დღეს კლასობანას ვინმე კიდევ თამაშობს?  ან  სასწავლო პროცესში იყენებს? ამ ფოტოს დანახვისას ჩემი თაობის ქალბატონებს ალბათ გაახსენდებათ,  როგორ არჩევდნენ ბრტყელ ქვებს, მერე როგორ მალავდნენ სახლის კიბეებთან, რომ უცნობი ყვავილის წვენით გაპრიალებული  ჯადოსნური ქვა კონკურენტ გოგონებს არ მოეპარათ ან დედას არ გადაეგდო კიბეების დალაგებისას. ახლაც მეღიმება, როცა ვიხსენებ, საიდან ვათრევდი ამ ქვებს, როგორ ვიდექი  საკუთარი რიგის მოლოდინში…

ალბათ არც არავის მოსვლია თავში აზრად ამით რიცხვები ან მათი თანამიმდევრობა ესწავლა… გარკვეული პერიოდი არც მე მიფიქრია ამაზე…

20 წლიდან დავიწყე მუშაობა და ამ ხნის განმავლობაში უამრავი განსხვავებული შესაძლებლობის ბავშვთან მომიწია მუშაობა. სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მოსწავლე 4-ჯერ მყავდა სხვადასხვა დროს. მეც სხვადასხვაგვარად მომზადებული შევხვდი მათ. ბევრი რამ მომცა ტრენინგებმა, უფრო მეტი – პრაქტიკამ. თუმცა მე დღეს ისეთ ბავშვებზე მინდა გავამახვილო ყურადღება, რომლებსაც გარეგნულად არაფერი ემჩნევათ, მაგრამ რაღაცით არ ჰგვანან სხვა ბავშვებს, ცოტათი ჩამორჩებიან კიდეც მათ. იქნებ დედაც ვერ იცლის საიმისოდ, რომ შვილს ნიჭის გაფურჩქვნაში დაეხმაროს…

ასეა თუ ისე, ეს სტატია ეხება შედარებით მოკრძალებული შესაძლებლობის ბავშვებს.

წლების წინ ერთ კერძო სკოლაში ვმუშაობდი. სულ ვფიქრობდი იმ ბავშვებზე, რომლებიც სასწავლო შედეგებით დანარჩენებს ჩამორჩებოდნენ. დავინტერესდი, როგორ აგვარებდნენ ამ პრობლემას სხვა გამოცდილი და დირექციისთვის საამაყო პედაგოგები. ჩემმა გამოცდილმა კოლეგამ დამმოძღვრა, სუსტ ბავშვებზე თუ იმუშავებ, საშუალოსაც დაკარგავ და ძლიერსაცო!..

არის ამაში სიმართლის მარცვალი, სულო ცოდვილო! მაშინ არავინ იცნობდა გარდნერს და მით უმეტეს, მის მიგნებას 9 ინტელექტის შესახებ. მაგრამ მე მაინც ამ გზით ვარჩიე სიარული. რაღაცნაირად მეცოდებოდნენ ეს ბავშვები და მათი გვერდში დგომა მინდოდა, ასევე მიხაროდა მათი ძნელად მიღწეული წარმატებებიც… რას წარმოვიდგენდი, რომ წლების შემდეგ ჩემს შვილსაც ექნებოდა მსგავსი პრობლემა…

2 წლის  ქალიშვილზე დაკვირვებისას აღმოვაჩინე, რომ უჭირდა ლექსების დამახსოვრება. ზაფხულში ბიძაშვილები ერთად შევიკრიბეთ ჩვენ-ჩვენი შვილებით. ყველა თავის შვილს აქებდა. აღმოჩნდა, რომ ჩემი და ჩემი ბიძაშვილის უმცროსი ქალიშვილი ტოლები იყვნენ.  ორი წლის ცუგრუმელები მშვენივრად ერთობოდნენ. გაირკვა ისიც, რომ 2 წლის ბიძაშვილის შვილი ძალიან ნიჭიერი ყოფილა. თამამად და ხალისით ამბობდა გრძელ-გრძელ ლექსებს, რომლის მნიშვნელობაც, ბუნებრივია, არ ესმოდა. ამ ამბავს ჩემი ბებია, დეიდა და, რა თქმა უნდა, უფროსი ქალიშვილიც ესწრებოდნენ.

– რეიზა არ ასწავლი ამ ბაღანას ლექსებს? – იკითხა ჩვენი საგვარეულო სიკეთეების გამოუმჟაღავნებლობით გაოცებულმა  ბებიამ.

– ასწავლე, დედა, ლექსები! – კატეგორიულად მომთხოვა უფროსმა ქალიშვილმაც. როგორც იქნა ყველა დავამშვიდე, რომ არ იყო საჭირო ამ ასაკში ასეთი ლექსების დასწავლა. თუმცა ისიც ვთქვი, რომ ჩემს შვილს ერთსტროფიანი ლექსის დასწავლა უჭირდა, მით უმეტეს მრავლსტროფიანის… მაგრამ  ნათესავებმა ეს უფრო ჩემს სიზარმაცეს მიაწერეს,  ვიდრე ბავშვის შესაძლებლობებს…

უფრო გვიან მისი ბაღის მასწავლებელმაც მსუბუქად მიმანიშნა, რომ ჩემი შვილი სხვებს ჩამორჩებოდა… როგორ შეიძლებოდა ჩემი შვილი სხვაზე ნაკლები ყოფილიყო?…

მახსოვს, ერთხელ ბაღში ადრე მივედი.  დამსვა მასწავლებელმა, ნახე რას იზამს შენი გოგოო. მასწავლებელი სვამდა შეკითხვებს, ბავშვები ხალისით პასუხობდნენ. იჯდა ჩემი შვილი მობუზული. ორი კითხვა დაუსვა მასწავლებელმა. ვერ უპასუხა. მესამე კითხვაზეც, რომ არ ახსოვდა პასუხი, გამოიქცა შეწუხებული და აქვითინებული გულში ჩამეკრა…

ბუნებრივია, ეს ამბავი სახლში მოვყევი. დედამაც, უფროსმა შვილმაც მირჩიეს,  რომ მესწავლებინა ბავშვისთვის რამე…

ჩემი პოზიცია იყო ცალსახა – მოვა დრო და ისწავლის. არაა აუცილებელი, ყველამ ზეპირად იცოდეს ლექსები! ბავშვი რამდენჯერმე მყავდა სხვადასხვა ფსიქოლოგთან, მინდოდა მენახა თუ დავრწმუნებულიყავი, რომ არ ვცდებოდი…

დიახ, მე მჯეროდა და მჯერა, რომ ჩემი შვილი შეძლებდა! აუცილებლად დადგებოდა დრო, როცა მისი კარგი შვილობით ვიამაყებდი!!!…

არ დაგავიწყდეთ მე ძალიან აქტიური დედა ვარ, ტრენინგიდან ტრენინგზე, გაკვეთილიდან გაკვეთილზე, კონფერინციიდან კონფერეციაზე გადავდიოდი და ძალიან ცოტა დრო მრჩებოდა შვილის სამეცადინოდ…

მაგრამ ეს თავისუფალი დრო, ადრე თუ გვიან, სულ გაქრება… ეს დრო შვილს სჭირდება! დიახაც, მე ახლა იმ ბავშვებისთვის ვწერ, ვინც ძნელად სწავლობს, ვის მშობლებსაც გადატვირთული გრაფიკი აქვს ან უბრალოდ „ნერვები არ ჰყოფნის“, რომ შვილს დაუჯდეს სამეცადინოდ!

მე დავიჭირე, რომ ჩემი შვილი გვიან, მაგრამ მაინც სწავლობდა. უნდოდა რომ ესწავლა, ეშინოდა, რომ არ გამოუვიდოდა! თუმცა ზეიმზე არასოდეს დავიწყებია, როდის უნდა ეთქვა თავისი ერთი სტროფი გამოთქმით და უშეცდომოდ! ხოდა მეც გადავწყვიტე თამაშით მესწავლებინა. ვიცოდი, რომ ამას დასჭირდებოდა ჩემი დროის უდიდესი ნაწილი, ნერვები, მაგრამ მე უნდა გამეფანტა მისი შიში! შიში, რომ ვერ ისწავლიდა! ხოდა დავიწყე:

დავიწყე  სწავლა კლასობანათი. დიახ, მე ვთამაშობდი კლასობანას ჩემს 5 წლის შვილთან.  რა მისცა ჩემს შვილს კლასობანამ? რიცხვები ასწავლა!

2. სახტუნელა. ჩემს ბავშვობაში, იყო რუსული ფილმი, რომლის სახელსაც ახლა ვერ ვიხსენებ, სადაც პატარა გოგონას სურს სახტუნელით ხტუნვის სწავლა და მას ამ თამაშს სიზმარში სპილო ასწავლის. როცა ჩემს შვილს სახტუნელით გართობა მოუნდა, შანსს  როგორ გავუშვებდი. ოღონდ სად უნდა მესწავლებინა? მერვე სართულზე ვცხოვრობ. ჩავედით ისევ ეზოში.

ვისწავლეთ სახტუნელით ხტუნვა, სხვათა შორის თუ სახტუნელით ციფრებსაც დაწერთ მთლად უკეთესად დაიხსომებს… ჩვენ ბედნიერები ვართ და თან რიცხვებსაც და თვლასაც ვიმახსოვრებთ. აბა, ხომ უნდა გავიგოთ ვინ ბევრჯერ ახტა! ამასობაში მეტობა-ნაკლებობაც შემოგვესწავლა!

3. შვიდქვაობანა – აქ ყველაზე მეტად გაგვიჭირდა. რატომ? ახლავე მოგახსენებთ: ჩემს ეზოში ჩემი შვილის ტოლი ბავშვები არ იყო! დანარჩენები 3-4 წლით დიდები არ კადრულობდნენ ასეთ პატარებთან თამაშს. ორი კაცით კი აბა რა შვიდქვაობანა ითამაშებოდა? სამაგიეროდ, ერთით მეტი თამაში ისწავლა და ისიც, რომ ჯერ დიდი ქვა უნდა დადოს, მერე უფრო პატარა და ასე შემდეგ. თუმცა შვიდქვაობანა მოგვიანებით სოფელში განვაახლეთ უფრო ბევრ ბავშვთან.
4. ბაყაყობანა – რატომ უნდა ითამაშო? ან რა კავშირი აქვს მას მათემათიკასთან? აქ სხვანაირად ამბობ რიცხვებს? არა, სულაც არა! იგივეა თანამიმდევრობა, მაგრამ სურვილი, რომ სხვას ახტომაში აჯობო, გაიძულებს, დათვალო შენი და სხვისი ნახტომი.
5. კუბიკები – სხვადასხვა ფერის კუბიკები, რომელსაც რიცხვიც აწერია და შესაბამისი ოდენობის ფიგურებიც, ძალიან კარგია რაოდენობის შესასწავლად, თან მათი მეშვეობით ლამაზი კოშკსაც ააშენებთ. არ დაგავიწყდეთ იქვე სადმე ჩხირების დაწყობაც. თუ ბავშვს 4 ჩხირს მოსთხოვთ, ის სწორედ ოთხს გადმოალაგებს.
6. თუ მოგწყინდათ კუბიკებით თამაში, წრეში ბურთი გააჩაღეთ! თან დაისვენებთ, თან ბავშვიც სისხარტეში გაიწაფება, დაკვირვებასაც ისწავლის და გამძლეობასაც. ამ თამაშისას ის რიცხვების თვლას ვერ ასცდება და განუმტკიცდება თვლა გონებაში თამაშით!
7. ბოულინგი. როცა ეს სათამაშო სახლში მოვიტანე, არ შემშინებია, რომ მეზობლებს შევაწუხებდი. გავამწკრივე წესისამებრ კეგლები და ჩემს გოგონას სათამაშოდ მოვუხმე. ჯერ სწყინდა, რომ ვერ არტყამდა ბურთს, მერე ითვლიდა, ვინ რამდენი წააქცია, რამდენი დარჩა წასაქცევი, ვინ მეტი ქულა დააგროვა! უფრო მეტიც – როგორ უნდა ისროლოს, რომ ყველა წააქციოს, რა მანძილით უნდა იყოს დაშორებული კეგლები, რომ ადვილად წაიქცნენ, რომელი ხელით ჯობია გაქნევა და რატომ? რიცხვები რომ დავაწეროთ და ისე წავაქციოთ? თამაშის სურვილი სულაც არ გამორიცხავდა სწავლას, პირიქით სტიმულს გვაძლევდა! და კითხვა: რომ ვერ ვისწავლო? რომელიც ძალიან ხშირად ისმოდა აქამდე, თანდათან შემცირდა!!!

8.ფურთი, ანუ თერთმეტობანა – ვისაც გურიაში გაქვთ ფესვები ან სტუმრად ყოფილხართ, უფურთაოდ  არ გამოგიშვებდნენ. აღმოსავლეთში ამ თამაშს თერთმეტობანას ეძახიან. არ მითხრათ  ახლა, ჩვენ  კაზინოს გაქრობისთვის ვიბრძვით  და შენ კი 5 წლის ბავშვი დაგისვამს და აზარტულ თამაშებს ასწავლიო – ძალიან ცდებით!  ჯერ  ერთი, ეს კარტი საბავშვოა, ბავშვებისთვის განკუთვნილი ნახატებით და  მერე მეორეც, რიცხვების შედგენილობა ასე ძალიან ადვილად ისწავლება. იმარჯვებს ის,  ვინც 11-ს მოაგროვებს. ხოდა რამდენჯერ უნდა შეკრიბოს ერთი და იგივე, რომ თერთმეტი მიიღოს? და ახლა 10-ის ფარგლებში რამდენჯერ კრებს? უთვალავჯერ! მანამ სანამ არ მოსწყინდება და სანამ არ ისწავლის!

9. ნარდი-ყურძნობანა. რაოდენ უცნაურად არ უნდა მოგეჩვენოთ, აქ შემოთავაზებული ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი თამაში მითამაშია ბავშვობაში. დედაჩემს არ ჰქონია პედაგოგიური განათლება, მაგრამ ამ გადასახედიდან ნამდვილად ვფიქრობ, რომ სწორად არჩევდა თამაშებს!

