„საუკუნეებს ველაპარაკები“ – ეს სიტყვები ცხოვრებისაგან გამოტანჯულმა გრიგოლ რობაქიძემ დაწერა და მათში საუკეთესოდ წარმოჩნდა მისი პიროვნებისა და შემოქმედების ღირებულება. სწორედ ამ ღირებულებას იკვლევს აკაკი ბაქრაძე წიგნში „კარდუ ანუ გრიგოლ რობაქიძის ცხოვრება და ღვაწლი“, რომელიც მის უკანასკნელ ამოსუნთქვასაც დაემსგავსა, ღრმასა და ყოვლისმომცველს. ამ ამოსუნთქვას თან ამოჰყვა მწერლის სული და მარადისობას შეერწყა. კარდუ, ანუ ქართველთა თაურფენომენი, მასაც ისევე აწვალებდა, როგორც გრიგოლ რობაქიძეს, ამიტომაც დაეძებდა მას ერთადერთი ყველაზე უეჭველი და ჭეშმარიტი გზით. გზით სიტყვისა, რომელიც სამყაროს მკვიდრ ლოდად დაფუძნებულიყო თვით უზენაესის მიერ.
აკაკი ბაქრაძის სიტყვაში, ზეპირად წარმოთქმულსა თუ დაწერილში, დრო მთლიანდებოდა და სიცოცხლის უნივერსალური კანონზომიერებანი წარმოჩნდებოდა. წარსული, აწმყო და მომავალი როგორც საიდუმლო ენერგეტიკული ველები ერთმანეთს გადაკვეთდა და ყოფიერების ხილულ და უხილავ განზომილებებში განუყოფლად თანაარსებობდა. მის წიგნებში ამ მთლიან დროს ქმნიდნენ ღვთისგან რჩეულნი, რომელთა შემოქმედებასა და მოღვაწეობაში ღირებულება ენიჭებოდა სიცოცხლეს. სწორედ ასეთნი იყვნენ ილია და აკაკი, რომელთა პორტრეტებიც იმგვარად შექმნა, რომ ისინი წარმოჩნდნენ როგორც ერთსა და იმავე დროს ერთნი და მრავალნი, ცალკეულნი და მთელნი, კერძონი და ზოგადნი, პიროვნებანი და ქართველი ერის ხატებანი, მისი იდენტობის განმასახიერებელნი. ამგვარ პიროვნებათა ცხოვრებისა და შემოქმედების გაცნობით აკაკი ბაქრაძე მკითხველს იმ გზაზე აყენებდა, რომელსაც საკუთარ თავისა და სამყაროს შემეცნებისკენ მიჰყავდა.
XX საუკუნემ თავისი სრულყოფილი ასახვა გრიგოლ რობაქიძის პიროვნებაში პოვა. აკაკი ბაქრაძემ მასში, როგორც მისტიკურ სარკეში, ბევრი რამ ნახა საგულისხმო. მან არა მხოლოდ გაჩხრიკა და გამოიძია გრიგოლ რობაქიძის პიროვნებისა თუ შემოქმედების დაფარული შრეები, წაიკითხა მისი სულის გაფერმკრთალებული პალიმფსესტები, არამედ ამ ქვეტექსტების ლაბირინთებში შეუძღვა მკითხველს და უამრავ საიდუმლოს აზიარა. მან თანამედროვე ადამიანი თითქოს გაათავისუფლა მატერიალური ღირებულებების ტყვეობიდან და გამოფიტული სული თავის ნამდვილ სამშობლოს, მეტაფიზიკურ, ირაციონალურ სამყაროს მიაახლა.
