როდესაც ვსაუბრობ თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევრსფეროების ფუნქციებზე და რომელიმეს უფრო მეტად მუშაობაზე თანამედროვე ადამიანში (მეცნიერულ თეორიებთან ერთად ამის თქმის საფუძველს მაძლევს სტუდენტებზე დაკვირვება ჩემი პედაგოგიური მოღვაწეობის მრავალი წლის განმავლობაში), მხედველობაში მაქვს არა რომელიმე ნახევარსფეროს უპირატესობა, არამედ ის, რომ  ადამიანთა ჰარმონიულობისათვის და სამყაროს მთლიანი სურათის აღქმისთვის საჭიროა  ნახევარსფეროთა  „დიალოგი“ და ორივე ნახევარსფეროს თანაბრად განვითარება და მუშაობა.

იქნებ მთელი პლანეტის პრობლემაც ესაა: ადამიანი, რომელიც ჩაიკეტა და ვერ ვითარდება იმის გამო, რომ ერთი ნაწილი ქაოსის მორჩილია, ხოლო მეორე ნაწილი – კოსმოსის. ნამდვილი სიცოცხლე კი ქაოსისა და კოსმოსის დიალოგია, ფორმისა და შინაარსის ურთიერთქმედებაა, ქალური და მამაკაცური ენერგიების შერევაა, მეცნიერებისა და ხელოვნების სინთეზია… მეტაფორულად ამ ყველაფერს დაპირისპირებულთა ერთიანობა ჰქვია: ინი და იანი.

თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროთა ცალ-ცალკე განვითარების პრობლემაზეა ჰერმან ჰესეს ძალიან საინტერესო ტექსტი: „ნარცისი და გოლდმუნდი“. ორი მარტოსული და ტანჯული ადამიანი, ერთი რომ მონასტრის წესებს შეფარებია და მეორე – დიონისურ ქაოსს დამორჩილებია. საბოლოოდ რომ ვერცერთმა ვერ იპოვა სიმშვიდე. ერთმანეთის მიმართ აღსარებებში ეს კარგად ჩანს. ნარცისისთვის გოლდმუნდი განსხვავებული და საინტერესოა და ასეთივეა გოლდმუნდიდსთვის – ნარცისი. ისინი აღიარებენ ერთმანეთის უნიკალურობას, მაგრამ ამ აღიარებას არ მოაქვს ურთიერთქმედება. ნარცისი რჩება თავის მონასტერში და ვერ წარმოუდგენია მის გარეთ არსებობა, თუმცა ხიბლავს გოლდმუნდის გამბედაობა და ცხოვრების ვნებებით სისავსე და გოლდმუნდიც არ ეხსნება ქაოსის ღმერთს და კვლავ და კვლავ მოგზაურობასა და თავგადასავლებზე უჭირავს თვალი… ის დიდხანს ვერსად ჩერდება… მას მხოლოდ სიკვდილი აჩერებს…

მათ დიალოგს როცა ახლა ხელხალა ვკითხულობ, თითქოს ეს არის არა ორი ადამიანის, არამედ ორი ცნობიერების, ან უფრო ზუსტად: მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროების დიალოგი და თან ისეთი დიალოგი, რომელშიც ორივე აღქმა ბოლომდე ინარჩუნებს ავტონომიურობას…

„თუ ნარცისი მოაზროვნე და ანალიტიკოსი იყო, გოლდმუნდი მეოცნებე და ბავშური სულის პატრონი ჩანდა…“  ნარცისს წარმოსახვის უნარი არ ჰქონდა, სურათხატებით და შეგრძნებებით ვერ აღიქვამდა სამყაროს, ხოლო გოლდმუნდისთვის აბსტრაქტული ცნებებით აზროვნება და სამყაროს აღქმა სიცარიელე და დიდი გაუგებრობა იყო. გოლდმუნდი გაოცებული ეკითხებოდა ნარცისს: „… განა ცნებები და აბსტრაქციები, რომელთაც უპირატესობას ანიჭებ, წარმოდგენები და სურათები არ არის? ნუთუ ის სიტყვები გვიყვარს და გვინდა სააზროვნოდ, რომლებითაც მართლაც ვერაფერს წარმოიდგენ? ან კი შეიძლება ისე აზროვნება, რომ ვერაფერი წარმოიდგინო? – კარგია, ამას რომ მეკითხები! – უპასუხა ნარცისმა. თუმცა, ცხადია, შეიძლება, წარმოდგენების გარეშეც იაზროვნო. აზროვნებას წარმოსახვებთან სულ მცირედი კავშირიც არა აქვს. ის სრულიქმნება არა სურათებით, არამედ ცნებებითა და ფორმულებით…… შენთვის სამყარო სახეებით წამოსდგება, ჩემთვის – ცნებებით…. – მე მეშინია,- თქვა გოლდმუნდმა, – რომ ვერასდროს შევძლებ, შენს სააზროვნო სამყაროში, სადაც წარმოდგენების გარეშე აზროვნებენ, ცნებათა აზრს ჩავწვდე… სიტყვა „სივრცე“ ჩემთვის არაფერია და ფიქრდაც არ მიღირს, ვიდრე ნამდვილ სივრცეს არ წარმოვიდგენ….“

ნარცისისა და გოლდმუნდის მეგობრობა სწორედ სამყაროთა განსხვავებულ ხედვას ეფუძნება და ამით მეტ მიზიდულობას იძენს, მაგრამ ერთად მხოლოდ დროებით არიან, მათ არ შეუძლიათ ბოლომდე ურთიერთმიღება და თანამშრომლობა. ნარცისს რომ ეგონა, გოლდმუნდი საბოლოოდ დამკვიდრდებოდა მონასტერში, მას თვალი მაინც გაქცევაზე უჭირავს… თითქოს ერთი მომთაბარეა და მეორე – ბარის ადამიანი…

თუ მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროთა ფუნქციებს და ნარცისისა და გოლდმუნდის დიალოგებს შეადარებთ, ადვილად აღმოაჩენთ, რომ ნარცისი მემარცხენეა, მეცნიერების ნახევარსფეროს წარმომადგენელი, ხოლო გოლდმუნდი – მემარჯვენე, ხელოვნების ნახევარსფეროს წამომადგენელი, ნარცისი – წესრიგი და კოსმოსია, გოლდმუნდი – ქაოსი და უწესრიგობა… სხვანაირადაც შეგვიძლია ვთქვათ: ნარცისი აპოლონია და გოლდმუნდი – დიონისე. ნარცისი გონების მსახურია, გოლდმუნდი – გულის, გრძნობების, ემოციების… მხოლოდ ასე შეიმეცნებს, მხოლოდ ცხოვრებისგან მიღებული განცდებით ხატავს და ქმნის უკვდავ სახეებს, რომლებიც ასე ცოცხალია…

„არა, სიტყვებით ვერაფერი გამოითქმება, ვერც მოიაზრება, მაგრამ  მაინც კვლავ გამოხატვის მოთხოვნილება გვაქვს, კვლავ ვესწრაფვით აზროვნებას.“ – ეს ნარცისია.

ეს კი გოლდმუნდი: „დიდებულია ვირგილიუსი, მაგრამ განა მას ყველა ლექსში აქვს გამოხატული სათქმელი ასე აშკარად, ასე ჭკვიანურად, ასე ლამაზად და შინაარსიანად, როგორც ეს მოახერხა ღეროზე სპირალურად ამოყრილმა პაწაწინა ფოთლებმა?“

მაინც ორივე მარტოსულია, ორივე ტანჯვით სავსე… ვერცერთი ვერ პოულობს სიმშვიდეს… ერთმანეთი იზიდავთ, აინტერესებთ, მაგრამ გაერთიანებას ვერ ახერხებენ, ურთიერთგავლენას ვერ ახერხებენ და „შევსებასთან“ ერთად ანადგურებენ ერთმანეთს… ასე გაანადგურა სიკვდილის წინ გოლდმუნდის სიტყვებმა ნარცისი“ „ -ნარცის, შენ ხომ დედა არ გყავს და არ ემორჩილები? უდედოდ არ შეიძლება სიყვარული… უდედოდ არც სიკვდილი შეიძლება…. გოლდმუნდის ბოლო სიტყვებმა გულზე ცეცხლი წაუკიდა ნარცისს…“

თუმცა ქალური ენერგიის მორჩილმა და ქალთა მორჩილმა გოლდმუნდმაც ვერ იპოვა ბედნიერება.

დასკვნით ნაწილში კი მდიცინის დარგში ნობელიანტ პროფესორ როჯერ ვ. სპერის Roger W. Sperry დავიხმარ: „უმნიშვნელოვანესი დასკვნა, რაც გამოიკვეთა, არის ის, რომ აზროვნების ორი სახე არსებობს: ვერბალური და არავერბალური, რომელთა ცენტრებიც ერთმანეთისაგან გამიჯნულად მარცხენა და მარჯვენა ნახევარსფეროშია. ჩვენი განათლების სისტემა, ისევე როგორც სამეცნიერო სფერო, საყოველთაოდ მიდრეკილია იქით, რომ ინტელქტის არავერბალური ფორმა უგულვებელყოს; ამას კი შედეგად მოსდევს საზოგადოების მხრიდან მარჯვენა ნახევარსფეროს დისკრიმინაცია. მონაცემთა საფუძველზე ვასკვნით, რომ ნაკლებდაფასებული მარჯვენა ნახევარსფეროს განსაკუთრებული უნარი მის მიერ მიღებულ გაღიზიანებათა უწყვეტ სინთეზურ გადამუშავებაში მდგომარეობს. ხოლო დიდად აღიარებული, მეტყველების განმაპირობებელი მარცხენა ნახევარსფერო მკაცრად ლოგიკურ-ანალიტიკურად – მსგავსად კომპიუტერისა – ოპერირებს.”

ვფიქრობ, რომ ახალი ცნობიერების ადამიანი არის უფრო სრული და დუალისტურ სამყაროზე ამაღლებული. ახალი ცნობიერების ადამიანი დიალოგის და ურთიერთქმედების ადამიანი, ეს ცნობიერება კი გამოიხატება: მეცნიერებისა და ხელოვნების დიალოგსა და ურთიერთქმედებაში, აპოლონურისა და დიონისურის სინთეზში, ქაოსისა და კოსმოსის მონაცვლეობაში, ფორმისა და შინაარსის შესაბამისობაში… რაც განათლების სისტემაშიც უნდა აისახოს.

სტატიის სათაურში დასმული კითხვა: ნარცისი თუ გოლდმუნდი? პასუხი ასეთია: უწყვეტი დიალოგი და ურთიერთქმედება მათ შორის, რაც წარმოშობს ახალი ცნობიერების ადამიანს. შინაარსი, რომელიც გავლენას ახდენს ფორმაზე და ფორმა, რომელიც მოქმედებს შინაარსზე… ფიქრობთ, ეს როგორ შეიძლება? მაშინ დალიეთ ერთი და იგივე ყავა განსხვავებული ჭურჭლით და მიხვდებით, რომ ფორმამ გემოზე მოახდინა გავლენა და თუ ეს ასე არ მოხდა, თქვენი ფორმისა და შინაარსის დიალოგი ჯერ კიდევ არ არის ურთიერთგავლენა და კიდევ სცადეთ!

კაცობრიობის ყველა მიღწევა ადამიანის აზროვნების შედეგია. აზროვნება იწყება იქ, სადაც ჩნდება პრობლემა და მისი გადაჭრისთანავე მთავრდება.

ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში მეცნიერთა დიდი ნაწილი აზროვნებას ინდივიდის პიროვნულ თვისებად თვლიდა და მის გაუმჯობესებას შეუძლებლად მიიჩნევდა. დღეისათვის აზროვნების განვითარებაზე ზრუნვა განათლების სისტემის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანია. ის ასახულია სასკოლო პროგრამებშიც.

საზოგადოდ, კრიტიკული აზროვნებისთვის დამახასიათებელია: კითხვების გაჩენა, მოსაზრებების გამოთქმა, ახალი იდეების წამოყენება, სხვადასხვა არგუმენტის მოშველიება, პრობლემის დამოუკიდებლად გადაწყვეტა. იფიქრო კრიტიკულად, ეს ნიშნავს: გამოამჟღავნო ცნობისმოყვარეობა, გამოიყენო კვლევითი მეთოდები, დასვა კითხვები, შეადგინო პასუხების მოძიების გეგმა, გამოააშკარაო ფაქტები და მიზეზები,  ჩამოაყალიბო ლოგიკური დებულებები, ყურადღება მიაქციო ოპონენტის არგუმენტებს და ლოგიკურად უკუაგდო ისინი.

კრიტიკული აზროვნების მეთოდებს შორის განსაკუთრებულია ედვარდ ბონოს მოსაზრებები და მისი ნაშრომი : „აზროვნების ექვსი ქუდი“.

ავტორის შეხედულებით ადამიანის აზროვნება ყოფიერების პროცესში თანდათან ცალმხრივი, სტერეოტიპული ხდება. ეს დამტკიცებულია უამრავი ფაქტით: რელიგიით, განათლებით, მორალით და ა.შ. გარდა ამისა, აზროვნების პროცესი დაკავშირებულია ადამიანის ხასიათთან, ემოციებთან და ინტუიციასთან.

ფიგურულად ექვსი ქუდის გამოყენების ტექნიკა შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, როგორც ნახატი სხვადასხვა ფერის ფანქრებით. ნახატი ფერადია მხოლოდ მაშინ, როცა ყველა ფერია გამოყენებული, ასევეა დე ბონოს მეთოდის შემთხვევაშიც, სიტუაციის მთლიანი ხედვა მას შემდეგ არის შესაძლებელი, რაც ყველა „ქუდს დავიხურავთ“.

რა ხდება ქუდების გამოცვლისას? ვიხურავთ რა აზროვნების ქუდს, ვირგებთ როლს, რომელზეც ეს ქუდი მიუთითებს (რომელთანაც ეს ფერი ასოცირდება). ვიხდით რა კონკრეტული ფერის ქუდს, ჩვენ გამოვდივართ ამ ტიპის აზროვნებიდან. ერთი ქუდის მეორით შეცვლისას მყისიერად ხდება აზროვნების „გადართვა“. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, რომ აზროვნების მდინარება ისე სხვა კალაპოტში მოვაქციოთ, რომ „არ გავღიზიანდეთ“. ჩვენ კი არ უარვყოფთ გამოთქმულ მოსაზრებას, არამედ „ვითხოვთ“ მის შეცვლას;. ჩვენი აზრის გამოხატვისთვის უბრალოდ ვამბობთ, ვაცხადებთ, რომელ ქუდს ვიხურავთ და ამით ვაჩვენებთ, აზროვნების რომელი ტიპის გამოყენება მიგვაჩნია ეფექტურად. მაგალითად, უბრალოდ ვამბობთ, რომ ვირჩევთ შავ ქუდს, რითაც ვიღებთ იდეის განხილვის შესაძლებლობას, ოღონდ ისე, რომ „თავს არ ვესხმით“ იმ ადამიანს, რომელმაც ეს იდეა შემოგვთავაზა.  რას ნიშნავს აზროვნების ექვსი ქუდის ექვსი ფერი?

წითელი ქუდი – წითელი ცეცხლოვანი აზრების გამომხატველი ფერია. წითელი ქუდი დაკავშირებულია ემოციასთან, ინტუიციასთან, გრძნობებსა და წინათგრძნობებთან. აქ აუცილებელი არ არის რამის დასაბუთება. გრძნობები არსებობს და წითელი ფერი მათი წარმოდგენის საშუალებას იძლევა.

ყვითელი ქუდი – ყვითელი ფერი მზისა და ოპტიმიზმის გამომხატველია. ამ ფერის ქვეშ ვცდილობთ მოვიპოვოთ ღირსება და საუკეთესო წინადადებები, პერსპექტივები და შესაძლო მოგება; ვცდილობთ გამოვავლინოთ ფარული შესაძლებლობები.

შავი ქუდი – შავი ფერი მოგვაგონებს მოსამართლის მანტიას და გამოხატავს სიფრთხილეს, კრიტიკულ განწყობას. იგი გვიჩვენებს რისკების არასაკმარისობას და მიგვითითებს, რატომ ვერ განხორციელდება ესა თუ ის დეტალი.

მწვანე ქუდი – მწვანე ფერი მცენარეებს მოგვაგონებს, ზრდას, ენერგიას, ცხოვრებას. მწვანე ქუდი – ეს შემოქმედებითი რეჟიმია, იდეების გენერაციაა, არასტანდარტული და ალტერნატიული შეხედულებებია.

თეთრი ქუდი – თეთრი ფერი ქაღალდზე სავარაუდო აზრების გადატანაში გვეხმარება. ამ დროს ჩვენ ფოკუსირებას ვახდენთ იმ ინფორმაციაზე – ფაქტებსა და ციფრებზე, რომელსაც ვფლობთ ანდა რომელიც აუცილებელია გადაწყვეტილების მისაღებად. ვიხურავთ რა თეთრ ქუდს, ამით ხაზს ვუსვამთ, რომ ჩვენ ველით სრულ ინფორმაციასა და ფაქტებს.

ლურჯი ქუდი – გამოიყენება განხილვის დასაწყისში, ამოცანის დასახვისას და შედეგების განსაზღვრისას (რისი მიღება გვინდა შედეგად). ის თავად აზროვნების პროცესზე დაკვირვების, მისი მართვის რეჟიმია (მიზნების ფორმულირება, შედეგების შეჯამება და ა.შ.).

რატომ ქუდები? ქუდი ადვილი გამოსაყენებელია. ნებისმიერი ფერის ქუდის „დახურვისას“ თამაშის მონაწილეთა ყურადღება მიმართულია საკითხის ერთი კუთხით განხილვისაკენ. პროცესი იმართება ერთ-ერთი მონაწილის მიერ, ეს შეიძლება იყოს მასწავლებელიც.