თამაშობს წყვილი. ყურძნის მტევნის მსგავსად აწყობთ ერთი ფერის ქვებს ნარდის საპირისპირო მხარეს და თითო კამათელს რიგ-რიგობით აგორებთ. იმარჯვებს ის, ვინც ადრე გამოყრის ქვებს.

10. კამათელი – ოღონდ მას კუბიკს ვეძახი, ვასწავლი ბავშვებს 1-დან 1 000 000-მდე რიცხვებს, რიცხვის ჩაწერას, პოზიციურ სისტემასაც კი. ამიტომ მისი გამოყენება შეიძლება 1-ელი კლასიდან მე-4 კლასის ჩათვლით. სხვათა შორის ბავშვებს ძალიან მოსწონთ.
11. დომინო – არაჩვეულებრივია რიცხვის შედგენილობის შესასწავლად, საანგარიშოზე შეკრება -გამოკლების სასწავლებლადაც. ოცის ფარგლებლში მიმატება-გამოკლებისთვის ფანტასტიურია.
12. მაღაზიობანა. სათამაშო ფულების გაკეთებას თუ არ დაიზარებთ, „გასაყიდი“ ბევრი ნივთი იქნება თქვენს სახლში. ხან დედა იყოს გამყიდველი და ხან ბავშვი. თუ ამას კლასელებიც შეუერთდებიან, მერე ნახეთ ხალისი.
13. მიზანში სროლა. ერთ -ერთი საინტერესო თამაშია. ამ თამაშით ბავშვი სწავლობს მიზანში სროლას. უვითარდება მხედველობა, ხელის კუნთები, ამავდროულად სწავლობს რიცხვებს, მათ შეკრებას, შედარებას. შეგიძლიათ შეცვალოთ სქემაზე რიცხვების რაოდენობა და სიდიდე. მერწმუნეთ,  ისიამოვნებთ ერთად თამაშით და თუ ამას კლასშიც გააკეთებთ, თქვენ ვერ წარმოიდგენთ რა სიხარული დაისადგურებს თქვენს საკლასო ოთახში.
14. ლაბირინთი. ამ თამაშში 1-დან 4 -მდე ადამიანის თამაშია შესაძლებელი. რაც მეტი თამაშობს მით მეტი ხალისია. მისი დამზადება თავადაც შეგიძლიათ – უფრო მეტად იხალისებთ. სწავლა არ მოსწყინდებათ არც თქვენ შვილებს და არც მოსწავლეებს.
15. თამაშები ბუკით. ცოტაა ეს თამაშები, მაგრამ სახალისოა. ყოველ შემთხვევაში თქვენი თამაშების ბანკს ამდიდრებს. ხოლო თუ ამას თქვენს გამოგონილ თამაშებსაც დაამატებთ, თქვენს შვილს მეტი შანსი ექნება, ხალისით ისწავლოს!
16. მიქსიკე მათემატიკური კონკურსი – ბრძოლა გამარჯვებისთვის! დროის გათვალიწინებით, მარტივიდან რთულისაკენ. მოსინჯეთ, მერწმუნეთ ისიამოვნებთ!
17. მძივები – თან ააწყვეთ ფერადი მძივები, თან დათვალეთ. ისწავლით სიმეტრიას, ასიმეტრიას, შეკრებას, გამოკლებას.
18. ლოტო – ყველა ბავშვის საყვარელი თამაში 100 ფარგლებში, სკოლასა თუ სახლში. უმძიმესი სამუშაო ხალისიან გაკვეთილებად იქცევა ყველა შესაძლებლობის ბავშვისათვის.

შეიძლება ვინმე მომედავოს, მაგრამ მე მაინც მგონია, რომ სწავლა-სწავლების გზაზე მნიშვნელოვანია შეინარჩუნოთ მოტივაცია და სწავლის წყურვილი, ანუ ასწავლოთ ისე, რომ ბავშვი ბედნიერი იყოს! ჩემთვის მნიშვნელოვანია, რომ ამ რთულ და ხანგრძლივ გზაზე ბავშვს არ ეშინოდეს პატარ-პატარა დაბრკოლებების. თუ ამას მიაღწევთ, მგონია, რომ თქვენ და თქვენი შვილი თუ მოსწავლეები ყოველთვის გაიმარჯვებთ!

თამაშით სწავლებაზე ამახვილებს ყურადღებას დიმიტრი უზნაძეც.

„უზნაძის აზრით, ყველა ცოცხალი ორგანიზმის ბუნებრივ მდგომარეობას მოძრაობა, აქტიურობა შეადგენს. თამაში სწორედ ამ ძალთა მოქმედების გამოვლინებაა. მნიშვნელოვანია, რომ თამაშის საშუალებით ხდება იმ ძალების და შესაძლებლობების განვითარება, რომელიც შემდგომში სერიოზული საქმიანობის განხორციელების საფუძველი ხდება.
სასკოლო ასაკში, მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვის ცხოვრებაში სწავლა დიდ ადგილს იკავებს, არანაკლები დრო ეთმობა თამაშს, განსაკუთრებით კი ფიზიკურ თამაშებს.
ამგვარად, ამ ასაკში თამაში მოძრაობათა განვითარების, გაუმჯობესებისა და დახვეწის მიზანს ემსახურება და იგი შეჯიბრის პირობებში ხორციელდება, რომელიც გულისხმობს გარკვეული წესებისა და პირობების დაცვას. შედეგად, მოზარდი „ფიზიკური თამაშის“ გზით გაითავისებს საზოგადოებაში არსებულ, გარკვეულ წესებსა და ნორმებს, რაც ეხმარება მას პიროვნებათშორისი ურთიერთობებისა და ჯგუფური მუშაობის უნარების განვითარებაში.
სწავლა არა მხოლოდ რაიმე ცოდნის შეძენას გულისხმობს, არამედ შესაძლებლობების შეძენასაც, უნარების განვითარებასაც. სწორედ ამიტომ, სწავლის პროცესში არა მხოლოდ კონკრეტული ცოდნის ან ჩვევის დაუფლება ხდება, არამედ მოსწავლის იმ უნარებისა და შესაძლებლობების („ძალების“) განვითარებაც, რომლებიც სწავლის პროცესში მონაწილეობენ.

„განათლებისა და ფსიქოლოგიის სფეროს მკვლევრები კი აღნიშნავენ, რომ თამაშის წილი ადამიანის წარმატებაში ძალიან დიდია, ვინაიდან ის მჭიდროდ არის დაკავშირებული როგორც  კოგნიტურ და მეტაკოგნიტურ, ისე  ემოციურ და მოტორულ განვითარებასთან. თამაში ასევე ხელს უწყობს ბავშვებში ისეთი უნარების განვითარებას, რომლებიც შეიძლება მთელი ცხოვრების მანძილზე იყოს აქტუალური.

ბავშვები ივითარებენ ვერბალური და არავერბალური, მარტივი და კომპლექსური კომუნიკაციის უნარებს.

ფიზიკური თამაშები, მოტორული უნარების განვითარებასთან ერთად, ხელს უწყობს ბავშვებს, გაუმკლავდნენ სტრესს, გაღიზიანებას და ადვილად დაძლიონ შინაგანი კონფლიქტები“.

დაბოლოს – მშობლებო, მასწავლებლებო,  ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი თამაში წარმატებით გამოიყენებია როგორც ინდივიდუალურად მუშაობისას,  ასევე კლასზეც. ამიტომაც შემიძლია გირჩიოთ, თამამად გამოსცადოთ და დატკბეთ შედეგით!  ჯერ  თქვენ უნდა დაიჯეროთ, რომ თქვენს მოსწავლეებსა და შვილებს შეუძლიათ ისწავლონ და სასწაულები აუცილებლად მოხდება! ოღონდ სასწაულების მოსახდენად ნამდვილად დაგჭირდებათ ტონა მოთმინება, რკინის ნერვები, თქვენი თავისუფალი დროის 90%, სისტემატიური ვარჯიში და ზღვა სიყვარული!

ხათუნა ყოჩაშვილი, ქ.რუსთავის N4 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების პედაგოგი

ემოციები მაკა ლდოკონენის მცირე რომანზე „ცხენისკუდები დილასათვის“

როგორც იქ, გაიდსიაში

„სალაიმალი მანქანას ქოქავს.საქარე მინაზე საწმენდების რიტმულ მოძრაობას თვალს ადევნებს. „წვიმები დაიწყო“, – ფიქრობს და მოდუნებული სხეული სასიამოვნო შვებას ჰგვრის. თავი გაიდსიის ღირსეულ მოქალაქედ თუ მიგაჩნია, ნალექს სწორედ ამგვარი კეთილგანწყობით შეხვდები“…

ნელა, აუჩქარებლად წავიკითხე „ცხენისკუდები დილასათვის“. ახალ წელს დავიწყე და შობის წინა საღამოს დავასრულე. ვკითხულობდი დაგემოვნებით, უკან დაბრუნებებით, ფიქრში წასვლებით, „მინიშნებებში“ ჩახედვებით, შეკუმშული და ღია გულით, სინაზით, სითბოთი,  გამოვტყდები, რომ ცრემლებითაც… და თან გაოგნებული ვიყავი უამრავი  დამთხვევით:  წარმოიდგინეთ, ახალი წლის დილაც კი ისეთი გათენდა ჩვენთან, როგორც იქ, გაიდსიაში, რადგან აქაური კალენდარიც გაიდსიურივით, „თვეებარეულია“ და თოვლიან-ყინვიანი დღის ნაცვლად „მზის სხივები ოქროსფერ ფარდებში თაფლივით იღვრებოდა!“ და პერსონაჟები? –  ვერც კი ჩამოვთვლი, იმდენი  პროტოტიპი გამახსენდა: ტასებას ხომ არაერთს ვიცნობ და ვიცნობ ჩემ გარშემო – ბევრი მამაკაცისთვის სასურველ ქალს, კარგ მეგობარს, მგრძნობიარეს და მომავალში უსათუოდ საუკეთესო დედას; სლაიმალის მსგავსი კაცებიც შემხვედრია ცხოვრების გზაზე – სიმპათიაც გამჩენია მათ მიმართ და შეიძლება, შემყვარებია კიდეც ჩუმად, ჩემთვის; მალკოვისნაირ მამებსა და ქმრებზეც, ალბათ, ყველა შვილს და ქალს უოცნებია, თუ არ ჰყოლიათ ასეთები; ნაცნობი მიმტანებიც ხომ გვყავს ამოჩემებულ პაბებსა და კაფეებში? თქვენი არ ვიცი და, მე პირადად რამდენიმე ბეტისაც  შევხვედრივარ, ელპებიც ყველა გოგო ვყოფილვართ, რომელიმე ჰეკის შესახებ კი, თუ არ დაგვჭირვებია ისინი, გაგვიგონია მაინც, და ვიცით, რომ აქვე, ჩვენსავე ან მეზობელ ქუჩებზე მდებარე სალონებში  ცხენისკუდებს ჭრიან, პარიკებს აკეთებს და მხოლოდ კეთილი სურვილები ამოძრავებთ. …და დილა? დილა განსაკუთრებული, საოცარი პატარა გოგოა, რომელსაც სიხარულით ჩავენაცვლებოდი  „გაფრენაში“, „ლეიბის ქვეშ“ კი, ვარდისფერ კონვერტში, მასავით მეც დავტოვებდი ქაღალდზე დაწერილ სახელს, ოღონდ  საკუთარს არა, ისევ – დილას.

„ციდან ხუთი შავი ლაქა მოჩანს – ხუთი შავი ლაქა თეთრ ფონზე: დედა, მამა, და, ბიძია და ბიცოლა. დილა მათ სახელებს ჩამოთვლის. მერე გაიდსიას ხელს დაუქნევს და თვალს ეფარება, მიფრინავს“.

ჩემი ოქრო ჩემთან

„სალაიმალ მალკოვის პაბიდან გამოსულ ქალებს ელპი სთხოვს, ტროტუარზე ჩამოსხდნენ და ხელისგულები შეატყუპონ. ჯერ ერთს, მერე მეორეს უახლოვდება. ვითომ რაღაცას უდებს, როგორც ტასებას საყვარელ თამაშში“.

არ მქონია იმის მოლოდინი, რომ დილა არ „დატოვებდა“ გაიდსიას, თუმცა, ამის მიუხედავად, და კიდევ იმისა, რომ ავტორი მაქსიმალურად ცდილობს, თავზე არ მოგვახვიოს დატრიალებული ტრაგედიის სიმძაფრე, მაინც გამიჭირდა ამის დაჯერება. აღელვებულმა კინაღამ მაკასთანაც კი დავრეკე და მას მოვთხოვე პასუხი მარადიულ პასუხგაუცემელ კითხვებზე – თუ რატომ ემართებათ ბავშვებს ასეთი დაავადებები ან ვინ იმეტებს მათ ამხელა ტკივილისთვის… მაგრამ, დროულად შევიკავე თავი. განა ვინმემ კი იცის ეს სამყაროში?! თანაც, ავტორს რომ დილა გადაერჩინა, წიგნი აუცილებლად დაკარგავდა მხატვრულ ღირებულებას და ასეთ ძლიერ შთაბეჭდილებას ვეღარ მოახდენდა მკითხველზე. ეს ხომ ზღაპარი არ იყო!.. და მაინც, კარგა ხანს ვფიქრობდი, რა უფრო გამახარებდა – ის, რომ დილას ეცოცხლა, თუ ის, რომ რომანი ასეთი კარგი გამოსულიყო?!