აკაკი ბაქრაძე, უპირველესად, გრიგოლ რობაქიძის სულიერ პორტრეტს ქმნის. უხილავსა და მოუხელთებელს მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების კონკრეტულ ფაქტებსა და მოვლენებში ჭვრეტს და მკითხველს აწვდის როგორც ძიების გზაზე მოპოვებულ დიდ გამოცდილებას. მან კარგად იცის, რომ რობაქიძის შემოქმედებაზე საუბარი ძნელია, რადგან, როგორც თვითონ წერს, იგი „ყოფიერების მეტაისტორიულ აზრს ეძებს. ამის მისაგნებად კი ადამიანმა მითოსის ჯურღმულებში უნდა იხეტიალოს. მას ქართულ მითოსსა და ქართულ ენაში სურს იპოვოს ქართველთა მსოფლხატის თაურარსი“. აკაკი ბაქრაძე ამ წიგნში თან დაჰყვება გრიგოლ რობაქიძეს ყოფისა თუ „მითოსის ჯურღმულებში“ და მკითხველსაც იქით უკვალავს გზას. თაურარსის ძიების კვალსა და შედეგებს იგი პოულობს მის რომანებში („გველის პერანგი“, „ჩაკლული სული“, „მცველნი გრალისა“ და სხვ.), დრამებში („ლონდა“, „ლამარა“, „მალშტრემი“ და სხვ), ლექსებში, მოთხრობებში, ესეებსა და კერძო ბარათებში. ავტორი რობაქიძის შემოქმედებას არა მხოლოდ ქართული, არმედ მსოფლიო ლიტერატურის კონტექსტში გაიაზრებს. მისი აზრით, ქართული მსოფლხატის შუაგულში გრიგოლ რობაქიძემ დააყენა კარდუ, რომლის სახელწოდებაც აიღო „ქართლოსიდან“ ბერძნული დაბოლოების გარეშე. იმავდროულად, კარდუ ენათესავება „ქალდეას“ – ქართველთა უძველეს სამშობლოს. რობაქიძემ კარდუს შინასახეც გამოძერწა გოეთეს თაურფენომენის იდეის დახმარებით. აკაკი ბაქრაძე თვალს მიადევნებს, როგორ გამოავლინა გრიგოლ რობაქიძემ ქართულ ენაში ქართველი ხალხის შინასახე, როგორ დაადგინა სიცოცხლის კავშირი სიწმინდესთან. მან მითიური კუთხით დაინახა კავშირი ცეცხლს, სიცოცხლეს, სიწმინდესა და სიმტკიცეს შორის. იგი გამოწვლილვით წარმოაჩენს რობაქიძის მიერ შექმნილი მითიური საქართველოს თაურარსს. იმასაც დასძენს, რომ მისთვის მითიური უფრო ნამდვილი იყო, ვიდრე ისტორიული: „მის ცნობიერებაში არსებობდა გამოგონილი საქართველო, როგორც გამოგონილი კერპი კარდუ. გამომჟღავნდებოდა, გამოვლინდებოდა თუ არა მითიური საქართველო ისტორიულში? ეს არავინ უწყოდა, მაგრამ გრიგოლ რობაქიძეს ამის დიდი სურვილი და წყურვილი ჰქონდა“. „გრიგოლ რობაქიძეს სჯეროდა, რომ ხელისუფლება საკრალური მოვლენა იყო. ვიგინდარების ყოფნა ხელისუფლებაში დაუშვებლად მიაჩნდა“.
აკაკი ბაქრაძე სხვადასხვა რაკურსით ხატავს გრიგოლ რობაქიძის პორტრეტს და ამ დროს ლიტერატურულსა თუ ფერწერულ შარჟებსაც მოიხმობს. ყველაზე უკეთ კი მწერალს წარმოგვიდგენს ქეთევან ამირეჯიბისთვის გაგზავნილი ნაპოლეონისგამოსახულებიანი ღია ბარათი, რომელზეც მწერლის ასეთი მინაწერია: „ამბობენ, მე აქ ნაპოლეონს ვგავარ, ნუთუ მართლა?“ „ნუთუ მართლა“ აქ ისე გაისმის, როგორც „დიახ“. გვახსენდება ბარათაშვილის ნაპოლეონისკენ სწრაფვა, მის სახეში საკუთარი სულიერი ენერგიისა და „უძლეველობის“ გამომჟღავნების წადილი.