ედუარდ დე ბონოს მიერ შემოთავაზებული მეთოდის არსი მარტივია, მისი აზრით აუცილებელია „აზროვნების დანაწევრება“, რაც ნიშნავს ფიქრს მხოლოდ ერთი მიმართულებით – ფაქტის განცალკევებას ემოციისგან, მოსაზრების განცალკევებას ახალი იდეისაგან და ა.შ. მეთოდის მთავარი მიზანია, ყველა მოსწავლის ცოდნა და გამოცდილება გამოყენებული იქნას ექვსივე მიმართულებით.

ჩატარებული კვლევების თანახმად „აზროვნების ექვსი ქუდის“ გამოყენება შეიძლება ნებისმიერ საგანში, ნებისმიერ სააზროვნო სიტუაციაში.

განვიხილავთ ედუარდ დე ბონოს „აზროვნების ექვსი ქუდის“ გამოყენებას ინგლისური ენის გაკვეთილზე ზოგიერთი აქტივობისთვის.

Using “six thinking hats” at the English lesson

Warm up

As we mentioned above, we can use “six thinking hats” at any stage of the lesson, e.g. as a warm up exercise at the beginning of the lesson;

The teacher puts the question: “   You are having a party at home, you are dancing on the music and having fun. Your neighbor asks you to turn down the volume of your CD player. What would you do? The teacher gives students 5 minutes to express their ideas using hats.

Expected answers:

White Hat: Describes the situation as it is.

Red Hat: It is not fair, if the neighbor is kind, she should take into account that kids do want have fun.

Yellow Hat: It’s better to sympathize with the neighbor’s caprice.

Black Hat: Our guests would be annoyed, without the music they might leave the party.

Green Hat: Let’s apologize to the neighbor for being too loud.

Blue Hat: Let’s think about what color of hat is better to put on and decide how to solve the problem. We’d better put on the green hat (or any answer students feel possible)

Using “six thinking hats” for the stories in the literature  at higher grades

Putting the White Hat on, students think about information and facts about the book or story; e.g.) a) Title, b)  Author and illustrator, c) Plot, d) Characters’ names, what they look like, e) Setting

Putting the Red Hat on, students discuss feelings, likes and dislikes

1. a) How did the book make you feel?
2. b) How did you feel when the character did……?
3. c) How did the ending make you feel?
4. d) How did the ending make you feel?
5. e) Did you like the story, illustrations, characters etc.?

Putting the Yellow Hat on, students discuss benefits, good points, advantages about the story

Putting the Black Hat on, students speak about disadvantages, dangers, problems in the book or in the story

1. a) What are the dangers involved in visiting/doing/meeting…..?
2. b) What are the disadvantages?

Putting the Green Hat on, students discuss new ideas, creating, adapting, innovating facts

1. a) Let’s write a new ending
2. b) Write an acrostic about the main character
3. c) Draw new illustrations for the story
4. d) Think of a different way to solve the problem
5. e) Write an innovation on the story

Putting the Blue Hat on, students control which hat goes on and off, blue hat tells us when to switch hats and indicates what type of thinking is needed.

Above mentioned methodology can be used for any material in the textbook, but we’ve chosen some texts for higher grades:

1. New Inspiration, Level 2, grade 8, p.88 “I’m a Celebrity – Get Me out Here!”
2. New Inspiration, Level 3, grade 9, p.16, “It All Started in the Bus”
3. Gateway A2, grade 10, p.67, “What’s in your Food?”
4. Gateway B1, grade 11, 44, “Health Problems and Illness”
5. Gateway B1+, grade 12, p.45, “The Future of Food”

Let us take one of these texts and shape it to this methodology:

New Inspiration, Level 3, grade 9, p.16, “It All Started in the Bus”

White hat gives information about the text based on the facts the presenter should be free from the personal feelings and emotions and mentions about where does the action takes place? (on a bus), who is the main character? (Rosa Parks), where does she work? (at the department store) etc.

Red hat expresses feelings-what does the student feel, expresses emotions freely in light colors.

Black hat sees the negative sides of the case, what is happening in the bus, what are the risks, finds weak points, what is the threat?

Yellow hat expresses the optimism, finds the positive sides in the story, the relevant question is- what are the benefits in this case? What are the positive sides? (Many historians believe that the movement began with Rosa Parks’ action on the Cleveland Avenue bus)

Green hat gives possibility to activate students critical thinking skills once more, this time they think about the new ways to solve the problem, students think about alternatives, new approaches to the problem

Blue hat acts as a facilitator, he/she manages the thinking process, sums up all results, and blue hat is a reflexive hat.

Using “six thinking hats” for the class project “Living Together”  at higher grades

Brief Description of the Project

Project “Living Together” consists of five units:

1. Migration
2. Integration
3. Tensions
4. Whose values should dominate?
5. Participation in public life. Project can be performed

Project can be performed at higher grades. Problems put in the project is familiar not only for one country, but for all the countries all over the world including Georgia

Materials for the project is available at – teachingenglish.org.uk

Teachers feel free create:

• Class discussions on current events relevant to students’ lives
• Community service programs related to students’ needs
• Decision-making tasks
• Implementing role-plays

We can create kind of graph, or our own storyboard

Using “six thinking hats” for the managing debates

“Civic Education Makes Us What We Are!”

Before we start debates, we should give students some rules for debates or interaction tips:

• Don’t interrupt each other
• Respect your opponent’s point of view
• Don’t use offensive words
• Keep time limit (each student speaks not more than a minute)
• Use appropriate addressing:

– I agree with you but …

– Why not?

• I completely disagree with you because…
• I am sorry, can you repeat this again?
• Really? I think that…
• What do you mean?
• I agree completely, etc.

Debate in civic education

Goals for the debate:

1. To build up good citizenship skills
2. To apply critical thinking and analyses
3. To make our community better

Main point for the debate: Citizenship education is not about giving directives on what to do. It is a process by which students are helped to make decisions in their everyday life based on-judging what is right, and doing what they believe to be right, even in the face of pressure from outside or temptation from inside.

Discussion Topics

• Which of these positions most closely matches your own beliefs?
• Which of the following makes you feel the best?
• Being secure.
• Being free.
• Protecting the rights of others.
• Will citizens who possess integrity always make wise and good decisions? Explain your answer.

A teacher with students choose any topic appropriate for the debate and solve the problems by using Edward De Bono’s methodology “Six Thinking Hats”

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ელისო კეკელიძე: „ედუარდ დე ბონო – აზროვნების ექვსი ქუდი“ 2015;
2. მარინა ჩხიკვაძე: „როგორ ვასწავლოთ აზროვნება“;
3. მაია ფორჩხიძე: „კრიტიკული აზროვნების განვითარება“;
4. Edward De Bono: “Think Creatively”.

როგორც ვიცით, სამოდელო გაკვეთილი შეიძლება იყოს ოთხი ტიპის: ინტეგრირებული, პრობლემაზე ორიენტირებული, გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული და ინოვაციური.

მინდა, თქვენი ყურადღება შევაჩერო სამოდელო ინტეგრირებულ  გაკვეთილზე. ინტეგრირებული გაკვეთილი არ წარმოადგენს სიახლეს. გაკვეთილის ამ ტიპს მასწავლებლები საკმაოდ ხშირად და ეფექტიანად იყენებენ. სასწავლო პროცესში ინტეგრაცია სხვადასხვა საგანში შესასწავლი თემების ერთმანეთთან ორგანულ დაკავშირებას გულისხმობს. ინტეგრირებული გაკვეთილი არის ერთი და იმავე, მონათესავე ან გამჭოლი თემატიკის ირგვლივ გაერთიანებული ორი ან რამდენიმე სასწავლო საგნის მიხედვით დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი. სასურველია, მასწავლებლებმა ხშირად გამოიყენონ ინტეგრაცია იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი თემის/საგნის მეორესთან დაკავშირება. ეს ხელს უწყობს ცოდნის გამთლიანებასა და ასევე, შეძენილი ცოდნისა და უნარების ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას, რასაც საგანმანათლებლო ლიტერატურაში „ტრანსფერს“ უწოდებენ.  დიმიტრი უზნაძის აზრით, აზროვნებას ხასიათდება გადატანის უნარით. მას შემდეგ, რაც მოსწავლე ერთხელ გადაჭრის ამოცანას, მას უკვე აღარ უჭირს ანალოგიური ამოცანების გადაჭრა სხვა სიტუაციებში. ტრანსფერი არ ხდება თავისთავად. ამისათვის საჭიროა სწავლების სპეციალურად დაგეგმვა.

ინტეგრირებული გაკვეთილის იდეა უნდა შეირჩეს შესასწავლი თემიდან გამომდინარე, უნდა იკვეთებოდეს მისი მჭიდრო კავშირი სხვა დისციპლინასთან/დისციპლინებთან, რომელთანაც/რომლებთანაც მასწავლებელი შესასწავლი თემის დაკავშირებას გადაწყვეტს.  არჩეულ თემას უნდა ჰქონდეს ყველა ინტეგრირებულ საგანთან შეხების წერტილი, ინტეგრირება უნდა იყოს ლოგიკური და ბუნებრივი. გაკვეთილის იდეის/თემის ჩამოყალიბების შემდეგ მასწავლებელი შეისწავლის შესაბამისი საგნების სახელმძღვანელოებში ასახულ მასალას, მოიძიებს დამატებით ინფორმაციას და რესურსებს.  გაკვეთილის გეგმის დახვეწის მიზნით, მასწავლებელმა მჭიდროდ უნდა ითანამშრომლოს იმ საგნების მასწავლებლებთან, რომელი საგნების ინტეგრირებაც აქვს განზრახული, უნდა გააცნოს მათ გაკვეთილის გეგმის მონახაზი, მოისმინოს და  გაითვალისწინოს  მათი რეკომენდაციები.

ზემოთ ჩამოთვლილი გარემოებების გათვალისწინებთ ამ სასწავლო წლის დასაწყისში დავგეგმე ინტეგრირებული გაკვეთილი მათემატიკასა და ბუნებისმეტყველებაში, რომელიც ბარეთის საჯარო  სკოლაში ჩავატარე. გაკვეთილის თემა იყო საკოორდინატო ბადე და გარემოში ორიენტირება. თემის შერჩევა გადამაწყვეტინა იმ გარემოებამ, რომ მოსწავლეებს ხშირად უჭირთ სხვადასხვა გარემოში ორიენტირება, მიმართულებების აღქმა, ნასწავლი მასალის დაკავშირება სხვა საგანთან და ამ მასალის საჭიროებისამებრ გამოყენება.

გაკვეთილზე გამოვიყენე ჩემ მიერ შექმნილი სხვადასხვა სახის რესურსი, მთლიანი გაკვეთილი კი მიმდინარეობდა წინასწარ  PowerPoint-ის საშუალებით მომზადებული პრეზენტაციით.  გაკვეთილის მსვლელობა თითქმის მთლიანად ემთხვეოდა ქვემოთ მოცემულ გაკვეთილის გეგმას. გაკვეთილის დასკვნით ფაზაზე ვცადე, ბავშვები გამეყვანა მაღალ სააზროვნო უნარებზე და ვთხოვე ემსჯელათ გაკვეთილის დასაწყისში შეთავაზებულ აქტივობაზე. დავსვი კითხვა: იმსჯელეთ, ხომ არ შეიძლებოდა უფრო მარტივად აეხსნა ბაბუას ნინოსთვის განძის მდებარეობა? რა ცოდნა/უნარები უნდა ჰქონოდა ბაბუას, რომ უფრო მარტივად აეხსნა განძის მდებარეობა?  ამ აქტივობით მოსწავლეებმა გაიაზრეს, თუ რატომ სჭირდებათ ჰორიზონტის  მხარეების ცოდნა და როგორ შეიძლება გამოიყენონ ეს ცოდნა ყოფა-ცხოვრებაში.

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებს ინდივიდუალურად შევავსებინე  თვითშეფასებისა და ურთიერთშეფასების ფურცლები, ამასთან შევეცადე, ეს შეფასების ფორმაც თემის შესაბამისი ყოფილიყო (საკოორდინატო ბადე). საშინაო დავალებისათვის კი დავურიგე წინასწარ მომზადებული სამეფო სასახლის გეგმა (ნახაზი) და ტექსტი, სადაც განმარტებული იყო ოთახების მდებარეობა, მათ უნდა გამოეცნოთ ეს ოთახები და სიმბოლურად ჩაეხატათ შიგნით საგნები (მაგ. წიგნები, ტელევიზორი, მაგიდა და ა.შ.) ეს დავალება სახალისო შესასრულებელია,  შედეგად კი მოსწავლეებს  ეცოდინებათ ჰორიზონტის ძირითადი მხარეები, შეეძლებათ ჰორიზონტის მხარეების ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება. დავალებას კი  ვაფასებ კრიტერიუმით – რამდენად აკურატულად შეასრულა მოსწავლემ ის, რამდენად სუფთად და ზუსტად არის დატანილი სიმბოლოები, არის თუ არა შეცდომები.                                 დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ გაკვეთილზე განხორციელებული  მარტივი აქტივობები ჩვენს მოსწავლეებს მიმართულებების უკეთ აღქმაში ეხმარებათ. ამისთვის კარგია სწორედ მრავალფეროვანი აქტივობების შეთავაზება, რაც სახალისოს გახდის სწავლებას და მოსწავლეს მხარეების ცოდნას გაუმყარებს. ეს ცოდნა არ არის მხოლოდ იმისთვის, რომ გაკვეთილის შემდეგ კარგი შეფასება მიიღონ. ეს უნარები მათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში გამოადგებათ.

გთავაზობთ ამ გაკვეთილის გეგმას დანართებითურთ.                                                                                          საგანი/საგნები: მათემატიკა, ბუნებისმეტყველება

სწავლების საფეხური/კლასი:  დაწყებითი / V კლასი

მოსწავლეთა რაოდენობა: 4 (მათ შორის არ არის სსსმპ).                                                  

გაკვეთილის თემა:  საკოორდინატო ბადე და გარემოში ორიენტირება                              

გაკვეთილის მიზანი:  მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი საგნის/თემის (საკოორდინატო ბადე – მათემატიკა) დაკავშირება მეორე სასწავლო საგანთან/თემასთან (ბუნებისმეტყველება – გარემოში ორიენტირება, ჰორიზონტის მხარეები), რაც ხელს შეუწყობს ცოდნის გამთლიანებას, შეძენილი ცოდნისა და უნარების ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას – ტრანსფერს.  მოსწავლეებს განუვითარდეთ სივრცული აზროვნება.

მოსწავლემ უნდა შეძლოს: საკოორდინატო ბადეზე გამოსახული საგნების/ობიექტების კოორდინატების დასახელება; მოცემული კოორდინატებით საგნების/ობიექტების  დასახელება;  ჰორიზონტის მხარეების მიხედვით საგნის პოვნა;  მოცემული სიდიდეების ჩასმა ცხრილში;  არგუმენტირებული მსჯელობა სასურველი მარშრუტის უპირატესობაზე.                                                                      

კავშირი ესგ:

 მათ.V.10. მოსწავლეს შეუძლია ორიენტირება ბადით დაფარულ არეზე.                          

ბუნ.V.7.მოსწავლეს შეუძლია ობიექტების მდებარეობისა  და ურთიერთმიმართების განსაზღვრა რუკაზე.                                                                                                                             

ბუნ.V.8.მოსწავლეს შეუძლია გარემოში ორიენტირებისთვის გეოგრაფიული ინსტრუმენტების/ხელსაწყოების გამოყენება.

გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები: მოსწავლეებს შეეძლებათ სივრცეში ორიენტირება. შეძლებენ საკოორდინატო ბადეზე ობიექტის კოორდინატების პოვნას და მოცემული კოორდინატით ობიექტის მითითებას.

შეფასება:  თვითშეფასებისა და ურთიერთშეფასების სქემა  (დანართი 1)

დანართი 2 – შეფასების ფურცელი (ჩახატეთ  კაცუნა –          შესაბამის ადგილას)

დანართი 3 – პლაკატი – ეზოს მოდელი

                             დანართი 4 – დავეხმაროთ ნინოს განძის მოძებნაში

პატარა ნინომ ბაბუამისის ნივთებში ასეთი წერილი იპოვა:  ,,ეზოში განძია შენახული, თუ მისი პოვნა გინდა, დადექი ვაშლის ხის ძირში, შემდეგ იარე აღმოსავლეთით ხუთი ნაბიჯით, შემდეგ ჩრდილოეთით – ორი ნაბიჯით, შეგხვდება ნაძვის ხე, გადაუხვიე დასავლეთით ორი ნაბიჯით და შემდეგ იარე სამხრეთით ექვსი ნაბიჯით. იქ დიდ ლოდს დაინახავ. სწორედ ამ ლოდის  ქვეშ არის არის დამარხული განძი’’.

დანართი 6 -იპოვეთ კოორდინატები და ჩაწერეთ შესაბამის ადგილას

დანართი 5  –  პლაკატი – სოფელი საკოორდინატო ბადით

დანართი 7 – იპოვეთ კოორდინატები და ჩაწერეთ შესაბამის ადგილას

დანართი 8 – მიაწებეთ შესაბამისი კოორდინატები

დანართი 9 – შეუსაბამეთ   სიმბოლოს  –    შესაბამისი ქალაქი და მიუწერეთ   კოორდინატები.
(ქალაქები: თელავი, მესტია, გორი, თბილისი, ზუგდიდი, ქუთაისი,  ბათუმი და სოხუმი).

