კაცობრიობა, მსოფლიო საზოგადოება მუდმივ დინამიკაშია; იზრდება, იცვლება, იხვეწება, ახალს ითავისებს, სტერეოტიპებს ებრძვის, დოგმებს ამსხვრევს, ტაბუებს ხსნის, კომპლექსებისაგან თავისუფლდება. განვითარებული საზოგადოების მამოძრავებელ, წამყვან ძალას კი განათლებით და კულტურით გამორჩეული ადამიანები წარმოადგენენ. ასეთი   ადამიანების აზროვნება ეფუძნება თანამედროვე ევროპის ისეთ ფასეულობებს, როგორიცაა, მრავალფეროვნება, მრავალფეროვნების ღირებულებად აღიარება, ცვლილებების, განვითარების კანონზომიერების გაგება და გააზრება, მულტიკულტურალიზმი და  კონცეფციათა  ინტეგრირება   დროსა და სივრცეში.

საქართველოს იდენტიფიცირება ევროპასთან, ქართველი ერის მსოფლიო   კოსმოპოლიტურ   ჭრილში   განხილვა,   ვფიქრობ,    წარმოუდგენელია   სახელმწიფო  ჰიმნის  გარეშე, რომელსაც მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ჰიმნის ჟანრის სახეობათა შორის. მან განიცადა მოდიფიკაცია როგორც ამა თუ იმ ეპოქის ისტორიულმა დოკუმენტმა და თავისი კვალი დატოვა სხვადასხვა ქვეყნის ისტორიაში.
როგორც   ცნობილია, ევროკავშირისა და ევროპის საბჭოს ჰიმნი – ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენის მე-9 სიმფონიის უკანასკნელი ნაწილია. ბეთჰოვენმა ჰიმნი შექმნა ფრიდრიხ შილერის ლირიკული პოემის ,,სიხარულის  ოდის“ მიხედვით. იგი ევროპულ ჰიმნად აღიარებულ იქნა 1972 წელს ევროპის საბჭოს მიერ ჰერბერტ ფონ კარაიანის ოფიციალური საორკესტრო არანჟირებით. ევროკავშირის ენებს შორის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად ჰიმნს ოფიციალური ტექსტი არ აქვს და მაშასადამე, არ იმღერება.

ჩვენი    ქვეყნის   სახელმწიფო  ჰიმნი  სახელმწიფო  დროშისა  და  გერბის  გვერდით  სახელმწიფო  ემბლემას წარმოადგენს. „ყველაზე  დიდი  გამოგონება  ქვეყანაზე  ანბანი, ჰიმნი  და  დროშაა, რადგან სამთავე  თავისუფლების  სათავეა“, – წერდა  ნ. დუმბაძე. სახელმწიფო  ჰიმნში  პირველ  რიგში  გაცხადებული  უნდა  იყოს  ერის  მისწრაფებანი. ეროვნული იდეა ეს  არის  მთავარი  კომპონენტი  სახელმწიფო  ჰიმნის  შექმნისათვის. სახელმწიფო  ჰიმნი  თავის  როლს  თამაშობს  ყველა  საზოგადოებაში. სახელმწიფო  ჰიმნის ზოგადი  ნიშან-თვისებებია: მასაზე  ორიენტაცია  და  მისი  მობილიზების  უნარი, სემანტიკურად  ოპტიმისტური, მხნე  ხასიათი. ეროვნული  ღირებულებების  ხაზგასმა, ინტონაციურად  მიმზიდველი  და   ადვილად  დასამახსოვრებელი  მელოდია, სიტყვისა და  მუსიკის  ორგანული  კავშირი, როგორც  ვოკალურ, ისე  ინსტრუმენტულ  ვარიანტში  მისი  შესრულების  შესაძლებლობა.

დღეს  პრაქტიკულად    ყველა  ქვეყანას  მისი  უნიკალური  ეროვნული  იდენტობა  გამოარჩევს. ის  ქოლგას  ჰგავს, რომლის ქვეშაც ქვეყანა  ერთიანი  და  ამაყია. ეროვნული  ჰიმნების ერთადერთი  მიზანია, რომ  მათ საჭიროებისამებრ  გააღვივონ  პატრიოტიზმისა  და  ეროვნულობის  შეგრძნება  მოქალაქეთა  შორის.

დღევანდელ მსოფლიოში არ არსებობს იმაზე მეტად ცნობილი ნაციონალისტური  ჰიმნები, როგორიცაა საფრანგეთის  ჰიმნი ,,La Marseillaise“, დიდი ბრიტანეთის ,,Got  Save  the Queen“(,,ღმერთო დაიფარე  დედოფალი“) და ამერიკის შეერთებული შტატების ჰიმნები ,,The Star-Spangled Banner (,,ვარსკვლავებით  მოჭედილი  დროშა“). ისინი პატრიოტული სიმღერებია, რომლებსაც კარგად იცნობენ მთელ მსოფლიოში, როგორც ქვეყნის იდენტობის ნაწილს, რომელიც ამ ქვეყნების დამოუკიდებლობისა და თავისუფლების  სიმბოლოდ  აღიქმება.

საგულისხმოა  ის   ფაქტი,  თუ   როგორი   გზა  განვლო    საქართველოს    ჰიმნებმა   ევროკავშირამდე.  შემთხვევით არ უკავშირდება ჩვენი ინტერესი სახელმწიფო ჰიმნს. XX  საუკუნის  საქართველოს  ისტორია  ამავდროულად  ,,ჰიმნების  ისტორიაცაა“, რომელშიც  სარკესავით  აისახა  ჩვენს  ქვეყანასა  და  მის  კულტურაში  მიმდინარე  უმნიშვნელოვანესი  სოციალურ-პოლიტიკური  მოვლენები და  კატაკლიზმები.

ჰიმნი, საუკეთესო  შემთხვევაში  ერის  უპირველეს  მუსიკალურ  ჰიტად  უნდა  იქცეს, ის  აუცილებლად  მოგვითხრობს  ამბავს. თითოეულ  ამბავს კი გააჩნია  თავისი  მესიჯი, ზოგჯერ  ფარული, რიგ შემთხვევაში  კი  საკმაოდ  აშკარა.

,,ჰიმნის  მიღების  მთავარი  კრიტერიუმებია: რიტმი, მელოდია  და  ჰარმონია, რომლებიც  სავსებით  უნდა შეესაბამებოდეს  ხალხურ   ეროვნულ  სიმეტრიას,  სიტყვები,  ასე  ვთქვათ, თარგმანი  უნდა  იყოს  ჰიმნის მუსიკისა, ხოლო ჰიმნი  უმთავრესად  თავისი  მუსიკით  უნდა  მეტყველებდეს. ჰარმონიის  მხრივ  არ  უნდა  იყოს  აჭრელებული ქრომატული  ნიშნებითა  და რთული  მოდულაციით“, – წერდა დამოუკიდებლობის პერიოდის საქართველოს  ჰიმნის ავტორი კოტე  ფოცხვერაშვილი.

          საქართველოს  დემოკრატიულ  რესპუბლიკას 1918-1921 წლებში  ჰქონდა  საკუთარი  ჰიმნი  – ,,დიდება“, საკუთარი  გერბი  და  დროშა.  ჰიმნი „დიდება“  წარმოადგენს  ტექსტისა  და  მუსიკის  პათოსის  აბსოლუტურ  თანხვედრას. ჰიმნში  სიტყვა  დიდება  შვიდჯერ  მეორდება, ამას  თავისი  სემანტიკური  ახსნა  აქვს. კერძოდ, შვიდი  არის  ჰარმონიულობისა  და  სრულყოფილების სიმბოლო, მუსიკაში  კი  ეს  სრულყოფილება  და  კომპოზიციური  მთლიანობა  განპირობებულია  სიტყვა  ,,დიდების“  აღმავალი  სვლებით. ჰიმნში  აისახა: ძმობის, ერთობის, თავისუფლებისა და სამშობლოს  სიყვარულის  ის იდეალები, რომლებსაც გარკვეული თვალსაზრისით პირველი რესპუბლიკის იდეოლოგია ეფუძნებოდა, ანუ კოტე  ფოცხვერაშვილმა გამოიყენა ის პრინციპი, რომლითაც  1792 წელს  რუჟე  დე  ლილმა  შეთხზა  საფრანგეთის  დიდი ბურჟუაზიული სალაშქრო სიმღერა. მაშასადამე, ჯერ კიდევ საქართველოს პირველი   დამოუკიდებლობის ჰიმნი ერთგვარი რემინისცენცია   იყო  ფრანგული ბურჟუაზიული   რევოლუციის იდეალებისა.

„დემოკრატიული რესპუბლიკის სამწლიანი არსებობა თავისი განცდის  ინსტენსიურობით, უფრო  ძლიერი  იყო, ვიდრე – ჩვენი  მონობის  ასი  წელი“, – ასე  აფასებდა კონსტანტინე  გამსახურდია  საქართველოს  ხანმოკლე, მაგრამ  ბედნიერ ხანას. სრული  უფლება  გვაქვს  ვთქვათ, რომ  დამოუკიდებელი  საქართველოს  ხანმოკლე  არსებობა  და  ის  წლები, რომლებიც  იმ  ხანას  წინ  უძღოდა, არის  ორგანული  ნაწილი  ჩვენი  ეროვნული  კულტურის  ისტორიისა, ნაწილი, ურომლისოდაც  სრულიად  ირღვევა განვითარების ბუნებრივი სურათი. ქართულმა შემოქმედებითმა ინტელიგენციამ   შეძლო  გამოემჟღავნებინა ერის დიდი შემოქმედებითი პოტენციალი, ეჩვენებინა, რომ  ქართველი  ხალხი ღირსია საკუთარი თავი დაიმკვიდროს თანამედროვე ცივილიზებულ სამყაროში.  თუმცა დამოუკიდებლობის დაკარგვის შემდეგ საქართველოს რთული და მძიმე გზის  გავლა მოუხდა, იმას, რასაც საფუძველი ჩაეყარა დამოუკიდებლობის დროს, უკვალოდ  არ  ჩაუვლია. სწორედ,  იმ  წლებშია  საძიებელი ფესვები  ბევრი  სასიკეთო  საქმისა, რომელთა  განხორციელება მაინც მოხერხდა მომდევნო ხანაში.

მონოიდეოლოგია გარკვეულწილად აზრის სიკვდილია, მასთან  ბრძოლა  მხოლოდ და მხოლოდ მუდმივი ეჭვითა და განახლებული აზრით შეიძლება. თუ  ავტორიტარული  ცენზურა  ებრძოდა  აზრების  გასაჯაროებას, ტოტალიტარული ცენზურა ახშობდა  ამ  აზრების ფორმულირების შესაძლებლობასაც კი. ოღონდ,  თუ  საზოგადოებრივი  აზრის  შემთხვევაში ეს ზეწოლა ანონიმურია და მის უკან კონკრეტულად არავინ დგას, ტოტალიტარულ სისტემაში ეს ზეწოლა გაპიროვნებულია ბელადისა და მისი სისტემის  ფიგურებით. ამ აზრით, ტოტალიტარული სისტემა იყო მცდელობა და ხშირად  წარმატებული მცდელობაც, პოლიტიკურ ინსტანციას შეეღწია ადამიანის ფსიქიკის  მანამდე არნახულ სიღრმეებში.

ახლა დავახასიათოთ საქართველოს  სსრ  სახელმწიფო  ჰიმნი – ტექსტში  მოცემულია  საბჭოთა ბელადის, მათი იდეოლოგიის ქება-დიდება. ეს ჰიმნი საინტერესოა იმ  თვალსაზრისით, რომ ტექსტი ერთგვარად  ხარკს  უხდის  საბჭოთა  იმპერიას  და  კიდევ  ერთი დადასტურებაა იმისა, რომ ტოტალიტარული იდეოლოგია არ იზიარებს  ინდივიდუალური თავისუფლების იდეალებს. მასიურობა, იმპერატიულობა  მიღწეულია  აკორდული ფაქტურის, პუნქტირის ხშირი გამოყენებით, გაორმაგებული აკორდებით, დინამიკური ნიუანსების ხშირი ცვლით. მუსიკალური ენის ჰიპერბოლურობა, რაც  გამოიხატება გუნდისა და ორკესტრის მასიურ ჟღერადობაში, ზუსტად შეესატყვისება  ტექსტში გადმოცემულ ყალბ ოცნებებსა და ქვეყნის ,,ბედნიერ მომავალს“.

XX საუკუნის საქართველოში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია ცენზურა და კულტურა. XX საუკუნის დასაწყისიდან მოყოლებული ხელოვნება გამოხატვის  განსაკუთრებით რადიკალურ  ფორმებს მიმართავს. ეს  შეეხო მუსიკასაც. ამ დროს ჩვენს  ქვეყანაში საბჭოთა  რეჟიმი  კრძალავდა ან  ებრძოდა  ყველაფერ  პროგრესულს, რაც  ასოცირდებოდა  თანამედროვე  კულტურასთან, ანუ  მოდერნთან.

რაც შეეხება საქართველოს  დამოუკიდებლობის  აღდგენას  1991 წელს, შეიძლება  ვთქვათ, რომ ეს იყო ქართველი ერის სამოცდაათწლიანი ოცნების ასრულების  დასაწყისი, რომელმაც აღიდგინა ის ძველი ატრიბუტიკა, რაც საქართველოს ჰქონდა 1918-1921 წლებში,  შესაბამისად – ჰიმნი  ,,დიდება“.

საქართველოს ამჟამინდელმა ჰიმნმა – ,,თავისუფლება“,  თავის დროზე დიდი  აჟიოტაჟი გამოიწვია ჩვენს საზოგადოებაში.

დღევანდელი საქართველოს ჰიმნი ტექსტისა და  მუსიკის  ზუსტ  შინაარსობრივ  სინქრონს  წარმოადგენს. ერთი  მხრივ,  ეს  მიღწეულია ზ. ფალიაშვილის  მუსიკალური  ენის  სისადავითა  და  მოქნილობით,  მეორე  მხრივ,  ქართველი  კლასიკოსი  პოეტების  ნაწყვეტების კომპილაციით. მეტი თვალსაჩინოებისათვის საინტერესოა პარალელის  გავლება ,,დიდებასთან“. ზემოთ აღვნიშნეთ, რომ ჰიმნი ,,დიდების“ პირველივე  ტაქტიდან  იხატებოდა  ქართველი  ერის  სწრაფვა  თავისუფლებისაკენ, ეს  გადმოცემული  იყო  საფეხურებრივი  აღმავალი  სვლებით. ჰიმნში  ,,თავისუფლება“  კი  მოცემულია  უკვე  თვითდაჯერებული, თავისუფლებამოპოვებული  ერის  სულისკვეთება, რომელიც  ხშირი  ოსტინატური ფაქტურით  მიიღწევა. იგი ამგვარი გამომსახველი ხერხებით  უახლოვდება    ევროკავშირის ჰიმნის სამეტყველო ენას.

სამივე  ჰიმნის  ანალიზის  საფუძველზე  შეიძლება  დავასკვნათ, რომ  საქართველოს  ორი  დამოუკიდებლობის  პერიოდის  ჰიმნი  გადმოგვცემს  ქართველი  ერის  მუდმივ სწრაფვას ევროპული  ღირებულებისაკენ – თავისუფლებისკენ, რომ  თავისუფლება  ერის  ბუნებრივი  მოცემულობაა. რაც შეეხება  საბჭოთა  პერიოდის  ჰიმნს,   იგი  ილუზორულ  ქვეყანაში  მცხოვრები  ერის  სრული  ილუსტრაციაა.