XX საუკუნის ათიანი წლებიდან გრიგოლ რობაქიძე ქართული კულტურის განახლების უმნიშვნელოვანესი პროცესის წარმმართველ ძალად იქცა. იგი ცისფერყანწელების გვერდით იდგა როგორც უფროსი ძმა და მეგობარი და თუმცა თვითონ თავკაცობას უარყოფდა, „ცისფერი ორდენის რაინდები“ მაინც მას უთმობდნენ მეთაურობას და საქართველოში „მოდერნიზმის სახარების“ პირველ მქადაგებლად მიიჩნევდნენ. აკაკი ბაქრაძე მის მოღვაწეობას ასე აჯამებს: მან საგანმანათლებლო მიზნით და ახალ ფილოსოფიურ-ლიტერატურულ შეხედულებათა გაცნობა-გასავრცელებლად წაიკითხა საჯარო ლექციები; უწინამძღვრა ქართული ავანგარდიზმის შექმნას და ამით ხელი შეუწყო ქართული მწერლობის განახლებას; კოლეგებთან ერთად ჩამოაყალიბა სრულიად საქართველოს მწერალთა კავშირი. ამასთან ერთად, იმდროინდელ პრესაში აქვეყნებდა სტატიებს ლიტერატურული თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების ნაირ-ნაირ საკითხებზე“.
საქართველო გრიგოლ რობაქიძისთვის არ იყო უბრალო „ეთნოგრაფიული“ ცნება თუ მხოლოდ „გეოგრაფიული მოხაზულობა“ – არამედ მცირე აზიის სივრცეზე განფენილი მნიშვნელოვანი კულტურა. სწორედ ამ კულტურის ძირების ჩხრეკას შეალია სიცოცხლე. აკაკი ბაქრაძე საგანგებო ყურადღებას უთმობს 1926 წლის სექტემბერ-ოქტომბრის „ქართულ მწერლობაში“ გამოქვეყნებულ ნიკოლო მიწიშვილის წერილს „ფიქრები საქართველოზე“, რომელშიც „სასოწარკვეთილების ისეთივე ტკივილი და ყვირილი იყო, როგორიც ილიას „ბედნიერ ერსა“ და მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნებში“. მისი აზრით, „ფიქრების“ არსს რომ ჩავწვდომოდით, საქართველოსა და ქართველი ხალხის ხვედრი დღეს სრულიად სხვა იქნებოდა. ნიკოლო მიწიშვილის წინააღმდეგ გამართულ პაექრობას გრიგოლ რობაქიძეც შეუერთდა წერილით „საქართველოს ხერხემალი“. ადრე იგი წუხდა, რომ ქართველები ვერ გრძნობდნენ საქართველოს როგორც ერთ დიდ მთელს. შემდეგ შეეცადა, თავისი შემოქმედებით დახმარებოდა საქართველოს „თავისი თავის მონახვაში“. აკაკი ბაქრაძის აზრით, ქართველთა მსოფლხატის მოძებნა გრიგოლ რობაქიძემ ორი გზით წარმართა: 1. შექმნა გრაალის ახალი ლეგენდა და 2. ჩამოაყალიბა კარდუს კულტი. იგი ვრცლად მიმოიხილავს გრაალის თემას ევროპულ კულტურაში, იხსენებს გრაალზე შექმნილ ლეგენდებსა თუ ლიტერატურას და დაასკვნის, რომ რობაქიძემ რომანში „მცველნი გრალისა“ შექმნა ამ ლეგენდის სულ სხვა ვარიანტი. მისეულ გრაალის თასში აყვავებული ვაზის ჯვრის წვენია (ე.