ხმამაღლა არასდროს არავის არაფერს უამბობდა და ამიტომ  არავინ იცოდა რას ფიქრობდა; არ იძლეოდა ახსნა-განმარტებებს, რის გამოც მასთან კამათი არ ღირდა; რადაც არ უნდა დაჯდომოდა, დანაპირებს აუცილებლად შეასრულებდა; შეუძლებელი იყო, დიდსა თუ პატარას მისთვის შეეხედა და არ დაეჯერებინა; მისი მრისხანე მზერა ვის არ დაუკარგავდა სიცილის გუნებას!.. ასეთი გახლდათ პამელა ტრავერსის გამოგონილი ძიძა მერი პოპინსი – სრულყოფილი ქალბატონი, რომელშიც „რაღაც უცნაური და არაჩვეულებრივი იმალებოდა, ადამიანს ერთდროულად შიშსაც რომ ჰგვრიდა და სიამესაც.“

***

ჩვენი ბავშვობისდროინდელი წიგნები, ვინ მოთვლის, რამდენ მოგონებასა თუ ოცნებას ინახავს, ამიტომაც გვიძნელდება მათ შესახებ მარტივად საუბარი, წასაკითხად მოკლე რეკომენდაციის ჩამოყალიბება. თაროდან გადმოვიღებთ, გადავფურცლავთ, თვალს გადავაავლებთ და მოზღვავებული ემოციების გარშემომყოფებისთვის გაზიარება გვინდება, გვსურს, ყოველი წინადადების დასაწყისში ერთი შეკითხვა დავუსვათ დიდსა თუ პატარას: „გახსოვთ?.. გახსოვთ?..“ რა თქმა უნდა, უამრავი კარგი წიგნი გვახსოვს და გვეგულება, მაგრამ დღეს, როგორც უკვე მიხვდით, „მერი პოპინსზე“ ვისაუბრებთ.

გახსოვთ:

• ჩანთა-ხალიჩა – ყველას ცარიელი რომ ეგონა, მერი პოპინსს კი იქიდან წამებში ამოჰქონდა: გახამებული თეთრი წინსაფარი, ხელის საპონი, კბილის ჯაგრისი, თმის სარჭები, სუნამო, დასაკეცი საწოლი ბუმბულის საბნითა და თხელი გადასაფარებლითურთ, სამი ფლანელის ღამის პერანგი, სამიც ტილოსი, წყვილი ფეხსაცმელი, დომინო, ორი საბანაო ქუდი, ღია ბარათების ალბომი, თუთიყუშისსახელურიანი ქოლგა და ხველის საწინააღმედეგო აბები?..
• მისტერ პარიკი – ჩამრგვალებულ-ჩასუქებული მელოტი კაცი, პირში სიცილის ჭია რომ უძვრებოდა, გამამხიარულებელი აირით ავსებდა და მიწაზე აღარ აჩერებდა?..
• მის ლარკი – აურაცხელი საყურითა და მძივით მორთული, პოლკის ორკესტრივით ჟღრიალ-გრიალით რომ დაიარებოდა?..
• პატარა, ფუმფულა ძაღლი ედმონდი – სპარსეთის შაჰივით საძინებლის აბრეშუმის ბალიშებზე რომ ანებივრებდნენ, საპარიკმახეროებში ავტომობილით დაატარებდნენ, ის კი სულის სიღრმეში მაინც ეზოს ძაღლობაზე ოცნებობდა?..
• მისის კორისა და მისი გიგანტი ქალიშვილების, ფანისა და ანის უჩვეულო საკონდიტრო? და იმ სკონდიტროში ნაყიდი ჯანჯაფილის თაფლაკვერები ბრჭყვიალა ქაღალდის ვარსკვლავებით, ღამღამობით ცაზე რომ აწეპებდნენ?..
• ჯეინისეული პერფორმანსი – ვითომ ჩიტი რომ იყო, შვიდი საღი კვერცხი დაედო და ბარტყებს ჩეკავდა (სავარაუდოდ სამ ყვითელს, ორ მურასა და ორ თეთრს)?..
• სპეციალური თერმომეტრი, ბავშვებისა თუ უფროსების საქციელს რომ აანალიზებდა და ლაკონური დასკვნები გამოჰქონდა: „ქარაფშუტაა და უწესოო,“ „დიდი ანცია და შფოთისთავიო,“ „ჟინიანია და ჩხუბისთავიო,“ „მეტისმეტად ნებიერააო,“ „ყოველხმრივ სრულყოფილიაო?!.“
• ძილის წინ ჩაის კოვზით დასალევი სითხე, ნებისმიერ ადამიანს მისთვის სანუკვარ გემოს რომ უტოვებდა და ამიტომ ზოგს რძე ეგონა, ზოგს – ხენდროს ნაყენი, ზოგს – დაშაქრული ლიმონის წვენი, მავანს კი რომიანი პუნში?..
• მუდამ უკმაყოფილო ძიძა იუფიმია ენდრიუ (იგივე ღვთის რისხვა), აურაცხელი ბარგითა და შენიშვნებით, დატყვევებული ტოროლათი და ჭკუის სასწავლებელი გალიით?..
• მარმარილოს ბიჭი სახელად ნელეი თავისი განუყრელი დელფინით, კითხვის დაუოკებელი სურვილთა და აუხდენელი ოცნებებით?..

მზის სხივების, ხეების, ვარსკვლავებისა და შოშიების ენა თუ გახსოვთ? თუმცა საიდან გემახსოვრებათ, კბილების ამოსვლის შემდეგ ეს ენები ხომ ყველა ადამიანს ავიწყდება (გარდა ერთისა)!.. და რა ხდება ზოოპარკში, ყველანი სახლებში რომ წავლენ-წამოვლენ?.. ან რა იმალება ოქროს ძეწკვზე ჩამოკიდებული მედალიონის ხუფის ქვეშ?..

ვიცი, ბევრი შეკითხვა დაგაყარეთ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, მოგონებები „მერი პოპინსის“ ხელახლა გადაკითხვის სურვილით აგავსებთ. მათ კი, ჯერაც რომ არ წაუკითხავთ ეს წიგნი, აუცილებლად დააინტერესებთ, რა იმალება ამდენი კთხვის ნიშნის მიღმა.

კიდევ ორი პერსონაჟი

სათაურში ნახსენებ უწესიერეს ძროხასა და უჭკვიანეს კატაზეც მოგახსენებთ: ისინი იმ ზღაპრების გმირები არიან, მერი პოპინსმა თავის აღსაზრდელებს – ჯეინს, მაიკლს, ბარბარასა და ჯონის რომ უამბო. ამ ორ დამოუკიდებელ ამბავში არა მხოლოდ პატარები, უფროსებიც ბევრ თავშესაქცევ და პიკანტურ პასაჟს აღმოაჩენენ.

პირველი ზღაპარი ერთ დროს დიდებულ, მდიდარ და საუკეთესო საძოვრების მფლობელ წითურ ძროხაზეა, რომელიც ქალაქში დაეხეტება და ციდან ვარსკვლავის ჩამოვარდნას ელოდება. დიახ, ისეთივე ვარსკვლავის, უწინ მშვიდი ცხოვრება რომ დაურღვია. იმ ვარსკვლავის, რომელმაც ფრიად პატივსაცემი მანდილოსანი ძროხა ნამდვილი ლედის მანერებით ერთ მშვენიერ ღამით გატაცებით და მოხდენილად ააცეკვა. „ხან პოლკას ცეკვავდა, ხან შოტლანდიურ ჯიგს, ხან რაღაც სრულიად ახალს იგონებდა… თან ფიქრობდა, ღმერთო ჩემო, რა უცნაურია, ასე ვფიქრობდი, ცეკვა უხერხულია-მეთქი, მაგრამ აგერ თვითონ ვცეკვავ, თუმცა ყოველთვის სამაგალითო ძროხა ვიყავიო.“ საბრალოს (თუმცა ეპითეტი „საბრალო“ ამბის დასასრულს სადავო ხდება) ერთი კვირის თავზე ფეხები აღარ ემორჩილებოდნენ, მაგრამ გაჩერებასაც ვერ ახერხებდა. ასე ცეკვა-ცეკვით გასწია მეფისკენ, იმედოვნებდა, სწორი რჩევით დამეხმარებაო… ეს ამბავი თქვენს შვილებთან ან მოსწავლეებთან ერთად წაიკითხეთ და დაასრულეთ. ნახავთ, ცეკვა-ცეკვაში რამდენი პიკანტური დეტალი და სასუბრო თემა გამომჟღავნდება.

არანაკლებ საინტერესო დიალოგებსა და თამაშში ჩაგითრევთ კატასა და მეფეს შორის გაჩაღებული პაექრობა და ამ პაექრობაში გაჟღერებული ქვეტექსტები. მერი პოპინსი მეორე ზღაპარს იმ კატაზე თხზავს, რომელმაც მეფეს შეხედა. მეფეს, რომელსაც „თავი ციფრებითა და ფქტებით ისე ჰქონდა სავსე, როგორც ბროწეულია მარცვლებით გამოტენილი;“ რომელსაც ამ ქვეყნად ყველაფერს ფიქრი ერჩივნა. „შეიძლება ჩათვალოთ, თავისი ხალხის კეთილდღეობაზე ფიქრით იწუხებდა თავსო. არა! აინტერესებდა, ინდოეთში რამდენი ბაბუინია, ან რომელი პოლუსი უფრო დიდია, შეიძლება თუ არა ისწავლოს სიმღერა ღორმა…“ და აი, ერთ მშვენიერ დღეს მეფეს კატა ეწვევა – კატა, რომელიც მის უდიდებულესობას უტიფრად გაუსწორებს თვალს და განუცხადებს, ყველა მეფე ერთნაირიაო!..

ავტორი (ბრიტანელი და საბჭოთა)

ერთი-ორი სიტყვით ავტორზეც მოგახსენებთ – ქალბატონზე, რომელიც ძრითადად მერი პოპინსის შესახებ დაწერილი წიგებითაა ცნობილი. თუმცა მსახიობიც იყო, პოეტიც და ჟურნალისტიც. ერთხელ, პამელა ტრავერსს მოსავლელად ორი ბავშვი დაუტოვეს და სწორედ მათთვის შეთხზა ამბავი ძიძაზე, თუთიყუშისთავიანი ქოლგა რომ ჰქონდა და ჩანთით წარმოუდგენლად ბევრ ნივთს დაატარებდა. ამბავი მალე ზღაპრად იქცა. „მერი პოპინსის“ გამოცემა ტრავერსის პირველი სერიოზული ლიტერატურული წარმატება გახლდათ. მას მოჰყვა კიდევ შვიდი წიგნი („Mary Poppins Comes back,“ „Mary Poppins Opens the Door,“ „Mary Poppins in the Park,“ „Mary Poppins From A to Z,“ „Mary Poppins  in the Kitchen,“ „Mary Poppins in Cherry Tree Lane,“ „Mary Poppins and the House Next Door“). 1977 წელს პამელა ტრავერსს ბრიტანეთის იმპერიის ოფიცრის წოდება მიანიჭეს. მისი ზღაპრები ინგლისურ ოჯახში სამუშაოდ მისულ ძიძაზე კი ბრიტანული საბავშვო ლიტერატურის კლასიკად აღიარეს. წიგნები მერი პოპინსზე თანდათან მრავალ ენაზე ითარგმნა და მთელ მსოფლიოში დაიმსახურა სიყვარული თუ პოპულარულობა.

სიტყვა თარგმანებზე ჩამოვარდა და ქართველი მკითხველისთვის ერთ მტკივნეულ საკითხსაც უნდა შევეხო. საქმე იმაში გახლავთ, რომ პამელა ტრავერსისეული ტექსტები მერი პოპინსის შესახებ ქართულ ენაზე დღემდე არ არის ნათარგმნი. 1960-იან წლებში, რუსმა საბავშვო მწერალმა ბორის ზახოდერმა ტრავერსის პირველი ორი წიგნიდან რამდენიმე თავი ამოარჩია, თარგმნა, მცირედი ცვლილებებიც შეიტანა და გამოსცა. სწორედ ის წიგნი ითარგმნა და გავრცელდა საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებში. სწორედ იმ წიგნს  ვკითხულობთ და ვთავაზობთ დღემდე ჩვენს უმცროს თაობასაც, იმ იმედით, რომ შვიდივე ტომის ზუსტ თარგმანსაც  გავეცნობით ოდესმე. მანამდე კი…

Au revoire!