დაბოლოს, შეიძლება ითქვას, რომ ამ თემის გაშუქებით,   კიდევ   უფრო  საინტერესოდ,  მულტიკულტურული მიდგომით ჩემს გაკვეთილებზე ვისაუბრებ ევროპულ  ფასეულობებსა და ღირებულებებზე. ჰიმნების ისტორია ხომ ევროპასთან ინტეგრირების  ისტორიაცაა. ჰიმნის მიმოხილვით ჩვენ  გავიხსენეთ  საქართველოს  უახლესი  ისტორია, რომელიც ორგანულადაა დაკავშირებული 20-ე საუკუნის საქართველოში  სახელმწიფოებრივი რეჟიმის ცვლილებასთან, სახელმწიფოებრივი ატრიბუტიკის  შეცვლასთან, შესაბამისად,  ჰიმნების  ისტორია  და   ისტორია   ჰიმნებში   წარმოგიდგინეთ ევროპული ჰიმნებისა  და XX საუკუნის საქართველოს  ჰიმნების  მაგალითებზე,  მოცემულ სოციო-კულტურულ და პოლიტიკურ კონტექსტში. აქვე  დავძენ,  რომ  ჰიმნების   ისტორია  და  ისტორია   ჰიმნებში,    როგორც  საგაკვეთილო   რესურსი,    ხელმისაწვდომი   იქნება როგორც ისტორიის, ხელოვნების, ასევე ლიტერატურის საგნის   პედაგოგებისათვის.

                                        გამოყენებული  ლიტერატურა:

1. Eyck, Guntyher F. ,  The Voice of Nations: European National Anthems and their Authors
   Greenwood Press   Westport, Connecticut,   London    1995

2. Kuhn, Hans ,  Defining a Nation in Song: Danish Patriotic songs in songbooks of the period 1832-1870
   A. Reitzels Forlag AS,   Kobenhavn,   1990
3. Leonard, Hal,  National Anthems From Around the World,   Hal Leonard,     1996
4. Nettl, Paul ,  National Anthems, (Translated by: Alexander Gode)
    Frederick Ungar Publishing Co.,   New York   1967

5. Svejda, George J.,  History of the Star Spangled Banner From 1814 to the Present
   Division of History: Office of Archeology and Historic Preservation,  1969

6. Grolier Encyclopedia  (CD-Rom) 1996

7. ვახტანგ ბერიძე, კულტურა  და  ხელოვნება  დმოუკიდებელ  საქართვლოში 1918-1921წლები, თბილისი  1992

პირველი კლასის მასწავლებლობა, სასწავლო მასალის სიმარტივის მიუხედავად, გარკვეულ სიძნელეებს უკავშირდება. სასკოლო გარემოსთან ადაპტირების გარდა, მოსწავლე პირველ დამოუკიდებელ ნაბიჯებს დგამს თვითსწავლისა და თავის მოვლის საწყისი უნარების განვითარების თვალსაზრისით. ამას გარდა, სწორედ სწავლის პირველ წელზეა დამოკიდებული, თუ როგორ განეწყობა მოსწავლე სწავლის მიმართ. აქედან გამომდინარე, პირველ კლასში განსაკუთრებით უნდა იყოს გათვალისწინებული მოსწავლეთა ინტერესები და მოთხოვნილებები.

ჩემი პირველკლასელობა გაჭიმულ ზურგს და წინ დაწყობილ ხელებს, გადღაბნილ მელანს, საშრობიც რომ ვეღარ შველის და არასახარბიელო კალიგრაფიის გამო დაწერილ ,,კუდიანებს“ უკავშირდება. ყველაზე მძაფრად ის მახსოვს, რომ ძალიან მეშინოდა მასწავლებლის განაწყენების და ფანჯარასთან ახლოს ვჯდებოდი, ფიქრით გაქცევის შანსი მაინც რომ გამომეყენებინა. მაშინ თავიდანვე განმსაზღვრელი შეფასება იწერებოდა და პირველი „სამიანი“ და კბილის ამოღება ერთნაირ ტკივილად ჩარჩა ჩემს მეხსიერებას. ჩემი წარუმატებლობის ამსახველი ნიშნების სიუხვის წყალობით თვითშეფასება საგრძნობლად დამიდაბლდა. ისედაც არ მიყვარდა თავის გამოჩენა და, დაფასთან გამოძახებულს, რაც ვიცოდი, ისიც მავიწყდებოდა. პირველ კლასშივე ჩავიქნიე ხელი ჩემი გონებისა და მათემატიკის დამეგობრებაზე და დაუძლეველი შიშების სკივრში თითქმის ოცი წლით გამოვკეტე. მას შემდეგ, რაც სკოლაში დავიწყე მუშაობა და პირველი კლასის კარი შევაღე, შიშების კიდობნიდან რაც შეიძლება მეტი „ არ შემიძლიას“ დახსნას ვცდილობ.

საზეიმო განწყობით ყველაზე მეტად სასწავლო წლის პირველი დღე გამოირჩევა. შემდეგ კი იწყება სამუშაო პროცესი, რომელიც ხშირად რუტინული და მოსაწყენი გვეჩვენება. პირველ კლასში განსაკუთრებით უნდა მოვერიდოთ ერთფეროვნებას, რადგან ახალბედა მოსწავლეს თამაშის/მოძრაობის ფაზიდან სტატიკურ მდგომარეობაში გადასვლა და ყურადღების ერთ მიზანზე დიდხანს მობილიზება განსაკუთრებით უჭირს. ამიტომ, პირველკლასელთა საკლასო ოთახი ისე უნდა იყოს მოწყობილი, რომ მასწავლებელმა მოსწავლეთა მერხებიდან წამოყენება და თამაშით სწავლასთან დაკავშირებული აქტივობების განხორციელება (როლური თამაში, თოჯინების თეატრი, იმიტირებული წარმოდგენები, ფილმის ჩვენება, ინტეგრირებული პროექტები და სხვ.) გაკვეთილზეც შეძლოს.

მოსწავლეებისთვის სასწავლო წლის ბოლო დღე პირველის მსგავსად  მნიშვნელოვანია. თუ სექტემბრის თვე სასკოლო თავგადასავლების დაწყებას უკავშირდება, ივნისი უკვე დამეგობრებული მოსწავლეების რამდენიმე თვით დამშვიდობებას მოასწავებს და არანაკლებ მძაფრ ემოციებს იწვევს მათში. ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი სასწავლო წლის ბოლო დღის ისეთივე საზეიმო განწყობით დასრულება, როგორითაც მოსწავლეებს წლის დასაწყისში შევხვდით. ამას გარდა, სასურველია, რომ მოსწავლეებს დავეხმაროთ და დავანახოთ მათ მიერ გავლილი გზის მნიშვნელობა და შედეგი, რომელსაც ამ წლის განმავლობაში მიაღწიეს.

დაწყებით საფეხურზე მოსწავლეებს უჭირთ დამოუკიდებლად საკუთარი საქმიანობისა და მიღწევების შეფასება. აქედან გამომდინარე, აკადემიური უნარების ამაღლების გარდა, ადეკვატური თვითშეფასების გამომუშავებაზეც უნდა ვიზრუნოთ. შემაჯამებელი გაკვეთილები კი რეფლექსიის უნარს მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს. სწორედ ამ მიზნით, სასწავლო წლის მიწურულს ყველა კლასში დავგეგმე შემაჯამებელი შეხვედრა, მათ შორის, პირველ კლასშიც.

სხვა კლასებისგან განსხვავებით, პირველკლასელებს საინტერესო თავგადასავალი მოვუმზადე. ერთი საგაკვეთილო საათის ფარგლებში, მოსწავლეები ექვსი აქტივობის დახმარებით გამოავლენდნენ ყველა იმ სასწავლო უნარ-ჩვევას, რომელიც წლის განმავლობაში განივითარეს, ფონეტიკური უნარ-ჩვევებით დაწყებული, ინტერპრეტირებული თხრობით დამთავრებული. ამ გზით ისინი გაუცნობიერებლად მოახდენდნენ სკოლაში შეძენილი ცოდნისა და უნარების დემონსტრირებას. იმედი მაქვს, ჩემი პირველკლასელების სკოლაზე მოგონებებში ბევრი ასეთი გაკვეთილი დაიდებს ბინას. ამ წერილშიც პირველი კლასის ქართული ენის ბოლო გაკვეთილს გაგიზიარებთ.

საგაკვეთილო მასალების მომზადებისთვის მუყაოს ყუთები, ფერადი და თეთრი ქაღალდები, მარკერები, ჩხირები, ფერადი ფორმატი, ვიდეომასალა (ქართული მულტფილმები), დამხმარე ტექსტები (ქართული ზღაპრები, გამოცანები, ანდაზები) და სასწავლო მასალასთან დაკავშირებული შეკითხვები დამჭირდა. მულტფილმების ეპიზოდების ჩვენებისთვის კი პროექტორი და ლეპტოპი გამოვიყენე.

ქვემოთ ჩამოთვლილი აქტივობების ორგანიზების ფორმა ჯგუფური გახლდათ, ამიტომაც კლასი ორ ჯგუფად გავყავი და, პირველ რიგში, მოსწავლეებს თამაშის წესები განვუმარტე. შემდეგ ,,თავგადასავლების ბორბალი“ დავატრიალე და გაკვეთილი დაიწყო.

„თავგადასავლების ბორბალი“ ექვსი „გაჩერებისგან“ შედგება. თუ ისარი მზის გამოსახულებიან მონაკვეთზე გაჩერდება, მოსწავლეები, ცნობილი ქართული მულტფილმიდან (რომელსაც ამ დავალებისთვის განკუთვნილი კონვერტიდან ამოიღებენ) ნაწყვეტის ნახვის შემდეგ, მთავარი გმირის დახასიათებას შეეცდებიან. შემდეგი გაჩერება „ანბანის ყუთია“ მასში მოთავსებულია ასოების ბარათები. ბავშვებმა უნდა ჩაიფიქრონ სიტყვა, რომელიც იმდენივე ასოსგან შედგება, რამდენი ადამიანისგანაც შედგება ჯგუფი. შემდეგ მოძებნიან საჭირო ასოებს და იმ მიმდევრობით დგებიან, მაყურებელმა არჩეული ბარათების გაერთიანებით ჯგუფის მიერ ჩაფიქრებული სიტყვის ამოკითხვა რომ შეძლოს.

„შავ ყუთში“ გამოცანები, რითმოცანები და რებუსები აწყვია და ჯგუფებს მათი წილი თავსატეხების ამოხსნა ევალებათ. „ბლიცკითხვები“ სასწავლო მასალაზე დაყრდნობით შედგენილ კითხვებს მოიცავს. ამ აქტივობის დახმარებით მოსწავლეები იაქტიურებენ ცოდნას – პასუხობენ ფაქტობრივ კითხვებს, განმარტავენ ლექსიკურ ერთეულებს და აგრძელებენ ფრაზებს შესწავლილი ტექსტებიდან (ლექსებს, ანდაზებს).

„ზღაპრის სამყაროში“ მოხვედრილებს, ზღაპრებისა და პერსონაჟების კონვერტებიდან თითო-თითო ბარათის ამოღება უწევთ. შემდეგ კი, ჩხირების დახმარებით, ჯგუფის ის წევრი წარმოადგენს თავის გუნდს, რომელსაც განსხვავებული (შეიძლება პატარა ვარსკვლავი დავახატოთ, ან ერთი ზომის ჩხირებში ერთი მოკლე შევურიოთ) ჩხირი შეხვდება. ეს მოსწავლე ჯგუფთან ერთად ემზადება გამოსვლისთვის, მათგან იღებს რჩევებს, აზუსტებს ფაქტებს და ა.შ. მოთამაშე იმ პერსონაჟად უნდა გადაიქცეს, ვისი სახელიც მისმა ჯგუფმა კონვერტიდან ამოიღო. ამ აქტივობის დახმარებით მოსწავლე გამოავლენს, როგორც ინტერპრეტირებული თხრობის, ასევე სიტუაციის შესაბამისად ლავირების, კონცენტრირების და პრეზენტირების უნარებს.

„წინადადების ფაზლი“ მოსწავლეების ერთ-ერთი საყვარელი თამაშია. ფაზლების აწყობა მათ ძალიან ახალისებთ და წინადადების სწორად აგებასაც დიდი ხალისით სწავლობენ. ამ აქტივობის გამარტივებული ვერსიაა არეული მარცვლების სიტყვებად დალაგება, რომელსაც სიტყვის აგებულებაზე დაკვირვების დროს აქტიურად ვიყენებ.

ზემოაღნიშნული გაკვეთილის მოდულის შეჯიბრის ფორმატში ჩატარებაც შეიძლება. თითოეული დავალების შესრულებისთვის გარკვეული დრო უნდა დავაწესოთ. ჯგუფებს იმდენი ქულა მივანიჭოთ, რამდენ გამოცანას და რებუსსაც ამოხსნიან. იგივე შეიძლება განმეორდეს სხვა აქტივობების დროსაც. პერსონაჟის დახასიათებისას დასახელებული თვისებების რაოდენობა ქულებად ვაქციოთ, ,,ანბანის ყუთის“ გათამაშება კი სიტყვის სწრაფად გაცოცხლებას დავუკავშიროთ და მეტი ქულა მივანიჭოთ იმ გუნდს, ვინც თავის სიტყვას უფრო მალე ააწყობს. იგივე წესი მოერგება „წინადადების ფაზლს“  და „ბლიც-შეკითხვებსაც“, რაც შეეხება „ზღაპრის სამყაროს“, პერსონაჟთა პირით ამბის თხრობას სიჩქარე არ მოუხდება, აქ თხრობის ხარისხი უნდა შევაფასოთ (შევიდა თუ არა როლში, თანმიმდევრული იყო თუ არა თხრობა და ა.შ.). პირადად მე პირველ კლასში, მოგება-წაგებასთან დაკავშირებული შფოთვის თავიდან აცილების მიზნით, იშვიათად ვმართავ შეჯიბრებებს. თუმცა, თუ მოსწავლეებს მთელი წლის განმავლობაში ყურადღებას მონაწილეობის მნიშვნელოვნებაზე ვუმახვილებთ და კონკურენტუნარიან გარემოში „გადარჩენის“ უნარებსაც მიზანმიმართულად ვუვითარებთ, ზემოაღნიშნული აქტივობები ამ მიზნითაც შეგიძლიათ გამოსცადოთ.

გერმანული სასკოლო განათლების დადებითი მხარეები თვალშისაცემია: ხშირი ზეიმი და და ექსკურსია, ჯინსები და მაისურები ფორმის სანაცვლოდ, კეთილმოწყობილი სათამაშო მოედნები და ველოსიპედები სკოლის ეზოებში, პირსინგიანი მასწავლებლები, რომლებიც არც საშინაო დავალებას ასწორებენ და არც ნიშნებს წერენ დღიურში. თუმცა გერმანული სკოლის წესებსა და პრინციპებს ბევრი მინუსიც აქვს, თანაც, საკმაოდ რთულად ასახსნელი.

ბავშვისთვის სახლის პირობებში განათლების მიცემა აკრძალულია – გერმანიაში მოქმედებს კანონი, რომლის მიხედვით ყველა მოსწავლემ განათლება მხოლოდ სკოლაში უნდა მიიღოს. ეს კანონი ყველანაირი ჯანმრთელობის მქონე ბავშვზე ვრცელდება, თუმცა, უმჯობესი იქნებოდა, ადამიანს არჩევნის საშუალება ჰქონოდა და განათლების მიღების შანსი სახლშიც მისცემოდა. მაგალითად, არიან ძალიან მგრძნობიარე ბავშვები, განსაკუთრებული პრობლემების ან სინდრომის მქონენი, რომლებსაც უჭირთ ხალხმრავალ ადგილებში ყოფნა და სხვა ადამიანებთან ხშირი კომუნიკაცია. მართალია, ასეთი შემთხვევები იშვიათობაა, მაგრამ მათ არავინ გამორიცხავს და თუ მსგავსი პრობლემები გაქვთ, გერმანიაში ვერ იცხოვრებთ, რადგან თქვენი შვილი საშუალო განათლებას ვერ მიიღებს.

10 წლის ასაკში გადაწყვეტილების მიღება – ბავშვმა 10 წლის ასაკში უნდა გააკეთოს არჩევანი, რომლისთვისაც ის ნამდვილად არ არის მზად. დაწყებითი სკოლის შემდეგ, სადაც ის პირველიდან მეოთხე ან პირველიდან მეექვსე კლასამდე სწავლობს, შუძლია სწავლა გააგრძელოს Hauptschule-ში, Realschule-ში ან გიმნაზიაში.