ი. განახლებული რწმენა) და მას იცავენ ხელოვანნი, ძველი ტრადიციით კი მცველნი იყვნენ ანგელოსები ან რაინდები. გრაალის მცველთა ცვლილებას ის ამგვარად ხსნის: „როგორც პიროვნების, ისე მთელი ერის გადასარჩენად აუცილებელია სულის მოვლა-პატრონობა“. მისი აზრით, რომანის ორი პერსონაჟი (ლევან ორბელი და ველსკი) ორი იდეის – გრაალის დაცვისა და გრაალის ნგრევის – პერსონიფიკაციები არიან. ამ ორი პერსონაჟის შეხედულებათა დაპირისპირება პრაქტიკულადაც გამოიხატა 1924 წლის აგვისტოს აჯანყებით: „გრაალისთვის ბრძოლაში ლევან ორბელი და მისი ამხანაგები იმარჯვებენ. ველსკი და მისი ბოლშევიკ-კომუნისტები მარცხდებიან. „გრაალის მცველნის“ ალეგორიული შინაარსის ამოკითხვა ძნელი არ არის. ყველაზე მძიმე ვითარებაშიც კი ხალხმა უნდა შეინარჩუნოს რწმენა-იმედი, ანუ დაიცვას გრაალი. ამით გაუმკლავდება იგი მტერს, შინაური იქნება იგი თუ გარეშე“. აკაკი ბაქრაძის დაკვირვებით, „გრიგოლ რობაქიძე არ ხედავდა დაპირისპირებას ქართულ წარმართობასა და ქართულ ქრისტიანობას შორის. ჩვენში ქრისტიანობა წარმართობის უშუალო გაგრძელება-განვითარებად მიაჩნდა. ერთი მხრივ, ამას უდასტურებდა წმინდა ნინოს ჯვარი და, მეორე მხრივ, თეთრი გიორგის კულტი“.
აკაკი ბაქრაძე ევროპაში გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებით დიდ დაინტერესებას, უპირველესად, „ნამდვილი ვაჟურის, ნამდვილი ქალურის მონატრებით“ ხსნის. 1931 წელს რობაქიძე სწერდა მიხეილ ჯავახიშვილს: „აქ დიდი კრიზისია. მდგომარეობა თანდათან უარესდება. განსაკუთრებით ლიტერატურულ ფონზე. ჯერ ერთი: ამერიკანიზმი სპობს ნამდვილ ლიტერატურას. პაუზა არ არის, რომ გულდასმით რაიმე იგზნო. გამეფდა მსუბუქი ლიტერატურა. დაძინების წინ წასაკითხი ანდა მოდუნებული სქესის გამაღიზიანებელი. კრიტიკა თანდათან ჰქრება, რჩება მხოლოდ რეკლამა… ნურავინ იფიქრებს, რომ ევროპის სარბიელზე გასვლა (ამჟამად) მწერლისათვის მაინცა და მაინც სახარბიელო იყოს. მშობელი მიწა და მისი თბილი წიაღი ყველაფერია. ჩვენში მიწას ჯერ კიდევ აქვს ჯიქანი. ჩვენში წიაღი უშრეტია“.
აკაკი ბაქრაძე ვრცლად წარმოაჩენს ნიცშეს გავლენას გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებაზე, განსაკუთრებით გამოკვეთს დიონისეს ფენომენსა და მარადიული დაბრუნების იდეას. ამ უკანასკნელმა გარკვეული ცვლილება განიცადა და „გველის პერანგში“ ამგვარად გამოვლინდა: „არა ერთეულის მარადიული დაბრუნება თავისთავისკენ, არამედ ერთეულში მარადიულის დაბრუნება თავისთავისკენ“. მისი აზრით, მარადიული დაბრუნების იდეა გრიგოლ რობაქიძისთვის იმედის წყარო იყო, რომ დაბრუნდებოდა „რაინდული, ნამდვილი ვაჟური და ნამდვილი ქალური“. იმავდროულად, ავტორს აფიქრებს მწერლის შემოქმედებაში მძლავრად შემოჭრილი მაიას მოტივი, რაც ვედურ მითოლოგიაში ფერისცვალებას, მეტამორფოზას, ილუზიას, მოჩვენებას გულისხმობს. ეს მწერლის დაეჭვებულობას ხომ არ ამხელს? – კითხულობს იგი და დასძენს: „დამიჯერებთ თუ არა, მაინც უნდა ვთქვა – ჰო, ასე უნდოდა. მარადიული დაბრუნების იდეა და მაია, რწმენა და ეჭვი, ერთი და იმავე მედლის ორი სხვადასხვა მხარეა. გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებაში ორივე არსებობს“.
