პირველ რიგში ბოდიშს გიხდით ერთ-ერთი ბიზნესმენის მიერ გამოგონილი და მერე სერიალში მახვილგონივრულად გადატანილი ზმნის სათაურში გამოტანისთვის. მაგრამ ის, რაც სასაცილოდ მეჩვენებოდა, როდესაც პირველად გავიგე, ჩემი ლექსიკის ნაწილად იქცა. ამაში დამნაშავე კი ქართული ზმნის ბუნებაა. ქართულმა ზმნამაც მაპატიოს, თუმცა, მისი მოქნილი ბუნებიდან გამომდინარე, გულწრფელად აღმომხდება ხოლმე ეს სიტყვა ზმნის კი არა, შორისდებულის სახით, როდესაც გაუგონარ სიბრიყვეებს ვისმენ. ბოდიშს მოვუხდი ყველა იმ მასწავლებელს, რომელთაც წერილის სათაურით არ მივმართავ და დარწმუნებული ვარ, მათი რიცხვი ბევრად აღემატება იმ მასწავლებლების რიცხვს, რომელთაც წერილის სათაურში მივმართავ. მე ამ წერილით იმ მასწავლებელებს მივმართავ, რომელთაც ამ გზით მინდა გავცე პასუხი იმ გაუგონარ უპასუხიმგებლობაზე, „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლების დროს რომ იჩენენ.

ვის არ მოგვდის შეცდომა?! რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ხშირ შემთხვევებში სამეცნიერო მიგნებების სათავე სწორედ შეცდომებშია. რომ ვიცოდეთ, როდის ვუშვებთ შეცდომას, არც დავუშვებდით მას, მაგრამ, სხვადასხვა მიზეზის გამო, მისგან დაზღვეული არავინაა. დაშვებული შეცდომის მიზეზი შეიძლება იყოს წყაროების სიმცირე, ტექნოლოგიურ გამოგონებებზე წვდომის არქონა და არა მარტო… მაგრამ მაშინ, როდესაც საქმე ლიტერატურას ეხება და როდესაც პასუხი ტექსტში გვაქვს, ცოტა არ იყოს, უხერხულია შეცდომის დაშვება; ანდა, როდესაც საქმე ლიტერატურულ ნაწარმოებში აღწერილ ისეთ ეპოქას ეხება, ისტორიკოსებს პასუხი რომ გაცემული აქვთ, ჩვენ კი, იმიტომ, რომ მოდას ავყვეთ, სრულიად უგულებელვყოფთ სიმართლეს და გამიზნულად ვუშვებთ შეცდომას, სრულიად დაუშვებელია; ასევე, ჩემი აზრით, უადგილოა, ლიტერატურის სწავლებისას რაშემონის ეფექტით ვიმართლოთ თავი, როდესაც სისულელეს სისულელე და სიბრიყვეს სიბრიყვე უნდა დავარქვათ და არა განსხვავებული აზრი. ჭეშმარიტება ერთია!!! თუმცა იქვე უნდა ვთქვათ, რომ ჭეშმარიტება ერთია, მაგრამ პერსპექტივა სხვადასხვაა, ოღონდ, როდესაც პერსპექტივას წარმოვადგენთ, მას დასაბუთებული მსჯელობა უნდა მოვაყოლოთ, წინააღმდეგ შემთხვევაში პერსპექტივა აკვიატებული აზრი იქნება.

ლიტერატურათმცოდნეობას, ისევე როგორც ჰუმანიტარული მეცნიერების სხვა დარგებს, ჰიპოთეზები და მეთოდოლოგია გააჩნია. როდესაც მოსწავლეებს ლიტერატურულ ტექსტს ვასწავლით, ჩვენი მიზანი, შინაარსის სწავლებასთან ერთად, გაბედული მოსაზრების წახალისებაც უნდა იყოს, მაგრამ დაუშვებელია, ყველაფერზე კვერი დავუკრათ და თავი ვუქნიოთ მოსწავლეებს. ასე მათ თავისდა უნებურად ჩამოუყალიბდებათ არასწორი შეხედულება, რომ ლიტერატურის შესწავლისას ყველაფერი მოსულა (მაპატიეთ ეს სლენგი), ხოლო მათემატიკა, საბუნებისმეტყველო და სოციალური მეცნიერებები ბევრად უფრო თანმიმდევრულია და თითქოს არგუმენტირებული მსჯელობაც ამ დარგების განუყოფელი ნაწილია. ეჭვი მაქვს, ხანდახან მასწავლებლებს ეშინიათ ოცდამეერთე საუკუნის მოსწავლეების და მათთან კამათის, ამიტომაც თავს უქნევენ და ეთანხმებიან ყველაფერზე; ან საერთოდ არ აძლევენ აზრის გამოთქმის საშუალებას, აჩუმებენ, რადგან ისევ და ისევ – ეშინიათ მეცნიერული პაექრობის. კიდევ ერთხელ ვიხდი ბოდიშს იმ მასწავლებლებთან, რომლებიც ასე არ იქცევიან, მაგრამ სწორედ ეს მასწავლებლები მიხვდებიან, რასაც ვამბობ, რადგან დარწმუნებული ვარ, მათ არაერთხელ შეუნიშნავთ თავიანთ გვერდით ისეთები, ვისზეც მე ვსაუბრობ. თუ ეს ასე არ არის, ბედნიერი გამონაკლისი ბრძანდებით და ეს წერილი გადადეთ გვერდზე, დროს ნუ დახარჯავთ და მას ნუღარ წაიკითხავთ…

ახლა გადავიდეთ იმ შეცდომებზე, რომელთაც ზოგიერთი მასწავლებელი უშვებს „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლების პროცესში, კონკრეტულად იმ შეცდომების დამშვებად, რომელთაც აქ ჩამოვთვლი, ცხადია, თქვენ, სანიმუშო მასწავლებლებს, არ გგულისხმობთ:

შეცდომა პირველი – ამბავი პირველი: ტექსტში ვეძებთ იმას, რაც არ არის და ავტორს ვაბრალებთ იმას, რაც არ დაუწერია

ნეტა, მართლა საკმარის დროს ვუთმობდეთ ნაწარმოებს და მართლა ვეძებდეთ ტექსტში იმას, რისი პოვნაც გვინდა, ასე ხომ დაზღვეულები ვიქნებოდით შეცდომებისგანაც და ვინძლო, იმაზე საინტერესო რამისთვისაც მიგვეგნო, ჩვენც გაოცებულები დავრჩენილიყავით და სხვებიც გაგვეოცებინა!

პირველ შეცდომაში ვგულისხმობ „ვეფხისტყაოსნის“ გმირების ასაკს. ჩემი აზრით, ასაკი ნაწარმოებში პირობითია და მას არაფერზე არ გავყავართ. შევეცდები, დავასაბუთო ჩემი მოსაზრება. გამოტყდით, რამდენჯერ გაგიგიათ, რომ ნესტანი მთლად ბავშვი იყო, როდესაც ტარიელი მას  გაუმიჯნურდა? ბევრჯერ. არადა, მივყვეთ ტექსტს. რა ვიცით პოემის გმირების ასაკის შესახებ? ბევრი არაფერი. საჭიროა კი მათემატიკური სიზუსტით ვანგარიშობდეთ, როდის რა მოხდა? ეს რომ საჭირო ყოფილიყო, მენდეთ, რუსთველი დროს არ დაიშურებდა და ყველა მოვლენის წინ გმირის ასაკზე იტყოდა რამეს, როგორც ამას ზოგიერთ შეთხვევაში აკეთებს. ასევე ავტორი რამდენჯერმე აწვდის ინფორმაციას მკითხველს, რა დრო დასჭირდა ამა თუ იმ საქმეს (მაგ. სამი წელი ავთანდილის მიერ ტარიელის მოძებნას, ერთი წელი ავთანდილის ტარიელთან დაბრუნებას, სამი თვე ხატაეთში ომს და სხვ.) ძირითადად კი რუსთველი დუმს და არაფერს ამბობს დროის ხანგრძლივობაზე. ეს იმას კი არ ნიშნავს, რომ მოვლენები ერთმანეთს მიეწყო, არამედ იმასაც, რომ რაღაც დრო გადის და მხოლოდ შემდეგ ხდება აღწერილი მოვლენა.

ტარიელი როდესაც თავის ამბავს ავთანდილს უამბობს, ორჯერ აღნიშნავს ასაკს, ერთხელ ის ხუთი წლისაა და მეორეჯერ – თხუთმეტის. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ ათვლა აუცილებლად ამ ასაკიდან უნდა დავიწყოთ. გააჩნია, რისი ათვლა. თუკი გვაინტერესებს, რამდენი წელია განსხვავება ნესტან-დარეჯანსა და ტარიელს შორის, ცხადია, მაშინ ასაკი გასათვალისწინებელია. თუკი ტარიელი ხუთი წლის იყო მაშინ, როდესაც დედოფალი დაორსულდა, გამოვა, რომ ვეფხისტყაოსან გმირსა და ინდოეთის მეფის ასულს შორის განსხვავება დაახლოებით ექვს წლამდე იყო. არ დაგვავიწყდეს, რომ ორსულობა ცხრა თვე გრძელდება. რას გვაძლევს ეს ინფორმაცია? ბევრს არაფერს. რადგან ტარიელის მიმართ დამოკიდებულება ფარსადანს არ ეცვლება შვილის დაბადების მერე. მას ისევ ისე უყურებენ, როგორც მანამდე უყურებდნენ, ანუ შვილივით უყვართ. ცვლის რამეს ნესტანსა და ტარიელს შორის ასაკობრივი განსხვავება ტექსტში? მეტი ან ნაკლები რომ ყოფილიყო ნესტანსა და ტარიელს შორის განსხვავება, სხვანაირად წარიმართებოდა მოვლენები? ალბათ არა. თუმცა, როცა არ უნდა მოეწოდებინა ნესტან-დარეჯანს სატრფოსთვის ხატაელებთან ომის გაჩაღება, ის მაინც პოლიტიკურად უმწიფარ ადამიანად გამოჩნდებოდა. ეს მოწოდება აჩვენებს, რომ ნესტანი სახელმწიფოებრივად ვერ აზროვნებს, როდესაც ხატაეთში გალაშქრებას სთხოვს გმირს. რატომ მიმაჩნია პოლიტიკური უმწიფრობის ნიმუშად ხატაელებთან ომი? იმიტომ, რომ ამ ომში ტარიელმა კი სძლია ხატაელებს, მაგრამ მან ფარსადანს სადარდებელი გაუჩინა. მისი საქციელი რომ მეფესთან შეთანხმებული ყოფილიყო, მაშინ ფარსადანი ტარიელში ეჭვს არ შეიტანდა. ტარიელი თანხმდება ნესტანის გამოწვევას. მისი ასაკით რომ ავხსნათ ეს პოლიტიკურად გაუმართლებელი ნაბიჯი, დავაბრალოთ, რომ პატარა ბიჭია და ვერ განსაზღვრა თავისი საქციელის უკუშედეგები, ალბათ არ იქნება მართალი. რადგან ტარიელის ამირბარად დანიშვნა თექვსმეტი წლის ასაკში ფარსადანის პასუხისმგებლობაა. სწორედ მისი გადაწყვეტილება იყო სარიდანის ძისთვის ამ პოსტის მიცემა, როდესაც მამამისი გარდაიცვალა. შესაბამისად, ორივეს, ფარსადანის და ტარიელის პასუხისმგებლობა საკმაოდ დიდია, როდესაც ნესტანში გამიჯნურებული გმირი მეფის უკითხავად ომს წამოიწყებს (ამ თემაზე არაჩვეულებრივი სტატია აქვს ლევან გიგინეიშვილს). ფარსადანი არ უწონებს ტარიელს გადაწყვეტილებას და, დასჯის ნაცვლად, ათავისუფლებს რამაზ მეფეს. აქ მისი ტოლერანტული ბუნება კი არა ჩანს, ამ ეპიზოდით ფარსადანი ცდილობს აჩვენოს ტარიელს, რომ მას შეეშალა და მისი საქმე არ იყო რამაზის დატყვევება. აბა, სხვა როგორ უნდა აიხსნას შემდეგი სიტყვები: „რამაზ მეფე მის წინაშე შეპყრობილი მივიყვანე; ტკბილად ნახა ხელმწიფემან, ვითა შვილი სააკვანე, ორგული და მოღალატე ნამსახურსა დავაგვანე, ესე არის მამაცისა მეტისმეტი სიგულვანე! მას მეფესა ხატაელსა უმასპინძლა, უალერსა…“ თუკი რამაზი ორგული და მოღალატეა, რატომ უალერსებს მას ფარსადანი როგორც სააკვანე შვილს? საქმე ისაა, რომ ხატაელთა მეფის შეპყრობა მხოლოდ ფარსადანის ბრძანებით უნდა აღსრულებულიყო. ფარსადანი ხვდება, ვინ შეიძლება იდგეს ამ წამოწყების უკან, გამოცდას მოუწყობს შეყვარებულებს: „იდუმალ ცოლსა ეუბნა, მართ ჩემგან უცოდნელია: „გვერდსა დაისვი (იგულისხმება ნესტანი), ორნივე სრას დამხვდით, მოვალ შვებული“. ამ გამოცდას მიჯნურები ვერ გაივლიან: „შევხედენ, დავჰკრთი ელვასა ღაწვთა მზეებრ ნათელთასა“. ისინი ერთმანეთს თვალს ვერ მოწყვეტენ: „მალვით ვუჭვრეტდი, მიჭვრეტდა, სხვად არად მეუბნებოდა; თვალნი მოვსწყვიდნი, სიცოცხლე ამითა მეარმებოდა“. ფარსადანი კი გადაწყვეტილებას იღებს, სასწრაფოდ გაათხოვოს ასული. მეორე გამოცდა, რომელსაც ტარიელს უწყობს, სავარაუდოდ, თათბირზე ტარიელისთვის რჩევის კითხვაა, რომელზეც ტარიელი თავს არ გაყიდის („დავიწყეთ რჩევა საქმისა, გული მიც, თუცა მელია; ვთქვი: „ჩემგან დაშლა ამისი არ ითქმის, არ-საქმნელია!“). ამიტომაცაა საშინლად განრისხებული ინდოეთის მეფე, როდესაც სასიძოს მოკვლის ამბავს შეიტყობს. ფარსადანი მართალია, როდესაც უბრალო სისხლის დაღვრას განიცდის. არა აქვს მნიშვნელობა, რა ნახა კარავში ტარიელმა (თუმცა ვიზიარებ ლევან გიგინეიშვილის მოსაზრებას ამ სტრიქონის წაკითხვისას), როგორ იწვა ხვარაზმშას ძე („კარავსა შევე, იგი ყმა, ვითა წვა“) ან რატომ ამბობს „ზარ-მაც თქმად ენით“ ის, რაც ვიხილეო. კატეგორიულად იმის თქმა, რომ ფარსადანი ყველაფერში ტყუის, არასწორია. ფარსადანს თავისი სიმართლე აქვს და ეს სიმართლე ისაა, რომ ის ტარიელს შვილივით ზრდიდა და რომ ტარიელი, ნაცვლად იმისა, რომ ნესტანის ძმა ყოფილიყო, მასშია შეყვარებული. ეს ჩემი მოსაზრებაა და, ვფიქრობ, საკმარისი არგუმენტი წარმოვადგინე მის დასამტკიცებლად. თუმცა ტექსტში ამის შესახებ არაფერია პირდაპირ ნათქვამი, მაგრამ ის ირიბი მინიშნებები, რომლებიც ნაწარმოებშია, საკმარისია იმისთვის, რომ ეს მოსაზრება გამოვთქვა, თუმცა არაა საკმარისი განვაცხადო, რომ ჭეშმარიტებას მივაგენი. სწორედ ამას ვგულისხმობდი, როდესაც წერილის დასაწყისში ჭეშმარიტებასა და პერსპეტივებზე ვსაუბრობდი.