Hauptschule-ში სუსტი პროგრამაა, Realschule-ში – უფრო ძლიერი. ამ სკოლებში ბავშვებს გარკვეული პროფესიისთვის ამზადებენ. გიმნაზია – არის ყველაზე სერიოზული და ინტენსიური პროგრამის მქონე სასწავლებელი. აქ ჩაბარებისას ადრე გარკვეული ქულა უნდა მოგეგროვებინა. თეორიულად გიმნაზიაში სწავლის გაგრძელება ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია, მაგრამ იმ ატესტატის აღება, რომელსაც ისინი ითხოვენ, მხოლოდ გიმნაზიაშია შესაძლებელი.

ერთი მხრივ, ეს ყველაფერი კარგია. ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია გააგრძელოს სწავლა იქ, სადაც შეასწავლიან საგანს, რომელიც მისთვის საინტერესოა. მეორე მხრივ, 10-12 წლის ბავშვმა უკვე უნდა გააკეთოს არჩევანი, რომელიც მის მომავალს გადაწყვეტს. თუ საშუალო სკოლაში ბავშვი არც ისე კარგად სწავლობს და ის Realschule-ში მოხვდება, ძალიან გაუჭირდება ამის შემდეგ გიმნაზიაში ჩაბარება. პროგრამაში განსხვავება კოლოსალურია. გამოდის, რომ უკვე 10 წლის ასაკში ბავშვმა და მშობლებმა უნდა დაგეგმონ მისი ცხოვრება და გადაწყვიტონ, სჭირდება თუ არა მას უმაღლესი განათლება.

დაწყებითი კლასები ნიშნების და საშინაო დავალებების გარეშე – გასვლები, კონკურსები, დღესასწაულები, შესვენებები სუფთა ჰაერზე, გაკვეთილებზე ხელგარჯილობა, საშინაო დავალებების თითქმის სრული არქონა. ეს ყველაფერი იმდენად ადუნებს ბავშვებს დაწყებით კლასებში, რომ შემდეგ მას უჭირს სწავლის გაგრძელება. დაწყებით კლასებში ბევრი ბავშვი ვერ ახერხებს დავალებაზე კონცენტრაციას და საშინაო დავალების დამოუკიდებლად შესრულებას. მათ საერთოდ არ უწერენ ქულებს. გიმნაზიაში კი იწყება ლათინურის სწავლება – კვირაში 5-ჯერ, ინგლისური – კვირაში  4-ჯერ, მათემატიკა და გერმანული – ყოველდღე. საშინაო დავალების შესრულებას კი მინიმუმ 2 საათი უნდა. ბავშვები ტირიან და იღლებიან, რადგან სერიოზული სწავლისთვის არავინ მოამზადა.

ფასიანი გახანგრძლივებული კლასები – გახანგრძლივებული კლასის ფასი ოჯახის შემოსავალზეა დამოკიდებული. ყოველდღიურ ორსაათიან გახანგრძლივებულ სწავლებაში საშუალოდ მათ 100 ევროს გადახდა უწევთ. ფასს რომ თავი დავანებოთ, ამ ჯგუფში ადგილის მიღება მარტივი როდია. მშობელმა უნდა წარადგინოს ცნობა განათლების დეპარტამენტში, სადაც დეტალურად განმარტავს, თუ რატომ ესაჭიროება ბავშვს სკოლის შემდეგ დამატებით რამდენიმე საათი სკოლის ყურადღება. თუ დედა დიასახლისია, მაშინ გახანგრძლივებულ ჯგუფში ადგილის მოპოვების შანსი ნულის ტოლია.

სქესობრივი აღზრდა მეოთხე კლასიდან  – ეს დღემდე საკამათო ამბავია. გერმანიის ზოგ სკოლაში მეოთხე კლასიდან ასწავლიან საგანს „გოგოები და ბიჭები“ (ზოგ სკოლაში ამ საგნის სწავლება მეექვსე კლასიდან იწყება, ზოგან კი ამ საკითხებს ბიოლოგიის კურსი მოიცავს). გაკვეთილებზე საუბრობენ სქესობრივ განსხვავებებზე, რა ცვლილებას განიცდის ორგანიზმი, საიდან ჩნდებიან ბავშვები… საგანი, რა თქმა უნდა, საჭირო და სასარგებლოა. როგორც წესი, მშობლები კმაყოფილი არიან იმით, რომ მასწავლებელი მათ შვილებს კორექტულად აუხსნის ყველაფერს. თუმცა მენტალურად განსხვავებული ერების წარმომადგენლები საკმაოდ ღელავენ გერმანელების ღიაობაზე ამ პიკანტურ თემებთან მიმართებაში. მაგალითად, მშობლები ხშირად აპროტესტებენ კურსს, სადაც დიდი აქცენტი კეთდება ოჯახის შემადგენლობის ვარიაციებზე, ერთსქესიან და არასრულ ოჯახებზე.

მასწავლებლის როლი – როგორც წესი, გერმანიაში მასწავლებელს 26-28 საათი აქვს კვირაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ დღეში 5-6 გაკვეთილის ჩატარება უწევს. ასეთი დატვირთვით მასწავლებელი ვერ ინტერესდება ყველა ბავშვის პრობლემით. ამიტომ აქ ყველამ იცის, რომ  ბავშვის აღზრდაში ის გადამწყვეტ ან აქტიურ როლს დიდად არ თამაშობს. მშობელთა კრებაზეც უმეტესად საორგანიზაციო საკითხები წყდება. მშობელს სკოლაში მხოლოდ ექსტრემალურ სიტუაციაში იძახებენ. თუ მშობელმა საგნის მასწავლებელთან შეხვედრა მოისურვა, ერთი კვირით ადრე უნდა შეატყობინოს ამის შესახებ.

პროფესიული უკმაყოფილება – გერმანელი მასწავლებლები თავის პროფესიას სტრესულად მიიჩნევენ. მრავალი კვლევა აჩვენებს, რომ ამის ერთ-ერთი წონიანი მიზეზი არა მხოლოდ პროფესიის სპეციფიკური მხარეა, არამედ პროფეორიენტაციური შერჩევის უკმარისობა. ამაში იგულისხმება პრაქტიკული მომზადება, სტუდენტური სტაჟირება, რომელიც პედსასწავლებლებში სწავლებიდან მხოლოდ 3-4 წლის შემდეგ იწყება. საბოლოოდ გამოდის, რომ ახალბედა მასწავლებელი მხოლოდ პრაქტიკაში, სკოლის გარემოში ხვდება, არის თუ არა მასწავლებლობა პროფესია, რომელშიც ის ხანგრძლივი დროის განმავლობაში დარჩება. ახალგაზრდა პედაგოგებს ხშირად აქვთ სკოლაში ადაპტირების პრობლემები. პედაგოგიური კარიერის დასაწყისში კი ბევრს ეპარება ეჭვი, რამდენად სწორია მისი პროფესიული არჩევანი.

კვების პრობლემა – შესვენების დროს, ამინდის მიუხედავად, მოსწავლეებს სკოლის ეზოში გასვლას აიძულებენ. ეს წესია. გერმანულ სკოლაში სპორტის კულტია, მაგრამ რაც შეეხება კვების საკითხს, ის საკმაოდ მოისუსტებს. ყველა სკოლა ამ პრობლემას თავისებურად უმკლავდება: ვიღაც სახლიდან ეზიდება საჭმელს, სადღაც სასკოლო კაფეტერიები მუშაობს, სადაც, ტრადიციულად, უგემური საკვები იყიდება. ბევრ სკოლას არ აქვს კაფეტერია, მოსწავლეებს კი – წახემსების დრო.

დიდი დისტანცია – გერმანელი მოსწავლეები შესანიშნავად მუშაობენ ერთად, შეუძლიათ პრობლემების ერთად გადაწყვეტა, განსაკუთრებით 15 წლის ასაკში. ასეთია 2017 წლის PISA-ის ტესტების მონაცემები, რომლებიც 125 ათასი მოსწავლის გამოკითხვას ეფუძნება, რომელთაგან 1900 გერმანელია. გამოიკვეთა, რომ გერმანიაში კვლავ ფასობს ჯგუფური მუშაობა და მისი უნარები მოზარდებში. მეორე მხრივ, ყოველ მეორე მეცხრეკლასელ მოსწავლეს ურთულდება ჯგუფური მუშაობა. სპეციალისტების გათვლით, გერმანელ ძლიერ და სუსტ მოსწავლეებს შორის ძალიან დიდია დისტანციაა, რაც არც ისე კარგია.

ალბათ  ბევრისთვის  ცნობილია გეოგრაფიული აღმოჩენებისა და იმ  მოგზაურების შესახებ, რომლებმაც დიდი წვლილი შეიტანეს  ჩვენი პლანეტის შეცნობისა და გამოკვლევის საქმეში.  მათ შესახებ ბევრი რამე დაწერილა და ბევრი რამაა ცნობილი, მაგრამ არსებობს ზოგიერთი საინტერესო ფაქტი, რომელთა შესახებ ბევრმა არ იცის. დღეს შევეცდები რამდენიმე ასეთი ფაქტის შესახებ მოგიყვეთ.

1492 წელს ესპანელები ქრისტეფორე  კოლუმბის მეთაურობით ამერიკის ერთ-ერთ კუნძულზე გადმოვიდნენ და მას იოანე ნათლისმცემელის პატივსაცემად სან-ხუანი უწოდეს. მალევე კუნძულის ადმინისტრაციული ცენტრი  ქ. პუერტო-რიკო („მდიდარი პორტი“) გახდა, მაგრამ შემდგომში კარტოგრაფებს შეეშალათ, კუნძულისა და ქალაქის სახელები ერთმანეთში აურიეს და რუკაზეც შეცდომით დაიტანეს. ამიტომაც  დღეს  კარიბის ზღვის ამ  კუნძულოვან სახელმწიფოს  პუერტო-რიკო ჰქვია, ხოლო მის დედაქალაქს – სან-ხუანი.

1502 წელს უცნობ კუნძულზე გადმოსულმა კოლუმბის ექსპედიციამ ყურადღება მიაქცია ადგილობრივ ინდიელებს, რომლებიც ოქროს სამკაულებით იყვნენ მორთულ-მოკაზმული. მათ იფიქრეს, რომ ამ ადგილებში ოქროს საბადოები უნდა ყოფილიყო და ამიტომაც ესპანელებმა თავის აღმოჩენილ მიწას კოსტა-რიკა დაარქვეს, რაც  „მდიდარ  ნაპირს“ ნიშნავს.  სინამდვილეში კი  ეს ტერიტორია ძალიან ღარიბია სასარგებლო წიაღისეულით და მით უმეტეს, ოქროთი.

ესპანელ კონკისტადორებს უკავშირდება  ვენესუელას სახელიც.  როდესაც ისინი  სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთით მდებარე მარაკაიბოს ტბას მიადგნენ, მათ იქ ინდიელების მიერ  აგებული ერთმანეთთან ხიდებით დაკავშირებული ქოხები იხილეს. იტალიელ ამერიგო ვესპუჩის, რომელიც თან ახლდა ესპანელებს, ამ სახლებმა მის სამშობლოში მდებარე ქალაქი ვენეცია გაახსენა და  ამ დასახლებას „პატარა ვენეცია“ უწოდა, რაც იტალიურად გამოითქმის, როგორც ვენესუელა. დღეს ვენესუელა სამხრეთ ამერიკის  სახელმწიფოა.

როცა ჩრდილოეთ ამერიკის ერთ-ერთმა  მკვლევარმა ადგილობრივ ინდიელებს ჰკითხა, თუ  რა გზით უნდა წასულიყვნენ, მათ მიმართულება მხოლოდ ერთი  სიტყვით  – „კანადა“ –  აუხსნეს, რაც თარგმანში „სოფელს“ ნიშნავდა. მოგვიანებით სხვა მკვლევრები და მოგზაურები  სიტყვა „კანადის“ ქვეშ  ამ სოფლის გარშემო არსებულ რეგიონს მოიაზრებდნენ. 1867 წლიდან კი კანადა უკვე მთელი ქვეყანა იყო, რომელიც იმ დროისთვის ბრიტანეთის სამფლობელოს წარმოადგენდა ჩრდილოეთ ამერიკაში.

მე-16 საუკუნეში ჰოლანდიელთა ექსპედიცია, რომელსაც ცნობილი მოგზაური და ზღვაოსანი ვილემ ბარენცი მეთაურობდა, ორჯერ ცდილობდა ჩრდილოეთ პოლარულ რეგიონში მდებარე კარის ზღვაში გასვლას იუგორის სფეროს  სრუტის გავლით. ექსპედიციამ მიზანს ვერ მიაღწია, რადგან სრუტე ყინულებით იყო ჩახერგილი. მაშინ ბარენცმა გადაწყვიტა საოცნებო კარის ზღვაში მოსახვედრად კ. ახალი მიწისთვის ჩრდილოეთიდან შემოევლო.  მოგზაურის მესამე მცდელობა, მიუხედავად დიდი ტანჯვა-წამებისა, წარმატებით დასრულდა.  ექსპედიციამ კ. ახალი მიწის დასავლეთ სანაპიროს შემოუარა და 1596 წლის 19 აგვისტოს  ბოლოს და ბოლოს  მიაღწია ადგილს, სადაც კუნძულის სანაპირო ხაზი მკვეთრად უხვევდა აღმოსავლეთ მიმართულებით. ამ სასურველ წერტილს, რომლისკენაც იმ დროის ბევრი პოლარული ექსპედიცია მიილტვოდა, ბარენცმა სურვილების კონცხი უწოდა.

ატლანტის ოკეანის სამხრეთ ნაწილში, აფრიკასა და სამხრეთ ამერიკას შორის,  მდებარეობს  ვუკლანური წარმოშობის დაუსახლებელი კუნძული ამაღლება. იგი პირველად 1501 წელს პორტუგალიელმა ჟუან და ნოვამ აღმოაჩინა, მაგრამ მისი არანაირი აღწერა მას არ გაუკეთებია. 1503 წელს ამაღლების დღეს კუნძული ხელმეორედ აღმოაჩინა მეზღვაურმა ალფონსო დე ალბუკერკემ, რომელმაც მას იმ დღის პატივსაცემად ამაღლება დაარქვა და რომელსაც ის დღემდე ატარებს. კუნძულის სიმშრალისა და უნაყოფობის გამო, ის ნაკლებად აინტერესებდათ  ოსტინდური გემების მეზღვაურებს. 1815 წელს ინგლისელებმა ეს კუნძული  მიისაკუთრეს  და სამხედრო გარნიზონი დააარსეს,  მაგრამ სახელმწიფო ხაზინაში მათ შესანახად საკმარისი თანხა არ აღმოჩნდა. მაშინ აქაურმა  მცხოვრებლებმა კუნძულს სახელი გადაარქვეს და  „მისი უდიდებულესობის გემი ამაღლება, რომელიც რეიდზე დგას“ უწოდეს, ხოლო  გარნიზონის მცხოვრებლებმა თავი მატროსებად გამოაცხადეს. რადგან  ფლოტის შესანახ თანხებს ინგლისი არასდროს იშურებდა,  კუნძულის შესანახი  ფულიც მაშინვე გამოინახა.  კუნძული ამაღლება დღესაც  ბრიტანეთის ზღვის გადაღმა ტერიტორიების შემადგენლობაშია, ხოლო კუნძულის მოსახლეობა, სულ 710 კაცი –  სამხედროები არიან.

