ვინ იცის, რამდენ ადამიანს დაუდგამს ფეხი ადამის მოდგმის გაჩენის დღიდან ამ სველ, ტალახიან დედამიწაზე… და კიდევ დიდხანს გაგრძელდება ასე, მიუხედავად ომებისა, ვირუსებისა და გეოგრაფიული კატაკლიზმებისა. ყოველი ეპოქა, ყოველი ერი თავის კვალს აჩნევს ისტორიას – იბრძვის, აშენებს, აქანდაკებს, ხატავს, წერს და მერე საუკუნოდ მოაქვს თავი თავისი ხელქმნილით.

საუკუნო საქმის ჩამდენთა შორის განსაკუთრებული ადგილი უკავიათ მოაზროვნეებს, ძველი დროის ფილოსოფოსებით დაწყებული, ჩვენი თანამედროვეებით დამთავრებული. ძნელი სათქმელია, როდენი უფრო დიდია თუ მიქელანჯელო. დაბეჯითებით ვერც იმას ვიტყვით, პითაგორას აზრის საჭრეთელი უფრო ბასრი იყო თუ კანტის მოქნეული სიტყვა. თუმცა ყველას ჰყავს თავისი რჩეული… თითქმის ჩვენს თანამედროვეს, კონსტანტინე კაპანელს, უდიდეს მოაზროვნედ ვაჟა-ფშაველა მიაჩნდა, ხოლო უდიდეს ფილოსოფიურ ნაშრომად – მისი „გველისმჭამელი“. მინდიამ ტანჯვით (გველის ხორცის ჭამით) შეიმეცნა სამყარო, ანუ მიაღწია ადამიანის ყველაზე შორეულ და საოცნებო მდგომარეობას. მას ესმის სამყაროს ენა: ენა ნადირ-ფრინველის, ხის, ბალახის… ჩვენმა გონიერმა წინაპარმა სამყაროს „ენის“ შემსწავლელ მეცნიერებას ზედმიწევნით ზუსტი და მოხდენილი სახელი შეურჩია – „ბუნებისმეტყველება“, რომლის სადარიც სხვა ენაში არ მეგულება.

ბუნებისმეტყველების კანონების ცოდნა თითოეულ ჩვენგანს „პატარა მინდიად“ აქცევს. რამდენი რამ ხდება ქვეყნად ისეთი, რაც ამ კანონების არცოდნის გამო ვერ აგვიხსნია? კლდიდან მოწყვეტილ ქვას თუ ციდან ჩამოვარდნილ ყინულის ნატეხს თავი ერთნაირად რომ უნდა ავარიდოთ, ყველამ ვიცით. ვიცით პრაქტიკით – ან თავად გვიწვევნია მოხვედრის სიმწარე, ან სხვა გვინახავს თავგატეხილი. მაგრამ რამდენმა იცის, რატომ იძირება წყალში იგივე ქვა, ხოლო ყინული – არა? აი, ბუნებისმეტყველებმა კი ვიცით. ცნობილია, რომ ნივთიერებები გაცხელებისას ფართოვდება, ხოლო გაცივებისას იკუმშება. მაგრამ ეს საყოველთაო წესი არ გახლავთ. ზოგიერთ ნივთიერებას, მათ შორის – წყალსაც, ანომალიური თვისებები აქვს. წყალი მოცულობის მინიმუმს +4°-ზე აღწევს. ამ ტემპერატურის ზემოთ და ქვემოთ მოლეკულებს შორის მანძილი იზრდება. შესაბამისად, მცირდება ნივთიერების სიმკვრივეც. ამიტომ ერთი კუბური სანტიმეტრი ყინული უფრო ნაკლებს იწონის, ვიდრე იმავე მოცულობის +4° ტემპერატურის წყალი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ყინული წყალზე მსუბუქია. ამიტომაც არ იძირება წყალში არც თხილისოდენა სეტყვის მარცვალი და არც „ტიტანიკზე“ დიდი აისბერგი.

კიდევ რა ყოფითი მაგალითი მოვიყვანოთ? ყველას გვინახავს მოყინულ გზებზე დაყრილი მარილი, მისი დანიშნულებაც ბევრმა იცის, მაგრამ რამდენს შეუძლია ახსნას, რატომ იქცევა წყლად მარილმოყრილი ყინული? თოვლი გათბობისას ლღვება, მაგრამ თუ გგონიათ, მარილი თოვლს ათბობს, მწარედ ცდებით. უფრო მეტიც: თოვლის ტემპერატურა თუ დაახლოებით 0 გრადუსია, მარილის მოყრის შემდეგ შეიძლება მინუს 10°-მდე დაეცეს. მაშ, რა ხდება? საქმე ის არის, რომ 0°C სუფთა წყლის გაყინვის ტემპერატურაა, მარილების (დიახ, მარილების, რადგან ქიმიკოსისთვის „მარილი“ ბევრად უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე უბრალოდ სუფრის მარილი – NaCl) წყალხსნარები კი სხვა ტემპერატურაზე იყინება. ნატრიუმის ქლორიდის ხსნარის გაყინვის ტემპერატურა, მარილის რაოდენობის მიხედვით, შეიძლება -20°C-ც კი იყოს. ასე რომ, თოვლი მარილის დაყრისას ცივდება, მაგრამ ლღვება. ცხადია, თუ გარემოს ტემპერატურა -20°C-ზე დაბალია, მოყინულ გზებზე მარილის დაყრას აზრი არ ექნება.

რამდენჯერ გვიტირია ხახვის დაჭრისას? არადა, რაც უფრო ცხარე ცრემლით გვატირებს, მით უფრო გემრიელია ეს ბაღჩეული. მაგრამ თუ პირს ასე უყვარს, რატომ ვერ იტანენ ჩვენი თვალები?

ვიცით, რომ ხილი და ბოსტნეული ეთერზეთებს შეიცავს. სუნი და გემო სწორედ მათზეა დამოკიდებული. მაგრამ ხახვის დაჭრისას თვალებს უშუალოდ ეთერზეთი კი არა, მისი დაშლის პროდუქტი გვწვავს, რომელიც ლაკრიმატორების ჯგუფს მიეკუთვნება.

ხახვი შეიცავს 1-პროპენილ-L-ცისტეინ სულფოქსიდს, რომელიც დაჭრის შემდეგ ენზიმ ალინაზასა და წყლის ზემოქმედებით იძლევა 1-პროპენილსულფონმჟავას, ეს უკანასკნელი კი უმალვე იშლება ლაკრიმატორული თვისებების მქონე პროპანთიალ S-ოქსიდად. თითოეული მათგანის თვისებებს თუ ჩახედავთ, შეიძლება შეშინდეთ, მაგრამ ნუ იჩქარებთ; ქიმიკოსების ყველაზე დიდ ოპონენტებს, ტოქსიკოლოგებს, ეკუთვნით ფრაზა: „არ არსებობს ტოქსიკური ნივთიერება, არსებობს ტოქსიკური დოზა“. რას გვაძლევს ამ „ფორმულების“ ცოდნა? იმას, რომ ერთი და იმავე სახეობის ხახვს თუ ისეთ ნიადაგში მოვიყვანთ, რომელშიც გოგირდის შემცველობა მაღალია, უფრო მძაფრი სუნი ექნება და უფრო მწარედ გვატირებს.

როგორ დავჭრათ ხახვი უცრემლოდ? წინასწარ კარგად გავაცივოთ. დაბალ ტემპერატურაზე მცირდება როგორც ნივთიერებათა აქროლადობა, ისე ქიმიური რეაქციის სიჩქარეც და 1-პროპენილ-L-ცისტეინ სულფოქსიდისგან ცრემლმდენი პროპანთიალ S-ოქსიდი ნაკლებად წარმოიქნება.

ვაჟა-ფშაველას „მინდიად“ ქცევისთვის ათეულობით უნივერსიტეტის დამთავრებაც არ გვეყოფა, ზემომოყვანილი მაგალითების არსში გასარკვევად კი სკოლის მერხიც საკმარისია.

ცოტა ხნის წინ ერთ უჩვეულო და საინტერესო წარმოდგენას დავესწარი. აფიშა იუწყებოდა:

„გასაუბრება რუსთაველისა და ვილი ვესპერისა“

სკოლის დარბაზში მოწყობილ სცენაზე მე-11 კლასელებმა ხალისით, ხალასად, ინტერესით და საოცარი მოწადინებით  „გააცოცხლეს“ ჩვენი პოემის „ბიჭები და გოგოები“ და გერმანული ეპოსის ცნობილი გმირის, „პარციფალის“ პერსონაჟები.

ამ მოულოდნელი „გაბაასების“ ნახვის შემდეგ უამრავი აზრი და ემოცია მომეძალა. საბოლოოდ ეს აზრები და ემოციები კითხვებად დაიწურა და ამ კითხვებზე პასუხების გაცემა კლასის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს, ნუნუ მილორავას ვთხოვე.

დარწმუნებული ვარ, მისი წარმატებული პროექტის გაცნობა საინტერესო იქნება კოლეგებისთვის.

„ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლა რომ სირთულეებთანაა დაკავშირებული, ამის შესახებ არაერთი მოსაზრება გამოთქმულა. ვფიქრობ, ამ თვალსაზრისით, სკოლა და მასწავლებელი გარკვეული გამოწვევის წინაშე დგას. ამ ვითარებაში წარმატებული გამოცდილება და ამ გამოცდილების გაზიარება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. როგორია თქვენი ხედვა? როგორ მიაღწიეთ იმას, რომ მოზარდები ინტერესით და ხალისით შეუდგნენ ტექსტის შესწავლას და კვლევას?