გამოყენებული ლიტერატურა:                                                                                                           

 1. ინასარიძე მ. ლობჟანიძე ს. (2016 წ) – მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი (II ნაწილი) – თბილისი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი (გვ. 13-17);

2. რატიანი მ. (2015წ), ჰორიზონტის მხარეების სახალისო სწავლება, (ინტერნეტგაზეთი – maswavlebeli.ge).

თანამედროვე სკოლაში მასწავლებლების ერთ-ერთ გამოწვევას დღესაც წარმოადგენს მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარების გამომუშავება.  განათლების  ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ პოსტსაბჭოთა სივრცეში (შესაბამისად, ჩვენს საზოგადოებაშიც) სასკოლო სწავლების საგანმანათლებლო ტრადიცია და მეთოდოლოგია უფრო ამ უნარების დათრგუნვისკენ იყო მიმართული, ვიდრე განვითარებისკენ. ამას ადასტურებს ჩვენს წარსულ გამოცდილებაში  დამკვიდრებული პრაქტიკა, რომელიც ორიენტირებული იყო მხოლოდ  ტექსტების  და სხვა სასწავლო  ინფორმაციის  ზეპირად დასწავლასა და დამახსოვრებაზე.   შეფასების  სქემა  მოსწავლისთვის სიღრმისა და გააზრების, ინტერპრეტირებისა და პრაქტიკაში  მისი გამოყენების  უნარების გამომუშავებას ვერ უზრუნველყოფდა.  არც მოსწავლეს და არც მასწავლებელს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, გადაემუშავებინა, გაეკრიტიკებინა და ეჭვქვეშ დაეყენებინა მოცემული ინფორმაცია, და  ამგვარი გზებით მისულიყო მისთვის მისაღებ თეზისამდე.

სწავლებაში  კრიტიკულ/ანალიტიკური მეთოდების გამოყენება თავისთავად ხელს უწყობს ღია, თავისუფალი, ტოლერანტული და მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე საზოგადოების ჩამოყალიბებას, რისი ტრადიციაც, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანასა და სკოლებს მწირი აქვს. შესაბამისად, დღესაც მასწავლებლისთვის (განსაკუთრებით ქართული ლიტერატურის მასწავლებლებისათვის) რთულია  მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარების განვითარება.

ამ სტატიით მსურს, გაგიზიაროთ  ჩემი გამოცდილება,  როგორ ვამუშავებ მხატვრულ ტექსტებს კრიტიკული კითხვის სტრატეგიით და კრიტიკულ/ანალიტიკური კითხვების დასმის მეთოდით, სწავლების საბაზო და საშუალო საფეხურზე.

ჩვენ განხილული გვაქვს ისეთი ტექსტების დამუშავების ზოგადი მოდელი, რომელიც ეხება იდენტობას, ღირებულებებსა და კულტურას. ეს ზოგადი მოდელი მსურველს შეუძლია, გამოიყენოს მსგავსი პრობლემატიკის ნებისმიერი ტექსტის ანალიზისას. მოცემული მეთოდი მოიცავს როგორც ტექსტის დეკონსტრუქციას და რეკონსტრუქციას, ასევე, გვთავაზობს გზას, როგორ მოახდინოს მოსწავლემ სოციალური კულტურისა და ქცევის შეფასება. ეს პროცესი  მოიცავს ორ ეტაპს:

1. ტექსტების ინტერპრეტირება-ანალიზს;
2. კონტექსტუალიზებას.

   პროცესის პირველ ეტაპზე აუცილებელია მოსწავლეს მოცემული ტექსტი (ტექსტის ფრაგმენტი) წავაკითხოთ სამჯერ მაინც. პირველი წაკითხვის შემდეგ ერთობლივი მუშაობით ვსაზღვრავთ  ტექსტის თემას, ძირითად გზავნილს და ვაფასებთ ჩვენს  პირად დამოკიდებულებას ტექსტის ძირითად თეზისთან. მეორედ მოსწავლეები უფრო გამიზნულად კითხულობენ ტექსტს იმისათვის, რომ ტექსტში იპოვონ და გამოყონ ავტორის მიერ წარმოდგენილი საკვანძო სიტყვები, რომელთა მეშვეობითაც ტექსტში იშლება თემა. ამისათვის მოსწავლეებს უნდა მივცეთ მითითება, წაიკითხონ კონკრეტული ნაწილი ანალიტიკური კითხვის მეთოდით, რომლის დროსაც მოსწავლეებმა ფანქრით უნდა ჩაინიშნონ კითხვის პროცესში წარმოშობილი ნებისმიერი კითხვა, მოსაზრება, პოზიცია და აღნიშნონ ტექსტში. ეს შენიშვნები შეიძლება იყოს  წაკითხულზე მათი რეაქციები, კითხვები,  წაკითხულის თაობაზე წარმოშობილი არგუმენტები და დასკვნები. და მესამე წაკითხვისას, უნდა შეფასდეს რამდენად ღირებული ინფორმაცია მივიღეთ ამ ტექსტიდან.

ვინაიდან ტექსტის კითხვის ასეთი მეთოდი გულისხმობს  ერთ საგაკვეთილო საათს, აუცილებელია გავითვალისწინოთ წასაკითხი მასალის მოცულობა. უნდა შეირჩეს ნოველა, ჩანახატი, იგავ-არაკი ან დიდი ნაწარმოების რომელიმე მნიშვნელოვანი ნაწყვეტი, რომელშიც წარმოდგენილი იქნება საკვანძო პრობლემა. ამავე მეთოდით შეიძლება  ვიმუშაოთ ლირიკულ ლექსზეც.

ტექსტში ორიენტირების  შემდეგ მოდის ინტერპრეტირება/რეკონსტრუქციის და კონტექსტუალიზების ეტაპი. ცხადია, იმისათვის, რომ მოსწავლეს დავანახოთ ტექსტის მნიშვნელოვნება, ღირებულება და აქტუალობა, მან უნდა მოახდინოს ტექსტის კონტექსტუალიზება, ტექსტში მოცემული ამბავი უნდა დააკავშიროს საკუთარ ცხოვრებასთან გარემოსთან, ამისთვის კი მნიშვნელოვანია საგაკვეთილო პროცესში მივყვეთ მოსწავლეთა მიერ ტექსტში გაკეთებული კომენტარების ანალიზს და დავსვათ ანალიტიკური მაპროვოცირებელი შეკითხვები. საწყის ეტაპზე, ცხადია, კითხვები იქნება ზოგადი სახის. მაგალითად:

• რატომ მოიპოვა აღიარება ამ ტექსტმა მოცემულ კონკრეტულ საზოგადოებაში, გნებავთ, მსოფლიო მასშტაბით?
• ვინ შექმნა ტექსტი?
• ვინ არის ავტორის სავარაუდო აუდიტორია?
• რა შეიძლება მივიჩნიოთ ტექსტის ღირებულებად?
• რა არის საკამათო და რთულად გასაზიარებელი ჩვენთვის?

ამგვარი პროცესის წასახალისებლად, შესაძლებელია კითხვები შემდეგი სახითაც ჩამოვაყალიბოთ – მაგალითად, თუ ნაწარმოების თემა ეხება იდენტობებს (პიროვნულს, სოციალურს, კულტურულს, ნაციონალურს ან სხვას), დავსვათ შედეგი შეკითხვები:

• რა არის იდენტობა?
• როგორ ფორმირდება ჩვენი იდენტობები (პიროვნული, სოციალური კულტურული, ნაციონალური)?
• რას ფიქრობენ სხვები ჩვენ შესახებ და რას ფიქრობ შენ საკუთარ თავზე?
• როგორ და რამდენად განაპირობებს იდენტობა ურთიერთოებების ფორმებს  და გამოცდილებების  შეძენის პროცესს?
• როდის უნდა დაუპირისპირდეს ინდივიდი  სხვა ინდივიდს, ან უფრო დიდ ჯგუფს?

შემდეგ კარგი იქნება, მოსწავლეებს ვთხოვოთ, გაიხსენონ, რაც შეიძლება მეტი ტექსტი, ფილმი, ფაქტი მსგავს პრობლემაზე/საკითხზე.  კრიტიკული კითხვისა და  ანალიზის პროცესში შემდეგი ფაზა ამ შეკითხვების გავრცობას გულისხმობს. განმავითარებელი შეკითხვები უნდა იყოს ღია ტიპის და არ უნდა შეიზღუდოს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხით. ისინი უნდა იყოს  მაპროვოცირებელი და საკამათო. მოსწავლეებისგან პასუხების ძიების პროცესში განსახილველი ტექსტის  შინაარსი, ამ საკითხთან დაკავშირებული ცოდნა და მათი პერსონალური გამოცდილება ერთმანეთს უნდა მოიცავდეს.

მაგალითად, თუ განვიხილავთ და ვმსჯელობთ იდენტობების შესახებ, მსჯელობის პროცესში უნდა აღინიშნოს, რომ იდენტობა შეიძლება განისაზღვროს, როგორც უნიკალური ინდივიდუალური ან ჯგუფური მოცემულობა; რომ პიროვნებისა და/ან ჯგუფის იდენტობა იშვიათად არის სტატიკური და რომ ის მუდმივად იცვლება შიდა და გარე ფაქტორების გავლენით, დროის, ეპოქის  კონტექსტის შესაბამისად. იდენტობის ცვალებადი ბუნება კი თავისთავად გვაყენებს არჩევნისა და გადაწყვეტილებების პირისპირ. მნიშვნელოვანია, ბავშვებს ავუხსნათ, რომ ადამიანებმა, საზოგადოების წევრებმა, არათუ არ უნდა დაივიწყონ, არამედ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მუდამ ახსოვდეთ, რომ მათ შეუძლიათ გავლენის მოხდენა სიტუაციებსა და გარემოზე თავიანთი არჩევნითა და გადაწყვეტილებებით. ცხადია, ზოგი გადაწყვეტილება უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, ზოგი – ნაკლებად,  როცა პიროვნება დგას არჩევანის წინაშე, ინდივიდმა თვითონ უნდა  შეძლოს, შეაფასოს, რომელი გადაწყვეტილება იქნება მისთვის სასურველი, დადებითი შედეგის მომტანი, პრაქტიკული და ეფექტიანი. ასეთ დროს კითხვები  შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგი სახით:

1. როგორ უნდა მივიღოთ სწორი გადაწყვეტილება?
2. რას გულისხმობს სწორი გადაწყვეტილება?
3. რა ურთიერთკავშირი შეიძლება დავამყაროთ გადაწყვეტილებასა და მიღებულ შედეგს შორის?
4. როგორ შეიძლება პიროვნების გადაწყვეტილებამ  ან ქმედებამ შეცვალოს მეორე პირის ცხოვრება?
5. როგორ იღებენ გადაწყვეტილებას და მოქმედებენ  პერსონაჟები, როგორ ამჟღავნებენ, ავითარებენ  ან ცვლიან თავის იდენტობას?
6. როგორ მიიღება მათ მიერ გადაწყვეტილება, როგორ მოქმედებენ და როგორ ექვემდებარებიან იმ განსხვავებულ პერსპექტივებს, რომელშიც ხალხია ჩართული?

წარმატებული გადაწყვეტილების, არჩევნის შეფასება და განსაზღვრა უმეტესად დასტურდება იმ ქმედებით, შედეგითა და გავლენით, რომელსაც კონკრეტული პირები საკუთარი მიზნების მისაღწევად სჩადიან. აქვე უნდა აღვნიშნოთ კონფლიქტისა და დაბრკოლებების  შესახებაც. დაბრკოლებები პიროვნებასა და მის ოცნებას/მიზანს შორის შეიძლება გამოხატული იყოს მრავალი გარემოებით, რომელიც ხშირ შემთხვევაში ინდივიდმა პიროვნული სიმტკიცით უნდა დაიძლიოს. ეს პროცესი, ცხადია, გულისხმობს კონფლიქტსაც თავად პიროვნებაში, ან  პიროვნებებს შორის, ან პირსა და უფრო დიდ  სოციალურ ჯგუფს შორის. გაუგებრობები წარმოიქმნება მაშინ,  როდესაც ადამიანები ვერ ხედავენ სიტუაციას სხვისი პოზიციიდან, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ და შევაფასოთ მოვლენა, პროცესი, ფაქტი სხვისი თვალსაზრისითაც. კითხვები ამგვარი კონფლიქტების ანალიზისთვის შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ შემდეგი სახით:

1. რა ტიპის კონფლიქტების წინაშე შეიძლება აღმოვჩნდეთ ჩვენი მიზნების ძიებისას?
2. ვინ გახსენდებათ წარსულში ისეთი, ვინც მსგავსი ტიპის კონფლიქტებისა და სირთულეების წინაშე აღმოჩნდა?
3. რა პიროვნული თვისებები დაეხმარა მათ მოცემული კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებაში?
4. როგორ სტიმულს აძლევს ხალხს ამგვარი ფაქტები თავიანთი მიზნების განსახორციელებლად?
5. პრობლემის გადაჭრის რომელი სტრატეგიების გამოყენება შეუძლიათ ადამიანებს კონფლიქტის სამართავად?

ჩვენ მიერ განხილული მეთოდი მოსწავლეს უვითარებს ცოდნის მიღების, მისი რეფლექსიისა და რეალიზაციის უნარ-ჩვევას. კრიტიკული კითხვის მეთოდი იძლევა მოტივაციას, წაიკითხონ/შეიმეცნონ მეტი ჩვენი სამყაროს შესახებ. ზეგავლენა მოახდინონ მთელი რიგი ღირებულებების გადაფასებისა და რაც მთავარია, სოციალური ქცევის ცვლილების პროცესზე, რაც დღეისათვის ჩვენს საზოგადოებაში უმნიშვნელოვანესია, რათა მოხდეს თეორიული მასალიდან მოსწავლეთა ახალი ქცევითი მოდელების ფორმირება.

გაკვეთილის ბოლოს მიღებულ შედეგებს ვაანალიზებთ და ვაფასებთ  წყვილებში მოსაზრებების გაცვლისა და გაზიარების  მეთოდით, რაც გულისხმობს შემდეგს: ვაძლევთ მოსწავლეებს ერთ წუთს, იფიქრონ წყნარად და დამოუკიდებლად  თავიანთ კითხვებსა და პასუხებზე. დროის გასვლის შემდეგ მიუბრუნდებიან თავიანთ მეწყვილეს და განიხილავენ საკუთარ მოსაზრებებს; ნათლად აუხსნიან მეწყვილეს, რომელ მოსაზრებებზე დაყრდნობით მივიდნენ ამ პასუხებამდე; მოუსმენენ ყურადღებით მეწყვილის პასუხს და ყურადღებას მიაქცევენ იმ მსგავსებებსა და განსხვავებს, რომლებიც მათ პასუხებს შორის იქნება. თუ რაიმე ბუნდოვანი დარჩა, სთხოვენ პარტნიორს, უფრო ნათლად განმარტოს ისინი. შემდეგ ისინი კლასის წინაშე ერთობლივ პოზიციას წარმოადგენენ.

ასევე, შესაძლებელია მოსწავლეებმა სათითაოდ თორმეტი ან უფრო ნაკლები სიტყვით შეაჯამონ გაკვეთილის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტები.

აქვე გვინდა აღვნიშნოთ, რომ არ აქვს არსებითი მნიშვნელობა, როგორი ტიპის ტექსტებს ვასწავლით მოსწავლეებს. ჩვენს შემთხვევაში, არსებითია, თავად მეთოდისა და მიდგომების პროცესი ტექსტების წაკითხვისა და გააზრებისას.  კრიტიკული კითხვის მეთოდის გამოყენებით სწავლება ნიშნავს მოსწავლეებში ისეთი კრიტიკული აზროვნების ჩვევების გამომუშავებას, როგორიცაა აზრის ჩამოყალიბების უნარი, მრავალფეროვანი მოსაზრებების გამოხატვის უნარი, ღირებულების  ფორმირება, წაკითხული მასალის  პირად გამოცდილებასთან და რეალობასთან შედარების, დაკავშირებისა და ყოველდღიურ პრაქტიკულ ცხოვრებაში გამოყენების უნარები.

იმისთვის, რომ აღვზარდოთ ტოლერანტული სამოქალაქო საზოგადოება,   მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს სკოლებში თანამედროვე მიდგომების გამოყენებით ლიტერატურის სწავლებას. ჩვენს შემთხვევაში კი, ლიტერატურის სწავლება კრიტიკული კითხვის მეთოდების გამოყენებით ასეთი განმსაზღვრელი უნარებისა და ღირებულებების ფორმირების საფუძველს წარმოადგენს.  

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჩეპმენი, კეროლინ; კინგი, რიტა. კითხვის სწავლების განსხვავებული სტრატეგიები სხვადასხვა საგანში. თბილისი, 2016
2. Gallagher, Chris W.; Peter Gray M. and Stenberg Shari Teacher Narratives as Interruptive: Toward Critical Colleagueship  symplokē, Vol. 10, No. 1/2, The Sites of Pedagogy (2002), pp. 32-51
3. Janet W. Adams A case Study ; Using lessons study to uderstans factors that affect teaching reative and critical thinking in the elementary lassroom. Drexel University,2013
4. James M. Wile, & Linda Ulqini Developing Critical Thinking Skills in Eastern Europe. 2003
5. Thorpe, Vivian Cameron, A survey of methods, procedures, and materials used for

teaching critical thinking in a selected school system.The University of North Carolina at Greensboro, 1989

6. Teaching Critical Reading Graduate student Instructor ,https://gsi.berkeley.edu/media/Reading.pdf
7. Schoch Keith. 13 ways to Engage Students from Beginning to End: Active Lesson Openers and Closers. 2013. https://howtoteachanovel.blogspot.com/2013/02/13-ways-to-engage-students-from.html

წიგნში ილუსტრაცია უფრო მნიშვნელოვანია თუ ტექსტი? შესაძლოა, ეს შეკითხვა ზოგიერთ ადამიანს სულაც არ აღელვებს და არც მასზე პასუხის გაცემით შეუწუხებია ოდესმე თავი. მაგრამ არსებობენ პროფესიონალები, ვისთვისაც წიგნში ილუსტრაციის ადგილისა თუ როლის საკითხი პრიორიტეტული საფიქრალია. მათი საჯარო გამოსვლები და სოციალური სტატუსები კი ამ თემასთან დაკავშირებულ არაერთ მწვავე პრობლემას ეხება.