დავუბრუნდეთ გმირების ასაკს. შესაძლოა, ნესტან-დარეჯანი და ტარიელი საკმაოდ ახალგაზრდები არიან, მაგრამ ისინი არც მთლად ბავშვები არიან, როცა ერთმანეთი შეუყვარდებათ. რუსთაველი არაფერს ამბობს იმაზე, რამდენი წლისანი არიან ისინი, როცა ტარიელი დაბნდება ან როცა ნესტანი მას პირველ წერილს მისწერს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ნესტანი ათი წლისაა და ტარიელი თექვსმეტის. თუკი ტარიელის მამა გარდაიცვალა მაშინ, როცა ტარიელი თხუთმეტი წლის იყო, ხოლო ამის შემდეგ მან ერთი წელი იგლოვა, ეს არ გულისხმობს ავტომატურად იმას, რომ წლები არ გავიდა, სანამ ის ნესტანს არ შეეყრებოდა და სხვა თვალით არ შეხედავდა. უბრალოდ რუსთველი დროის ამ მონაკვეთზე დუმს. დუმს იმიტომ, რომ ალბათ ამ პერიოდში არაფერი საინტერესო არ ხდებოდა, გარდა იმისა, რომ მეფეც და ამირბარიც ცხოვრების ჩვეულ რიტმს დაუბრუნდნენ. და რადგანაც რუსთველი (ან ამბის მთხრობელი ტარიელი) დუმს, ჩვენ არ ვიცით, რა დროა გასული – ერთი წელი, ერთი თვე თუ სამი წელი, როცა ტარიელი ფარსადანმა ნანადირევი დურაჯით გააგზავნა თავის ასულთან. „დღესა ერთსა“ – ასე იწყება მთხრობელისთვის და მსმენელისთვისაც საინტერესო ამბის ეს მონაკვეთი. რამდენი დროა გასული, სანამ ეს ერთი დღე დადგებოდა, მეცნიერული სპეკულაციის საგანია. მანამდე ტარიელი ამბობს: „აღარა ვიცი, დამვიწყდეს, თუცა დიადი წელია“-ო, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ აქ ის იმ კონკრეტულ წელიწადზე არ ყვება, როცა მას ტრაგედია გარდახდა და არა იმაზე, რომ ეს დიადი წელი პირდაპირ მიჰყვა იმ წელს, როცა ის გლოვას მორჩა.

საბოლოო ჯამში იმის თქმა მინდა, რომ არც ნესტანია პატარა ბავშვი და მით უმეტეს, არც ტარიელი, როცა მათ შორის რომანი დაიწყება. იმ პერიოდის ისტორიული ცნობები სამეფო კარის წარმომადგენლების შესახებ გვაქვს და ეს ცნობები იმას ამბობს, რომ არც თამარი და არც მისი ახლობელი დიდგვაროვანი ქალები არ იყვნენ პატარა ბავშვები, როდესაც ოჯახს ეკიდებოდნენ. თინათინი, რომელიც გამეფების ასაკში, სავარაუდოდ, თამარის ხნისაა, არ ჩქარობს დაქორწინებას, თუმცა იგი „რა გაიზარდა, გაივსო, მზე მისგან საწუნარია“ და მზადაა მეფობისთვის, მარტო არა, მაგრამ პირველი ნაბიჯების გადასადგმელად მაინც. ისევ ისტორიული რეალობიდან გამომდინარე, ვვარაუდობ, რომ ნესტანიც მისი ასაკის უნდა იყოს, როცა მას ტარიელი დაინახავს. ამ ამბიდან საკმაო დრო გადის, სანამ მას მამიდა ზღვაში გადაკარგავს, მისი დაკარგვის შემდეგ გასული წლები (სამი წელი, როცა ავთანდილი ეძებდა ტარიელს, ერთიც მეორედ შეხვედრის ამბავი, და, კაცმა არ იცის, კიდევ რამდენი თვე, სანამ ნესტანი და ტარიელი, სატურნისა და იუპიტერის მსგავსად, ერთმანეთს ჩაეხუტებოდნენ და სამშობლოში დაბრუნდებოდნენ) საკმაო დრო იქნებოდა იმისთვის, რომ ისიც და მისი პარტნიორიც პოლიტიკოსობისთვის მომწიფებულიყვნენ. მათ თავს გადამხდარი უბედურებებიც კარგი გამოცდილება იქნებოდა მათთვის.

ასე რომ, არანაირი საფუძველი არა გვაქვს ვისაუბროთ იმაზე, რომ ნაწარმოების გმირები პატარები, უმწიფარნი არიან, ბოლობოლო, ილუსტრაცები მაინც გავიხსენოთ, მადლობა ღმერთს, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ილუსტრატორები მაინც კარგად იცნობდნენ ტექსტს…

„ჩემი პატარა ქალაქი“ ბავშვობის სპექტაკლი იყო. მიხეილ თუმანიშვილის თეატრში  მისივე რეჟისურით იდგმებოდა. რამდენჯერმე მაქვს ნანახი. ყოველ ჯერზე სხვადასხვა თვალით ვუყურებდი და ახალს ვიგებდი. ამ ქალაქში უყვარდათ, უხაროდათ, სწყინდათ, განიცდიდნენ. ამ ქალაქში  ქალაქით სწავლობდნენ, რადგან ქალაქი მასწავლებელია.

„ქალაქი მასწავლებელია“-ეს სლოგანი სხვა პატარა ქალაქში ვნახე. ამ ქალაქშიც ცხოვრობენ, ქმნიან, უხარიათ, განიცდიან. აქ დიდი პოეტი იუნუს ემრე დაიბადა. ამავე ქალაქის ხიბლია მწვანე მდინარე -„პორსუქი“  და ცისფერი გუმბათებით დამშვენებული თეთრი „შატო“. ქალაქის სახელი ესქიშეჰირია, რაც „ძველ ქალაქს“ ნიშნავს (მასზე ერთხელ უკვე დავწერე https://mastsavlebeli.ge/?p=14710).   ზემოთ ნახსენები სლოგანის და „შატოს“ მომფიქრებელი კი მისი თავკაცი- მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი იილმაზ ბუიუქერშენი გახლავთ. მის სახელს  უკავშირდება „შატოს“ გვერდით მდებარე მეცნიერების პოპულარიზაციის ცენტრის ამუშავება და მასზე მზრუნველობაც. ის, რომ ესქიშეჰირი მასწავლებელი ქალაქია, ამას იუნესკოც ეთანხმება და ქალაქს შესაბამისი სტატუსიც აქვს.

ბატონ იილმაზს  სამუშაო ოთახში შევხვდი. ისე გულთბილად მომიკითხა, განცდა გამიჩნდა, რომ უკვე დიდი ხანია ვიცნობდი. გულღია შეხვედრამ მაშინვე საუბრის გუნებაზე  დამაყენა.

-რატომ არის ქალაქი მასწავლებელი?

-ყველაზე დიდი მასწავლებელია. ჩემი ქალაქიდან მეც კი დღემდე რაღაცას ვსწავლობ. ახლა პატარა ბავშვი წარმოიდგინეთ, ქუჩა მოძრაობის წესებს ასწავლის, გარემო ბუნების და რესურსების გაფრთხილებას, სკვერებში მოჭიკჭიკე ჩიტები და ქუჩებში მოსეირნე ფისოები  ფრინველების და ცხოველების სიყვარულს ასწავლის. თქვენ რა გასწავლათ თქვენმა ქალაქმა ბოლო დროს?-კითხვა შემომიტრიალა

-მე?-გავიოცე და ცოტა ჩავფიქრდი. სუფთა ჰაერის ფასი მასწავლა, ვპასუხობ ღიმილით.

-ხომ ხედავთ, ქალაქი გვასწავლის.

-ბატონო იილმაზ, მეორე სლოგანზეც გვითხარით. მეცნიერების პოპულარიზაციის ცენტრში  და კოსმოსის სახლში შევდივართ თუ არა, თქვენი სიტყვები გვხვდება: „მომავალი ესქიშეჰირიდან იწყება“. რატომ ესქიშეჰირიდან?

-(ეღიმება) 21-ე საუკუნეა, მომავალი ზუსტ მეცნიერებებს და ტექნოლოგიებს ეკუთვნის. სწორედ ამიტომ, ჩვენ გვჭირდება მომავალი თაობა ქიმიაში, ფიზიკაში, ელექტრონიკასა და მექანიკაში, კოსმოსის მეცნიერებებში. ხვალინდელი  პროფესიონალები დღევანდელი ბავშვები არიან, რომლებიც სწორედ დღეს უნდა დავაინტერესოთ ამ საგნებით. დაინტერესება კი რაიმეს მცდელობით იწყება. სამწუხაროდ, ყველა სკოლას როდი აქვს საშუალება, ასწავლოს კეთებით და კვლევით. ამიტომ, მეც  ასეთ ცენტრზე დავიწყე ფიქრი. აქ მეცნიერება, მასწავლებელი და მოსწავლე ერთად არიან.

ცენტრში სხვადასხვა მიმართულებით უამრავი ცდის იმიტაცია, მრავალფეროვანი ცდები და კვლევები ტარდება ქიმიაშიც. ოღონდ, ამ ყველაფერს გართობის და თამაშის ფორმა აქვს. ბავშვები ერთობიან, უფრო სწორედ, ასე გონიათ, სინამდვილეში კი სწავლობენ, კვლევას ატარებენ, სიახლეებს ეცნობიან და არც მეცნიერების ისტორიას ივიწყებენ. დროთა განმავლობაში  იფიქრებენ, მე ამას უკეთესად გავაკეთებ! შემდეგ, აქედან ინოვაციებს მთელ მსოფლიოში წაიღებენ. სწორედ ამიტომ, მომავალი ესქიშეჰირიდან იწყება. ისევე როგორც, თბილისიდან, ან საქართველოს სხვა ქალაქიდან შეიძლება დაიწყოს. მთავარი ჩვენი მონდომებაა და სწავლებისადმი სწორი მიდგომა.

-მე ცენტრში მშობლებიც ვნახე. ისინიც სახალისო ცდებს ატარებდნენ.

-დიახ, მშობლებისთვის ცალკე ტრენინგები ტარდება, რათა შემდეგ სახლში თავად ჩაუტარონ ბავშვებს უსაფრთხო და საინტერესო ექსპერიმენტები.

-სწავლების პროცესში მასწავლებელ-მოსწავლის ურთიერთობა ძალიან მნიშვნელოვანია. როგორი უნდა იყოს ის?

-დავიწყოთ იქედან, რომ მასწავლებელმა თავისი საგანი არა მხოლოდ ზედმიწევნით კარგად უნდა იცოდეს, არამედ უნდა უყვარდეს კიდეც. იმდენად უყვარდეს, რომ შეძლოს და ბავშვებსაც შეაყვაროს. თავად კი მოსწავლესთვის უნდა იყოს მასწავლებელი, და, ძმა, მშობელი. აი,  მხოლოდ ასეთი ურთიერთობა ამართლებს.

– იცით კიდევ რა უნდა გააკეთოს მასწავლებელმა?- აგრძელებს -ისე უნდა ასწავლოს საგანი, რომ თუნდაც მოსწავლემ სხვა პროფესია აირჩიოს, იმავე ქიმიაში საბაზისო ცოდნა უნდა ჰქონდეს. რა არის წყალი, ჰაერი, მის ორგანიზმში რა ქიმია მიდის, ვიტამინები რა არის, უნდა იცოდეს.

-წეღან სწავლა-კეთებით ახსენეთ…

-დიახ, მხოლოდ ასე, კეთებით და კვლევით. ხომ გახსოვთ, გამოთქმაც არის: მითხარი და დამავიწყდება, მაჩვენე და დავიმახსოვრებ, მომეცი დამოუკიდებლად მოქმედების საშუალება და ვისწავლიო. როდესაც მოსწავლე უშუალოდ არის ჩართული ექსპერიმენტში, ან თუნდაც სასწავლო თამაშში და შედეგების მიხედვით თავად გამოაქვს დასკვნები, ეს კონკრეტული საკითხი არასდროს დაავიწყდება. უფრო მეტიც, დაინტერესდება და თავადაც გააგრძელებს კვლევას, მეტი ინფორმაციის მოძიებას.

-ესქიშეჰირის ცნობილი „შატო“ თქვენ მოიფიქრეთ. რას ნიშნავს ზღაპრის ეს ქმნილება თქვენთვის?

-„შატო“ მართლაც მოუხდა ქალაქს, მისი გუმბათები თითქმის ყველა კუთხიდან ჩანს. სხვათა შორის, ეს გუმბათებიც ისტორიას ასწავლის მომავალ თაობას, რადგან მთელი ქვეყნის მასშტაბით სხვადასხვა ქალაქში არსებული კოშკების გუმბათებს  განასახიერებს. შიგნით ზღაპარი ცხოვრობს. ბავშვები მსოფლიო ხალხთა ზღაპრის გმირებს ხვდებიან. ერთი სართული მთლიანად მოლა ნასრედინს აქვს დათმობილი. აქ იმართება სხვადასხვა ვორკშოპები, კონცერტები და თეატრალიზებული წარმოდგენები. მოკლედ, „შატოც“ მასწავლებელია.