ნუნუ მილორავა: თუ გავიხსენებთ გია მურღულიას სიტყვებს: „ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლა არ შეიძლება ერთი წაკითხვით, ეს მარადიულობას ნაზიარები დიდი სიბრძნისა და მხატვრული ღირებულების მქონე პოემა ისეთი მრავალწახნაგოვანი სამყაროა, რომლის შეცნობასაც ადამიანმა შეიძლება მთელი ცხოვრება მოანდომოს’’. პოემის  გაცნობას ეპოქის ისტორიულ-ლიტერატურული მიმოხილვით ვიწყებ. უცილო პირობად მიმაჩნია კლასის მაქსიმალური ჩართულობა. თითოეულმა მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს საკუთარი როლი და მნიშვნელობა საგაკვეთილო პროცესში, არ უნდა დარჩეს პასიურ მსმენელად. ტექსტზე მუშაობას ვიწყებ ე.წ. გონებრივი იერიშით:

• რა ვიცით „ვეფხისტყაოსნის“ შესახებ?
• პოემის რომელ ეპიზოდები იცით?
• რომელ პერსონაჟებს იცნობთ?
• თქვენი აზრით რა განაპირობებს პოემისადმი ესოდენ დიდ ინტერესს, მის უკვდავებას?

მოსწავლეებს მოსწონთ სიუჟეტი, აფორიზმები, სენტენციები, მიიჩნევენ, რომ თითოეულ ბრძნულ გამონათქვამზე შესაძლოა დაიწეროს არგუმენტირებული ესე და წერენ კიდეც. საინტერესოდ, თანამედროვე გადასახედიდან, იმ ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებებიდან, მორალური კოდექსიდან  გამომდინარე, რაც შეუძლებელია გადაფასდეს, რაც სრულად შლის ზღვარს წარსულსა და აწმყოს შორის…

დილემა…

„ვეფხისტყაოსნის“ შესწავლისას ტექსტის შინაარსობრივი გააზრება, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუ მხოლოდ სიუჟეტით შემოვიფარგლებით, ჩვენი მიზანი – აღვზარდოთ მდიდარი წარმოსახვის უნარის მქონე „მშვენიერ წიგნის“ მკითხველი თაობა, რომლისთვისაც  „ვეფხისტყაოსანი“ „დიდი მარგი“ გახდება, ბუნებრივია, ვერ განხორციელდება, სამაგიეროდ, წავახალისებთ „გადამკითხველებს“, რომლებიც ამ გენიალურ ნაწარმოებს არასოდეს გადაშლიან…

ინტერკულტურული დიალოგი

სკოლაში, სადაც ვასწავლი (ვალდორფის სკოლა) მაღალ კლასებში ქართული ლიტერატურა ისწავლება ევროპული და ზოგადად მსოფლიო ლიტერატურის ჭრილში, რაც თავისთავად გულისხმობს, არამარტო მსოფლიო კლასიკური ლიტერატურის ნიმუშებით მოსწავლეების დაინტერესებასა და თვალსაწიერის გაფართოებას, არამედ ქართული ეროვნული კულტურისა და ლიტერატურის  კავშირს მსოფლიო ლიტერატურასთან და ამავე დროს მისი თვითმყოფადობის, ორიგინალობისა და განსაკუთრბულობის გააზრებას.

რაც შეეხება მონოკულტურულ ჭრილში პოემის განხილვას, ძალიანაც რომ მოვინდომოთ, ამის უფლებას რუსთაველი არ მოგვცემს იმ სულიერი და ზნეობრივი ფასეულობებით, ეგზისტენციალური თემებით, სხვდასხვა ეროვნებისა და რელიგიის წარმომადგენლებით, რომლებიც ერთ ენაზე საუბრობენ – ეს სიყვარულისა და მეგობრობის ენაა:  „ვინ მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია“ – მოყვარე კი ხან არაბია, ხან ინდოელი და ხანაც   გეოგრაფიულ რუკაზე არარსებული ქვეყნის წარმომადგენელი, ისინი ერთ მთლიანობას ქმნიან და ეს მთლიანობა არის ჰუმანიზმით გასხივოსნებული სამყარო, სადაც დევიზია: „ხამს მოყვარე მოყვრისათვის, თავი ჭირსა არ დამრიდად, გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული – გზად და ხიდად…“

გერმანელ კოლეგასთან თანამშრომლობა, ურთიერთდასწრება,  შეიძლება ითქვას, ერთობლივი, ინტეგრირებული გაკვეთილები ვალდორფის სკოლაში ერთგვარ ტრადიციადაა ქცეული, გამოცდილების გაზიარება ბევრის მომცემია, ჩემი კოლეგა მალტე შუხარტი ხელოვნებათმცოდნეა, იკვლევს ქართული ლიტერატურის კავშირს, არა მარტო გერმანულ მწერლობასთან, არამედ ევროპულთანაც. ის დაინტერესდა „პარციფალისა“ და „ვეფხისტყაოსნის“ პარალელებით, წელს ავიღეთ ვილი ვესპერის „პარციფალი“ (ვიტალი დარსანიას თარგმანი).

წინარე ცოდნა და კვლევის წახალისება…

„გრაალის ციკლის“ ნაწამოებებს მოსწავლეები დაბალ კლასებში ეცნობიან, ხოლო ეშენბახის „პარციფალს“ – მე-11 კლასში. ბუნებრივია, შუა საუკუნეების, საგმირო-სარაინდო რომანის გააზრება წარმოუდგენელია „ვეფხისტყაოსანთან“ პარალელის გარეშე. მოსწავლეები აფიქსირებენ მსგავსება-განსხვავებას, საკვლევად ვუთითებ გულჩინა აკოფაშვილის „შუა საუკუნეების რაინდობა საქართველოში“. წიგნში თავმოყრილია ინფორმაცია ფრანგი ქართველოლოგის, მარი ბროსეს, კვლევებით   დაწყებული – კაკაბაძის დიდგორის ომით დამთავრებული.

მოსწავლეებისთვის „პარციფალი“ საინტერესო, სათავგადასავლო რომანია, რომელშიც ადამიანის სულიერი განვითარების გზაა აღბეჭდილი, მთელი თავისი სირთულეებით, სიხარულითა და ტკივილით, გამარჯვებითა და მარცხით, მიმტევებლობითა და დაუნდობლობით, გულუბრყვილობითა და სიბრძნით… მოსწავლეები ინტერესით ეცნობიან სიუჟეტს, ითავისებენ პერსონაჟთა პრობლემებს, წერენ წერილებს და აძლევენ რჩევებს…

ყოველ ახალ კლასს მოაქვს რამდენადმე განსხვავებული, თავისებური განწყობა,  დამოკიდებულება – ეს თავისთავად სიახლეა, რაც საინტერესო შენაკადებს ქმნის.

სცენა, როგორც შემეცნების ასპარეზი

რაც შეეხება სასცენო წარმოდგენას „გასაუბრება რუსთაველისა და ვილი ვესპერისა“- შეიძლება ითქვას, იდეა ერთობლივად გაჩნდა. შედარებამ, რომლის ფონზე გამოიკვეთა  რაოდენ მნიშვნელოვანია თანადგომა, ერთმანეთის ჭირისა და ლხინის მოზიარეობა, რომელიც ჩვენი ადამიანური არსებობის უცილო პირობაა: „ოდეს კაცსა დაეჭირვოს, მაშინ უნდა ძმა და თვისი“.

ზოგადად, ვალდორფის სკოლებში სპექტაკლი სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, სწავლების აქტიური ფორმა, თუმცა ამ შემთხვევაში, ჩვენს მიზანს  კონკრეტული სასწავლო მასალის გააზრება-გათავისება წარმოადგენდა. მოსწავლეებმა საკუთარი ინიციატივით შექმნეს სცენარისტთა ჯგუფი, სცენარის მიხედვით, რომელიც კლასის აქტიური კონსულტაციებითა და განხილვით მიმდინარეობდა, საბოოლო ვარიანტში რუსთაველისა და ვილი ვესპერის გარდა მონაწილეობდნენ ტარიელი და პარციფალი, ავთანდილი და გურნემაცი, ჰერცელაიდე და თინათინი, ნესტანი და იეშუტე.

იყო სრული ჩართულობა ყველა მოსწავლის მხრიდან და თითოეული მათგანი დიდი სერიოზულობით მოეკიდა დაკისრებულ მოვალეობას.

ფაქტია, რომ რამდენადაც გრძნობენ დამოუკიდებლობას, ნდობას იმდენად იზრდება მათი პასუხიმგებლობის ხარისხი.

მოსწავლეთა პერსპექტივიდან…

„ვეფხისტყაოსანი“ და „პარციფალი“ გვესაუბრება მეგობრობასა და სიყვარულზე; თვითშემეცნებისაკენ მიმავალ გზასა და მიზნებისაკენ სწრაფვაზე. თემები, რომლებიც აქტუალურია სხვადსხვა ეროვნებისა და კულტურის ავტორთა შემოქმედებაში გვიფართოებს თვალსაწიერს… ჩემთვის „სცენარისტის“ ამპლუა იყო საინტერესო და საპასუხისმგებლო.“ (ანანო ეხვაია).

„პარალელებმა გააჩინა იდეა შეგვეხვედრებინა ტარიელი და პარციფალი, მეტიც, დაგვემეგობრებინა ისინი. სხვა პერსონაჟებსაც გაეცნოთ ერთმანეთი, ისე გაგვიტაცა ამ მოსაზრებამ, რომ, ვფიქრობ, საკმაოდ საინტერესო გუნდური მუშაობა შედგა, რომელიც  არაჩვეულებრივი, ჩვენთვის დაუვიწყარი შედეგით დაგვირგვინდა.“(ნინო ქოიავა).

„არასოდეს დამავიწყდება „ვეფხისტყაოსნი“ და „პარციფალი“. ორივე ნაწარმოები გვაფიქრებს, გვასწავლის და გამოცდილებას გვძენს, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქართველ და ევროპელ რაინდებს შორის საერთო, რომელიც კიდევ ერთი დასტურია ჩვენი კულტურისა და ზნეობრივი ღირებულებულებებისა.“ (ნატა გაბათაშვილი).