მოხდა ისე, რომ მხოლოდ დილაობით ვკითხულობდი წიგნს და სულ ისეთი განცდა მქონდა, რომ ამ დროს ყველგან ჩემ გარშემო – საწოლში, დივანზე, მაგიდასთან – სწორედ ისე იყო განფენილი თივთიკივით რბილი, წითური თმა, როგორც წიგნის გარეკანზე ჩანს, და მეც ამ ჟღალ, დილას თმის ფერით გაჯერებულ ყოველდღიურობაში ვცხოვრობდი დილასთან და მის ოჯახთან ერთად: გახლდით ელპის დაჯილდოების ცერემონიალზე,  დილას საბოლოო საახალწლო კარნაველზე, სლაიმალთან ერთად „ფერებგადღაბნილ“ ქალაქში იმ ავტობუსითაც ვმგზავრობდი, რომელშიც ტასება იჯდა… თუ დამიჯერებთ, ტასებას მუცელსაც კი მოვუთათუნე ხელი, და პერსონაჟებთან სწორედ ამ სიახლოვით, მათი სიხარულის და მწუხარების თანაგანცდით, რაც ავტორის ოსტატობას უნდა მივაწეროთ, მეც რაღაცნაირად შევეგუე დილას „გაფრენას“. თუმცა რამდენიმე დღის მერე, მას შემდეგ, რაც კითხვა დავასრულე და წიგნი  თაროზე ისეთ ადგილას დავდე, რომ მისი ჟღალი სიმშვიდე  გავლა-გამოვლისას  თვალში მომხვედროდა (ასე ვიქცევი ხოლმე, როცა წიგნი მომეწონება და იმედი მაქვს, არც ტრილოგიის მეორე და მესამე წიგნი – „როგორ გადავაბრუნოთ პინგვინი“ და „კატა-კაცი“ – გამიცრუებს იმედს.), უკვე დანამდვილებით ვიცოდი, რომ დილა არსადაც წასულა, რომ „ჩემი ოქრო ჩემთან“ იყო.

 ვისთვის დაიწერა „ცხენისკუდები“

ექსპერტად არ გამოვდგები და ვერ ვიტყვი, რომელი ასაკიდან უნდა წაიკითხოთ ორიგინალური ხელწერით, უცნაურსახელიანი პერსონაჟებით,  არაჩვეულებრივი არტტექსტებით, ზომიერი სევდით და იუმორით გაჯერებული, თავდაჯერებული თხრობით გამორჩეული მაკა ლდოკონენის მცირე რომანი. ბავშვებისთვის, ჯერ ალბათ ადრეა, თუმცა მათ შეიძლება სამომავლოდ ჩავანიშნინოთ, რომ არსებობს ასეთი კეთილი წიგნი პატარა გოგონა დილაზე, უცნაურ, თვეებარეულ ქალაქზე, სიყვარულზე და კიდევ ბევრ რამეზე, რომელიც აუცილებლად უნდა წაიკითხონ თუნდაც იმიტომ, რომ როცა გაიზრდებიან, შესაძლოა, მათაც სწორედ  გაიდსიის მსგავს რომელიმე ქალაქში მოუწიოთ ცხოვრება და ეს წიგნი მათი ცხოვრების ერთგვარი რეპეტიციაც კი იყოს. თინეიჯერებს და მათ მშობლებს კი, რასაკვირველია, ვურჩევ, რომ როდესაც „ცხენისკუდებს“ დაინახავენ წიგნის მაღაზიებში, არ გადადონ მისი შეძენა, მიჰყვნენ „წითელ შუქს“, „რომელიც დადგენილი წესების დარღვევის ხასიათზე გაყენებს, იქ გადაჰყავხარ, სადაც მორჩილად უნდა იდგე“, და შეაბიჯონ გაიდსიაში, „ახირებულ“ ქალაქში. ხოლო როდესაც კითხვას დაასრულებენ, თუ ჩემსავით ემოციური სპაზმი დაემართათ და ავტორთანაც მოუნდათ დარეკვა, უმჯობესია, ეს მანამდე არ გააკეთონ, სანამ არ დამშვიდდებიან. მერე კი ფეისბუქზე მოძებნონ სპეციალურად ამ წიგნისთვის შექმნილი გვერდი #ცხენისკუდებიდილასთვის# და იქ გაუზიარონ მაკას თავიანთი შთაბეჭდილებები.

ჰო, და კიდევ ერთი რამ: ამ რომანის კითხვის დროს, კითხვის დაწყებამდე ან კითხვის დასრულების შემდეგ, სასურველია, ერთხელ მაინც მოისმინონ ერიკ სატის gnossienne.

„რას ნიშნავს „გნოსიენ?“ეტიმოლოგია უცნობია, უფრო სწორად, ერიკ სატის გამოგონილი სიტყვაა. გამოგონილი სიტყვით დასათაურებული ქმნილება კი, როგორც წესი, დროს უსწრებს, რის გამოც ნებისმიერი ქალაქი სათანადოდ ვერ იღებს. და ეს მხოლოდ გაიდსიის ახირება არ გეგონოთ!“

ადამიანი უცნაურია, მეტი და მეტი სურს. რაც უკვე აქვს, არ აფასებს, დაკარგავს და მერეღა ხვდება, დაკარგული რა ძვირფასი ყოფილა. ეს ყველაფერს ეხება, მაგრამ ჯანმრთელობის დაკარგვა ყველაზე სასტიკი და ულმობელია. თუმცა, ჩვენ, ადამიანები ამასაც არაფრად ვაგდებთ. არადა, ჯანმრთელობაზე ფიქრი აუცილებლობას წარმოადგენს. ფიქრობდნენ კიდეც, ოღონდ პოტენციური პაციენტები კი არა, ალქიმიკოს-ექიმები. დიახ, ალქიმიკოსები ორ ნაწილად იყოფოდნენ, ერთნი ექიმობდნენ, მეორენი მინეროლოგიით იყვნენ დაკავებულნი. ამ მხრივ, არც საქართველოში იყო ცუდად საქმე. თუმცა აქ ქართველი ალქიმიკოსების კვალი არ იკვეთება, სამაგიეროდ საკმაოდ საინტერესო კარაბადინებია შექმნილი.

ტერმინი კარაბადინი-აკრაბადინი, წამლების წიგნი წარმოდგება არაბული „Aqrabadin“-სგან, რაც პატარა წიგნს, წიგნაკს ნიშნავს.

XI საუკუნის თვალსაჩინო ძეგლია ქანანელის „უსწორო კარაბადინი“ („უსწორო“ ნიშნავს, შეუდარებელს, ყველაზე სწორს). არაბული და სპარსული მედიცინის გავლენით არის დაწერილი, თუმცა ქართული ხალხური მედიცინის ნიმუშებიც გვხვდება. ასევე, აღწერს თავის დაკვირვებებსაც. კარაბადინის თანახმად, ბერძნების მიერ აღიარებული ოთხი ელემენტიდან, ადამიანის სხეულში წყალს შეესაბამება სისხლი, მიწას – სევდა, ცეცხლს – ზაფრა (კუჭის წვენი), ჰაერს – ბალღამი (ნაღველი). როდესაც მათ შორის წონასწორობა ირღვევა, ან რომელიმე მათგანი უვარგისი ხდება,  იწყება დაავადება. ავტორი მკურნალობის მეთოდებს დაპირისპირების პრინციპზე ამყარებს.  თბილის წინააღმდეგ გრილს იყენებს; გრილის წინააღმდეგ – თბილს; ხმელის წინააღმდეგ ნედლი გამოიყენება; ნედლის წინააღმდეგ კი – ხმელი.

ხოჯაყოფილი თავის კარაბადინში „წიგნი სააქიმოი“,  ზემოთ თქმულს ეთანხმება და არაერთ მკურნალობის ხალხურ მეთოდს და წამალს გადმოსცემს, რომელსაც მოგვიანებით გამოცემულ ხალხური მედიცინის კრებულებშიც ნახავთ. ერთი ასეთი ჩანაწერი ფუტკრის, კრაზანას და მათი მსგავსი მწერების ნაკბენს ეხება. აიღეთ ორი წილი თაფლი და ერთ წილ სუფრის მარილში აურიეთ. შემდეგ ნაკბენზე წაისვით. ალბათ მოგირჩენთ, ხოჯაყოფილი ასე ფიქრობდა. სუფრის მარილი შხამს გარეთ გამოიტანდა, თაფლში შემავალი ბიოაქტიური ნივთიერებები კი ჭრილობის სწრაფ შეხორცებას უზრუნველყოფდა. აქვე იმასაც ამოიკითხავთ, რომ ტირიფის ქერქის ნახარში მაღალ სიცხეს დაგიწევთ. დიახ, ასეც არის, რადგან 1828 წელს გერმანელმა ქიმიკოსმა ბიუხნერმა ტირიფის ქერქისგან გამოყო ნივთიერება და სალიცილი უწოდა. ეს სახელი ტირიფის ლათინური სახელისგან „Saliks“-დან მოდიოდა. მარტივი შაქრისგან გლუკოზისგან და სალიცილის სპირტისგან შედგებოდა. მოგვიანებით სალიცილისგან სუფთა სალიცილის მჟავა მიიღეს.

ოთხი სტიქიის შესახებ მოძღვრების გავლენას ხოჯაყოფილის ნაშრომზე ნათლად ადასტურებს შემდეგი ტექსტი: „შექმნა ღმერთმან მოწყალემან კაცი ოთხთა ბუნებათაგან: ქარისაგან, ცეცხლისაგან, მიწისაგან და წყლისაგან. ესე ერთმანეთისა არ გარივნა ცალკე არიან სიმხურვალითა და სიხმელითა, სიგრილითა და სინოტიითა“.

მოძღვრება ოთხი სტიქიის შესახებ საფუძვლად უდევს ზაზა ფანასკერტელი-ციციშვილის „სამკურნალო წიგნის“ მკურნალობის მეთოდებს. თუმცა, ირანულ-არაბულ გავლენასთან ერთად, აქ კარგად ჩანს ქრისტიანული სარწმუნოების გავლენაც. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სამკურნალო წიგნი „იადიგარ დაუდია“, რომელიც დავით ბაგრატიონმა (საქართველოს მეფე დავითმა) 1569-1578 წლებში სტამბულში დაწერა. ავტორი იზიარებს ოთხი ელემენტის – წყლის, მიწის, ჰაერის და ცეცხლის არსებობის იდეას.

ქართულ კარაბადინებში ხშირად არის გამოყენებული წონის სხვადასხვა ერთეულები, რომლებსაც აღმოსავლურ ქვეყნებში იყენებდნენ. 1. მისხალი – 4,25გრ; 2. უნცია – 30,0გრ; 3. კერატი – 0,33გრ; დანგი – 1,0495გრ; 4. თასი – ერთი თანამედროვე ჩაის ჭიქა; „იადიგარ დაუდში“ შეხვდებით ასევე, წამლების სახელებსაც, რომლებიც ქართული თანამედროვე სახელწოდებებისგან განსხვავდებიან: კვერაკი-აბი; ღათი-კუჭნაწლავის წამალი; გუარიშნი – კუჭის მოქმედების საშუალება; იარიჯი, სალბუნი-წასასმელი მალამო; სიქანგუბინი – ღვიძლის წამალი; შარბათი – სიროფი; მუღლაბი-თხიერი წამალი; ტლე – კომპრესი; ღვინო ერთ-ერთ წამლად არის მოხსენიებული, ხშირად, კი წამლის მოსამზადებელ კომპონენტს წარმოადგენს.

ვახტანგ მეექვსე თავის წიგნში „წიგნი ზეთების შეზავებისა და ქიმიისა ქმნისა“ „ზეთებზე“ საუბრობს. ცნება „ზეთი“ თანამედროვე გაგებით არ გამოიყენება. წიგნში აღწერილ „ზეთებს“, ალბათ უფრო მალამოები უნდა ვუწოდოთ. „ზეთების“ უმრავლესობის დამზადებისას მეფეს გოგირდი აქვს გამოყენებული. ზოგჯერ საპნის წყალსაც ურევდა. ასეთი „ზეთის“ შესახებ მეფე წერს: „ზეთი მუწუკის მოსარჩენი უკეთესი არ იქნება“; ზოგჯერ მითითებულია „ზეთის“ დამზადება გოგირდის, ნიშადურისა და ნაცრისგან. ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც „ზეთის“ დასამზადებლად გამოყენებული იყო გოგირდი საპნის წყლით, გაუნელებელი კირით ან ნაცრით, ძირითადი ქიმიური რეაქცია მდგომარეობდა გოგირდისა და ტუტის ურთიერთქმედებაში, რის შედეგადაც ნატრიუმ- ან კალციუმსულფიდი ან პოლისულფიდი წარმოიქმნებოდა. ასეთი მასალები უფრო თანამედროვე მედიცინაშიც გამოიყენებოდა კანის ისეთი დაავადებების სამკურნალოდ, როგორიც მაგ.  იყო ქეცი.

6NaOH+3S→2Na2S+Na2SO3+3H2O

3Ca(OH)2+3S→2CaS+CaSO3+3H2O

ნატრიუმის ან კალციუმის სულფიდები ხსნის კანის ეპიდერმისს და სპობს პარაზიტებს. ზოგჯერ გაუნელებელ კირს ან ვერცხლისწყლის მარილსაც (მერიკვირიალი, ანუ მერკურის მარილი) იყენებდა.

ვერცხლისწყლის  სახელწოდება ბერძნულ ენაზე შემოიღო ექიმმა დიოსკორიდემ  I საუკუნეში თავის ნაშრომში „სამკურნალო საშუალებათა შესახებ“. მასში მოცემულია ცნობები მცენარეული, ცხოველური და არაორგანული წარმოშობის პრეპარატებზე. მათ შორის, აღწერილია ვერცხლისწყალიც. ბერძნულად მისი სახელი წარმოდგება ბერძნული სიტყვებისგან წყალი და ვერცხლი. რომაელმა პლინიუსმა (23-79წწ) ამ სახელწოდებას ლათინური დაბოლოება მისცა და წარმოიქმნა მისი თანამედროვე საერთაშორისო სახელწოდება Hydrargyrum. მისი ქართული სახელწოდება გვხვდება ქანანელის „უსწორო კარაბადინში“. „ვერცხლისწყალი“ უფრო ადრეც იყო ქართულში გამოყენებული. ი. აბულაძის ლექსიკონის მიხედვით, „ვერცხლისწყალი“ პირველად გვხვდება გრიგოლ ნოსელის Xს. ხელნაწერში „კაცის აგებულებისთვის“. ასეთი რედაქციით: სახელწოდება „ვერცხლისწყალი“ მეტად მოხდენილი აღმოჩნდა და სავსებით პასუხობს ამ ლითონის გარეგან ფიზიკურ თვისებებს. მართლაც, ვერცხლისწყალი სითხეა და სახელწოდება „წყალი“ ამიტომ არის გამოყენებული. ამასთანავე, ამ „წყალს“ ვერცხლის ფერი აქვს, ე.ი. „ვერცხლისწყალია“.