აკაკი ბაქრაძის უამრავ საინტერესო დაკვირვებათაგან ყურადღებას იქცევს „სხვაი ჩემის“ ინტერპრეტაციაც. მისი აზრით, „სხვაი ჩემი“ გულისხმობდა სამყაროს ადამ-კადმონისეულ აღქმას. ადამ-კადმონში ერთად იყო „მეც“ და „სხვაი ჩემიც“. რობაქიძე ფიქრობდა, რომ ადამ-კადმონისეულ მთლიანობასა და განუყოფლობას შეეძლო კაცობრიობის კრიზისის დაძლევა. გრიგოლ რობაქიძის პოეზიის ანალიზისას ყურადღება გამახვილებულია სიახლეზე, უნივერსალურობაზე, პლასტიკურობაზე, გზნებაზე, რიტმსა და აღნაგობაზე. მკვლევრის აზრით, გრიგოლ რობაქიძემ არა მხოლოდ კლასიკური სონეტი დაამკვიდრა, არამედ თემატიკურადაც გაამდიდრა ქართული პოეზია.
წიგნში გრიგოლ რობაქიძის პიროვნებასთან ერთად შთამბეჭდავად იხატება ეპოქა, როდესაც „კალმითა და სიტყვით ისეთივე სასტიკი ბრძოლა მიმდინარეობდა, როგორც თოფ-იარაღით“. იგი ვრცლად წარმოაჩენს რობაქიძის ჟურნალისტურ მოღვაწეობას გაზეთ „საქართველოსა“ და „კავკაზში“, რომლებშიც ის გივი გოლენდისა და გრიგოლ რობაქიძე-კავკასიელის ფსევდონიმებით ბეჭდავდა წერილებს საერთო სათაურით „ომი და კულტურა“. გრიგოლ რობაქიძემ კავკასიელ მკითხველს გააცნო ევროპელ ფილოსოფოსთა და მწერალთა შეხედულებები ამ პრობლემაზე: „კალმოსანი ადამიანების ეს სჯა-ლაპარაკი, ანალიზი და დასკვნები გონებას აფხიზლებდა, ტვინს ჩარხავდა, თორემ ომის დინებაზე ვერავითარ ზეგავლენას ვერ მოახდენდა“.