-თეატრსა და კონცერტზე გამახსენდა. ესქიშეჰირში თეატრიც არის და საკონცერტო დარბაზიც. კიდევ უამრავი მუზეუმი. სხვათა შორის, თოჯინების მუზეუმით ძალიან მოვიხიბლე.

-ხელოვნება განსაკუთრებულად მიყვარს. სპეციალობით ეკონომისტი ვარ.  ბავშვობიდან კი ცნობისმოყვარე ვიყავი. ყველაფერი მაინტერესებდა. ამას ისიც დაერთო, რომ გამიმართლა და კარგი მასწავლებლები შემხვდნენ. ერთ დღესაც კარიკატურებით დავინტერესდი. ვცადე და იმდენად კარგად გამომივიდა, რომ ერთი პერიოდი გაზეთისთვისაც კი ვხატავდი. შემდეგ თეატრით მოვიხიბლე და მივხვდი, რომ ხელოვნება ყველა მეცნიერების შესწავლაში გეხმარება, გახალისებს და ენერგიას გაძლევს.

(ინტერვიუ უკვე ჩაწერილი მქონდა, როდესაც გაზეთიდან შევიტყვე, რომ ბატონ იილმაზს და ესქიშეჰირს კულტურაში განსაკუთრებული წვლილისთვის სპეციალური ჯილდო მიენიჭათ).

-და დღეს ესქიშეჰირს თავისი თეატრიც აქვს და საკონცერტო დარბაზიც – ვიმეორებ.

-დიახ, და იქ მისვლით დიდი თუ პატარა ხელოვნებას სწავლობს. ჰოდა, იმას ვამბობდი, დაინტერესება ჯაჭვური რეაქციასავით არის. მაგალითად, ქაღალდზე ვწერთ, ვბეჭდავთ, ვხატავთ. რისგან შედგება ქაღალდი? კარიკატურების ხატვისას, მეც   დავინტერესდი. რა არის ის, რაზეც ვხატავ?  და…კვლავ ქიმიას მივადექით. რა ვქნათ, ქიმია ყველგანაა. ცელულოზისგან შედგება. ცელულოზა რაღაა? რთული ნახშირწყალია. მხოლოდ ხაზობრივი აღნაგობა აქვს და სახამებლისგან განსხვავებით წაგრძელებული ფორმით გამოირჩევა. მექანიკურად მდგრადია. ამიტომ, მცენარის სამშენებლო მასალისთვის ბუნება ცელულოზას იყენებს. ზოგიერთ მცენარეში, მაგ. ბამბაში ცელულოზას ძაფისებრი მოლეკულები ერთმანეთის პარალელურადაა განლაგებული, რაც ბოჭკოს წარმოქმნის. მცენარიდან ამ ნატურალური ბოჭკოს გამოყოფისას მას ძაფების და ქსოვილების დასამზადებლად იყენებენ.

აი, მერქნიდან ბოჭკო არ მიიღება. რატომ? ცელულოზას მოლეკულები მერქანში უწესრიგოდაა განლაგებული. ბუნებას არაფერი ეშლება. ცელულოზას ადამიანები ვერ ითვისებენ, შესაბამისი ფერმენტების არქონის გამო. სამაგიეროდ, ასეთი ფერმენტები ზოგიერთ ცხოველს აქვს, მაგ. ჟირაფს და ისინი სიამოვნებით მიირთმევენ ცელულოზას. ქიმიურ ლაბორატორიაში ყველაზე მეტი ცელულოზა სად არის? ფილტრის ქაღალდში. ასე არის გადაბმული ქიმია ყველაფერზე (იცინის).

-ჰოჯამ (ჰოჯამ თურქულად „ჩემო მასწავლებელოს“ ნიშნავს და პატივისცემის გამომხატველი მიმართვაა),  ჟირაფზე გამახსენდა. ესქიშეჰირში ზოოპარკიც არის, ხომ მართალია?

-დიახ, ესქიშეჰირს  საკუთარი ზოოპარკი აქვს. ამფიბიები, მწერები, თევზები, ფრინველები, მელაკუდები, მაიმუნები, ირმები და სხვადასხვა სახის ცხოველი გვყავს. რა თქმა უნდა, ეს ადგილიც მასწავლებელია. ბავშვები ცხოველების სიყვარულს სწავლობენ. მოდიან, აკვირდებიან და ვინ იცის რამდენი მომავალი ბიოლოგია მათ შორის. ზოოპარკის გამრავალფეროვნებასაც  ვფიქრობთ.

-თქვენი ინტერვიუ მასწავლებლების გაზეთში გამოქვეყნდება. ეს კი ნიშნავს, რომ მას ქართველი მასწავლებლები წაიკითხავენ. რას ეტყვით მათ?

-ჯერ თქვენს გაზეთზე უნდა ვთქვა (იღიმება). ვიცი, რომ თქვენი გაზეთი მეცნიერების პოპულარიზაციაზე ზრუნავს და სხვა მრავალფეროვან სტატიებთან ერთად, სამეცნიერო  პოპულარულ სტატიებს აქვეყნებს. მეცნიერების სწავლებისთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მარტივი და საინტერესო ენით უნდა დააინტერესო მოსწავლე, თემაში შეიტყუო და შემდეგ უკვე თავადაც გამოგყვება მეცნიერების ლაბირინთებში.

ახლა ქართველ მასწავლებლებს მივმართავ. გიყვარდეთ თქვენი საქმე და თქვენი მოსწავლეები. ენერგია და უნარები არ დაიშუროთ იმისთვის, რომ  თქვენს მოსწავლეებს მეცნიერება შეაყვაროთ. გამოიგონეთ ახალი ცდები, თამაშები, მათთან ერთად ჩაებით კვლევაში და მაშინ… მომავალი სწორედ თქვენი სკოლიდან დაიწყება.

შენობიდან გამოსულმა ღრმად ჩავისუნთქე. ჰაერი ისეთი სუფთა იყო… არც არის გასაკვირი, ყოველი ფეხის ნაბიჯზე ხეები და სკვერებია. ამინდიც დეკემბრისთვის უჩვეულოდ თბილი დგას. ხვალ საქართველოში ვბრუნდები, ამიტომ თავისუფალ ერთი-ორ საათს გამოვიყენებ და კიდევ ერთხელ გავისეირნებ საზოვას პარკში,  „შატოს“ შევავლებ თვალს და მოვიფიქრებ, როგორ დავიწყო წერილი „ჩემს პატარა ქალაქზე“.

განვაგრძოთ სტივ ბიდალფის წიგნის – „ბედნიერი მშობლობის საიდუმლოს“ კითხვა და გავეცნოთ ნაწყვეტს, რომელსაც ჰქვია „როგორ ვესაუბრებით ბავშვებს“.

მეცნიერებმა გაარკვიეს, რომ ადამიანი გაცილებით ძლიერად აღიქვამს ისეთ ფრაზებს, რომლებიც გარკვეული სიგნალების თანხლებით წარმოითქმება. ასეთი სიგნალი შეიძლება იყოს შეხება, მხედველობითი კონტაქტი, ინტონაცია. აი, უბრალო მაგალითი: თუ თქვენ გეუბნებიან, რომ უმაქნისი და უსარგებლო ადამინი ხართ, ეს უდავოდ გაგაბრაზებთ, მაგრამ თუ შეურაცხმყოფელი ამავე დროს წარბებსაც შეყრის და ხმასაც აუწევს, უფრო მეტად განერვიულდებით. ამას დაუმატეთ აგრესორის ფიზიკური სიდიდე და ის გარემოება, რომ იგი თქვენი ოჯახის წევრია, რომელზეც დამოკიდებულია თქვენი კეთილდღეობა, რადგან ჯერ მეტისმეტად პატარა ხართ და თავად ვერ მოახერხებთ საკუთრი საჭიროებების დაკმაყოფილებას. ამ დროს ალბათ ისეთ დღეში ჩავარდებით, რომ ეს სიტყვები სამუდამოდ დაგამახსოვრდებათ.

თანამედროვე დასავლურ კულტურაში ადამიანები მიჩვეულნი არიან ემოციების შეკავებას. ჩვენ ვცდილობთ, თავზე ხელი არ ავიღოთ, მკვეთრად არ გამოვხატოთ ემოციები, ვმალავთ სიხარულს, უფრო მეტად კი უბედურებას და არავითარ შემთხვევაში არ ვიმჩნევთ, რომ ცუდად ვგრძნობთ თავს. ამის გამო ჩვენი შვილები უცნაურ მდგომარეობაში ვარდებიან. ერთი მხრივ, ვეუბნებით მათ: „ძვირფასო, ნუ მოიქცევი ასე, წამოდი, წავიდეთ“ ანუ „შენ კარგი ბიჭი ხარ“. ეს ნეგატიური და პოზიტიური სიგნალები საკმაოდ სუსტია და ძლიერ ეფექტს ვერ ახდენს. ერთ მშვენიერ დღეს კი, როდესაც დედიკო და მამიკო ზღვარზე არიან, უარყოფითი ენერგია მოულოდნელად იფეთქებს: „ენა ჩაიკმინდე, შე საზიზღარო, შენი ხმა არ გავიგონო!“ ამ მრისხანე სიტყვებს კიდევ უფრო მრისხანე გამოხედვა და გამაყრუებელი ყვირილი ახლავს თან. უფროსი უახლოვდება პატარას აკანკალებული და ფაქტობრივად უკონტროლო. აი, ეს კი დაუვიწყარი სცენაა, რომლის დროსაც ბავშვი ასკვნის: „ეჰ, თურმე რას ფიქრობენ ჩემზე დედა და მამა!“

სტრესულ მდგომარეობაში მყოფი უფროსები ზოგჯერ წარმოუდგენლად სასტიკ რაღაცებს ამბობენ:

• „ვნანობ, რომ საერთოდ გაჩნდი ამ ქვეყანაზე“.
• „უტვინო, ჩლუნგი, იდიოტი!“
• „შენ რა, ჩემი სიკვდილი გინდა?!“
• „მინდა, მოგახრჩო!“

არაფერია ცუდი იმაში, თუ ბავშვს გავუბრაზდებით ან თუ მისი თანდასწრებით ბრაზს გამოვხატავთ. პირიქით – ბავშვებმა უნდა იცოდნენ, რომ ზრდასრული ადამიანები ხანდახან ბრაზობენ და სჭირდებათ მრისხანების გამოხატვა, რათა განიტვირთონ, დაძაბულობა მოიხსნან. პრობლემა წარმოიშობა მაშინ, როდესაც პოზიტიური მტკიცება („შენ კარგი ბიჭი/გოგო ხარ“, „ჩვენ ძალიან გვიყვარხარ“, „ჩვენ შენზე ვზრუნავთ და ყოველთვის ვიზრუნებთ“) ნაკლებდამაჯერებელია, ვიდრე ნეგატიური შეფასება. ამას ერთვის ისიც, რომ უფროსები პატარებს პოზიტიურ გრძნობებს ისევე უმალავენ, როგორც ნეგატიურს.

ბავშვის თვითშეგრძნება ფორმირდება არამხოლოდ ქების ან დამამცირებელი შენიშვნების ზეგავლენით. ჩვენ გავლენას ვახდენთ ბავშვებზე ჩვენი თხოვნებით, მისწრაფებებით. უფროსები ხშირად საკუთარ თავს ელაპარაკებიან. ეს ჩვევა მათ მშობლებმა გადასცეს, თვითონ კი, თავის მხრივ, მომდევნო თაობას გადასცემენ. იმისი თქმა მინდა, რომ ნებისმიერმა ფრაზამ შეიძლება ძალიან სერიოზული გავლენა მოახდნოს თქვენს პატარაზე.

მაგალითად, შესაძლოა უთხრათ შვილს: „აბა, გაბედე და სკოლაში დღესაც ჩაერიე ჩხუბში!“ იმავე შინაარსის ფრაზა შეიძლება ამგვარადაც წარმოითქვას: „მე მინდა, დღეს კარგი დრო გაატარო და გაერთო მხოლოდ იმ ბავშვების გარემოცვაში, რომლებიც მოგწონს“. ვფიქრობ, ამ ორ წინადადებას შორის განსხვავება აშკარაა. საქმე ის არის, რომ თუ ბავშვს ეტყვით: „აი, ნახე, ახლა ჩამოვარდები!“ – ის დაიმახსოვრებს ორ რამეს: „ნახე“ და „ახლა ჩამოვარდები“. ფიქრი კი ავტომატურად გავიძულებს შესაბამისი ქცევის შესრულებას. ანუ ბავშვი, რომელიც ცოცხლად წარმოიდგენს, თუ როგორ ვარდება ხიდიდან, სავარაუდოდ, მართლაც ჩამოვარდება. ამიტომ, ვფიქრობ, პოზიტიური გამონათქვამების გამოყენება ჯობია. მაგალითად, ასე: „ტოტს მოეჭიდე“. ყოველდღიურად უამრავ მსაგავს სიტუაციას ვაწყდებით. ნაცვლად ამისა: „არ გადაირბინო მანქანების სავალ ნაწილზე!“ – უმჯობესია ვთქვათ: „ჩემ გვერდით იარე ტროტუარზე“. მთავარია, ბავშვს ისე ვესაუბროთ, რომ მან ადვილად წარმოიდგინოს, რისი გაკეთება შეიძლება და რისი – არა.

სასურველია, ბავშვებს გარკვევით აუხსნათ, როგორი საქციელია უფრო მართებული. მათ ხშირად არ ესმით, რომ საფრთხე ემუქრებათ, ამიტომ მოთხოვნები მკაფიოდ უნდა ჩამოაყალიბოთ.

„ნინო, ორივე ხელი მაგრად ჩასჭიდე ნავის კიდეს“, – ასე ჩამოყალიბებული მოთხოვნა გაცილებით სასარგებლო იქნება ბავშვისთვის, ვიდრე: „ახლა წყალში გადავარდები!“ – ან უფრო უარესი: „აბა, წარმოიდგინე, რა დღეში ჩავვარდები, შენ რომ დაიხრჩო!“ ერთი შეხედვით, განსაკუთრებული არაფერია, მაგრამ ბავშვის აღქმისთვის დიდი სხვაობაა.

პოზიტიური გამონათქვამი ბავშვს პოზიტიურად ფიქრისა და ქმედებისთვის განაწყობს. ის საკუთარ თავში განსაკუთრებულ ძალას გრძნობს, რომლის საშუალებითაც ყოველგვარ სირთულეს გაუმკლავდება. ბავშვი წინასწარ წარმოიდგენს საკუთარ წარმატებას და შინაგანი ხმა მას ამ წარმატებისთვის „დააპროგრამებს“. გამამხნევებელი სიტყვები პატარას გონებაში ჩაებეჭდება და სიცოცხლის ბოლომდე თან გაჰყვება.