მიუხედავად ყველაფრისა, ბავშვობაში წაკითხულს დაუვიწყარი გემო და სურნელი ახლავს. მაინც გვყვარს ჩვენი „მერი პოპინსი“ და გულის სიღრეში ისევ ვოცნებობთ ალუბლის შესახვევის N17 სახლში მოხვედრაზე (გზაჯვარედინზე მდგარი პოლისმენის დახმარებით). გვსურს შევიჭყიტოთ ყველაზე პატარა, ფერგადასულ სახლში, სადაც მისის და მისტერ ბენქსები განცხადებას წერენ, ვინაიდან სასწრაფოდ სჭირდებათ „ყველაზე კარგი ძიძა, ყველაზე მცირე ხელფასს რომ დასთანხმდება.“ ვოცნებობთ, იქნებ ისევ დაუბეროს აღმოსავლეთის ქარმა და დედამიწაზე მუქ ლურჯ პალტოსა და ქუდში გამოწყობილი, პაჭუა ცხვირიანი, შავთმიანი, ცისფერთვალება ქალბატონი დაეშვას …

როდესაც შვილებს ან მოსწავლეებს ჩვენს ბავშვობისდროინდელ წიგნს ვურჩევთ, მხოლოდ ამბის წაკითხვას როდი ვთავაზობთ, მასთან ერთად ახალ მიკროსამყაროსაც ვჩუქნით. მერე კი უდიდეს სიამოვნებას გვანიჭებს თვალყურისდევნება, როგორ გაივლიან ისინი ჩვენთვის კარგად ნაცნობ გზებს, დაიმახსოვრებენ ორიგინალურ ფრაზებსა და გამოთქმებს, შეიყვარებენ ან დაიწუნებენ პერსონაჟებს… გვაინტერესებს, მათაც ჩვენსავით დასწყდებათ გული, როდესაც მერი პოპინსი იტყვის: „კარგსაც აქვს დასასრულიო?..“ ჩვენსავით დაიჯერებენ, რომ დიდი მოწყენილობის ჟამს უსათუოდ დაუბრუნდებათ ადამიანი, უკანა გზის ბილეთი რომ აიღო და წერილი იმედისმომცემი სიტყვებით დაასრულა: Au revoire!

ამ მარტივი რჩევების გამოყენება თავიდან აგარიდებთ დრამას, დაძაბულობასა და დაპირისპირებას 
ბევრი მშობლისა და ზოგიერთი მოსწავლისათვის სკოლაში დაბრუნება შესაძლოა წლის ყველაზე საოცარი დროა. ვისაც დილით ადრე ადგომა, სასკოლო სადილის ჭამა და მონოტონური საშინაო დავალებების კეთება უყვარს, მოუთმენლად ელის სასწავლო წელს, რადგანაც ენატრებათ ახლიდან დაწყება, წინასწარ ტკბებიან ახლის შესწავლის შესაძლებლობით და მოელიან ძველ მეგობრებთან შეხვედრას თუ ახალი მეგობრების შეძენას. მაგრამ ყველას არ უყვარს სკოლა და მათთვის სასწავლო წლის დაწყება შეიძლება განსაკუთრებული სტრესის წყარო იყოს, რაც თავის მხრივ შეიძლება იწვევდეს ღელვას, ფრუსტრაციას და შიშსაც კი.
პირველი ნაბიჯი აკადემიური დაძაბულობისაგან და მოწყენილობის, აპათიის, ბრაზისა თუ გაღიზიანების გარდაუვალი ემოციებისაგან თავის დასაღწევად არის იმის გაცნობიერება, თუ რა იწვევს ღელვას პირველ რიგში. სამწუხაროდ, ადამიანები ცუდად ახერხებენ თავიანთი ჭეშმარიტი მოტივების იდენტიფიცირებას და იმის ახსნას, თუ რატომ ურჩევნიათ მოერიდონ კონკრეტულ გარემოს. თუკი თქვენი შვილებისაგან გესმით, რომ “სკოლა სისულელეა”, “ჩვენ იქ არასოდეს არაფერს ვსწავლობთ” ან “მასწავლებლებს არ მოვწონვარ”, შესაძლოა ეს შენიშვნები თვალის ახვევა იყოს იმისგან ფსიქოლოგიური იზოლირებისთვის, რასაც მოსწავლე ელოდება სკოლის დაწყების შემდეგ. მშობლებს შეუძლიათ სულ ცოტა ხუთი კონკრეტული ნაბიჯის გადადგმა პოტენციურად ნეგატიური სასკოლო გამოცდილების (და შვილებთან 9-თვიანი “ბრძოლის”) თავიდან ასაცილებლად.
შექმენით (შეიმუშავეთ) ზაფხულის დასასრულის განრიგი

ზაფხულის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი სიმშვიდეა. მაღვიძარა გამორთულია, მშობლები შვებულებაზე ოცნებობენ, დედლაინებზე ფიქრი შორეული მოგონებაა. აგვისტოს ცხელი დღეები  მინიმალურად უწყობს ხელს რელაქსაციას – გონების მდგომარეობას, რომელიც რადიკალურად განსხვავდება იმისაგან, რაც წარმატებისათვის არის საჭირო სასკოლო წლის განმავლობაში. მაგრამ წარმატების ყველაზე მნიშვნელოვან ასპექტთაგანი როგორც ბავშვებისათვის ასევე ზრდასრულთათვის არის სტრუქტურა და რუტინა. კვლევები გვიჩვენებს, რომ მოსწავლეებს, ვინც წინასწარ ემზადება სასკოლო გამოწვევებისათვის, უფრო პოზიტიური ემოციები აქვთ სკოლასთან დაკავშირებით და აკადემიურადაც უკეთესი მოსწრება აქვთ. თქვენ შეგიძლიათ შექმნათ რაღაც განრიგი თავისუფალი დროის აქტივობების კონკრეტულ დროს განსახორციელებლად, მისცეთ ბავშვებს შესაძლებლობა, დღიურში აღნიშნონ საზაფხულო არდადეგების ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტები ან დაავალოთ მათ გასაკეთებელ საქმეთა სიის წარმოება. ეს ყველაფერი ხელს უწყობს თანამიმდევრობის და სტრუქტურის უნარების განვითარებას, რაც დაეხმარება მათ სასწავლო წლის განმავლობაში.
დასახეთ გონივრული მოლოდინები
მოსწავლეების სტრესის ერთ-ერთი ძირითადი გამომწვევი ფაქტორი არის, მათი აღქმა, რომ ვერ გაამართლებენ მშობლების და მასწავლებლების მოლოდინებს. თუკი ბავშვებს (ზრდასრულებსაც) სჯერათ, რომ არ აქვთ საკმარისი ინტელექტუალური შესაძლებლობა წარმატების მისაღწევად, ისინი ხშირად წინ წამოსწევენ ნაკლებ ძალისხმევას და რეზისტენტულები ხდებიან აკადემიური გამოწვევებისადმი. მართალია, მშობლების მხრიდან მნიშვნელოვანია აკადემიურ საკითხებში მხარდაჭერა და საგანმანათლებლო ინტერესის წახალისება, მაგრამ არარეალური სასწავლო მიზნების დასახვამ (მაგ. ყველა საგანში უმაღლესი ნიშნის ან ტესტში მაქსიმალური ქულის მიღება) შესაძლოა უკუშედეგი გამოიწვიოს. მოსწავლეები ხშირად შეცდომით ფიქრობენ, რომ სასკოლო მასალა თითქმის დაუყოვნებლივ უნდა აითვისონ. მშობლებს, ვინც ახსენებს შვილებს, რომ ახალი მასალის შესწავლას დრო და ძალისხმევა სჭირდება, შეუძლიათ შეამსუბუქონ აკადემიური დაძაბულობა. მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ, რომ არა უშავს თუკი სწავლას ჩავარდნები სდევს თან და უნდა დაუფასდეთ სიმამაცე რაიმეს არცოდნის აღიარებისას.

თავი არიდეთ სხვებთან შედარებას
ერთი მიზეზთაგანი სკოლაში დაბრუნების შიშისა არის ის, რომ მოსწავლეები თავს უარესად მიიჩნევენ, როდესაც სხვებს ადარებენ თავს. შედარების პუნქტები ადგენენ ჩვენი მიზნებისა და ქცევის საზღვრებს. ბავშვები ხშირად შეადარებენ თავს უფრო გონიერ ან უფრო პოპულარულ თანაკლასელებს და თავს უარესად მიიჩნევენ, რაც თავის მხრივ სოციალურ შფოთვას წარმოშობს. და, პირიქით, უარყოფითმა შედარებამ შესაძლოა გამოიწვიოს მოსწავლის ფიქრი, რომ ის უკეთესია, თუმცა ეს აძლევს მას აკადემიური აღმატებულობის ყალბ გრძნობას. მშობლებს შეუძლიათ წაახალისონ შვილები, თუკი მათივე წარსულთან (ქცევებთან, მიღწევებთან) შეადარებენ. როდესაც ბავშვი მიხვდება, რომ გამოსწორდა წარსულ წლებთან შედარებით, მათ გაუჩნდებათ სიამაყის და მიღწევის განცდა, რაც თავის მხრივ დაეხმარება მას მოახდინოს სკოლის ასოცირება უფრო პოზიტიურ ემოციებთან, ვიდრე იმედგაცრუებასა და წარუმატებლობასთან.
ყურადღება გაამახვილეთ პოზიტივზე
რა გასაკვირია, რომ ბევრისათვის სკოლაში დაბრუნება ნიშნავს ადრე ადგომას, კონცენტრაციას, რომელიც ძალისხმევას მოითხოვს და ნაკლებ თავისუფალ დროს მათთვის სასურველი აქტივობებისათვის. მაგრამ სკოლა ასევე იძლევა შესაძლებლობებს, რომლებიც შესაძლოა არ არსებობდეს ზაფხულის განმავლობაში. სკოლაში დაბრუნება ხშირად ნიშნავს მეგობრებთან მეტ ურთიერთობას და სოციალიზაციას, სკოლის კლუბებში, სპორტულ ღონისძიებებსა და ეკსკურსიებში მონაწილეობის მიღებისა და, რა თქმა უნდა, რაიმე ახლის სწავლის შესაძლებლობას. ნევროლოგიურმა კვლევამ აჩვენა, რომ ახალი უნარების და შესაძლებლობების შეძენა იმის მსგავს შეგრძნებებს აძლევს ჩვენს ტვინს, რასაც განვიცდით ფულის მოგების თუ ჯილდოს მიღებისას. შესაბამისად, მშობლებს აქვთ შესაძლებლობა გადაანაცვლონ მოსწავლის განწყობა სკოლის სასიკეთო მხარეებისაკენ, რომლებიც შეიძლება შეიცავდეს ან არ შეიცავდეს აკადემიურ მხარეს. თუკი მოსწავლეს სწამს, რომ სასკოლო ჩართულობით რაიმე პრაქტიკული სარგებელი ექნება, მისი  სკოლაში სიარულის  მოტივაცია შესამჩნევად გაიზრდება.
უზრუნველყავით ემოციური და აკადემიური მხარდაჭერა
პოპულარული რწმენის საწინააღმდეგოდ, სკოლაში წარმატება არ არის ინდივიდუალური ძალისხმევა, როცა მოსწავლე ექსკლუზიურ პასუხისმგებლობას იღებს მისსავე შედეგებზე. მიღწევა სამმხრივი ძალისხმევაა, რომელიც განსაკუთრებით წარმატებულია როცა მშობლები, მასწავლებლები და მოსწავლეები ინაწილებენ ჩართულობას და ერთად აგებენ პასუხს მოსწავლის სწავლის შედეგებზე. პასუხისმგებლობა იწყება წახალისებით, მაგრამ ასევე მოიცავს პოზიტიური ქცევ(ებ)ის (წიგნების კითხვა, საჭიროების შემთხვევაში საშინაო დავალებაში დახმარება) მოდელირებას. მშობლებმა თავი უნდა არიდონ სწავლის შედეგების (ნიშნების) განსჯას ან მოსწავლის დამცირებას საეჭვო ძალისხმევის ან აკადემიური ინტერესის არქონის გამო. საჭიროა რეალისტური და მხარდამჭერი უკუკავშირი უნარების განვითარებასა და პოტენციალის რეალიზებაში დასახმარებლად. წარმატებას მარტო ვერავინ აღწევს.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/us/blog/motivate/201808/how-cure-back-school-anxiety-parents-and-kids

ისე მოხდა, რომ ამასწინ ჩემი არცთუ მცირე ,,ზეციური’’ გამოცდილების მარაგი  მნიშვნელოვნად შეივსო – კინაღამ ჩამოვვარდი. ძლიერი ჭექა-ქუხილისა და გრიგალის აკომპანიმენტით, ასე ორმოცი წუთი,  თვითმფრინავი ცოფიან ძაღლად გადაიქცა, ზევით-ქვევით ეხეთქებოდა, კანკალებდა, გვერდზე ტრიალდებოდა და რა აღარ.