აკაკი ბაქრაძე წარმოაჩენს, თუ როგორ ცხოვრობდა მწერალი საქართველოში ბოლშევიკურ-კომუნისტური რეჟიმის დროს (1921-1931 წწ.), რას წერდა, რას საქმიანობდა, რას თმობდა (მაგალითად, „ბაქო და ჰაიასტანი“) და რას – არა. ხატავს მაშინდელი ყოფის შავბნელ სურათებს და დაასკვნის: „ერთადერთი შვება უცხოეთში წასვლაა ცოტა ხნით“. მას, უპირველესად, ქართული კულტურის გაცნობა სურდა ევროპელი მკითხველისთვის. ჯერ რომენ როლანს გაუგზავნა ორი პიესა, „მალშტრემი“ და „ლონდა“, მალე თვითონაც გაემგზავრა გერმანიაში და, მიუხედავად ფინანსური პრობლემებისა, შეძლო და გერმანულ ენაზე გამოსცა „გველის პერანგი“ შტეფან ცვაიგის წინათქმით. ამან საქართველოში დიდი ხმაური გამოიწვია. რობაქიძე ბურჟუაზიულ მწერლად გამოაცხადეს, მალე ფაშისტადაც მონათლეს. კომუნისტურმა პარტიამ ისიც შეძლო, რომ გრიგოლ რობაქიძის მეგობრებს მის წინააღმდეგ საშინელი ცილისწამებით გამოსვლა აიძულა. აკაკი ბაქრაძე აქ ხედავს ქართული მწერლობის ტრაგიკულ მდგომარეობას, უმწეობას და ასკვნის, რომ ეს იყო „ველური ძალდატანების შედეგი“ და რომ ეს „დასმენის ტექნოლოგია“ აღწერილია „ჩაკლულ სულში“. იგი სიღრმისეულად აანალიზებს სოციალიზმის თეორიიდან წარმოშობილ „სამ ურჩხულს“: რუსულ ბოლშევიზმს, იტალიურ ფაშიზმსა და გერმანულ ნაციზმს“. იგი წუხს, რომ ქართველთა აზროვნება ჯერ კიდევ „კომუნისტური თარგების“ ტყვეა. ეს იმიტომ, რომ „სოციალ-პოლიტიკურ-ეკონომიკური სისტემის დანგრევა გონების განთავისუფლებას არ ნიშნავს“. ამიტომაც არის, რომ ფაშიზმის ხსენებაზე ვკანკალებთ, ბოლშევიზმს კი ლმობიერად ვხვდებით.
აკაკი ბაქრაძის აზრით, რობაქიძის „ჰიტლერი“ და „მუსოლინი“ (30-იან წლებში დაწერილი ორი ბროშურა) მწერლის „ცდუნება“ იყო. არსებითი და საგულისხმო ის გახლდათ, რომ „მან იშვიათი შორსმჭვრეტელობით დაინახა ბოლშევიზმის არსი, ამოხსნა მისი მოქმედების მექანიზმი, მაგრამ ვერ მოახერხა, ასეთივე ძალით ჩასწვდომოდა ფაშიზმსა და ნაციზმს: „ლენინშიც, სტალინშიც, ჰიტლერშიც, მუსოლინიშიც მას იპყრობდა პიროვნება უშუალოდ, მის შუაგულში აღებული“, რომ მისთვის ისინი უფრო მითოლოგიური პერსონაჟები იყვნენ, ვიდრე მეოცე საუკუნის რეალური ადამიანები“. მწერალს აინტერესებდა მხოლოდ პიროვნებანი და არა ნაციზმი ან ფაშიზმი როგორც იდეოლოგიები.
წიგნში მკითხველისთვის უცნობი მრავალი საინტერესო ფაქტია მოხმობილი, რომელთა მიხედვითაც სულ სხვანაირად იხსნება მწერლის ცხოვრებასა თუ შემოქმედებასთან დაკავშირებული მოვლენები. ნათლად ჩანს, რომ გრიგოლ რობაქიძეს თავიდანვე ჰქონდა „საიდუმლო განზრახვა გერმანიაში გაპარვისა“ და მისი იქ დარჩენა არ იყო შემთხვევითი. საბოლოოდ გაირკვა საკამათოდ ქცეული მისი დაბადების თარიღიც. გერმანელი მწერლის ჰანს ჰასო ფონ ველოტჰაიმისადმი მიწერილ ბარათში გრიგოლ რობაქიძე ინანიებს თავის შეცდომას, რომელიც მან, როგორც თვითონ აღნიშნავს, პატივმოყვარეობის გამო ჩაიდინა, სამი წლით „გაიახალგაზრდავა“ თავი: „ასე დაუფიქრებლად დავიკმაყოფილე ჩემი თვითმოტყუება. დღეს ვხედავ, პატივმოყვარეობის დემონს როგორ ადვილად გავეგე ფეხქვეშ. ეს იმდენად მღრღნის, რომ სიმშვიდეს ვერ ვპოულობ“. საოცარი კი ისაა, რომ გრიგოლ რობაქიძე ამ მართლაც უბოროტო შეცდომას დიდ ცოდვად მიიჩნევდა. ეს კარგად წარმოაჩენს ამ პიროვნების სულის სიმაღლესა და გულწრფელობას.