ფრანგი  ორელი-ანტუან დე  ტუნანი, რომელიც მე-19 საუკუნეში ცხოვრობდა, ბავშვობიდან  ოცნებობდა თავგადასავლებსა და შორეულ ქვეყნებში მოგზაურობაზე.  უფრო მეტიც,  მას  რომელიმე ასეთი ქვეყნის მეფობაც კი სურდა. ტუნანმა განათლების მიღების შემდეგ საფრანგეთის ერთ-ერთ პროვინციულ ქალაქში ადვოკატად დაიწყო მუშაობა, თუმცა უარი არ უთქვამს თავის ოცნებაზე და გულმოდგინედ ემზადებოდა გეგმების განსახორციელებლად. სპონსორების მოძებნის შემდეგ დე ტუნანი ორ მეგობართან ერთად სამხრეთ ამერიკაში გაემგზავრა და  იმ ტერიტორიებს მიადგა, სადაც  ინდიელი ტომები არაუკანები ცხოვრობდნენ.  ფორმალურად ეს ტერიტორიები ჩილეს საკუთრება იყო, მაგრამ ინდიელები  არ ნებდებოდნენ და  გამალებით ებრძოდნენ კოლონიზატორებს. ფრანგმა ავანტიურისტმა თავისი მჭერმეტყველებით გავლენა იქონია ინდიელებზე და ისინი ახალი სახელმწიფოს – არაუკანიის შექმნაზე დაიყოლია, რომელიც მდინარე ბიო-ბიოს სამხრეთით მდებარეობდა.  დე ტუნანმა ამ ახლად „გამომცხვარი“  ქვეყნის მეფედ გამოაცხადა თავი, მის მართვას შეუდგა  ანტუან I-ის სახელით და ომიც კი გამოუცხადა ჩილეს. საბოლოო ჯამში  ომში არაუკანელები დამარცხდნენ,  ხოლო ანტუან I, ანუ იგივე დე ტუნანი დააპატიმრეს და უკან  საფრანგეთში გაამგზავრეს.

1966 წელს ბრიტანეთის არმიის გადამდგარმა მაიორმა ჰედი როი ბეითსმა სიმბოლურად დაიკავა და დაეუფლა მიტოვებულ სამხედრო პლატფორმას  რაფს-ტაუერს, რომელიც ჩრდილოეთის ზღვაში  ბრიტანეთის ტერიტორიული წყლების საზღვრებს გარეთ მდებარეობდა და რომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროს იყო აგებული. 1967 წელს ბეითსმა  ახალი სუვერენული სახელმწიფოს  სილენდის სამთავროს შექმნის შესახებ განცხადება გააკეთა, ხოლო საკუთარი თავი ამ ქვეყნის მთავრად როე  I-ად გამოაცხადა.

ორი წლის შემდეგ ბრიტანეთის ხელისუფლება პლატფორმის დაკავებას შეეცადა, მაგრამ როცა  პლატფორმასთან საპატრულო კატარღები მიცურდნენ სილენდის მთავრის ოჯახმა გამაფრთხილებელი გასროლით უპასუხა. სისხლისღვრამდე საქმე არ მივიდა, მაგრამ როის, როგორც ბრიტანეთის მოქალაქის, წინააღმდეგ დაიწყო სასამართლო პროცესი. 1968 წლის 2 სექტემბერს ბრიტანეთის სასამართლომ გამოიტანა ისტორიული გადაწყვეტილება: მან აღიარა, რომ ეს საქმე არ განეკუთვნებოდა ბრიტანეთის იურისდიქციას. ამჟამად სილენდს აქვს თავისი დროშა, გერბი, კონსტიტუცია, ფული, საფოსტო მარკა, მაგრამ ჯერ კიდევ არაა აღიარებული არცერთი ქვეყნის მიერ, როგორც სუვერენული სახელმწიფო. პრინცი როი ბეითსის გარდაცვალების შემდეგ  სილენდის მთავრის ადგილი მისმა შვილმა მიშელ ბეითსმა დაიკავა, რომელიც მამის დაწყებულ საქმეს ერთგულად აგრძელებს.

„შეგრძნებების ჩანგლით

მე გავტეხავ რეალობის ნაჭუჭს
და ათქვეფილი, უმი ფანტაზია,
თვალსა და ხელს შუა
მეხსიერების ერბოკვერცხად შეიწვება“…

/მამუკა ლეკიაშვილი/

ნებისმიერი ტექსტი, იქნება ეს აბზაცი, წინადადება თუ მხოლოდ სიტყვა, ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც მკითხველთან ურთიერთობით ცოცხლობს და ჩვენს შეხებას ისევე გრძნობს, როგორც ცოცხალი სხეული. უცვლელად ობიექტური მდგომარეობის მიუხედავად, ტექსტს გააჩნია ყოველ ჯერზე სხვადასხვაგვარად გარდაქმნის ჯადოსნური ძალა, რომლითაც მკითხველის ცნობიერებაში განსხვავებული მნიშვნელობებით ყალიბდება ხოლმე და განსხვავებულ აღქმას, შეგრძნებებსა თუ ემოციებს იწვევს. ეს განსხვავებულობა დეკოდირებით, ტექსტის გაშიფვრის უნარით განისაზღვრება.

დეკოდირებისას  გრაფემების და ფონემების სწრაფი კომბინირებისა და გონებაში არსებული ნიმუშების (მარცვლების, სიტყვების) შეცნობის გზით წერილობითი ტექსტი მეტყველებად გარდაიქმნება. ამ გზით იგი იქცევა პირობით სიმბოლოთა თანამიმდევრობად, რომელიც გარკვეულ აზრს შეიცავს თავისი თემით, შინაარსით, დანიშნულებით, ჟანრით, სტრუქტურით, ლექსიკით, სტილით, ფორმატით და ასე შემდეგ. ასე ტექსტი თავისი კონტექსტებითა და ქვეტექსტებით მკითხველის ტრანსაქტორად გვევლინება და მას ყოველ ჯერზე განუმეორებელ გამოცდილებას სთავაზობს.

ამგვარი ტრანსაქცია, როგორც „ინტერაქცია“ ჯონ დიუიმ  და არტურ ბენტლიმ დაუკავშირეს კარტეზიანულ ან ნიუტონისეულ ფილოსოფიურ დუალიზმს – პარადიგმას, რომელიც ადამიანურ არსებობასა და ბუნებას ცალკეულ ორგანიზმებად განიხილავს. სტიმულ-რეაქციის, სუბიექტ-ობიექტის, ინდივიდუალურ-სოციალური დუალიზმის თეორიები  ხსნის გზას  შემეცნებისათვის, მსგავსი ურთიერთობები მნიშვნელოვან ადგილს იჭერს სოციალურ თუ კულტურულ კონტექსტებში და აზროვნების ახალ, ენობრივ ტრანსაქციულ მოდუსებს განაპირობებს.  ამდენად, ურთიერთობის ამ ტრანსაქციაში უპირველესი როლი მკითხველის ენობრივ მზაობას, კომპეტენციას ენიჭება.

ტრანსაქციის ცნება ენობრივი აქტივობების გაგების პროცესში ზოგადად თანამონაწილეობს, ხოლო კითხვისა და წერის პროცესში – სპეციფიკურად. ტრადიციულად, ენა განიხილება, როგორც  კოდის მატარებელი სისტემა, პირობითი წესებისა და შეკავშირების ადგილად,   მოსაუბრის ან მოკალმის მოსახერხებელ ხელსაწყოდ ან მსმენლისა და მკითხველის აზრების ანაბეჭდად.  აზროვნების ეს გზა ისე ღრმა და ორგანულია, რომ ის აგრძელებს ფუნქციონირებას უხმოდ ან მკაფიოდ უმეტეს წიგნიერების თეორიებსა და რიტორიკაში[1].

ენის როლი

ლუიზ როზენბლატის წიგნმა „ლიტერატურა, როგორც გამოძიება“ (Literature as Exploration) (1938), ერთგვარად შეცვალა კითხვის პროცესებისადმი დამოკიდებულება და კითხვის სწავლების პრაქტიკული ასპექტები. მასში ვკითხულობთ: „ერთი და იგივე ტექსტი სხვადასხვა ინდივიდისთვის განსხვავებულ მნიშვნელობას ატარებს, ვინაიდან წაკითხულის მნიშვნელობა მკითხველის უნიკალურ წინარე ენობრივ ცოდნაზე, შეხედულებაზე, ღირებულებებსა და მსოფლმხედველობაზე, მეტიც, ‘აქ’ და ‘ახლა’ არსებულ ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე დაყრდნობით კონსტრუირდება.“

როგორც წესი, ენა იმდენად რთულ მოვლენად განისაზღვრება, მეცნიერებს უჭირთ მისი ძირითადი საზღვრების ზუსტი დადგენა, რაც იმთავითვე მოითხოვს ენის ძირითადი ფუნქციების გარკვევას და ენის გამიჯვნას არაენობრივი მოვლენებისაგან. ერთ-ერთ პრიმარულ ფუნციად ექსპრესიული (ლათ. expressio ‘გამოვხატავ’), გამომხატველობითი ფუნქცია მოიაზრება, რადგან ადამიანი მხოლოდ ენის საშუალებით გამოხატავს საკუთარ აზრებს და უკვე გამოხატული ენის საშუალებით იგებს სხვის აზრებს. ენის მეორეული ფუნქცია კომუნიკაციაა. სიახლე არაა ის ფაქტი, რომ ადამიანები ბგერით  თუ არაბგერით (კინეტიკურ ან ნიშანთა) ენასთან ერთად იყენებენ გრაფიკულ ენას და, რომ თანამედროვე ადამიანი წარმოუდგენელია დამწერლობის გარეშე, ამ გზით კი დაგროვილი ცოდნა თაობიდან თაობებს გადაეცემა. ხოლო ის გზა, რომლის საშუალებითაც ენა აზრებს ცნებებად გამოსახავს, მის მესამეულ, საარტიკულაციო (ლათ. articilatio ’ვანაწევრებ’) ფუნქციად განიხილება.

ინფორმაციის გადაცემის პროცესი, როგორც ერთიანი საკომუნიკაციო აქტი, სინამდვილეში ორი, ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პროცედურისაგან შედგება: speech production მეტყველე­ბის წარმოქმნა (ანუ ინფორმაციის ენობრივი კოდირება) და speech perception მეტყველების პერცეფცია (ანუ კოდირებული ინფორმაციის ენობრივი დეკოდირება). როგორც პირველი, ისე მეორე პროცედურა ენის, როგორც სისტემის ფარგლებში ხორციელდება იმ განსხვავებით, რომ ერთ შემთხვევაში საქმე გვაქვს მეტყველების სინთეზთან, მეორე შემთხვევაში კი – ანალიზთან.

ტექსტთან, როგორც საგანთა სამყაროსთან, მოცემულობასთან, ობიექტად ქცეულ სინამდვილესთან მიმართებას ადამიანი აღქმის საშუალებით ამყარებს. იგი შეიცავს გარკვეულ ინფორმაციას, რომელიც მოქმედებს შეგრძნებათა ორგანოებზე. აღქმის პროცესში ფიზიკური ინფორმაცა გადაიქცევა ნერვულ იმპულსებად, ე. ი. ფიზიოლოგიურ ინფორმაციად, რომელიც აღწევს ცენტრალურ ნერვულ სისტემამდე, სადაც იგი უკვე ფსიქიკურ ინფორმაციად გარდაიქმნება. აღქმის შედეგად ჩვენს ცნობიერებაში ჩნდება ანაბეჭდი წარმოდგენის ანუ საგნის ხატის სახით, რომლებიც, ძირითადად, ფსიქიკური ანაბეჭდებია და ქმნიან რთულ სისტემას.  წარმოდგენა კი მენტალური მოვლენაა, საგნის მენტალური სურათია და მისი აღქმა გრძნობათა ორგანოების მეშვეობით შეუძლებელია. თუმცა იგი იკონურია, საგანს ან მოვლენას ჰგავს განსხვავებით ცნებისაგან, რომელიც  არ არის იკონური და აზრია საგნისა ან მოვლების შესახებ. თუმცა ენაში მოქმედებს არა იკონურობის, არამედ პირობითობის პრინციპი, რადგანაც სიტყვა გამოხატავს არა წარმოგდენას, არამედ – ცნებას, რომელიც აზრია საგნის ან მოვლენის შესახებ. შესაბამისად, კომუნიკაციის პროცესში შესაძლებელი ხდება წარმოდგენების ცნებებად გარდაქმნა – აზროვნების დანაწევრება. არტიკულაციის (დანაწევრების) ეს პროცესი ხორციელდება ბგერის საშუალებით, რადგან წარმოდგენა ცნებად გარდაიქმნება მხოლოდ ბგერასთან კავშირში და მის გარეშე. დანაწევრებული ბგერა ადამიანს საშუალებას აძლევს ბგერათა სასრული რაოდენობით გამოხატოს ცნებათა უსასრულო რაოდენობა. ენის როლი აზროვნების წარმოქმნის საქმეში განუზომელია, რადგან აზროვნების ყველაზე პროდუქტიული საფეხური – კონცეპტუალური აზროვნება – მხოლოდ ენის პროდუქტია, ენის საშუალებით წარმოიქმნება. ამრიგად, მოლაპარეკე სუბიექტი მეტყველების პროცესში ფსიქიკურ და ფიზიოლოგიურ სტრუქტურებს (წარმოდგენებს და დაუნაწევრებელ ბგერებს) გარდაქმნის ლინგვისტურ სტრუქტურად. აზროვნების ცნებებად დანაწევრების წესები გრაფიკულ ენებს ბგერითი ენებისგან აქვს ნასესხები.

ფერდინანდ დე სოსიურის დიქოტომიური მოდელისაგან (ენობრივი ნიშანი = აღმნიშვნელს + აღსანიშნი) განსხვავებით,  ამერიკული სემოიოტიკის ფუძემდებელმა, ჩარლს სანდერს პირსმა, შემოგვთავაზა სამგამზომილებიან/სამსახა ფორმულირება, რომელიც უფრო ახლოა გარემოში ადამიანის არსებობის ტრანსაქციური აზრისა. „ნიშანი, – წერს პირსი, ერთნაირად მიემართება როგორც საგანს, ასე აზრს. ნიშანი უკავშირდება თავის ობიექტს მხოლოდ მენტალური ასოციაციის შედეგად და დამოკიდებულია ჩვევაზე (1933, 360). მას შემდეგ, რაც პირსმა აშკარად არ ისურვა,  გამყარება თვალსაზრისისა, რომ „აზრი“ ცალკე არსებული მოცემულობაა, მან ფაქტობრივად დაადგინა მიმართება ნიშანს, ობიექტსა და ინტერპრეტანტს შორის (1935, 347). ეს ტრიადული მოდელი განსაზღვრავს ენობრივ პროცესებს, რომლებიც მონაწილეობს მეტყველების, მოსმენის, წერის და კითხვითი მსოფლაღქმის ინდივიდუალურ  ტრანაქტებში, რომელიც ითავითვე გულისხმობს ცალკეულ გარემოსთან ტრანსაქციასაც.

ენაში სიტყვის სრული აზრის გადმოსაცემად შემოიტანეს აისბერგისებრი ხატი  [Bates 1979, 66]. წვერო  მნიშვნელობის ზოგად ასპექტს ასახავს, ხოლო დაფარული ძირი საკუთრივ მნიშვნელობებს. ენობრივი აქტივობა ვარაუდობს კინესთეტიკურ, კოგნიტურ, აფექტურ, ასოციაციურ მარტიცებს, რომელიც ჩნდება ან ილექება ჩვენს ცნობიერებაში და დამოკიდებულია ჩვენი ყურადღების ფოკუსზე. ენობრივი რესერვუარი არ უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორც ვერბალური ნიშნები, რომლებიც სტატიკურად მიმართულია მნიშვნელობისაკენ. ფერდინანდ დე სოსიურისეული ენობრივი ნიშნის ორი მხარე – აღმნიშვნელი (საგნის ბგერითი სუბსტანცია, აკუსტიკური ხატი) და აღსანიშნი (საგნის თვისების ამსახველი ცნება)  ღირებულებას იძენს კონკრეტულ  დროში და განისაზღვრება გარემოებით.  შესაბამისად, ნებისმიერი ენობრივი ამბავი, მოვლენა თუ აქტი შეპირობებულია, განმცდელია ინდივიდის ფიზიკური ან ემოციური მგომარეობით, მაგალითად, დაღლით ან სტრესით. სწორედ ამ ფაქტორთა გარიგება/ტრანსაქცია აისახება კიდეც ყურადღების და, შესაბამისად, მთელი პროცესის ხარისხზე.