დასასრულ…

ნუნუ მილორავა: ვფიქრობ, პედაგოგისათვის, სირთულეების მიუხედავად, სიხარულის მომნიჭებელი უნდა იყოს მოსწავლეებთან მუშაობა. უნდა  ვაღიაროთ თითოეული მათგანის ინდივიდუალობა და პიროვნულობა. შევძლოთ ზომიერების დაცვა როგორც შექების, ასევე საყვედურისას.  ყოველი ახალი მასალა შევიტანოთ  სიახლის განცდით, ისე, თითქოს პირველად შეგვაქვს, ინტერესით მოვისმინოთ თითოეულის მოსაზრება, შევუქმნათ უსაფრთხო გარემო, სადაც პატივისცემა და ურთიერთდახმარება პრიორიტეტებად დაისახება და რაც მთავარია, ზნეობრივი მოთხოვნები პირველ რიგში, წავუყენოთ საკუთარ თავს და შემდეგ ჩვენს აღსაზრდელებს.

„ადამიანთა 99% რეალობას აღიქვამს არა ისეთად, როგორიც სინამდვილეშია, არამედ ისეთად, როგორადაც ის ინტერპრეტირებულია წარსულის გამოცდილებისა და მზა შეხედულებების მიერ“.

ჯო დისპენზა

„ცნობიერება ხრიკების ნაკრებია“.

მარვინი

რამდენი რამ გვეჩვენება სამყაროში ისეთად, როგორიც ის არასდროს ყოფილა? ეს ეხება საგნებს, ფაქტებს, მოვლენებს, ურთიერთობებს… მერე ვამბობთ, რომ „მოგვეჩვენა“.

გიფიქრიათ, რატომ გვეჩვენება რეალობა დამახინჯებულად და ზოგჯერ ასიმეტრიულადაც კი? რაზეა დამოკიდებული ჩვენი „მოჩვენებები“?

უცნაურია, როცა რაღაცას ვუყურებთ და ხან თვალი გვატყუებს, ხან – ყური, ხან – გონება, და რაც უფრო მეტად ვუღრმავდებით ამ საკითხს, მით უფრო ყალბად გამოიყურება სამყარო და ადამიანთა ქცევა და ურთიერთობა ამ სამყაროში. რა თქმა უნდა, ადამიანი ამას უმეტესად ვერ აცნობიერებს და ცხოვრობს ასე, სტერეოტიპებისა და წარმოდგენების ტყვეობაში; მუდამ ზედაპირზე დაფარფატებს და ვერასდროს სწვდება სიღრმეს.

ყველაფერი კი შეიძლება სკოლიდან დაიწყოს!

ბავშვის ცნობისმოყვარეობა მაშინ იზრდება, როდესაც ის რაღაც შეუსაბამოს აღმოაჩენს თავის გარშემო და „გამოძიებას“ იწყებს. აი, სწორედ ახლაა დრო, აუხსნა, ასწავლო, ცოდნა მიაწოდო. ამ გზით მიღებული გამოცდილება არასდროს დაავიწყდება. ასე რომ, ღირს, გავაოცოთ მოსწავლეები – კლასში, სტუდენტები – აუდიტორიაში და მერე ერთად ვიმოგზაუროთ ცოდნის სამყაროში.

ასეთი შეგრძნება გამიჩნდა, როდესაც თბილისში „ილუზიების მუზეუმს“ ვეწვიე და ბავშვებთან ერთად მეც დიდი სიამოვნება მივიღე. საქართველოც შეემატა მსოფლიოს იმ ქვეყნების რიცხვს, სადაც ასეთი მუზეუმი არსებობს. ქართული მუზეუმის გახსნის იდეა „სარკე ჯგუფს“ ეკუთვნის. სწორედ მისი ინიციატივის შედეგია, რომ „მუზეუმის სტუმრებს შესაძლებლობა აქვთ, წარმოდგენილი ინსტალაციების საშუალებით ინფორმაცია მიიღონ ადამიანის ხედვის, აღქმისა და მეცნიერების შესახებ და გაარკვიონ, რატომ ხედავენ მათი თვალები იმას, რასაც გონება ვერ აღიქვამს“.

საკმაოდ შთამბეჭდავი იდეაა ცნობისმოყვარეობის გასაღვიძებლად და არა მხოლოდ ბავშვებისთვის.

ილუზიის შესახებ სალექსიკონო სტატიებში ვკითხულობთ: მას შემდეგ, რაც 1854-55 წლებში ჯ. ოპელმა ილუზიის პირველი მეცნიერული ანალიზი გამოაქვეყნა, ათასობით სტატია დაიწერა ბუნებაში, შეგრძნებებში, აღქმასა და ხელოვნებაში არსებულ ილუზიებზე. ილუზიების შესწავლაში ოპელის მოკრძალებული წვლილი გახლდათ ხაზებით შემოსაზღვრული სიბრტყე, რომელიც უფრო გრძელი ჩანდა, როცა რამდენიმე სეგმენტად იყო დაყოფილი (ვარიანტი ა), ვიდრე მაშინ, როცა მხოლოდ განაპირა ხაზებს ვხედავდით (ვარიანტი ბ).

ილუზიების მუზეუმში წარმოდგენილი 70-ზე მეტი ინსტალაცია ფიზიკას, მათემატიკას, ბიოლოგიას, ფსიქოლოგიას უფრო მეტად შეგაყვარებთ. რა საინტერესო იქნებოდა, ასეთი მოვლენების ასახსნელად მოსწავლეს კომპლექსური ცოდნა მიეღო სკოლაში! შესანიშნავი იდეაა ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარებაც, რომელიც ბავშვს დაეხმარებოდა, მთლიანობაში გაეაზრებინა მოვლენა.

ილუზიების მუზეუმის ერთ დარბაზში – მიაბიჯებ და ფეხდაფეხ „მოგყვება“ აინშტაინის ჰოლოგრამა; სხვა კედელზე სარკეების ეფექტით უსასრულობას ჩახედავ თვალებში; მერე ის გაგაოცებს, როგორ განსხვავდება სარკეში არეკლილი სურათი რეალობისგან. ხიდზე გადადიხარ და – ვიზუალური და ხმოვანი ეფექტების გამო გგონია, ხიდი ირწევა და სადაცაა, გადავარდები, სინამდვილეში კი მსგავსიც არაფერი ხდება.

მაშ, რა მოსდის ჩვენს გონებას? რატომ აღიქვამს მოძრაობას იქ, სადაც მოძრაობა არ არის? საინტერესოა, ხომ?

მსგავსი „ილუზიების“ მეცნიერული გააზრება საჭიროა. სხვაგვარად ეს ცრუ ცოდნა საგნებიდან და მოვლენებიდან სოციალურ ცხოვრებასა და ურთიერთობებში გადაინაცვლებს და ბედნიერებაში ხელს შეგვიშლის.

როგორც ფილიპ ზიმბარდო წერს: ცრურწმენა (Prejudice) სამიზნე ობიექტის მიმართ წინასწარ დასწავლილი დამოკიდებულებაა, რომელიც მოიცავს ნეგატიურ გრძნობებს (არმოწონება ან შიში) და ნეგატიურ შეხედულებებს (სტერეოტიპებს), რომლებიც ამართლებს არსებულ დამოკიდებულებას და ქცევით განზრახვებს – აცილებულ, გაკონტროლებულ, დომინირებულ ან განადგურებულ იქნეს ის, ვინც ამ სამიზნე ჯგუფს ეკუთვნის.

ამასთან დაკავშირებით ზიმბარდო ასეთ ამბავს გვიამბობს:

ჰოლანდიაში ჩატარებული ექსპერიმენტების სერიაში ცდისპირები შემთხვევითად დაყვეს ორ ჯგუფად: მწვანეებად და ლურჯებად. ცდისპირებს, იმის მიხედვით, თუ რომელ ჯგუფს მიაკუთვნეს, დაურიგეს მწვანე და ლურჯი კალმები და სთხოვეს, ეწერათ, შესაბამისად, მწვანე ან ლურჯ ქაღალდებზე. ექსპერიმენტატორები ორივე ჯგუფის წევრებს მიმართავდნენ ჯგუფის ფერის შესაბამისი სახელით და მიუხედავად იმისა, რომ ფერის მიხედვით განსაზღვრულ კატეგორიებს არავითარი ფარული ფსიქოლოგიური მნიშვნელობა არ გააჩნდა და ჯგუფის წევრების შერჩევაც სრულიად შემთხვევით მოხდა, საკუთარ ჯგუფს ცდისპირები უფრო დადებითად აფასებდნენ, ვიდრე მეორეს. მეტიც: მხოლოდ და მხოლოდ ფერთა განსხვავებაზე დაფუძნებული ეს შიდაჯგუფური მიკერძოება მანამდე გამოვლინდა, სანამ ცდისპირები ექსპერიმენტული დავალების შესრულებას დაიწყებდნენ (Rabbie, 1981).

დიმიტრი უზნაძის „განწყობის თეორიასაც“ თუ მოვიშველიებთ, მივხვდებით, რა პროცესებთან გვაქვს საქმე. ფიქსირებულ განწყობათა შექმნა ადვილია, მით უმეტეს, რომ ეს მოვლენა, წესისაებრ, არაცნობიერია, ადამაინი კი მხოლოდ პრობლემებს, ანუ ზედაპირს ხედავს; სიღრმეში კი, აი, ეს ხდება: ფიქსირებული განწყობები იწვევს რეალობის დამახინჯებას; როდესაც რაღაც იცვლება (ან არსებობს შესაძლებლობა, შეიცვალოს), ჩვენი ცნობიერება მოვლენებს კვლავ ისე „ხედავს“, როგორც „მიჩვეულია“.

ახლა თუ ქართულ კულტურაში დამკვიდრებულ სტერეოტიპულ ცრურწმენებსაც გავიხსენებთ, რომლებიც ადამიანებს ხელს უშლის, ამ სტერეოტიპების მიღმა აღიქვან სამყარო, მივხვდებით, რამხელა პასუხისმგებლობაა, ასწავლო ბავშვს, როგორ ტყუვდება თვალი, გონება, ცნობიერება და ის, რაც „ნამდვილი“ გვგონია, სინამდვილეში ილუზორულია, ცრურწმენებს ეფუძნება.

როცა ბავშვისთვის საინტერესო ფოკუსის ახსნას ცდილობენ, ის უარობს, რადგან ადამიანს სურს, სასწაულების სჯეროდეს. ბევრი ზრდასრულ ასაკშიც ილუზიების ტყვეობაში დარჩენას ამჯობინებს. ჰოდა, სანამ ასე მოხდება, მანამდე ჩვენ უნდა გავიკეთოთ „ცოდნის სათვალეები“ და ისე შევხედოთ სამყაროს.