სხვა რომ არაფერი, იატაკზე დაყრილი საგნები და სტიუარდესების განწირული სახე მწუხარებით გვამცნობდა, რომ სიკვდილთან თუ ყურში ჩაჩურჩულების მანძილზე  არა, ერთ ზრდილობიან შეძახილში მაინც ვიყავით.  როცა შინ დავბრუნდი და სამშვიდობოს წამოვწექი, დავაკვირდი:

ამ დროს ფიქრი სწრაფია და გაუგებარი, რაღაც წმინდაზე და ძვირფასზე უწესრიგო რიგს ჰგავს, სადაც დიდი და პატარა ერთმანეთს ასწრებს და არავინ იცის, რა იქნება ბოლო ფიქრი – ის, რომ რაღაც უცნაურ, გაუგებარ სამყაროში გადადიხარ, შენი განვლილი ცხოვრების მთავარი ადამიანები და კინო-კადრები, თუ ის, რომ მაცივარზე იმ ქალაქიანი მაგნიტის ნიშნული ვერ გააკარი, საიდანაც მოდიხარ.

შეიძლება შენი უსაყვარლესი გოგოს სახე იყოს უკანასკნელი არჩეული კადრი წარმოდგენაში; შეიძლება დედაშენის, რომელსაც ახლა სადღაც ახლოს, მიწაზე, ოზურგეთში სძინავს; შეიძლება მამაშენის, რომელსაც კიდევ უფრო ახლოს, ზეცაში ღვიძავს.

შეიძლება გვერდზე მჯდომი შენი მეგობრის და თანამშრომლის ლევან თაქთაქიშვილის უემოციო ღიმილი ჩაგრჩეს (ექსტრემალურ დროს ასეთ სიმშვიდეზე ვგიჟდები და გამოგიტყდებით, მინდება დავუღრიალო). შეიძლება ბორტის ჟურნალიდან მომზირალი ვიღაც მოდელის გაყინული სიფათი აგეკვიატოს და ჩაგყვეს სიკვდილში –  ამ დიდ და გაუაზრებელ ძილში სამუდამო სიზმრად. არავინ იცის.

ისე, რა უცნაურია – გადარჩები და ისეთი განცდა გაქვს ხოლმე, თითქოს სამუდამოდ გადარჩი. გეგონება, სიკვდილი აგერ ხვალამდე არ გადადე. მაგრამ მაინც მაგარია, სიცოცხლე ხან გადარჩენებისთვისაც ღირს.

„არაფრის იმედი მაქვს, არაფრის მეშინია, თავისუფალი ვარ“  – ამ ეპიტაფიას ბერძენი მწერლის, ნიკოს კაზანძაკისის საფლავზე წაიკითხავთ, კუნძულ კრეტაზე. გულისგამხეთქ ეპიტაფიას. ისეთსავე გულისგამხეთქს, როგორიც მისი შემოქმედებაა – მისი დიდი და მანათობელი წიგნებია.

თუკი სამყაროს რწმენის მარაგი საბოლოოდ ამოეწურა, ხსნა მაინც მოვა – სწორედ ამ და ასეთი წიგნებიდან. კაცობრიობას შეუძლია მშვიდად იყოს – მასზე უკვე იზრუნეს დიდმა მწერლებმა, მათ თავიანთი ენერგიით, სიტყვითა და გამოცდილებით სამყაროში კიდევ ერთი სიცოცხლის ათასწლეული განაახლეს.

ნიკოს კაზანძაკისმა წერა სწორედ იმ დროს დაიწყო, როცა მსოფლიო ურწმუნობის სევდამ მოიცვა. როცა ფიქრი ღმერთზე, მის ყოფნა-არყოფნაზე  – კიდევ ერთხელ და საფუძვლიანად გადაიხედა. ნიცშეანური სულისკვეთებით გამსჭვალულმა ფილოსოფიურმა აზრმა ყოფაშიც შეაღწია – ცოცხალი ღმერთი ტექნიკის ღმერთით ჩაანაცვლა, შეუძლებელი შესაძლებლად აქცია, საკრალური – ფარდაახდილ სიცრუედ და ილუზიად.

კაზანძაკისის შემოქმედება ადამიანებისთვის იმ ღმერთის დაბრუნების თავგანწირული მცდელობაა, რომელიც მათთვისვეა ყველაზე სათნო და კეთილისმყოფელი. ეს ღმერთი აღადგენს მათში ყველაზე მშვენიერს, ძვირფასს, სასურველს – ადამიანს, და თვითონვე აქცევს ღმერთად. ეს ერთი შეხედვით რთული აქტი კი, სინამდვილეში საშინლად უბრალო და ბუნებრივი რამეა, დამუნჯებამდე ბუნებრივი და ყოფითი. აი, რომ გაიოცებ – ეს ხომ მეც შემიძლია!..

კაზანძაკისის რომანებს შორის ბოლო „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნებაა“ – წიგნი ადამიანის განღმრთობის საიდუმლოზე. ეს რომანი ცოტა ხნის წინ ქართულად ითარგმნა და გამომცემლობა „ინტელექტმა“ აკრძალული წიგნების“ სერიით გამოსცა. წიგნი თათია მთვარელიძემ თარგმნა. თავისთავად, ასეთი მასშტაბის და მნიშვნელობის ავტორის თარგმნა უკვე დიდი გამოწვევაა. მით უფრო, რომ კაზანძაკისის რამდენიმე რომანის არაჩვეულებრივი თარგმანები უკვე გვაქვს – თამარ მესხის და მაია კაკაშვილის.

სახარებისეული სიღრმე, არქაულ–ბიბლიური ენობრივი ატმოსფერო, ფილოსოფიური სიმსუბუქე – ეს ყველაფერი ქართული ენისთვის ბუნებრივი და ავთენტური ადეპტებით გადმოცემული, მხატვრული ოსტატობა და შინაგანი სილაღე, რომელშიც სწორედ მთარგმნელის ხელწერა იკითხება – თათია მთვარელიძემ ამ თარგმანით უდავოდ მნიშვნელოვანი სიტყვა თქვა ქართულ მთარგმნელობით სკოლაში.

დაუღალავად და გაუთავებლად შემიძლია ვისაუბრო ამ რომანზე. თუმცა, ჩემს შთაბეჭდილებებზე მეტად, მე ახლა სწორედ მთარგმნელთან დიალოგი მირჩევნია. კითხვებიც დამიგროვდა.

თათია მთვარელიძეს ვუსმენ…

ნ.ს. – „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება” მგონი შენი პირველი პროზაული თარგმანია? (თუ, ვცდები?) რა იყო ის მთავარი მიზეზი, რის გამოც მისი თარგმნა გადაწყვიტე?

თ.მ – თუ მხატვრულ ლიტერატურას ვგულისხმობთ, „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“ ჩემი მეორე პროზაული თარგმანია. პირველი დიმიტრის დიმიტრიადისის მცირე რომანი – „ვკვდები, როგორც ქვეყანა“ იყო, რომელიც თანამედროვე ბერძნული ლიტერატურის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ტექსტად ითვლება. გარდა ამისა, გასულ წელს გამოვიდა ძალიან მნიშვნელოვანი თეოლოგიური ნაშრომის ქართული თარგმანი – იოანის კარავიდოპულოსის „პავლე მოციქულის ეპისტოლეთა განმარტება“. ორივე ეს წიგნი ძალიან მიყვარს სუბიექტურ და ობიექტურ მიზეზთა გამო, თუმცა ნიკოს კაზანძაკისის „ქრისტეს უკანასკნელ ცდუნებასთან“ მაინც სხვა განზომილების სიყვარული მაკავშირებს.

ამ წიგნთან ჩემი პირველი შეხვედრა სტუდენტობის წლებს უკავშირდება. ზუსტად არ მახსოვს რა ვითარებაში, მაგრამ რომელიღაც ლექტორისგან მისი ისტორიისა და მნიშვნელობის შესახებ შევიტყვე და დავინტერესდი. თუმცაღა, რაკი მაშინ ეს რომანი ქართულად არ იყო ნათარგმნი, კაზანძაკისის ორიგინალში წაკითხვას კი იმ დროს ჩემი ბერძნულით ნამდვილად ვერ შევძლებდი, დიდად აღარც მიცდია წიგნთან მიახლოება, ეგ კი არა, დავივიწყე კიდეც მისი არსებობის შესახებ. ბევრი წელი გავიდა მას მერე. თავისთავად მოხდა ისე, რომ ახალი ბერძნული ენა შემომესწავლა და ერთ მშვენიერ დღეს, თესალონიკში სტუდენტობის პერიოდში, დროის მოსაკლავად ბიბლიოთეკაში შევიარე. დავუარე თაროებს და გაუაზრებლად გადმოვიღე ერთ-ერთი წიგნი. დავხედე: კაზანძაკისი იყო, სწორედ „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“. მაშინ გამიღვივდა ისევ ის, სტუდენტობის დროინდელი ინტერესი. ახლა უკვე შემეძლო მისი ბერძნულად წაკითხვა და გადავშალე. პირველი, რამაც ჩემი ყურადღება მიიპყრო – უკვე გამოცემულ, ბეჭდურ ტექსტში ხელით გადაშლილი ანუ „გადაჯღაბნილი“ მონაკვეთები იყო, ე.წ. სახალხო ცენზურის შედეგი. ცხადია, ამან კიდევ უფრო მეტად გამიცხოველა ინტერესი და ჩვეულებისამებრ, წიგნის ბოლო ნაწილის კითხვა დავიწყე. სწორედ ბოლო ნაწილი იყო ის იმპულსი, რამაც იქვე გადამაწყვეტინა, ეს წიგნი მეთარგმნა. იმ საღამოს რაღაც მქონდა დაგეგმილი, მაგრამ ყველაფერი აირია: წიგნი ბიბლიოთეკიდან ვითხოვე, მთელი ღამე ვკითხულობდი და მთელი ღამე ვტიროდი. მაშინვე ვთარგმნე ბოლო მონაკვეთი, აი, ის – რომელმაც წიგნის სრულად წაკითხვის გარეშეც გამანადგურა და საბოლოოდ მიმაჯაჭვა ამ ტექსტს. ასე ნაწილ-ნაწილ ვთარგმნიდი მთელი ექვსი წლის განმავლობაში. ვთარგმნიდი იმ ეპიზოდებს, რომლებიც განსაკუთრებულად მომწონდა, მაგრამ გამოცემაზე არ მიფიქრია მანამ, სანამ ქართულ საგამომცემლო სივრცეში გამომცემლობა „ინტელექტისა“ და გვანცა ჯობავას წყალობით, ჩემი აზრით, სრულიად არაჩვეულებრივი და ძალზე ღირებული პროექტი არ გამოჩნდა – „აკრძალული წიგნების თარო“. ძალიან მეამაყება, რომ ამ სერიით გამოცემული საოცარი ტექსტების ქართულ თარგმანებს შორის აღმოჩნდა კაზანძაკისის „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“, რისთვისაც მთელი ცხოვრების მანძილზე მადლობელი ვიქნები გამომცემლობა „ინტელექტისა“ და მისი ზებუნებრივი ძალების მქონე გუნდისა.