შერჩევითი ყურადღება

ამერიკელი ფსიქოლოგისა და ფილოსოფოსი, უილიამ ჯემსი (William James) მიიჩნევს, რომ ჩვენ მუდმივად ვართ ჩართული „არჩევით აქტივობებში“, რომლებიც მან სახელდო, როგორც „შერჩევითი ყურადღება“  (1890, 1:284[2]). ცნობიერების ნაკადი თუ ცნოებიერების  ველი „ყურადღებას გაძლიერებით ან შეფერხებით“ თავად აწარმოებს შერჩევის პროცესს (1: 288) და ამ ქმედებას ხშირად უწოდებენ „ფენომენთა კოქტეილს“. ადამიანებით გადაჭედილ ოთახში, სადაც  სხვადასხვა თემებზე აქტიურად საუბრობენ, ჩვენი ყურადღების ფოკუსს ერთჯერადად ერთ თემას მივაპყრობთ, დანარჩენი კი ფონად რჩება. სწორედ ასევე შეგვიძლია მივაპყროთ ჩვენი ყურადღება ამ ველის უფრო ფართო ან ვიწრო არეალს.  შერჩევითი ყურადღების გათვალისწინებით ტრანსაქციური კონცეფცია არ მოგვცემს შეცდომის დაშვების უფლებას, როგორც მექანიკურ არჩევანს ფიქსირებულ ობიექტთა მასივში და არა როგორც ცნობიერების შინაარსის არეალებსა თუ ასპექტებში.

ამგვარად, ენობრივი ქმედება გულისხმობს რა ურთიერთდაკავშირებულ კინესთეტიკურ, კოგნიტურ, აფექტურ ასოციაციურ მატრიცებს, რომლებიც შემოდის ცნობიერებაში და გადადის   უკანა პლანზე ან ითრგუნება, დამოკიდებულია იმაზე, თუ სად შეჩერდა ყურადღება. ლინგვისტური/ენობრივი რესერვუარი უნდა განვიხილოთ არა როგორც სტატიკურად მნიშვნელობებთან დაკავშირებული გარემომცველი სიტყვითი ნიშნები, დაახლოებით ისე, როგორც ბეჭდვისას მანქანა ირჩევს ფიქსირებულ ასო-ნიშანს, არამედ როგორც პოტენციური ტრიადული სიმბოლიზაციების ნალექით სავსე ავზი. ნიშნის, აღმნიშვნელისა და ორგანული მოცემულობის ამგვარი კავშირი ჩანს, რომ გახდება აქტიური სიმბოლიზაცია, ფუნქცია შერჩევითი ყურადღების ფუნქციებისა, რომლებზეც გავლენას ახდენს დროის გარკვეული მონაკვეთი თუ გარემოებები. მაშასადამე, ნებისმიერი ენობრივი პროცესი განპირობებულია ინდივიდის ფიზიკური ან ემოციური მდგომარეობით, მაგ., გადაღლითა ან სტრესით. ყურადღება შეიძლება გაკონტროლდეს ან გაიფანტოს, იყოს ინტენსიური ან ზედაპირული. სწორედ ამგვარი ფაქტორები შემოდის ტრანსაქციაში და განაპირობებს ენობრივი პროცესების ხარისხს.

რადგან ,,ყველაფერი, რაზედაც ვფიქრობთ, წარსულს შეიცავს”, მეტიც, ,,ყოველგვარი ფიქრი ნიშანს წარმოადგენს” – თუკი ჩარლზ  პირსს საშუალებას აძლევს ამტკიცოს, რომ ,,ადამიანი ნიშანია”, ტექსტის და მასში ადამიანის, როგორც ნიშნის ამოკითხვა აქ სამყაროს, როგორც ტექსტის უნივერსალურ კონტექსტში ხდება, შინაგანი ხედვა სწორედ ამ უნივერსალურ კონტექსტზეა მიპყრობილი, ერთობასა და ერთიანობაზეა ორიენტირებული, ეხება აწმყოს, წარსულსაც და მომავალსაც. ამდენად ყველაფერი, რაც ადამიანმა იცის სამყაროს ობიექტების შესახებ, რასაც გრძნობს მათთან ურთიერთობისას, ის, რასაც ობიექტის ფორმა ჩააგონებს და ისიც, რა საშუალებითაც მას შეიმეცნებს – ადამიანობის ნიშანი და ადამიანის ინტერპრეტანტაა. ხსოვნა თვით ენაშია აკუმულირებული და როგორც აზროვნების, ისე ადამიანობის ნიშანს წარმოადგენს.

ენა პირველადია, როგორც უშუალო, სპონტანური და თავისუფალი; მეორეულია, რამდენადაც შემმეცნებელი, მოქმედი და ძალის მქონეა; და მესამეულია, რამდენადაც გახსენების, ჩვეულების, სინთეზის, კომუნიკაციის, რეპრეზენტაციის, სემიოზისის პროცესებს აწესრიგებს და მეორეს პირველთან არა მხოლოდ გარეგნულად, არამედ შინაგანადაც აკავშირებს დროსა და სივრცეში.

დასკვნის მაგიერ

„…ეს ის ლექსია,

წაკითხვისანავე რომ გავიწყდება

და სათაურიც არ გაჰყვება მეხსიერებას.

თავშესაფარია უადგილოდ დარჩენილი ყველა სიტყვის.

აქ ყველა სიტყვაა, რომელიც ვიპოვე და დავკარგე.

ეს უსიტყვებო ლექსია…

პირველხარისხოვანი სათქმელი

მეორეხარისხოვანი აზრებით დაიმტვერა

და სტრიქონებს შორის ჩაიმალა.

ფეხს თუ წამოჰკრავთ,

ნუ დამიბრუნებთ –

ისინი ადრესატებთან მიდიან“.

 (ნატო ონგოროყვა, უსიტყვოდ)

[1] Louise M. Rosenblatt, WRITING AND READING: THE TRANSACTIONAL THEORY, New York University

1988.

[2] James, W. (1890). The principles of psychology (2 vols.). New York: Henry Holt.

მოკლედ, რაც თავი მახსოვს – ანუ თავი ტელეეკრანისკენ მიბრუნებული – საფეხბურთო ჩემპიონატისას ერთი შეხედვით სხვა არც არაფერი ხდება. არადა, გამოგიტყდებით – მსოფლიო ჩვეულებრივი ცხოვრებით ცხოვრობს – პრეზიდენტები და შეყვარებულები ერთმანეთს ხვდებიან. იგივე შეიძლება ითქვას ამ შეხვედრებს მოყოლებულ ტერორისტულ და სხვა რიგის უფრო ინტიმურ აქტებზე – ანუ სამყარო ისევ დუღს, მაგრამ სხვა ქვაბში. მართალია, ფეხბურთი იმ დროს, რომელზეც უნდა გიამბოთ, ასეთი მასშტაბური საქმე არ იყო და ირგვლივ გველეშაპობამოწყურებული ფაშისტურ-კომუნისტური ჭიები დაძვრებოდნენ, მაგრამ მუნდიალი მაინც მეც ნელთბილ არქივში ჩავყვინთე და 1930 წლის ივლისის საბჭოურ-ქართული პრესა გადავშალე.

მაშ ასე: ერთ დიდებულ დღესაც ფიფა-ს მაშინდელმა პრეზიდენტმა ჟიულ რიმემ ოლიმპიური თამაშებისგან დამოუკიდებელი ღონისძიების გამართვა განიზრახა და აჰა, 1930 წლის 12 ივლისს ურუგვაიში მსოფლიოს პირველი საფეხბურთო ჩემპიონატიც გაიხსნა – არც ამ და არც მომდევნო მუნდიალებზე, ვიდრე 1958 წლამდე, საბჭოთა კავშირის ნაკრებს პრინციპული მიზეზების გამო მონაწილეობა არ მიუღია. შესაბამისად, ქართულ კომუნისტურ პრესასაც საზღვარგაღმა საფეხბურთო თემაზე პირში წყალი ჰქონდა ჩაგუბებული. ხოლო 12 ივლისის უმთავრესი მოვლენა, ბუნებრივია, საკავშირო კომპარტიის XVI ყრილობა გახლდათ, გამომსვლელი იაკოვლევი კი კარგ სპორტულ ფორმას ინარჩუნებდა – „მიწათმოქმედებაში მსხვილი სოფლის მეურნეობის შექმნის ამერიკულ გზას” აკრიტიკებდა. ოკეანის გაღმელებს მილიონი ახალი ტრაქტორი შეეყვანათ სათესებზე. მომხსენებელი მიუთითებდა: „კაპიტალისტური ქვეყნების სოფლის მეურნეობაში გაშლილი ტექნიკური რევოლუციის სიმბოლოს წარმოადგენს მძიმე ტრაქტორის მიერ გაქელილი ფერმერი”, (ხმები – „მართალია”. ტაში).

ამ დროის მანძილზე თბილისის აღმასკომმა ორმილიონ-ნახევარი მანეთი გადადო ქალაქის კეთილმოწყობისთვის, ხოლო ავტომობილი №504 სამხედრო ქუჩაზე ვინმე გიორგი თომას ძე ზუბაევს დაეჯახა და მსუბუქად დააშავა (ეს ცნობა ცალკე და მუქი შრიფტითაა გამოყოფილი). იმ პერიოდის „კომუნისტის” თითქმის ყოველ ნომერში გადააწყდებით განცხადებას საბუღალტრო კურსებზე, სადაც ლამაზსა და სწრაფ წერას ასწავლიდნენ. ასევე ნახავთ მუშათა გახალისებისთვის დაწერილ ერთსტროფიან ლექსებს (მაგალითად: სტალინის თვალი ტრიალებს, ძალა მან მოგვცა ჩვენაო, ქალი, კაცი და პატარა, მასზე ვიმღერით ყველაო), ავიაქიმიის საბრძოლო სექციის წარმომადგენელთა შეჯიბრების შედეგებს სიმღერაში და რას აღარა.

სადღაც ბურთი გორავს, არასაფეხბურთო მსოფლიოში კი დიდი ცვლილებები მზადდება. ჩვენთან წერენ: ინდოეთის ბურჟუაზია ეძიებს ინგლისელ იმპერიალისტებთან შერიგების გზებს, იქაური მეფისნაცვალი ლორდი ირვინიც ამ აზრზეა. ვარშავა მზადაა შეუერთდეს ბრაიანის იდეას ევროპის ფედერაციის შექმნაზე, ფინელი ფაშისტი კოსოლო მოითხოვს კომუნისტთა განადგურების დადგენილების სასწრაფოდ ამოქმედებას. საბჭოთა კავშირის საკონსულოს ციციკარში მზაკვრულად ხუნხუზები (მანჯურიასა და ჩრდილოეთ ჩინეთში მოქმედი შეიარაღებული ბანდები) დაესხნენ თავს და გაძარცვეს. ციციკარის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ თავდასხმის ადგილას მიემგზავრება დიდი ჯარი ბანდიტების დასაჭერად. საბჭოთა მთავრობა კმაყოფილია. ამერიკაში კი ეკონომიკური კრიზისი მძვინვარებს – ბამბისა და გაზოლონის ფასებმა აიწია. საბჭოთა მთავრობა ალბათ ამითაც კმაყოფილია. განდისთან მოლაპარაკებები იწყება. გმობენ ჩერჩილს, რომელმაც განაცხადა: ინდოეთისთვის დომინიონის უფლების მინიჭება შეუძლებელია მიმდინარე საუკუნის განმავლობაშიც კიო. ამასობაში კი პანევროპულ გეგმას რამდენიმე სახელმწიფო უერთდება, ოღონდ შვედეთი ერთა ლიგის ფორმატის შენარჩუნების მომხრეა. გერმანელი ფაშისტები სოციალ-ფაშისტებთან კავშირს ლამობენ.

ამ პერიოდის პრესაში უსათუოდ თვალში მოგხვდებათ რუბრიკა „სილოსი – ყურადღების ცენტრში”. 20 ივლისიდან სულაც სილოსის საკავშირო კვირეული ცხადდება. სილოსი – სპეციალური ნაგებობაა საქონლის წვნიანი, დამჟავებული საკვების დასამზადებლად, კოშკს მიაგავს. ასეთი კოშკები, გაგვიკვირდებათ და, ამერიკული სტანდარტის მიხედვით ააგეს, თუმცა, იქვე სამამულო საჭრელი მანქანა „ინტერნაციონალიც” მიაყოლეს. სილოსის კოშკურა ახალი კერპივით აღიმართა. მომდევნო უმთავრესი შიდათემა რიონჰესია – „განახლებულ საქართველოში აფეთქებული მეორე გული”. ლევან მეტრეველის სტატიები ამ სადგურის მშენებლობას ეძღვნება (დღევანდელი სტანდარტით სვეტებს დაარქმევთ) და ასეთი სათაურები აქვს: „მდევურ შებრძოლებათა სურათი”, „ქვესკნელის კვნესა”, „ზურმუხტის კასრი”.

სპორტი, ძირითადად, მსროლელთა ბრიგადების ამბებს განიხილავს. კულტურაში ცხელა და ოპერის ბაღში საზაფხულო კინოჩვენებები იმართება. მაგალითად, „განსაკუთრებული გმირული ეპოპეა” – ს. ტიმშჩენკოს „მკვდრების შეთქმულება”. აქვე შეგიძლიათ გაეცნოთ ფილმების ჩამონათვალს, „რომელთა ჩვენება სასურველად არის ცნობილი მოსავლის კრეფის, პურის დამზადებისა და შემოდგომის თესვის კამპანიების ჩატარების დროს”.

ასეა, ჰინდერბერგმა რაიხსტაგი დაითხოვა, გერმანიამ პანევროპულ გეგმას პანღური ამოჰკრა, ამერიკაში კრიზისი ღრმავდება, საბჭოთა კავშირში მეცხვარეობა ვითარდება, ურუგვაი კი საკუთარ მოედანზე, მონტევიდეოში, ფეხბურთში პირველი მსოფლიო ჩემპიონის ტიტულს იგებს. ფინალში არგენტინა მარცხდება. ხოლო ამ დღეს „სპორტისა და ფიზკულტურის” განყოფილებაში მხოლოდ ერთი ცნობაა: „ფეხბურთში გამარჯვებული გამოვიდა კომუნალურ მუშათა ჯგუფი, რომელმაც მოუგო რკინის გზის მუშათა გუნდს – 1:0”.

ფეხბურთი არამხოლოდ სიხარულია. ფეხბურთი ფიქრის, განსჯისა და გულისხეთქვის თამაშიცაა და ეს ყველაზე კარგად მიმდინარე მსოფლიოს ჩემპიონატზე ჩანს. საფიქრალი და სადარდებელი კი ყველას თავისი აქვს და რამდენიც არ უნდა მოვინდომოთ, ერთმანეთთან ვერ დავაკავშირებთ არგენტინელი ქომაგების ფიქრებს ისლანდიასთან მატჩისას და გერმანელი გულშემატკივრების ცრემლებს მექსიკის ნაკრებთან დამარცხების შემდეგ.

საერთოდ ისე ხდება ხოლმე, რომ მუნდიალებზე გულშემატკივრები ჯგუფებად – გუნდ-გუნდად ჩადიან და ეს “კუტოკურობა“ ყველა დიდ ჩემპიონატს უხდება. თუმცა, მსოფლიოს სპორტულმა პრესამ უკვე შენიშნა ბოლო წლების ერთი შეხედვით უცნაური ტენდენცია, რაც იმაში გამოიხატება, რომ თანდათან მომრავლდნენ, ე.წ. მარტოსული ქომაგები, რომელებიც ევროპისა თუ მსოფლიოს საფეხბურთო ჩემპიონატებზე სრულიად მარტონი დადიან და ეს მათთვის მეტი სიტკბოებაა, ვიდრე თანამემამულეებთან ერთად ღამეული ღლაბუცობები.