განმავითარებელი შეფასების მიზანს თითოეული მოსწავლის განვითარების დინამიკაზე დაკვირვება და სწავლის ხარისხის გაუმჯობესება წარმოადგენს. მისი ნებისმიერი ფორმის გამოყენებისას, მასწავლებელი მოსწავლის შემდგომი წინსვლის ხელშესაწყობად, მაშინათვე, თანაც ნათლად და გასაგებად  მიუთითებს მიღწეულ შედეგზე და ამით მოტივაციას უზრდის და აქ კი არ ჩერდება, არამედ შეაშველებს ასევე კონკრეტულ და გასაგებ რჩევას გაუმჯობესებისთვის საჭირო  შემდგომი ნაბიჯზე/ნაბიჯებზე. შედეგებზე თვალმისადევნებლად ისეთი დავალების მოფიქრებაა საჭირო, რომელიც საგნის წინაშე დასახულ გრძელვადიანი მიზნებთან მიმართებაში მოსწავლის ცოდნასა და უნარებზე თვალის მიდევნების საშუალებას იძლევა.

დავალების დასრულების და წარდგენის შემდეგ, უკეთესია, როცა მოსწავლე თვითშეფასებას  აკეთებს, რადგან გაიაზრებს კიდეც რა და რატომ გააკეთა და რა საჭიროებს გაუმჯობესებას.

თუ მოსწავლეს თანდათანობით თვითშეფასებისთვის საჭირო გამოცდილებას შევძენთ, ის შეძლებს საკუთარი საქმიანობის_ სწავლის მართვას. ეს არ იქნება ერთჯერადი ქცევა. ამ უნარის განვითარებით, ის მუდმივად გაუწევს მონიტორინგს საკუთარ სწავლას.  მისთვის სწავლის პროცესი უფრო საინტერესო და შედეგიანი გახდება.  სხვადასხვა აქტივობებში საკუთარი მონაწილეობისა და შედეგების შეფასების უნარი, მას ხელს შეუწყობს თავად აიღოს პასუხისმგებლობა  სწავლის გაუმჯობესებაზე.

ევროკავშირის ეგიდით განხორციელებული პროექტის ,,შეფასების ინსტრუმენტები უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ახლებური სასწავლო გარემოს ჩამოსაყალიბებლად (ASSET)“ შემოთავაზებული  განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტების სკოლის დონეზე ადაპტირების საშუალებას იძლევა.  შევეცადეთ სტრუქტურირებული ,,რეფლექსიური დღიურის“ გამარტივებული ფორმის შექმნას  დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისათვის. თუ მესამე-მეოთხე კლასიდან დავაფიქრებთ მოსწავლეებს თავიანთ სასწავლო გამოცდილებაზე, გავაანალიზებინებთ ამ პროცესს, რა თქმა უნდა, ამით ბევრ  სასარგებლო უნარს განვუვითარებთ, რომელიც მათ გააზრებული სწავლა-სწავლების მონაწილედ აქცევთ და წინ უბიძგებთ.

მესამეკლასელებს  რომელიმე აქტივობის დასრულების შემდეგ  გავაცნობთ  ,,რეფლექსიური დღიურის“ შინაარსსა და მისი წარმოების პროცესს, რაც თავდაპირველად ჩვენთან ერთად და ზეპირი ფორმით წარიმართება.

პირველ ეტაპზე მთელი კლასისთვის ვსვამთ ცალკეულ  კითხვებს გონებრივი იერიშის სახით, ვისმენთ ზეპირ პასუხებს, ვაძლევთ დამატებით კითხვებს და განმარტებებს, რომ ამ ინსტრუმენტის შინაარსში გავარკვიოთ. ორ-სამი ასეთი პროცესის შემდეგ, როცა დავრწმუნდებით, რომ ცხრილის კითხვები და სტრუქტურა მეტ-ნაკლებად გასაგებია კლასისთვის, ყველა მოსწავლეს ვურიგებთ ამ სქემას. ვთხოვთ, შექმნან რვეული ,,რეფლექსიური დღიურებისთვის“ და ცხრილი დააწებონ ყდის შიდა მხარეს.

ახალი აქტივობის განხორციელების შემდეგ კი, ვაძლევთ დროს და ვთხოვთ მოემზადნონ მოცემულ კითხვებზე პასუხის გასაცემად. მსურველებს ვთხოვთ, გაგვაცნონ თავიანთი პასუხები ან ჩანაწერებით ან ზეპირად.  თავიდან შესაძლებელია, კითხვების თითო ან ორ ჯგუფზე  ვამუშაოთ. თანდათან ხდება ინსტრუმენტის სრულად გააქტიურება. საბოლოოდ,  მოსწავლეები შეძლებენ პერიოდულად დაწერონ მოკლე რეფლექსიები, დღიურების სახით. ამ ეტაპს მეოთხე კლასშიც რომ მივაღწიოთ, არაფერი დაშავდება. წინარე სამუშაო თავის შედეგს მაინც გამოიღებს და მოსწავლეს სწავლის პროცესზე დაკვირვება-აზროვნებას მიაჩვევს. ასე რომ, აქ ასაჩქარებელი არაფერია. ჩანაწერებით, მოსწავლე თავის წინსვლასაც მიადევნებს თვალს.

ინსტრუმენტის რამდენიმეჯერ დამოუკიდებლად  გამოყენების შემდეგ საჭიროა მოსწავლეების მიერ შეფასდეს თავად ,,რეფლექსიური დღიური“, ამისათვის მათთან ერთად მოხდეს კრიტერიუმების გამოკვეთა, რომ დაფიქრდნენ: სასარგებლოა თუ ზედმეტი შრომაა, რაში მეხმარება და რაში მიშლის ხელს? რა შედეგი დავინახე? დამეხმარა თუ არა ჩემი პიროვნების შეცნობა-გაუმჯობესებაში? სწავლის შედეგების გაუმჯობესებაში?

ხშირად ამ ინსტრუმენტის გამოყენება სულაც არ არის რეკომენდირებული, მთავარია, მოსწავლეებს ჩვევაში გადაუვიდეთ იმ კითხვებზე დაფიქრება, რომელიც იქ არის წამოჭრილი, თორემ ამ ფიქრს წერილობით ფორმას მისცემენ, გაახმოვანებენ თუ გონებაში ატრიალებენ, მაინც სასარგებლო იქნება. მათ  სწავლის პროცესზე დაკვირვება, გაანალიზება და დასკვნების გამოტანა  ჩვევაში გადაუვათ, ეს უნარი მკვიდრად განუვითარდებათ. წერილობითი დღიურები უფრო ეფექტური იქნება.

პარალელურად გამოყენებული განმავითარებელი შეფასების სხვა ფორმები_ ურთიერთშეფასება, მასწავლებლის უკუკავშირი, კომენტარი და ასე შემდეგ უკვე ქმნის განმავითარებელი შეფასების მთლიან და უწყვეტ პროცესს, რომელიც ასევე უწყვეტ განვითარებაზე და შედეგების გაუმჯობესებაზეა ორიენტირებული.

გამოყენებული მასალა: პროექტით ,,შეფასების ინსტრუმენტები უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ახლებური სასწავლო გარემოს ჩამოსაყალიბებლად (ASSET)“ შემოთავაზებული რესურსი;

მოამზადა ნინო კაპანაძემ

მასწავლებლებზე ბევრი ფილმი არსებობს და ზოგიერთი მათგანის შესახებ ამ პლატფორმაზეც გექნებათ წაკითხული, ზოგიერთი ნანახი და ზოგიერთი სანახავად მონიშნული.

“ყველაფერი იცვლება მას შემდეგ, რაც ბრატისლავას გარეუბნის სკოლაში ახალი მასწავლებელი ჩამოდის და კრებას იწვევს ერთი მოსწავლის საყურადღებო ქცევის გამო.”

“ფეხბურთის მწვრთნელი სამსახურს კარგავს და ახალ გუნდს აყალიბებს. უიმედო ადგილობრივი ხულიგნებისგან ყველაზე ძლევამოსილ ნაკრებს ქმნის – ამბავი მაკფარლანდში 90-იან წლებში მართლაც მოხდა და ფილმი ამ ამბავზეა გადაღებული.”

“ახალგაზრდა მასწავლებელი ცდილობს, თავის მოსწავლეებს ტოლერანტობა ასწავლოს.”

“8 წლის ბიჭი დაუსრულებლად ქმნის პრობლემებს, მანამ, სანამ არ შეხვდება მასწავლებელს, რომელსაც სჯერა, რომ ყველა ბავშვი ნიჭიერია და შესანიშნავი, თუკი მათ ინდივიდუალურად მიუდგები და საკუთარ თავს აპოვნინებ.”

ეს იმ რამდენიმე ფილმის მოკლე აღწერაა, რომელსაც google მალევე გთავაზობს, თუკი მას მასწავლებლებზე გადაღებულ ფილმებზე ჰკითხავ. ასეთები ბევრია და მათი ნაწილი მართლაც შთამბეჭდავია. შთაგაგონებს, თავს მნიშვნელოვნად გაგრძნობინებს, ახალ რამეებზე დაგაფიქრებს და ძველ ამბებს გაგახსენებს. თუმცა, ჩემს თანმდევ შეგრძნებას თუ მივყვებით, რომ ჩვენ ყველა ერთი ექსპერიმენტის, ფილმის ან თამაშის გმირები ვართ და ის, რაც ჩვენს თავს ხდება, მშვენიერი სიუჟეტია მხატვრული ნაწარმოებისთვის, მასწავლებლების მონაწილეობით ფილმების საძებრად google-თან მისვლა შეიძლება არც კი დაგვჭირდეს და მივხვდეთ, რომ ჩვენ თვითონაც ვიცით ისეთი ამბები მასწავლებლებზე, რომელიც თავისუფლად შეიძლება ფილმიც ყოფილიყო.

