰაშიშს ეწევა, სვამს, გოგოებს კერავს. ჩანდაკი კიდე ენას ვერ აჩერებს. და უთხრა ერთ დღესაც აი, იქ რო ზის მოწყალებას ითხოვს, ის – მოხუცია, ის კიდევ კვდებაო.

ბუდა შაკიამუნმა სახლიდან გამოსვლის წინ, უეჭველი, კარგად გააბოლა და ახლა პირველად ესენი რო გაიგო, გაგიჟდა. მორჩა, რად უნდა ამდენი სიმდიდრე, ძალაუფლება, თუ მაინც დაბერდება, თუ დასნეულდება და მერე მოკვდება?.. გააჩერებინა ჩანდაკს, ჩამოვიდა და წავიდა ფეხით. შეიძლება ცოტა რო გამოფხიზლებულიყო, ეგეც უნდოდა.

მერე, ბანალური ამბავია, რამდენიმე წელი იხეტიალა ბრძენი ადამიანებისგან ცოდნის მისაღებად. ბოლოს დაჯდა ხის ქვეშ და დაელოდა საკუთარ ცვლილებას. ჩანდაკი – მეეტლე ბუდისტურ ტექსტში არაა მოხსენიებული, არ არსებობს. ქართულ თარგმანში გვხვდება. ალბათ მთარგმნელმა ბუდიზმის ქრისტიანულ ფილოსოფიასთან დაახლოების გამო ახალი პერსონაჟი დაამატა თარგმანისას, მწყემსი კეთილის მსგავსი, ვიღაც, ვინც გაჩვენებს გზას (იესო?).

მერე უკვე ახალ აღთქმაში ქრისტე წყევლის ლეღვის ხეს, როცა მისი ნაყოფის მიღება უნდა და ხე უნაყოფოა. ბუდა ლეღვის ხესთან იჯდა, როცა გასხივოსნდა. კარგი პარალელია, რომ ქრისტე, როგორც მამის ეპოქის შემცვლელი, შურისგების ნაცვლად მშვიდობის მომტანი, სხვა რელიგიებსაც ასრულებს. „გსმენიათ, რომ თქმულა: თვალი თვალის წილ და კბილი კბილის წილ. მე კი გეუბნებით თქვენ: წინ ნუ აღუდგებით ბოროტს; არამედ, თუ ვინმემ მარჯვენა ლოყაში სილა გაგაწნას, მეორე ლოყაც მიუშვირე. თუ ვინმე სასამართლოში გიჩივლებს და შენი სამოსლის წართმევას მოისურვებს, მოსასხამიც თან გაატანე. ვინც ერთ მილზე წაყოლას გაიძულებს, ორზე გაჰყევი. ვინც გთხოვოს – მიეცი; და ზურგს ნუ შეაქცევ მას, ვისაც შენგან სესხება სურს“. (მათ. 5:38-42) ლეღვის ხე უნაყოფოა, ანუ ბუდისტური სწავლება და ახალი ეპოქის ღმერთი წყევლის მას.

მერე კიდევ მოდის ახალი ღმერთი, ჩემი მეზობელი ბექა. ისიც ლეღვის ხესთან დგება და ოცამდე ბავშვს ახალ რელიგიას გვიქადაგებს: „ახლა, ზოგი ხეზე ავძვრებით, ზოგი ქვემოთ იქნებით. დავკრიფავთ, სარაჯიშვილზე მეტროსთან ბაზარში ჩავიტანთ, ჩავაბარებთ და იმ ფულით ვიქეიფებთ“. ეს ყველაზე ცოცხალი რელიგიაა. ჩვენ იმ მომენტში არ ვიცით, წინა ღმერთების ამბები, არც ლეღვის ხის იგავები. ახლა ვხვდები, რომ ყველა ღმერთი უბრალოდ ამ ხიდან იწყებდა თავისას და ასრულებდა წინასას. ბექა უშუალო ღმერთია, უფრო ქრისტეს თვისებები აქვს, ბაბუამისს – ბუდას – სახის გამომეტყველებით თუ ჰგავს. ძველი ბიჭი არაა, მარა ასე ხანდახან სიტყვა ეთქმის ზოგიერთ გადამწყვეტ მომენტშიც. მისი საგმირო საქმეებიც შემიძლია ჩამოვთვალო:

თემქის პურის ქარხანაში მოსახლეობასთან მოსულ მაშინდელ პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძეს, რომელიც ჩვენთან – ბავშვებთან შეჩერდა და მოგვეფერა, პირში სიგარეტგაჩრილმა ახედა და უთხრა – ასანთი ხო არ გექნება, ბაბუაო. დიდუბეში თემქიდან ფეხით იმისთვის ჩადიოდა, რო ნავთობით, ჯართით დატვირთული მატარებლები ენახა და რელსების ხმა ესმინა, გეოგრაფიის კლასში ჭერზე ზეცა და ვარსკვლავები დახატა გაკვეთილების შემდეგ და მეორე დღეს ზემოთ ხელაშვერილმა მასწავლებელს გლობუსი გამოართვა და უთხრა, ახლა ის გვასწავლეო და ა.შ. და ა.შ.

მოკლედ, ერთი-ორი პატარა ბავშვი ყარაულად დავაყენეთ და ავძვერით ხეზე. მაისურებში, ჯიბეებში, პოლიეთილენის ცელოფნებში – ყველგან ლეღვი გვაქვს შეგროვებული. მთელი სხეული მისი წვენით დაგვისველდა, რაღაც ახალი ეპოქის ნათლობის რიტუალს ჰგავს ყველაფერი. თქვენ ალბათ ფიქრობთ, რომ ამის მერე ბექა ხიდან ჩამოვარდა და სასწაულებრივად აღესრულა, მისი სხეული კი მერვე საავადმყოფოს პროზექტურიდან ცად ამაღლდა, ან მეგობრებმა დაასმინეს ბაღის პატრონთან და იმან გასაროზგად მშობლებს გადასცა. არა. ლეღვი მეტროსთან ბაზარში ჩავაბარეთ და იმ ფულით იუპისა და ზუკოს წვენები, რამდენიმე სნიკერსი და ხუთი-ექვსი ჭიქა მზესუმზირა დავყარეთ სატრაპეზოდ მიტოვებული შენობის ბეტონზე. არაფერი განსაკუთრებული.

გუშინ შემხვდა ბექა. გამარჯობა, უფალო-მეთქი. გამოშტერდა, პირველი სიტყვები რო ეგ ვუთხარი… ალბათ ათი წელი მაინც არ მენახა, ჯერ ძლივს ვიცანით ერთმანეთი.  არ იცის დღემდე, ვინ იყო ბავშვობაში; არც ის, თუ როგორ მოკვდა მასში ღმერთი და დარჩა კაცი. ახლა ვეღარც გაიგებდა, რომ ამეხსნა, რატომ მივმართე ასე. ახლა ძალიან გვიანია. ეტყობოდა, რომ პრეზიდენტს კი არა, წინასწარი შერჩევით თუ თხოვდა ვინმეს რამეს; რომ საერთოდ აღარ ახსოვდა მატარებლების ხმაური, ნავთობის და ძველი რკინის ერთმანეთში არეული სუნი; არც ის, რაც ბავშვობაში უნდოდა და ვერ გამოუვიდა, იმიტომ, რომ შიმშილი იყო, სიცივე, უშუქობა, ცუდი სკოლა, უმუშევარი მშობლები, დახეული წიგნები, უფროსი ნათესავების გამონაცვალი ტანსაცმელები.

იქნებ ღმერთად ყოფნაც ეგაა, რომ ამ მოცემულობიდან ამოხვიდე და შეძლო შენი მიზნების და იდეების შესრულება?!. არ ვიცი.