თითქმის ყველა ქართულ კარაბადინში საუბარია ჯანსაღ პროდუქტზე. იმავეს ამტკიცებდა იბნ-სინა თავის „სამედიცინო ტრაქტატში“ და Mufarrih an-nafs თავის სამედიცინო ხელნაწერებში, რომლის ასლიც სტამბულში პროფესორ ფუატ სეზგინის მიერ დაფუძნებულ და მისივე სახელობის ბიბლიოთეკაში ინახება. მათ სრულიად ვეთანხმები. მე ის მაკვირვებს, იმ პერიოდში რომ ამახვილებდნენ ამაზე ყურადღებას, რადგან მაშინ ეკოლოგიური გარემო ჯანსაღი იყო და თუ შენახვის და სანიტარულ ნორმებს დაიცავდნენ, საკვებიც ჯანსაღი იქნებოდა. თუმცა, ალბათ სწორედ ეს უკანასკნელი იყო პრობლემა. ხელნაწერში წერია, ღვიძლის ვარგისიანობაში კარგად დარწმუნდით, თორემ რამდენიმე საათში მასში „დემონები“ ჩასახლდებიანო. ვირუსი „დემონები“ დღესაც უხვად არიან და მათ სულ ნაირ-ნაირი სახელები აქვთ. უფრო მეტიც, თანამედროვე დროში ნათესავი „დემონებიც“ დაემატათ საკვებ-პროდუქტებში შემავალი მძიმე ლითონების სახით.

გაკვეთილზე პატარა ტესტი შეიძლება ჩატარდეს ხორცის ვარგისიანობის განსასაზღვრად. მოვამზადოთ ხორცის ბულიონი (10 მლ წყალში მოვათავსოთ ხორცის პატარა ნაჭერი და  ვადუღოთ 2-3 წუთი). ბულიონი გავფილტროთ. ფილტრატს დავამატოთ 5 წვეთი კონცენტრირებული გოგირდმჟავა. შედეგი რამდენიმე წუთში გამოჩნდება. ახალი ხორცის ბულიონში ხსნარი გამჭირვალეა, საეჭვო სიახლის ხორცის ბულიონში შეიმღვრევა, ძველი ხორცის ბულიონში კი ფიფქისებრი ნალექი წარმოიქმნება.

ასევე საინტერესო სინჯია რძეში სოდის აღმოჩენა. ზოგიერთმა ფალსიფიკატორმა რძეს შეიძლება სოდა დაამატოს. ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ 5 მლ. რძე. დავამატოთ ინდიკატორ ბრომთიმოლ ლურჯის 7-8 წვეთი. ათი წუთის შემდეგ ფერადი რგოლი გამჟღავნდება. მოყვითალო რგოლი სოდის არარსებობას დაადასტურებს. მწვანე შეფერილობა კი სოდის შემცველობაზე მიუთითებს. მეთოდი მიანიშნებს სინჯში დაახლოებით 0,05% სოდის არსებობის შესახებ.

იბნ-სინა „სამედიცინო ტრაქტატში“ მეშვიდე საუკუნეში აღწერდა მკურნალობის დაპირისპირების პრინციპს. მეთერთმეტე საუკუნეში ქანანელიც იმავეს იმეორებდა. თბილის წინააღმდეგ გრილი; გრილის წინააღმდეგ  თბილი; ხმელის წინააღმდეგ ნედლი; ნედლის წინააღმდეგ ხმელი.

მერე კი, როცა დრო მაინც მოვა…

„მოვიდნენ ანგელოზები ღმერთო,

ჩხრეკა ჩაატარონ,

ნება დართულია.

გადახდილი მაქვს:

გარდაცვალებისთვის – სიკვდილით.

სხეულისთვის – სხეულით.

იმედგაცრუებისთვის – იმედით.

ძილისთვის – გაღვიძებით.

მომავლისთვის – წარსულით.

მადლისთვის – ცოდვით.

სიჩუმისთვის – ხმაურით…“ (ნატო ინგოროყვა, კრებულიდან „ხმელები“).

ქართული ენის სწავლებისას ხშირად მასწავლებლები და მოსწავლეები ვაწყდებით ამა თუ იმ  პრობლემას. ეს მრავალ საკითხს ეხება, მაგალითად, ზმნის გვარის სწავლებას, თემისა და თემის ნიშნების სწავლებას, სინტაქსური ურთიერთობის სახეების სწავლებასა და მრავალ სხვას. მე მინდა ყურადღება გავამახვილო სინტაქსური ურთიერთობის სახეების სწავლების საკითხზე.

ყველასათვის ცნობილია, რომ სინტაქსური ურთიერთობის სახეები ისწავლება მე-8 კლასში, სანამ მოსწავლეები ისწავლიან წინადადების წევრებს. არა და მათ ჯერ მხოლოდ მეტყველების ნაწილები იციან. ჩემი აზრით, უმჯობესი იქნება, ეს საკითხი მაშინ შევიდეს პროგრამაში, როცა მარტივი წინადადების შესწავლა დამთავრდება და ბავშვებს უკვე ეცოდინებათ შემასმენლისა და ქვემდებარის ურთიერთობა რიცხვში, ასევე ეცოდინებათ წინადადების ის წევრები, რომლებიც სახელზმნით არის გადმოცემული. აუცილებელია, უკვე ნასწავლი ჰქონდეთ უბრალო დამატება. მაშინ უფრო კარგად გაიგებენ შეთანხმების, მართვისა და მირთვის არსს. მაგრამ, რადგან პროგრამა ამას არ ითვალისწინებს, შესაბამისად, ვცდილობ, მე-8 კლასის მოსწავლეებს გავუადვილო  სინტაქსური ურთიერთობის სახეების შესწავლა და ამიტომ მე-7  კლასიდან ვიწყებ თანდათან მზადებას ამ მნიშვნელოვანი საკითხის შესასწავლად.

როცა ზმნასა და მის პირს ვასწავლი, მაშინვე ვამხვილებ ყურადღებას ზმნისა და მის პირთან შეწყობილი სახელების ურთიერთობაზე. მაგალითად, ავიღოთ ასეთი წინადადება: „მზემ ფანჯარას სხივი სტყორცნა“. რადგანაც მოსწავლეებმა უკვე იციან, რომელია ზმნა, ამოიწერენ მას და შეუწყობენ პირებს: სტყორცნა მან, მას, ის. შემდეგ ასახელებენ, რომელია აქედან სუბიექტი და ობიექტები.(აღსანიშნავია, რომ მათ უკვე იციან პირისა და რიცხვის ნიშნები ზმნაში, ასევე სუბიექტისა და ობიექტის ბრუნვები). შემდეგ დავაწყვილებინებ ზმნასა და სუბიექტისა და ობიექტის ფარდ სიტყვებს:

მზემ სტყორცნა;

სხივი სტყორცნა;

ფანჯარას სტყორცნა.

შემდეგ ბავშვებს კითხვების საშულებით ვეხმარები, გაარკვიონ ურთიერთობა წყვილებს შორის. მაგალითად:

1. რომელ დროშია ზმნა?
2. რომელ ბრუნვაშია სუბიექტური პირი?
3. რომელ რიცხვშია ზმნა?
4. რომელ რიცხვშია სუბიექტური პირი?
5. ზმნას რომ დრო შევუცვალოთ, როგორ შეიცვლის ბრუნვას სუბიექტი, ანუ რამ იქონია სუბიექტის ბრუნვაზე გავლენა?

ამას ბავშვები სწორად პასუხობენ, რომ ზმნისა და მის დროზეა დამოკიდებული სუბიექტის ბრუნვა და მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ ზმნა მართავს სუბიექტს ბრუნვაში. შემდეგ ბავშვებს ვუსვამ კითხვას, სუბიექტი რომ მრავლობითში იყოს, მაგალითად, მზის მაგივრად ბავშვები(რადგან მზეს მრავლობითი რიცხვი არ ეწარმოება) რომ იყოს, რომელ რიცხვში იქნება ზმნა? ბავშვები ამასაც ადვილად პასუხობენ და ასკვნიან, რომ სუბიექტის რიცხვზეა დამოკიდებული ზმნის რიცხვი, სუბიექტი ითანხმებს ზმნას რიცხვში.  ამის შემდეგ ბავშვებს ვეკითხები: რომელი პირის ფორმაა სუბიექტი და რით არის ის გამოხატული ზმნაში?  რადგან მათ პირის ნიშნები უკვე იციან, არ უჭირთ პასუხის გაცემა და მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ სუბიექტი მართავს ზმნას პირში. ამისათვის ვასახელებთ რამდენიმე ზმნას სხვადასხვა პირსა და რიცხვში და ვამტკიცებთ უკვე შეძენილ ცოდნას, რომ სუბიექტი და ზმნა ეთანხმება ერთმანეთს რიცხვში და ერთმანეთს მართავენ ბრუნვასა და პირში. (თუმცა იმას, რომ მნიშვნელობა აქვს რიცხვში შეთანხმებას სუბიექტი სულიერი სახელით არის გადმოცემული თუ უსულოთი, ეს შემდეგ კლასში უნდა ისწავლონ). ამ საკითხთან დაკავშირებით ბავშვებს ვავარჯიშებ დაფასთანაც და დამოუკიდებლადაც და მხოლოდ ამის შემდეგ გადავდივარ ზმნისა და ობიექტების ურთიერთობაზე. ბავშვები უმალ პასუხობენ დასმულ კითხვებს და თვითონ მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ  პირდაპირი ობიექტური პირი იმართება ზმნისგან ბრუნვაში, ხოლო ზმნას ვერ ითანხმებს რიცხვში. ბოლოს, ვთხოვ ბავშვებს, რომ გაარკვიონ ურთიერთობა ირიბ ობიექტურ პირთან ჩემი დახმარების გარეშე და მარტივად ხვდებიან, რომ ირიბი ობიექტური პირი იძულებულია, იყოს სულ მიცემით ბრუნვაში, მაგრამ ორივე ობიექტური პირი მართავს ზმნას პირში, რადგან აიძულებენ, რომ ისინი გამოხატულნი იყვნენ პირის ნიშნებით, ანუ მართონ ზმნა.( ობიექტური პირი რომ ითანხმებს ხანდახან ზმნას მრავლობით რიცხვში, ამას შემდეგ კლასში ისწავლიან).

მიმაჩნია, რომ ამ საშუალებით ბავშვებს დახმარებას ვუწევ, რომ შემდეგ კლასში გაუადვილდეთ სინტაქსური ურთიერთობის სახეების შესწავლა და ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გამომდინარე, შემიძლია ვთქვა, რომ ამ მეთოდმა მეც და ჩემს მოსწავლეებსაც გაგვიადვილა ამ საკითხის შესწავლა.

სსიპ ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის # 199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი   თამარ ჩხაიძე

მთელი ჩემი ლევილური ვოიაჟებისას, საკმარისად დავაკვირდი აქაურებს და დავასკვენი, რომ გურული და ფრანგული საერთო ძირიდან მოდის. აი, წარმოიდგინეთ დიალოგი:

– კოფე გინდებიენ?

– ტღე ბიენ.

არის კიდევ ერთი გურული გადამისამართება ცუდი ამბების. მტერსა და ავს მოუვიდეს ესა და ეს საქმეო. ასე გამოთქმის – მტერსდ’ავს. ფრანგულ ნიშანს მოითხოვს. ერთი ეგ არის, ცოტა უგემურ მსხალს დავარქვით გურულებმა ფრანგულა. მოკლედ, ვხუმრობსავით. მაგრამ საბაბით. მართლა ძალიან ბევრი გურულია იმ ხალხში, 1921 წელს ბოლშევიკურ ცელს რომ გამოექცა, დამოუკიდებელი საქართველოს მთავრობა რომ ერქვა და ევროპამ შეიფარა. დიდწილად საფრანგეთმა. პარიზთან ახლოს, დაბა ლევილის მშვენიერი ეზო და ძალიან საინტერესო რეზიდენცია გახდა მათი სახლი. ამ რთულზე რთული ბიოგრაფიის ხალხის. დღეს ბევრი აძაგებს მათ. არაერთი მძაგებლებს აძაგებს. ხშირად ერთი და მეორეც ზეპირ ლეგენდებს ეყრდნობა. ჰაერში დაჭერილ, ათას ენაზე დანაფრენ-ანაფრენ სიტყვებზე დაყრდნობა კი ნამეტნავად გვიყვარს და მერე ამ სიყვარულში გაჯიუტება. ეროვნული ბიბლიოთეკის ამჟამინდელი მუშაობა ემიგრაციის შესწავლის მიმართულებით, სწორედ ამ გაჯიუტების დაძლევის მცდელობა. ფაქტებზე, საბუთებზე სწორება. სანდო ბილიკებით სიარული. რთული საქმეა. ცხადია, უნდა აღვნიშნოთ საქართველოს ემიგრაციის მუზეუმის (თსუ) ფუნდამენტური ღვაწლი. ჩვენც, ჩვენი მხრივ, ამ საერთო პროცესის მონაწილეობას ვცდილობთ. უკვე გავხსენით ემიგრაციის დარბაზი – ამერიკიდან სამი უმნიშვნელოვანესი არქივი ჩამოვიტანეთ – ზალდასტანიშვილების, დიასამიძის, ხვედელიძის. გერმანიიდან – კერესელიძის. დნეპროპეტროვსკიდან სულხან-საბას ძმის შთამომავლის, გალინა ბულატნიკოვა- ორბელიანის, ბაქოდან მეოცე საუკუნის დასაწყისის ქართველების, სტამბოლიდან ქართველ მუჰაჯირებთან დაკავშირებული მასალები, შატუდან ნანო კვინიკაძის ფანტასტიკური ფოტოალბომები, ლევილიდან ყველა ის გამოცემა, რომელთა სამი პირი მაინც არსებობდა.