ყველა ბავშვი (გარდაიშვიათი გამონაკლისისა) გულწრფელად უყვართ მშობლებს, მაგრამ ბევრმა არც კი იცის ამის შესახებ. მრავალწლიანი ფსიქოთერაპიული პრაქტიკის განმავლობაში ბევრი ზრდასრული ადამინი შემხვედრია, რომელსაც მთელი სიცოცხლე სჯეროდა, რომ მშობლებს უნიათოდ და ხელმოცარულად მიაჩნდათ. ოჯახებთან მუშაობისას ყველაზე ამაღელვებელი მომენტი ხშირად სწორედ ბავშვების იმაში დარწმუნებაა, რომ ასე არ არის, რათა მშობლებმაც და შვილებმაც თავი დააღწიონ ამ სამწუხარო გაუგებრობას.

ყველა ბავშვისა და მოზარდის ცხოვრებაში არის მძიმე მომენტები – უმცროსი დის ან ძმის დაბადება, მშობლების განქორწინება, სწავლაში ხელის მოცარვა, სამსახურის წარუმატებელი ძიება… სწორედ ასეთ წუთებშია ძალიან მნიშვნელოვანი შვილისთვის პოზიტური სიგნალების გადაცემა, მხარზე ხელის დადება და თვალებში ჩახედვა, რითაც მიანიშნებთ: „რაც არ უნდა მოხდეს, განსაკუთრებულ, ყველაზე მნიშვნელოვან და ძვირფას არსებად დარჩები ჩვენთვის. ჩვენ გვჯერა, რომ შენ საუკეთესო ხარ“.

მინდა, მკითხველს რამდენიმე რჩევა მივცე:

• ბავშვის დასაყოლიებლად არასოდეს გამოიყენოთ დამამცირებელი, დამაკნინებელი სიტყვები („ძუნწო პატარა მაიმუნო, ახლავე ათხოვე სათამაშო შენს დაიკოს!“).
• არ მიმართოთ დამამცირებელი მეტსახელით, თუნდაც ხუმრობით („პატარა ღორმუცელავ, მოდი, ვახშამი უკვე მზად არის!“)
• არასდროს შეადაროთ ბავშვი სხვას („ისეთივე უმაქნისი ხარ, როგორიც მამაშენი“; „ნეტავ გამაგებიანა რატომ არ შეგიძლია ისე კარგად მოიქცე, როგორც შენი ძამიკო იქცევა?“).
• ეცადეთ, შვილებს საუკეთესო მაგალითი მისცეთ და არასდროს უთხრათ მსგავსი სიტყვები: „თავი დამანებე, შე მომაბეზრებელო, უკვე დამღალე!“; „თუ კიდევ დაარტყამ უმცროს ძამიკოს, გაგლახავ!“
• არასოდეს ისაუბროთ ბავშვების ნაკლოვანებებზე მისივე თანდასწრებით („ის ისეთი სუსტი და თვინიერია, რომ ცხოვრებაში ძალიან გაუჭირდება“).
• არასოდეს შეაქოთ ბავშვი საეჭვო საქციელისთვის – მომავალში ამან შესაძლოა უსიამოვნება შეამთხვიოს („ყოჩაღ, კარგად გამოძვერი სიტუაციიდან, მეზობელი ვერც კი მიხვდა, რომ ფანჯარა შენ ჩაუტეხე. ახლა მისი ჩხუბის თავი არ მქონდა“).
• არ გაუღვივოთ ბავშვს დანაშაულის გრძნობა („ღმერთო ჩემო, როგორ დამღალე! ისე ცუდად ვარ, სიკვდილი მინდა“).

არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვებთან გულწრფელი და დამაჯერებელი საუბარია საჭირო. ამ დროს მათ თვალებში უნდა ვუყუროთ ან, თუ ძალიან პატარაა, ხელშიც კი ავიყვანოთ. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ჯობია, პატარას ინფორმაცია შეფარვით, ქარაგმულად მიაწოდოთ, რათა უფრო ადვილად აღიქვას. მშობლებს ყოველდღიურად აქვთ შესაძლებლობა, ბავშვს საკუთრი ძალების რწმენა ჩაუნერგონ.

მაგალითად, გინდათ, ბავშვმა დაგიჯეროთ: „შენსავით ჭკვიანი ბიჭი ადვილად მოიფიქრებს, როგორ გაუნაწილოს და-ძმას ნივთები“; „დარწმუნებული ვარ, ადვილად მოახერხებ უმცროს დაიკოსთან დამეგობრებას – შენ ხომ ჭკვიანი გოგო ხარ“.

ბავშვი შეუძლოდაა ან პრობლემები აქვს: „მალე გამოჯანმრთელდები, უბრალოდ ცოტა დასვენება გჭირდება“; „ვიცი, რომ ძალიან ჭკვიანი ხარ და ადვილად ამოხსნი ამოცანას, თუ ცოტას მოგეხმარები“; „ახალ სკოლაში პირველივე დღეს ძნელია მეგობრების შეძენა. შენს თანაკლასელებს დრო სჭირდებათ, რომ უკეთ გაგიცნონ და მიხვდნენ, რომ ძალიან საინტერესო ადამინი ხარ“.

ან ისე, უბრალოდ: „ისე კარგად ზრუნავდი პატარებზე, რომ ძალიან შეაყვარე თავი“; „ისეთი სწრაფი ხარ, ვერ გეწევი“; „ძალიან კარგად მღერი, შენი ხმა ძალიან სასიამოვნოდ ჟღერს“; „ეს კაბა ძალიან გიხდება, ძალიან ლამაზი ხარ“; „რა ლამაზად დაგიხატავს, ვფიქრობ, ხატვის ნიჭი გაქვს“.

არ შეაქოთ შვილები მხოლოდ იმისთვის, რომ დაამშვიდოთ და შიში გაუფანტოთ. უსმინეთ მათ. არასოდეს მოუჩლიქოთ ენა. ქებასაც აქვს საზღვარი და, რაც მთავარია, ის გულწრფელი უნდა იყოს. თუ არ გჯერათ იმისი, რის თქმასაც აპირებთ, უმჯობესია, თავი შეიკავოთ და არ ითვალთმაქცოთ. დარწმუნებული ვარ, არ ეტყვით პატარას: „უი, რა საყვარელი ხარ, რომ ბებოს ნაჩუქარი ლარნაკი მხოლოდ სანახევროდ დაამსხვრიე“.

გაითვალისწინეთ რჩევები და იყავით ბედნიერი მშობელი.

სწავლების საშუალო საფეხურზე მხატვრული ტექსტის ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების უნარების განვითარება ლიტერატურის მასწავლებლის უმთავრესი გამოწვევაა. მოსწავლეებს ყველაზე მეტად უჭირთ ტექსტების ანალიზთან დაკავშირებული თხზულებების წერა. მოგეხსენებათ, ქართულ ენასა და ლიტერატურაში ერთიანი ეროვნული გამოცდების ტესტი მოიცავს ტექსტის წერით ანალიზს, რომელიც სამი მითითების მიხედვით უნდა შესრულდეს და ამჯერად უკვე 25-ის ნაცვლად 30 ქულით ფასდება. ეს 30 ქულა შეფასების ათ კრიტერიუმშია ჩაშლილი, რომელთა შორის ტექსტის მხატვრული თავისებურებების შეფასებას 4 ქულა ენიჭება.

ტექსტის საანალიზო სამი მითითებიდან მესამე ყოველთვის მოითხოვს ტექსტის მხატვრული მახასიათებლების, ავტორის სტილებრივი თავისებურებების შესახებ მსჯელობას. შეფასების კრიტერიუმებს, ტექსტის ადეკვატურ გაგებასთან ერთად, დაემატა დავალების მითითებათა ადეკვატური გაგებაც, რაც ზოგჯერ პრობლემაა, თუკი მოსწავლე ავტორის იდეებს, მხატვრულ სახეებსა და სტილებრივ მახასიათებლებს სრულიად ან ნაწილობრივ არასწორად გაიგებს.

მოსწავლეები და აბიტურიენტები ხშირად ჩივიან, რომ ტექსტის მხატვრული თავისებურებების გაგებას მეცნიერული ცოდნა სჭირდება და რომ ეს მათთვის დაუძლეველი სირთულეა, რომ შეუძლებელია, მოსწავლე იყოს ლიტერატურათმცოდნე მკვლევრის დონეზე და ა.შ.

აბიტურიენტისგან ან უფროსკლასელისგან, რასაკვირველია, არავინ ითხოვს ტექსტის მეცნიერულ დონეზე კვლევას და ლიტერატურათმცოდნის კომპეტენციებს.

იმისთვის, რომ ტექსტი სათანადოდ იქნეს აღქმული, აუცილებელია ავტორის წერის ტექნიკის, ჟანრული და სტილებრივი მახასიათებლების თუნდაც მინიმალურ დონეზე გაგება. უამისოდ მოსწავლე ტექსტს ვერ შეაფასებს.

სახელდობრ, საით უნდა წარმართოს მსჯელობა თხზულების ავტორმა?

• ტექსტის შინაგანი ენერგია, ენობრივი საშუალებები, ემოცია, განწყობა;
• ტექსტის დინამიკა და არქიტექტონიკა, თხრობის მიმდინარეობა;
• პერსონაჟთა/ლირიკულ გმირთა (საზოგადოდ, მხატვრული სახეების) ხატვის მანერა და ოსტატობა;
• პოეტური ტექსტის შემთხვევაში – ვერსიფიკაციული თავისებურებანი, ლექსის ევფონია, სალექსო საზომები, რითმა, რიტმი;
• ტროპული საშუალებები და მათი მხატვრული ფუნქცია.

ზოგჯერ ბავშვები გულუბრყვილოდ ამბობენ ხოლმე, რომ ამა თუ იმ ტექსტს, მათი თვალთახედვით, არ გააჩნია არავითარი განსაკუთრებული მხატვრული თავისებურება და რომ მასში ტროპული სახეების მიგნება შეუძლებელია, რაც სრული აბსურდია, რადგან რაც უნდა სადა და შეულამაზებელი იყოს ტექსტი, ის მაინც ატარებს ინდივიდუალურ ხელწერას და აქვს უნიკალური მახასიათებლები, რის გარეშეც კლასიკური ტექსტი წარმოუდგენელია. დავით კლდიაშვილი ცნობილია ტროპული საშუალებებისადმი გულგრილობით, ის მთელ აქცენტს თავგადასავლებზე, ამბებზე, ნარატიულ დინამიკაზე სვამს, მაგრამ ეს არამც და არამც არ აღარიბებს მის ტექსტებს, პირიქით, კიდევ უფრო გამომსახველს ხდის. მთავარია, მოსწავლემ სწორად წაიკითხოს ტექსტის ჟანრული და სტილური მახასიათებლები და ავტორისეული ხელწერის ამოცნობა შეძლოს.

ყოველი ტექსტი განსაკუთრებული მოვლენაა და აქვს ერთი უმთავრესი მახასიათებელი – სიტყვის მაგია! ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტების ერთობლიობაა. მხატვრული ტექსტი ჯადოქრობაა, გულთამპყრობელია, მიმზიდველია, შთამბეჭდავია და ჩვენ უნდა ავხსნათ, რა ემოცია აღძრა მან ჩვენში, რით არის დაუვიწყარი და რით გამოიხატება ლოგოსის მაგიის თავისებურებანი. როცა მხატვრული ტექსტის ამ თავისებურებების აღქმას ვეუფლებით, ყველაფერი მარტივდება და რომელი ეპოქისა თუ ქვეყნის მწერლობიდანაც არ უნდა ავიღოთ ტექსტი, მისი სტილური თავისებურებების შესახებ მსჯელობა არ გაავიჭირდება. ასევე აქტუალურია ენობრივი საშუალებების ამოცნობა. ტექსტებში შესაძლოა შეგვხვდეს არქაული ენობრივი ნორმები, დიალექტიზმები, ქალაქური, სლენგური მეტყველება, ან ავტორს ჰქონდეს ახალი სიტყვათქმნადობები, რის მაგალითებსაც უხვად გვჩუქნიან გალაკტიონ ტაბიძე, გიორგი ლეონიძე, ნიკო ლორთქიფანიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, გრიგოლ რობაქიძე, რევაზ ინანიშვილი… ასევე ავტორები ხშირად იყენებენ Litentia Poetica-ს ანუ პოეტურ თავისუფლებას, როცა მწერალი, რითმის ინტერესებიდან გამომდინარე ან სხვა სტილური დატვირთვით, არღვევს ენის გრამატიკულ ნორმებს და ახალ ლექსემას (სიტყვას), სინტაგმას ან მოზრდილ სინტაქსურ კონსტრუქციას ქმნის. ამგვარი თავისუფალი სიტყვათქმნადობებით წარმოუდგენლად მდიდარია „ვეფხისტყაოსანი“. გავიხსენოთ ზოგიერთი: „ათასიმცა ენა ენდა“, „ბროლი ბროლდა, სათი სათდა“, „ბროლო და ლალო, ოროვე“, „ცამცა გაიდარბაზესა“…

რაც შეეხება ავტორის ემოციას და განწყობას, მწერალი ყოველთვის თავისებურად „მონაწილეობს“ ტექსტში, ზოგჯერ მკითხველთან ინტერაქციაშია, მას მიმართავს და რთავს ტექსტში, რაც ცოცხალ და განუმეორებელ ემოციას აღძრავს. ავტორის მიზანდასახულობასთან ერთად მისი ემოცია და განწყობა თავისებურად „წაკითხვადია“, მთავარია დაკვირვებული თვალი. განწყობა ხან მინორულია, ხან – მაჟორული, რაც დაკავშირებულია ნაწარმოების თემასა და მოტივებთან.

პროზაულ ტექსტებში უმნიშვნელოვანესია ტექსტის აგება, კომპოზიციური ხაზების წარმართვა, დინამიკური, ენერგიული, არამოსაწყენი თხრობა. დაცული უნდა იყოს უნიკალური სიუჟეტური ქარგა, რომელსაც მოსწავლეებს საბაზო საფეხურზევე ვაცნობთ:

შესავალი (პროლოგი) – ექსპოზიცია (სადაც გამოიფინება მოქმედების დრო-სივრცე ანუ ქრონოტოპი, გმირები, ძირითადი ამბების მონახაზები) – მოქმედების განვითარება – კვანძის შეკვრა – მოქმედების განვითარება – კულმინაცია – მოქმედების განვითარება – კვანძის გახსნა (სადაც ნათელი ეფინება ინტრიგას, რომელიც კვანძის შეკვრისას ჩაიდო) – მოქმედების განვითარება – ფინალი.