ბოლო დროს მხატვარ თათია ნადარეიშვილის სტატუსებმა არაერთხელ დამაფიქრა. თავის კოლეგებთან, ახალგაზრდა ილუსტრატორებთან ერთად ის ხშირად საუბრობს picturebook-ებზე, რომელთა მიმართ უფროსი თაობა სკეპტიკურადაა განწყობილი (არ ყიდულობენ საბავშვო წიგნებს, თუ ილუსტრაცია ტექსტს აღემატება). მსგავსი დამოკიდებულება გარდა იმისა, რომ ავტორებისა თუ მთარგმნელების გულისწყვეტას იწვევს, საქართველოში ამ ჟანრის წიგების შექმნასა და პოპულარიზაციასაც აფერხებს.

„საბავშვო წიგნებზე გულისამაჩუყებელი რა უნდა იყოს ამ ქვეყნად არ ვიცი, მთელი სამყაროა თავისი პერსონაჟებით, ჯადოსნური და არაჯადოსნური ადგილებით, სიცილებით, ტირილებით… როგორი სამწუხაროა, რომ ამ ვრცელი სამყაროს მხოლოდ ციცქნა ნაწილთან აქვთ ქართველ ბავშვებს შეხება… ძალიან გთხოვთ, ნუ ამბობთ ხოლმე ეს რა წიგნია, ორი წინადადება წერიაო picturebook-ებზე,“ – ეს ჩივილი თათიამ თარგმნის პროცესში გაგვანდო. მათი სტუდიის ბიბლიოთეკაში ბევრი სანტერესო სურათებიანი წიგნი უცხოენოვანია და ბავშვებისთვის ყოველ ჯერზე თარგმნა უწევთ. თუმცა მყიდველითა და მკითხველით განებივრებული არც ქართული picturebook-ებია. პროფესიონალი ქართველი ილუსტრატორების შექმნილი უნიკალური სურათებიანი წიგნები არც საკადრისი ტირაჟით იბეჭდება და მათ ვერც წიგნის მაღაზიების „ბესტსელერების“ თაროზე იხილავთ.

მაგალითისთვის რამდენიმეს გაგაცნობთ: „ზოლემია,“ (ილუსტრატორი სოფო კირთაძე, ტექსტის ავტორი ოთარ ყარალაშვილი) მამა ზებრას გამოღვიძებით და სარკეში აღმოჩენილი უცნაურბით იწყება. თანდათან „უცნაურობა“ ანუ გამქრალი ზოლები დანარჩენ პერსონაჟებსაც საგონებელში აგდებს: ითვლიან და იკვლევენ, მკურნალობენ და სიზმრებს არჩევენ; ეკა ტაბლიაშვილის „პატარა ობობას საათი“ ობობას ცხოვრების ერთ დღეზე მოგვითხრობს (მრავალსახელოანი პერანგის ჩაცმის თავისებურებებიდან ობობას ქსელის დიზაინის მრავალფეროვნებამდე); თათია ნადარეიშვილის „მდინარე“ ბავშვობისდროინდელი საყვარელი ადგილების ნოსტალგიით გაჯერებული წიგნია. ნაღვლიან განწყობას მდინარის უნიკალურობაც ამძაფრებს, მასში ქვები, თევზები, ლოკოკინები, ნიჟარები და ბაყაყები შავად მოჩანს; „პიპა ირჩევს პროფესიას“ (ილუსტრატორი ანა ჯანელიძე, ტექსტის ავტორი ალექს ჩიღვინაძე) იუმორით გვხიბლავს. „გამოუძინებელი“ კატის ფიქრებისა და კომპრომისული გადაწყვეტილებების კვალდაკვალ პატარებთან ერთად უფროსებიც არანაკლებ ვერთობით;

ზემოთ ჩამოთვლილის გარდა სტუდია „ილუსტრატორის“ თაროებზე უამრავი საინტერესო უცხოენოვანი თუ ქართული სურათებიანი წიგნი აღმოვაჩინე, ბევრ მზა მაკეტსაც გავეცანი. Picturebook-ები იმედიანად ელიან გამომცემელებს და ქართველი მკითხველის ახლებურ დამოკიდებულებას.

წიგნის განათება

განვითარების ისტორიის მანძილზე წიგნი თანმხლებ ნახატებთან ერთად იცვლებოდა და იხვეწებოდა, დიზაინის ხელოვნების ტრანსფორმაცია დღემდე გრძელდება. თუმცა წიგნის გარეგნობის მიმართ აზრთა სხვადასხვაობა უცვლელი რჩება: ზოგი თვლის, რომ წიგნი მხოლოდ და მხოლოდ ყდაში მოქცეული აკინძული ფურცლებია, ყოველგვარი ნახატების გარეშე, რომელიც ისე უნდა წაიკითხო, თითქოს ავტორმა ესესაა დაასრულა და გადმოგვცა. ზოგიერთებისთვის კი წიგნი მთელი სამყაროა უამრავი ყურადღებამისაქცევი ნიუანსით იქნება ეს ქაღალდის ხარისხი, აკინძვის მეთოდი, შრიფტი თუ … ნახატები!!!

როგორი სკეპტიკურებიც არ უნდა ვიყოთ ილუსტრაციების მიმართ, გნამარტებას გვერდს მაინც ვერ ავუვლით. Illustratio კი ლათინურად განათებას ნიშნავს, ასე რომ, თქვენი გადასაწყვეტია სინათლის მხარეზე დარჩებით თუ მოწინააღმდეგის ბანაკში გადახვალთ.

ხშირად ილუსტრაცია ლიტერატურული ტექსტის განუყოფელ ნაწილად იქცევა, თითქოს მხატვარი უფრო სრულყოფილს ხდის მწერლის ნაშრომს, გვექმნება შთაბეჭდილება, რომ ტექსტი დაიწერა ილუსტრაციებისთვის და არა პირიქით, ან მწერალი და მხატვარი იმთავითვე თანამშრომლობდნენ. მსგავს სტერეოტიპებს, როგორც წესი, საბავშვო წიგნები გვიყალიბებენ, მათ ფურცლებზე გაცოცხლებული გმირები ისე ღრმად იბეჭდებიან ჩვენს ცნობიერებაში, ვერ ვუშვებთ, რომ შეიძლება არსებობდეს „სხვა“ მუმინი, ვინი ფუუჰი, ელისი, ჩეშირული კატა, კარლსონი, მერი პოპინსი, პეპი და ა.შ.

თუმცა პოლულარობამდე ბევრმა საბავშვო პერსონაჟმა თუ მათმა შემქმნელემა არც თუ იოლი და ორდინალური გზა გაიარა. დღეს საბავშვო კლასიკად აღიარებული წიგნების მიღმა ბევრი საინტერესო ისტორია იმალება. შესაძლოა ამ ისტორიებმა picturebook-ის ქართველი აპოლოგეტები გაამხნევოს. ჩვენ კი, როდესაც ძალიან პატარებისთვის წიგნებს შევარჩევთ, ილუსტრაციებზე ახლებური რაკურსით შეგვახედოს.

საბავშვო ილუსტრაციის ოქროს ხანა

უოლტერ კრეინი, რანდოლფ კალდეკოტი და კეიტ გრინევეი ინგლისური საბავშვო ილუსტრაციის ოქროს ხანის ფუძემდებლებად ითვლებიან. მათი ზეგავლენით საბავშვო წიგნის მხატვრობა საგრძნობლად შეიცვალა. ტრანსფორმაციისა და წინსვლის ერთერთი მიზეზი ისიც გახლდათ, რომ იმ პერიოდში ინგლისში გრავირების ცნობილი ოსტატი ედმუნდ ევანსი მოღვაწეობდა. ევანსი ლამაზი და იაფი საბავშვო წიგნების შექმნაზე ოცნებობდა. ამ მიზნით მან შეზღუდული რაოდენობის საღებავების გამოყენებით ბეჭდვის მეთოდი შეიმუშავა და 30 წლის განმავლობაში უამრავი სავაბშვო წიგნი გამოსცა.

ფერმწერსა და დიზაინერ უოლტერ კრეინს უდიდესი წვლილი მიუძღვის წიგნის გრაფიკის განვითარებაში. თავის საქმიანობაში მას ბავშვების ფსიქოლოგიის კარგი ცოდნაც ეხმარებოდა, რისი დამსახურებითაც ერთერთი ყველაზე პოპულარული საბავშვო წიგნის მხატვრად აღიარეს ინგლისში. ილუსტატორმა და მწერალმა კეიტ გრინევეიმ 1868 წელს საკუთარი ილუსტრაციით პირველი მისალოცი ბარათი დაბეჭდა, მომავალში კი ისეთი პოლპულარული გახდა, რომ 1955 წელს მისი სახელობის პრემია დააწესეეს, რომელსაც საბავშვო წიგნების საუკეთესო ილუსტრატორებს ბრიტანეთში დღემდე გადასცემენ. რანდოლფ კალდეკოტს ბავშვობიდან უყვარდა ცხოველების ხატვა და გამოჭრა. 1861 წელს მისი პირველი ილუსტრაცია გაზეთში დაბეჭდეს, 1876 წელს მისი ფერწერული ტილო სამეფო სამხატვრო აკადემიაში გამოფინეს. 1877 წელს კი ედმუნდ ევანსმა რანდოლფ კალდეკოტს საბავშვო წიგნებისთვის ილუსტრაციების დახატვა შესთავაზა. ეს წამოწყება იმდენად წარმატებული აღმოჩნდა, რომ მხატავრი გარდაცვალებამდე ყოველწლიურად ორ წიგნს ასურათებდა. მისმა ილუსტრაციებმა საერთაშორისო აღიარება მოიპოვეს, 1938 წლიდან აშშ-ში დააწესეს კალდეკოტის მედალი, რომელსაც საბავშვო და საყმაწვილო წიგნების საუკეთესო ილუსტრატორებს ყოველწლიურად გადასცემენ.

ბეატრიქს პოტერიდან დღემდე

„ბაყაყი სამაჭანკლოდ მიდის“ რანდოლფ კალდეკოტის ილუსტრირებული, ცნობილი საბავშვო წიგნია. ამ წიგნისთვის შესრულებული ორი ჩანახატი 1884 წელს ბეატრიქს პოტერის მამამ შეიძინა და დიდი ბიძგი მისცა საკუთარი ქალიშვილის შემოქმედებას.

მსოფლიოში ცნობილი საბაშვო მწერლისა და ილუსტრატორის, ბეატრიქს პოტერის შესახებ ჩვენს ინტერნეტ-ჟურნალში გამოქვეყნებულ ერთერთ წერილში („ბაჭია პიტერი, ბატი ტასიკო (იგივე ჯემაიმა) და … ჩვენ“) უკვე გიამბეთ. აქ იმას დავამატებ, რომ პოტერის „სევდიანი მეთევზე“ სწორედ კალდეკოტის ჯენტელმენი ბაყაყის ზეგავლენით შეიქმნა. ბიატრიქს პოტერმა სულ 23 ეგრეთწოდებული „პატარა წიგნი“ დაწერა და დაასურათა. ისინი მრავალ ენაზეა გადათარგმნილი და დღემდე საოცრად პოპულარულია. მისი გმირები, განსაკუთრებით კი ბაჭია პიტერი, ყველა დროის პატარებს ძალიან მოსწონთ და უყვართ. თუმცა… პირველ მცდელობაზე ავტორმა ექვსი გამომცემლობისგან მიიღო უარი. საბოლოოდ კი მკითხველის მოთხოვნა რომ დაეკმაყოფილებინათ, წიგნის ტირაჟი ექვსჯერ გაიმეორეს და 20 000 ეგზემპლარი გაყიდეს. ბაჭია პიტერი რბილი სათამაშოს სახითაც დაპატენტდა და არანაკლები პოპულარობით სარგებლობდა.
საკუთარი წიგნის გმირებს ცნობილი ფინელი ავტორი ტუვე იანსონიც ხატავდა და მუმინების შესახებ დაწერილი წიგნებით საქვეყნოდ გაითქვა სახელი. 1950-60-იან წლებში მისმა წიგნებმა პოპულარობის ყველა რეკორდი მოხსნა. თუმცა თავად საკუთარ ლიტერატურულ მოღვაწეობას სერიოზულად არასოდეს უდგებოდა და ხაზგასმით აღნიშნავდა, მხატვარი ვარო. რეალობა კი საპირისპიროს ამტკიცებდა და მისი ნახატები ზღაპრებთან შედარებით ნაკლებ ყურადღებას იმსახურებდნენ. ჩვენს ინტერნეტ-ჟურნალში ტუვე იანსონის წიგნების შესახებაც გესაუბრეთ, ამიტომ სიტყვას აღარ გავაგრძელებ და მხოლოდ იმას შეგახსენებ, რომ წერილს „მუმინტროლი ბოლო ზარზე“ ერქვა.

XX საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გმირი ვინი ფუუჰი ალან ალექსანდრე მილნმა გამოიგონა, ცნობილმა კარიკატურისტმა ერნესტ შეპარდმა კი თავის გრაფიკულ ნახატებში გააცოცხლა. ილუსტრაციები იმდენად ჰარმონიულად შეერწყა მილნისეული თხრობის შინაგან ლოგიკასა და ტექსტის კომპოზიციას, რომ შეპარდს ხშირად მილნის თანაავტორადაც კი მოიხსენიებდნენ. 1969 წელს ვიქტორიას და ალბერტის მუზეუმში შეპარდის შექმნილი ფუუჰის ილუსტრაციების 300-მდე ესკიზი გამოიფინა. 2000 წელს კი ზეთის საღებავში შესრულებული, ფუუჰის ერთი უიშვიათესი პორტრეტი 285 000 დოლარდ გაიყიდა. აღსანიშნავია, რომ შეპარდის ქალიშვილი მერი ასევე ილუსტრატორი გახდა და მან პამელა ტრევერსის „მერი პოპინსი“ დაასურათა.

მსოფლიოში ყველაზე მეტად ილუსტრირებადი წიგნი ინგლისელი მათემატიკოსის, პოეტისა და მწერლის ლუის კეროლის „ელისი საოცრებათა ქვეყანაში“ გახლავთ. სხვადასხვა ქვეყანაში ილუსტრაციების 300-მდე ვარიანტია აღრიცხული და ეს ციფრი წლიდან წლამდე იზრდება. პირველი ილუსტრაციები კეროლმა თავად დახატა, თუმცა საბოლოოდ ინგლისელ მხატვარ-კარიკატურისტს ჯონ ტენიელს მიმართა. ტენიელისეული ილუსტრაციები დღეს ელისის შესახებ დაწერილი წიგნებისთვის „კანონიკურადაა“ აღიარებული.

ცნობილ ილუსტრატორებზე საუბარი უსასრულოდ შეიძლება. მით უმეტეს, რომ თანამედროვე საბავშვო ლიტერატურის სამყაროში გაბედულად აბიჯებენ კომიქსები, გრაფიკული რომანები, უტექსტო წიგნები. მაგრამ ჩვენი წერილის მთავარი მიზანი მხოლოდ ფაქტების მოწოდება როდი იყო. ილუსტრაციის მნიშვნელობის გააზრება საბოლოოდ სწორი ნაბიჯების გადადგმაში უნდა დაგვეხმაროს.

უკანასკნელი წლების განმავლობაში ილუსტრაციები საგრძნობლად შეიცვალა. ადრე ტქსტს ზუსტად მისდევდა ნახატი და მას დიდი თუ პატარა ერთნაირად აღიქვამდა. დღესდღეისობით ილუსტრაცია გაცილებით მრავლისმთქმელი გახდა და მხოლოდ ტექტის განმარტებით აღარ შემოიფარგლება. ამის გამო ნებისმიერი მკითხველი თავისებურად აღიქვამს დახატულს. განსაკუთრებით საინტერესო კი ბავშვების ხედვაა. ისინი საკუთარი წიგნების დამზადებას, ამბების შეთხზვას და ხატვას იწყებენ. მსგავსი ქმედება კი მიგვანიშნებს, რომ წიგნის მაღაზიაში კარგი არჩევანი გაგვიკეთებია, რომ ამიერიდან მასწავლებლებმა და მშობლებმა აქტუალურ კითხვას „რისი თქმა სურდა მწერალს?“ თამამად უნდა დავამატოთ არანაკლებ მნოშვნელოვანი – „რისი თქმა სურდა ილუსტრატორს?“

„ყოველი ხე თავისი ნაყოფით შეიცნობა“ ლუკა /6.44/.