აკაკი ბაქრაძე თვალს გაადევნებს გრიგოლ რობაქიძის მთელ ცხოვრებას – დაბადებიდან სიკვდილამდე. ირკვევა, რომ ტარტუს უნივერსიტეტის მიტოვების მიზეზი იყო არა გრიგოლ რობაქიძის გარიცხვა სწავლის საფასურის გადაუხდელობის გამო, როგორც მანამდე გვეგონა, არამედ სულ სხვა რამ. ამ მიზეზს აკაკი ბაქრაძე 1902 წლის 16 იანვარს ეკატერინე გაბაშვილისთვის მიწერილ ბარათში პოულობს, რომელშიც გრიგოლ რობაქიძე მას ურჩევს, ვაჟიშვილი სასწავლებლად რუსეთში კი არა, უცხოეთში გაგზავნოს, რადგან „აქ, რუსეთში, მომავალი წლიდან დიდი სისხლისღვრა იქნება. ეს ნამდვილი წყაროებიდან გავიგე. ესეც არ იყოს, იმისთანა ნიჭიერი ყმაწვილისთვის, როგორც რეზიკოა, რუსეთი მხოლოდ ჯოჯოხეთი იქნება“. ასე რომ, ტარტუდან წასვლას ავტორი უფრო გრიგოლ რობაქიძის სულიერი განწყობილებით ხსნის. წიგნში საინტერესო და თანაც აქამდე უცნობ დოკუმენტურ მასალაზე დაყრდნობით წარმოჩენილია გერმანიაში გრიგოლ რობაქიძის ცხოვრება, რომელიც არცთუ ისე დალხენილი იყო. მწერლის ოჯახი ხშირად განიცდიდა ნივთიერ გაჭირვებას.
თავში, რომელსაც „მოდის გილიოტინა“ ეწოდება, საუბარია XX საუკუნის ათიანი წლების ქართულ საზოგადოებაზე, რომელსაც შეეძლო, ჯერ ხოტბა-დიდება შეესხა პიროვნებისთვის და მერე ზურგი შეექცია, დაევიწყებინა. აკაკი ბაქრაძე საზოგადოების ამგვარ ქცევაში დღევანდელობის სენსაც ხედავს და თითქმის უიმედოდ ჩივის: „რა გვჭირს ისეთი, რომ ჩვენს თვისებაში არაფერი შეიცვალა? რატომ დარჩა ჩვენი ცხოვრება ერთ ადგილას გაყინული? მიუხედავად იმისა, რომ ამ ხნის განმავლობაში კაცობრიობის ისტორიაში ძირეული ცვლილება მოხდა. რა არ გადაიტანა მსოფლიომ და რა დასკვნა არ გააკეთა, მაგრამ ყველაფერმა ამან ჩვენს გვერდით ისე გაიარა, რომ არც კი შეგვიმჩნევია, თორემ სწავლა-გაგებას ვიღა ჩივის“. დავით კლდიაშვილი ფიქრობდა, რომ ქართული საზოგადოება არ დაივიწყებდა გრიგოლ რობაქიძეს, რადგან მან გადაგვარების პირას მისულ ერს გააგებინა, ვინ იყო, საკუთარი თავის რწმენა დაუბრუნა. მიუხედავად ამისა, „მადლიერმა“ ქართველობამ მაინც კარგა ხნით მიივიწყა თავისი მხსნელი და მშველელი. როცა აკაკი ბაქრაძე აღწერს, როგორ უჭირდა სიცოცხლის ბოლო წლებში თითქმის უპატრონოდ მიტოვებულ მწერალს, გულმოკლული აღნიშნავს: „ადამიანი ყველგან ადამიანია. სულერთია, სად ცხოვრობს იგი – შვეიცარიაში, გერმანიაში, საქართველოში თუ სხვაგან. აქაოდა, „ჰიტლერისა“ და „მუსოლინის“ ავტორის თანაგრძნობა არ დამაბრალონო, ყველა სოროში შეძვრა და დაიმალა, ევროპელიც და ემიგრანტიც“.