რამდენიმე ამბავს გავიხსენებ ბოლო რამდენიმე თვიდან, რომელიც თავისუფლად შეიძლება ყოფილიყო ფილმის ან წიგნის სიუჟეტი და რომელიც ჩვენ, ჩვენს ახლოს მყოფ ადამიანებს გადახდათ თავს. ამ ამბების მთავარი გმირები მასწავლებლები და მოსწავლეები არიან.

ამბავი 1

ახალგაზრდა მასწავლებელი ხმას იმაღლებს მის თემში გამეფებული მავნე ტრადიციის, ქალის მოტაცების წინააღმდეგ. სოფელი მასწავლებელს უპირისპირდება, სოფელში გამოყავთ, საჯაროდ კიცხავენ, ამ პროცესს იღებენ და დოკუმენტურ მასალას იმის შესახებ, როგორ “მიაგეს საკადრისი” მას, ვინც მათთან დაპირისპირება მოინდომა, ვინც თქვა, რომ ისინი არასწორად იქცევიან, ვინც ეჭვქვეშ დააყენა კაცის უპირატესობა ქალთან შედარებით და თქვა, რომ ქალი საგანი არ არის, მას არ უნდა იტაცებდნენ, არ უნდა აიძულებდნენ ოჯახის შექმნას, და რომ ეს სიყვარული კი არა, ძალადობაა და ძალადობა ცუდია, ის ტრადიციის სახელით ვერ გამართლდება. სამაგალითო დასჯის მცდელობის მიზანი გაფრთხილება იყო ყველა დანარჩენისთვის, ვისაც შეიძლება ამის შესახებ ხმა ამოეღო, რომ მასაც იგივე მოუვიდოდა, მასაც დასჯიდნენ. მაგრამ ისე ხდება ხოლმე, რომ სიმართლე უფრო ძლიერია, თავგანწირვას კი, თუნდაც ეს გაუცნობიერებლად ხდებოდეს, გადამდები მაგალითი აქვს. ახალგაზრდა მასწავლებელს მხარდამჭერები გამოუჩნდნენ, იმავე თემშიც და სხვაგანაც. მის ამბავს დამატებით ხიბლს ის მატებს, რომ მამრობითი სქესისაა, ეთნიკურ უმცირესობას წარმოადგენს, კარგად ფლობს სახელმწიფო ენას და თავისუფალ დროს ძველ წიგნებს აგროვებს და ყიდის, ბუკინისტია. ფილმი იქ მთავრდება, სადაც მას კოლეგები სხვა სკოლაში სთავაზობენ გადასვლას, მეტი დაცულობისთვის მისი შეურაცხმყოფელი თემისგან მოშორებას მაგრამ ახალგაზრდა ბიჭი თავის სივრცეში რჩება. ამბობს, რომ აქ არის მისი ადგილი.

ამბავი 2

ერთ სკოლაში, რომელიც კარგი რეპუტაციით და მაღალი სანდოობით სარგებლობდა, ერთ ღამეს წარწერები გაჩნდა. წარწერები სკოლის გარე კედლებზე, საკლასო ოთახებში, დაფებზე, ყველგან იყო გაკეთებული. მათი ნაწილი არანორმატიული ლექსიკა იყო, ნაწილი სასოწარკვეთილი ამოძახილები. წარწერებს ალაგ-ალაგ თან ახლდა ნახატები. ცხადი იყო,  ვიღაც რაღაცის თქმას ცდილობდა, ნიშანს ტოვებდა, ყურადღების მიქცევა სურდა. სკოლის მშვიდ ცხოვრებაში წარწერები ამოვარდნა იყო. გაჩნდა კითხვები: ვინ გააკეთა, რატომ, აქ როგორ მოხვდა, რა საფრთხეს შეიძლება ველოდოთ მისგან და სხვა. კითხვებზე პასუხი თვითონ რომ ვერ იპოვა სკოლის ადმინისტრაციამ, როგორც წესი და რიგია, პოლიციას მიმართა. პოლიციამ მალევე იპოვა მოზარდი, რომელიც ადრე ამ სკოლაში სწავლობდა და რომელსაც თხოვდა, ეღიარებინა, რომ წარწერები მან გააკეთა. პარალელურად მის ძველ მეგობრებს თხოვდნენ დაედასტურებინათ, რომ ნამდვილად ეს იყო ის, ვინც კამერებში ჩანდა და ვინც კედლები ააჭრელა. ერთმა გოგომ მეგობრის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემა ვერ მოინელა და თვითმკვლელობა სცადა. მას კი, ბიჭს დიდხანს და აგრესიულად კითხავდნენ ისე, როგორც ამ ასაკის ბავშვი არ შეიძლება დაიკითხოს: ღია სივრცეში, ღამის საათებში, მშობლის გარეშე, დაშინებით. პოლიციის შენობიდან გამოსული 9 სართულიანი სახლის სახურავზე ავიდა და თავი მოიკლა. სკოლამ, რომლის კედლებიც კიდევ რამდენიმე დღე იყო აჭრელებული, ამ ამბამდეც და მერეც რამდენჯერმე აღნიშნა, რომ ის მათი მოსწავლე არ ყოფილა. ფსიქოლოგები უწყვეტად იმეორებდნენ იმას, რომ როცა ბავშვი ასეთ ქმედებას ჩადის, მას არა დასჯა, არამედ შველა ჭირდება და რომ სკოლაში გადაპარვა, წარწერები და არანორმატიული ლექსიკა ხმამაღალი ყვირილია დახმარების მთხოვნელის, ბავშვები კი ვინც ამ სკოლაში სწავლობენ და ვისაც უყვართ ეს სივრცე ისმენდნენ ამბებს თანატოლზე, რომელიც მათი სიმშვიდის დარღვევისთვის წაიყვანეს პოლიციაში, სკოლაზე, რომელიც როგორც არ უნდა მოქცეულიყო, ალბათ ვერ მოახერხებდა, ყოფილიყო ყველასთვის სწორი და უფროსებზე, რომლებმაც არ იციან როგორ მოიქცნენ ბავშვთან. მით უმეტეს რთულ ბავშვთან. ამ ფილმის ბოლო კადრში სკოლის დირექტორი ამბობს, რომ ის მოვლენების ამგვარ განვითარებას ვერ წარმოიდგენდა, თორემ საერთოდ არ ამოიღებდა ამ ამბავზე ხმას. ბიჭი მკვდარია, ცხოვრება გრძელდება. არ ვიცით რა მოხდება სხვა მსგავს შემთხვევაში.

ამბავი 3

ერთ პატარა სოფელში მოზარდი გოგო საკუთარ სამზარეულოში გამთენიისას თავს იკლავს. მასწავლებელი ყვება, რომ ის კარგი და უპრობლემო ბავშვი იყო, ბეჯითად სწავლობდა, ყოველთვის ერთვებოდა სასკოლო ღონისძიებებშიც, იმ დღესაც, სკოლიდან სანამ სახლში წავიდოდა საახალწლო ღონისძიების რეპეტიცია ჰქონდათ, სადაც მისი როლი მნიშვნელოვანი იყო. რეპეტიციას ჩვეულებრივ დაესწრო. იმის წინა დღეს მუზეუმში იყვნენ სკოლიდან, გოგოც იქ იყო. აბა რატომ შეიძლება მოეკლა თავი, არაფერი ამას არ მოასწავებდა, რა მიზეზი უნდა ჰქონოდაო?

სუიციდს არასოდეს აქვს ერთი კონკრეტული მიზეზი – ეს გადაწყვეტილება ბევრი პრობლემების ერთობლიობით მიიღება და მის რისკ-ფაქტორს ამ პრობლემების შემადგენელი ნაწილების გარშემომყოფებისგან შეუმჩნევლობა ან მათდამი გულგრილობა ზრდის. ფილმი მოკლემეტრაჟიანია და მისი მთავარი გმირი არა ერთი მასწავლებელი ან თვითმკვლელი მოზარდი, არამედ საზოგადოებაა, რომელიც ვერ ამჩნევს პრობლემებს, რომელსაც ჰგონია, თუ ბავშვი სწავლობს და იცინის, მას არაფერი უჭირს. მოზარდობა რთული პერიოდია და ყველას არ შეუძლია მარტივად გაუმკლავდეს ამ სირთულეებს, რომელიც კიდევ უფრო დრამატულია, თუ მის წინაშე მარტო ხარ.

ეს ამბები დიდი ალბათობით თქვენს ყურამდეც მოაღწევდა. შეიძლება სხვა ამბებიც იცით, უფრო მრავალშრიანი და ფილმის სცენარისთვის გამოსადეგი. ბავშვებთან და მოზარდებთან მუშაობა სავსეა ასეთი ისტორიებით. ჩემი მიზანი მხოლოდ ის იყო, როგორც ფილმის ყურებისას არის ხოლმე, ამ ამბებში თქვენი თავი დაინახოთ, აღფრთოვანდეთ, შეშფოთდეთ, თავი მნიშვნელოვნად იგრძნოთ, ძველი ამბები გაიხსენოთ და ისეთ რამეებზე დაფიქრდეთ, რაზეც შესაძლოა ჯერ არ გიფიქრიათ.