„მოჩვენებების ამ პატარა წიგნში შევეცადე ისეთი იდეა წარმომეჩინა, რომელიც მკითხველს არ გაანაწყენებდა არც საკუთარი თავის, არც სხვების, არც საშობაო დღესასწაულისა და არც ჩემს მიმართ.  დაე, ეს წიგნი სამუდმაოდ დარჩეს თქვენს სახლებში და ნურავინ შემოდებს მას თაროზე.“

ეს სიტყვები წაუმძღვარა ჩარლს დიკენსმა 1843 წელს გამოცემულ „საშობაო სიმღერას,“ რომელიც დღემდე, არა მხოლოდ დიდ ბრიტანეთში, მთელ მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ საშობაო ნაწარმოებად ითვლება.

მართალია, თხზულებას – სიმღერა,  თავებს კი სტროფები დაარქვა, მაგრამ ამბავი ლექსად როდი მოგვითხრო. “A Christmas Carol  in Prose“ („საშობაო სიმღერა პროზად“) – ასეთია მოჩვენებების წიგნის სრული სათაური და ნურც სიტყვა „მოჩვენებები“ დაგადარაჯებთ, რადგან წინ სადღესასწაულო გლინტვეინივით თბილი, არომატული და  მათრობელა ამბავი გელით.

… დაე ნურავინ შემოდებს მას თაროზე

„საშობაო სიმღერა“ ქართლ ენაზე გიორგი კაკაბაძემ თარგმნა. დიკენსის გადმოქართულებულმა სტროფებმა ხელახლა აღმომაჩენინა და უფრო მეტად შემაყვარა ეს ზღაპრული წიგნი. იმაშიც გამიმართლა, მთარგმნელი პირადად რომ გავიცანი და მერამდენე წელია მისი შემოთავაზებული რეცეპტით ვსარგებლობ. რეცეპტი სასარგებლო და იოლი შესასრულებელია: ახალი წლიდან მოყოლებული, სანამ ჩვენს სახლებში დღესაწაულს დღესასწაული ანაცვლებს (ვიდრე ზამთარის ბოლომდე), თბილ პლედებში გახვეულებმა, ცხელი ჩაის დაგემოვნებით, ოჯახის წევრებთან ერთად (ან განმარტოებით), ხმამაღლა (თუ ჩუმად), ერთხელ მაინც უნდა წავიკითხოთ „საშობაო სიმღერა.“

წელს, მართალია სადღესასწაულო თარიღებს ვერ დავამთხვიე, თუმცა, ჰაერში მოფარფატე ფიფქებს რომ მოვკარი თვალი და გადათეთრბული თბილისის ნახვის იმედი გამიჩნდა, გამოცდილი რეცეპტის პირობები გავიხსენე და  ნაცნობი სტროფები გადავამღერე.

თოვლისა რა მოგახსენოთ, დიკენსმა კი მოლოდინი კვლავ გაამართლა და კიდევ ერთხელ დამარწმუნა 175 წლის წინ დაწერილი აბზაცების უნიკალურობაში.

ზამთარი ჯერ წინ გვაქვს და არც თქვენ შემოდოთ ეს წიგნი თაროზე!

დავიწყოთ იმით, რომ…

„დავიწყოთ იმით, რომ მარლი გარდაიცვალა. ამაში ეჭვი არავის შეპარვია,“ – პირველი წინადადებიდან მეექვსე აბზაცამდე ავტორი დაჟინებით გვარწმუნებს მარლის გარდაცვალების ჭეშმარიტებაში. რატომ? ამ ფაქტს სათანადოდ თუ არ გავიაზრებთ, სიუჟეტი ორიგინალურობას დაკარგავს. რამდენიმე გვერდის შემდეგ ჩვენ (მკითხველმა) და ქვახარშია ებინეზერ სკრუჯმა (მთავარმა გმირმა) არც მეტი, არც ნაკლები, მოჩვენება უნდა ვიხილოთ. დიახ, გარდაცვლილ მარლს  შევხვდეთ, მოვუსმინოთ და გავესაუბროთ კიდეც!