ეს ჩამოტანილი. თუმცა საქმე ის გახლავთ, რომ ჩვენი ხედვა, ამ თვალსაზრისით, ამგვარია: ამ არქივების საქართველოში განთავსება არ არის აუცილებელი და განმსაზღვრელი ამოცანა. შესაძლოა, მათი ასლებიც დაბინავდეს ჩვენთან, ორიგინალებს კი იქვე მივხედოთ. სიმონ ზაზაძესთან, რომელიც სტამბოლში ქართველ კათოლიკეთა უნიკალური არქივის მფლობელია, სწორედ ასე ვმუშაობთ და იმედი მაქვს, მალე შევთანხმდებით. იგივე გზა აღმოჩნდა უკეთესი ლევილის ბიბლიოთეკასა და საარქივო მასალასთან დაკავშირებით. ეროვნული ბიბლიოთეკის თანამშრომელთა ჯგუფმა, საქართველოს პრეზიდენტის დაფინანსებით, საქართველოს ელჩის საფრანგეთში, ეკა სირაძის დიდი მეცადინეობით და შატოს მეურვეთა თანადგომით, ლევილის ბიბლიოთეკა მოაწყო. მალე კიდევ უფრო დიდი ამბები იგეგმება – ვცდილობ, დროს არ გაასწროს ჩემმა ენამ.

ის,  რომ  ბიბლიოთეკა და ექსპონატები, ამ შემთხვევაში, ადგილზე  დარჩება,  შემაშფოთებელი როდია: არსებობენ ადამიანი-ხიდები, მით უფრო, თუ მათთან კულტურული ურთიერთობებია დაკავშირებული. ამიტომაც, სულ ეჭვის თვალით ვუყურებ იმ მნიშვნელოვანი ქართველების გადმოსვენების საკითხს, რომლებიც სხვაგან მოღვაწეობდნენ და იქაც დატოვეს თავიანთი კვალი. ისინი საქართველოს მარადიული ელჩები არიან, სწორედაც რომ ხიდები, რომელზეც შეგვიძლია ქვეყნებს შორის ურთიერთობები ავაგოთ და განვავითაროთ.

საქართველო მეღვინეობის უძველესი ქვეყანაა – აქ წარმოიშვა ყურძნის პირველი კულტურული სახეობები. უნიკალური გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა და მრავალფეროვანი ნიადაგი იდეალურ პირობებს ქმნის მევენახეობისა და მეღვინეობის განვითარებისათვის.

კახეთის მევენახეობის ისტორია ძვ. წ. აღ.-ის VI ათასწლეულიდან იწყება. არქეოლოგების მიერ აღმოჩენილი ყურძნის წიპწები სწორედ ამ ასაკისაა და ისინი უძველესია მსოფლიოში, რაც კიდევ ერთხელ ამტკიცებს, რომ საქართველო – ვაზის სამშობლოა.

მეცნიერთა აზრით, თავად სიტყვა – “ღვინო” (“vin”, “wine”, “vine” და სხვ.) ქართული წარმოშობისაა. მსოფლიოში ცნობილი 2000 ყურძნის ჯიშიდან 500 ქართულია.

არქეოლოგიური გათხრებისას აღმოჩენილია ბრინჯაოს ხანის ნაკეთობანი, უძველესი საწნახელები, მარნები, თიხისა და მეტალისგან დამზადებული ღვინის სასმისები და სხვ. აღმოჩენილია ჩვ.წ.-მდე IX-VII სს. დათარიღებული ღვინის მსმელი კაცის ფიგურა, რომელიც აგრეთვე ნაყოფიერების სიმბოლოცაა. ყურადღებას იქცევს ოქროს, ვერცხლისა და ბრინჯაოსაგან დამზადებული ღვინის სასმისები, შემკული ძვირფასი თვლებითა და ვაზის გამოსახულებით.

ვაზის კულტურასთან არის დაკავშირებული საქართველოში ქრისტიანული რელიგიის გავრცელება, ვაზის ჯვრით შემოვიდა საქართველოში წმინდა ნინო და იქადაგა ქრისტიანობა. ქართულ ტაძრებს ხშირად ამშვენებს ვაზის გამოსახულებანი.

ქართულ ეკლესია-მონასტრებში არსებობდა პრიმიტიული ღვინის ქარხნები. აქ დღესაც შეხვდებით მარნებსა და საწნახელებს. აღსანიშნავია ნეკრესში აღმოჩენილი IV საუკუნის მარანი, იყალთოს სამონასტრო კომპლექსში არსებული ღვინის ქარხნის ნაშთები. ალავერდის კათედრალის ტერიტორიაზე აღმოჩენილია უძველესი ორმოცქვევრიანი მარანი, სამონასტრო ღვინის დამზადების ტრადიცია აქ დღესაც გრძელდება.

ყვარლის რაიონში მდებარეობს უნიკალური ღვინის საცავი, რომელიც კლდეში ნაკვეთ გვირაბშია განთავსებული. გვირაბის სიგრძე 13,5 კმ-ს შეადგენს. საცავი წელიწადის ყველა დროს ინარჩუნებს მუდმივ ტემპერატურას 14-დან 16-გრადუსამდე, რაც იდეალურია ღვინის დაძველებისათვის. საცავში დღემდე აძველებენ ქართულ სამარკო ღვინოებს.

როგორც ისტორიული, ასევე არქიტექტურული თვალსაზრისით, აღსანიშნავია ალ. ჭავჭავაძის მამულში მდებარე XIX საუკუნეში აგურით ნაგები ენოთეკა თავისი უძვირფასესი ღვინოების კოლექციით. კოლექციის ყველაზე ძველი სასმელი – „პოლონური თაფლი“ – 1814 წლით თარიღდება.

ღვინის დამზადების კახური ტექნოლოგია

კახეთში ღვინოს ყველა ოჯახში ამზადებენ. გლეხური წესით დამზადებული ღვინო ტოლს არ უდებს ცნობილ საფირმო ღვინოებს.

ტრადიციულად, დაკრეფილი ყურძენი გადასამუშავებლად სპეციალურ ნაგებობაში – მარანში თავსდება. დასაწურად საწნახელი გამოიყენება. მიღებული წვენი მიწაში ჩაფლულ ქვევრში ჩაედინება – იქ ღვინდება და ინახება.

ღვინის ტრანსპორტირებისა და შენახვისათვის გამოიყენება ტყავისაგან დამზადებული ტომრები – ტიკები და რუმბები.

ღვინის სასმისებად სპეციალურად დამზადებული თიხის ფიალები გამოიყენება. ტრადიციულად გამოიყენება – ყანწიც, თხის ან ჯიხვის რქისაგან დამზადებული სასმისი.

მარანი

მარანს, ძირითადად საცხოვრებელ სახლთან ან ვენახთან აგებენ, საშენ მასალად ქვა ან აგური გამოიყენება. ვხვდებით აგრეთვე კაპიტალურად ნაშენ მარნებს – დამუშავებული ქვისაგან აგებულს და ორნამენტებით დამშვენებულს, რომლებიც არქიტექტურულ ძეგლთა რიგს მიეკუთვნება.

მარანი, როგორც წესი, საწნახელითა და ქვევრითაა აღჭურვილი. ხშირად ღვინის დაყენებას თან ერთვის მისი დაჭაშნიკებაც, რისთვისაც მარანშივე ვხვდებით სუფრის გასაშლელ ატრიბუტიკას.

საწნახელი

ყურძენი ქვაში ნაკვეთი ან ხისაგან გამოთლილი ნავისებური ფორმის საწნახელში იწურება. მისი ძირი, საიდანაც სითხე გაედინება, შინდისა და გვიმრის წნულითაა დაფარული. გლეხი საწნახელში დგებოდა და ყურძენს ფეხით წურავდა, რასაც სიმღერები და შეძახილები სდევდა თან. ღვინის წურვის ამ ტრადიციას დღეს აღარ მისდევენ, მისი ხილვა მხოლოდ ღვინის ფესტივალებსა და თეატრალიზებულ სანახაობებზეა შესაძლებელი.

ქვევრი

ქვევრი ღვინის დაყენებისა და შენახვისათვის გამოიყენება. იგი მზადდება თიხისაგან, რომელიც სპეციალურ წვასა და დამუშავებას გადის. ღვინის ტემპერატურის შესანარჩუნებლად, დამზადებული ქვევრი მიწაში ეფლობა. მასში ჩასხმული ყურძნის წვენი ღვინის საბოლოო დაყენებამდე ჰერმეტულად ილუქებოდა, მას მხოლოდ მოსარევად და ჭაჭის მოსახდელად ხსნიდნენ. დღესდღეობით ქვევრში ღვინოს იშვიათად აყენებენ, მას მხოლოდ ღვინის შენახვის ფუნქცია აქვს.

არქეოლოგიური გათხრებისას ქვევრის კულტურა უძველეს ფენებშია აღმოჩენილი. არსებობდა აგრეთვე ქვევრის ეკლესიისადმი შეწირვის ტრადიცია. ეკლესია – მონასტრებში დღესაც შეხვდებით ძველისძველ ქვევრებს.

რთველი

საქართველოში ყურძნის კრეფას რთველი ეწოდება. რთველი, როგორც წესი, სექტემბრის ბოლოს იწყება და ორი კვირის განმავლობაში მიმდინარეობს. კახეთში რთველი შრომის დღესასწაულია, მოსახლეობა რთვლისათვის განსაკუთრებულად ემზადება. ყურძნის კრეფა დილას ადრე იწყება და გვიან საღამომდე გრძელდება. მას ამ მოვლენისადმი სპეციალურად მიძღვნილი ფოლკლორული სიმღერები სდევს თან.

ყურძნის საკრეფად დაწნული კალათა – გოდორი გამოიყენება. რთველში მეზობლები, ნათესავები და ჩამოსული სტუმრები მონაწილეობენ. სამუშაო დღის დასასრულისთვის ხალხი სუფრასთან იყრის თავს, სადაც რთვლის დღესასწაულს განსაკუთრებული მხიარულებით აღნიშნავენ.

თუ გიფიქრიათ, რას ნიშნავს სიტყვა „ნაკვალევი“? ეს ნიშნავს, რა წვლილი შეიტანა ადამიანმა რაიმე საქმეში, რით დაამახსოვრა თავი სხვებს, რა მოგონებები დატოვა. თითოეული ჩვენგანი ტოვებს კვალს – სკოლაში, სამსახურში, შინ, მეგობრების წრეში და, რაღა თქმა უნდა, ჩვენს პლანეტაზე. მაგრამ ყოველთვის გვაქვს კი საფუძველი, ჩვენი ნაკვალევით, განსაკუთრებით – ეკონაკვალევით, ვიამაყოთ?

ეკოლოგიური ნაკვალევი ერთი ადამიანის მიერ პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით გარემოზე ზეგავლენას ნიშნავს. ეს გზები გულისხმობს ცხოვრების წესს, ენერგოეფექტურობას, მოხმარებული ენერგიის რაოდენობასა და წყაროებს… ეს ყველაფერი ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული. მაგალითად, როცა ანთებულ ნათურას უსარგებლოდ ვტოვებთ, არა მარტო ჭარბ ელექტროენერგიას მოვიხმართ, არამედ წყლის ზედმეტ რესურსსაც ვხარჯავთ, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ზამთარში ჩვენი ენერგოსისტემა იძულებული გახდება, ბუნებრივი აირის მოხმარებაზე გადავიდეს, ატმოსფეროში უფრო მეტი ნახშირორჟანგი გატყორცნოს და ბუნებაზეც უფრო მავნე ზეგავლენა მოახდინოს. მნიშვნელოვანია ყოფითი ცხოვრების წესიც. თუ, მაგალითად, კბილების გახეხვისას, ჭურჭლის რეცხვისა თუ შხაპის მიღებისას ონკანი მუდმივად მოშვებული გვაქვს, წყალს ამ შემთხვევაშიც ფუჭად ვღვრით.

იმაზე თუ დაფიქრებულხართ, რა სიმძლავრის ძრავა აქვს თქვენს მანქანას? რაც უფრო მცირე ლიტრაჟისაა ავტომობილი, მით უფრო ნაკლებ ნახშირორჟანგს უგზავნით გარემოს. ან რამდენად ხშირად დადიხართ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით თუ ფეხით? შესაძლოა, ამაზე არასდროს გიფიქრიათ, მაგრამ თქვენი ყოველდღიური საქმინობითა და ცხოვრების წესით გარემოზე გარკვეულ გავლენას ახდენთ და მასზე ეკოლოგიურ ნაკვალევსაც ტოვებთ.

ადამიანი გარემოზე ზემოქმედებას დაბადებისთანავე, ავტომატურად იწყებს, თუმცა რამდენად მტკივნეული იქნება ეს პროცესი, მის არჩევანზეა დამოკიდებული.

ეკონაკვალევის იდეა 1992 წელს უილიამ რიზომ წამოაყენა. მისი გამოთვლის კონცეფცია ფართოდ გავრცელდა მსოფლიოს ველური ბუნების დაცვის ფონდის (WWF) წყალობით. 2003 წელს კი შეიქმნა ეკოლოგიური ნაკვალევის გლობალური ქსელი (Global Footprint Network), რომელმაც გააერთიანა სამეცნიერო და სამთავრობო წრეები, ბიზნესისა და საზოგადოების წარმომადგენლები. ამ ქსელმა წამოიწყო მეტად საინტერსო და ქმედითი აქცია – ეკოლოგიური მოვალეობის დღე.