რატომ ჭაშნაგირი? უცნაური კითხვაა, თუ რატომ მაინცდამაინც ჭაშნაგირი და არა, მაგალითად, ამირეჯიბი ან ამილახვარი შეარჩია რუსთველმა ფატმანის საყვარლად. როგორც ვიცით, ჭაშნაგირი, ისევე როგორც ამირეჯიბი ან ამილახვარი, სამეფო კარზე თანამდებობა გახლდათ. მოგვიანებით ამირეჯიბიც და ამილახვარიც გვარს წარმოადგენდა, ჭაშნაგირმა კი თავდაპირველი მნიშვნელობა დაკარგა და დღეს ის მხოლოდ „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟის აღმნიშვნელი სახელია. არავინ იცის, რა ერქვა გულანშაროელ ჭაშნაგირს, ისევე როგორც არ ვიცით, თუ რა ერქვა მოლარეს როსტევანის კარზე ან რა ერქვა არაბეთის ამირსპასალარს, ანუ ავთანდილის მამას, ან რა ერქვათ ფრიდონის ბაზიერებს. სამაგიეროდ, ვიცით, რომ სპასპეტს ავთანდილი ჰქვია, ამირბარს – ტარიელი, მელიქს კი – სურხავი. პოემაში ვიცით რომელიღაც ვაზირის სახელი (მაგალითად, სოგრატი), რომელიღაც ვაზირის სახელი კი, მიუხედავად იმისა, რომ მისი როლი აღსანიშნია და მას პოემის რამდენიმე ათეული სტროფიც კი ეძღვნება, მაინც არაა საინტერესო ავტორისთვის (ვაზირი, რომელიც ქრთამს იღებს ავთანდილისგან, როდესაც როსტევანს გაუმხელს ავთანდილის განზრახვის შესახებ). დღეს, როდესაც აღარ არსებობს აღნიშნული თანამდებობები, ძნელია გავიაზროთ, რა ფუნქცია ჰქონდათ მათ კარზე და ვინ ვისზე უპირატესი იყო. რაც შეეხება ჭაშნაგირს, ამ სახელის ფუძე დღესაც შემორჩენილია ენაში, სიტყვაში „დაჭაშნიკება“, რაც დაგემოვნებას, ღვინისთვის გემოს გასინჯვას ნიშნავს. შესაბამისად, ცხადი ხდება, რომ ჭაშნაგირის ფუნქცია კარზე სასმელის გასინჯვა იყო. და ალბათ მის ფუნქციაში საჭმლის გასინჯვაც შედიოდა. დღეს ამ თანამდებობას დეგუსტატორი ჰქვია, თუმცა ძველი დროის ჭაშნაგირი და დღევანდელი ჭაშნაგირი იმით განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან, რომ დღეს ჭაშნაგირი აფასებს გემოს, მეფის კარზე კი ჭაშნაგირი მეფეზე ადრე მოკვდებოდა, თუკი ვინმე მეფის მოწამვლას განიზრახავდა საჭმელში ან სასმელში საწამლავის ჩაყრით. შესაბამისად, ჭაშნაგირი სიკვდილში ენაცვლებოდა მეფეს და მისი სტატუსი დაფასებული იყო სამეფო კარზე. ჭაშნაგირს ხალხში „სოკოს კაცსაც“ ეძახიან.

ჩემი აზრით, რუსთველს ფატმანის საყვარლად ჭაშნაგირი ტყუილად არ შეურჩევია. სწორედ საყვარლის ჭაშნაგირობა ხდიდა ეპიზოდს კიდევ უფრო მძაფრს და მეტ ემოციას იწვევდა მკითხველში. ჩვენმა მოსწავლეებმა უკეთ რომ გაიაზრონ, რასთან გვაქვს საქმე, საჭიროა ყურადღება გავამახვილებინოთ პოემაში მუქარის ფორმებზე.

დანაშაულს სასჯელი მოჰყვება. დამნაშავე, ამ თუ იმ ფორმით, ისჯება. როცა დაზარალებული მორწმუნეა და ის სამართალს ამ ქვეყანაზე ვერ პოულობს, მას იმქვეყნიური სამართალი ასულდგმულებს. ცხადია, დაზარალებულის უფლებაა დამნაშავის შეწყნარებაც. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ უდანაშაულოებს უსამართლოდ ექცევიან და მათ არასწორად სჯიან.  სასჯელს წინ ხან გაფრთხილება, ხანაც მუქარა უძღვის. ერთიც და მეორეც ორი სახისაა, ვერბალური და არავერბალური (თითის დაქნევა, მუშტის ჩვენება, იარაღზე ხელის წავლება). თუმცა არც ერთი და არც მეორე ყოველთვის არ გულისხმობს იმას, რომ მისი ბოლო დასჯა იქნება. ხშირად სასჯელის წინა გაფრთხილება ან მუქარა ემოციურ ფონზე კეთდება. არის შემთხვევები, როცა მათი წყალობით მომხდარა სამართლის პოვნაც. როცა მუქარის სისრულეში მომყვანი სერიოზულად იქადნება, დასასჯელს სხვა გზა არა აქვს: ან თავი უნდა დაიცვას და საპასუხო შეტევისთვის მოემზადოს, ან გამოსწორდეს და ამით მოახდინოს მომავალი დანაშაულის პრევენცია და სასჯელიც აირიდოს, ან თავს უშველოს და სასჯელს გაექცეს.

ჩემი დაკვირვებით, „ვეფხისტყაოსანი“ ამ კუთხით საინტერესო შესასწავლია, რადგან პოემის პერსონაჟების მუქარა (ტექსტში ეს სიტყვაა ქადილი, ხოლო მისი ზმნური ფორმაა დაგექადა, გექადდა და სხვ.) არა ერთხელ ისმის ნაწარმოებიდან. იმუქრებიან (იქადებიან) მეფეები, იმუქრებიან სხვებიც. რაც უფრო მაღალი სტატუსის მატარებელია პერსონაჟი, მით უფრო სერიოზულად უნდა აღვიქვათ მისი მუქარა (ქადილი). თუმცა ფიზიკური ძალაც უკანასკნელ როლს არ თამაშობს მუქარის სერიოზულობის დადგენისას. მაგრამ კიდევ უფრო საინტერესო ხდება შესასწავლად „ვეფხისტყაოსანი“, როდესაც მუქარის სიტყვებს დავაკვირდებით და მას დღევანდელი მუქარის სიტყვებს შევადარებთ. როგორ იმუქრებიან პოემის პერსონაჟები? ამ წერილში ოთხი პერსონაჟის სიტყვიერ ქადილს განვიხილავ, რათა ნათელი მოეფინოს ჭაშნაგირის სასარგებლოდ გაკეთებულ არჩევანს, ანუ იმ ფაქტს, რომ ავტორმა პოემაში ჭაშნაგირი გააზრებულად შემოიყვანა. ჩემი ინტერესის საგანია, რა სიტყვებით გამოხატავენ პოემის პერსონაჟები მუქარას. განხილვისას თანმიმდევრობა პოემაში განვითარებული მოვლენების მიხედვით დავიცავი.

1. ფარსადანი და დავარი – როდესაც ფარსადანი სასიძოს მკვლელობის ამბავს შეიტყობს, მკითხველი აღმოაჩენს, რომ მას სცოდნია ქალიშვილისა და ტარიელის ტრფობის ამბავი. მან, როგორც მამამ, ვერ მოახდინა დანაშაულის პრევენცია და სჭირდება განტევების ვაცი, ადამიანი, რომელსაც გადააბრალებს თავისი გეგმის ჩაშლას. ასეთი განტევების ვაცი მისთვის დავარია, საკუთარი და, რომელსაც წლების წინ ნესტანის აღზრდა დააკისრა. ქაჯეთს გათხოვილი დავარი ქვრივია და მას სიბრძნე უნდა ესწავლებინა მეფის ასულისთვის. სავარაუდოდ, დავარმა თავისი ფუნქცია შეასრულა, მაგრამ მკვლელობის შემდეგ მას ამის დამტკიცება მეფისთვის გაუჭირდება, ამიტომ, როგორც კი გაიგებს, რომ მისმა ძმამ მისი სიკვდილი განიზრახა, ის გამოსავალს არ ეძებს შექმნილი სიტუაციიდან და თავს იკლავს. როგორ იმუქრება ფარსადანი? „აწ, თავმან ჩემმან, მას მოვჰკლავ, ჩემად დად ვინცა მადესა!.. თუ დავარჩინო, ღმერთი ვგმო! მისად პატიჟად მზად ეს-ა“. ავტორი განმარტავს, რომ „მის მეფისა წესი იყო, თავი მისი ძვირად ფიცის, და თუ ფიცის, არ გატეხის, მასვე წამსა დაამტკიცის. ესე წყრომა მეფისაგან ვისცა ესმა, ვინცა იცის, მან უამბო დავარ ქაჯსა, ვინ გრძნებითა ცაცა იცის. დავარს, დასა მეფისასა, უთხრა ვინმე ღმრთისა მტერმან: „თავი ფიცა ძმამან შენმან, არ დაგარჩენს, იცის ერმან“. როცა დავარმა გულშემატკივრისგან გაიგო, რას უპირებდა ძმა, მან აგრე თქვა: „უბრალო ვარ, იცის ღმერთმან სახიერმან! ვისგან მოვკვდე, ვისთვის მოვკვდე, მიიხვედროს იგი ვერ მან“. თვითმკვლელობის გადაწყვეტილებამდე დავარი ნესტანის დასჯას გადაწყვეტს, რადგან მისი უბედურების, სიცოცხლის გასაწყინარების მიზეზი იგია: „…დავარ მოსთქმიდა სიტყვითა, რომელნი არა მსმენოდეს: „ბოზო, შენ ბოზო, რად მომკალ? ვეჭვ შენცა არა გლხენოდეს! როსკიპო, ბოზო დიაცო, საქმრო რად მოაკლვევინე? ანუ სისხლითა მისითა ჩემი რად მოაზღვევინე? არ ცუდად მომკლავს ძმა ჩემი, რა გიყავ, რა გაქნევინე? …დავარ თქვა: „მქმნელი ამისი ვინ არ დამქოლოს, ვინ არ და-! ვირე მომკლვიდეს, მოვკვდები, სიცოცხლე გასაწყინარდა“. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც დავარმა ნესტანი ცემა და მონებს გადასაკარგად მისცა, „დანა დაიცა, მო-ცა-კვდა, დაეცა, გასისხლმდინარდა.“

როგორც ამ ეპიზოდიდან ჩანს, მეფის მუქარა რეალურია და დავარს ურჩევნია, თავად მოიკლას თავი, ვიდრე დაელოდოს, როგორი სასტიკი ფორმით აღასრულებს მეფე დანაპირებს. გასათვალისწინებელია, რომ დავარი ქართულ ლიტერატურაში არა მარტო პირველი თვითმკვლელი ქალია, არამედ პირველი თვითმკვლელი პერსონაჟია (ამის შესახებ იხილეთ ქეთევან ელაშვილის კვლევა).