ისე კი, წარმოსადგენად ალბათ მაინც ღირს ის ბრიტანელი ან თუნდაც კოსტა რიკელი ქომაგი, რომელიც სამუნდიალე თანხას მთელი წელი ან წლები აგროვებდა, მერე ჩაჯდა მოსკოვისკენ მიმავალ თვითმფრინავში და საკუთარ თავს მარტომ მოუწყო ზეიმი, სიხარული, გართობა, ფესტივალი, ფიესტა. რა ფიქრი უნდა ტრიალებდეს ასეთი კაცის თავში და რა გუნებაზედ უნდა იდგას – მაგას ნამდვილად ვერ გამოვიცნობთ, მაგრამ საპრობლემოც რა არის? რატომაც არა?! ჩვენს დროში ასეთები აბა როგორ უნდა გავიკვირდეს?!

ამას წინათ მეგობარი მეუბნებოდა, არც კი ვიცი, რა ხასიათზე შეიძლება იდგეს ინგლისის ნაკრების ფანი, რომელმაც მთელი ევროპის კონტინენტს გადაუფრინა, ინგლისის ნაკრებისთვის რომ ექომაგაო. ამ კაცს ცხოვრებაში რა არ უნახავს და რა არ გამოუცდია, მაგრამ აბა რა გუნებაზე დადგებოდა, როდესაც ლონდონიდან ან ლივერპულიდან პირდაპირ ვოლგოგრადში ამოყოფდა თავს, სადაც საპელმენეებში ჯერ ისევ ზანტად ტრიალებს საბჭოეთის დროინდელი ვინტილატორების პროპელერები, რომლებზეც ბუზები ბატონკაცურად სხედან და კაცი ვერ გაიგებს, ამ დანადგარმა როგორ შეიძლება ადამიანი გააგრილოსო.

და მაინც, ფეხბურთი გულშემატკივრებისთვის მოგონილი თამაშია და რამდენიც არ უნდა იძახოს ლეო მესიმ – მე მხოლოდ საკუთარი მუღამისა და სიამოვნების გამო ვთამაშობო, ინჩასის სტვენას მაინც ვერავინ გაქცევია და ალბათ არავის უფიქრია, რომ ეს უმნიშვნელოა. ერთი პოლ გასკოინს გავიხსენებთ, რომელსაც გულრწფელად არ ანაღვლებდა არავინ და არაფერი და უგულვებელყოფა რომ საბოლოო ჯამში ორმხრივია – ეს იმ ჩვენმა ტკბილ-მწარე პოლმაც მწარედ გამოსცადა.

ჩვენ ხომ არ არ ვიკითხავთ, რატომ არიან რუსეთის მუნდიალზე ასე ცოტა აფრიკელი ქომაგები და რატომ მძლავრობენ სკანდინაველები და ბრიტანელები… ეს კითხვები აბა როგორ უნდა გაგვიჩნდეს ქვეყანაში, სადაც კაი კოხტა კონსერვის ქარხნის დამლაგებელს (ყველა დამლაგებელს ჩვენი პატივისცემა) პედაგოგზე მეტი ხელფასი აქვს. მაგრამ თუ მაინცდამაინც გავჯიქდებით და გაკვირვებას მოვინდომებთ, უპირველესად ის უნდა გაგვიკვირდეს, რომ შვეიცარიელი გულშემატკივრები ბრაზილიელ ქომაგებზე ფიცხნი გამოდგნენ და ბევრს ბრაზილიელ ქომაგთა გადარეულობაზე აბათ წარმოდგენებიც კი შეეცვალა და გადაუფასდა.

ჩვენ… ჩვენ რა? ჩვენ წესით ლესელიძეში ზღვისპირა ძველ ყავახანებში უნდა ვისხდეთ და სოჭიდან ბურთზე ფეხების ბრაგაბრუგი გვესმოდეს. მაგრამ ალბათ ისიც აღარ გვახსოვს, დარჩა კი ლესელიძეში ძველი ყავახანები?…

პირველად ქართული ენისა და ლიტერატურის გამოცდების შეფასების კრიტერიუმებს მაშინ ჩავხედე, როდესაც ჩემი შვილი აბარებდა ერთიან ეროვნულ გამოცდებს. ეს კი იმიტომ დამჭირდა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ ლიზი აგვისტოდან ამერიკის ერთ-ერთ უნივერსიტეტში მიემგზავრებოდა სასწავლებლად, ვთხოვე, თავი დაეზღვია – ხომ შეიძლებოდა, ვერ ესწავლა ან რაიმე არ მოსწონებოდა უცხო ქვეყანაში და ჩამოსვლა დროზე ადრე გადაეწყვიტა. ჩემი ნაცნობ-მეგობრების დიდი ნაწილი, ჩემგან განსხვავებით, სკოლებში ქართულს ასწავლიდა, ამიტომაც ერთ-ერთს მივმართე, დრო გამოეძებნა და გამოცდის წინა დღეებში აეხსნა, რისთვის უნდა მიექცია ყურადღება გამოცდაზე გასულ ლიზის. აი, მაშინ გამიჩნდა პირველი პროტესტი, როცა აღმოვაჩინე, რომ ერთი კრიტერიუმი აბიტურიენტის ზოგად განათლებას აფასებდა. ნეტა როგორ უნდა შეაფასოს უმაღლესი ქულით რომელიმე გამსწორებელმა 16-17 წლის ყმაწვილის ზოგადი განათლება ერთი ნაწერის მიხედვით-მეთქი. ჩემმა მეგობარმა დამამშვიდა, ნუ ღელავ, შენი შვილისნაირი გოგო როგორ ვერ მიიღებს ამ კრიტერიუმში ქულას, რომელიმე ტექსტი, სულ ერთია, რომელი, გაიხსენოს, შეადაროს მოცემულ ტექსტს და ქულაც ჯიბეში ედებაო. ლიზიმ, როგორც ჩანს, გაითვალისწინა რჩევა და გამოცდაზე საუკეთესო ქულა მიიღო. მერე ჩემს სტუდენტებსაც ვკითხე, ზოგადი განათლების კრიტერიუმი როგორ მოგწონთ-მეთქი და, ყურებს არ დავუჯერე, როცა ერთმა მართლა გამორჩეულმა სტუდენტმა მითხრა, ციტატა მე თვითონ მოვიგონე და ის ჩავწერე, ჰოდა, მაღალი ქულაც მივიღეო. მესმის, რომ გასასწორებელი ნაწერი უამრავია, კვალიფიციური გამსწორებელი კი არც ისე ბევრი, გამოცდების ცენტრშიც იციან ამის შესახებ და ტრენინგს ტრენინგზე უტარებენ ყველას. თუ კონტრაქტს არ უწყვეტენ არაკომპეტენტურ გამსწორებელს, მხოლოდ იმიტომ, რომ იმ წელს არ გამოაშკარავდა მისი არაპროფესიონალიზმი. არ დავიწყებ ახლა იმის მტკიცებას, ჩვენი აბიტურიენტების დიდი უმრავლესობის, თუნდაც საუკეთესოების, ნაწერები რომ ვთარგმნოთ და უცხოელ გამსწორებლებს გავასწორებინოთ, როგორ დაეწევათ მათ ეს ქულები. ცხადია, ყველას არ ვგულისხმობ, რადგან მართლა არაჩვეულებრივი სტუდენტები მყავს მე თვითონ, მაგრამ ისინიც დამეთახმებიან, საგამოცდო ცენტრის თანამშროლებიც და გამსწორებლებიც, რომელთა უმრავლესობაც მასწავლებელია, რომ ყველას უკეთესი რეალობა გვინდა საქართველოში. მენდეთ სიტყვაზე, რომ ეს ასეა, რადგან მე თვითონ მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყნიდან გამოგზავნილ ინგლისურად დაწერილ ესეებს ვასწორებ საერთაშორისო ბაკალავრიატის გამოსაშვებ გამოცდებზე და ვიცი, რამდენად რთულია უმაღლესი შეფასების დამსახურება. სტატისტიკა იუწყება – შეგიძლიათ ჩახედოთ გამოქვეყნებულ მონაცემებს –  (https://www.ibo.org/contentassets/bc850970f4e54b87828f83c7976a4db6/dp-statistical-bulletin-may-2017-en.pdf ), რომ ლიტერატურაში გამოცდაზე გამსვლელთა დაბალი პროცენტი იღებს მაღალ ქულას და ეს მოსწავლეები მართლაც საუკეთესოები არიან (თუ არ ჩავთვლით მოსწავლეებს, რომელთა მშობლიური ენა სესოთოა, ალბანური და აზერბაიჯანული, რადგან ასე მგონია, რომ ამ ენებზე ნაშრომების გამსწორებლებს სერიოზული პრობლემა აქვთ, როცა უმაღლეს ქულას მოსწავლეთა 94%, 77% და 78% იღებს). თუმცა ისიც მესმის, რომ გამოცდის კარგი ქულის გარეშეც არსებობენ საუკეთესო ახალგაზრდები, მაგრამ, რადგან ბევრ ქვეყანაში ჯერ კიდევ რაღაც დოზით გამოცდის ქულა წყვეტს მათ ბედს, მოსწავლეებმაც და მასწავლებლებმაც კარგად უნდა გაიაზრონ, რომ ნაწერები კრიტერიუმებით ფასდება და გამოცდაზე გასულებმა სწორედ ეს კრიტერიუმები უნდა გაითვალისწინონ.

წელს მეთერთმეტე კლასელებს ვასწავლიდი ქართულ ლიტერატურას. გამიმართლა, რომ არაჩვეულებრივი მოსწავლეები შემხვდნენ, სულ 11 ახალგაზრდა და მართლა გამორჩეულები – რა დავალებაც არ უნდა მიმეცა, ასრულებდნენ, რის წაკითხვასაც ვავალებდი, კითხულობდნენ და მერე ისე არჩევდნენ ტექსტებს, ბევრი ზრდასრული რომ ვერ მოახერხებს. ჰოდა, როცა მივხვდი, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მათ ზოგად განათლებას შეუფასებდნენ, ისევ დავღონდი. ხომ შეიძლება, ამ ჩემმა ნალოლიავებმა მოსწავლეებმა ვერ მოახერხონ და ეროვნულ გამოცდაზე გასულებმა ერთი ნაწერით ვერ გამოავლინონ ზოგადი განათლების დონე და ის ქულა ვერ დაიმსახურონ, რომელსაც ნამდვილად იმსახურებენ ამ კუთხით. ეს კი იმიტომ, რომ მათ არავინ აუხსნა, რა ფორმით უნდა გამოავლინონ ზოგადი განათლება და როგორ უნდა დაანახონ თავი საინტერესო კუთხიდან უცნობ გამსწორებელს. ამიტომაც გადავწყვიტე, რამდენიმე გაკვეთილი მათთვის (ზოგიერთისთვის) უცხო ლექსების განხილვისთვის დამეთმო ისე, რომ ერთდროულად შეფასების კრიტერიუმის ნაწილი დამეფარა და მეჩვენებინა მოსწავლეებისთვის, როგორ უნდა გაეანალიზებინათ ტექსტი ისე, რომ შინაარსის გაგების შემდეგ ლექსის სიღრმისეულ შრეებში ჩასულიყვნენ. თითოეული ლექსი დავაწყვილე (ხანდახან წყვილის ნაცვლად ლექსების ჯგუფის მოტანა დამჭირდა) სხვა ავტორის ისეთ ლექსთან, ჩემი აზრით, საერთო რომ უნდა გამოეძებნათ ბავშვებს. თავდაპირველად ერთ ლექსს ვაძლევდი გასარჩევად, ხოლო შემდეგ, როცა სათქმელს ამოწურავდნენ, მეორე ისეთ ლექსს მივცემდი წასაკითხად, რომელიც აშკარად ებმოდა წინა პოეტურ ნიმუშს. ვიმედოვნებდი, ასე მაინც გავავარჯიშებდი მოსწავლეებს შესაძლო ლიტერატურული კავშირების მიგნებაში, რაც მომავალში, გამოცდაზე გასულებს,  წაადგებოდათ. ამ გაკვეთილებზე შევეცადე, მრავალფეროვნების მიზნით, რაც შეიძლება, მეტი პოეტის ლექსი ჩამერთო. ყურადღება ქვემოთ ჩამოთვლილ ლექსებზე შევაჩერეთ. თუ რატომ, ამასაც აგიხსნით, ეგებ ჩემი გამოცდილება თქვენც მოიწონოთ, გაიზიაროთ, თქვენეული წყვილები შექმნათ და ამ გზით თქვენს მოსწავლეებს ცოტათი მაინც დაეხმაროთ იმ კრიტერიუმების დაკმაყოფილებაში, რომლითაც მათ შეაფასებენ.

1.გალაკტიონის „მთაწმინდის მთვარე“ (1915) – როდესაც ამ ლექსს არჩევენ, მოსწავლეები, ცხადია, შენიშნავენ, რომ პოეტი ახსენებს ბარათაშვილს. მათ არ გაუჭირდებათ, ამოიცნონ, თუ რატომ ახსენდება გალაკტიონს მთაწმინდაზე რომანტიკოსი პოეტი. მაგრამ მანამდე ავტორი კიდევ ერთ მგოსანს ახსენებს, რომელსაც მეფური ძილით ძინავს. ზოგს უჭირს ამოცნობა, რომელი მოხუცის ლანდს ახსენებს გალაკტიონი, თუმცა, როდესაც გაიხსენებენ, ვინაა დაკრძალული მთაწმინდაზე (ინტერნეტშია სია) და დააკავშირებენ, რომელი იყო მათ შორის ყველაზე ასაკოვანი, როდესაც მთაწმინდაზე დაკრძალეს, გაუადვილდებათ აკაკის ამოცნობა, თანაც, თუკი ლექსის დაწერის თარიღსაც დაუკავშირებენ აკაკის გარდაცვალების წელს. როგორც კი იმავე 1915 წელს დაწერილ გალაკტიონის მეორე ლექსსაც „აკაკის ლანდი“ წავუკითხავთ (მოძებნონ ის სიტყვები, რომლებიც ამ ორ ლექსში მეორდება) მოსწავლეებს და გალაკტიონის მიერვე შედგენილ პოეტთა ხუთეულსაც გავახსენებთ (ამ ლექსზე ქვევით), პასუხი არ დააყოვნებს, მით უმეტეს, თუკი თქვენი მოსწავლეები იცნობენ ლიტერატურის მუზეუმის შექმნილ საიტს galaktion.ge და საძიებო სიტყვის „აკაკის“ შეყვანის შედეგად ნანახი აქვთ, რამდენჯერ ახსენებს გალაკტიონი აკაკის და როგორ დიდ პატივს სცემს ერთი იმერელი მგოსანი მეორე იმერელ მგოსანს. ამის შემდეგ ვიკითხოთ, თუ რატომ ახსენდება პოეტს აკაკი მთაწმინდაზე, ნუთუ მხოლოდ იმიტომ, რომ იქაა მოხუცი მგოსნის საფლავი? თუ იმიტომ, რომ ლექსის დაწერის თარიღი აკაკის გარდაცვალების წელს ემთხვევა? აქ მოსწავლეებს აუცილებლად გაახსენდებათ აკაკის „განთიადი“, ლექსი, რომელიც იწყება სიტყვით „მთაწმინდა“. ახლა შევაბრუნოთ წყვილი და წარმოვიდგინოთ, რომ გარჩევას ვიწყებთ ამ ლექსით, აკაკის „განთიადით“. კარგი იქნება, თუ მოცემული ლექსის დაწერის წინაისტორიასაც და დიმიტრი ყიფიანის კავშირს ამ ამბავთანაც გავიხსენებთ. აი შემდეგ კი ყურადღებას მივაქცევთ ტაეპს: „მამადავითსა ავედრებს“ და „ზე კალთა დამაფარეო“. კალთაზე, იმედია, მოსწავლეებს ღვთისმშობლის კალთა გაახსენდებათ, ხოლო, თუკი ინტერნეტსაც მოვიშველიებთ და მამადავითის ისტორიას წავიკითხავთ, აღმოვაჩენთ, რომ ეს ტაძარი თავის დროზე ივერიის ღვთისმშობლის სახელზე ააგეს. ახლა უკვე ცხადი გახდება, რას გულისხმობდა მგოსანი ტაეპში „დედაშვილობამ, ბევრს არ გთხოვ: შენს მიწას მიმაბარეო!…“, რადგან ალბათ საქართველოში ყველამ იცის, ვისი წილხვედრიცაა ეს ქვეყანა. ლექსში ყურადღებას მიიქცევს ერთი სიტყვაც, ესაა „მტკვარი“. კარგი იქნება, თუ მოსწავლეებს აკაკის ლექსზე გაახსენდებათ ნიკოლოზ ბარათაშვილის ორი ლექსი „შემოღამება მთაწმინდაზედ“ და „ფიქრნი მტკვრის პირას“ და ამ ლექსებს უკვე დაუკავშირებენ გალაკტიონის ზემოთ მოყვანილ ლექსსაც. ცხადია, როდესაც გაკვეთილზე გამართულ დისკუსიას გაიხსენებენ, თუკი გამოცდაზე ზემოთ განხილული ლექსებიდან ერთი მაინც მოვა, თქვენი მოსწავლეები მინიმუმ სამ კრიტერიუმში მაღალ ქულას აიღებენ. როგორც ვიცით, ლექსებს მონოლოგიური ბუნება აქვთ, ამიტომაც, როცა იკითხავთ, ვისი ხმა ისმის ლექსში, შესაძლოა, თქვენმა რომელიმე მოსწავლემ სრულიად განსხვავებული ინტერპრეტაცია შემოგთავაზოთ და ამ ლექსში, სწორედ იმიტომ, რომ 1915 წელსაა დაწერილი, აკაკის ხმა გაიგოს და ლირიკულ გმირად აკაკი მოიაზროს. მაშინ, ამ ინტერპრეტაციის მიხედვით, მოხუცის ლანდი უკვე ილიასი იქნება და ანალიზი სხვა მიმართულებას მიიღებს. თუმცა დანარჩენი ლექსების გახსენება მაინც არ იქნება უადგილო და მიზანი, რის გამოც ატარებთ ამ გაკვეთილს, მაინც მიღწეული იქნება. ნუ დაუშლით ბავშვებს, გამოხატონ მოსაზრებები. მიეცით მათ საშუალება, იმსჯელონ, აუხსენით, რომ თამამსაც და არათამამ მოსაზრებასაც დასაბუთება სჭირდება და რომ დასასაბუთებლად ისევ და ისევ ტექსტი უნდა გამოიყენონ. ამ წერილში არ ვისაუბრებ, რომელ სიტყვებზე შევჩერდით ლექსების გარჩევისას, მაგრამ გეტყვით, რომ ეს პროცესი იმაზე მოულოდნელი და სასიამოვნო აღმოჩნდა ჩემთვისაც და მოსწავლეებისაც, ვიდრე ვვარაუდობდით. ეს კი იმით იყო გამოწვეული, რომ ჩვენთან ნებისიერი აზრი მისასალმებელია, თუკი „ჰაერიდან არაა მოთრეული“, როგორც მე ვიცი ხოლმე თქმა (ხანდახან ასეთ გამოთქმებსაც ვიყენებ, სწრაფად და უკეთ რომ მიხვდნენ სათქმელს და კარგად დაამახსოვრდეთ ჩემი მოთხოვნა).