კაცობრიობის ეკოლოგიური ნაკვალევი უფრო და უფრო იზრდება. მსოფლიოში უამრავი ადამიანი მოიხმარს იმაზე მეტ ენერგიასა და რესურსს, ვიდრე სჭირდება, მათ მიერ დატოვებული ნაკვალევის მოცულობა კი გარემოსთვის მიყენებული ზიანის პირდაპირპროპორციულია. ექსპერტთა და მეცნიერთა კვლევების მიხედვით, გლობალურმა ეკოლოგიურმა ნაკვალევმა დედამიწის ბიოლოგიურ შესაძლებლობას 25%-ით ჯერ კიდევ 2003 წელს გადააჭარბა. შესაბამისად, თუ ყველა ადამიანი ენერგიების ჭარბ მოხმარებას გააგრძელებს, დედამიწას რესურსი უბრალოდ არ ეყოფა.

მსოფლიოს ქვეყნები ეკონაკვალევის მიხედვით

კომფორტი ყველას მოსწონს, მაგრამ მნიშვნელოვანია ისიც, რა ფასს ვიხდით ამისთვის. ენერგოეფექტურობა კი სწორედ იმას ნიშნავს, რომ კომფორტიც გქონდეს, ნაკლები ენერგიაც დავხარჯოთ და გარემოსაც ნაკლები ზიანი მივაყენოთ. სწორედ ამას ისახავს მიზნად ეკონაკვალევის შემცირების პროგრამა, რომლის ძირითადი პუნქტებია:

1. მოსახლეობის რაოდენობის ზრდის შემცირება და საბოლოოდ შეჩერება
2. ერთ სულ მოსახლეზე პროდუქციის მოხმარებისა და მომსახურების შემცირება
3. წარმოებასა და მომსახურების სფეროში გამოყენებული რესურსების მოცულობის შემცირება
4. ბიოპროდუქტიული რეგიონების ფართობების გაზრდა, მცირეპროდუქტიანი მიწების გაუმჯობესება (ირიგაცია, დატერასება)
5. ბიოპროდუქტიული ეკოსისტემების გაფართოება.

თუ გადაწყვეტ, შეიცვალო ცხოვრების წესი – გადაჯდე ველოსიპედზე, გადახვიდე ჯანსაღ კვებაზე, დაზოგო ენერგია და სხვ., ანუ იზრუნო საკუთარ ეკონაკვალევზე, მაშინ ეცადე, შემდეგი წესები დაიცვა:

1. დაზოგე ელექტორენერგია:

* შეცვალე ვარვარა ნათურები შუქდიოდურით. იმავე განათებას მიიღებ, თანაც ელექტროენერგიის 80%-ს დაზოგავ.

* თუ კომპიუტერით 10-15 წუთი მაინც არ სარგებლობ, გამორთე მონიტორი – ის ყველაზე მეტ ენერგია სმოიხმარს. პარამეტრების გასწორებისას კი screensaver–ის ნაცვლად sleep mode ფუნქცია აირჩიე.

* ნუ მოათავსებ მაცივარში ცხელ კერძს და ნუ დატოვებ კარს ღია. დადგი ის ყველაზე გრილ ადგილას. გაითვალისწინე, რომ რაც უფრო მეტია კედლიდან დაშორება, მით უფრო ეფექტურად მუშაობს მაცივარი.

* ყოველთვის მიაქციე ყურადღება სარეცხის წონას. ნურც გადააჭარბებ და ნურც დააკლებ – ეს 10-30%-ით მეტი ელექტროენერგიის ხარჯვას გამოიწვევს. სწორად შეარჩიე რეცხვის პროგრამაც.

* საკვების თავღია ჭურჭელში მომზადება ენერგიის 2-6%-ს გვაკარგვინებს. ნუ ჩაასხამ ამ ჭურჭელში ზედმეტ წყალს – ეს არა მარტო კერძის მომზადების ხანგრძლივობას, არამედ დახარჯულ ენერგიასაც ზრდის.

* გაწმინდე მტვერსასრუტი – როცა ტომარა და ფილტრი გაუწმენდავია, ხელსაწყო 40%-ით მეტ ენერგიას ხარჯავს.

* გამორთე ტელევიზორი, მუსიკალური ცენტრი თუ დამმუხტველი მოწყობილობები ქსელიდან. წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი მაინც გააგრძელებენ ელექტროენერგიის მოხმარებას.

* ელექტრომოწყობილობის შეძენისას ყურადღება მიაქციე ენერგეტიკულ იარლიყს – მასზე მოცემულია ინფორმაცია წლიური ენერგომოხმარების შესახებ. ეცადე, ყველაზე ეკონომიური შეარჩიო.

2. გაუფრთხილდი წყალს:

* შხაპის მიღებას თუ 1-2 წუთით ადრე დაასრულებ, თვეში 600 ლიტრ წყალს დაზოგავ, თუ კბილების გახეხვისას ონკანს დაკეტავ – 100 ლიტრს.

3. ნაკლებად იმოძრავე ავტომობილით.
4. საკვების მიღებისას იფიქრე ბუნებაზე – რასაც ხვალ მიირთმევ, დღეს უნდა დათესო და მოაშენო.
5. ნაკლებად გამოიყენე ნახევარფაბრიკატები და გაყინული პროდუქტები.
6. შეამცირე ნარჩენების რაოდენობა.
7. გამოიყენე ნარჩენები რეციკლინგის გზით.

ამჟამად „ენერგოეფექტურობის ცენტრი – საქართველო“ ქართულენოვანი ეკონაკვალევის გამოსათვლელი კალკულატორის შექმნაზე მუშაობს. აპლიკაცია ეკოლოგიური ნაკვალევის ზომის დადგენაში დაგეხმარება: ადამიანებმა უნდა დაინახონ, რა მტკივნეულ გავლენას ახდენს თითოეული მათგანი გარემოზე საკუთარი ცხოვრების წესით. დაფიქრდნენ, რამდენად მნიშვნელოვანია რესურსების ოპტიმალური გამოყენება. თუ ჯერ ფიქრს, მერე კი მოქმედებას დავიწყებთ, იმედია, სამყარო ოდნავ უკეთესი მაინც გახდება.

ქართულენოვანი კალკულატორის გამოსვლამდე კი გარემოზე თქვენი ზემოქმედების ხარისხისა და ეკოლოგიური ნაკვალევის ზომის დადგენაში უცხოურენოვანი კალკულატორები დაგეხმარებათ, რომელთა ნახვა ამ ბმულებზეა შესაძლებელი:

https://myfootprint.org/subscription.php https://www.earthday.net/Footprint/index.asp

მინდა გაგიზიაროთ   ჩემი გამოცდილება – როგორ დავგეგმე და ჩავატარე სამოდელო გაკვეთილი ბიოლოგიაში, მეათე კლასში. გაკვეთილის მიზანი – მოსწავლეებს შევასწავლოთ უჯრედში მიმდინარე კატაბოლიზმის პროცესები.

მათ უნდა შეძლონ სახელმძღვანელოდან ინფორმაციის მოძიება,  შეფასება და გაზიარება; საუბარი სუნთქვის პროცესის თავისებურებების შესახებ.

მოსწავლეებმა მასწავლებლის მიერ მოწოდებული პრობლემური სიტუაციური ამოცანის ანალიზისას უნდა შეძლონ  პრობლემის იდენტიფიცირება, მიზეზების დასახელება და მისი გადაჭრის გზის დასახვა. მათ გამოუმუშავდებათ არგუმენტირებული მსჯელობისა და პრობლემის  გადაჭრის უნარები.

სტანდარტთან შესაბამისობა:

ბიოლ.x.5. მოსწავლეს შეუძლია უჯრედში მიმდინარე პროცესებზე მსჯელობა და ორგანიზმისათვის მათი მნიშვნელობის დასაბუთება.

• მსჯელობს ანაბოლური და კატაბოლური პროცესების არსზე, აღწერს და სქემატურად გამოსახავს მათ მიმდინარეობას.

ბიოლ. x.6. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს სუნთქვის პროცესის თავისებურებები მცენარეებსა და ცხოველებში.

– საუბრობს სუნთქვის პროდუქტებით უჯრედების მომარაგების გზებზე და მსჯელობს ცხოველური და მცენარეული უჯრედების მიერ ენერგიის წარმოქმნის თავისებურებებზე.

– მსჯელობს აერობული და ანაერობული სუნთქვის თავისებურებებზე. აღწერს  და სქემატურად გამოსახავს მათ მიმდინარეობას, წერს შესაბამის განტოლებებს, ერთმანეთს ადარებს ამ ორ პროცესს.

საჭირო წინარე ცოდნა და უნარ-ჩვევები:

მოსწავლეებმა იციან  მეთოდის მმმ (მტკიცება, მტკიცებულება, მსჯელობა) სტრატეგიის გამოყენება სასწავლო პროცესში. შესწავლილი აქვთ უჯრედის ქიმიური შემადგენლობა, მეტაბოლიზმის არსი და ფოტოსინთეზი. მოსწავლეები ფლობენ განმავითარებელი შეფასების რუბრიკის გამოყენების ტექნიკას.

სასწავლო მასალა და რესურსები:

სახელმძღვანელო, სამუშაო ფურცლები, ფლიპჩარტები, მარკერები, ცარცი, სამუშაო რვეულები და კალმები. ფერადი პატარა ზომის ქაღალდები.

გაკვეთილის მსვლელობა:

აქტივობა:1.(3 წთ)

მიზანი: მასწავლებელი  მოსწავლეებს აცნობს გაკვეთილის თემასა და მიზანს, ახდენს  საორგანიზაციო საკითხების მოგვარებას. მოსწავლეებთან ერთად აღწერს შეფასების ფორმებს და  რუბრიკებს, რომელთაც გამოიყენებენ გაკვეთილის პროცესში.  ასევე,  ახსენებს  კლასში  მუშაობის  წესებს.

აღწერა: ვკითხულობ  სიას, ვაცნობ გაკვეთილის თემას და მიზანს. ვუხსნი როგორი სამუშაო ელოდებათ გაკვეთილის დროს. ვაცნობ კლასის ორგანიზების ფორმებს. შევახსენებ იმ მეთოდებს, რომელთა საშუალებითაც მათ მოუწევთ მუშაობა და მოსწავლეებთან ერთად განვიხილავთ შეფასების რუბრიკებს, რომელთა გამოყენებასაც  საგაკვეთილო პროცესში მოვახდენთ.

აქტივობა.2.(5 წთ)

მიზანი:  მასწავლებელი  შეახსენებს მოსწავლეებს წინარე ცოდნას  და შეამოწმებს მათ მზაობას გაკვეთილისათვის; მოსწავლეები საუბრობენ ანაბოლიზმის პროცესზე (ფოტოსინთეზზე) და გამოსახავენ სქემატურად .

აღწერა: დაფაზე გამოვსახავ სქემას, რომელთა შევსებასაც ვთხოვ მოსწავლეებს. მუშაობა წარიმართება მთელ კლასთან, კითხვა-პასუხის რეჟიმში. სქემა ორნაწილიანია, მაგრამ ამ აქტივობის დროს ისინი მხოლოდ ერთ ნაწილს ავსებენ (ფოტოსინთეზის საწყის და საბოლოო ნივთიერებებს წერენ). შემდეგ კი განმარტავენ ჩანაწერს:

1.რა არის მეტაბოლიზმი? (ანაბოლიზმის და კატაბოლიზმის პროცესების ერთობლიობა არის მეტაბოლიზმი).

2. ფოტოსინთეზი რომელ პროცესს ეკუთვნის: ანაბოლიზმს თუ კატაბოლიზმს? (ფოტოსინთეზი ეკუთვნის ანაბოლიზმის პროცესს).
3. რატომ მიეკუთვნება ანაბოლიზმის პროცესს ფოტოსინთეზი? (სინათლის ენერგიის ხარჯზე არაორგანული ნივთიერებებიდან იქმნება ორგანული ნივთიერება – გლუკოზა. მისი მონომერები კი სახამებელს წარმოქმნის, ამიტომაც ფოტოსინთეზი არის ანაბოლიზმის პროცესი).
4. რა მნიშვნელობა აქვს ფოტოსინთეზს ცოცხალ სამყაროში? (დედამიწაზე ფოტოსინთეზი პრაქტიკულად წარმოადგენს თავისუფალი ჟანგბადის მნიშვნელოვან წყაროს. ამ პროცესში წარმოქმნილი დიდი მასა ორგანული ნივთიერებებისა  არის საკვები ცოცხალი ორგანიზმებისათვის).

მუშაობა საერთო კლასთან წარიმართება შუქნიშნის ბარათების გამოყენებით. ნამუშევარი შეაქვთ სამუშაო რვეულებში. აქტივობის შეჯამებას  მასწავლებელი აკეთებს: სიცოცხლეს უჯრედში მიმდინარე პროცესები განაპირობებენ. ამ პროცესებიდან ერთ-ერთი უმთავრესია მეტაბოლიზმი.  აქ  სქემის ნიმუშს წარმოვადგენ უკვე შევსებული სახით:

აქტივობა.3.( 15 წთ)

მიზანი: მოსწავლეები უნდა გაეცნონ მასწავლებლის მიერ მოწოდებულ პრობლემურ სიტუაციას. საკითხში უკეთ გარკვევისთვის მოსწავლეები ახდენენ სახელმძღვანელოდან ენერგეტიკული ცვლის  ეტაპების შესახებ ინფორმაციის მოძიებას, გაცნობას, ჩანაწერების გაკეთებას (სამუშაო ფურცლებზე), საკითხის შეფასებასა  და მის გაზიარებას კლასისათვის.

აღწერა: ვარიგებ ტექსტს, სადაც აღწერილია პრობლემური სიტუაცია. მასწავლებელი სვამს კითხვას – იცით, რომ მცენარეები მართლაც ასუთავებენ ჰაერს, მათ მიერ გამოყოფილი ჟანგბადი კი სუნთქვას უწყობს ხელს? რაში მდგომარეობს ამ სიტუაციური ამოცანის პრობლემა? საკითხში სიღრმისეული წვდომისათვის მოსწავლეებმა უნდა  დაამუშაონ სახელმძღვანელოში მოწოდებული ინფორმაცია უჯრედული სუნთქვის შესახებ, ისინი მუშაობენ წყვილებში.