2. ფრიდონი – როდესაც ტარიელი ავთანდილს თავის თავგადასავალს უყვება, ის იხსენებს შავი ტაიჭის ამბავს, რომელიც მას ფრიდონმა აჩუქა იმის სანაცვლოდ, რომ ტარიელი მას დაეხმარა ბიძისძენის პარპაშის აღკვეთაში. მანამდე ფრიდონი ტარიელთან დაიქადნის: „ვეჭვ, ჩემი სისხლი არ შერჩეს, ძალი შესწევდეს ქადილსა! ოხრად გავუხდი ყოფასა მათ საღამოსა და დილსა, ვუხმობ ყვავთა და ყორანთა, მათ ზედა ვაქნევ ხადილსა!“ ეს იმას ნიშნავს, ფრიდონი იმუქრება, რომ თავის ბიძაშვილებს ყოველ ცისმარე დღეს გაუხდის სანანებლად. ხოლო ქადილისას ყვავ-ყორანთა ხსენება მსმენელის გონებაში ბრძოლის ველზე უპატრონოდ დაუმარხავად მიგდებული ლეშის სურათს ამოუტივტივებს. აქედან გამომდინარე, გასაგები ხდება, რომ ფრიდონის მუქარა სულაც არაა ხუმრობა და მან ნათესავებს სისხლიანი განაჩენი გამოუტანა.
3. როსტევანი – როდესაც ავთანდილის განზრახვის შესახებ, დატოვოს არაბეთი და ტარიელის დასახმარებლად წავიდეს, ვაზირისგან შეიტყობს, როსტევანი საშინელ დღეში ჩავარდება: „გაგულისდა, გაავცნობდა, ფერი ჰკრთა და გასაშიშრდა, შემხედველთა შეაშთობდა“. ის ვაზირს ემუქრება: „შენ თუ მოგკლა, სისხლნი შენნი ჩემმან ქედმან მიიქედნეს! …თავმან ჩემმან, თავსა მოგკვეთ, არად უნდა ამას ცილი!“ გასაშიშარი როსტევანი კედელს სკამს შემოსტყორცნის, სავარაუდოდ, ის განგებ ააცილებს ვაზირს ნასროლ საგანს, რადგან მისი ეს საქციელი მხოლოდ მუქარაა და არა ნაქადნის სისრულეში მოყვანა. მას ვაზირის უბრალოდ მოკვლა კი არა, მისთვის სამაგალითოდ თავის მოკვეთა უნდა. ეს ეპიზოდი კარგად ხსნის, თუ რატომ არ მოინდომა ავთანდილმა, თავად ეთქვა როსტევანისთვის სიმართლე. ასევე ეს ეპიზოდი ხსნის, თუ რატომ შესთავაზა ქრთამი ავთანდილმა ვაზირს – ვაზირი სიცოცხლეს იგდებს საფრთხეში, ის თანამდებობას დაკარგავს, მაგრამ სიცოცხლის შესანარჩუნებლად, თუკი საკმარისი თანხა ექნება, შეძლებს შორს გადახვეწას. როსტევანი მეორე დღეს, როდესაც დამშვიდდება, მოიკითხავს ვაზირს და უკვე დაწყნარებულ გულზე გამოიკითხავს ამბავს. ავთანდილმა გაპარვა მოასწრო. მან იცის, რომ როსტევანს ადვილად შემოუბრუნებს გულს, როდესაც არგუმენტირებულად აუხსნის, რატომ უნდა წავიდეს ტარიელის დასახმარებლად (ამის შესახებ ვსაუბრობ წერილში „ვეფხისტყაოსანი: და ანტიკურობა“). როგორც ვხედავთ, მოყვანილ ეპიზოდში როსტევანის მუქარა საკმაოდ საშიშია; თუმცა ისიც აშკარაა, ფარსადანისგან განსხვავებით, მიუხედავად იმისა, რომ როსტევანი გარეგნულადაც იცვლება მრისხანების ჟამს, დამშვიდებულზე მას მაინც ძალუძს ანალიზი და განზრახვის შეცვლა. ფარსადანს კი ალბათ ვერავინ ვერაფერს დაუმტკიცებს. ფარსადანის ამ თვისებაზე მანამდეც მიუთითებდა ტარიელი, როდესაც მას სათათბიროდ ეახლა ნესტანის ქორწინებასთან დაკავშირებით. ნესტანი საყვედურობს სატრფოს, რომ არ შეეწინააღმდეგა ფარსადანს, ტარიელი კი აღნიშნავს, რომ აზრი არ ჰქონდა წინააღმდეგობის გაწევას, რადგან საკითხი თათბირამდე გადაწყვეტილი იყო, ანუ ფარსადანის მიერ მოწვეული თათბირი ჩვეულებრივი ფარსი იყო. ნესტანი ადვილად თანხმდება ტარიელს, ალბათ იცის მამამისის ამ თვისების შესახებ.
4. ჭაშნაგირი – როდესაც ავთანდილთან საწოლში ნებივრობისას ჭაშნაგირი თავს წაადგება საყვარლებს, ფატმანს ფერი ეცვლება: „ფატმან რა ნახა, შეშინდა, ძრწის და მიეცა ძრწოლასა“… ჭაშნაგირი ემუქრება ფატმანს: „არ გიშლი, დიაცო, ფერთა მი და მო კრთოლასა, გამოთენდების, განანებ მაგა მოყმისა ყოლასა! გამკიცხე, ბოზო დიაცო, და დამდევ გასათრეველად, მაგრა სცნობ ხვალე პასუხსა მაგა საქმისა მზღვეველად: ვარ შენთა შვილთა შენითა კბილითა დასაჭმეველად. დავშალო, წვერთა ფუ მიყავ, ხელიღა ვრბოდე მე ველად! …ეს თქვა და კაცმან წვერთა მოიზიდნა… ამას ყველასა ავთანდილ ისმენდა გაცბუნებული; უბრძანა: „რა გჭირს, რას იტყვი, რასთვის ხარ აგრე ვებული? რას დაგექადა იგი ყმა, რა ნახა შენგან კლებული?.. დავხოცენ შვილნი ხელითა, მით ვარ აღარას ლხენითა. თავი მოვიკალ უთმინოდ სიყვარულითა შენითა… თუ დარბაზს მივა იგი ყმა, შვილთა დამაჭმევს პირითა“.

როგორც ვხედავთ, ჭაშნაგირის მუქარა ძალიან განსხვავდება შინაარსით სხვა პერსონაჟების მუქარისგან. ესაა ყველაზე სასტიკი მუქარა, რაც ადამიანის ყურს შეიძლება ესმას. და, როგორც ფატმანის რეაქცია გვიჩვენებს, ჭაშნაგირი შემსრულებელიცაა. განა მხოლოდ იმიტომ, რომ ის მეფესთან დაახლოებული პირია და ნებისმიერი სახის სასჯელის შეფარდება შეუძლია ფატმანისთვის. ჩემი აზრით, რუსთველმა სწორედ იმიტომ შეარჩია ამ პერსონაჟისთვის პროფესია ჭაშნაგირობა, რომ მკითხველს მძაფრად აღექვა მისი მუქარა. ჭაშნაგირი რომ არ ყოფილიყო ჭაშნაგირი და ის ამირეჯიბი ან სპასალარი ყოფილიყო, მისი მუქარა სიტყვებად დარჩებოდა. აი, იმიტომ რომ ჭაშნაგირის პროფესიაა კერძებისა და სასმელის გასინჯვა გემოების დადგენისა და მათში მომაკვდინებელი ნივთიერებების აღმოჩენის მიზნით, ჭაშნაგირის მუქარა განსხვავებულ ელფერს იძენს და მისი სიტყვები სხვაგვარად დამაჯერებელი ხდება.

ასე რომ, რატომ ჭაშნაგირი? ამ კითხვის პასუხია, დიახ, ჭაშნაგირი! რუსთველმა მიზანმიმართულად აირჩია ამ პროფესიის ადამიანი ეპიზოდისთვის მეტი დამაჯერებლობისა და სისასტიკის მისანიჭებლად.

დიდი ხანია დაინტერესებული ვარ განათლების სფეროში არსებული პრობლემებით.

2019 წლიდან მოყოლებული  ქვემო ქართლის 7 მუნიციპალიტეტის 25 სკოლაში ვიყავი სხვადასხვა პროგრამითა თუ პროექტით.  ვხედავ სკოლებში არსებულ პრობლემებსა თუ გამოწვევებს. მიყვარს ჩვენი ქვეყანა და ბევრს ვმოგზაურობ საქართველოში. ერთ-ერთ პროექტში გავეცანი უცხოურ გამოცდილებასაც და მცირეკონტიგენტიან სკოლებთან მიმართებით გარკვეული მოსაზრებები ჩამომიყალიბდა.

თითქმის ყველა სოფლის სკოლას აერთიანებს ინფრასტრუქტურული პრობლემები. სოფლად არსებული სკოლები და თანამედროვე სტანდარტების ცნება ძალიან დაშორებულია ერთმანეთს. სარეაბილიტაციო შენობები, მოუწესრიგებელი საპირფარეშოები, სველი წერტილების არარსებობა, ცარიელი და ცივი კედლები, საკლასო ოთახებში შეშის ღუმელი, ნედლტოტებწაკიდებული და მბოლავი, მორყეული მერხები, კომპიუტერების უფუნქციობა.

ასეთ სკოლებში მოსწავლეებიცა და მასწავლებლებიც გაკვეთილების დაწყებიდან სახლში წასვლაზე ფიქრობენ. ყველას ერთი სული აქვს, როდის დაირეკება ბოლო გაკვეთილის ზარი. სამწუხაროდ, სკოლებში კვების თემა მოუგვარებელია. ბევრგან უყველო ან მცირეყველიანი ხაჭაპურიც საძიებელია.

საქართველოში უამრავი მცირეკონტიგენტიანი სკოლაა. მათი უმრავლესობა დეფიციტურია. ანუ ვაუჩერული დაფინანსებით მიღებული თანხა მასწავლებლების ხელფასების გასტუმრებას ხმარდება და აღარ რჩებათ თუნდაც კომუნალური გადასახადების გასასტუმრებელი ფინანსები. საუბარი ზედმეტია მცირე რემონტის, საპირფარეშოების მოწესრიგებაზე და მატერიალურ–ტექნიკური ბაზის განახლებაზე. ასეთ სკოლებს სახელმწიფო დამატებით ეხმარება ფინანსებით.