„რაც ყოფილა, იგივე იქნება და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება; არაფერია მზის ქვეშ ახალი“ –  ეკლესიასტეს ეს სიტყვები მახსენდება ყოველთვის, როცა კიდევ ერთ თაობასთან ერთად ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნებს“ ვუბრუნდები. თითქმის საუკუნე გავიდა რომანის დაწერიდან და მეჩვენება, რომ ჩვენს ქვეყანაში ვითარება დიდად არ შეცვლილა: დღესაც არ ამოსულა დაყუდებული შიო მღვიმელი – თეიმურაზი სულიერი სიძაბუნისა და სინანულისგან  განსაწმენდელი ორმოდან; რომ სარეველასავით მოსდებია ქვეყანას ჯაყოს მრავალრიცხოვანი უკვე ცივილიზებული შთამომავლობა, ისევ იქელება მარგალიტი ღორების მიერ, კვლავ გაისმის  ყმუილი წიგნის ყდაზე გამოსახული ძაღლებისა – ისევ ელის მარგო გათავისუფლებას, დღესაც ისევე  შემაშფოთებლად გაისმის თეიმურაზის განწირული ყვირილი: „ვიღუპებით“. იმის თქმა მინდა და ალბათ ყველა დამეთანხმება, რომ რომანი დღესაც ისევე აქტუალურია, როგორც მაშინ, როცა პირველად იხილა მკითხველმა. ჩნდება მტკივნეული კითხვა: რა გვჭირს ასეთი უკურნებელი, რომ საუკუნის განმავლობაში ვერ მოვიშორეთ, ვერ მოვიშუშეთ, ვერ ვუწამლეთ? სწორედ ესაა მიზეზი იმისა, რომ „ჯაყოს ხიზნები“ ისევ ძველებურად გვაფიქრებს, გვაფორიაქებს, სულს გვიმღვრევს…

ამჯერად მინდა ნახუცარი ივანეს შესახებ ვისაუბრო.

წიგნის – „ქართველი მწერლები სკოლაში“ – X ტომში ვკითხულობთ, რომ  „ივანე ჯაყოს სახესხვაობაა, ისიც მედროვეა… ივანეს ცხოვრებისეული გამოცდილებით გამაგრებული პრაქტიციზმი, უნებლიეთ გაგვახსენებს სულხან-საბას განმარტებას: „სიბრძნე და სივერაგე ემსგავსებიან: სიბრძნე კეთილ, ხოლო სივერაგე – არა“; რომ ივანეს ქლესობა-გაქნილობა ერთი ტომარა ფქვილი ღირს, ხოლო ჯაყოს მაჭანკლობა – „სამოცი ჩანახი პური“, რომ იგი „მეფისტოფელად ჰქცევია უბედურ თეიმურაზს და შიგნიდან უტრიალებს სულს“. ( გვ.211) ვფიქრობ, ივანეს სახის ამგვარი გააზრება არასწორია, ეწინააღმდეგება მწერლის თვალსაზრისს. ცნობილია მოსაზრება, რომ „ჯაყოს ხიზნების“ „პერსონაჟები უწინარესად, თეიმურაზი, იდეა-ხასიათები არიან და სწორედ ამის გამოა, ამის წყალობითაა, რომ თვითონ მათაც და მთლიანად ნაწარმოებსაც სიმბოლური განზომილება, სიმბოლური გამომსახველობა ენიჭება“ (თამაზ ვასაძე. „იდეა და ხასიათები“ „ლიტერატურული საქართველო“ 25.01.1985). ამ თვალსაზრისის მიხედვით, ვფიქრობ, ივანეს სახესაც სიმბოლური დატვირთვა უნდა ჰქონდეს. იგი უნდა  განასახიერებდეს ქართველ ხალხს, რომელშიც, ილიას სიტყვებით რომ ვთქვათ, „ჰდუღს  ძარღვებში მოარული სისხლი, …სცემს თვითონ სიცოცხლის ძარღვიცა“; რომელიც მოვალეა, უპირველეს ყოვლისა, ფიზიკურად გადაირჩინოს თავი, გადაშენებისგან იხსნას ერი,  წინააღმდეგ შემთხვევაში აღარც საქართველო იარსებებდა, აღარც ქართველობა. ამიტომაცაა ივანესთვის „ბედის წინაშე მორჩილება“ დიდი ძალაა, რადგან  იცის, ბედთან ჭიდილი და ურჩობა სახიფათოა“. „ბედთან ბრძოლა“, „ სიკვდილი სახელოვანი“ იქნებ დიდი ღირსებაც  იყოს ცალკეული პიროვნებისთვის, გმირისთვის, მაგრამ  ერისთვის „საცა არა სჯობს, გაცლა სჯობს“, ერისთვის „ხერხი სჯობია ღონესა…“. ამიტომ ივანე ჩემთვის შთამომავალია დევებთან მებრძოლი ნაცარქექიასი, „ზეეროვნული გმირის“ (ზვიად გამსახურდია), რომელიც ხალხურმა სიბრძნემ შექმნა. იგი თუ არ იეშმაკებს, ხერხს თუ არ იხმარს, თავს ვერ გადაირჩენს, ვინაიდან გამუდმებით „დევებთან“ უხდება ბრძოლა. ივანეს ცხოვრებისეული გამოცდილება  ვერაგობა, მედროვეობა, „ჯაყოს სახესხვაობა“, კონფორმიზმია თუ ნაცარქექიური ხრიკი „უნივერსალურ ბოროტებასთან“ (ზ.გამსახურდია) – „წითელ გოლიათთან“ და მის ნაშიერ ჯაყოსთან  საბრძოლველად? როცა ამ „ტყიდან გამოვარდნილ დათვს“ „ბაბაიას ეძახის“, „ახალ აზნაურად“, სოფლის პატრონად მოიხსენებს, ეს საკუთარი პოზიციის უქონლობითა და შემგუებლობითაა გამოწვეული თუ წინასწარ შემუშავებული სტრატეგიით? გავიხსენოთ ჯაყოს წვეულების ეპიზოდი.  ივანეს ქლესობა მოსდევს თეიმურაზის ფუჭ იმედს – „წყალნი წავლენ და წამოვლენ, ქვიშანი დარჩებიანო“. ივანე ჯერ დაუნდობელად ჩაურთავს: იმ ქვიშაზე გაგუდული თევზიც ბევრი მინახავს, მერე კი ჯაყოს, როგორც ახალი აზნაურისა და  სოფლის ახალი პატრონის სადღეგრძელოს სვამს.  ვფიქრობ, აქ ივანე ერთდროულად ორ საქმეს აკეთებს, ჯერ ერთი: ცდილობს თეიმურაზი გამოაფხიზლოს, ფუჭი იმედებისგან განძარცვოს, საკუთარი გადაგვარება დაანახოს: „ზოგ აზნაურს არც უწინ ეტყობოდა აზნაურობა, ეხლა ხომ სულ დაიძირნენ და გადაგვარდნენ… ჩვენი აზნაურები წყალწასაღებნი იყვნენ და აკი ჩაჰბარდნენ კიდევაც მიმავალ დროსა“. თუ გავიხსენებთ იმას, რომ ივანეს უყვარს თეიმურაზი, ყოველთვის ცდილობს მის დახმარებას, დიდი სულიერი სიძაბუნის პერიოდში (თვითმკვლელობის მცდელობისას) გვერდში უდგას, ზრუნავს მასზე სიტყვითაც და საქმითაც, (სწორედ მისი დამსახურება იყო, თეიმურაზმა თავშესაფარი და თავისი საქმე რომ მონახა სოფელში.). შეიძლება ითქვას,  ივანე, მიუხედავად იმისა, რომ „გაკრეჭილი მღვდელია“, აქ სულიერი მოძღვრის მოვალეობას ასრულებს (და არა მეფისტოფელის), ცდილობს  თავმოყვარეობა გაუღვიძოს, ამხელს და აფხიზლებს ჯაყოს ხიზნად ქცეულ ხევისთავს. თეიმურაზ ხევისთავს ხომ თავისი წარმომავლობა ავალდებულებდა არა  მხოლოდ საკუთარი ოჯახისა და ქონების, არამედ ქვეყნის დაცვასაც. ამიტომაა ასეთი „განმკვეთელ უფროის მახვილისა“ მისი სიტყვები. ასეთივე სისასტიკეს ავლენს ივანე, როცა ცდილობს თეიმურაზს, რომელიც იკვეხნის „შეიძლება მომღუნონ, მომტეხონ, მაგრამ ვერასდროს დამიმორჩილებენო“, გააცნობიერებინოს  საკუთარი მარცხი და დაცემა, ჯერ საკუთარ შესანდობარს დაალევინებს, შემდეგ კი ნელ-ნელა აწვეთებს, რაც მოჰყვა მის მარცხს – მარგოს დაკარგვა! (ამბობენ ჯაყო მეოთხე ცოლს ირთავს, თავადის ქალს). მეორე მიზანი, რომლის მიღწევასაც ცდილობს ივანე  ჯაყოს ქება-დიდებით, ისაა, რომ ლაქუცით გააბრუოს, თავი მოუქონოს და ჯაყო – ბოროტება გამოიყენოს  არა მარტო პირადი, (იქნებ მართლაც გამოერთმია ერთი ტომარა ფქვილი, არც ამგვარი პრაგმატიზმია  უცხო, როგორც ჩანს,  ყოფილი მოძღვრისთვის), არამედ ხალხის კეთილდღეობისთვისაც: „ქვეყანამ იცის, რომ ჯაყო ჯივაშვილი ისე დასტრიალებს ჩვენს ღარიბ-ღატაკ ქვეყანას, როგორც კარგი მეოჯახე კერას… ჩვენ იმედი გვაქვს, რომ ამდენი სიკეთის დამთესი ჯაყო არც შემდეგში დაიხევს უკან და ისევ ძველებურად გაგვიწევს დახმარებას“.       ცხოვრებისეული სიბრძნე დაეხმარა ივანეს, კარგად შეეცნო ჯაყო. სწორედ ეს შველის დაიცვას თავი მისგან (მან ხომ შეძლო  თავისი ასული გაერიდებინა და ეხსნა ჯაყოს მორიგი ცოლობისგან, თეიმურაზისგან განსხვავებით) და ამავე დროს, თუ საშუალება მიეცა, ისარგებლოს კიდეც მისგან. ივანეს ცხოვრებისეული სიბრძნე გვასწავლის, რომ  ბოროტებასთან ბრძოლა პიროვნულად იქნებ „ცხვრობით“ და „მეორე ლოყის მიშვერითაა შესაძლებელი“, მაგრამ როცა ადამიანს ამ მოძალებული ბოროტებისგან მოყვასის  გადარჩენა, მოყვასის დაცვა ადევს კისერზე, მოვალეა „უძირო სიძულვილით სძულდეს“ მოყვასის მტერი. ებრძოლოს მას მისივე მეთოდებით:  სისასტიკეს – სისასტიკე, ვერაგობას ვერაგობა დაუხვედროს, („თვალი თვალისა წილ“) და რაკი ღია ბრძოლის ძალა არ შესწევს, ქართველთა ეროვნულ ცნობიერებაში ღრმად გამჯდარ ნაცარქექიურ ხრიკს, ეშმაკობას მიმართავს – პირფერობით, მოჩვენებითი გულგრილობითა და ვერაგობით  ნიღბავს თავის პოზიციას.

ამიტომ ვფიქრობ, ჯავახიშვილმა ივანე ნახუცრის სახით სწორედ ნაცარქექია გაგვიცოცხლა ახალ სამოსსა და ახალ კანში, რომელიც ებრძვის ასევე ახალ ბაყბაყ-დევს, ახალ ბოროტებას – „წითელ გოლიათს“. აი, რას სწერს ზვიად გამსახურდია ჩვენი ნაცარქექიას შესახებ : „(ნაცარქექია) სიზარმაცისა და ბაქიაობის განსახიერება კი არ არის, როგორც ზოგიერთ კალმოსანს ჰგონია, არამედ ჭკუისა და მოხერხებისა… ნაცარქექია ქართველი ოდისევსია, იგი ახერხებს ციკლოპის მოტყუებას და დამარცხებას. ოღონდ კარგი იქნებოდა, თუ მის შესახებ მსჯელობას განვავითარებთ და მასში მხოლოდ პოლიტიკურ მებრძოლს და დიპლომატს კი არ დავინახავთ, არამედ სულიერ პლანში უნივერსალურ ბოროტებასთან მებრძოლს… ამ თვალსაზრისით იგი ზეეროვნული სახეა, ზოგადსაკაცობრიო სახე… “.

ივანე  მოძღვარი იყო და ყველაზე მეტად მას მართებდა  რწმენისა და პრინციპების ერთგულება, უფრო მეტად, ვიდრე თეიმურაზს, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ იმ ეპოქას – „სამშობლოს შავი ლიუციფერის“, როცა „ანგელოსები უედემონი სტიროდნენ გზათა მიუვალობას“, ადამიანთა სულებს უღმერთობა და „უღვთისმშობლობა“ (გალაკტიონი) სჭირდათ, როცა ეკლესიები ინგრეოდა, ლოცვა პოლიტიკურ დანაშაულად მიიჩნეოდა. ეს ნიშნავდა არა მარტო საკუთარი თავის დაღუპვას, არამედ ოჯახისას და იქნებ ქვეყნისასაც. ამიტომ ივანე ფერს იცვლის, ანაფორას იხდის, გლეხურ ცხოვრებას უბრუნდება და ისე აგრძელებს თავისი ოჯახის, ხალხისა თუ ქვეყნის სამსახურს. „მართალია ანაფორა გავიხადე, მაგრამ ქრისტეს მოძღვრება ეხლაც ძვალ-რბილში მაქვს გამჯდარი… მე ეკლესიის მსახურებას მოვწყდი, მაგრამ ხალხს დავუბრუნდი“, – ეუბნება იგი თეიმურაზს. ივანესაც  თითქოს შერყეული აქვს მართლმადიდებლური რწმენა. აღიარებს, რომ ჩვენ, ქართველებს მუსლიმანური ან ებრაული მატერიალისტური რელიგია უფრო გვიდგება, ვიდრე არიული ქრისტიანობა“. მაგრამ თეიმურაზისგან განსხვავებით მას სწამს თავისი ხალხის ძალა, და, რაც მთავარია, სწამს ქრისტიანობის მთავარი მამოძრავებელი ძალის – სიყვარულის. „საცა სიყვარული არ  არის, იქ არც მეგობრობაა, არც ოჯახი, არც საზოგადოება და არც სახელმწიფო“, -ეუბნება იგი თეიმურაზს. ქრისტიანობა კი გვასწავლის: „სიყვარული თავად ღმერთია და თუ სიყვარული შენთან არს, შენთან არს ღმერთი” , „სიყვარულმა დაჰფაროს სიმრავლეი ცოდვათა“.

ივანე არც მედროვეა, არც უზნეო, მისი თვითგადარჩენისკენ სწრაფვა ინსტინქტებით კი არაა განპირობებული, რაც ადამიანში იწვევს შიშს, მშფოთვარებას  და სულიერ დეგრადირებას, არამედ რწმენითა და გონებით მიღებული არჩევანია, სტრატეგიაა უთანასწორო ბრძოლაში. მართალია, ახალი ცხოვრება აიძულებს, ხელი აიღოს ღვთისმსახურებაზე, მაგრამ იგი კვლავ  ძვალ-რბილში გამჯდარი შინაგანი ქრისტიანობის-სიყვარულის მატარებელია. მიგელ დე უნამუნოს მანუელის („წმინდა მანუელ სათნო წამებული“) მსგავსად  საქმით მორწმუნეა. მასავით სწამს: „ყოველგვარი რელიგია ჭეშმარიტია, სანამ იმ ხალხს, რომელიც აღიარებს, სულიერად ცხოველყოფს, ნუგეშს აძლევს მათის ხვედრის გამო… ყოველი ხალხისთვის ყველაზე უფრო ჭეშმარიტი რელიგია მისი საკუთარი რელიგიაა, ის, რაც მან თვითონ შექმნა“.

ივანესა და თეიმურაზის შედარებისას, მაია ჯალიაშვილი წერს, რომ თეიმურაზი  „დამარცხდა ხორციელად  და….. გაიმარჯვა სულიერად“, … მან ფიზიკური გადარჩენისთვის არაფერი დათმო, ნახუცარ  ივანესავით  „წვერი არ გაიკრიჭა და დარჩა თავისი შეხედულებების ერთგული“ (მაია ჯალიაშვილი „თეიმურაზ ხევისთავის დასაცავად“). ვფიქრობ, თეიმურაზის სულიერად გამარჯვებულ (ხოლო ივანეს სულიერად დამარცხებულ) ადამიანად აღიარება ეწინააღმდეგება  მწერლისეულ თვალთახედვას. „ყოველი ხე თავისი ნაყოფით შეიცნობა“ ( ლუკა /6.44/) –  გვმოძღვრავს სახარება. შეიძლება სულიერად გამარჯვებული ვუწოდოთ ადამიანს, რომელსაც სასოწარკვეთა თავს აკლევინებს?  თეიმურაზის სახით ხომ ჯავახიშვილმა ქართველი ინტელიგენციის უნიათობა, სულიერი აპათია, უუნარობა, წინდაუხედაობა დაგვიხატა, როცა იგი ავბედითი ისტორიული ქარტეხილების პირისპირ აღმოჩნდა. ხოლო  თუ შევადარებთ ნაყოფს ივანესას და თეიმურაზისას, ცხადი გახდება, ვინაა გამარჯვებული, თუნდაც ფიზიკურად, თუნდაც სულიერად. ერთ მხარესაა კაცი, რომელიც უპირისპირდება და ებრძვის სასტიკ რეალობას, რომელიც მის ოჯახს, ქვეყანას, ერს გადაგვარებას, მოსპობას უპირებს, რომელმაც შეძლო შეენარჩუნებინა რწმენა თავისი ხალხისა, კი არ გამდგარა, გულზე ხელები კი არ დაუკრეფია, გვერდში უდგას მას გაჭირვებაში, აქტიურად იბრძვის ქვეყნის აღმშენებლობისა და  განვითარებისთვის, სკოლის გახსნა იქნება ეს თუ კოოპერატივისა,  სოფელზე ზრუნვა თუ გზააბნეული, დაცემული ადამიანის ფეხზე წამოყენება. შოთას სიბრძნეზე გაზრდილი (ვერ მიჰხვდები, ვისთვის კვდები, თუ სოფელსა მოიძულებ“)  თეიმურაზსაც იმავეს არიგებს: „ეს ცხოვრება შენზედ კარგად მესმის, ვინც არ მიიღო იგი, ცხოვრებამ არც ის მიიღო… ქართველი ხალხისთვის სიკეთე გინდა, მაგრამ ამავე დროს სწყევლი, ცილსა სწამებ, აღარაფერი გწამს, არც ღმერთი, არც ეშმაკი, არც ხალხის შემოქმედების უნარი არც მისი მომავალი და სიცოცხლე… ნეტა ვიცოდე, რას იზამდი, რომ ხელისუფლება შენ ჩაგივარდეს ხელში, ყველა კარებს გაუღებდი და ქართველ ხალხს უცხოელებს ყმებად დაუყენებდი….“ .