საიქიოდან მოვლენილი, მიცვალებულივით ფერმკრთალი, ჯაჭვებასხმული მარლი მართლაც საზარელი სანახავია. თუმცა არანაკლებ გვაძრწუნებს იმ ადამიანის პორტრეტი, რომელსაც ფულის გარდა არავინ და არაფერი უყვარს. ადამიანისა, რომელიც ეუხეშება ნათესავებს, ერთადერთ თანამშრომელს, უპოვარს მისკენ ხელის გაშვერაც კი აშინებს, დამფრთხალი გამვლელ-გამომვლელი საათსაც ვერ ეკითხება, შობის მოლოდინით გამოწვეული საყოველთაო აღტაცება მისთვის უცხო ხილია, დასვენების დღეები კი სარგებელის დაკარგვასთან ასოცირდება. მხოლოდ სიცივე და სიბნელე მოსწონს, იმიტომ რომ ორივე უფასოდ აქვს.

ასეთი გახლავთ ებინეზერ სკრუჯი და ასეთივე იყო შვიდი წლის წინ გარდაცვლილი მისი კომპანიონი ჯეიკობ მარლიც. სიცოცხლეში ორივე თავგამოდებით ჭედავდა „გასაღებების, ბოქლომების, ყულაბების, დოკუმენტების, საბუღალტრო წიგნებისა და რკინის საკეტიანი მძიმე საფულეებისგან შემდგარ ჯაჭვს,“ ყოველწლიურად რგოლს რგოლზე ამატებდნენ, როგორ? – მუდამ იმაზე ფიქრობდნენ რა გზებით გაეძარცვათ, მიეთვისებინათ, გამოეძალათ, ტყავი გაეძროთ და  სული ამოერთვათ გაჭირვებულებისთვის.

ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ ყველასგან განაპირებული სკრუჯი საიქიოში თავისი მეგობარივით დაიტანჯება. ფანჯრიდან ის მარლის მსგავს უამრავ მოჩვენებას დაინახავს, რომლებსაც „სურთ მოკვდავთა საქმეებში ჩარევა, მათთვის სიკეთის მიტანა, მაგრამ ამის შესაძლებლობას სამუდამოდ მოკლებულები არიან.“ ამიტომაც ცდილობს  მარლი მეგობრის გადარჩენას და დახმარების მიზნით, მომდევნო სამი ღამის განმავლობაში სულებს უგზავნის.

„სკრუჯი მარლის ერთადერთი ნდობით აღჭურვილი პირი იყო; მისი ერთადერთი რწმუნებული ყველანაირ საქმეში. მისი ანდერძის ერთადერთი აღმსრულებელი, მისი ერთადერთი მემკვიდრე, მისი ერთადერთი მეგობარი და ერთადერთი ადამიანი, რომელმაც ის სამარემდე მიაცილა,“ – ამ აბზაცში კლასიკოს მწერალს ტავტოლოგიური შეცდომები როდი  გაეპარა. ავტორი, როგორი თავგამოდებითაც ცდილობდა მარლის გარდაცვალებაში ჩვენს დარწმუნებას, ანალოგიური შეუპოვრობით განაგრძობს მარლისთვის სკრუჯის ერთადერთობის ხაზგასმას, ექსპრესიას აძლიერებს და სათანადოდ გვამზადებს იმ უჩვეულო ისტორიისთვის, რომლის მოყოლასაც აპირებს. სიტყვა „ერთადერთი“ კომპანიონების უარყოფით თვისებებს წარმოაჩენს (მათ ფული კერპად უქცევიათ და გარშემო აღარავინ აინტერესებთ). მეორე მხრივ კი სწორედ ეს „ერთადერთობა“ უბიძგებს მოჩვენებას „სიტყვა შეაწიოს“ მეგობარს. როგორც ირკვევა, მარლი ადრეც ცდილობდა სკრუჯისთვის ხმის მიწვდენას: „მიკვირს, დღეს შენთვის ხილული რომ გავხდი, ისედაც სულ შენს გვერდით ვარო!“ შეშინებული და თავგზაარეული სკრუჯი კი უკანასკნელი ძალისხმევით ახერხებს სიტუაციის გაანალიზებას და დასძენს: „შენ ჩემი ერთადერთი მეგობარი იყავი, მარლ!“