ამ წიგნის სათარგმნი მიზეზი კი ზუსტად იმდენია, რამდენი მიზეზიც შეიძლება ჰქონდეს ადამიანს ღმერთზე ფიქრისა, საკუთარი არსებობის მნიშვნელობასა თუ უმნიშვნელობაზე ფიქრისა. შესაბამისად, მეც ბევრი მიზეზი მქონდა – უმთავრესად სუბიექტური მიზეზები და არა მგონია, სხვებისთვის საინტერესო იყოს მათზე საუბარი. ერთი კია, „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“ ჩემი ცხოვრების წიგნია, ამაზე მნიშვნელოვანი რა მიზეზი უნდა მქონოდა?!

ნ.ს. –  ახლა, როცა მთავარი შრომა გაწეულია, როგორ აფასებ იმ პერიოდს – ტექსტზე მუშაობის, თარგმანის ალქიმიის? რამდენად რთული იყო ან იქნებ არც იყო რთული?..

თ.მ. – ზოგადად, კაზანძაკისის თარგმნა არ არის მარტივი. ეს ყველამ იცის და ამაზე საუბარი ზედმეტი გარჯა იქნება. ახლა რომ დავფიქრდი, თარგმნის პროცესის ტექნიკური დეტალებიდან თითქმის აღარაფერი მახსოვს, მხოლოდ შეგრძნებები შემომრჩა. ისე მოხდა, რომ 33 წლის ასაკში დავასრულე ამ თარგმანზე მუშაობა. ეს ალბათ უბრალო დამთხვევაა, მაგრამ მე ასეთი დამთხვევებისა მჯერა. ემოციურად იმდენად რთული იყო ჩემთვის ტექსტის სიღრმეებთან გამკლავება, რომ თარგმნის პროცესში, ძალიან მიჭირდა წიგნის სამყაროდან რეალურ სამყაროში, ყოველდღიურობაში გადმონაცვლება. მეც იმ ადამიანთა რიგს მივეკუთვნები, ვისაც სჯერა დიდი წიგნების სასწაულებრივი ძალისა. დარწმუნებული ვარ, რომ ზოგიერთ წიგნს შეუძლია ადამიანი შეცვალოს, ძირფესვიანადაც კი. მე ამ წიგნის თარგმნამ შემცვალა, როგორ ან საით შემცვალა, ეგ სხვა ამბავია, მაგრამ რომ შემცვალა, ეს ზუსტად ვიცი.

თარგმნის პროცესი ისეთი ინტიმური რამ არის, ალბათ უხერხულიც კია ამაზე საუბარი. ეს იგივეა, რომ შენი ცხოვრების ძალიან დელიკატურ მომენტებზე მოურიდებლად ისაუბრო. ტექსტთან მთარგმნელის ურთიერთობა ჩემთვის სხვა განზომილების ინტიმია, რომელიც ინტიმად უნდა დარჩეს. ტექნიკურ დეტალებზე შეგიძლია ისაუბრო, მაგრამ ემოციურ მხარეზე საუბარი ცოტა მეუხერხულება. აი, მაგალითად, ხომ შეიძლება ვინმემ არასწორად გაიგოს, თუ ვიტყვი, რომ ტექსტის თარგმნისას განუწყვეტლივ მეტირებოდა? არადა, ეს ასე იყო. ამიტომ მოდი, თარგმანის ალქიმიის დეტალებს აღარ ჩავუღრმავდეთ, დავტოვოთ ინტიმად.

ნ.ს. – თუ გაქვს წიგნში განსაკუთრებულად საყვარელი ეპიზოდი,  პასაჟი,  ფრაზა ან პერსონაჟი?..

თ.მ. – ცხადია, და არაერთი. როგორც აღვნიშნე, სწორედ საყვარელი ეპიზოდების თარგმნით დავიწყე ამ წიგნზე მუშაობა. „ქრისტეს უკანასკნელ ცდუნებას“ სრულიად გენიალური პროლოგი აქვს. მხოლოდ მისი წაკითხვაც კი კმარა კაზანძაკისისა და მისი ამ ტექსტის სიდიადის გასააზრებლად. მაგრამ წიგნის ბოლო თავები, რომლებშიც ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნებაა აღწერილი, დღემდე ყველაზე საყვარელ მონაკვეთად რჩება ჩემთვის. მგონია, რომ იშვიათად იწერება ასეთი ფინალის მქონე ტექსტები. ნებისმიერ დრამატურგს რომ შეშურდება, ისეთი დასასრული აქვს – როგორც ტექნიკური, ისე შინაარსობრივი თვალსაზრისით.

ძალიან მიყვარს იესოსა და მაგდალინელის შეხვედრის სცენები, შეუძლებელია არ აგეტიროს ამ პასაჟებზე. სულისშემძვრელია იესოს დედის – მარიამის განცდების ამსახველი ეპიზოდები და კიდევ სიზმრები, საოცარი სიზმრებია ამ წიგნში. ასევე პილატესა და იესოს დიალოგები, ასისთავ რუფუსთან და მის ასულთან დაკავშირებული სცენები, იოანე ნათლისმცემლისა და იესოს საუბრები, იესოს უდაბნოში გასვლის ეპიზოდი მთელი თავისი სიღრმეებით და კიდევ უამრავი, მაგრამ მაინც იესოს მთლიანი ამბავი მიყვარს განსაკუთრებულად – ამბავი კაცისა, რომელმაც შეძლო და ღმერთად იქცა. იშვიათი სინატიფითა და სიღრმითაა აღწერილი ტექსტში იესოს ეს მრავალწახნაგოვანი, ცდუნებებით აღსავსე მეტამორფოზა და მისი ადამიანობიდან ღმერთობაში გადასვლის პროცესი. თუმცა ჩემი ყველაზე საყვარელი პერსონაჟი ამ წიგნში იუდაა, ქრისტეს გამორჩეული და ყველაზე სანდო მოწაფე, რომლის გარეშეც იესო ქრისტედ ვერ იქცეოდა. ერთი დიალოგია იუდასა და იესოს შორის, რომელზეც ხშირად მეფიქრება: იესო სთხოვს იუდას, დაეხმაროს და ის ჩაიდინოს, რასაც, ცხადია, ვერავინ გაუგებს. იუდა ჰკითხავს – შენ რომ ყოფილიყავი ჩემს ადგილას, გასცემდი შენს მოძღვარსო? იესო დაფიქრდება და ამბობს, რომ არა, ვერ შეძლებდა – ამიტომაც დამინდო ღმერთმა და უფრო ადვილი ვალი დამაკისრა, ჯვარს ვეცვაო. ჩემი აზრით, იუდას როგორც წიგნის პერსონაჟის (და არა მხოლოდ) მნიშვნელობას, ისევე როგორც სიკეთისა და ბოროტების არსის არაერთმნიშვნელოვნებასა და მათი ადამიანური ინტერპრეტაციების სწორხაზოვნებას ამ სიტყვებზე უკეთ ვერაფერი ახსნის.

ფრაზებიდან კი სულ მახსოვს ერთი – „რაც უფრო მეტი დემონია ჩვენში, მით მეტ ანგელოზად შეგვიძლია გადავაქციოთ. ანგელოზები მონანიე დემონებია“.

ნ.ს. –  დღეს როგორი დამოკიდებულებაა საბერძნეთში კაზანძაკისის და ამ კონკრეტული (თავის დროზე აკრძალული) წიგნის მიმართ?

თ.მ. – დღეს თუ ვინმეთი ამაყობს თანამედროვე საბერძნეთი, უპირველესად ეს არის – კაზანძაკისი. კრეტაზე ვიყავი ამ ზაფხულს და იქ ყველგან კაზანძაკისს შეხვდებით, ჰერაკლიონის, ე.წ. სტრიტ-არტიდან დაწყებული, წიგნის მაღაზიებით დამთავრებული. „ქრისტეს უკანასკნელ ცდუნებას“ რაც შეეხება, დამოკიდებულება ამ წიგნის მიმართ დღეს არის ისეთი, როგორიც უნდა იყოს – ყველა ვერ კითხულობს, მაგრამ ვინც კითხულობს და ვინც არ კითხულობს, მათაც იციან მისი ღირებულება. რელიგიურ აღქმას თუ ვგულისხმობთ, ჩვენი არ იყოს, არც საბერძნეთს აკლია რელიგიური ფანატიზმით შეპყრობილი ვითომ მორწმუნეები, მაგრამ მათაც კი იციან, რომ ძალიან სასაცილოა, თავს ქრისტიანს უწოდებდე და კაზანძაკისის წინააღმდეგ გაილაშქრო ან „ქრისტეს უკანასკნელ ცდუნებას“ რამე დასწამო. სინამდვილეში, ამაზე უფრო ქრისტიანული წიგნი მხატვრულ ლიტერატურაში პირადად მე არ მეგულება, მაგრამ როგორც ხდება ხოლმე, თავის დროზე ვერ გაუგეს – ალბათ იმიტომ, რომ წაკითხული არ ჰქონდათ ან იმიტომ, რომ თავად კაზანძაკისი უსწრებდა დროს აზროვნების სიღრმით.

ნ.ს. – ჩვენი საზოგადოება დღეს მეტ–ნაკლებად გახსნილია და რელიგიური ფანატიზმიც, ცალკეული მცდელობების გარდა, საბედნიეროდ, ფეხს მაინც ვერ იკიდებს და ვერც მოიკიდებს ჩვენს სულიერ–კულტურულ და ინტელექტუალურ სივრცეში. „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება” არის წიგნი, რომელსაც რაღაც შინაგანი სამზადისი მაინც სჭირდება, რათა სრულიად მიიღოს და გაითავისოს მკითხველმა. შენი აზრით, როგორ შეხვდ(ებ)ა მას ქართველი მკითხველი?

თ.მ. – მე ქართველ მკითხველზე ძალიან მაღალი აზრის ვარ. ამიტომაც მეშინოდა და დღემდე მეშინია თითოეული თარგმანის გამომზეურებისა. ჩვენი საზოგადოების იმ ნაწილს კი, რომელიც ზემოთ ახსენე, ერთი უცნაურობა სჭირს: როგორც დავაკვირდი, უცხოელი მწერლების და შესაბამისად, თარგმანების, უცხოელი რეჟისორების, მსახიობების, მათი ცხოვრების წესისა თუ განსხვავებული აზრების მიმართ ძალიანაც შემწყნარებელია. აი, ქართველმა თუ „გაბედა“ რამე მსგავსი, წამში გარდაიქმნება ხოლმე მათი შემწყნარებლობა უკიდურეს აგრესიად. კომპლექსების ამბავია, სხვებთან სილაჩრისა და შენიანთან დიდგულობის ამბავი, ან კიდევ უფრო ღრმა კომპლექსებისა. ვერ ამოვხსენი ეს ფენომენი. წარმომიდგენია, „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“ რომელიმე თანამედროვე ქართველ მწერალს რომ დაეწერა, რა მოხდებოდა – ცეცხლითა და მახვილით გაილაშქრებდნენ მის წინააღმდეგ. მაგრამ კაზანძაკისი ბერძენია, თან ახალი წიგნი არ არის, თან უკვე მთელმა მსოფლიომ აღიარა ამ წიგნის სიდიდე და შესაბამისად, ალბათ მხოლოდ სულელი თუ გაბედავს საქართველოში კაზანძაკისის წინააღმდეგ გალაშქრებას. ისე, კი იყო შემთხვევები, წიგნის წაუკითხავად რომ შემოჰკრეს განგაშის ზარს – ეს რამ გათარგმნინათ, ქრისტეს როგორ შეიძლება ცდუნება ჰქონოდაო და ა.შ. მაგრამ მხოლოდ რამდენიმე შემთხვევა იყო ასეთი, საბედნიეროდ.

მართლა მკითხველს რაც შეეხება, ძალიან დიდი მოლოდინი იყო ამ წიგნის მიმართ, განუწყვეტლივ მწერდნენ მეც და გამომცემლობასაც, ეჩქარებოდათ წაკითხვა. ივნისის დასაწყისში გამოიცა წიგნი და როგორც დინამიკიდან ჩანს, მკითხველის მხრიდან ინტერესი არ ნელდება. შეფასებებსაც ვხვდები დროდადრო და ძალიან მიხარია, რომ ჩემი ფარული შიშები არ გამართლდა: ქართველმა მკითხველმა ზუსტად ისე მიიღო ეს ტექსტი, როგორც უნდა მიეღო – დიდი ინტერესით.