რა დგას თეიმურაზის უკან?  ყოფილი ხევისთავი – საქართველოს წარჩინებულებს პირველობას რომ ედავებოდა, ერთ დროს ქართლის ბედსაც განაგებდა და ზოგჯერ მეფეებს ძალაუფლებასაც ეცილებოდა – ჯაყოს ხიზნად გადაქცეულა, ხოლო ყოფილი საზოგადო მოღვაწე – ჯაყოს დახლიდარად. ხევისთავის მეუღლე მარგო კი (სიმბოლურად საქართველო) ჯერ ჯაყოს საყვარლად გვევლინება, მერე კი მის მეუღლედ და მონად. შეიძლება ასეთ ნაყოფთა შემოქმედი კაცი სულიერად გამარჯვებული იყოს?

ამიტომ ვფიქრობ, რომ  ივანეს გზა ის გზაა, რომელსაც უნდა დასდგომოდა ქართველი ხალხი იმ დროს, რათა  დაეცვა  უძვირფასესი მარგალიტი – სამშობლო ღორთაგან; რომ ივანეს გზა, მისი პრაგმატიზმი (და არა კონფორმიზმი) იმ ეპოქისთვის უფრო მისაღებად მიაჩნია ჯავახიშვილს, ვიდრე თეიმურაზის „პრინციპულობა“. რომ არა ივანე -ნაცარქექიები, თეიმურაზისა  და მის მსგავსთა იმედად დარჩენილი საქართველო და ქართველობა დღეს აღარ იარსებებდა. ამ თვალსაზრისს  ადასტურებს ჯავახიშვილის წერილი „მასალები ლექციისათვის“,  სადაც ავტორი წერს: „ტყუილად კი არ ამბობენ ფრანგები: თვითრწმენა გამარჯვების ნახევარიაო. იგივე ითქმის სოციალურ ფსიხიკაზედაც…. თუ გამოაცალეთ თავისივე თავის რწმენა და მოუშალეთ იმედი – ასეთი ხალხი წასულია, მისი დღენი დათვლილია. ისიც იმ ერთ პიროვნებასავით მალე მოიშლება, მოიღუნება და შეებმება აღმოსავლურ უღელში: გარინდება, ნირვანა, პასიურობა, ბედის მორჩილება – აი მისი მომავალი“. ჯავახიშვილს სწამს, რომ მხოლოდ „ცალთვალა ხედავს ერში ერთ-ერთს: ეშმაკს ან ანგელოზს. ორთვალა კი ხალხის ხასიათსა და ისტორიაში ორივეს ადვილად აღმოაჩენს… უეჭველად საჭიროა ანგელოზის მოძებნა და პოვნა, თორემ არ ძალუძს უანგელოზოდ ცხოვრება და განვითარება არც ცალკე პიროვნებას, არც ერს… ბუნებაში ცარიელი ადგილი არ არსებობს, ამიტომაც, ვინც (ერმა თუ პიროვნებამ) თავის გულიდან ანგელოზი განდევნა ან დაკარგა, მან გათავისუფლებული ადგილი ყიყვსა და ეშმაკს დაუთმო. ხოლო ვისაც ეშმაკი დარჩა, თვითონაც გაეშმაკდა – გონებითაც, სისხლითაც და სულითაც. რწმენა ვინმესი ან რამესი-ქრისტესი, მაჰმადისა, ეროვნებისა, სოციალიზმისა ან თუნდაც რომელიმე კერპისა. აი, მხოლოდ ეს რწმენა და განვითარებული გონება ასხვავებს მეტყველ ადამიანს ურწმუნო პირუტყვისგან“. რწმენა ვინმესი ან რამესი – ესაა გზა ივანესი, ხოლო თეიმურაზის გზას-ურწმუნოებას – ფეხდაფეხ მოსდევს „სკეფცისი და დინიზმი… ნებისყოფის აბულია და სიკვდილი, ან უფრო უარესიც – ზნეობრივი გახრწნა, ეროვნულ-ფიზიკური დეგენერაცია, ასნაირი ბოროტება….“.

ჯავახიშვილის თეიმურაზი დამარცხებული ადამიანია, სულიერადაც და ფიზიკურადაც,  მაგრამ არა განადგურებული. ჯავახიშვილი მას გადარჩენის შანსს უტოვებს: იგი თავისი მარტოობის ორმოში დაყუდებული შიო მღვიმელივით მეტანიებით, სასოებითა და ცრემლით ცდილობს განიწმინდოს და განიკურნოს, ფენიქსივით აღდგეს საკუთარი ფერფლიდან, რათა მოახერხოს სულის განწმენდა, გამთლიანება-გაკაჟება, რათა, როგორც ქვეყნის კანონიერმა პატრონმა, დაიბრუნოს ის დანაკარგი, რაც მას ეკუთვნის – მარგალიტი – მარგო. „ნიშანდობლივია, რომ თეიმურაზ ხევისთავში ინგრევა ის „სულიერი მონაპოვარი“, რაც წინა საუკუნის (XIX ს.) ნიჰილისტურმა აზროვნებამ „უწყალობა“ („ღმერთი არ მწამს, მაგრამ ქრისტე მაინც ღმერთკაცი იყო“ – თეიმურაზის ეს სიტყვები ნიცშეს პერიფრაზია) და აღორძინდება ტრადიციული სული, რაც აბრუნებს მას თავის ძირებთან და ეს უკვე თეიმურაზის კულტურული მონაპოვარია. შეიძლება ითქვას, თეიმურაზი შემოქმედია თავისი სულისა“ (მაკო ჯანჯიბუხაშვილი), თუმცა ისიც უნდა ითქვას, თუ თეიმურაზი გადარჩება და მარგოს დაიბრუნებს, ამაში ივანე-ნაცარქექიას წვლილი დიდი იქნება, რადგან ნაცრის ქექვას ამოფარებული ეს „ეროვნული გმირი“ საუკუნეების განმავლობაში დარაჯობს ქართველთა არსებობას, როგორც  კოტე მაყაშვილი წერს: „დავწვები ლოგინში წყნარად – ძილითა შევიქცევ თავს, ქაჯებო, დევებო, ფარად მე ნაცარქექია მყავს“; რადგან სწორედ ივანე-ნაცარქექიამ გაითავისა ჭეშმარიტება, რომ „არის დრო ქვათა შეგროვებისა და არის დრო შენებისა“, რომ საჭიროა „დროის შესაფერისი საქმე ვიცოდეთ“, რომ „საცა არა სჯობს, გაცლა სჯობს“. ქართველის ამპარტავნული ბუნება თითქოს თაკილობს ნაცარქექიობას, ხშირად მას სალანძღავ სიტყვადაც იყენებენ ჩვენში, ამჯობინებს რაინდობას, სახელოვან სიკვდილს, მაგრამ ხალხური სიბრძნე გვეუბნება, რომ სწორედ ნაცარქექიობაა ჩვენი მხსნელი გამუდმებული ისტორიული ქარტეხილების გამო. თუმცა   ეროვნული სულისა  და ეროვნული ღირებულებების შესანარჩუნებლად ყოველთვის ვცდილობდით  ნაცარქექიობისა და რაინდობის მორიგებას. სხვათა შორის, ქართული ლიტერატურის ყველაზე საყვარელი და სრულყოფილი პერსონაჟი – ავთანდილიც -„ვერვისგან ვნებულ“ ქაჯებთან მეომარი, რაინდობასთან შერწყმული მოხერხებულობით, გარდასახვის უნარით, პრაგმატიზმით, თუ დავუკვირდებით, ნაცარქექიური გმირია.

საერო სკოლა „ალბიონი“

                                     გამოყენებული ლიტერატურა:

მაია ჯალიაშვილი    „თეიმურაზ ხევისთავის დასაცავად“  ( 1 თებერვალი, 2017 (mastsavlebeli.ge/?p=13010);

ქართველი მწერლები სკოლაში (10). გამომცემლობა „დია“. ქ. თბილისი. 2000 წ.;

კრიტიკა. 2010.N5 ლიტერატურის ინსტიტუტის გამომცემლობა. თბილისი 2010 წ.მ.ჯავახიშვილი „ მასალები ლექციისთვის“;

მაკო ჯანჯიბუხაშვილი. პიროვნული კულტურა კრიზისის ფონზე (თეიმურაზ ხევისთავის სახის გააზრებისათვის. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა, ელ.რესურსები).

ფიზიკის მეცადინეობისას აღძრული ყველა საკითხი მოსწავლეთათვის არსებითად ამოცანას წარმოადგენს, ამოცანების ამოხსნა კი ფიზიკის სწავლების განუყოფელი ნაწილია. შეიძლება ითქვას, რომ სწორი აზროვნება, „მუდამ  ამოცანების ამოხსნას“ ნიშნავს. ამოცანების ამოხსნის ცალკეული მხარის ცოდნა და მუშაობაში გათვალისწინება აუცილებელია ამოცანების მიზნობრივად სწორი შერჩევისა და გამოყენებისთვის. ფიზიკის  სწავლების თეორია ამოცანების დიდაქტიკურ ღირებულებას შემდეგში ხედავს|:

ვრცლად

ფიზიკა-აღზრდა

ხშირად სკოლის პედაგოგს უჭირს აღიაროს, რომ კლასში დისციპლინასთან დაკავშირებული პრობლემები აქვს. ამის აღიარება მართლაც რთული და უხერხულია, განსაკუთრებით მასწავლებელ კოლეგებთან. თუმცა, ამ მტკივნეულ თემას შეგვეძლება სხვა რაკურსითაც შევხედოთ და სხვა შეფასება მივცეთ. გამოცდილი მასწავლებელი არსენ პ. ამბობს, რომ მას საგაკვეთილო პროცესის დროს რკინის დისციპლინა საერთოდ არასოდეს დასჭირვებია. აი, რას წერს ეს მასწავლებელი:

„ნეტავ რა უნდა იყოს უფრო ბანალური, ვიდრე რჩევა – „იყავი ისეთი, როგორიც ხარ“? თუმცა,  „იყავი ისეთი, როგორიც ხარ“ და „თქვენ უნდა მიგიღონ ისეთად, როგორიც ხართ“ – სწორედ რომ ზუსტი და დროულია. ვურჩევ მასწავლებლებს, რომლებსაც დისციპლინის პრობლემა აქვთ, იყვნენ ისეთები, როგორებიც არიან.

საბედნიეროდ, მოსწავლეთა მხრიდან, მე, როგორც მასწავლებელს, არასოდეს განმიცდია შევიწროება, მაგრამ დისციპლინის პრობლემა ყოველთვის მქონდა, მაშინაც კი, როცა ჩემი მოსწავლეები სწავლებაში კარგ შედეგებს აჩვენებდნენ, იმარჯვებდნენ ოლიმპიადებსა და კონკურსებში. რასაკვირველია, ჩემს კლასში მოსწავლეებს სიგარეტის მოწევა არასოდეს გაუბედავთ, მაგრამ ვაღიარებ, რომ რკინის დისციპლინის დამყარება ვერ შევძელი.

ახალბედა მასწავლებელი რომ ვიყავი, სულ ვფიქრობდი, რომ დისციპლინის დამყარება  მნიშვნელოვანი იყო და ამიტომ ამაზე აუცილებლად უნდა მეზრუნა. თავდაპირველად ეს ცუდად არ გამომდიოდა, ამაში ხელს მიწყობდა მაღალი ხმა და მკაცრი გამოხედვა. მაგრამ ეს ყველაფერი დაახლოებით სამი გაკვეთილის განმავლობაში გრძელდებოდა, მერე კი თამაში აღარ შემეძლო, ასეთი პოზა მბეზრდებოდა და მქანცავდა. თანაც, მივხვდი, რომ ჩაჩუმებულ კლასში, სადაც ბუზის გაფრენის ხმაც კი არ ისმოდა და კითხვებიც არავის ებადებოდა,  მუშაობის პროცესი უინტერესო ხდებოდა. ჰოდა, საკუთარ თავს სად უნდა გავქცეოდი? როდემდე უნდა შემენარჩუნებინა მკაცრი პედაგოგის იერი, თუკი ასეთი არ ვიყავი? შუალედური მდგომარეობის დაჭერაც მირთულდებოდა, ან ერთ უკიდურესობაში ვვარდებოდი, ან – მეორეში. ბოლოს, მაინც ყველა ბავშვი ხედავდა, რას წარმოვადგენდი…

რამდენად კარგი დისციპლინა გვაქვს გაკვეთილზე, ამას ახალბედა მასწავლებელიც კი იოლად აფიქსირებს პრაქტიკების პერიოდში ან მუშაობის პირველ წელს. თუ ბავშვები მშვიდად სხედან, დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ ასე ისხდებიან სკოლის დამთავრებამდე. და პირიქით, თუ პირველივე თქვენს გაკვეთილზე ახმაურდნენ, მომავალშიც ასე იქნება.  ბევრ მასწავლებელს თავი მოუტყუებია იმით, რომ დროთა განმვლობაში ეს სიტუაცია შეიცვლებოდა/შეცვლიდა, მაგრამ ეს ილუზია იყო. სინამდვილეში, არაფერი გშველის, არც N რაოდენობის ინტერნეტრჩევა და არც ფსიქოლოგიისა და პედაგოგიკის სახელმძღვანელო, რადგან ყველაფერი დამოკიდებულია მხოლოდ და მხოლოდ თქვენს ხასიათზე. კიდევ ერთხელ ვიტყვი ბანალურ ფრაზას – ბავშვებს ვერასოდეს მოატყუებ. თუ, მაგალითად, რბილი ხასიათი გაქვს, მაგრამ სიმკაცრეს აჩვენებ, შეიძლება ბავშვები თავიდან მოტყუვდნენ, მაგრამ მერე „გაგშიფრავენ“.

ამ შემთხვევაში აზრი არ აქვს მიმართოთ სკოლის ადმინისტრაციას ან მშობლებს. ამით მხოლოდ თქვენსავე ავტორიტეტს გაიფუჭებთ.

მე, მაგალითად, ეგრევე გავაცნობიერე, რომ კლასში მყარ დისციპლინას ვერ მივაღწევდი, მაგრამ ამასთან შეგუება მხოლოდ ხუთი წლის შემდეგ შევძელი. როგორც კი ვაღიარე, რომ „რბილი მასწავლებელი“ ვიყავი, საქმეც უკეთ წამივიდა. მივხვდი, როგორ უნდა შემეთავსებინა საქმე და ჩემი ხასიათი. თუ ბავშვებს ცელქობა სურდათ, დროდადრო ამის საშუალებას ვაძლევდი. მქონია ისეთი შემთხვევაც, როდესაც გაკვეთილი ჩამშლია. ერთხელ ერთ ბიჭს, რომელიც გაკვეთილის ჩატარებაში მიშლიდა ხელს, ვკითხე, რატომ აკეთებდა ამას. ბიჭმა გულწრფელად მიპასუხა, რომ ვერაფრით დამემორჩილებოდა, თუ არ დავუყვირებდი. ის ყვირილს იყო ჩვეული. სხვანაირად მისი მოთოკვა არ შეიძლებოდა. ვუთხარი, რომ ყვირილს არ ვაპირებდი, რადგან მისი გამოხდომებით და ფანტაზიის უნარით ძალიან ვერთობოდი, მაგრამ ისიც განვუმარტე, რომ სკოლაში უნდა ესწავლა. თუ არ დამემორჩილებოდა, მისი სხვა კლასში გადაყვანა მომიწევდა, რათა ჩემთვის და სხვებისთვის ხელი არ შეეშალა. ამან გვარიანად დააფრთხო, არ უნდოდა თავისი კლასელების მიტოვება და ცდილობდა გაკვეთილზე ნაკლებად ეხმაურა.

არ ვიცი, თქვენთან ეს ჭრის თუ არა, მაგრამ დისციპლინის დამრღვევს ადამიანურად უნდა ელაპარაკო. უმეტეს შემთხვევაში, ასეთ ბავშვებს უნდათ, რომ კლასელების ყურადღება მიიქციონ და ავტორიტეტად იქცნენ. ამ შემთხვევაში, მასწავლებელმა ისეთი დავალება უნდა მისცეს, რომ ყველაზე კარგად მან შეასრულოს. დეტალურად მოიფიქრეთ ეს დავალება. მერწმუნეთ, ეს საუკეთესოა ხერხია კლასში მისი ავტორიტეტის ასამაღლებლად.

თუ თქვენ ხართ ერთ-ერთი იმ მასწავლებელთაგანი, რომელსაც კლასში მყარი დისციპლინა არ აქვს, მზად იყავით იმისათვის, რომ უფრო რთულად, მაგრამ საინტერესოდ იმუშავებთ. მოგიწევთ კარნახის, საზეპიროების ჩაბარებისა და ერთფეროვანი ამოცანების დავიწყება და შემოქმედებითობის წამოწევა. გამოიყენეთ თამაშის ტექნოლოგიები: საქმიანი თამაშები, ვიქტორინები, რაც ბავშვების ენერგიას სწორ კალაპოტში მოაქცევს. თუ ვინმე ამ კალაპოტიდან ამოვარდება, მას უფრო საინტერესო როლი მოუნახეთ.