სამი სული, სამი სტროფი

„სამიდან პირველი სული“ წარსულისაა, „სამიდან მეორე სული“ – აწმყოსი, „სამიდან მესამე სული“ კი –  მომავლისა.

სკრუჯი ჯერ  საკუთარ ბავშვობას, აღტაცებით, ენთუზიაზმითა და იმედებით სავსე ახალგაზრდობას იხილავს. სახეზე ღიმილიც კი გაუკრთება, თუმცა ხასიათს გაუფუჭებს იმის გახსენება, ანგარების გამო როგორ დათმო ნამდვილი სიყვარული.

აწმყოს საკუთარ ქალაქში, „უხილავად მოგზაურობისას“ გაიაზრებს: მდიდარსა თუ ღარიბ უბნებს შობის წინ საყოველთაო სიხარული აერთიანებს და ათანაბრებს. თავისი ერთადერთი თანამშრომლის ოჯახში, მიუხედავად იმისა რომ უმცროსი ვაჟი სასიკვდილოდაა განწირული და ძალიან უჭირთ, შობის მოახლოება მაინც უხარიათ. ადამიანები ცდილობენ წყენა დივიწყონ, ერთმანეთს ყველაფერი აპატიონ. მსგავსი კეთილგანწყობა სკრუჯს დღესასწაულში მონაწილეობისა და მოწყალების გაღების  სურვილს უღვიძებს.

მესამე სული ბებრი ძუნწის გარდაცვალების ამბავს ჰყვება: ადამიანი, რომელსაც არავისთვის გაუკეთებია სიკეთე, ლანძღვისა და დაცინვის საგნად ქცეულა, მის სახლს ქურდავენ, მის საფლავს კი არავინ ეკარება.

ემოციურ პასაჟები კინო-კადრებივით ანაცვლებენ ერთმანეთს, ჩვენ თხრობის თანამონაწილეები ვხდებით. მწერლის ოსტატობაში თავადაც დარწმუნდებით, როდესაც „საშობაო სიმღერას“ წაიკითხავთ და ალბათ იმაშიც დამეთანხმებით, რომ უამრავი ეკრანიზაციის მიუხედავად, წიგნი განსაკუთრებულ ადგილს იმსახურებს არა მხოლოდ თაროზე, ჩვენს გულებშიც.

წიგნი ადამიანის ტრანსფორმაციაზე

რას ველოდებით წიგნებიდან? რისთვის ვყიდულობთ და ვკითხულობთ მათ? რატომ ვურჩევთ ერთმანეთს? რა თქმა უნდა, ამ კითხვებზე უამრავი პასუხი არსებობს. თუ გვსურს ჩვენი შვილები უფრო კაცთმოყვარენი, მოსიყვარულეები და მოწყალენი გახდნენ, „საშობა სიმღერა“ მათთვის საუკეთესო საჩუქარი იქნება.

სახეზე გამკრთალი პირველი ღიმილიდან უდიდეს ქველმოქმედებამდე წიგნის მთავარი გმირი ხანგრძლივ და რთულ გზას გადის. მისი ტრანსფორმაცია იმედის გვაძლევს, რომ ნებისმიერ ადამიანს, თუნდაც ისეთ გულქვასა და შეუვალს, როგორიც ებინეზერ სკრუჯი იყო, აუცილებლად გამოუჩნდება გულშემატკივარი. რომ ადამიანებმა „უხმო შეთანხმებით ერთმანეთს გულები უნდა გავუხსნათ,“ არა მხოლოდ შობას, ყოველთვის, როცა ჩვენგან თანადგომას ელიან.