ეს კომპოზიციური სქემა უნდა იყოს უნაკლო, დაუნაწევრებელი, ლოგიკური ჯაჭვებით აკინძული, თანმიმდევრული, ჩამთრევი, დამაინტრიგებელი. უამისოდ ტექსტი მკითხველს დაკარგავს. სასურველია, მოსწავლემ ახსნას, რით გამოიხატება ეს კომპოზიციური თანმიმდევრულობა და მოიყვანოს რამდენიმე მაგალითი.

სახეობრიობა მხატვრული ტექსტის უმთავრესი კომპონენტი და ღირსებაა, შთამბეჭდავი მხატვრული სახეების გარეშე არ არსებობს ემოციური და იდეური ტექსტი, სახე იდეის რეალიზაციის საშუალებაა. პროზაულ ტექსტში უნდა შევამჩნიოთ პერსონაჟთა ხასიათების ძერწვის მანერა, ხოლო პოეტურ ტექსტებში – ლირიკულ გმირთა და მხატვრულ სახეთა ძირითადი შტრიხები. უნდა აიხსნას, კერძოდ, რა მახასიათებლები ქმნის დაუვიწყარ გმირს.

თუ პოეტური ტექსტის განხილვა გვიწევს, აუცილებელია მისი ვერსიფიკაციული მახასიათებლების წარმოჩენა. უნდა დავწეროთ ლექსის ევფონიაზე – რამდენად მუსიკალურია ის, რომელი სალექსო საზომები გამოიყენება, როგორია რითმა და რიტმი. ყურადღება მივაქციოთ იმას, რომ მეცხრამეტე საუკუნის ქართულ პოეზიაში რითმა ნაკლებად ფასობს და რომანტიკოსებისა და რეალისტების შემოქმედებაში უმთავრესად კოჭლი, ყრუ, არაზუსტი რითმები გვხვდება. ეს, უპირველესად, განპირობებულია იმით, რომ აქცენტი ტექსტის იდეებსა და შინაარსზეა გადატანილი და ფორმა მეორეხარისხოვანია, ხოლო მეოცე საუკუნის დასაწყისის მოდერნისტულ ტექსტებში რითმამ უმაღლესი ღირებულება შეიძინა, რითმის ფეტიში დაიწყო, რამაც საგრძნობლად დააზიანა ტექსტის იდეები. ფორმისა და შინაარსის იდეალურ, ჰარმონიულ შეთანაწყობას მხოლოდ გენიოსები ახერხებდნენ. მეოცე საუკუნის მიწურულს პოსტმოდერნისტულმა ესთეტიკამ შვა ვერლიბრი, თავისუფალი ლექსი, რომელიც რიტმულობით რითმიან ლექსს არ ჩამოუვარდება, მაგრამ მასში რითმამ ღირებულება დაკარგა და მეორეხარისხოვანი გახდა.

ტექსტის უმნიშვნელოვანესი სამკაულია ტროპი. ერთიანი ეროვნული გამოცდებისა და სასკოლო საატესტატო გამოცდების პროგრამები მოითხოვს, აბიტურიენტი იცნობდეს რამდენიმე ტროპულ საშუალებას: შედარებას, მეტაფორას, ეპითეტს, გაპიროვნებას, ჰიპერბოლას, ლიტოტესსი, პეიზაჟსა და ალეგორიას. ასევე საინტერესო მხატვრული საშუალებაა ოქსიმორონი, რომელსაც ხშირად ვხვდებით „ვეფხისტყაოსანშიც“.

ტროპული აზროვნება არის ის, რაც მხატვრულ ტექსტს არამხატვრულისგან განასხვავებს. თუმცა ტექსტში მათი მარკირება და შემდგომ მაგალითების მოხმობა არ არის საკმარისი, აუცილებელია ტროპული საშუალებების მხატვრული ფუნქციის ახსნა, რაც არ არის იოლი ამოცანა. ტროპული სახეების უმთავრესი ფუნქციაა შთამბეჭდავი მხატვრული სახის შექმნა, გმირის მახასიათებლების ან მოვლენის არსის ამოცნობა. სწორედ ამ მიზნით ჩნდება ტექსტში ტროპი. როცა ტექსტის გაგებაზე ვმუშაობთ, იოლი ხერხია ტროპული საშუალებების მარკირება და შემდგომ არა მაგალითების ქაოსური, მექანიკური ჩამოთვლა, არამედ მათი ზოგადი სტრუქტურული ანალიზი და შემდეგომ – მსჯელობის კონკრეტული მაგალითებით დასაბუთება. ტროპულ საშუალებებს შორის ზღვარი ხშირად წაშლილი ან გარდამავალია და არსებობს მათი აღრევის საფრთხე, ამიტომ მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ, რომ შედარება, მეტაფორა, ჰიპერბოლა და ლიტოტესი ძალიან ახლოს დგას ერთმანეთთან, კერძოდ: მეტაფორა გავრცობილი შედარებაა და ამოცნობის საგანგებო უნარებს მოითხოვს მკითხველისგან, ხოლო ჰიპერბოლა და ლიტოტესი მეტაფორის კერძო სახეობებია და მასში არ უნდა აგვერიოს. არსებობს ორმაგი დატვირთვის, მრავალშრიანი ტროპული სახე, მაგალითად, ჰიპერბოლიზებული შედარება ან მეტაფორული ეპითეტი. ამ ტიპის მხატვრული სახე კიდევ უფრო მეტ ემოციას აღძრავს მკითხველში.

წერილში მოცემული თეორიული რეკომენდაციების პრაქტიკაში გადატანა და სულ რამდენიმე მასტერკლასი საკმარისია საიმისოდ, რომ ტექსტების მხატვრულ და სტილურ თავისებურებებზე წერა მოსწავლემ დაუბრკოლებლად შეძლოს. ამ უნარის დასწავლა, ტრენირებით მისი შეძენა უდავოდ შესაძლებელია.

სასწავლო პროცესისა და კლასის საათის უკეთესად წარმართვას მასწავლებელი  კომუნიკაციის საშუალებით ახერხებს. კლასის საათის წარმართვის დროს ვიყენებ როგორც ვერბალურ, ასევე არავერბალურ  კომუნიკაციას.

ვერბალური კომუნიკაციის დროს ყურადღებას ვაქცევ არა მარტო იმას, თუ რას ვამბობ, არამედ იმასაც, როგორ ვამბობ სათქმელს. სწორედ ხმა აცოცხლებს ჩემ მიერ წარმოთქმულ სიტყვებს და ანიჭებს სხვადასხვა ეფექტს. ვერბალური კომუნიკაციის სწორად  შერჩევისათვის აქცენტს ვაკეთებ შემდეგ კომპონენტებზე:

• ხმა ესმოდეს ყველას;
• არ ვისაუბრო სწრაფად;
• საუბრის დროს ტონი იყოს დამაჯერებელი;
• არ ვისაუბრო მაღალი ტონალობით;
• ხმაში შევიტანო მრავალფეროვნება.

ვერბალური ნაწილის პარალელურად კომუნიკაციისას ვიყენებ ჟესტიკულაციას, პოზით, გამომეტყველებას. ღიმილით გამოვხატავ კმაყოფილებას და ვცდილობ მოსწავლეების გამხნევებას. სასაუბრო თემის შერჩევისას, მოსწავლეებთან ერთად ვგეგმავ აქტივობებს. სწორედ ამ დროს ვიყენებ თვალის კონტაქტს ურთიერთობის გასაკონტროლებლად. თვალის კონტაქტით ვახდენ მოსწავლეების ემოციების ამოცნობას.

კლასის საათის წარმართვის დროს, მოსწავლეებთან კომუნიკაციისას დიდ ყურადღებას ვაქცევ ხელების მოძრაობას. ვცდილობ, ხელების მოძრაობით ვანიშნო მათ მოსალოდნელ აქტივობაზე.

აქტიურად ვიყენებ შეხებით ინფორმაციის გაცემას. თუმცა, ეს დიდ სიფრთხილეს მოითხოვს, რადგან შეხებამ შეიძლება გამოიწვიოს როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი გრძნობები.

პაუზის სახით დროის მანიპულაციის გამოყენებით, მოსწავლეებს ვაგრძნობინებ, რომ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია უნდა გავაცნო, ხოლო სიჩუმეს ვიყენებ ემოციის სადემონსტრაციოდ (კმაყოფილება, აღშფოთება, უინტერესობა და სხვ.).

მოსწავლეებთან წარმატებულ კომუნიკაციას დიდი ძალისხმევა სჭირდება, როგორიცაა ტაქტი, მოსაუბრის მიმართ თავაზიანობა, ურთიერთობის გაგება. ყველა აქტივობას ვაცნობ სასიამოვნო საუბრით, რათა მოსწავლეები ავარიდო ნეგატიურ სიტუაციას.

კლასის საათის დროს მოსწავლეებთან კომუნიკაციის ეფექტურად წარმართვაში მეხმარება შემდეგი აქტივობები:

• შეხვედრას ვიწყებ გაღიმებით;
• კლასი განლაგებულია ნახევარ წრეზე და მე მათ წინ ვარ;
• ვცდილობ გავიაზრო პრობლემა მოსწავლის მხრიდან;
• ვინარჩუნებ გაწონასწორებულ რეაქციას, რაც ხელს მიწყობს სიტუაციის განეიტრალებაში;
• მოსწავლეებთან ერთად ვფიქრობ პრობლემის გადაწყვეტაზე;
• ერთად ვასრულებთ მიღებულ გადაწყვეტილებებს.

კლასის საათის დროს მოსწავლეებს უჩნდებათ მოთხოვნილება, რამე მოუყვნენ ან აჩვენონ ერთმანეთს, ერთად შეასრულონ მასწავლებლის მიერ მიცემული დავალება. ერთობლივი მოქმედება უფრო და უფრო მიმზიდველი ხდება, რაც  მათში კომუნიკაციის სურვილს აღვივებს.

ყველა ბავშვი უნიკალურია. თანატოლებთან ურთიერთობის გამოცდილება, პიროვნული თვისებები, ტემპერამენტი, ოჯახური გარემოდან გამომდინარე, შეიძლება ყველას სხვადასხვანაირი ჰქონდეს, ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი, რომ სწორედ სკოლაში ვიზრუნოთ თანამშრომლობის უნარის განვითარებაზე, შევაჩვიოთ სხვადასხვა საქმიანობის ერთად შესრულებას.

გთავაზობთ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც მოსწავლეებს კლასის საათის წარმართვის დროს როგორც მასწავლებელთან, ასევე თანატოლებთან კომუნიკაციის ურთიერთობის  უნარებს განუვითარებს:

აქტივობა1. ,,მე შენში მომწონს, რომ...”

მიზანი: კომუნიკაციის უნარის განვითარება.

მიმდინარეობა: აქტივობა ხორციელდება წყვილებში. მათ უნდა ჩამოწერონ სამი ან ხუთი თვისება, რაც მოსწონს მეწყვილეში და გაუზიარონ ჯერ მეწყვილეს, შემდეგ კი კლასს.

აქტივობა 2. ,,მართალი თუ ტყუილი?!”

მიზანი: ურთიერთთანამშრომლობის განმტკიცება სიტყვების, ფრაზების ამოცნობითა და დამახსოვრებით.

მიმდინარეობა: მასწავლებელი კითხულობს სიტყვებს, ფრაზებს, ზოგჯერ შეცდომით. სწორად წარმოთქმის შემთხვევაში მოსწავლეები აწევენ მწვანე ბარათს, შეცდომის დროს – წითელს, ხოლო თუ სიტყვა ან ფრაზა მათთვის გაუგებარია – ყვითელს.

აქტივობა 3. ,,გაგრძელე აზრი”

მიზანი: კომუნიკაციის უნარის განვითარება და კომპლექსის დაძლევა.

მიმდინარეობა: კლასი დაყოფილია ჯგუფებად შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით. ჯგუფი ირჩევს თემას. პირველი მოსწავლე წერს წინადადებას სათაურიდან გამომდინარე და გადასცემს მეორეს. ასე გრძელდება ბოლო მოსწავლემდე. უკანასკნელი მოსწავლე კითხულობს შედგენილ ტექსტს.Mმსჯელობას იწყებენ ჯერ ჯგუფის მოსწავლეები, შემდეგ კი მთელი კლასი ერთვება.

აქტივობა 4. პოსტერი: ,,ეს, მე ვარ”

მიზანი: მოსწავლეებისათვის ემოციური განწყობის გამოხატვის შესაძლებლობის მიცემა, ურთიერთპატივისცემის გაღვივება.

მასალა: ფლიფჩარტი, ფერადი ფანქრები.

მიმდინარეობა: თითოეული მოსწავლე ფლიფჩარტზე ხატავს საკუთარ თავს. შემდეგ კი წერს, თუ რა მოსწონს ან არ მოსწონს სკოლაში. ხატავს ან ჩამოწერს საყვარელ ხილს, ფერს, საქმიანობას და სხვ. პოსტერის დახმარებით აკეთებს პრეზენტაციას და კლასს აცნობს საკუთარ თავს.

საგაკვეთილო პროცესის ეფექტურობისთვის ხშირად გამომიყენებია სახალისო აქტივობები, რომლებიც ზრდის მოსწავლეთა მოტივაციას და მოსწავლეებს დადებითად განაწყობს  სასწავლო პროცესის მიმართ. ჩემი გამოცდილებიდან მინდა გაგიზიაროთ  რამდენიმე Warm up-მოთელვის აქტივობა, რომელსაც წარმატებით ვიყენებ. ისინი ბავშვებსაც ძალიან უყვართ.

სანამ უშუალოდ მოთელვის აქტივობაზე გადავალ, მინდა გითხრათ, რომ მოთელვა აუცილებელი არაა, უკავშირდებოდეს გაკვეთილის თემას, ის შეიძლება იყოს დამოუკიდებელი აქტივობა,  რომელიც ეხმარება მოსწავლეებს, მოემზადონ გაკვეთილისთვის და დაიწყონ ფიქრი ინგლისურ ენაზე.