ჩემი კოლეგებისთვის ჩემი მიდგომები მისაღები როდია. ბევრი მეთანხმება, ბევრიც – არა. რამდენჯერმე დამზრახეს კიდეც, რომ ზედმეტად კეთილი ვიყავი. ეს ხომ სასაცილოა? რატომ არ შეიძლება მასწავლებელი კეთილი იყოს? განსაკუთრებით ამის მოსმენა მათგან მეხალისებოდა, ვინც პედაგოგიური მეთოდებიდან მხოლოდ ერთს ცნობდა – სიმკაცრეს.

ერთხელ ზაფხულში ჩვენი სკოლის უფროსკლასელი გოგონა სხვა სკოლაში გადაიყვანეს.  შემოდგომაზე შემთხვევით შემხვდა და ასეთი ამბავი მიამბო. ახალ სკოლაში პირველ გაკვეთილზე მასწავლებელმა გასული წლის მასალის ცოდნის გადამოწმება გადაწყვიტა. აღმოჩნდა, რომ ის მხოლოდ ჩემს ყოფილ მოსწავლეს ახსოვდა. „არადა, მაშინ ვფიქრობდი, რომ ჩვენ უბრალოდ ვსაუბრობდით კლასში, რაღაც თამაშებს ვთამაშობდით, ვლაპარაკობდით. თურმე თქვენ გვასწავლიდით!“ თქვა მან და საბოლოოდ დამარწმუნა იმაში, რომ სწორად ვიქცეოდი.

თუ კლასში დისციპლინა იმდენად დაბალია, რომ სასწავლო პროგრამის გავლაც კი შეუძლებელი ხდება, თუ არ არსებობს მასწავლებლის პატივისცემა, თუ თქვენი ავტორიტეტი ძალიან დაბალია – არ იფიქროთ, რომ ეს ყველაფერი ერთ დღეს შეიცვლება. კლასები შეიცვლება, მაგრამ თქვენ იგივე დარჩებით. მაშინ აღიარეთ, რომ სკოლა სათქვენო ადგილი არ არის. ასეც ხდება. მასწავლებლად მუშაობა იოლი ნამდვილად არ არის. ნუ გაიფუჭრებთ და შეწირავთ ნერვებს სამუშაოს, რომელიც არ გამოგდით. მოძებნეთ საქმე, რომელიც გეყვარებათ და წარმატებას მიაწევთ!

კლასი პიროვნებების, თუმცა ჯერ ისევ უწიფარ ადამიანთა ერთობაა. ისინი არ არიან ზრდასრულები, ისინი ჯერ კიდევ პატარები ან მოზარდები არიან, ამბიციურები, ცნობისმოყვარენი, ამაყები და მოწყვლადები. სულ რომ სამაგალითო მასწავლებელი იყოთ, ეს მათთვის არაფერს ნიშნავს. ბავშვების ყურადღების და მით უფრო სიყვარულის დამსახურება პედაგოგისთვის ყველაზე საინტერესო და რთული ამოცანაა“.

10 თამაში, რომლებიც ყველა საგნის მასწავლებელს გამოადგება

ვის არ უყვარს თამაში გაკვეთილებზე?

ჩვენ  ბავშვობიდან მოვდივართ. ყველას გამოვლილი გვაქვს სკოლის პერიოდი და  კარგად გვემახსოვრება, რომ თამაშით გაკვეთილი გამორჩეული და საყვარელი იყო ჩვენთვის და, მიუხედავად წინააღმდეგობისა, ყოველთვის ვცდილობდით, თანაკლასელებთან ერთად რაც შეიძლება მეტი დრო გამოგვეყო თამაშისთვის. ალბათ, სწორედ ამიტომ იყო და არის სპორტის გაკვეთილი ბევრი მოსწავლისთვის განსაკუთრებულად საინტერესო, რადგან ამ დროს მათ საშუალება ეძლევათ, დახარჯონ მათი ულევი ენერგია, იყვნენ ფიზიკურად აქტიური და იხალისონ გაკვეთილის განმავლობაში.

მოსწავლეების ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე, სრულიად ბუნებრივია მათი ფიზიკური აქტივობებისადმი მიდრეკილება და მასწავლებლებს არ უნდა გვწყინდეს, როცა მათ ბეზრდებათ ან უბრალოდ იღლებიან 45 წუთის განმავლობაში მერხთან ჯდომითა და მოსმენით. ისინი ხომ ბავშვები არიან და არა ზრდასრული სტუდენტები! ამიტომ მათი ასაკი, მათი მოზღვავებული ენერგია ჩვენი გაკვეთილის სასარგებლოდ ისე უნდა გამოვიყენოთ, რომ ორივე მხარე (მასწავლებელი-მოსწავლე) კმაყოფილი იყოს როგორც პროცესით, ისე მიღებული შედეგით.

პირადად მე ვთვლი, რომ 2-3 წუთიანი აქტივობა, რომელიც მოსწავლეების ფიზიკურ დატვირთვაზეა დამყარებული, ძალიან სასარგებლო და ეფექტიანია, ,,ენერჯაიზერია” მოსწავლეების მოტივაციისა და ჩართულობისთვის. კარგი იქნება თუ  გავითვალისწინებთ,  რომ ჩვენ საკლასო ოთახში 20-25 განსხვავებული პიროვნება გვყავს, განსხვავებული ინტერესებით, შესაძლებლობებითა და ინტელექტით.

როგორც ვიცით, ჰ. გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიის მიხედვით, არსებობს რვა ერთმანეთისგან განსხვავებული ინტელექტის სახე და მისი შესაბამისი სწავლის სტილი. ესენია: ლინგვისტური, მათემატიკურ-ლოგიკური, ვიზუალურ-სივრცითი, სხეულებრივ-კინესთეტიკური, მუსიკალური, ინტერპერსონალური, ინტრაპერსონალური და ნატურალისტური. თითოეული ადამიანი ზემოთ ჩამოთვლილი ინტელექტის რამდენიმე ტიპს ფლობს. მნიშვნელოვანია, რომ სკოლის მასწავლებელი აცნობიერებდეს სხვადასხვა ადამიანის სხვადასხვაგვარ მიდრეკილებას სხვადასხვა ინტელექტისადმი, რომ მოსწავლეებს საკუთარი შესაძლებლობების მრავალმხრივად გამოხატვისა და განვითარების შესაძლებლობა მისცეს. ეს კი, დამეთანხმებით, საკმაოდ რთული და შრომატევადია. პირადად მე, ჩემი მოსწავლეების მრავალმხრივი ინტელექტის გამოსავლენად და გამოსაყენებლად, ასევე მათი ინტერესის გაზრდის მიზნითა და გაკვეთილის მიზნის მისაღწევად თითქმის ყველა გაკვეთილზე თამაშებს ვიყენებ. ახლა წარმოგიდგენთ რამდენიმე მათგანს, რომლებიც, ჩემი აზრით, ყველაზე მეტად საიტერესოა და მათი გამოყენება შესაძლებელია როგორც უცხო ენის, ასევე სხვა საგნის გაკვეთილებზე.

საგანმანათლებლო თამაშები პირობითად შეიძლება დავყოთ სამ კატეგორიად: „გამახურებლები“ (ენერჯაიზერი), რომელიც გაკვეთილის დასაწყისის 5-6 წუთიანი აქტივობებია, და მათი მიზანია მოსწავლეების მოტივირება, მათი ყურადღების მიმართვა გაკვეთილის თემისადმი და დაინტერესება; მეორე ტიპის თამაშების გამოყენება შეიძლება გაკვეთილის ძირითად ნაწილში და მათი მთავარი მიზანი შესწავლილის ან ახლად ახსნილი მასალის გავარჯიშება, გამოყენება, განმტკიცებაა; რაც შეხება „დახურვის“ აქტივობებს, ისინი ყველაზე ეფექტური გაკვეთილის ბოლო ნაწილშია და საშუალებას გვაძლევს მთელი გაკვეთილი თუ თემა შევაჯამოთ და პოზიტიურად დავასრულოთ. თუმცა ეს დაყოფა პირობითია, რადგან ნებისმიერი ქვემოთ განხილული თამაში შეიძლება მოერგოს გაკვეთილის ნებისმიერ მონაკეთს, მათი გამოყენება შეიძლება როგორც კონკრეტული მიზნის მისაღწევად, ასევე რაიმე რთული თემის ახსნის დროს ბავშვების შესასვენებლად, მათი ძალების აღსადგენად ან თუნდაც გაკვეთილის ბოლოს, როცა რამდენიმე წუთია ზარამდე დარჩენილი და ყველა  დაგეგმილი აქტივობა უკვე დასრულებულია.

ამ სტატიაში გაეცნობით რამდენიმე თამაშს, რომელიც ყველა მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, რადგან მათი გამოყენება ხელს უწყობს გაკვეთილის ეფექტურ დასაწყისს, ხალისიან წარმართვასა და ისეთ დასასრულს, როცა დარწმუნებული ხარ, რომ შენი მოსწავლეები მოუთმენლად ელოდებიან შენს შემდეგ გაკვეთილს.

გაკვეთილის დასაწყისის ერთ-ერთი თამაშია „რა დევს ჩანთაში“ან „რა დევს ყუთში“. მოსწავლეები ორ ჯგუფად იყოფიან, თითო წევრი თითოეული ჯგუფიდან მორიგეობით მიდის ყუთთან, იღებს ერთ ნივთს (შიგნით ჩახედვის გარეშე) და ასახელებს მას, უფროს კლასებში თითოეულ ნივთზე უნდა შექმნან რაიმე ისტორია და ისაუბრონ 20 წამის განმავლობაში. შემდეგ მეორე მოსწავლე იღებს ნივთს და მან წინა მოსაუბრის ისტორია უნდა განაგრძოს ისე, რომ 20 წამის განმავლობაში ისაუბროს თავის ნივთზე. რომელიც უფრო კარგ ამბავს შექმნის, ის არის გამარჯვებული. უცხო ენის გაკვეთილზე ეს მეთოდი ლექსიკური მარაგისა და მეტყველების გაუმჯობესებას ემსახურება, ასევე ხელს უწყობს შემოქმედებითი აზროვნების უნარის განვითარებასაც.

„კანფეტების ყუთი“ – საუკეთესო გამხსნელია არდადეგების შემდეგ ან მასწავლებლის პირველი გაკვეთილისთვის კლასში, თუმცა მისი გამოყენება ნებისმიერ დროს შეიძლება. მოსწავლეები დგანან წრეზე ან სხედან მერხებზე. კანფეტებით სავსე თასიდან მასწავლებელი იღებს რამდენიმე კანფეტს და გადასცემს მის გვერდით მყოფ მოსწავლეს. თითოეულმა უნდა აიღოს სულ მცირე 2 და, სურვილისამებრ, მეტი კანფეტი. ამის შემდეგ მასწავლებელი აძლევს დავალებას. ვის რამდენი კანფეტიც აქვს, იმ რაოდენობის წინადადებას გვეუბნება მის შესახებ (უცხო ენაზე), ან მისი ზაფხულის არდადეგების შესახებ, ან ასახელებს იმ რაოდენობის მეფეს, დედაქალაქს, ბრძოლას და ა.შ.

„ბურთის გადაგდება“ – ძალიან მარტივი და სახალისოა აქტივობა ჩვეულებრივი ბურთის გამოყენებით. ვასახელებთ დავალებას, მაგალითად, ჩამოთვალეთ სიტყვა „ლამაზის“ სინონიმები და ბურთს ვუგდებთ ერთ-ერთ მოსწავლეს. ის ასახელებს სინონიმს და სწარაფად გადააწვდის მეორეს და ბურთი ასე მოივლის მთელ კლასს. ასევე, უცხო ენის გაკვეთილზე  ბურთისთვის ლექსიკური კატეგორიების მიწერაც შეიძლება. რომელ კატეგორიასაც დაემთხვევა მარჯვენა ცერი იმ კატეგორიიდან მოსწავლე ლექსიკურ ერთეულებს ასახელებს  (მაგ: ცხოველები, ტრანსპროტის საშუალებები და ა.შ.).

„დაშიფრული სიტყვა“ – მარტივია, არ საჭიროებს წინასწარ მომზადებას. ვწერთ სიტყვას, დაფაზე ვაძლევთ მინიშნებას, ბავშვები ასახელებენ ასოებს და ცდილობენ, გამოიცნონ დაშიფრული სიტყვა ან წინადადება. ამ თამაშის უფრო გავრცობაც შეიძლება – მცირე ჯგუფებში მივცეთ დავალებად, თვითონ შექმნან მსგავსი კროსვორდი ან „wordsearch”.

„ენის წვერზე“ – დაფაზე არის მოღიმარი ბიჭის ან გოგოს ფოტო (ანიმაციური). მას უჩანს ენის ნაწილი, სადაც წერია ფრაზა, თუმცა დასასრული არ ჩანს. მოსწავლე ასახელებს გამოტოვებულ სიტყვას, იღებს შემდეგ „ენას“ და აჩვენებს კლასს. (მაგალითად: გურამ დოჩანაშვილი არის ავტორი ნაწარმოებისა „კაცი, რომლსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“. არ ჩანს ავტორის სახელი და გვარი. ის მოსწავლემ უნდა დაასახელოს).

„ვინ ვარ მე?“ – შუბლზე დაწებებული აქვთ რომელიმე გამოჩენილი ადამიანის სახელი (უცხო ენის გაკვეთილზე ნებისმიერი არსებითი სახელი), მოსწავლეები სვამენ შეკითხვას, რათა გამოიცნონ, ვინ არიან ისინი.

„ცხელი სკამი“. მოსწავლეებს ვყოფთ ორ ჯგუფად, მცირე კლასებში – ერთ ჯგუფად. გუნდის ერთი წევრი ჯდება ცხელ სკამზე სახით კლასისკენ. მასწავლებელი დაფაზე წერს სიტყვას, წინადადებას, სახელს, თარიღს (კონკრეტული საგნიდან გამომდინარე). გუნდის წევრები აძლევენ მინიშნებებს და ეხმარებიან გამოცნობაში,  თუ რა წერია დაფაზე, მაგრამ მათ არ აქვთ უფლება დაასახელონ ან დახატონ ზუსტად ის, რაც არის დაწერილი.

 „დაფისკენ სირბილით!“ – ორ ჯგუფად დავყოფთ კლასს და დაფას,  ვწერთ დავალებას (ზაფხულის არდადეგები – მოსწავლეები წერენ სიტყვებს უცხო ენაზე, რომელი გუნდიც ყველაზე მეტს დაწერს, გამარჯვებულიც ის არის. დაასახელეთ ზედსართავი სახელები. ევროპის ქვეყნები და ა.შ.). მოსწავლეები რიგზე არიან დამწკრივებული. თითოეული ჯგუფიდან თითო ბავშვი მირბის დაფასთან, წერს და უკან ისევ სირბილით ბრუნდება. გადასცემს ცარცს მომდევნო ბავშვს და ასე გრძელდება დროის ამოწურვამდე. რომელი გუნდიც ყველაზე მეტ სწორ პასუხს დაწერს, ის არის გამარჯვებული.

„არეული წინადადებები“ ნემისმიერი ტექსტი ნაწილებად დავჭრათ და მოვათავსოთ სხვადასხვა ყუთში ან კონვერტში. მოსწავლეები მორიგეობით მიდიან დაფასთან და მოაქვთ წინადადებები სანამ ტექსტს ლოგიკურად და აზრობრივად მთლიანად არ ააწყობენ. გუნდი, რომელიც პირველი ამთავრებს, არის გამარჯვებული.

„მოიტანე პასუხი“ – ახალი გაკვეთილის ახსნამდე, ტექსტიდან ამოვიწეროთ შეკითხვები, რომლებზე პასუხებიც ბავშვებმა უნდა მოიძიონ. მათ შეუძლიათ გამოიყენონ სახელმძღვანელო, ენციკლოპედია, დატოვონ კლასი და სხვა კლასებში მოიძიონ პასუხი. მთავარია, მოაგროვონ რაც შეიძლემა მეტი სწორი პასუხი.

„ყველაზე სწრაფი“ – მოსწავლეები სამი წუთის განმავლობაში რაც შეიძლება სწრაფად პასუხობენ წინასწარ მომზადებულ შეკითხვებს, პასუხის არცოდნის შემთხვევაში ამბობენ – „შემდეგი“ და გადადიან მომდევნო შეკითხვაზე. ბოლოს გამოვლინდება მოსწავლე (მოსწავლეები), რომელსაც ექნება ყველაზე მეტი სწორი პასუხი. ამ თამაშის გავრცობაც შესაძლებელია, როცა მოსწავლეს აქვს საშუალება, აირჩიოს კატეგორია კითხვისთვის (მაგ: ბრძოლები, მეფეები, ცნობილი ქალები ისტორიიდან; გრამატიკა, ლიტერატურა, და ა.შ.).

 „ვინ მივა ფინიშთან პირველი“ – ნებისმიერი საგნის მაწავლებელს შეუძლია ამ თამაშის მომზადება, ფორმატი დაყოფილია 30 ან 40 უჯრად. თითოეული უჯრა დანომრილია და მასში (ან შესაძლებელია ცალკე ფურცელზე) წერია შეკითხვა (როდის მოხდა დიდგორის ბრძოლა?). ზოგი უჯრა მოთამაშეს რამდენიმე სვლით დააწინაურებს (მაგ: „გილოცავთ, გადადი 23-ზე“). ასევე არის უჯრები, რომლებიც უკან აბრუნებს (მაგ; „ო, არა, დაბრუნდი 3-ზე). მოსწავლეები აგორებენ კამათელს, მის მიხედვით უჯრას გადაითვლიან და შესაბამის ნომერზე პასუხობენ კითხვას. არასწორი პასუხის შემთხვევაში უბრუნდებიან წინა პოზიციას.