დარწმუნებული ვარ, „საშობაო სიმღერაში“ ნებისმიერი მკითხველი მიაგნებს სათავისო კუთხე-კუნჭულს, მოკალათდება და დიკენსის სიმღერას საკუთარ ნოტებზე გადააწყობს.

გეოგრაფიის სწავლებისას პროექტის მეთოდის გამოყენების მიზანია მოსწავლეთა მიერ გეოგრაფიული პრობლემების დამოუკიდებლად გადაწყვეტა, კონკრეტული სასწავლო პროდუქტის შექმნა, რაც მოსწავლეებს თვითრეალიზაციისა და წარმატების განცდაში ეხმარება. გეოგრაფიაში პროექტებზე მუშაობა ავითარებს ისეთი ზოგადი თუ გეოგრაფიული უნარების კომპლექსს, როგორებიცაა შემცნებითი, პრაქტიკული, შემფასებელი, მიზეზშედეგობრივი კავშირების დადგენისა და რეფლექსიის უნარები. გარდა ამისა, მოსწავლეები იღებენ ახალ ცოდნას და ახდენენ მის ინტეგრაციასა და ტრანსფერს.

მოსწავლეები პროექტულ სწავლებას დამოუკიდებელი სასწავლო-შემეცნებითი საქმიანობის საფუძველზე ახორციელებენ და გეოგრაფიული ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროს იყენებენ: რუკებს, სტატისტიკურ მასალებს, საცნობარო და სამეცნიერო–პოპულარულ ლიტერატურას, მასმედიის მასალებს, ინტერნეტრესურსებს და სხვა.

გეოგრაფიის სწავლებისას ამ მეთოდს დიდი მნიშვნელობა აქვს. მისი არსი ის არის, რომ მოსწავლეებს დამოუკიდებლად უწევთ სასწავლო მასალის შესწავლა და შედეგის მიღება კონკრეტული პროდუქტის სახით. პროექტული სწავლება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, სასწავლო საქმიანობა ზედმიწევნით მიუსადაგონ საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი ამოცანების გადაჭრას, რითაც სასკოლო განათლება პრაქტიკულ გამოცდილებას უახლოვდება, ხოლო სასწავლო პროცესი უფრო აქტიური და საინტერესო ხდება.

გეოგრაფიაში შეიძლება გამოვყოთ სასწავლო პროექტების შემდეგი ტიპები:

• დომინირებად საქმიანობათა მიხედვით – ინფორმაციული, კვლევითი, შემოქმედებითი, გამოყენებითი ან პრაქტიკაზე ორიენტირებული;
• საგნობრივი შინაარსის მიხედვით – მონოსაგნობრივი, საგანთაშორისი და არასაგნობრივი;
• ხანგრძლივობის მიხედვით – მოკლევადიანი (როცა პროექტის დაგეგმვა, რეალიზაცია და რეფლექსია პირდაპირ გაკვეთილზე ხდება) და გრძელვადიანი (პროექტის ხანგრძლივობა ერთ თვეზე მეტია);
• მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით – ინდივიდუალური, წყვილთა, ჯგუფური, კოლექტიური.

პროექტზე მუშაობა მოსწავლეთა ინტერესის სფეროს განსაზღვრით, პროექტის თემის შერჩევითა და ფორმულირებით, მისი მიზნებისა და ამოცანების ჩამოყალიბებით იწყება. თემის შერჩევისას შემდეგი კრიტერიუმების გათვალისწინებაა საჭირო:

◦ მოცემული ინფორმაციის მნიშვნელობა და საჭიროება მოსწავლეებისთვის;

◦ პროექტის სოციალური მნიშვნელობა;

◦ კავშირი გეოგრაფიის სასწავლო კურსში შემავალ თემებთან;

◦ პრობლემის დასმის შესაძლებლობა;

◦ საგანთაშორისი კავშირების რეალიზაციის შესაძლებლობა;

◦ მოსწავლეთა პირადი გამოცდილების გამოყენების შესაძლებლობა.