პირველი მოთელვის აქტივობა: The New Me – „ახალი მე“

სთხოვეთ მოსწავლეებს ჩამოწერონ ციფრები 1-დან 6-მდე. შესაბამის ციფრთან დაწერონ პასუხი შემდეგ კითხვებზე:

1. Write any fruit name. ( მაგ. Apple)
2. Write any vegetable name. ( მაგ. Cabbage)
3. Write any number from 1-100. (მაგ. 17)
4. Write the answer to the question: Do you like soccer? (Yes)
5. How many pens/pencils do you have in your bag? (Three)
6. What is the first thing you do in the morning? (Snooze alarm)

შემდეგ აუხსენით მოსწავლეებს, რომ სინამდვილეში ამ კითხვების პასუხები შეესაბამება:

1 – თავიანთ სახელს;

2 – გვარს;

3 – ასაკს;

4 – დაქორწინებულია თუ არა;

5 – შვილების რაოდენობას;

6 – პროფესიას.

როდესაც მოსწავლეები დააკავშირებენ პასუხებს და გახდებიან „ახალი პერსონები – ახალი „მე“, მოუწოდეთ ყველას ადგნენ და დაიწყონ ერთმანეთის გაცნობა, როგორც ახალი პიროვნების. სთხოვეთ მოსწავლეებს, რაც შეიძლება მეტი „ახალი ადამიანი“ გაიცნონ, და აუცილებლად გამოიყენონ სახის მიმიკა, ხელის ჩამორთმევა, ისევე როგორც რეალური გაცნობისას. დაუთმეთ 5-7 წუთი ამ აქტივობას და გააკეთეთ შეჯამება, რამდენად ყურადღებით იყვნენ სხვების გაცნობისას. დაუსვით ინდივიდუალურად ისეთი შეკითხვები, როგორიცაა: Did you meet anyone whose job is alarm snoozing? ან What is the name of the person you met first?/ How many children does s/he have? და ა.შ. განმტკიცებისთვის შეგიძლიათ საშინაო დავალებად მისცეთ – საწერი თემა „ახალი მეს“ შესახებ, მოიფიქრონ კრეატიული ისტორია თავიანთ „ახალ“ ოჯახზე. ეს აქტივობა გათვლილია ძირითადად მოსწავლეებზე მე-7 კლასიდან ზევით. ასეთი აქტივობა ხელს უწყობს მოსწავლეების კრეატიული აზროვნების და სოციალური უნარების განვითარებას. ლაპარაკის მომენტში ისინი იგონებენ საინტერესო კითხვებსა და პასუხებს, ხდებიან უფრო თავდაჯერებულნი და აქტიურად ერთვებიან საუბარში.

შემდეგი აქტივობა „ Coffeepot Game”  – შეგიძლიათ გამოიყენოთ რომელიმე გრამატიკული მასალის ან უბრალოდ ლექსიკის მარაგის გასამტკიცებლად. ის ასევე ეხმარება მოსწავლეებს, მოახდინონ ნასწავლი სიტყვის დეფინიცია. გთავაზობთ ამ აქტივობის ორ ვარიანტს:

1. ერთი მოსწავლე გაუშვით გარეთ, რომ არ გაიგონოს, რომელი სიტყვა (არსებითი სახელი, ზმნა თუ ზედსართავი სახელი) ჩაიფიქრეთ კლასთან ერთად. ავიღოთ მაგ. ზმნა – type. მოსწავლეებთან ერთად თქვენ უნდა მოიფიქროთ წინადადებები, რომლებიც მიანიშნებს ან განმარტავს ამ სიტყვას და „გაძევებულმა“ მოსწავლემ შემოსვლისას უნდა გამოიცნოს იგი. თქვენ შეგიძლიათ ჩაფიქრებული სიტყვა კოდირებული ვერსიით „coffeepot”-ით ჩაანაცვლოთ.

მაგალითისთვის: Our teacher can “coffeepot” very fast. ან:  I often “coffeepot” informal letters to my friends. “Coffeepotting” needs your fingers to move fast. We usually “coffeepot” on the computer keyboard.  მოსწავლე ცდილობს გამოიცნოს ჩაფიქრებული სიტყვა.

2. მოხალისე მოსწავლე თავად ჩაიფიქრებს სიტყვას და კლასი ცდილობს გამოიცნოს მისი მნიშვნელობა მოსწავლის წინადადებებიდან. მაგ. knit: My mom “coffeepots” almost every evening. She needs thread for “coffeepotting”. I am wearing her “coffeepotted” sweater right now.

ამ აქტივობის დროს მოსწავლეებს შეუძლიათ კითხვების დასმა, რათა დააზუსტონ გამოსაცნობი სიტყვა. ეს კი ხელს უწყობს მათი კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

კიდევ ერთი მოთელვის აქტივობა – One minute, please! ეს აქტივობა ხელს უწყობს სალაპარაკო და სოციალური უნარების განვითარებას. ამ აქტივობისთვის, ისევე როგორც ზემოთ ხსენებული აქტივობებისთვის, არაა საჭირო რამე რესურსების მომზადება – ის შეიძლება უცებ, სპონტანურად გააკეთოთ, თუ მაგალითად, გაკვეთილზე დრო მოგრჩათ და ზარის დარეკვამდე ხუთ წუთზე ნაკლები დარჩა.  ეს აქტივობა შეგიძლიათ გამოიყენოთ ყველა კლასში, შესაბამისი ადაპტირებით. გჭირდებათ მოსწავლეების მობილიზება, რათა გონებრივი იერიშით მოახდინონ იმ თემების ჩამოთვლა, რომლებიც მათ აინტერესებთ (ან ამ ბოლო ხანს შეისწავლეთ). დაწერეთ ეს თემები დაფაზე (4-5 საკმარისი იქნება). სთხოვეთ ერთ მოხალისეს იყოს time keeper, რომელიც დაიცავს დროს. (დრო შეგიძლიათ თავად დაადგინოთ ისევ და ისევ მოსწავლეების დონიდან გამომდინარე). მაგ. მე-3-4 კლასელისთვის 20–30 წამი, მე-5-6 კლასელისთვის 30-40 წამი, და ა.შ.

შესთავაზეთ კლასს აირჩიონ ჩამოწერილი თემებიდან ერთი და სთხოვეთ ყველაზე გაბედულ, მოხალისე მოსწავლეს გამოვიდეს კლასის წინაშე და შერჩეულ თემაზე ილაპარაკოს ყველაფერი, რაც თემის ირგვლივ იცის 1 წუთის (ან ნაკლების) განმავლობაში. პაუზა არ უნდა აღემატებოდეს 5 წამს. უთხარით, რომ ლაპარაკის დროს ნაკლებად ექცევა ყურადღება გრამატიკას, მთავარია სწორად გადმოსცენ სათქმელი. Time keeper ინიშნავს დროს და მოქმედებაც იწყება. ლაპარაკი უნდა შეწყდეს დათქმული დროის ამოწურვისთანავე. აუცილებლად სთხოვეთ სპიკერს, გამოთქვას თავისი აზრი, რას გრძნობდა ლაპარაკის დროს, რას უფრო აქცევდა ყურადღებას – ბევრი ინფორმაციის გადმოცემას, თუ გრამატიკულად სწორად გადმოეცა სათქმელი. აუცილებლად მიეცით უკუგება და წაახალისეთ მოსწავლე. ეს არ არის ადვილი აქტივობა, განსაკუთრებით კი შედარებით სუსტი მოსწავლისთვის, მაგრამ თუ მას გააფრთხილებთ, რომ ყველაზე მეტად გინდათ მან  აზრი სწორად გადმოსცეს და გრამატიკას არ აძლევთ უპირატესობას, ის აუცილებლად გაიხსნება და ილაპარაკებს. კომუნიკაცია ხომ ჩვენი სწავლების მთავარი მიზანია!

ინგლისური ენის ყველა მასწავლებელი გაკვეთილზე იყენებს, ეგრეთ წოდებულ, TPR აქტივობებს (Total Physical Response), ჯეიმს აშერის მეთოდს, რომლის მიზანია ფიზიკური მოქმედებებით გამოხატო ნათქვამი (ან ბრძანება). ყველამ იცის აქტივობა „Simon says…” სადაც მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეებს ბრძანებებს და მოსწავლეები ამ ბრძანებებს ასრულებენ. თუ ბრძანება შეასრულე “Simon says…”-ის გარეშე, თამაშიდან გავარდები. მაგ:

Simon says: Touch your nose! – ბავშვები ეხებიან ცხვირს.

Simon says: Jump up high! – ბავშვები ხტებიან მაღლა.

Simon says: Sit down!  – ბავშვები სხდებიან.

Stand up! – თუ ბავშვი Simon says-ის თქმამდე ადგა, თამაშიდან ვარდება.

ეს კარგი აქტივობაა პატარებისთვის, სადაც ხდება ყურადღების მობილიზება, ბავშვები უსმენენ ბრძანებებს და ასრულებენ ნათქვამს. მაგრამ, როგორ შეიძლება TPR აქტივობები გამოიყენო მაღალ კლასებში? გთავაზობთ ერთ საინტერესო და სახალისო აქტივობას – როლური თამაში მიმიკით (Mime Role Play).

მიეცით ორ მოსწავლეს როლი, მაგრამ ერთ-ერთ მათგანს უთხარით, რომ თითქოს დაკარგა ხმა და ვერ ლაპარაკობს. უთხარით, თუ რა სიტუაცია უნდა გაითამაშოს, მაგრამ ეს მისმა მეწყვილემ არ უნდა გაიგოს. მაგალითად:

1 მოსწავლის როლი: გსურს გაიგნო გზა აფთიაქამდე. ვინმეს უნდა ჰკითხო, როგორ მიაგნო ის,  მაგრამ შენ ხმა წაგივიდა და ერთი სიტყვის თქმაც კი არ შეგიძლია.

2 მოსწავლის როლი: ქუჩაში შენ გაჩერებს უცნობი, რომელსაც სჭირდება გზის გაგნება, მაგრამ ამ ადამიანს არ შეუძლია ლაპარაკი. ასე რომ, შენ უნდა გაიგო მისი ჟესტების ენა, რომ გაიგო, სად უნდა მისვლა.

მოსწავლეები იწყებენ როლის გათამაშებას. შეგიძლიათ, დაუდგინოთ დრო, რამდენ ხანში უნდა მოახერხონ და გამოიცნონ მიმართულება. აქტივობა სახალისოა, მოსწავლეებს აძლევს საშუალებას, გამოიყენონ უკვე ნასწავლი ფრაზები და  სიტყვები, ასევე მოიფიქრონ შეკითხვის დასმის სწორი ფორმა.

ასეთი კრეატიული სახის აქტივობების დროს კლასში აუცილებლად იქნება ხმაური, ჟრიამული, ბევრი შეკითხვა და სიცილი, რისიც ნამდვილად არ უნდა შეგეშინდეთ. ბავშვები ხომ თამაშით უფრო ადვილად სწავლობენ და ჩვენი მიზანია, დავეხმაროთ მათ შევუქმნათ სათანადო პირობები და სწავლისთვის სახალისო გარემო.

გამოყენებული მასალა:

მშვიდობის კორპუსის მოხალისეების აქტივობები

Busy Teacher – TPR Tricks – https://busyteacher.org/4246-tpr-tricks-5-fabulous-ways-to-use-total-physical.html

საბჭოთა კავშირის დაშლა ყველასთვის სხვადასხვა რამესთან ასოცირდება. ჩემთვის კი ეს ამბავი 2 მნიშვნელოვან ფიქსაციასთანაა კავშირში – რუსული მანეთი რომ გაუქმდა და მუხიანის ბაზრობაზე თავში „ლიმონკა“ ჩამარტყეს.

1992 წლის დეკემბერში, როცა ჯერ 12 წელი არ შემსრულებოდა, სახლში მოსულმა მამაჩემმა თქვა, რუსული მანეთიანები გაუქმდება და თუ რამე გვაქვს, თავიდან მოვიშოროთო. „თავიდან მოსაშორებელი“ ბევრი არაფერი აღმოჩნდა, ამიტომ გადანახული ფული ოთხად გავყავით და ვთქვით – მოდი, ყველამ ის ვიყიდოთ, რაც გვინდაო.

მე ამერიკულ ფილმებში ნანახ „რეიბანებზე“ ვოცნებობდი, ნანახიც მქონდა ბაზრობაზე, სადაც ერთი შავგვრემანი კაცი იდგა, ჩურჩელებივით ასხმულ სხვადასხვა სათვალეს ყიდდა და ბულდოგი ძაღლივით მკაცრი სახით იყურებოდა. ადამიანები თვალის ფერით მამახსოვრდება. მისი თვალები კი არასოდეს მინახავს, ეკეთა ერთ-ერთი „რეიბანი“ და იბღვირებოდა.

ჩემი წილი 50 მანეთიდან, 30-ით დედაჩემს საჩუქარი ვუყიდე. ორი ცალი თუმნიანი კი საგანგებოდ გადავდე და ბაზრობაზე წასვლა გადავწყვიტე.

მაშინ გლდანში ვცხოვრობდით, ვინც იცის, გლდანსა და მუხიანს შორის იმდენივე მანძილია, რამდენიც როშკიდან აბუდელაურის ტბებამდე. ამიტომ ფეხით წავედი, რომ შერჩეული სათვალე მეყიდა.

მაშინდელი ბაზრობა გზიდანვე იწყებოდა. ტრიალ მინდორზე უსწორმასწოროდ, ნაუცბათევად ახონხლილი თაროები გაეშალათ, ზოგი ნივთებს პირდაპირ მანქანიდან ყიდდა. ცეცხლი ალაგ-ალაგ ენთოთ და კუშტურიცას რომ არც დაესიზმრება, ისეთი ამბავი ხდებოდა.

სათვალე მოვირგე, ახლაც მახსოვს, უკვე წარმომედგინა, როგორ გავიკეთებდი ოდნავ დიდ სათვალეს გაისად, როცა, იმედი მქონდა, თავიც გამეზრდებოდა.

ჯინსის მარცხენა ზედა ჯიბიდან ორი ცალი ლენინისთავიანი კუპიურა ამოვიღე და მივაწოდე, ამ სათვალეს ვყიდულობ-მეთქი. გამომართვა, დახედა და ხუთი მანეთი დაამატეო.

იმდენჯერ მიკითხავს ამ სათვალის ფასი, იმდენჯერ მომისინჯავს, ყურებს არ დავუჯერე. წარმოუდგენელი იყო სხვა ფასი ღირებულიყო და გავამეორებინე. 5 მანეთით გაძვირდა, ეს ფული ფუჭდება და მალე გადასაყრელი იქნებაო.