სემესტრისა და თავის შემაჯამებელ გაკვეთილად ხშირად ვიყენებ „რა? სად? როდის?“, რომელიც ყველაზე ცნობილი თამაშია ჩვენი მოსწავლეებისთვის. წინასწარ მომზადებული შეკითხვების კონვერტები, მელოდია, და მათთვის კარგად ნაცნობი სპინერი (რომელიც ტრიალებს და ერთ-ერთ შეკითხვას არჩევს მათთვის) საკლასო ოთახში სასიამოვნო გარემოს ქმნის, ზრდის მოსწავლეების მოტივაციასა და ჩართულობას და, რაც მთავარია, რადგან თამაში არის გუნდური, ამიტომ ნაკლებად სტრესულია მოსწავლეებისთვის, მთელი კლასი ერთიანად იმეორებს, იხსენებს და ზოგი მათგანი სწავლობს გავლილ მასალას.

მაგალითად, გაკვეთილის ბოლო აქტივობად ძალიან ეფექტურია თამაში „კლასის დატოვება“. იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა ადრე დატოვონ კლასი უნდა უპასუხონ 3 (შეგიძლიათ გაზარდოთ ან შეამციროთ კითხვების რაოდენობა) შეკითხვას, რომელიც წინასწარ მომზადებულია და დევს მაგიდაზე. იმ შემთხვევაში, თუ მოსწავლე სწორად უპასუხებს შეკითხვებს, შეუძლია კლასის დატოვება, თუ არა, მაშინ ბრუნდება უკან და დგება რიგში ყველაზე ბოლო. შეკითხვები შეიძლება განმეორდეს, რადგან პასუხგაუცემელი შეკითხვა, მაგიდაზე ბრუნდება. ამ გზით მათ შესაძლებლობა ეძლევათ, ისწავლონ და დაიმახსოვრონ სწორი პასუხი დასმულ კითხვებზე. ეს არის ძალიან სასარგებლო გამეორებისთვის, ლექსიკური მასალისა და გრამატიკის გამოსაყენებლად, შესაძლებელია, მთელი გაკვეთილი ამ თამაშს დაუთმო, როცა სემესტრის ან წლის შეჯამებას აკეთებ. სტრესული გამოცდის ნაცვლად შევთავაზოთ ბავშვებს მსგავსი სახალისო თამაში, სადაც თან გაერთობიან, თან ისწავლიან ან ნასწავლს გაიხსენებენ.

გარდა  აქ ჩამოთვლილი მაგალითებისა, არსებობს სხვა მრავალი თამაში, რომლებიც ძალიან მარტივად შეიძლება მოერგოს ნებისმიერ საგანსა და გაკვეთილს. ბევრი მასწავლებელი თავს არიდებს მსგავს აქტივობებს, რადგან მიიჩნევა, რომ კონკურენტული გარემო მავნებელია ბავშვებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ამ თამაშების ბოლოს ერთი გუნდი ან მოსწავლე არის გამარჯვებული, მათი ადაპტირება შესაძლებელია ისე, რომ არ იყოს გამოვლენილი ერთი კონკრეტული გამარჯვებული.  გარდა ამისა, ზოგი მოსწავლე პირიქით, უფრო მეტად იხსნება და მოტივირებული ხდება კონკურენტულ გარემოში, თუმცა, რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი უნდა იყოს ზომიერი. ცოტ-ცოტა ყველაფერი შეიძლება, თამაშიც, ხალისიც და შეჯიბრიც.

თავისთავად ცხადია, ამ თამაშებს ყოველდღიურად ვერ გამოვიყენებთ, რადგან ყველა გაკვეთილი თამაშს ვერ დაეთმობა. პირადად მე თამაშს ჯილდოს სახით ვთავაზობ ხოლმე მოსწავლეებს, მაგალითად, რაიმე რთული საკითხის წარმატებით შესრულების, შესწავლის შემდეგ, ან მთელი კვირა სანიმუშო ყოფაქცევის გამოვლენის შემთხვევაში და ა.შ. მსგავსი მეთოდის გამოყენების შემდეგ, მოსწავლეები დიდი იმედით და ენთუზიაზმით ელოდებიან მომდევნო გაკვეთილს, გაორმაგებული ძალებითა და მონდომებით ცდილობენ, გამოავლინონ საკუთარი შესაძლებლობები, რადგან არაფორმალური გარემო და წახალისება ხელს უწყობს მათი უნარების მაქსიმალურ გამოვლენას. გარდა ამისა, გვეხმარება მასწავლებლებს, უფრო ახლოს გავიცნოთ და სხვა კუთხით დავინახოთ ჩვენი მოსწავლეები და მათი ინდივიდუალური შესაძლებლობები, შესაბამისად, მაქსიმალურად ვეცადოთ ჩვენი გაკვეთილების ჩატარებისას, გამოვიყენოთ ისეთი აქტივობები, რომლებიც იქნება მრავალმხრივი, თითოეული მოსწავლის ინტლექტის შესაბამისი და მისცემს მათ საშუალებას, მაქსიმალურად გამოავლინონ საკუთარი თავი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.       Lander E.  (08.10. 2013). 10 Best Games for ESL Teachers Abroad

( 20.04.2018)  https://www.gooverseas.com/blog/10-best-games-esl-teachers

2. (20.04.2018) https://busyteacher.org/teaching_ideas_and_techniques/warmers/
3. MsEnglishcorner (12.04.2015) warm up activities.

(17.04.2018) https://www.youtube.com/watch?v=UthVmn-ELsA

ბულინგი და ძალადობა არის თემა, რომელიც აქტუალობიდან გამომდინარე მსოფლიო განხილვის საგანი გახდა. აქტუალობა კი განაპირობა ბულინგისა და ძალადობის ფაქტების გამრავლებამ და გამრავალფეროვნებამ. რა არის ბულინგი,  ძალადობა, რა მსგავსება და განსხვავებაა მათ შორის? ბულინგი ნიშნავს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ ძალადობას, რომელიც ხორციელდება ადამიანის (ბავშვის, მოზარდის და სხვათა) მიმართ თანატოლების ან სხვა ჯგუფის მიერ მრავალჯერადად. ბულინგის ქართულ შესატყვისებად შეიძლება ჩაითვალოს: შარიანობა, ჩხუბისთავობა, ყოჩობა… ძალადობა კი ერთი ადამიანის მიერ განხორციელებული ძალადობრივი ქმედებაა ერთი პირის ან  პირთა  ჯგუფის მიმართ და იგი ძირითადად ერთჯერად ხასიათს ატარებს.

თანამედროვე საზოგადოებაში ბულინგის და ძალადობის ბევრი სახეობა დამკვიდრდა, როგორებიცაა:

• კიბერბულინგი;
• სატელევიზიო ბულინგი;
• ჯგუფური ძალადობა;
• სექსუალური ბულინგი;
• ემოციური ბულინგი;
• სიტყვიერი ბულინგი;
• ფიზიკური ბულინგი

და სხვა.

ბოლოს განვითარებულმა მოვლენებმა აჩვენა, რომ განსაკუთრებით საშიში კიბერკულინგია (,,ლურჯი ვეშაპი“).

ბულინგს და ძალადობას ჰყავს მოძალადე და მსხვერპლი. ჩემი აზრით, ორივე დაზარალებულია: პირველი იმიტომ, რომ შეუძლია ჩაიდინოს მიუღებელი ქცევები. ეს ნიშნავს, რომ მის ცნობიერებაში ყველაფერი წესრიგში არ არის; მეორე კი იმიტომ, რომ მას უზიანდება ფსიქიკა, პიროვნება განიცდის დეგრადაციას.

ბევრი იწერება და ბევრს საუბრობენ პრევენციაზე. სპეციალისტები თანხმდებიან, რომ საჭიროა კონსტრუქციული, შეთანხმებული (მშობელი, სკოლა, საზოგადოება) ქმედებები, ცნობიერების ამაღლება. ძალადობრივი ქმედების პრევენცია ეტაპობრივად პატარა ასაკიდან უნდა განხორციელდეს. უნდა:

• მოხდეს პრობლემის იდენფიცირება;
• პრობლემის არსებობის აღიარება;
• პრობლემის განსაზღვრა (არსი, სერიოზულობა, სიხშირე და სხვა);
• სამუშაო გეგმის შედგენა…

ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, სად და ვის მიერ ხორცილდება ძალადობრივი ქმედებები.
ამ სტატიაში შევეხები სკოლის შემთხვევას და კონკრეტულად იმას, როგორ მივაწოდოთ დაწყებით კლასებს ინფორმაცია. ძალადობის მაგალითები დიდი ხარისხითაა წარმოდგენილი საბაზო და საშუალო საფეხურზე. როცა მოზარდები ცდილობენ თავის დამკვიდრებას, ბევრი ირჩევს ძალადობის გზას (არამარტო ამ შემთხვევისათვის). ხშირად მოძალადე ცდილობს ძლიერად გამოიყურებოდეს,  ეუხეშება მასწავლებლებს, მშობლებს, და-ძმას და სხვას. მას თანდათან უჩნდება შიში, რომ თვითონ გახდება ძალადობის მსხვერპლი და უფრო და უფრო აგრესიული ხდება. ეს ძალიან საშიში ტენდეციაა. მოზარდების ძალადობრივ ქმედებებს ხშირად დაბალი კლასების მოსწავლეები ხედავენ, ექცევიან გავლენის ქვეშ  და იმეორებენ. ამიტომ ძალზედ მნიშვნელოვანია პატარების ცნობიერების ამაღლება. კერძოდ, დაწყებითი კლასების მოსწავლეები უნდა იცნობდნენ ცნებებს: ბულინგი, ძალადობა და უნდა ასხვავებდნენ მას ბავშვური სიცელქისგან. ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ძალადობრივი ქმედებების გამოვლენა, სიჩუმის დარღვევა, და ა.შ.
რადგან სკოლა ის ადგილია, სადაც ადამიანი ცოდნასთან ერთად სასიცოცხლოდ აუცილებელ უნარებსაც იძენს, მშობლები და მასწავლებლები მონდომებით კოორდინირებულად უნდა მოქმედებდნენ.
გამომდინარე დაწყებითი კლასების ასაკობრივი თავისებურებებიდან, ამ თემის მიწოდება არ არის მარტივი. საჭიროა ტერმინების გამარტივება, ინფორმაციის გასაგებ ენაზე მიწოდება, ისეთი აქტოვობების შერჩევა, რომელიც მოსწავლეთა ჩართულობას გაზრდის…
გთავაზობთ მეორე კლასში ჩატარებულ ინოვაციურ გაკვეთილს თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“.

მოსამზადებელი პერიოდი: მოვიძიე ამ ასაკის შესაბამისი მოკლე (5-5 წუთიანი) ვიდეოები ბულინგსა და ძალადობაზე. მოვამზადე სიტუაციური ამოცანები ჯგუფური მუშაობისთვის, ყველა საჭირო რესურსი (კომპიუტერი, პროექტორი, ფერადი ქაღალდები, მარკერები, ფორმატის ქაღალდი).

• გაკვეთილის გეგმა

• მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა

სიტუაციური ამოცანები

სიტუაცია 1

ნინო კლასში ახალგადმოსულია. მას თვალის პრობლემა აქვს (ის ელამია). კლასის გოგონათა ჯგუფმა ნინოს პირველ დღეს კლასში დასცინეს და მასთან ახლოს არავინ დაჯდა. შემდეგ დღეებში დერეფანსა და სკოლის ეზოშიც იგივე გაიმეორეს. ტელეფონში ხშირად უგზავნიდნენ სმს-ებს ,,ბრუციანო“.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა) ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.

სიტუაცია 2.

შესვენებაზე  გიორგიმ მარის  ხელი ჰკრა და  კიბეზე დააგორა. არ მივიდა მასთან, არ წამოაყენა და ბოდიშიც არ მოუხადა. პირიქით, დასცინა კიდეც: ,,რა საცოდავი ხარ!“. დერეფნის ბოლოში მოთამაშე პატარებს წაუჯიკავა, გზიდან ჩამომეცალეთო, ყურებიც აუწია და ,,ურჩია“ , ჭკვიანად იყავით და გზა დამითმეთ, როცა მოვდივარო.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა) ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილზე.

სიტუაცია 3.

ეზოში თამაშის დროს ბურთისკენ მიმავალმა დათომ ხელი ჰკრა თანაკლასელ დიტოს, რათა დაესწრო ბურთის აღება. დიტო წაიქცა და ატირდა. დათომ წამოაყენა და ბოდიშიც მოუხადა.

• ჩამოთვლილთაგან რომელს მიეკუთვნება აღწერილი შემთხვევა:

ა)   ძალადობა;

ბ) ბულინგი;

გ) ბავშვური სიცელქე.

სიტუაციური ამოცანა მიაკარით მისთვის განკუთვნილ ადგილას.

                                                                   რეფლექსია

სამოდელო გაკვეთილის ტიპებიდან ერთ-ერთი ინოვაციური გაკვეთილია, რომელიც მოიცავს როგორც მეთოდურ, ისე შინაარსობრივ ინიციატივებს. ბულინგისა და ძალადობის ცნებების გაცნობისა და ტოლერანტული კულტურის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით მეორე კლასში ჩავატარე ინოვაციური გაკვეთილი თემაზე: ,,ბულინგი, ძალადობა თუ ბავშვური სიცელქე“. რადგან თემა ძალიან აქტუალური გახდა და ცნობიერების ამაღლება დაწყებითი კლასებიდანვე  უნდა დაიწყოს, ამ ასაკის ბავშვები უნდა იცნობდნენ ცნებებს, იცოდნენ მათ შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების შესახებ, მათ უნდა შეძლონ პრობლემის იდენფიცირება, მასზე რეაგირება.
გაკვეთილი გეგმის მიხედვით წარიმართა. ექსესებს ადგილი არ ჰქონია. გამოვიყენე ყველა აქტივობა, მათზე გამოყოფილი დროც ოპტიმალური აღმოჩნდა. გაკვეთილზე გამოყენებული აქტივობები ხელს შეუწყობს მოსწავლეთა ჩართულობას, საკუთარი აზრის გამოთქმისა და დასაბუთების უნარების განვითარებას, მოსწავლეებში  პრობლემებთან გამკლავების უნარს. დამსწრე კოლეგები მიიღებენ გამოცდილებას ინოვაციური გაკვეთილის დაგეგმვისა და ჩატარებისას.

გაკვეთილის ძლიერ მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს მიღწეული შედეგი, რომელიც გამოვლინდა შეჯამების ფაზაში გამოყენებული სიტუაციური ამოცანების კეთების პროცესში. კერძოდ, გაკვეთილის მიზანი მიღწეულ იქნა: მოსწავლეებმა ამოცანები  დაახარისხეს ბულინგის, ძალადობის და ბავშვური სიცელქის ნიშნების მიხედვით. ძლიერი მხარე იყო, აგრეთვე, თვალსაჩინოებების და აქტივობების მრავალფეროვნება. მოსწავლეთა ჩართულობა იყო მაღალი, აქტივობიდან აქტივობაზე გადასვლა ლოგიკური.

სუსტ მხარედ გამოვყოფდი სიტუაციური ამოცანების სიმწირეს, რადგან დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ეს აქტივობა მოსწავლეებს ძალიან მოეწონათ და არ ეყოთ სავარჯიშოები, რასაც შემდგომისთვის გავითვალისწინებ.

• სტატიის ბოლოს კოლეგებს შევთავაზებ რამდენივე რჩევას:
• კლასში ბულინგისა და ძალადობის შემთხვევების განხილვისას მნიშვნელოვანია – არა იმის ძიება, თუ ვინ არის დამნაშავე, არამედ იმის გარკვევა, თუ რა როლი შეასრულა სიტუაციაში მონაწილე თითოეულმა ბავშვმა;
• გააგებინეთ მოსწავლეს, რომ არ მოითმენთ მის აგრესიულ ქცევას. დააწესეთ კონკრეტული შეზღუდვები, რომელსაც მიმართავთ ბულინგის განმეორების შემთხვევაში;
• იყავით პოზიტიური ქცევის მაგალითი – მოდელი. ქცევის წესების შემუშავებისას რამდენიმე მუხლი თქვენ შესახებაც ჩაწერეთ;
• კლასში განიხილეთ ბულინგისა და ძალადობის ყველა შემთხვევა;
• რთულ შემთხვევებში მიმართეთ სპეციალისტ-ფსიქოლოგს.

დასკვნის სახით ავღნიშნავ, რომ ბულინგისა და ძალადობის შესახებ ინფორმირებულობა, შემთხვევების განხილვები და დროული პრევენციები დაწყებით კლასებშივე, მშობლისა და მასწავლებლის ერთობლივი, შეთანხმებული ქმედებები, ვფიქრობ, კარგ შედეგს გამოიღებს და ხელს შეუწყობს ტოლერანტული გარემოს შექმნასა და ტოლერანტურლი კულტურის დამკვიდრებას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ლიდერობის აკადემია- 2-ის მე-6 მოდული – თანასწორობის საკითხები;
• https://education.ge/index.php?do=definition/view&id=1891;
• https://www.youtube.com/watch?v=cLxLD-vYdC4
• https://www.youtube.com/watch?v=QdyCQnrrMJk

დმანისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ირგანჩაის საჯარო სკოლის კონსულტანტ-მასწავლებელი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტორს პროგრამა ,,ასწავლე საქართველოსთვის“ მონაწილე, დაწყებითი კლასების უფროსი მასწავლებელი  ნატო კვარაცხელია.