ნ.ს –  რომ მოგცემოდა იმის საშუალება, პირადად გცნობოდა კაზანძაკისი, რას ჰკითხავდი მას?..

თ.მ. – არ ვიცი რამეს, ვკითხავდი თუ არა. არა მგონია, დიდ მწერლებს პასუხები ჰქონდეთ თუნდაც ყველაზე მარტივ შეკითხვებზე. კაზანძაკისიც ხომ ასეთი მწერალია, ძირითადად თვითონ სვამს კითხვებს და მერე ვის რა პასუხი ექნება მათზე, ცალკე თავსატეხია ხოლმე მთელი სამყაროსთვის.

თუმცა ცნობისმოყვარეობის ამბავში, მაინც ვკითხავდი – მისი აზრით, არსებობს თუ არა ღმერთი. ასე მგონია, ვიცი, რასაც მეტყოდა. ალბათ იმას, რომ სულ არა აქვს მნიშვნელობა ღმერთი არსებობს თუ არა, მთავარია – არსებობს ადამიანი. მოკლედ, საკუთარ თავს გადავამოწმებდი კაზანძაკისის ცოდნაში, ეგოისტური ამბავია, მაგრამ თუ რამეს ვკითხავდი, მხოლოდ ამ მიზნით.

ნ.ს. – ხომ არ მუშაობ კიდევ მის სხვა ტექსტებზე?

თ.მ – კაზანძაკისის სხვა ტექსტებზე არ ვმუშაობ და არც ვაპირებ. სხვები მუშაობენ, ძალიან კარგი მთარგმნელები, რომელთა თარგმანებსაც დიდი სიამოვნებით ვკითხულობ. ჩემთვის კაზანძაკისის მთავარი ტექსტი „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნებაა“ – როგორც აღვნიშნე, სუბიექტური მიზეზები მაკავშირებს მასთან. მისი მთარგმნელის სტატუსი მყოფნის, ეგ კი არა – მეტისმეტი პატივიც კი მგონია ჩემთვის. კაზანძაკისის სხვა ტექსტებს ალბათ არასდროს ვთარგმნი, არ მაქვს საამისო ნებისყოფა და სულიერი სიმტკიცე. ამ ტექსტმა რაც დამმართა, ისიც მეყოფა. ახლა ესქილეზე ვმუშაობ და ვხვდები, რომ ოლიმპიელ ღმერთებთან გაცილებით ადვილია ურთიერთობა და მეც მარტივ ურთიერთობებს ვარჩევ ამ ეტაპზე.

როგორც წესი, შუქი არ იყო. დღისით და საღამოობით მხოლოდ მაშინ მოდიოდა, როცა რომელიმე დაფასებული კაცის ოჯახის წევრს აქორწინებდნენ ან ვინმე გარდაიცვლებოდა. ჩემს რაიონს პატარა ჰესიც აქვს, მაგრამ მისი სიმძლავრე მხოლოდ რაიონის ცენტრს და ცენტრის გარეთა რამდენიმე უბანს ფარავდა. ათასში ერთხელ ჩემს სოფელშიც უშვებდნენ ჰესის შუქს, მაგრამ ისე ბჟუტავდა, ვერაფერში გამოიყენებდი, შავ-თეთრ ტელევიზორსაც კი არ ჰყოფნიდა მისი სიმძლავრე დენის გამაძლიერებლის გარეშე. ამ შუქს „გესის შუქს“ ვეძახდით, დიდ, კაშკაშა შუქს კი – „სისტემის შუქს“. ჰოდა, როცა ვინმე გარდაიცვლებოდა ან ვინმეს აქორწინებდნენ, პურმარილი მიჰქონდათ ხოლმე რაიონის ჰესის ადმინისტრაციაში, რომელიც ენგურჰესში რეკავდა, იქიდან კი შუქს უშვებდნენ სოფელში ერთი ღამით ან მთელი დღე-ღამით. იყო შემთხვევები, როცა მთელი კვირაც კი იყო დენი. ამ შემთხვევაში პურმარილთან ერთად ფულიც უნდა გადაგეხადა.

ჩვენს მეწისქვილეს კოკი ერქვა. კოკი წისქვილიდან სამ კილომეტრზე ცხოვრობდა. ქორწილებისა და გასვენება-პანაშვიდების დღეების გარდა, შუქის მოსვლის პროგნოზირება, ცხადია, არავის შეეძლო, ამიტომ მოვიდოდა თუ არა შუქი, კოკი ადგებოდა და წამოვიდოდა წისქვილში, მაგრამ სანამ თავისი მტკივანი ფეხებით იქამდე მოაღწევდა, შუქი, როგორც წესი, ქრებოდა. სოფელში ხუმრობდნენ: „როცა ტოკია, კოკი არ არის. როცა კოკია, ტოკი არ არისო“. ზემოხსენებულ დღეებში კი კოკი ფაქტობრივად წისქვილში ცხოვრობდა და დაგროვილ საფქვავს უწყვეტ რეჟიმში ფქვავდა.

ჩაის პლანტაციის შუაგულში მინი სტადიონი გვქონდა. სტადიონის ზევით დაბალი ძაბვის სამსადენიანი ხაზი გადიოდა. საღამოობით, როცა ფეხბურთს ვთამაშობდით, შიგადაშიგ ვამოწმებდით ხოლმე, შუქი ხომ არ მოსულაო. შემოწმების ორიგინალური ხერხი გვქონდა: ერთი ჩემი მეზობელი ძაბვის ხაზის ქვეშ დადგებოდა ბურთით ხელში, ბურთს ფეხს ამოსცხებდა, ქვედა სადენს მოახვედრებდა, ქვედა სადენი ზედას ედებოდა და თუ შუქი იყო, ნაპერწკლები ცვიოდა. შუქი ათასში ერთხელ მოდიოდა, მაგრამ როცა იყო, ეს ხერხი ვიღაცის ნათურას უეჭველად შეიწირავდა ხოლმე, თუმცა ეს მაინცდამაინც არ გვადარდებდა – თავქუდმოგლეჯილები გავრბოდით, რომ რამისთვის გვეყურებინა.

რას ვუყურებდით – „გრენდაიზერს“, „უოკერს, ტეხასელ რეინჯერს“ (ამას მამაჩემიც უყურებდა სულ), „მაშველებს“ და „ბანდიტურ პეტერბურგს“. ამ ყველაფერს, თუ სწორად მახსოვს, რაიონის ტელევიზია „კოლხეთი 89“ უშვებდა. ეს ტელევიზია ინდურ ფილმებსაც აჩვენებდა ყოველ პარასკევს, ათ საათზე. ყოველ პარასკევს, ათ საათზე, შუქიც მოდიოდა ორი საათით. მიხაროდა პარასკევი, ჯერ ერთი – იმიტომ, რომ წინ ორდღიანი დასვენება მელოდა, მეორეც – ღამით ინდურ ფილმს ვნახავდი. მაგრამ, მოგეხსენებათ, ინდური ფილმების ქრონომეტრაჟი სამი-ოთხი საათია, ამიტომ თითქმის არც ერთი მათგანი არ მინახავს ბოლომდე. ის ორი საათიც შეუმჩნევლად გაიპარებოდა ხოლმე და შუქი ყველაზე საინტერესო მომენტში ქრებოდა. ერთხელ, როცა შუქი ჩაქრა, თვალები მაგრად დავხუჭე და ვიფიქრე: როცა გავახელ, შუქიც მოვა-მეთქი. არ ვიცი, ვის გადაუტრიალდა ტვინი, მაგრამ გავახილე და მართლა მოვიდა შუქი. მერეც ხშირად მოვცქეულვარ ასე, მაგრამ ამ ხერხს მეტად აღარ გაუმართლებია.

ჩემს მეზობელს ტელევიზორი მანქანის აკუმულატორზე ჰქონდა შეერთებული და სამხრეთამერიკული სერიალების საყურებლად მთელი სოფელი იქ ვიკრიბებოდით. ამ სერიალებს ერთნაირად უყურებდა ქალი, კაცი და ბავშვი. კაცები სათოხარიდან მოდიოდნენ ხოლმე, რომ სერიალისთვის ეყურებინათ. დიდი ვნებები ტრიალებდა. ერთ ჩემს ხანში შესულ მეზობელ კაცს დაახლოებით თავისი ასაკის ერთი მსახიობი ქალი წრფელი სიყვარულით უყვარდა, მის ცოლს კი სულაც არ სწყინდა ეს ამბავი. სამაგიეროდ, მეზობელ სოფელში ქმარმა ცოლს თავში ჯორკო ჩასცხო და სული გააფრთხობინა, ჩემზე მეტად ხუანი გიყვარსო. აკი ვთქვი, დიდი ვნებები ტრიალებდა-მეთქი.

იმ ოჯახის დიასახლისი, რომელიც მანქანის ბატარეაზე შეერთებულ ჯადოსნობას ფლობდა, ცოტა კაპასი ქალი იყო, ამიტომ მეზობელი ქალები ხშირად წაეჩხუბებოდნენ ხოლმე, მაგრამ მოსაღამოვდებოდა თუ არა, ხვდებოდნენ, რა ბებიამათისაც ჭამეს – როცა ჩვენ სერიალის საყურებლად ვიკრიბებოდით, ის ქალები ჭიშკართან, ტრიფოლიატს ამოფარებულები იცდიდნენ და თითებს იკვნეტდნენ. როცა რამე საინტერესო მოხდებოდა, ერთი მაყურებელთაგანი ქაღალდზე მალულად დაწერდა მომხდარ ამბავს და ჭიშკართან მომლოდინე დაქალებთან ატანდა შვილიშვილს. ამ საქმეში დახელოვნებულები იყვნენ ბებია-შვილიშვილი, რადგან დიასახლისთან ვინმე მაინც ყოველთვის უბრად იყო.

ხანდახან, როცა შუქი მოვიდოდა, „ფსიქოს“ ჩავუსხდებოდით ხოლმე (სხვა არაფერი იყო საყურებელი), მაგრამ მშობლები გვიშლიდნენ, გვახარია „სექსის კინოებს“ უშვებსო. შუაღამისას კი ვიპარებოდით იმ აკუმულატორიანი ოჯახის ჩვენხელა ბიჭთან, ჩემს მეგობართან, და ვიდეოზე პორნოფილმებს ვუყურებდით.

როცა „ბანდიტური პეტერბურგის“ მთავარი პერსონაჟები ერთდროულად ჩაცხრილეს, ძალიან განვიცადე. ცხონებულმა ბებიაჩემმა მანუგეშა: „ნუ ნერვიულობ, ბებო, მართლა კი არ დახოცილან, დამთავრდება თუ არა, ზეზე ადგებიან ეგენი, უბრალოდ, ასე წერია პიესაშიო“.

ნამდვილად ასე ეწერა პიესაში.