შემეძლო მამაჩემისთვის მეთქვა და მომცემდა, შემეძლო მეთხოვა და მიყიდდა, არასოდეს უთქვამს უარი თხოვნაზე. ერთი ეგ იყო, თხოვნები არ მიყვარდა, მერიდებოდა.

ჩავიდე ფული ჯიბეში და გაწბილებული წამოვედი. ჩემი ოცნება, რეიბანებით მივსულიყავი სკოლაში, სადაც პირველმა ვთქვი უარი სკოლის უნიფორმის ჩაცმაზე, აუხდენელი რჩებოდა.

ბაზრობის გასასვლელი ახლაც ცხადად მახსოვს. ეს ამბავი ჩემი 7 წლის ბიჭისთვის რამდენჯერმე მომიყოლია და რაკი ბევრჯერ მომიყოლია, ცნობილი ფილმის შესავალ სცენასავით ნათლად ვხედავ – რკინის ვედროებში დანთებულ დაჭრილ საბურავებს, ბაზრობის შესასვლელთან მდგარ ვაზ 011-ის კაპოტზე გაშლილ სუფრას, ზედ რომ იაფიანი ძეხვი, არაყი და მწნილეული ალაგია; რაღაცნაირად უკვე დაბეჩავებული სახით მოსიარულე ადამიანებსა და მოხუც ქალს, ხმამაღლა რომ მღერის.

სწორედ ამ შესასვლელთან მომადგნენ სამნი. ერთი ჩემი ასაკის, ერთი 16-17 წლის და მესამე კი ალბათ იმხელა იყო, რამდენი წლისაც ახლა მე ვარ.

შუათანამ მითხრა, ჩვენი უფროსი ძმაკაცი ციხეში ზის და ფულს ვუგროვებთო. „მე ჩემი უფროსი ძმები მყავს დასახმარებელი-მეთქი“ – მივუგდე ცალყბად ნასწავლი ფრაზა. აქ „ძაღლები“ (თუ მაინც ვინმე ისეთიც კითხულობს, ვინც არ იცის, მაშინდელი მილიციის მეტსახელი) დარბიან და გვერდით გავიდეთო, თქვა სულ უფროსმა.

ასეთი შემთხვევებისთვის, კაი გვარიანი „ტრენინგი“ მქონდა გავლილი ჩემი უფროსი მეგობრებისგან, რომ არავის არსად უნდა გავყვე ცალკე; რომ სჯობს უთხრა, დაგელოდონ იქვე და ძმაკაცებით მიხვალ; რომ სჯობს გაიქცე, ვიდრე სადმე მოყუჩებულში „სპიცი“ გატაკონ და ასე შემდეგ.

მე კი მაინც გავყევი. ჯერ ერთი ბაზრობა იყო, ამდენი ხალხი ტრიალებდა და მერე – რაღაცნაირად, იმ უფროსი კაცის იმედი მქონდა.

გადავიარეთ ტანსაცმელები, ფეხსაცმელები, მეორადი წიგნები, ჯამ-ჭურჭელი, მგონი რაღაც დაშლილი ავტონაწილებიც იყიდებოდა გზაზე და პატარა გორასთან გავჩერდით. ისევ შუათანამ ამოიდგა ხმა – ფული უნდა მოგვცეო.

მე უარზე ვიდექი და პატარამ მეწაღის დანა ამოიღო ჯიბიდან, ყელთან დამადო, რაღას ველაპარაკებით ამდენს, ადგება და მოგვცემსო.

ის უფროსი კაცი, ასე რომ მეიმედებოდა, ხმას არ იღებდა, სიგარეტს ეწეოდა და უმცროსებს აკვირდებოდა, აქაოდა, ხომ ყოჩაღები არიან ჩემი ბიჭები, ხომ არ მარცხვენენო.

არის მომენტები, როდესაც ადამიანი ინსტინქტებით მოქმედებს. ამას გულადობასთან და მშიშარობასთან კავშირი არ აქვს, არსებობს მხოლოდ უნებური ინსტიქტი, რაც წმინდად ადამიანურია. მსმენია, მაკედონელი მოწინავე ჯარს ამ ინსტიქტით არჩევდა – ცხვირწინ ჩამოუტარებდნენ ლომს და ვინც შიშით ფითრდებოდა, ზურგში დგებოდა; ვინც, ასევე შიშით, წითლდებოდა – წინა ხაზზე უშვებდნენო. თურმე შიშსაც აქვს თავისი გრადაციები და ამ დროს ინსტიქტები უნებრად და თავისით მუშაობს.

მე კი მაგრად შემეშინდა. დანის დადება რომ უფრო საშიშია, ვიდრე იარაღის დანახვა, ეს მხოლოდ იმან იცის, ვისაც გამოუცდია. ამ ყველაფერს კი ისიც დაემატა, რომ იმ უფროსმა კაცმა „ლიმონკა“ შეათამაშა ხელში და ავაფეთქოთ აქაურობაო.

სულ ცოტაც და შიშისგან ალბათ მარცხიც მომივიდოდა და ინსტინქტურად, ყველაზე პატარას ჩავცხე და გავიქეცი. ასე არასოდეს მირბენია. ზოგადად კაი მორბენალიც არ ვარ, მაგრამ იმ დღეს კი ძალიან მოვინდომე.

ეს ეპიზოდი უთვალავჯერ მომიყოლია, თუმცა შვილი ყოველ ჯერზე იმედიანად მეკითხება – გაასწარიო? ვერა, ვერ გავასწარი. ზედ ტრასის პირას, სადაც გარემოვაჭრეები იდგნენ და უამრავი ადამიანი ტრიალებდა, კისერში წამავლო ხელი იმ კაცმა, ვისი იმედითაც „გვერდზე“ გავედით. ჩამავლო და თავში „ლიმონკა“ ორჯერ მაგრად დამცხო. ისეთი დამცხო, თავზე კოპი მეორე თავივით ამომეზარდა, ქვედა ტუჩი კი, კაი ხანი ახალდაბარულ მიწასავით მქონდა ამობრუნებული. რომ ვთქვა არ ვიყვირე-მეთქი, ტყუილს ვიტყვი. მიშველეთ, ხალხი არ ხართ-მეთქი? ვიყვირე და მომეჩვენა, რომ მოძრაობა გაჩერდა, მანქანებიც გაჩერდნენ, ღრუბლებიც გაჩერდა, ვედროში დანთებული ცეცხლიც კი გაჩერდა. გვიყურებდნენ.

ჯინსის ქურთუკი მეცვა. ფული ზედა ჯიბეში მედო. იმ კაცმა ჯიბიანად ამაგლიჯა, ამომაცალა და სწრაფად გამშორდა.

იქნებ მანამდეც და მას მერეც მომხვედრია, მაგრამ ასე არასოდეს მწყენია. არასოდეს, რადგან ამდენ ადამიანში, ამდენ კაცსა თუ ქალში, ერთი არ აღმოჩნდა ისეთი, გამოქომაგება მაინც ეცადა. იდგნენ და გვიყურებდნენ.

მხოლოდ ერთმა ქალმა, ხელში გასაყიდი წინდები და კოლგოტები რომ ეჭირა, თავისებურად დედაშვილურად მომაძახა ძირს დაგდებულს, რაღაცნაირად მუსიკალურად მომაძახა, როგორი ხმითაც იმ თავის წინდებსა და კოლგოტებს სთავაზობდა გამვლელებს:

„ადე, შვილო, გაიქეცი!“

ბოლო წლების პედაგოგიური პრაქტიკა აჩვენებს, რომ სულ უფრო იზრდება ბავშვების რაოდენობა, რომლებსაც ნაკლებად აინტერესებთ ცოდნის მიღება, მათ შორის არიან დაწყებითი სკოლის მოსწავლეები. სწავლის უგულებელყოფა გამოიხატება იმით, რომ ბავშვები ივიწყებენ საშინაო დავალების შესრულებას, გაკვეთილებზე არ არიან კონცენტრირებულნი და ფანჯარაში ყურებას, ხატვას ან თანატოლებთან ჩურჩულს ამჯობინებენ. ზოგჯერ ამაში მასწავლებლებს ადანაშაულებენ, მშობლები ცდილობენ მათ გადააბრალონ ბავშვის აკადემიური წარუმატებლობა… რატომ არ სურთ ბავშვებს სწავლა? ამ კითხვაზე პასუხი ხშირად გამოცდილ მასწავლებლებსაც კი არ აქვთ. მიზეზები, რის გამოც ბავშვებს არ სურთ სწავლა, არაერთგვაროვანია.

რა ზემოქმედებს ბავშვზე, რომელიც ცდილობს სწავლისაგან თავის არიდებას?

1. ბავშვი ასაკით პატარაა. მშობლები ფიქრობენ, რომ მათი შვილი უკვე მზად არის სკოლისთვის. მაგრამ ბავშვის გამორჩეული გონიერებაც კი არ ნიშნავს იმას, რომ იგი ფსიქოლოგიურად მზად არის სკოლისთვის. სავარაუდოდ, ბავშვი ვერ შეძლებს დაემორჩილოს სასკოლო წესრიგს. მეტიც, მცირე ასაკის ბავშვისთვის გაცილებით რთულია გაკვეთილზე დიდხანს, გაუნძრევლად, ყურადღების გაუფანტავად ჯდომა.

2. კონფლიქტები პედაგოგებთან. ხშირად მასწავლებლებიც კი არ ეჭვობენ, რომ კონფლიქტი აქვთ მოსწავლეებთან. მასწავლებელი ამჩნევს, რომ მისმა მოსწავლემ სწავლას მოუკლო, ქცევა შეიცვალა, მაგრამ არ ფიქრობს იმაზე, რომ ეს კონფლიქტური სიტუაციის ბრალია. სინამდვილეში, შეიძლება ბავშვმა მასწავლებლისგან ოდესღაც თავისი მისამართით უსიამოვნო სიტყვები ან შენიშვნა მოისმინა და ჩათვალა, რომ პედაგოგი მის წინააღმდეგ განეწყო. ამან დათრგუნა, შეაშინა, მასწავლებლისადმი ნეგატიური დამოკიდებულება გაუჩინა. როგორც წესი, ბავშვებს არ სურთ მშობლებთან თავიანთ შიშებზე საუბარი. ეს „აკონსერვებს“ არსებულ კონფლიქტს და მასთან დაკავშირებულ სირთულეებს.

3. კონფლიქტები მოსწავლეებთან. რაც უფრო ხანგრძლივია ასეთი პრობლემა, მით უფრო რთულია მისი მოგვარება.

4. ფიზიკური დეფექტები. მაგალითად, ენის ბორძიკი, კიდურების კანკალი და სხვ. ბავშვი ძნელად ეგუება იმ აზრს, რომ თანატოლებისგან განსხვავებულია. განსაკუთრებით რთულია, როდესაც ფიზიკური ნაკლის გამო ვინმე დასცინის. თავისი პრობლემის მიზეზით ბავშვს არ სურს ყურადღების ცენტრში ყოფნა, დამცირების ატანა და ის სკოლას თავს არიდებს.

5. ოჯახური კონფლიქტები. მშობლებსა თუ სხვა ოჯახის წევრებს შორის ჩხუბის გამო ბავშვი იკეტება საკუთარ თავში და კარგავს არა მარტო სწავლის მოტივაციას, არამედ ინტერესს ყველაფრის მიმართ.
6. მშობლებისა და ნათესავების მხრიდან ბავშვზე ზეწოლა. მშობლებს ბავშვისგან მეტისმეტი მოლოდინები აქვთ, ატარებენ საუკეთესო სკოლაში, უამრავ წრეზე ისე, რომ ამის შესახებ აზრს არც კი ეკითხებიან. ასეთი მშობლები ბავშვისგან საუკეთესო შედეგებს ითხოვენ, აიძულებენ აკეთოს ის, რასაც მხოლოდ მშობლების შიშით ან ხათრით ასრულებს.

რა ფაქტორები მოქმედებს სწავლის ინტერესზე

1. შესასწავლი საგნების მიმართ ინტერესი. ხშირად ბავშვებს გარკვეული საგნების მიმართ ინტერესი მხოლოდ იმიტომ უქრება, რომ მათთვის ისინი მოსაწყენი ჩანს. ბავშვს უნდა დავეხმაროთ იმის გაცნობიერებაში, რომ გაკვეთილებზე მათთვის სასარგებლო ინფორმაციას უზიარებენ, ამიტომაც არის მნიშვნელოვანი სწავლა. არსებობს რთული დისციპლინები. ამ შემთხვევაში უნდა მოვიძიოთ განსხვავებული მოტივაცია. ბევრი რამ დამოკიდებულია მასწავლებელზე, რომელსაც შეუძლია უბრალოდ ახსნას რთული რაღაცები და ამით გაამარტივოს სწავლების პროცესი.

2. საგნების შესწავლის გზა. დაწყებითის მოსწავლეებს გაცილებით ადვილია ვასწავლოთ აქტიური მეთოდების, თამაშების მეშვეობით. პედაგოგმა ყურადღება უნდა მიაქციოს სწავლების იმ ხერხებს, რომლებიც აღძრავს ბავშვის ინტერესს, ეს გზა შეიძლება იყოს შემოქმედებითი.

3. ინფორმაციის აღქმა. ზოგიერთი ბავშვი ინფორმაციას უკეთესად აღიქვამს მხედველობით, ზოგი – სმენით, სხვები – გამოსახულებით. ბავშვების სწავლების ეფექტიანობა დამოკიდებულია ინფორმაციის აღქმის ტიპებზე. მშობლებს შეუძლიათ თვითონ აირჩიონ გზები ბავშვის სწავლებისთვის.

4. მასწავლებლის ინტერესი. როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს დააინტერესებს პირადი მაგალითით, საკუთარი საგნის მიმართ პოზიტიურ დამოკიდებულებას აჩვენებს, მაშინ მოსწავლეებსაც უღვივდებათ ინტერესი. თუ მათ ეცოდინებათ, რომ მასწავლებელი საინტერესო ფორმით უხსნის ახალ გაკვეთილს, სიხარულით დაელოდებიან მის დაწყებას.

მოტივიციის სახეები

წარმატებული სწავლისთვის მოტივაცია ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობაა. მოსწავლეებისთვის  ყველაზე მნიშვნელოვანია შემდეგი მოტივაცია: შემეცნებითი, ანუ უფრო მეტი სურვილით გახდე ერუდიტი; კომუნიკაციური – საურთიერთობო წრის გაფართოება ახალი ნაცნობების და ინტელექტუალური დონის გაუმჯობესების გზით; ემოციური; თვითგანვითარება – შესაძლებლობებისა და ნიჭის გამჟღავნებით; მოსწავლის პოზიცია;

მიღწევები; წახალისება, დასჯა.