2. გალაკტიონის „რა რიგ კარგია, სამშობლოვ“ (1939) განვიხილეთ წყვილში ალექსანდრე აბაშელის „ცხრა წყაროსთან“. ამ ლექსების გარჩევისას, როდესაც აბაშელის ჩამონათვალს, რომელიც ცხრა პოეტის სახელისგან შედგება, შევუდარეთ გალაკტიონის ხუთეული, ცხადია, გავიხსენეთ, რომ ძველი ბერძნები ამგვარ სიაში ყოველთვის შვიდ სახელს (მსოფლიოს შვიდი საოცრება, შვიდი საუკეთესო ფილოსოფოსი, შვიდი პოეტი და ა.შ.) მოიაზრებდნენ. ალბათ ამიტომაც გალაკტიონის სია 50-იანი წლებისთვის გაფართოვდა და ისიც შვიდამდე ავიდა („თენდება… გათენდა!“, „…ჩემო კარგო ქვეყანავ…“ და „შოთასი“). შესაძლოა, ვიღაცის აზრით, ლექსების ეს წყვილი არც ისე საინტერესო იყოს ანალიზისთვის, მაგრამ ეს კარგი დასაწყისი იქნება იმისთვის, ახალგაზრდებს ვასწავლოთ ალექსანდრე აბაშელის არაჩვეულებრივი ვერსიფიკაციული ექსპერიმენტები და მისი როლი გალაკტიონის ადრეულ ლირიკაზე (ამისათვის მოსწავლეებს ურჩიეთ, სახლში გაეცნონ შესანიშნავი წერილების კრებულს, რომელიც ალექსანდრე აბაშელს მიეძღვნა https://literaturatmcodneoba.tsu.ge/leqsmc-VIII.pdf დამიჯერეთ, ბევრი საინტერესო და ახალი მოსაზრებით გამდიდრდება თქვენი და თქვენი მოსწავლეების ცოდნა).
3. არჩილ სულაკაურის „მხოლოდ ერთხელ“, „ჩემი ღრუბელი“ და გიორგი ლეონიძის „წავა ლექსი და წაიღებს“, „დავით აღმაშენებელს“, „ციცარი“. პირველი ლექსი საინტერესოა იმით, რომ მასში მოსწავლეს მოუწევს იმის ამოცნობა, თუ ვინაა ლირიკული გმირი, ვისი ხმა ისმის მოცემულ პოეტურ ნიმუშში. ამის შემდეგ გადადით მხატვრული სახეების განხილვაზე და აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება „მიმინოსა“ და „ღრუბლის“ მეტაფორას. ალბათ მოსწავლეებს გაუჭირდებათ რემინისცენციებისა და ალუზიების ამოცნობა, ამიტომაც წააკითხეთ დანარჩენი ოთხი ლექსიც. როცა ყველა მინიშნებას მიაგნებენ, როცა იპოვიან სიტყვებს, რომლებიც პირველ და მეორე, მესამე, მეოთხე ლექსებში ისმის, შემდეგ უკვე ლექსი ვერსიფიკაციულადაც განიხილეთ. ამ საქმეში დაიხმარეთ თამარ ბარბაქაძის შესანიშნავი წერილი (https://literaturatmcodneoba.tsu.ge/leqsmcodn-III.pdf ), მაგრამ არაფრისდიდებით არ მისცეთ მოსწავლეებს წერილი წასაკითხად მანამდე, სანამ თავად არ ამოწურავენ სათქმელს.
4. გრიგოლ ორბელიანის „იარალის“ – მას შემდეგ, რაც ლექსის შინაარსს გაიგებენ, გაიხსენებენ და შეადარებენ ამავე რომანტიკოსი პოეტის ლექსს „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“, რომელშიც ასევე წარსულს მისტირის პოეტი და მორღვეულ აწმყოზე დარდობს, ყურადღება მიაქციეთ ტაეპს „ვინ აღჩნდეს გმირი, რომ მის ძლიერი, ბედს დაძინებულს ხმა აღადგენდეს? რომელ მარჯვენით, ერთის დაკვრით, უსულოდ ვეშაპს ძირსა დასცემდეს…“ ალბათ თქვენი მოსწავლეები მიხვდებიან, რომ აქ გმირის მოლოდინშია პოეტი – ორბელიანმა ქართულ პოეზიაში პირველმა გააჟღერა მხსნელის მოლოდინის იდეა. მოსწავლეებს თხოვეთ, გაიხსენონ სხვა ლექსებიც, რომლებშიც ეს მოლოდინი იგრძნობა. ცხადია, პირველ რიგში, მათ ილიას „ბაზალეთის ტბა“ გაახსენდებათ. შესაძლოა, ზოგიერთებს ამირანზე დაწერილი ლექსებიც გაახსენდეთ. თუკი ეს არ მოხდება, შეეცადეთ კითხვებით მითების პერსონაჟი გაუცოცხლოთ, რომელიც კლდეზეა მიჯაჭვული და ცდილობს, აიხსნას თავი, რომ მერე მხსნელად მოევლინოს კაცობრიობას. ამირანის სახე, როგორც მხსნელის, ქართულ პოეზიაში მრავლად მოგვეპოვება. ამისთვის ვაჟა-ფშაველას „ამირანის“ გახსენებაც კმარა, რომელსაც წინ ხალხური ლექსი აქვს წამძღვარებული. თუმცა მანამდე, ერთი წლით ადრე, ეს სახე აკაკიმ გააცოცხლა ლექსში „ამირანი“. არც გალაკტიონს დარჩენია ყურადღების მიღმა ფოლკლორული ეპოსის პერსონაჟი და ლექსში „მშობლიური ეფემერა“ თავისებურად ახლებურად დაგვაფიქრა. ამ ლექსების გაკვეთილზე გარჩევა სასიამოვნო პროცესია, რადგან ყოველი მათგანი დახუნძლულია საინტერესო მხატვრული სახეებით – შედარებებით, მეტაფორებით, ოპოზიციური წყვილებით. მაგრამ კიდევ უფრო საინტერესოს და დაუვიწყარს გახდით თქვენს გაკვეთილს, თუკი მოსწავლეებს შეეკითხებით, როდის მოხდა ამირანისა და პრომეთეს ერთმანეთთან დაკავშირება. ის, რაც საპასუხოდ ადვილი ჰგონიათ, აღმოჩნდება, რომ საკმაოდ რთულია. რადგან პრომეთეს სახე სულაც არ იყო პოპულარული ქართულ ლიტერატურაში. გალაკტიონის დღიურებში (როცა საძიებო ველში სიტყვა „პრომეთეს“ შეიყვანთ) მიაგნებთ ადგილებს, როგორ ანაცვლებს ერთ სახელს მეორეთი პოეტი, ასევე ჩანაწერს იმის შესახებ, როგორ დაედო საფუძვლად „ამირანზე“ შექმნილი პოემა ბერძნულ მითს. ამ საეჭვო მოსაზრებას საერთო ბევრი არაფერი აქვს რეალობასთან, რადგან ამ ორ პერსონაჟს შორის, როგორც მკვლევრებმა დაადგინეს, ტიპოლოგიური მსგავსების გარდა, არაფერია საერთო. როგორც კი  პრომეთესა და ამირანის მითებს შეადარებენ, დასვით კითხვა, რატომ დაუდგეს პრომეთეს და არა ამირანს ძეგლი თბილისში. ეს ძეგლი თბილისიდან ბორჯომის პარკში იქნა „გაძევებული არა პოლიტიკური, არამედ ესთეტიკური ნიშნით (დავესესხე რადიო თავისუფლების ავტორს ბიძინა მაყაშვილს). როგორ გაუკვირდებათ ბავშვებს, როცა შეიტყობენ, რომ ძეგლი ბერძნული მითების პოპულარულ პერსონაჟს კი არა, პრომეთეიზმს მიეძღვნა, მიმდინარეობას, რომელიც პოლონეთში დაიწყო და ამიტომაც ძეგლი პოლონეთის პრეზიდენტმა გახსნა. გააცანით ამ მიმდინარეობის შესახებ (https://burusi.wordpress.com/2010/05/08/levan-z-urushadze-8/ ) და მენდეთ, თქვენი მოსწავლეების ზოგადი განათლების დონე საგრძნობლად აიწევს. თუ თბილისში ცხოვრობთ, გირჩევთ, ამ ლექსების გარჩევის შემდეგ, მოსწავლეებს ურჩიოთ, სამეფო უბნის თეატრის სპექტაკლს დაესწრონ. იმედია, ისინი უკვე მომზადებულები იქნებიან, შემოქმედებითი გუნდის მესიჯები ადეკვატურად ახსნან.

რა თქმა უნდა, ლექსების კიდევ სხვა წყვილებისა თუ ჯგუფების შესახებ შემიძლია მოგითხროთ (როცა ანალიზს ვიწყებთ კოლაუ ნადირაძის „25 თებერვალი“, ტერენტი გრანელის „ღამის სტრიქონები“, ბესიკ ხარანაულის „სად არიან შვილები“ და ხეები“), მაგრამ, სამწუხაროდ, ამის საშუალებას წერილის ფორმატი არ იძლევა. შექმენით თქვენი წყვილები/ჯგუფები (მეც შევიძინე ახალი წიგნები და შემდეგ წელს ჩემს ჯგუფებს ტარიელ ჭანტურიას, ვახტანგ ჯავახაძის და ბევრი სხვა ავტორის ლექსი შეემატება) და დარწმუნდებით, ამგვარი გაკვეთილების ჩატარებით წინ დიდი სიამოვნება გელით, თანაც ეს სიამოვნება სასარგებლოსთან შეზავებულიც იქნება (სიამოვნებით წავიკითხავ თქვენი შემოთავაზების შესახებ წერილის კომენტარებში)! აქვე შევნიშნავ, რომ დიდი მნიშვნელობა არა აქვს, მოვა თუ არა გამოცდაზე გაკვეთილზე შესწავლილი ლექსები. მთავარია, ჩვენი მოსწავლეები შეძლებენ კავშირების დაძებნას, ლიტერატურული ბმის გაკეთებას და იმავდროულად ძალდაუტანებლად გამოავლენენ ზოგად განათლებასაც.

„ცხოვრება ამტანობის შესამოწმებელი ტესტების რიგია. ჩააბარეთ პირველი ტესტები, ჩაიჭერით დანარჩენებში. გაიფუჭეთ ცხოვრება, მაგრამ ბოლომდე არა. და იტანჯეთ, ყოველთვის იტანჯეთ. ყველა უჯრედით ტკივილის შეგრძნება უნდა ისწავლოთ. სამყაროს თითოეული ნამსხვრევი პიროვნულ ჭრილობად აქციეთ. მიუხედავად ამისა, სიცოცხლე გააგრძელეთ – გარკვეული დროის განმავლობაში მაინც“, – წერს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე ანგარიშგასაწევი თანამედროვე მწერალი მიშელ უელბეკი გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულში გამოქვეყნებულ ესეში „სიცოცხლის გაგრძელება. სახელმძღვანელო“. უკიდურესი გულწრფელობითა და მეტად თავისებური იუმორით დაწერილი ეს „სახელმძღვანელო“, პირველ რიგში, იმ ახალგაზრდებისთვისაა განსაზღვრული, რომლებსაც მწერლობის საბედისწერო გზაზე შედგომა გადაუწყვეტიათ. ზოგადად კი, ყველა მკითხველისთვის საგულისხმო და დამაფიქრებელი უნდა იყოს ის მოსაზრებები, რასაც ამ პატარა ტექსტში ამოიკითხავს.

„სიცოცხლის გაგრძელება“, სიტყვასიტყვით „ცოცხლად დარჩენა“ (Rester vivant: méthode – ეს ესეს ფრანგული სათაურია), დიდი ხნის წინ რუსულ ლიტერატურულ ჟურნალში წავიკითხე და ორიოდე წელში ვთარგმნე კიდეც. ფრანგი მეგობარი, რომელსაც წიგნის გამოგზავნა ვთხოვე, ვერაფრით ხვდებოდა, რად ავიხირე ამ  უხიაგი, უხალისო, სიცოცხლემოძულებული კაცის წიგნების კითხვა თუ თარგმნა. არც კი მიცდია, ამეხსნა, როგორ მამხნევებდა და სასიცოცხლო ძალას მაძლევდა მიშელ უელბეკი, როგორ მახალისებდა მისი მოულოდნელი ხუმრობა, როგორ მეხმარებოდა გადაწყვეტილებების მიღებისას ის, რასაც მის წიგნებში ვკითხულობდი. სამყარო ორ ნაწილად გაიყო: ერთ მხარეს იყვნენ ფრანგი მწერლით მოხიბლული მკითხველები, ვისაც მისი წიგნები რაღაც ახალს ეუბნებოდა საკუთარ თავზეც და თანამედროვე მსოფლიოს მამოძრავებელ მექანიზმზეც, მეორე მხარეს კი – ისინი, ვისთვისაც ეს მხოლოდ და მხოლოდ დამთრგუნველი, გულისგამაწვრილებელი საკითხავი იყო.