კიდევ კარგი, მიხეილ ჯავახიშვილის უბის წიგნაკი გადაურჩა  განადგურებას. თორემ მარგო რომ საქართველოა, ხოლო თეიმურაზ ხევისთავი  ქართველი ხალხი, მხოლოდ ცალკეული მკითხველის ინტერპრეტაციის საგანი იქნებოდა. რა ძნელია, როცა ამა თუ იმ ნაწარმოების გარჩევისას ხელთ ასეთი უბის წიგნაკები არ გვიპყრია. თუმცა ვინ იცის, ეგებ მწერლის უბის წიგნაკები უფრო გვბოჭავს, ვიდრე გვეხმარება და მათი არქონა მკითხველს ნებისმიერი ვარაუდის გამოთქმისკენ გზას უთავისუფლებს. აი, არა გვაქვს ჰომეროსის უბის წიგნაკი და, როდესაც ვამბობთ, რომ ჰექტორი ტროაა და მისი დაღუპვა ილიონის დაცემასთან პირდაპირ კავშირშია, ვარაუდი სადავო მოსაზრებად იქცევა; არც ხალიდ ჰოსეინის უბის წიგნაკის ჩანაწერებს ვიცნობთ და, როდესაც ვამბობთ, რომ „ფრანით მორბენალში“ ამირი ავღანელი ხალხია, რომელმაც ვერ უპატრონა ჰასანს ანუ ავღანეთს, როდესაც მასზე ასეფმა ანუ თალიბანმა იძალადა, ტექსტის ჩვენეულ ინტერპრეტაციას ვახდენთ და ამ ინტერპრეტაციაში, შესაძლოა, ყველა არ დაგვეთანხმოს; არც ის ვიცით, რამდენად მართალია ერთი მკვლევარი, როდესაც ვლადიმერ ნაბოკოვის რომანში ლოლიტას მწერლის ბავშვობისდროინდელ რუსეთად მოიზარებს, რომელსაც ვერ იცავს დედა და რომელზეც  რეჟიმი ძალადობს. ხანდახან რა შეედრება იმ სიამოვნებას, რომ ხელთ არ გვიპყრია მწერლების უბის წიგნაკები და სადავო მოსაზრებების გამოთქმისას თავისუფლები ვართ! მხატვრულ ლიტერატურაში ხშირია ისეთი შემთხვევები, როდესაც ქვეყანა ქალის ან ბავშვის სახითაა წარმოდგენილი, რომელსაც ვერ იცავს ხალხი, მხატვრულად კი ხან ქმარი, ხან დედა, ხანაც მეგობარი. ქართულ ლიტერატურაში საქართველოს ყველაზე ხშირად დასაცავი ქალის ან დედის სახით წარმოადგენენ. მცველი, როგორც წესი, მამაკაცია. ჯავახიშვილის გარდა სამშობლო-ქალი-დედის სახე ოთარ ჭილაძემაც შემოგვთავაზა რომანში „გოდორი“. რუსი საყვარელი, სახელად ჭაშნაგირი ადვილად ენაცვლება მოსულელო მეუღლეს, ხოლო პატარა ბავშვი გოდრის ჭუჭრუტანიდან უყურებს დედის ვნებიან სასიყვარულო ურთიერთობას. შვილი ჯერ უნდა გაიზარდოს, სანამ სულელი მამის ნაცვლად დაიცავს დედას, მაგრამ შემოსაზღვრულ გოდორში მჯდომი ეჩვევა, რომ ჭუჭრუტანიდან უნდა დააკვირდეს და არ უნდა ჩაერიოს დედის არჩევანში. თუ მკითხველი დაუშვებს, რომ ცოლი/დედა ქმრისა და შვილის საპატრონო საქართველოა, აღმოვაჩენთ, რომ მწერალი ქართველი ხალხის ახალ თაობაშიც გარყვნილ კონფორმისტებს ხედავს, რომელიც არ ერევა საქართველოს არჩევანში რუსეთის სასარგებლოდ.

რაში დამჭირდა ამ წერილისთვის ეს ვრცელი შესავალი, ამას წერილის ბოლოს შეიტყობთ.

როდესაც საკონფერენციოდ თემებს ვარჩევდით, ერთ-ერთ სტუდენტს, მარი მიხანაშვილს, ნოდარ ლადარიას რომანის წაკითხვა და მასზე მოხსენების მომზადება შევთავაზე. ამ მოხსენებამ უნივერსიტეტში გამართულ კონფერენციაზე საპრიზო ადგილი მოიპოვა. დაკვირვებები იმდენად საინტერესო აღმოჩნდა, რომ გადავწყვიტე, თქვენთვისაც გამეზიარებინა. მით უმეტეს, რომ თემა საკმაოდ ნაცნობი და აქტუალურია ქართველი მკითხველისთვის და მიმაჩნია, რომ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები აუცილებლად უნდა ეცნობოდნენ უახლეს ქართულ ლიტერატურას და ისევე უნდა მსჯელობდნენ თანამედროვე მწერლობაზე, როგორც საპროგრამო ტექსტებზე მსჯელობენ.

ნოდარ ლადარიას „ქარის გამორჩევა“, ზედაპირული წაკითხვით, სიუჟეტზე და პერსონაჟებზე დაკვირვებისა და კითხვების დასმის გარეშე რთული სასიყვარულო ურთიერთობის აღწერა, „ჩმორისა და წაკლას მოსაწყენი ისტორიაა“. მაგრამ, თუ მკითხველს კითხვა დაებადება – რაში დასჭირდა ავტორს მთავარი გმირებისთვის ბერძნული სახელების დარქმევა და ამ სახელების სათარგმნად ლექსიკონის ფურცლებს მიაშურებს, ის ავტორის მიერ შემოთავაზებულ საინტერესო თამაშში ჩაერთვება. სახელები, რომლებიც კითხვის პროცესს ამძიმებდა და ალბათ მკითხველს აღიზიანებდა კიდევ ხელოვნურობით, ის გასაღები აღმოჩნდება ნაწარმოების გაგების გზაზე, წიგნის ყდას რომ ახატია. თავდაპირველად მკითხველი ვერ ხვდება, რატომ შეურჩია მწერალმა პერსონაჟებს რთული სახელები, როცა თავისუფლად შეეძლო, ქართული,  „ნორმალური“ სახელებით მოეხსენებინა. მარტივი პასუხია, რომ რომანში აღწერილ ამბავს პროტოტიპები ჰყავს და მათ შესანიღბად ახალი სახელების მოგონება ერთ-ერთი ნაცადი ხერხია.  მაგრამ რა საჭირო იყო მაინცდამაინც ბერძნული სიტყვებიდან სახელების შექმნა? ვინ ან რა შეიძლება დავინახოთ თეოფორას, ევდემონის და ჰედონიას მიღმა, თუკი შევეცდებით და ამ სახელებს ქართულად ვთარგმნით?   ამ კითხვებზე პასუხის ძიებისას მკითხველი რომანში ბევრად საინტერესო და დასაფიქრებელ საკითხებს აღმოაჩენს, ვიდრე აქამდე მრავალჯერ გარჩეული ქალისა და მამაკაცის რთული ურთიერთობებია.  დასმულ კითხვებზე პასუხების გასაცემად საჭირო გახდება დავუბრუნდეთ ერთხელ უკვე წაკითხულ ტექსტს და მიგნებული მინიშნებების გამოყენებით ტექსტის მთავარ სათქმელამდე გავიდეთ.

„ქარის გამორჩევა“ რომ მხოლოდ სასიყვარულო რომანი არ იქნებოდა, ჯერ კიდევ იმ პასაჟიდან მენიშნა, როდესაც სახელი ევდემონი ვთარგმნე. ევდემონი მამაკაცი პერსონაჟია, რომელსაც თეოფორა შეჰყვარებია. მეორე მინიშნება მაშინ გამოჩნდა, როცა აღმოვაჩინე, რომ მონასტერში, რომელშიც მარხვის დროს თეოფორა აფარებდა ხოლმე თავს, დედა ჰედონია მსახურობდა. ამის შემდეგ უფრო მეტი მონდომებით დავუწყე ბერძნულ სიტყვებს დაკვირვება და ძიებამ საინტერესო დაკვირვებამდე მიმიყვანა.

წიგნში მოვლენების განვითარების ადგილი მკაცრად განსაზღვრული არ არის, ავტორი ცალკეული მინიშნებებით ქმნის თბილისურ გარემოს. რომანში აღწერილი თეოფორას ქალაქი თბილისის მსგავსი ქალაქია – ქალაქი, სადაც არავინ გიშლის სიცოცხლეს, არავინ გიწუნებს არჩევანს, არავინ გიზღუდავს მოქმედებას, და სადაც თავისუფლება მოსულა, ოღონდ ხსნილზე და ოღონდ სახლში; ამ ქალაქში ჯერ ისევ გადააზრების პროცესშია, რომ ადამიანი ზოგადი ზნეობრივი პრინციპებით განსაზღვრულ უკიდურესად რაციონალურ არსებაზე ბევრად მეტია; ამ ქალაქში ცხოვრების უფლებას ადამიანი ქენჯნის უნარის ფეის კონტროლის გავლის გარეშე ძნელად თუ მოიპოვებს; აქ ისევ ძალიან უყვართ მორალით აპელირება, რადგან „კანონთან შედარებით მორალზე აქცენტირება სწორედ საბჭოთა კულტურის ყველაზე ქმედითი ხერხი იყო… ლამის ერთადერთი“; ეს ქალაქი უფრო „მთის აულია და არა ქალაქი, რაღაც მონიშნული ტერიტორიაა ადგილის დედებითა და ხატებით, ტაბუირებული ტყეებითა და გაუგებარი ადათებით“. აქ ქალაქურ პროტოკოლს ადამიანურ ურთიერთობებზე გაცილებით დიდი მნიშვნელობა აქვს. აი, ასეთი ქალაქის შვილია თეოფორა ან სახელი რომ ქართულად ვთარგმნოთ, „ის, ვინც ღმერთს დაატარებს“. ოღონდ ევდემონის ცხოვრებაში თეოფორას შესვლა, ღმერთის შემოსვლასთან კი არა, ეკლექტური ქალაქის შესვლასთან ასოცირდება. „იგრძნო, რომ მის წინაშე უკვე მხოლოდ თეოფორა არ იდგა, არამედ რაღაც წრე, ან რამდენიმე წრე, რაღაც სოციალური სტრუქტურა… ქალაქი და არა ქალი“. ამ ციტატით ვხვდებით, რომ თეოფორა ქართული სოციუმის განზოგადებული სახე უფროა, ვიდრე მხოლოდ ერთი კონკრეტული პერსონაჟი.  ეს არის ხსნილში მრუში, აღდგომის კვირეულში უცოდველი, რელიგიის გავლენით მეცნიერების უარმყოფელი და ღვთის რიდისა თუ შიშის მქონე ადამიანი, თუმცა მარხვაგამოშვებით. მას ქალისა და მამაკაცის  ურთიერთობებში გაშინაურება ეგოიმება და კურთხევის გარეშე მეცნიერული მოსაზრებების მოსმენაც არ სურს. ეს პერსონაჟი დაკვირვებისა და განსჯის საგანია, როგორც ავტორის, ასევე მკითხველის მხრიდან. ეს პერსონაჟი დაკვირვების საგანია ევდემონის მხრიდანაც, რომელიც ერთი კი არა, სამია. პირველი ევდემონი ფიზიკური პირია, რომელიც ჭამს, სუნთქავს, უყვარს; მეორე ევდემონი პირველს იცნობს და აკვირდება არა მარტო პირველს, არამედ კარგი ტექსტოლოგივით ნაწილებად შლის თეოფორასაც – მის ქმედებებსა და ზეპირ თუ დაწერილ ტექსტებს; აი, მესამე ევდემონი პირველსაც იცნობს და მეორესაც და მეორე ევდემონის მიერ შეგროვებული მონაცემების საფუძველზე დიაგნოზს უსვამს მის ურთიერთობას თეოფორასთან და ის უსიამოვნო დასკვნები გამოაქვს, რომელიც მკითხველსაც მძიმედ აწვება გულზე. რომანიდან ჩანს, რომ თეოფორა ნახევრად ემანსიპირებული ქალების კატეგორიაა, რომელიც მხოლოდ იქამდე იხურავს თავისუფლების საბანს, სადამდეც მამათა თაობის კონსერვატიული გაგება სწვდება.  თეოფორა  საკუთარ თავში იტევს ქართულ რეალობაში გამოქანდაკებული ქალის, უფრო სწორად, ნებისმიერი სქესის ადამიანის სახეს, რომელსაც „წყალივით სწყურია და პურივით შია“ თავისუფლება, თუმცა ძალიანაც უფრთხის მას.