ვაწვდი წყვილებს სამუშაო ფურცლებს და ვაცნობ დავალების ინსტრუქციას:

ენერგეტიკული ცვლის სამი ეტაპი დანაწევრებულია სამუშაო ფურცლის სამ დავალებად. დრო დიფერენცირებულია ცალ-ცალკე  დავალებებისთვის. #1და #2-ე  დავალებაზე მუშაობენ 2 წუთი, ხოლო #3-ზე დავალებაზე – 3 წუთი.  თითოეული დავალების შემდეგ სხვადასხვა წყვილი წარმოადგენს ერთი კითხვის პასუხს. მოსწავლეთა მიერ თითოეული დავალების შეჯამების შემდეგ მასწავლებელი აკრავს ფლიპჩარტს მზა პასუხით. მოსწავლეები ადარებენ თავიანთ პასუხებს. გაუგებრობის შემთვევაში სვამენ კითხვებს, მასწავლებლის დახმარებით ერკვევიან მათთვის ბუნდოვან საკითხებში, საჭიროებისამებრ  შეაქვთ შესწორებები  ნამუშევრებში. სამუშაოს დასრულების შემდეგ წყვილში მომუშავე მოსწავლეები თავის მეწყვილეს  აწვდიან  განმავითარებელ მხიარულ ურთიერთშეფასებას.

აქტივობა:4(5წთ).

მიზანი: მოსწავლეები ასრულებენ გაკვეთილის დასაწყისში მასწავლებლის მიერ წარმოდგენილი სქემას, ავსებენ და ადარებენ ანაბოლიზმის (ფოტოსინთეზის) და კატაბოლიზმის (სუნთქვის) პროცესების მსვლელობასა და პროდუქტებს.

აღწერა: მოსწავლეები დაფაზე გამოსახულ სქემას შეავსებენ. მუშაობა წარიმართება მთელ კლასთან კითხვა-პასუხის რეჟიმში. სქემა ორნაწილიანია, მაგრამ ამ აქტივობის დროს ისინი მხოლოდ მეორე ნაწილს ავსებენ (წერენ სუნთქვის საწყის და საბოლოო ნივთიერებებს). შემდეგ კი განმარტავენ ჩანაწერს: 1. რატომ ეძახიან ანაბოლიზმს პლასტიკურ ცვლას და კატაბოლიზმს ენერგეტიკულ ცვლას? (ანაბოლიზმი უჯრედს უზრუნველყოფს საშენი მასალით, ხოლო კატაბოლიზმი უჯრედს ენერგიით უზრუნველყოფს); 2.რატომ შეადარეს სუნთქვის და ფოტოსინთეზის პროცესი? (სუნთქვა და ფოტოსინთეზი ურთიერთსაწინააღმდეგო პროცესებია, რომლებიც მცენარისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა. ფოტოსინთეზის დროს წარმოქმნილი ორგანული ნივთიერება არის მცენარის სუნთქვის საწყისი პროდუქტი). მუშაობა საერთო კლასთან წარიმართება შუქნიშნის ბარათების გამოყენებით. ნამუშევარი შეაქვთ სამუშაო რვეულებში. მასწავლებელი აკეთებს აქტივობის შეჯამებას: უჯრედებს მუდმივად სჭირდებათ ენერგია, რომელსაც სუნთქვითი პროცესების დროს იღებენ.

აქ  უკვე წარმოგიდგენთ ამ სქემის დასრულებულ სახეს:

აქტივობა. 5 (12წთ)

მიზანი: მოსწავლეები ინდივიდუალურად ახდენენ გაკვეთილის დასაწყისში მასწავლებლის მიერ მოწოდებული სიტუაციური ამოცანის ანალიზს. ისინი აღმოაჩენენ  პრობლემას, დაასახელებენ მის მიზეზებს,  შეძლებენ გადაჭრის გზების მოძებნას. მოსწავლეები ნამუშევარს   არგუმენტირებული მსჯელობის მეთოდით (მმმ-სტრატეგიით) ზეპირად ჩამოაყალიბებენ.

აღწერა: მუშაობა წარიმართება ინდივიდუალურად. მოსწავლეები  წარმოადგენენ ზეპირად – მტკიცება-მტკიცებულებებსა და მსჯელობას. მასწავლებელი მიაწოდებს უკუკავშირს მმმ სტრატეგიის – განმავითარებებლი  შეფასების რუბრიკით.

აქტივობა.6.(5წთ)

მიზანი: მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად  აჯამებს გაკვეთილს, შემდეგ მოსწავლეებს აცნობს  და ანიშნინებს საშინაო დავალებას. მასწავლებელი დაარიგებს გასასვლელ ბილეთებს, რათა  განმავითარებელი შეფასებით განსაზღვროს  მოსწავლეთა  აზროვნების    დონე გაკვეთილზე განხილულ საკითხებთან დაკავშირებით.

აღწერა: მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილს – ანაბოლიზმი და კატაბოლიზმი ურთიერთსაწინააღმდეგო, მაგრამ ერთმანეთთან დაკავშირებული პროცესია.  მათ შორის კი შუალედურ რგოლს ატფ წარმოადგენს.

აერობული სუნთქვა დამახასიათებელია როგორც  ცხოველებისთვის, ისე მცენარეებისთვის, როცა ისინი გამოიყენებენ ჟანგბადს. თუმცა მცენარეების როლი ცოცხალ სამყაროში უნიკალურია, რადგან ისინი  მხოლოდ დღისით აწარმოებენ ფოტოსინთეზს და გარემოს ჟანგბადით ამდიდრებენ.

  მასწავლებელი  მოსწავლეებს ანიშნინებს საშინაო დავალებას: მეათე კლასის სახელმძღვანელო, გვერდები 67 და 68, ხოლო წერითი  სავარჯიშო მოსწავლეებმა თავიანთი სურვილით უნდა აირჩიონ:

1. ტექსტში ჩართულ კითხვებზე მოსწავლეები პასუხებს წერილობით შესრულებენ;
2. ან მოიფიქრებენ საკვლევი კითხვის პასუხს. კითხვის შინაარსი ასეთია:

• წარმოქმნილი ენერგიის დიდ ნაწილს ცხოველები მოძრაობას ახმარენ. რისთვის სჭირდება მცენარეს სუნთქვის პროცესში წარმოქმნილი ენერგია?

მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს  ბილეთებს, მოსწავლეები პასუხს გასცემენ მას და  მასწავლებელს უბრუნებენ.  პასუხები ანონიმურია.

ბილეთის კითხვებია:

1. უნდა გვქონდეს თუ არა მცენარეები საძინებელ ოთახში? (მცენარეები, ისევე როგორც ჩვენ, სუნთქავენ დღისითაც და ღამითაც. ცოცხალი ორგანიზმები სუნთქვისას მოიხმარენ ჟანგბადს. სინათლეზე ფოტოსინთეზის დროს მცენარეებს შეუძლიათ გარემოში ჟანგბადის გამოყოფა. ამიტომაც ღამით საძინებელში არ არის რეკომენდებული მცენარეების განთავსება).
2. რომელი პროცესების განხორციელებისას იღებს უჯრედი ენერგიას? (უჯრედი ენერგიას იღებს სუნთქვითი პროცესების განხორციელებისას).
3. რას ეწოდება უჯრედული სუნთქვა? (უჯრედში მოხვედრილი საკვები ნივთიერებები იშლება და მათგან ორგანიზმი სასიცოცხლოდ აუცილებელ ენერგიას იღებს. ამ ნივთიერებების დაშლის პროცესს უჯრედულ სუნთქვას უწოდებენ).

შეფასება:

განმავითარებელი შეფასება

გაკვეთილის პროცესში გამოიყენება:

• შუქნიშნის ფერადი ბარათები;
• გასასვლელი ბილეთები;
• მხიარული ურთიერთშეფასება;
• მმმ სტრატეგიით მუშაობის რუბრიკა.

დიფერენცირება – დიფერენცირება დაგეგმილია  სასწავლო მასალის შინაარსის დანაწევრებით, აქტივობები მრავალფეროვანი (ტექსტის კითხვა და კითხვებზე პასუხების დაწერა, სქემის შექმნა, შევსება და პროცესების აღწერა, ზეპირი არგუმენტირებული მსჯელობა,  პრობლემის იდენტიფიცირება და დასკვნის გაკეთება) და  დიფერენცირებულია კლასში მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმების, მათი მოტივაციის, სასწავლო მიზნებისა და შედეგების გათვალისწინებით.

პრობლემური სიტუაციის აღწერა:

   „ჯოზეფ პრისტლიმ განაცხადა: „მე ბედმა გამიღიმა – სრულიად შემთხვევით აღმოვაჩინე გაჭუჭყიანებული ჰაერის გამსუფთავებელი საშუალება, ყოველ შემთხვევაში, ერთ-ერთი გამასუფთავებელი – ეს გახლავთ მცენარე.

მალე პრისტლიზე ალაპარაკდნენ ლონდონის ქარვასლებშიც. ერთმა მდიდარმა ქალბატონმა, ცნობილი გემის მეპატრონის ქვრივმა, როგორც კი გაიგო ლიდსელი მქადაგებლის აღმოჩენის შესახებ, გადაწყვიტა თავისთავზე გამოეცადა ახლად აღმოჩენილი ჰაერის გამასუფთავებელის მოქმედება. ერთხელ შუაღამისას, წვეულებიდან დაბრუნდა თუ არა სახლში, უბრძანა მსახურთ უფროსს მის საძინებელ ოთახში, რომელიც არასდროს ნიავდებოდა, ზამთრის ბაღიდან გადმოეტანა 5 ყველაზე დიდი ყუთი ტროპიკული მცენარით. დილით ქვრივმა საშინელი თავის ტკივილით გაიღვიძა და მაშინვე ექიმი მოიხმო. როგორც კი უკეთესად გახდა, ქალბატონმა საჩქაროდ მიაშურა თავის ნაცნობებს. ყველას არწმუნებდა, რომ პრისტლი მატყუარა და ცრუ მეცნიერიაო. ავყევი სატანის ჩაგონებას და კინაღამ მოვკვდიო. ნამდვილად ვიცი,  რომ მცენარეები კი არ ასუფთავებენ ჰაერს, პირიქით,  აჭუჭყიანებენო!“

ნაწყვეტი წიგნიდან ,,დიდი საიდუმლოს კარიბჭესთან“ – მიხეილ ივინი.

 გთავაზობთ გაკვეთილის ჩატარებისთვის საჭირო რესურსებს, რომელიც მე ეფექტურად გამოვიყენე:

• გაკვეთილის პროცესში გამოყენებული სამუშაო ფურცელი;
• მხიარული ურთიერთშეფასების რუბრიკა;
• მმმ სტრატეგიით შეფასების რუბრიკა;
• მასწავლებლის მიერ მომზადებული საპრეზენტაციო მასალა (ფლიპჩარტებზე განთავსებული მასალა).

სამუშაო ფურცელი:     თემა – უჯრედული სუნთქვა

დავალება #1

1.დაწერეთ ენერგეტიკული ცვლის პირველი ეტაპის  სახელწოდება.

————————————————————————————–

2.დაწერეთ სად მიმდინარეობს მოსამზადებელი ეტაპი

ა. ორგანიზმის დონეზე ———————————————————

ბ. უჯრედულ დონეზე————————————————————-

3. ჩამოთვალეთ მოსამზადებელი ეტაპის შედეგად წარმოქმნილი ნივთიერებები:

ა. ცილები იშლება   —————————————————————-

ბ. სახამებელი იშლება————————————————————-

გ. ნუკლეინის მჟავები იშლება—————————————————–

4. როგორი სახით გამოიყოფა ენერგია მოსამზადებელ ეტაპზე?

—————————————————————————————————————————————————————————————————————–

დავალება#2

1. რას ეწოდება  უჯრედული სუნთქვა?

—————————————————————————————

2. დაწერეთ გლიკოლიზის ეტაპის ქიმიური რეაქციის ტოლობა:

—————————————————————————————-

3. გლიკოლიზის დროს წარმოქმნილი ენერგიის რა ნაწილი გროვდება ატფ-ის სახით და რა ნაწილი იფანტება სითბოს სახით?

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

დავალება #3

1. სქემის სახით წარმოადგინეთ უჯრედში პიროყურძნის მჟავას ბედი სხვადასხვა ცოცხალ ორგანიზმში ჟანგბადის არსებობისა და მისი ნაკლებობის დროს.

2. აერობული სუნთქვისას ენერგიის რა ნაწილი გროვდება ატფ-ის სახით და რა ნაწილი იფანტება სითბოს სახით?