გრიგოლ რობაქიძე კოტე მაყაშვილისთვის მიწერილ წერილში აღნიშნავს: „შესაძლოა, საქართველომ არ მიიღოს რობაქიძე, მაგრამ საქართველოს ისტორია უსათუოდ აღნიშნავს, რომ იგი უღელტეხილი იყო (ლექსში, პროზაში, პრობლემების წამოყენებაში)… „საქართველოში მეტად ძნელია ნოვატორობა… შესაძლოა, აქ ჩვენი სიპატარავე და სიცოტავე იყოს მიზეზი. პატარა ერში ძნელია დათრობა შთაგონებით. აქ კიდურის გადალახვა მაინცა და მაინც მიმზიდველი არ არის, რადგან კიდური ახლოა“.
აკაკი ბაქრაძემ თეატრში გრიგოლ რობაქიძის მოსვლა გარდატეხის ტოლფასად მიიჩნია. მისი მისტერია-დრამები, რომლებიც კოტე მარჯანიშვილმა დადგა, იყო ძველი თეატრისგან ახლის დაბადების ნიშანი. იგი „მაგიურ შემოქმედებას („ლონდას“, „მალშტრემსა“ და „ლამარას“) აანალიზებს და მისთვის ჩვეული გამჭრიახობით გამოარჩევს მთავარსა და არსებითს. აკაკი ბაქრაძე ყურადღებას ამახვილებს თეატრალური ხელოვნების გრიგოლ რობაქიძისეულ განმარტებაზე, რომლის მიხედვითაც, მთავარია ამბის ესთეტიკური განცდა, რაც გულისხმობს სულიერსა და ხორციელ შვებას, წვას, საგნის სიყვარულს. ავტორი გამოკვეთს, როგორ წარმოჩნდებოდა გრიგოლ რობაქიძის მხატვრულ ტექსტებში მისი თეორიული შეხედულებები თუ ეპოქის რიტმები.
მკითხველის თვალწინ ცოცხლდება მწერლის ცხოვრება შვეიცარიაში, საზოგადოებისგან მისი იზოლაცია, რაც, აკაკი ბაქრაძის აზრით, უპირველესად განპირობებული იყო იმით, რომ მისი შემოქმედება იყო „მიწისა და სისხლის ლიტერატურა“. ასეთი მწერლობა კი ევროპაში აღარ აინტერესებდათ. იგი ყურადღებას ამახვილებს რობაქიძის წერილებში („მზის ხანა ქართველთა“, „საკრალური წყობა“, „სულის დაშლა“ და სხვა) განხილულ ისეთ საკითხებზე, რომლებიც დღესაც აქტუალურია და ხშირად, როგორც ილია იტყოდა, ტკივილიან თვალის ახელას ემსგავსება.
წიგნი მთავრდება 82 წლის გრიგოლ რობაქიძის ცხოვრებაში შემოჭრილი სიყვარულის ამბით. „მისი ჭეშმარიტი მე, მისი მშვინვიერი და სულიერი მე იყო სასწაულებრივი“, – ასე დაწერა მწერლის უკანასკნელმა მიჯნურმა გრაფინია გიტა ფონ შტრახვიცკიმ. აკაკი ბაქრაძის წიგნში მკითხველსაც სწორედ ამ „სასწაულებრივ მესთან“ შეხვედრა ელის.