თეოფორას პერსონაჟის გარჩევის დროს აღმოვაჩენთ, რომ უმთავრესი შეცდომა, რომელიც მის განვითარებაში წვლილშეტანილმა ადამიანებმა დაუშვეს, მისთვის რჩეულობის ხატის შექმნა და ღრუბლებში სახლის აშენებაა, რაც მოზარდის ფსიქიკას გამოუსწორებლად ამახინჯებს და  მნიშვნელოვნად არღვევს ადამიანში ობიექტური რეალობის აღქმის უნარს. სწორედ ესაა თოფორას მოუშუშებელი ტრავმა, მაღალი სტანდარტები, რომელთა დაკმაყოფილებაც ასაკის ზრდასთან ერთად სულ უფროდაუფრო აღემატება მის ძალებს.ასეთ თეოფორას საზოგადოებრივი ბორკილების გასარღვევად ევდემონის გზა სჭირდება. ამასვე მოწმობს ავტორიც „შენი ახირებები, შეუსაბამობები, ბნელი ბოდვები თუ უსამართლო საყვედურები ჩემთვის მხოლოდ ერთი რამ იყო: ხსნისა და გათავისუფლების ვედრება, რომელსაც სხვანაირად ვერ გამოხატავდი…“ ავტორს რომ სექსიზმის ბრალდება ავაცილოთ და ისე არ წარმოვადგინოთ, თითქოს მას ქალთა ემანსიპაცია მხოლოდ მამაკაცების ღვაწლი ჰგონია, მოვიხმოთ სიტყვა „ევდემონის“ განმარტება. ეს ბერძნული სიტყვა ითარგმნება როგორც კეთილი სული ან ანგელოზი და ხშირად გამოიყენება ბედნიერების და კეთილდღეობის აღსანიშნად. მაგრამ სიტყვა „ჰედონიასთან“ წყვილში ფოლოსოფიაში ჩახედულ მკითხველს გაახსენდება, რომ ეს ორი სიტყვა ორ გზას აღნიშნავს და რომ ბედნიერების მოპოვება ცხოვრების ამ ორი წესის მუდმივ ჭიდილზეა დამოკიდებული.  რომანის უხილავი პერსონაჟ დედა ჰედონიას რომ სასულიერო ცხოვრების სიძნელეებთან სრულიად არაასოცირებული სახელი აქვს შერჩეული, ცხადია. ჰედონია ტკბობას, სიამოვნებას და კმაყოფილებას აღნიშნავს. ვინაიდან დედა ჰედონია მონაზონია, ევდემონი კი თავისუფალი ადამიანი, გასაგებია, რომ მათი გზები მკაცრად გამიჯნული და დაშორებული უნდა იყოს, მაგრამ პოზიტიურ ფსიქოლოგიაში მათი გზების გაერთიანება სრულ ბედნიერებამდე მისაღწევ აუცილებელ წინაპირობად განიხილება, ვინაიდან, ისინი გარკვეულწილად ავსებენ ერთმანეთს. თუ „ევდაიმონიის“ ბედნიერების გზა მიზნების ასრულებასა და ამ მხრივ ნაყოფიერ ცხოვრებაზე გადის, „ჰედონიის“ გზა უფრო საკუთარ სიამეზეა გადართული. ამ ორი განცალკევებული ტკბობის ტანდემს კი სრულყოფილ ბედნიერებამდე მივყავართ. რა გამოდის? გამოდის, რომ თეოფორამ ეს ორი გზა უნდა გააერთიანოს, მაგრამ მას შეცდომით ჰგონია, რომ ერთი გზა მეორეს გამორიცხავს და ამიტომ არჩევანს პირველის სასარგებლოდ არ აკეთებს.

აღსანიშნია, რომ ტექსტში ევდემონსა და თეოფორას სხვა სახელებიც აქვთ, ბენედიქტუსი და ფსიქე. ბენედიქტუსი ღვთისგან კურთხეულს ნიშნავს. ამიტომ თავისუფლება, რომელიც ევდემონშია, უფრო თამამად შეიძლება განვიხილოთ როგორც ჯილდო, როგორც ღვთის წყალობა და არა გმობა, როგორც ეს თეოფორას ჰგონია.  რაც შეეხება ფსიქეს, რომაელმა მწერალმა აპულეუსმა ფსიქეს შესახებ მითის მოთხრობით წარმოაჩინა, რომ ბედნიერება განსაცდელის გარეშე არ არსებობს და თავდაპირველად შემცდარი, თუმცა ბოლოს გონს მოგებული, გაძლიერებული, მამაცი, შეუვალი და მებრძოლი ფსიქეს სახით დაგვიდო მაგალითი იმისა, რომ ბრძოლას ყოველთვის აქვს შედეგი და მის გარეშე ბედნიერება ძნელად ან საერთოდ არ მოიპოვება. ამ მითის გაცნობის შემდეგ ნათელი ხდება, რომ თეოფორა თავისუფლების მაძიებელი ფსიქეა, რომელსაც, შესაძლოა, ემანსიპაციის გზაზე მრავალი დაბრკოლება შეხვდეს, მაგრამ საბოლოოდ ევდემონის თავისუფლების გამზიარებელი, გამარჯვებული იგემებს ბედნიერებას. თუმცა იქამდე ჯერ ბრძოლა და საკუთარ თავში საჭირო უნარების და საკმარისი ძალის მოძიებაა საჭირო.

ტექსტში კიდევ ბევრი საინტერესო სახელია, რომლებსაც დეკოდირების პროცესში სხვადასხვა მნიშვნელოვან საკითხზე გაჰყავს მკითხველი. მაგალითად, ისეთი სახელების გაშიფვრისას, როგორებიცაა ანდრომახა, ადელფა, ევდექსია ტექსტი კიდევ ახლებურ გააზრებას საჭიროებს. ადელფა ევდემონის ცოლია. ეს სახელი ბერძნულად „დას“ აღნიშნავს ანუ ეს ადამიანი, რომელიც ბრძენი და შორსმჭვრეტელია, საყვარელი ქალის როლზე მეტად დის როლს უფრო ირგებს ქმრისთვის. ევდექსია ევდემონის მეგობარი ქალია და, სახელით თუ ვიმსჯელებთ, მისი მოვალეობაა თავადაც სწორ გზაზე იდგეს და მეგობარიც სწორ, მარჯვენა გზაზე დააბრუნოს. ანდრომახა, რომელიც თეოფორას მეგობარია, სახელით ჰომეროსის უკვდავი პოემის პერსონაჟს წააგავს. თუმცა, როდესაც სიტყვას ვთარგმნით, მივხვდებით, რომ ის კაცთან მებრძოლი ქალია, რომელიც კაცების ომს კი არ ეწირება, თავად უცხადებს მათ ომს, შესაძლოა, სულაც მიღებული ტრავმების საკომპენსაციოდ.  ტექსტი გვეუბნება, რომ ქალი საკუთარ მეგობრებს ჰგავს. ამიტომ შეგვიძლია თეოფორა ამ ჭრილშიც დავინახოთ. თეოფორა ძველი ტრავმების საკომპენსაციოდ მამაკაცებთან ბრძოლაში ჩაბმული ქალია. და ბოლოს ყველაზე საინტერესო და მნიშვნელოვანია იურეის პერსონაჟიც. იურეი, როგორც წიგნშია განმარტებული, იაპონური მოჩვენება, დაუმარხავი მკვდრის შურისმაძიებელი სულია. ის ოდესღაც თეოფორას საყვარელი იყო, გარდაიცვლა, მაგრამ, თუ  მეორე ევდემონის მიერ დადებულ დასკვნას ვენდობით, იურეი თეოფორას მარტოსული ღამეების ქმნილება იყო, მრავალი მეტ-ნაკლებად ახლობელი და ნაწილობრივ გამოგონილი მამაკაცის ნაკუწებისგან შეკრული. მაგრამ, ვინც არ უნდა იყოს ის, ცხადი თუ გამოგონილი, წარსულის აჩრდილი თუ აწმყოში არსებული, თეოფორასთვის შეუცვლელი ავტორიტეტია. იურეი არის იდეა, ძალა, რომელიც თავისუფლებას არ გაცდის. იგი მუდმივად და დაუღალავად დგას თეოფორას პირადი სივრცის კონტროლის სადარაჯოზე. ეს სახელი ძალიან წააგავს რუსულ სახელ იურის, მხოლოდ არარუსული დაბოლოებით. ამ კონტექსტში გასაგები ხდება თეოფორას მუდმივი ნოსტალგია. მას ენატრება მოსკოვი, ენატრება რუსეთში გატარებული ახალგაზრდობა, მაგრამ იცის, რომ უხერხულია მოგწონდეს რუსეთი, როცა პროგრესულ დასავლეთს გაიცნობ. ალბათ ამიტომაც იცვლის მის მოგონებებში იური სახელს და დასავლურ ყაიდაზე დარქმეული სახელით ცოცხლობს. შესაძლოა, იური არც არის რუსი და ის ქართველი გიორგი იყოს სხვადასხვანაირი წარმოთქმით, მით უმეტეს, რომ ტექსტში იურეის ხსენებისას თამარ მეფის პირველი ქმარი, გიორგი რუსიც ჩნდება. კიდევ უფრო საინტერესოა თეოფორას მამის სახელი. ჩემი აზრით, ბატონი ფლოკიანე იმ ქიმიურ პროცესს უნდა დავუკავშიროთ (სამწუხაროდ, ჩემი ცოდნა იმდენად ზედაპირულია, შესაძლოა, ქიმიკოსებმა შეცდომად ჩამითვალონ ასეთი ინტერპრეტაცია), რომლის დროსაც წყლის გაწმენდა ხდება ბუნებრივი და ხელოვნური გზებით მავნე ნივთიერებებისგან. ამ კონტექსტში საინტერესოა, რისგან ან ვისგან წმენდს ქალიშვილს თუ ქალიშვილის ცხოვრების გზაზე შემოერთებულ მგზავრებს მამა, ბუნებრივად ხდება მისი ჩართვა შვილის ცხოვრებაში თუ ხელოვნურად არგებენ მას ამ როლს? ფლოკიანე თითქოს ტრადიციებია, რომელიც აბრკოლებს და უკეტავს მომავლისკენ სავალ გზას, რადგან იმას, რამაც სინამდვილეში უნდა გაწმინდოს და უკეთესობისკენ შეცვალოს, არასწორი დანიშნულებით იყენებენ: გამოთავისუფლებული მავნე ნივთიერება ჰგონიათ გაწმენდილი და არა პირიქით.

მკითხველი შეუზღუდავია ინტერპრეტირებისას. ამას ნოდარ ლადარიას რომანშიც ვკითხულობთ. მკითხველი თავისუფალია და ინტერპრეტაციის შემდეგ თავისებურ ახალ სიცოცხლეს ანიჭებს ნაწარმოებს. ჰოდა, ვიყოთ თავისუფლები ინტერპრეტირებისას და ბერძნული სახელების გახსნის შემდეგ რომანი ახლებურად წავიკითხოთ, სადაც თეოფორა უკვე საქართველო იქნება, ხოლო ევდემონისა და ჰედონიას გზა მისი ორი არჩევანი. რომელ გზას აირჩევს ქვეყანა, მისი გადასაწყვეტია, მაგრამ სწორი არჩევანის გაკეთებას იურეის ანუ რუსეთის ხატება არ აძლევს. ის თითქოს მოკვდა, მაგრამ მისი აჩრდილი თან სდევს ქვეყანას და არ აძლევს თავისუფლად სუნთქვის საშუალებას. მიუხედავად სევდიანი დასასრულისა, იმედი მაინც არსებობს, რომ იურეის სახე-ხატი გაფერმკრთალდება და იურეის ჩრდილი ვეღარ დაუწყებს გათავისუფლებულ და სწორ გზაზე დამდგარ თეოფორას თვალთვალს. და თეოფორაც მიხურულ კარს მიღმა იპოვის ნანატრ თავისუფლებას არა მარტო ჰედონიას გზის არჩევით, არამედ ევდემონისა და ჰედონიას გზის სწორი გაერთიანებით.

საქართველოსა და ქართველებისთვის შავი ზღვა, შეიძლება ითქვას, მსოფლიო ოკეანის გასაღებია და ამავე დროს – რესურსთა მნიშვნელოვანი ბაზა, რეკრეაციული ზონა და საგარეო კავშირურთიერთობების მთავარი არტერია.