თუ მოსწავლეებს პროექტის თემის შერჩევა უჭირთ, შეგვიძლია, „პროექტების ბანკი“ გამოვიყენოთ.

ამის შემდეგ მოსწავლეები აგროვებენ, სწავლობენ და ამუშავებენ ინფორმაციას, სახავენ დასახული ამოცანების გადაწყვეტის გზებს, არჩევენ კვლევის შედარებით პერსპექტიულ და ოპტიმალურ მეთოდებსა და ხერხებს, სასწავლო პროდუქტის ფორმასა და პრეზენტაციის საშუალებებს. მასწავლებელი ამ პროცესის ფასილიტატორია და მოსწავლეთა საქმიანობას კოორდინაციას უწევს

პროექტული სწავლების მეთოდი ხელს უწყობს პრობლემური მიდგომის ფართოდ გამოყენებას, როცა პროექტის თემის ძირითადი შინაარსი განსაზღვრული აქტუალური პრობლემის გადაწყვეტას ეხება, მაგ., კაცობრიობის გლობალური პრობლემების, მსოფლიოს ქვეყნების ან საქართველოს მხარეების შესწავლის დროს.

გეოგრაფიის კურსის ეკოლოგიზაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამჭოლი მიმართულებაა. ეკოლოგიური შინაარსის სასწავლო პროექტები მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, გაეცნონ მსოფლიოს, საქართველოს და საკუთარი რეგიონის ან დასახლებული პუნქტის ეკოლოგიურ პრობლემებს. ასეთ პროექტებში ეკოლოგიური ცოდნა შემდეგი თანმიმდევრობით უნდა იქნეს განხილული:

ადამიანის მოთხოვნილება                       ზემოქმედების სახეები                  ანთროპოგენული დატვირთვა              გარემოს ცვლილება           შედეგები ადამიანისთვის             რაციონალური ბუნებათსარგებლობის ხერხები.

პროექტების გამოყენება ასევე შეიძლება ტურისტული მარშრუტების, ექსკურსიებისა და მოგზაურობების დაგეგმვის დროს. ასეთი პროექტები ავითარებს მოსწავლეთა შემოქმედებით უნარს და მათში სოციალური და კულტურული ასპექტებია წინ წამოწეული.

სასწავლო პროექტები საგანთაშორისი კავშირების დამყარებას უწყობს ხელს. ისინი აერთიანებენ მეცნიერების სხვადასხვა დარგის ცოდნას: გეოგრაფიისას, ეკოლოგიისას, ეკონომიკისას, ფიზიკისას, სოციოლოგიისას, დემოგრაფიისას, ქიმიისას, – და საგანთაშორისი ცნებების შესწავლის პირობებს ქმნიან. ინტეგრირებული პროექტები საშუალებას იძლევა, თემა განხილულ იქნეს უფრო მრავალწახნაგოვნად, რაც სწავლების პროცესს უფრო საინტერესოს ხდის, ხოლო მოსწავლეთა ცოდნას უფრო ამდიდრებს და აღრმავებს.

პროექტული სწავლება ხელს უწყობს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას. ისინი დაინტერესებულნი არიან საკუთარი შრომის შედეგით. ამ დროს იცვლება ურთიერთობა მოსწავლეთა შორის, ისინი სწავლობენ საკუთარი აზრის გამოხატვას და დაცვას, სხვისი აზრის მოსმენას, კონფლიქტების მართვას და კონსენსუსის მიღწევას. პროექტული სწავლება ორიენტირებულია მოსწავლეთა მიზნების მიღწევაზე, აყალიბებს არაერთ უნარ-ჩვევას და ამიტომაცაა ესოდენ ეფექტური.