„ჭრილობების მიყენებისას ცხოვრება ერთმანეთს უნაცვლებს ვერაგულ და პირდაპირ, უხეშ დარტყმებს. ეს ორი რამ უნდა განვასხვაოთ. ივარჯიშეთ. სრულყოფილი ცოდნა შეიძინეთ. გაარკვიეთ, რა ყოფს მათ და რა აერთიანებს. ასე ბევრი წინააღმდეგობა გადაიჭრება. ეს თქვენს სიტყვას მეტ ძალასა და წონას შესძენს“, – ესეში მრავლადაა ამგვარი რჩევა-დარიგებები, ბოლომდე გასაზიარებელიც და მხოლოდ მკითხველის სახეზე ღიმილის გასაჩენად მოხმობილიც. და რადგან ჩვენ წინ „სახელმძღვანელოა“, ყურადღებით უნდა დავაკვირდეთ თითოეულ შეგონებას და კარგად გავიაზროთ – მაინც საით გვიბიძგებს ავტორი? რა მიმართულებით სვლას გვთავაზობს? აქვე ისიც უნდა ვთქვათ, რომ მომაკვდინებელი სერიოზულობა საბოლოოდ აგვაცდენდა გზას – ზოგიერთი მოსაზრების მიზანი მხოლოდ ისაა, რომ გავიღიმოთ, შვება ვიგრძნოთ, გულს შემოყრილ დარდს მშვიდად შევხედოთ.

მწერლის მთავარი მოწოდება კი ასეთია: უნდა ვიცოცხლოთ! როგორ შეუძლებელ ამოცანადაც უნდა გვესახებოდეს, სიცოცხლეც უნდა გავაგრძელოთ და წერაც, აზროვნებაც. მკვდარი მწერალი ვეღარაფერს დაწერს! – გვახსენებს მიშელ უელბეკი და ალბათ ღიმილის დასამალად პირზე ხელსაც იფარებს.

სწორედ ასეთი დამამახსოვრდა – პირზე ხელაფარებული. 25 ივნისს რუსთაველის თეატრში მის გამოჩენას მკითხველებით სავსე დარბაზი გამაყრუებელი ტაშით შეხვდა. რამ უნდა გაიძულოს, ასე ხმამაღლა გამოხატო გრძნობები? ცხადია, მხოლოდ და მხოლოდ სიყვარულმა. საქართველოში მართლაც ბევრმა შეიყვარა მიშელ უელბეკი და მისი წიგნები, რაც, სიმართლე უნდა ვთქვა, ყოველთვის მიკვირდა და მიხაროდა კიდეც. გულწრფელი იყო ის სიხარულიც, მათ რომ ვამჩნევდი, ვინც იმ დღეებში ფრანგი მწერლის გარშემო ტრიალებდნენ და ამ გულჩათხრობილი კაცის მცირე ხნით გაბედნიერება, მისთვის სამყაროს ნათელი მხარის ჩვენება უნდოდათ.

მე კი მწერლებზე მეტად ყოველთვის წიგნები მაინტერესებდა. დიდი მოლოდინით მხოლოდ მათ შევცქეროდი. წიგნების კითხვა, წაკითხულზე ფიქრი, მწერლის თავში გაჩენილი აზრების საკუთარი არსების ნაწილად ქცევა ბევრად უფრო დიდ სიახლოვედ მესახებოდა. რას შეიძლება ელოდე თუნდაც ყველაზე საყვარელ მწერალთან შეხვედრისგან? რას იტყვის ისეთს, რაც უფრო დალაგებულად, უფრო მშვენიერი ფორმით წიგნებში არ უთქვამს? დიდი-დიდი, მისი რომელიმე მოულოდნელი ჟესტი დაგამახსოვრდეს…

„არ უნდა იბრძოლოთ. მოკრივეები იბრძვიან, პოეტები – არა“. რამდენჯერ გამხსენებია მიშელ უელბეკის ეს სიტყვები და მათი ხმამაღლა თქმა ბოლო წუთს გადამიფიქრებია. „სახელმძღვანელოში“, საერთო განწყობის გათვალისწინებით, ისინი სიმძიმეს მოკლებული და მარტივად მისაღებია, ჩემი პირით გამეორებულს კი შესაძლოა საწინააღმდეგო შედეგი გამოეღო და საბრძოლოდ შემართული პოეტები თუ სხვები კიდევ უფრო წაექეზებინა.

სხვა შეგონებებიც მახსოვს. სხვადასხვა დროს გამითვალისწინებია კიდეც.

უნდა გააგრძელო! პასუხისმგებლობა ბოლომდე უნდა აიღო!

კვლავ მიგრაციის თემაზე მინდა მოგაწოდოთ მასალა. ამჯერად მიგრაციის სახელმწიფო კომისიის კვლევებმა მიიპყრო ჩემი ყურადღება. მიგრაციის თემის განხილვა სხვადასხვა კუთხიდან არის შესაძლებელი. განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ევროკავშირთან უვიზო მიმოსვლა ძალაში შევიდა.  რა ხდება იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოს მოქალაქე დაარღვევს ევროკავშირის/შენგენის ტერიტორიაზე შესვლისა და ყოფნის წესებს? რა ძირითადი ფაქტორები განაპირობებს დღეს მიგრაციის პროცესს? რა არის საქართველოში დაბრუნების რეალური მიზეზები? რა არის რეადმისია?  მოსწავლეებისათვის ამ კითხვებზე მსჯელობა საინტერესო იქნება.

საქართველოში მიგრაციის ძირითადი ფაქტორები კომპლექსურია და დაკავშირებულია, როგორც ეკონომიკურ, სოციალურ, პოლიტიკურ, ისე ადამიანების ინდივიდუალურ მიზეზებთან. საქართველოს უახლეს ისტორიაში იყო პერიოდი, როდესაც ემიგრაცია ძირითადად გამოწვეული იყო პოლიტიკური არასტაბილურობითა და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული პრობლემებით (ბოლოს – 2008 წელს, რუსეთ-საქართველოს ომთან). მას შემდეგ, ქვეყანამ მიაღწია შედარებით სტაბილურ პოლიტიკურ მდგომარეობას და მიგრაციული პროცესების ჩამოყალიბებაში უფრო მნიშვნელოვანი გახდა სხვა – ეკონომიკური და სოციალური – ფაქტორები.

საქართველოდან ემიგრაცია, ძირითადად, შრომით ხასიათს ატარებს. ამავდროულად, განათლების მიღების უკეთესი შესაძლებლობები, ისევე როგორც ოჯახის გაერთიანებასთან დაკავშირებული ფაქტორები, ხელს უწყობს ქვეყნიდან ემიგრაციას. ემიგრაციის სხვა ხელშემწყობ ფაქტორებს შორის არანაკლებ მნიშვნელოვანია უკვე ჩამოყალიბებული მიგრაციული ქსელები, რომელთაც შეუძლიათ საგრძნობლად შეუწყონ ხელი საქართველოს მოქალაქეების ემიგრაციას მომავალში.

როგორც ემიგრაციის, ისე იმიგრაციის შემთხვევაში, ძირითადი მამოძრავებელი ძალები დაკავშირებულია ისეთ ფაქტორებთან, როგორიცაა ცხოვრების ხარისხი, განათლებისა და ჯანდაცვის ხარისხი, სიღარიბე და ეკონომიკური უთანასწორობა, კარგად ანაზღაურებადი სამსახურების სიმწირე, პოლიტიკური სტაბილურობა და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ფაქტორები.

ტექნიკურად ერთ-ერთი ურთულესი პროექტი არის მიგრაციის ერთიანი ანალიტიკური სისტემის შემუშავება – მონაცემთა ცენტრალიზებული ბაზა, რომელიც მიგრაციასთან დაკავშირებული ძირითადი მონაცემების სინქრონიზაციას მოახდენს. ერთიანი მონაცემთა ბაზა გულისხმობს ქვეყანაში მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკის შემუშავების განვითარებას და აქედან გამომდინარე, მიგრაციის მართვის გაუმჯობესებას. მოსალოდნელია, რომ სისტემა მნიშვნელოვნად დაეხმარება მიგრაციის პროფილის დოკუმენტის რეგულარულ განახლებას და მიგრაციის რისკების ანალიზის სისტემის განვითარებას.

საქართველოს მოქალაქეების სამშობლოში დაბრუნების მიზეზებად სხვადასხვა კვლევა განსხვავებულ ფაქტორებს ასახელებს, მათ შორის ყურადღება მახვილდება დაბრუნების ხელშემწყობ ეკონომიკურ და ემოციურ ფაქტორებზე. ევროპის სატრენინგო ფონდის (European Training Foundation, ETF) მიერ ჩატარებულ დაბრუნებითი მიგრაციის კვლევის შედეგების თანახმად, დაბრუნების ძირითადი მიზეზები დაკავშირებულია ოჯახურ ვალდებულებებთან, მაშინ, როდესაც დეპორტაცია დაბრუნების მიზეზად მხოლოდ 6%-მდე შემთხვევაში დასახელდა.

საქართველოში დაბრუნების ძირითადი მიზეზები

ფრონტექსის მონაცემები ასევე მიუთითებს, რომ ევროკავშირიდან დაბრუნებულთა უმრავლესობა უფრო ნებაყოფლობითი გადაწყვეტილებების შედეგად და არა იძულებითი გარემოებების გამო ბრუნდება ემიგრაციის ქვეყნიდან.

დაბრუნების შესახებ გადაწყვეტილებები და რეალური დაბრუნებები.

მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ განხორციელებული პროგრამა, რომელიც ემიგრანტებს სამშობლოში ნებაყოფლობით დაბრუნებაში ეხმარება, საქართველოში 2003 წლიდან ფუნქციონირებს. 2003 წლიდან 2014 წლის ჩათვლით ეს პროგრამა დაბრუნებაში დაეხმარა საქართველოს 4,632 მოქალაქეს. მათი უმრავლესობა შემდეგი ქვეყნებიდან დაბრუნდა: საბერძნეთი (1,832), პოლონეთი (694), შვეიცარია (442), ბელგია (319) და ლატვია (263). მხოლოდ 2010-2014 წლებში, ეს პროგრამა 3,100 ემიგრანტს დაეხმარა საქართველოში დაბრუნებაში (IOM).

რეადმისია

ევროკავშირისა და საქართველოს შორის უნებართვოდ მცხოვრებ პირთა რეადმისიის შესახებ გაფორმებული შეთანხმება, რომელიც 2011 წლის მარტიდან შევიდა ძალაში, საქართველოს მოქალაქეთა, ისევე როგორც ევროკავშირში არალეგალურად მყოფი მესამე ქვეყნის მოქალაქეთა საქართველოში დაბრუნების ეფექტიან მექანიზმებს აყალიბებს. 2011 წლის 1 მარტიდან 2014 წლის 31 დეკემბრამდე, საქართველომ მიიღო 4,031 რეადმისიის განაცხადი, რომელთაგან 3,739 დააკმაყოფილა და მხოლოდ 292 განაცხადზე იქნა მიღებული უარყოფითი გადაწყვეტილება. რეადმისიის შესახებ შეთანხმების ძალაში შესვლიდან 2015 წლის სექტემბრამდე საქართველოში 2,900 პიროვნება დაბრუნდა. რეადმისიის განაცხადების უმრავლესობა მიღებულია გერმანიიდან, საბერძნეთიდან, საფრანგეთიდან, ავსტრიიდან და ბელგიიდან.

ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოებიდან განხორციელებული რეადმისიის შემთხვევები (2011-2014 წწ.)

წარმოშობის ან/და ტრანზიტის ქვეყნებთან რეადმისიის შესახებ შეთანხმების გაფორმების მიზნით, საქართველომ შეიმუშავა რეადმისიის შესახებ შეთანხმების პროექტები, რომლებიც მოლაპარაკებების დაწყების მიზნით დიპლომატიური არხების მეშვეობით გადაეგზავნა სომხეთს, აზერბაიჯანს, ბანგლადეშს, ისრაელს, შრი-ლანკასა და პაკისტანს.

ამჟამად, რეადმისიის შესახებ შეთანხმებები საქართველოს გაფორმებული აქვს ევროკავშირთან, ნორვეგიასთან, შვეიცარიასთან, დანიასთან, უკრაინასა (საიმპლემენტაციო ოქმებთან ერთად) და მოლდოვასთან.

ევროკავშირსა და საქართველოს შორის რეადმისიის შესახებ შეთანხმების ეფექტიანი იმპლემენტაციის მიზნით, 2014 წელს შეიქმნა რეადმისიის განაცხადების მართვის ელექტრონული სისტემა რომლის მეშვეობითაც ხდება რეადმისიის მოთხოვნის განთავსება და განაცხადების დამუშავება. რეადმისიის განაცხადების მართვის ელექტრონული სისტემა უზრუნველყოფს დაცულ სივრცეს რეადმისიის პროცედურების ეფექტიანი განხორციელებისთვის, ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოს მხრიდან მოთხოვნის ატვირთვიდან, რეადმისიას დაქვემდებარებული პირის უშუალოდ ქვეყანაში დაბრუნებამდე. 2017 წლის მდგომარეობით, სისტემაში ჩართულია ევროპის 18 ქვეყანა. 112 ხსენებული სისტემის ეფექტიანობის გათვალისწინებით, მისი რეპლიკაცია და დანერგვა ხდება/იგეგმება სხვა ქვეყნების მიერაც.

ქვეყანაში 90-დღიანი ყოფნის ვადის გადაცილების შემთხვევაში, შენგენის ქვეყნის ტერიტორიაზე ყოფნა ჩაითვლება არალეგალურად და ასეთი პირი დაექვემდებარება რეადმისიას (საქართველოში დაბრუნებას). ამასთან, ასეთ შემთხვევაში მოქალაქეს შეეზღუდება შენგენის ტერიტორიაზე შესვლა 5 წლამდე პერიოდით. ალტერნატივის სახით, შესაძლოა გამოყენებული იქნას ადმინისტრაციული ზომები/ჯარიმა 3000 ევრომდე ოდენობით. ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევაში, კანონდამრღვევს აეკრძალება შესვლა შესაბამის ქვეყანაში ან შენგენის ტერიტორიაზე;

ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოს მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი რეადმისირებული იქნა: 2015 წელს – 1 265, 2016 წელს – 1 600, ხოლო 2017 წელს – 2 102 მოქალაქე.

ევროსტატის მონაცემებით, ევროკავშირის/შენგენის 32 ქვეყანაში გამოვლენილი არალეგალურად მყოფი საქართველოს მოქალაქეების უმრავლესობა 18-იდან 34 წლამდე ასაკის კაცია. ეს მონაცემები მიანიშნებს, რომ საზღვარგარეთ არალეგალურად მყოფი საქართველოს მოქალაქეების უმრავლესობა პოტენციურ სამუშაო ძალას წარმოადგენს, რომლებიც, სავარაუდოდ, საზღვარგარეთ დასაქმების შესაძლებლობების საძიებლად იმყოფებიან.

მიგრანტებს სამშობლოში დაბრუნებიდან ერთი წლის განმავლობაში საშუალება აქვთ, „საქართველოში დაბრუნებულ მიგრანტთა სარეინტეგრაციო დახმარების პროგრამაში“ ჩაერთონ.

ამ პროგრამით სამშობლოში დაბრუნებული მიგრანტებისთვის გათვალისწინებულია: სამედიცინო მომსახურების და მედიკამენტების დაფინანსება, სოციალური პროექტების დაფინანსება, სსიპ სოციალური მომსახურების სააგენტოს სამუშაოს მაძიებელთა პროფესიული მომზადება-გადამზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების პროგრამაში ბენეფიციართა ჩართვის ხელშეწყობა, საცხოვრისით დროებითი უზრუნველყოფა. სახელმწიფო პროგრამა ასევე ითვალისწინებს პროგრამის ინფორმაციული უზრუნველყოფის მიმართულებას, რომლის ფარგლებშიც საზოგადოების ინფორმირების მიზნით მზადდება საინფორმაციო მასალა, რომელიც მოიცავს ინფორმაციას პროგრამით გათვალისწინებული ყველა სერვისის შესახებ.

გამოყენებული წყარო: საქართველოს 2017 წლის მიგრაციის პროფილი – 2017 წელი – თბილისი, საქართველო.