გარდა ამისა, ის იყოფა გარე (სოციალური) და შიდა (შემეცნებითი) მოტივაციად. გარე მოტივაციის მაგალითი: „ჩვენ უნდა ჩავაბაროთ გამოცდა ისე, რომ მშობლები არ გაგვიწყრნენ“. შინაგანი მოტივაცია: „მე თვითნონ მომწონს ლიტერატურის გაკვეთილები. ამიტომ ნებისმიერ თავისუფალ დროს ვკითხულობ, რათა ახალი შევიმეცნო“.

რა თქმა უნდა, მხოლოდ თქვენ ირჩევთ, როგორ გაზარდოთ შვილი, მაგრამ ამ არჩევანზე იქნება დამოკიდებული როგორი გაიზრდება. ზოგჯერ მშობელი ვერ აცნობიერებს თუ რა შეცდომებს უშვებს შვილის მოტივირების პროცესში. ყველაზე ხშირი შეცდომები ასეთია:

1. თქვენი შვილის დაბალი თვითშეფასება, მისი პროგრამირება წარუმატებლობის მიმართულებით. თუკი ბავშვს გამუდმებით ეტყვით, რომ არაფერი გამოსდის და „მენაგვე გამოვა“, მისი თვითშფასება დაიკლებს და შეიძლება ბავშვმა განვითარების იმედი დაკარგოს.

2. ტყუილი და დაშინება. თუ ასეთ მეთოდებს იყენებთ, თქვენსა და თქვენს შვილს შორის კავშირი და ნდობა დაიკარგება.

3.ზედმეტად მაღალი მოთხოვნები, ბავშვის შესაძლებლობების გაუთვალისწინებლობა. მშობელს შეუძლია იფიქროს, რომ ბავშვი ზარმაცია ან სპეციალურად არ სწავლობს, სინამდვილეში კი საამისოდ სულ სხვა მიზეზები არსებობდეს (გონებრივი განვითარების თავისებურებები, ავადმყოფობა, დაღლილობა).

3. მაღალი აკადემიური მოსწრების სანაცვლოდ საჩუქრები. ამ მეთოდს უამრავი ნაკლი აქვს. ბავშვს სწრაფად უვითარდება საჩუქრებზე დამოკიდებულება. მომავალში კარგი სწავლის სანაცვლოდ მან შიძლება მოითხოვოს ანაზღაურება ან თქვენი თხოვნები მხოლოდ მაშინ შეასრულოს, როდესაც თქვენგან რამეს მიიღებს.

4. წარმატებით მოტივაცია. ხშირად მშობლები არწმუნებენ ბავშვს, რომ ყველა მისი ქმედება მიზნად უნდა ისახავდეს წარმატებას და მაღალ სტატუსს საზოგადოებაში. მომავალში ასეთი ბავშვები იზრდებიან ადამიანებად, რომლებიც ყველაფერს აკეთებენ წარმატებისა და ფულის გამო და არა იმიტომ, რომ მათ მიიღონ დადებითი ემოციები ან დაირაზმონ საყვარელი ადამიანების დასახმარებლად.

5. ზედმეტი დატვირთვა სხვადასხვა წრეში. თანამედროვე მშობლები ბავშვებს საკმაოდ მჭიდროდ უგეგმავენ გრაფიკს, რათა მათ ყოველი დღე სარგებლოდ გაატარონ. ბავშვთა ბავშვის ფსიქიკამ ამგვარ დატვირთვას შეიძლება ვერ გაუძლოს.

როგორ გავზარდოთ სწავლის მიმართ მოტივაცია

1. ასწავლეთ ბავშვს თამაშის გზით. თამაში უნიკალური პედაგოგიური იარაღია. თუ ბავშვს არ სურს ისწავლოს ტრადიციული მეთოდით, შეგიძლიათ მოიგონოთ თამაში, რომელიც საშუალებას მოგცემთ შეასრულოთ თქვენი ამოცანა.

ეს შეიძლება იყოს ინტელექტუალური სავარჯიშო თამაშები, სასწავლო თამაშები, შჯიბრზე დაფუძნებული თამაში-ტრენინგები. მოწინააღმდეგე გუნდთან შედარება მოსწავლეებს უკეთ აჩვენებს თავიანთ ხარვეზებს, რაც ხელს უწყობს მათ შემეცნებით საქმიანობას.

თამაშის ფორმა არ გულისხმობს მოსწავლის სტანდარულად შეფასებას. ასე რომ, თქვენ შეიძლება გამოიწვიოთ სწავლაში ჩამორჩენილ ბავშვთა ინტერესიც.

2. ბავშვის მხარდაჭერა მის ინტერესებში. დაეხმარეთ ბავშვებს თავიანთი ფარული ნიჭის აღმოჩენასა ან არსებულის განვითარებაში. დაე, თვითონ აირჩიონ ის, რაც აინტერესებთ.

3. მცირე და არა დიდი ჯილდოები. წაახალისეთ თქვენი შვილი, შეუქეთ შედეგი, მაგრამ არ დაუფასოთ წარმატება ნაღდი ფულით და ძვირადღირებული საჩუქრებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დრო მოვა, როდესაც ბავშვი მოისურვებს უფრო ძვირად მოგყიდოთ თავისი წარმატება.

4. დაინტერესდით რა ისწავლა ბავშვმა სკოლაში. აჩვენეთ, როგორ უნდა გამოიყენოს ეს ცოდნა, ერთად განიხილოს მისი მონათხრობი. გახსოვდეთ, რომ ნებისმიერი შეფასება/ნიშანი სუბიექტურია, ეს არ არის თქვენი შვილის ცოდნის ერთადერთი მაჩვენებელი, ეს არის მხოლოდ პედაგოგების შეფასება. ბავშვი არ არის ვალდებული მაინცდამაინც წარმატებული იყოს. მას აქვს უფლება მიიღოს ცუდი ნიშნები. გამოუცხადეთ მხარდაჭერა და არასოდეს გალანძღოთ. პირველ რიგში, უნდა იყოთ მისი მეგობარი და პარტნიორი.

5. სტრესის მინიმიზაცია. მოუყევით ბავშვებს, როგორ გადაიტანეთ თქვენი თქვენი სირთულეები სკოლაში, როგორ გაართვით თავი რთულ ამოცანებს. მოუყევით რას მიაღწიეთ ამ გზის შემდეგ. ერთად ისაუბერეთ წარუმატებლობასა და შიშზე.

ბავშვმა ყოველთვის უნდა იცოდეს, რომ მას მოუსმენენ. აუხსენით, რომ სტრესი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია და დროთა განმავლობაში ბავშვმა უნდა ისწავლოს მასთან გამკლავება.

სკოლებში ინკლუზიური პრინციპების დანერგვის საქმეში დიდი როლი ეკისრება სპეცმასწავლებელს. სპეცმასწავლებელი ვერ გახდება რეპეტიტორი. ის სსსმ მოსწავლეებთან მხოლოდ და მხოლოდ აკადემიური უნარების განმტკიცებაზე მუშაობს.

სსსმ მოსწავლეებთან მუშაობის დროს აუცილებელია გავითვალისწინოთ და ვიხელმძღვანელოთ შემდეგი:

1. ინკლუზიური განათლების პროცესში აუცილებელი პრაქტიკული უნარ-ჩვევების გამომუშავება

•   ინკლუზიური განათლება გულისხმობს, ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების ჩართვას სასწავლო პროცესში თანატოლებთან ერთად.
• ბავშვები შეიძლება იყვნენ განსხვავებული მრავალი მიზეზის გამო. ეს განსხვავებული ნიშნები მოიცავს ისეთ ფაქტორებს როგორიცაა: სოციალური, კულტურული, რელიგიური და ეკონომიკური მდგომარეობა და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სიძნელეები. განსხვავებულობა ხშირად არის ერთ-ერთი პირდაპირი თუ არაპირდაპირი წინაპირობა იმ სიძნელეებისა, რომლებსაც ბავშვები სწავლის დროს აწყდებიან, ამ სიძნელეების მთავარ განმაპირობებელ მიზეზს წარმოადგენს გარემო, სწავლების არადამაკმაყოფილებელი მეთოდები და მიდგომა.

2. სპეცმასწავლებლის როლი სკოლებში

• უკვე აღვნიშნეთ, რომ ინკლუზიური განათლება – გულისხმობს ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეების ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო სასწავლო პროცესში თანატოლებთან ერთად. ინკლუზიური  განათლება ასევე გულისხმობს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეების ინდივიდუალური და/ან მოდიფიცირებული სასწავლო გეგმებით სწავლებას.

ამიტომ ინკლუზიურ განათლებას დღეს მოიხსენებენ, როგორც განათლებას ყველასთვის.

• საქართველოში დღეს ინკლუზიური განათლების პრაქტიკაში დანერგვის თვალსაზრისით საინფორმაციო ვაკუუმია, სპეცმასწავლებელმა ეს ვაკუუმი უნდა შეავსოს.
• ამ საინფორმაციო ვაკუუმის გადალახვის გზაზე გადადგმული ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯია ბერიტ ჯონსენისა და მარიამ სკორტენის წიგნის “გზა ინკლუზიისკენ” ქართული თარგმანი.
• არ შეიძლება სპეცმასწავლებელი იქცეს რეპეტიტორად, ის სსსმ მოსწავლეებთან მუშაობს მხოლოდ ბაზისური აკადემიური უნარების განმტკიცებაზე. სამწუხაროა, რომ ბევრ მასწავლებელს ჰგონია, რომ სპეცმასწავლებელმა სსსმ მოსწავლე უნდა გაიყვანოს რესურსოთახში და იქ უნდა ჰყავდეს. სპეცმასწავლებელი უნდა მუშაობდეს საგაკვეთილო პროცესის ბოლოს ან ასისტირებას უწევდეს მასწავლებელს გაკვეთილზე და ეს დრო თანდათან უნდა შეამციროს.
• სპეცმასწავლებელი ჩვეულებრივი მასწავლებელია, რომელიც მუშაობს სრული დატვირთვით და ეს არის 18 საგაკვეთილო პროცესი კვირაში. სპეცმასწავლებელსაც აქვს უფლება, იმუშაოს სხვა სკოლაშიც, თუ საგაკვეთილო ცხრილი არ გადაფარავს ერთმანეთს.

3. ნუ მიბაძავთ სხვებს, იპოვეთ საკუთარი თავი…

დღეს საზოგადოების ცნობიერების დონე მნიშვნელოვნადაა ამაღლებული და ის სტერეოტიპები, რომ შშმ ან სსსმ ბავშვი ვერ ისწავლის და ვერ მიაღწევს წარმატებებს  ან ისინი საშიში არიან საზოგადოებისათვის, აღარ არსებობს.

წლების წინ კი არც ამდენი საშუალება იყო და თითქმის უმეტეს ოჯახებში მალავდნენ, რომ შშმ ბავშვი ჰყავდათ. სამწუხაროდ, დღესაც არის ერთეული შემთხვევები… ამიტომაა, რომ არ არსებობს ზუსტი სტატისტიკა ზუსტად რამდენი შშმ პირია საქართველოში.

4. ცხოვრება ბავშვთა სახლში...

“როცა ბედი ლიმონს გჩუქნით, შეეცადეთ მისგან ლიმონათი გააკეთოთ” – დეილ კარნეგის ეს სიტყვები გამახსენდა, როდესაც ბათუმში 26 მაისის ქუჩაზე მდებარე მცირე საოჯახო ტიპის ბავშვთა სახლს ვესტუმრეთ. (ჩემი სკოლის რამდენიმე მოსწავლე, მათ სორის სსსმ, ამ ბავშვთა სახლის ბენეფიციარია).

ბევრ ოჯახს შეშურდება ისეთი ერსულოვნება, ერთმანეთის სიყვარული და პატივისცემა, რაც იქ ვნახე…

ყველაზე მეტად კი იმ ამბავმა დამაფიქრა, რომ ეს ბავშვები ამ სახლში 18 წლამდე შეძლებენ ცხოვრებას, შემდეგ  კი უნდა დატოვონ სახლი და დამოუკიდებლად გააგრძელონ ცხოვრება… დიდი იმედი მაქვს, რომ სახელმწიფო შემდგომშიც იზრუნებს მათზე და ბედის ანაბარა, ქუჩაში არ დატოვებს ამ მათ.

5. სმენის არმქონე ბავშვების განათლება

• ჩვენ ირგვლივ იბადებიან ადამიანები, რომლებსაც აქვთ სმენასთან დაკავშირებული პრობელემები. ზოგს ნაწილობრივ არის სმენადაქვეითებული და ზოგი სმენის არმქონეა.
• ჩვენ ისევე უნდა გვესმოდეს მათი საუბარი, როგორც სმენის მქონეებს გვესმის.
• მათთან ურთიერთობისათვის კი აუცილებელია კომუნიკაციის დონეზე მაინც ვისწავლოთ ჟესტური ენა.
• მე ბედნიერი ვარ, რომ მომეცა საშუალება და თავისუფალ სივრცეში ვსწავლობ ჟესტურ ენას.
• პალინა ჯაღათშვილი – რომელიც სმენის არმქონე ბავშვთა და მოზარდთა პრობლემებზე მუშაობს, მას ჰყავს სურდო თარჯიმანი მზია მელაძე.

6. იარლიყები და სტერეოტიპები, ტერმინების სწორი ფორმით გამოყენება

სამწუხაროდ, არსებობს ტერმინები, რომლებიც სამედიცინო ტერმინებს შემორჩათ, მაგრამ სოციალურ კონტექსტში არ ვხმარობთ, ამიტომ შშმ პირებთან ურთიერთობის და მიმართვის დროს აუცილებელია, გამოვიყენოთ სწორი ფორმები:

უნარშეზღუდული/ინვალიდი – შეზღუდუდლი შესაძლებლობის მქონე;

ყრუ/ყრუ-მუნჯი – სმედაქვეითებული/სმენის არმქონე;

ეტლს მიჯაჭვული – ეტლით მოსარგებლე;

ბრმა – უსინათლო/მცირემხედველი.

და ბოლოს, თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ ბავშვი, ოჯახი და სკოლა ერთი ჯაჭვია, ჩვენ ერთმანეთთან გვექნება ხშირი კომუნიკაცია, ერთმანეთისგან მივიღებთ უკუკავშირებს, გავითვალისწინებთ ბავშვის შესაძლებლობებს და ინტერესებს, აუცილებლად მივიღებთ შედეგს.