შავი ზღვა ოდითგანვე იყო ცნობილი იმ ხალხებისთვის, რომლებიც აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში სახლობდნენ. მამაცი და გამოცდილი ფინიკიელი მოგზაურები შავ ზღვაზეც დაცურავდნენ, მაგარმ, სამწუხაროდ, ამ ნაოსნობის შესახებ წერილობითი დოკუმენტები არ არსებობს. ბერძენი პოეტის ჰომეროსის ეპოქაში (ძვ. წ. მე-7 საუკუნე) შავი ზღვა ნახევრად ჩაკეტილ ზღვად მიიჩნეოდა, თუმცა მას კავშირი ჰქონდა ხმელთაშუა ზღვასთან და ბერძენი მოგზაურები ხშირად დაცურავდნენ აქ. როგორც ჩანს, მათი პირველი შთაბეჭდილებებები არცთუ სასიამოვნო იყო, ამიტომ შავ ზღვას ჯერ პონტოს აქსინოსს (არასტუმართმოყვარეს), მერე კი პონტოს ევქსინოსს (სტუმართმოყვარეს) უწოდებდნენ. ყარადენიზი – შავი ზღვა – მას მე-15 საუკუნეში თურქებმა დაარქვეს.

წინათ აზოვის ზღვის ჩრდილოეთ სანაპიროზე სახლობდნენ ინდური წარმოშობის ტომები – მეოტები და სინდები, რომლებიც შავ ზღვას „თემარუნს“ უწოდებდნენ – მათ ენაზე ეს „შავ ზღვას“ ნიშნავს. ვარაუდობენ, რომ სწორედ ამ ძველი სახელისგან წარმოიშვა თანამედროვე, რომელიც მე-15 საუკუნიდან საყოველთაოდ დამკვიდრდა.

სხვა ვერსიის თანახმად, შუა საუკუნეების თურქულ ენაში ფერები გეოგრაფიულ მიმართულებაზე მიუთითებდა. „შავი“ აღნიშნავდა ჩრდილოეთს.

შავი ზღვის სახელის წარმოშობის კიდევ რამდენიმე ვერსია არსებობს.

ერთი ვერსიით, შავი ზღვის წყალი ყოველთვის ლურჯი არ არის. ზამთარში, როდესაც ცივი ქარები ქრის, ზღვის ზედაპირი მუქდება და უზარმაზარი ტყვიისფერი ტალღები გრუხუნით ეხეთქება სანაპიროს. სწორედ ამიტომ უწოდებენ მას შავს.

არსებობს მეორე მოსაზრებაც – რომ სახელწოდება ნისლისა და ღრუბლების ფერისგან მომდინარეობს. შავ ზღვაზე ხშირად ჩამოწვება ხოლმე შავი ღრუბლები და ნისლს შტორმი მოჰყვება. ამ დროს ზღვაც მუქდება და გარემოსაც შავი ფერი ედება.

კიდევ ერთი ვერსიის თანახმად, შავ ზღვას იმიტომ უწოდეს შავი, რომ ის უფრო მუქია, ვიდრე მარმარილოს ზღვა.

შავი ზღვა ატლანტის ოკეანის აუზს მიეკუთვნება, თუმცა მასთან უშუალო კავშირი არ აქვს. ოკეანეს ის 2600 კმ-ითაა დაშორებული, ხოლო მათი დამაკავშირებელი გზის სიგრძე 3400 კმ-ია. ეს გზა გიბრალტარის სრუტიდან იწყება, გაივლის ხმელთაშუა და ეგეოსის ზღვებზე, დარდანელის სრუტეზე, მარმარილოს ზღვასა და ბოსფორის სრუტეზე. ქერჩის სრუტით შავი ზღვა აზოვის ზღვას უკავშირდება.

შავი ზღვის ფართობი 420 325 კვ. კმ-ია, აზოვის ზღვასთან ერთად – 460 000 კვ. კმ. იგი ჩ.გ. 41-ე და 46-ე გრადუსებსს შორის მდებარეობს. მისი მაქსიმალური სიგრძეა 1150 კმ, მაქსიმალური სიგანე – 580 კმ, მაქსიმალური სიღრმე – 2211 კმ, სანაპირო ხაზის სიგრძე – 3400 კმ, საიდანაც საქართველოს სანაპიროს წილად 310 კმ მოდის. მდინარე ფსოუს შესართავიდან ქ. ოჩამჩირემდე სანაპირო მიმართულია სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ოჩამჩირიდან ქობულეთამდე – სამხრეთით, ქობულეთიდან სახელმწიფო საზღვრამდე – სამხრეთ-დასავლეთით. სანაპირო ხაზი არ არის დანაწევრებული, თითქმის სწორხაზოვანია, მხოლოდ ბიჭვინთის, სოხუმისა და კოდორის კონცხები იჭრება რამდენადმე ზღვაში და წარმოქმნის ზღვისაკენ ფართოდ გაშლილ უბეებს.

სანაპირო ზოლი ნაპირის ხასიათის მიხედვით 3 მონაკვეთად იყოფა. მდინარე ფსოუს შესართავიდან სოხუმამდე ნაპირი ფლატიანი, მთიანი, ბორცვიანი და მეწყერიანია.

არის დაბალი კონცხებიც. სოხუმიდან ქობულეთამდე ნარიყია, დაბალი და დანაოჭებული, ქობულეთსა და სახელმწიფო საზღვარს შორის ნაპირი ალაგ-ალაგ ფლატიანია, მაგრამ მეტწილად ნარიყი და დაბალი.

შავი ზღვა რთული მოხაზულობით არ გამოირჩევა, ამიტომ იგი მოხერხებულია ნაოსნობისთვის. ზღვა წაგრძელებული ფორმის ღრმა ქვაბულს წარმოადგენს საკმაოდ ბრტყელი ფსკერითა და ფერდობებით და ძალიან სუსტად გამოხატული კონტინენტური მეჩეჩით. საქართველოს სანაპიროსთან კონტინენტური მეჩეჩი განსაზღვრულია საშუალოდ 200-მეტრიანი იზობათით, ძალიან ვიწროა (მეტწილად – 2-4 მილი), ალაგ-ალაგ (ბათუმის კონცხთან, ქობულეთთან) თითქმის მთლიანად ქრება, მხოლოდ გუდაუთასა და ოჩამჩირესთან ფართოვდება მნიშვნელოვნად (10-15 მილამდე). კონტინენტური ფერდობი (რომელიც 200 მ სიღრმეზე იწყება) უფრო დამრეცი ხდება 1000-1500 მეტრზე.

შავი ზღვის განვითარების ისტორია ხანგრძლივი და რთულია. მცირე აზიაში მიმდინარე ტექტონიკურმა (დედამიწის ქერქის მოძრაობასა და დეფორმაციასთან დაკავშირებულმა) პროცესებმა მარმარილოს, აზოვის, არალის, შავი და კასპიის ზღვები ოკეანისგან გამოყო. შემდგომ პერიოდში შავი ზღვა გამტკნარებული ზღვა-ტბების ნაწილს წარმოადგენდა. ის თანდათან მცირდებოდა, ხოლო მისი მარილიანობა იზრდებოდა. 8 მილიონი წლის წინ მის ფარგლებში წარმოიქმნა პონტოს ზღვა, რომელიც მოიცავდა შავ და კასპიის ზღვებს (იმ დროისთვის კავკასიონისა და ყირიმის მთები კუნძულები იყო). შავი და კასპიის ზღვები ერთმანეთს 1 მილიონი წლის წინ დაშორდა. კასპიის ზღვა მტკნარი დარჩა, ხოლო შავი რამდენჯერმე შეუერთდა და დაშორდა ხმელთაშუა ზღვას. ისინი საბოლოოდ 8 ათასი წლის წინ შეერთდა და სწორედ მაშინ წარმოიქმნა ბოსფორის სრუტე.

შავი ზღვა მსოფლიოს სხვა ზღვებისგან მნიშვნელოვნად გამოირჩევა. ხმელთაშუა ზღვიდან მარილიანი წყლის შემოჭრამ მრავალი ცოცხალი ორგანიზმის დაღუპვა გამოიწვია. სწორედ მათი ნარჩენების გახრწნის შედეგად წარმოიქმნა შავ ზღვაში გოგირდწყალბადის პირველდაწყებითი მარაგი. გოგირდწყალბადი საუკუნეების განმავლობაში გროვდება ზღვის ქვაბულში.

ზღვის წყალში ჟანგბადის დიდი ნაკლებობაა, რის შედეგადაც ზღვის ზედა და ქვედა შრეებს შორის წყლის მოძრაობა ყველაზე ნაკლებად ხდება. ქვედა შრეებში ჟანგბადის არარსებობა ზღვის ამ ნაწილს გამოუყენებელს, აუთვისებელს და არააქტიურს ხდის. მის ფსკერზე გვხვდება საუკუნეების წინ ჩაძირული გემების ნარჩენები. გემებზე არსებული ნივთები დღემდეა შემონახული და ეს ქვედა შრეებში განსხვავებული ტემპერატურისა და ჟანგბადის არარსებობის შედეგია.

შავი ზღვის მნიშვნელოვანი მახასიათებელი ზღვის თანაბარი დონეა. ზღვას არ აქვს დიდი და მცირე მიმოქცევები. ზედაპირი უმეტესად მშვიდი და წყნარია.

შავი ზღვა თავისი პატარა კუნძულებითაც გამოირჩევა. მის ტერიტორიაზე რამდენიმე ულამაზესი კუნძულია, სადაც განსაკუთრებული ფლორა და ფაუნაა. ტურისტებისა და დამსვენებლებისათვის ეს ყველაზე საყვარელი ადგილებია და ხშირად სტუმრობენ.

შავი ზღვა უდიდეს გავლენას ახდენს საქართველოს ჰავის ფორმირებაზე, განსაკუთრებით – ნალექების განაწილებასა და მიმდებარე ტერიტორიების ჰაერის ტემპერატურაზე. ბრიზები შავი ზღვის სანაპიროდან 100-120 კმ-ის დაშორებითაც კი ქრის.

შავი ზღვა თითქმის არ იყინება. გამონაკლსს წარმოადგენს მისი უკიდურესი ჩრდილო-დასავლეთი ნაწილები, რომლებიც რამდენიმე წელიწადში ერთხელ ყინულის თხელი ფენით იფარება. ზღვაში საბანო სეზონი მაისიდან იწყება და ნოემბრის დასაწყისამდე გრძელდება. 200 მ-ის ქვემოთ წყლის ტემპერატურა მუდმივია და +9 გრადუსის ტოლია.

მეტად მრავალფეროვანია შავი ზღვის ორგანული სამყარო. შავი ზღვისთვის დამახასიათებელია ხმელთაშუა ზღვის, მტკნარი წყლისა და რელიქტური ფორმების ერთობლივი არსებობა. შავ ზღვაში ცოცხალი ორგანიზმების 3774 სახეობა ბინადრობს, რომელთა უმეტესობა უხერხემლო და წყალმცენარეა. აქ გვხვდება, როგორც მუდმივად მცხოვრები, ასევე სრუტეებიდან შემოსული თევზებიც. სარეწაო მნიშვნელობის თევზებია სვია, ქაშაყი, ქაფშია, კაპარჭინა, კობრი, კეფალი, სტავრიდა, თინუსი და სხვ. ზღვაში გუნდებად ცხოვრობენ დელფინები. დიდი ხანი არ არის, რაც შავ ზღვაში გაჩნდა რაპანა და მედუზისმაგვარი პელაგიური ცხოველი – სავარცხელა. მათ შავი ზღვის დაუპატიჟებელ სტუმრებსაც უწოდებენ. ისინი მეტად საშიში და დიდი ზიანის მომტანი არსებები არიან.

შავი ზღვის აუზის ქვეყნებია: თურქეთი, ბულგარეთი, რუმინეთი, საქართველო, რუსეთი და უკრაინა. შავი ზღვა უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო არტერიაა. მისი საშუალებით საქართველო მსოფლიოს საზღვაო ქვეყნებს, ცენტრალურ ევროპასა (მდ. დუნაით) და რუსეთს (ვოლგა-დონით) უკავშირდება. შავი ზღვის ნავსადგურებიდან აღსანიშნავია ფოთი, ბათუმი, კონსტანცა, ბურგასი, სამსუნი, ერეგლი, ოდესა, ნოვოროსიისკი და სხვ. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შავი ზღვის სანაპირო წყლების რეკრეაციული მიზნით გამოყენება. ზღვის სანაპირო ზოლში მსოფლიოში ცნობილი არაერთი კურორტია.