——————————————————————————————————————————————————————————–

3. დაწერეთ სუნთქვის შეჯამებული ტოლობა:

მხიარული ურთიერთშეფასება

დაწერე შენი მეწყვილის სახელი და გვარი, შემდეგ კი შემოხაზე ის სმაილი, რომელიც ყველაზე მეტად ასახავს მის მუშაობას წყვილში

მმმ სტრატეგიით შესრულებული დავალების შეფასების სქემა

ფლიპჩარტზე მომზადებული საპრეზენტაციო მასალის საკითხები:

ნივთიერებათა და ენერგიის გარდაქმნის სქემა:

მოსწავლეებისთვის გაცილებით მარტივია საკლასო ოთახში, უკანა მერხებზე მოთავსდნენ, თავი ხელებში ჩარგონ და მასწავლებლებს აფიქრებინონ, თითქოს კითხულობენ. კითხვას, განსაკუთრებით – კლასგარეშე ლიტერატურისას, მოტივაცია სჭირდება. დამოუკიდებლად წაკითხვის გადაწყვეტილების მიღებასა და მოტივაციის ამაღლებაში მოსწავლეებს ოჯახის წევრებიც უნდა დაეხმარონ და სკოლაც. ამისთვის გასავლელ 13 ნაბიჯს მასწავლებლებს აქვე გაგაცნობთ:

• გამოყავით დრო გაკვეთილებზე დამოუკიდებლად კითხვისთვის. მოსწავლეები ამას თავიანთი ნებით არ გააკეთებენ. დაეხმარეთ, 15 წუთი მაინც გამონახონ.
• შექმენით საკლასო ოთახებში კითხვისთვის კომფორტული გარემო. ამობეჭდეთ წიგნის ყდები და კედელზე მიამაგრეთ. ეცადეთ, ინტერესი აღუძრათ მოსწავლეებს იმის მიმართ, რა ხდება ამა თუ იმ წიგნში.
• დაამზადებინეთ სანიშნები და სხვა ნივთები საყვარელი პერსონაჟების გამოსახულებით.
• აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება სკოლის ბიბლიოთეკას, რომ ის მოწესრიგებული, მრავალფეროვანი და კომფორტული იყოს, ხოლო ბიბლიოთეკარს არასოდეს ეზარებოდეს მოსწავლეებთან ურთიერთობა.
• ზოგიერთ მოსწავლეს ურჩევნია, ხმამაღლა იკითხოს. ჩუმად კითხვას ისინი უბრალოდ ვერ ახერხებენ, ვერ კონცენტრირდებიან. ნუ დაუშლით, იკითხონ ისე, როგორც მოსწონთ და გამოსდით.
• გამოყავით მათთვის წიგნის საკითხავი დრო. თავად წაუკითხეთ, მერე კი მიეცით საშუალება, გააანალიზონ, იმსჯელონ ტექსტზე.
• მოიწვიეთ გაკვეთილებზე სტუმრები მკითხველების ამპლუაში, ადამიანები, რომლებიც მოსწავლეებს მოსწონთ, რომლებსაც ჰბაძავენ.
• დაეხმარეთ ბავშვებს, გაეცნონ სხვადასხვა ჟანრს, გააანალიზონ და აირჩიონ, რომელი მოსწონთ ყველაზე მეტად.
• შექმენით სოციალური მედიის, twitter-ისა და facebook–ის, მოსწავლეების საყვარელი, თავშესაქცევი ადგილებისთვის განკუთვნილი ჰეშთეგი წიგნების გასაზიარებლად.
• ეცადეთ, ამ პროცესში მოსწავლეთა ოჯახის წევრებიც ჩართოთ. შექმენით მათთვის მკითხველთა კლუბი. თუ თქვენ მიერ დაწყებულ საქმეს შინაც მოჰყვება გაგრძელება, ეს ერთიორად უკეთეს შედეგს გამოიღებს.
• მხარი დაუჭირეთ სკოლის ბიბლიოთეკების ფინანსურ განვითარებას. იზრუნეთ ფონდის გაზრდაზე, თუნდაც კერძო და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან სოციალური პასუხისმგებლობის გაწევის ხარჯზე. ფინანსურად ძლიერი ბიბლიოთეკა უფრო მრავალფეროვან კონტენტს შესთავაზებს მოსწავლეებს.
• შექმენით საზაფხულო საკითხავის სია და გაუმარტივეთ არჩევანი მოსწავლეებს, რომლებსაც, შესაძლოა, დამოუკიდებლად წიგნების არჩევა უჭირდეთ.
• იქნებ მოახერხოთ და საკლასო ოთახში სტუმრად მიიწვიოთ მათი საყვარელი ავტორები, რომლებიც მათ ლიტერატურაზე ესაუბრებიან და ავტოგრაფებსაც დაურიგებენ.
• აუცილებლად წაიკითხეთ ყველაფერი, რისი კითხვაც თქვენს მოსწავლეებს უყვართ, რათა მათთან ერთად იმსჯელოთ, განიხილოთ მათი საყვარელი პერსონაჟები, სიუჟეტი.

მარსელ პრუსტი წიგნის კითხვას ჯადოსნურ გასაღებს უწოდებდა, რომელსაც შეეძლო მკითხველი უხილავი სამყაროებისათვის ეზიარებინა. თავის ესეიში „წიგნის კითხვა“ ის მკითხველს იმ გამოცდილებას უზიარებს, რომელიც მან იმ ვნების წყალობით შეიძინა, რომელსაც კითხვა ჰქვია.

არაფერი შეედრება ბავშვობის იმ მოგონებებს, რომლებიც კითხვასთან არის დაკავშირებული. პრუსტი ამას ასე გამოხატავს: „ყველაფერს, რითაც  სხვები ამ დღეებში თავს იქცევდნენ,  ჩვენ ისე ვიშორებდით, როგორც ღვთაებრივი ნეტარების წინ გადაღობილ უხამს დაბრკოლებას“. ასეთ წუთებში  ამგვარ დაბრკოლებად შეიძლება ქცეულიყო რომელიმე მეგობარი, ან  ფუტკარი თუ მზის სხივი, ცოტა ხნით წიგნს რომ მოგწყვეტდა: „უნდა ვაღიარო  ბავშვობის კითხვის მიმზიდველობა, რომლის მოგონება ყოველი ჩვენგანისთვის კურთხეულია“.

ყველა შთაბეჭდილება, რომლებსაც ადამიანი იღებს წაკითხული წიგნებიდან, მეხსიერებაში ძვირფას მოგონებებად იქცევა, იმგვარ წიგნად, რომლის ფურცლების გადაშლა რაღაც სამოთხისეულთან მიგვაახლებს. პრუსტის აზრით, „თუ დღესაც გვინდება მაშინდელი წიგნების გადაფურცვლა, ისეთი გრძნობა გვეუფლება, თითქოს მხოლოდ გარდასულ დღეთა კალენდრებს ვათვალიერებდეთ და იმედი გვიჩნდება, იქნებ ამ ფურცლებზე აირეკლოს ის სახლები და ტბორები, დღეს რომ აღარ არიან“.

წიგნის კითხვა ხომ ერთგვარი თავშესაფარია, რომელშიც შეიძლება განმარტოვდე და არ იყო მარტო, რადგან სწორედ კითხვისას ხვდები უხილავ, უცნობსა და საოცარ სამყაროებს, უამრავ  განსხვავებულ პერსონაჟს, რომლებიც ჯერაც განუცდელ გამოცდილებას გაზიარებენ, სულიერად გზრდიან, გხვეწენ და  საკუთარი თავის შეცნობის გრძელ, რთულსა და ტკბილ-მწარე გზაზე გაყენებენ. პრუსტი მოიხმობს დეკარტის ფრაზას: „ყველა კარგი წიგნის კითხვა გასული საუკუნის ყველაზე წესიერ ხალხთან – მათ ავტორებთან საუბარს ჰგავს“. მწერლისთვის საბედისწეროდ აღიქმებოდა ფრაზა: „დახურე წიგნი, უნდა ვისაუზმოთ“, თუმცა საინტერესო ის არის, რომ პრუსტს, როგორც დაკარგული დროის ძიებისა და აღმომჩენის  ყველაზე ცნობილ მოგზაურს, წიგნის კითხვასთან ერთად ახსენდება  მრავალფეროვანი მოვლენები, რომლებიც მაშინ ხდებოდა, როცა ის  რაიმე წარმტაცსა და საგულისხმოს გატაცებით კითხულობდა. „წიგნის კითხვა განსაკუთრებით იმ ადგილებისა და დღეების ხატს გვიტოვებს, სადაც ან როცა ვკითხულობდით“. შეწყვეტილ დროსაც, ამ შემთხვევაში, საუზმით გამოწვეულს, მწერალი თავისი მომხიბვლელი ფერწერული სტილით წარმოაჩენს, გემრიელი გემოებისა და ხასხასა გრილ სურნელთა თანხლებით, მოგონებათა ასოციაციური ნაკადებით, რომლებიც ნაზად გითრევენ და სასიამოვნო სიმშვიდის მყუდრო სავანეში გრიყავენ:  „მადუღარა საამო სურნელს აფრქვევდა. მიყვარდა ცქერა, როგორ უეცრად ამოდუღდებდა მინის ხუფიდან ქაფქაფა სითხე და მერე დაორთქლილ კედლებზე სურნელოვან ყავისფერ ნალექს ტოვებდა. შემოჰქონდათ კრემი და მარწყვიც, რომელსაც ბიძაჩემი კოლორისტის ოსტატობითა და გურმანის ალღოთი, სასურველი ფერის მიღებამდე, ყოველთვის თანაბარი პროპორციებით ურევდა ერთმანეთში“.

კითხვის მოგონება მოიყოლებს უამრავ ძვირფას სურათს, მათ შორის,  საკუთარ ოთახს, რომელშიც ყველა ნივთს, საჭიროსა თუ უსარგებლოს, თავისი ესთეტიკური ფუნქცია  ჰქონდა.  გაღებულ ფანჯრებს ვარდისა და იასამნის  მომაჯადოებელი სურნელი ავსებდა.

მწერლის აზრით, კითხვა მეგობრობის უწმინდეს სახეს ავლენს, რადგან ამ დროს უარყოფილია ყოველგვარი ტყუილი, მოჩვენებითობა თუ ფარისევლობა, იცინი იმაზე, რაც მართლაც სასაცილოდ გეჩვენება. თუ მოგბეზრდება, უდიერად მიაგდებ ისე, რომ არავინ გაგინაწყენდება: „ამ წმინდა მეგობრობის ატმოსფერო დუმილია – სიტყვაზე უფრო ხალასი, რადგან ვლაპარაკობთ სხვებისთვის, ვდუმდებით ჩვენთვის“.  მისი აზრით, გონებასაც აქვს თავისი დახვეწილი და კეთილშობილური „მანერები“, რომლებიც სხვა გონებასთან ურთიერთობისას ყალიბდება. პრუსტი თავისი საყვარელი მწერლის, ჯონ რესკინის, თვალსაზრისს მოიხმობს, რომლის მიხედვითაც, ადამიანს ცხოვრებაში ხშირად უჭირს არჩევანი – ვისთან ერთად, რომელ საზოგადოებაში გაატაროს დრო სასიამოვნოდ. არადა, „ამასობაში არის საზოგადოება, რომელსაც მუდამ ღია აქვს კარი ჩვენთვის; ადამიანები, რომლებიც, რამდენ ხანსაც გვინდა, იმდენ ხანს გვესაუბრებიან. გვესაუბრებიან, ვინც არ უნდა ვიყოთ, რანგის მიუხედავად. საზოგადოება, იმდენად დინჯი და მომთმენი, რომ შეგვიძლია მთელი დღე ვალოდინოთ“, „კითხვა საუბარია გაცილებით უფრო ჭკვიან და საინტერესო ხალხთან, ვიდრე ის ადამიანები არიან, ჩვენ გარშემო რომ ტრიალებენ, ის ადამიანები, ვისი გაცნობაც შეგვიძლია“.  რესკინის აზრით, წიგნსა და მეგობარს, ძირითადად, მათი მეტ-ნაკლები სიბრძნე კი არ განასხვავებთ, არამედ ურთიერთობის ხასიათი. „კითხვა, საუბრისგან განსხვავებით, თითოეული ჩვენგანისთვის ნიშნავს ურთიერთობას სხვის აზრთან, თან ისე, რომ მაინც მარტო დარჩე, ე.ი. შეინარჩუნო საკუთარი ინტელექტუალური სიძლიერე, რომელიც გატკბობს მარტოობისას და მაშინვე ქრება საუბრისას“.  პრუსტის აზრით კი, „კითხვა თავისი განუმეორებელი არსით, მარტოობისას  საკუთარ თავთან ურთიერთობის მაცოცხლებელი სასწაულით, რაღაც უფრო მეტია“. ეს არის, ერთი მხრივ, თრობა და, მეორე მხრივ, ბიძგი აზროვნებისკენ: „ჩვენი სიბრძნე იწყება იქ, სადაც მთავრდება ავტორის სიბრძნე… ჭეშმარიტებას ვერავინ გვიბოძებს, ის თავად უნდა შევქმნათ“. ასე რომ, ავტორები მკითხველებს დანახვას ასწავლიან მხოლოდ. დანახვის ხელოვნება კი საუკეთესოა იმ ხელობათა შორის, რომელსაც ადამიანი შეიძლება დაეუფლოს სამყაროს შესამეცნებლად

„კითხვით გამოწვეული ეგზალტაცია“ ხშირად შემოქმედებით იმპულსებს აღვიძებს: „ამბობენ, რომ ბევრ მწერალს უყვარდა მშვენიერი წიგნების გადაფურცვლა, სანამ მუშაობას შეუდგებოდა. ემერსონი იშვიათად იწყებდა წერას ისე, რომ პლატონის რამდენიმე გვერდი არ გადაეკითხა. დანტეც ერთადერთი პოეტი როდია, ვინც ვერგილიუსმა მიაცილა სამოთხის კარიბჭემდე“.

პრუსტი ფიქრობს, რომ კითხვა შეიძლება „სამკურნალო დისციპლინადაც“ იქცეს და ფსიქოთერაპევტის როლიც შეასრულოს. მისი აზრით, სულიერი ცხოვრების უქონლობა ავადმყოფობაა, რომელიც შეიძლება წიგნის კითხვამ განკურნოს. თუმცა,  კითხვამ  რეალური ცხოვრების სურვილი უნდა აღძრას და არა მას შეენაცვლოს: „კითხვა სულიერი ცხოვრების კარიბჭესთან დგას, შეუძლია შიგნით შეგვიყვანოს, მაგრამ თვითონ არ ქმნის ამ ცხოვრებას“.

პრუსტი დაასკვნის, რომ „კითხვა ზიარებაა, ჯადოსნური გასაღებია, რომელიც საკუთარი სულის სიღრმეში გვიღებს იმ სავანეების კარს, სადაც სხვაგვარად ვერ შევაღწევდით, იგი მხსნელის როლს თამაშობს ჩვენს ცხოვრებაში“. კითხვის პროცესში შეიგრძნობა, რომ „წარსული ჩვენ შორისაა, აქვე, ჩვენ გვერდითაა, ხელშესახებია, მზეზე გარინდული“. სწორედ კითხვამ გაუმახვილა მას ის შეგრძნებები, რომლებმაც დაკარგული დრო აპოვნინა და კიდევ ერთხელ განაცდევინა ის ბედნიერება, რომელიც ათასგვარ ხმას, გემოსა თუ სურნელს არის შეფარებული და გამოხმობას ელის.