საზოგადოებაში, სოციალურ ქსელებში ხშირად ვაწყდები დისკუსიას მასწავლებელთა კვალიფიკაციის თაობაზე. ფაქტია, რომ მასწავლებელთა გარკვეული პროცენტი ვერ აბარებს საგნის გამოცდას, ან მინიმუმი შედეგის ჩვენების შედეგად ახერხებს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემაში დაწინაურებას, საფეხურის ცვლას პრაქტიკოსი მასწავლებლობიდან უფროს მასწავლებლად.

რეგიონების სოფლების (მათ შორის მცირეკონტიგენტიან) სკოლებში გვყავს კვალიფიციური მასწავლებლები. ასეთ ადამიანებზე დგას სახელმწიფო და მათი დაუფასებლობა მომავალი თაობის შედეგებზე ისახება. ამ მასწავლებლებს საკუთარი ცოდნით, გამოცდილებითა და უნარებით შეუძლიათ XXI საუკუნის მოსწავლის აღზრდა და განათლების მიცემა. ისინი არიან აქტიურები, მოსწავლეებს რთავენ პროექტებში და შინაგანად არიან ორიენტირებულნი პროფესიულ განვითარებაზე. პედაგოგების ეს კატეგორია გაფანტულია სოფლებსა თუ ქალაქებში.

აქვე უნდა შევეხო სკოლის დირექტორების კვალიფიკაციას. სამწუხაროდ, დღეს საჯარო სკოლების დირექტორების უმრავლესობას არ აქვს ჩაბარებული საკვალიფიკაციო გამოცდა. შესაბამისად გვყავს მოვალეობის შემსრულებლები. ახალი კადრების მოზიდვის მიზნით განათლების სამინისტრო დირექტორობის მსურველთათვის სერტიფიცირების პროცესს იწყებს.

იცლება სოფლები, მიტოვებული სახლები და მოხუცთა სამყოფელიღაა სოფელი. ამის ერთ-ერთი მიზეზია არათანაბარი ხელმისაწვდომობა განათლებაზე. მშობელს ურჩევნია გადავიდეს საცხოვრებლად მუნიციპალიტეტის ან რეგიონის ცენტრში, დედაქალაქში, სადაც მისი შვილი უკეთეს განათლებას მიიღებს, სკოლის გარდა, აირჩევს სპორტის სახეობებს, მუსიკას თუ ცეკვას.

სოფლისა და ქალაქის სკოლებს შორის არსებული უთანასწორობა და განათლებაზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობა კარგად ჩანს პიზას კვლევის შედეგებში.

„ქვეყნის შიგნით კითხვაში მოსწავლეთა მიღწევებში თვალსაჩინო განსხვავებები იკვეთება. კერძოდ, მიღწევის საშუალო მაჩვენებელი უფრო მაღალია ქალაქად, ვიდრე სოფლად“, – ვკითხულობთ PISA-ს 2015 წლის კვლევაში.

სანამ კონკრეტული მაგალითის განხილვაზე გადავალ, აქვე მინდა გავუსვა ხაზი, რომ ქვემოთ გაჟღერებულ იდეაში არ მოვიაზრებ საზღვრისპირა და მაღალმთიან სოფლებს, სადაც სკოლის თუნდაც 2 მოსწავლისთვის არსებობა გამართლებულია ქვეყნის სტრატეგიული ინტერესებიდან გამომდინარე.

რაში მდგომარეობს იდეის არსი?

განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი. თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში, 10-15 კილომეტრის რადიუსში მდებარეობს სოფლები: ღოუბანი, ბორბალო და  ერტისი (ვაშლოვანი), მარაბდა.

ყვარლის მუნიციპალიტეტში ახალსოფლიდან 10-15 კილომეტრით დაშორებულია შემდეგი სოფლები: მთისძირი, ზინობიანი, სარუსო, თივი, ჩანტლისყურე, ბალღოჯიანი.

ზემოთ ჩამოთვლილ ყველა სოფელში არის სკოლა საბაზო ან საშუალო საფეხურით. ამ სკოლებში სახელმწიფო ხარჯავს X რაოდენობის რესურსს შრომის ანაზღაურებაში, კომუნალურ გადასახადებებში, რემონტში ანუ სკოლის შენახვაში. დახარჯული რესურსით  სიტუაცია უკეთესობისაკენ არ იცვლება.

სოფელ ერტისში (ვაშლოვანში) დგას უზარმაზარი, სკოლა. ოფიციალური მონაცემით დღეს ერტისის (ვაშლოვანის) საჯარო სკოლაში სწავლობს 211, მარაბდაში 138, ღოუბანში 48, ბორბალოში 20 მოსწავლე.

წარმოვიდგინოთ, რომ ერტისის (ვაშლოვანის) სკოლას აქვს თანამედროვე საკლასო ოთახები, ღია და დახურული სპორტული მოედნები, ფუნქციონირებს სახელოვნებო წრეები, მოსწავლეებს სურვილის მიხედვით ასწავლიან ხელსაქმეს. სკოლას აქვს უახლოესი ტექნოლოგიით აღჭურვილი კომპიუტერული ლაბორატორია, სადაც ასწავლიან რობოტექნიკას, გრაფიკულ დიზაინს. მოსწავლეებს ემსახურებათ სასკოლო ავტობუსები (School bus-ები, ფილმებში რომ გინახავს).

მცირეკონტიგენტიანი სკოლების ოპტიმიზაციის შედეგად გამოთავისუფლებული X რესურსი მიემართება საგაკვეთილო პროცესის შემდეგ მოსწავლეების საწრეო და საკლუბო საქმიანობისთვის. ბავშვებს სკოლაში აქვთ თავისუფალი სივრცე და დრო, სადაც ამზადებენ შემდგომი დღის დავალებებს, მუშაობენ პროექტებზე. რაც მთავარია, უზრუნველყოფილნი არიან კვებით.

ეს არ იქნება უმტკივნეულო რეფორმა. გადაწყვეტილების მიმღები პირები უნდა ამოვიდნენ  ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე. მსგავსი რეფორმის გატარების შედეგად შემცირდება მასწავლებლებისა და სკოლის ადმინისტრაციული პერსონალის (დირექტორების, მათი მოადგილეები, ბუღალტერი, საქმის მწარმოებელი, საინფორმაციო მენეჯერი, მნე, დამლაგებელი) რაოდენობა.

განათლების რეფორმის ფარგლებში, საპენსიო ასაკის პრაქტიკოსი მასწავლებლებისთვის ფულადი ჯილდოს დაწესება წარმატებული ნაბიჯი აღმოჩნდა. ასაკს მიღწეულმა პრაქტიკოსი მასწავლებლების დიდმა რაოდენობამ უმტკივნეულოდ დატოვა სკოლა. სწორად გათვლილი რეფორმის შემთხვევაში, რისკების შემცირება სავსებით რეალურია.

უპირობო სარგებელი:

• მოსწავლეზე ორიენტირებული თანამედროვე და უსაფრთხო გარემო;
• მოსწავლეთა/მასწავლებელთა მოტივაციის ზრდა;
• სწავლა-სწავლების თანამედროვე მეთოდები;
• კვალიფიციური პერსონალი.

წარმოიდგინეთ იმედდაკარგული მშობელი, რომელიც უკმაყოფილოა სკოლით და ფიქრობს სოფლის დატოვებას, ერთ დღეს აღმოაჩენს, რომ მის გვერდით სოფელში არსებობს სკოლა, სადაც მოსწავლეები უსაფრთხო გარემოში იღებენ თანადროულ განათლებას, დაკავებულნი არიან ინტერესის სფეროს მიხედვით, მუშაობენ პროექტებზე, სასწავლო დაწესებულებაში იმყოფებიან საღამოს 4-5 საათამდე, რაც მთავარია – უზრუნველყოფილნი არიან ტრანსპორტითა და კვებით.

სტატიის მიზანი არ არის, ვინმეს კვალიფიკაციაში ეჭვის შეტანა. კარგი იქნება, დავიწყოთ დისკუსია ამ თემის ირგვლივ და ერთობლივად შესაძლებელია ხელი შევუწყოთ სასიკეთო ცვლილებებს.

„ნისლი ფიქრია მთებისა, იმათ კაცობის გვირგვინი“, – ამბობს დიდებული ჰუმანისტი ვაჟა-ფშაველა. მასწავლებლის ფიქრები მომავლისთვის ჩვენი პროფესიის გვირგვინად წარმომიდგენია.

გამოყენებული წყაროები:

https://drive.google.com/open?id=1ZT-WcwbvIHGASNgwZHj5B4D0YjHoqST5 – PISA-ს 2015 წლის ანგარიში

https://drive.google.com/open?id=1ZT-WcwbvIHGASNgwZHj5B4D0YjHoqST5 – სტატისტიკური ინფორმაცია საქართველოს რეგიონების მიხედვით

https://catalog.edu.ge/index.php?module=school_info&page=main&district=21&school_type=3 – თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის საჯარო სკოლები

არატრივიალური მიდგომა განათლებისადმი

„კვირაში 70-მდე განაცხადს ვიღებთ ადამიანებისგან, რომლებსაც სურთ ჩამოვიდნენ და საკუთარი თვალით ნახონ, რას ვაკეთებთ ამ სკოლაში, – ამბობს რობი ჰოუბენი, ნიდერლანდებში, რურმონდში მდებარე აგორის სკოლის დირექტორი. – მათ უმეტესობას უარით ვისტუმრებ, რადგან განაცხადების განხილვისთვის უბრალოდ დრო არ გვრჩება!“.

აგორაზე ბევრს წერენ. ეს სკოლა გასაოცარია არა იმიტომ, რომ თანამედროვედ აღჭურვილი და კეთილმოწყობილია, არამედ იმიტომ, რომ აქ შექმნილია შემეცნებაზე და არა დასწავლაზე ორიენტირებული გარემო.

„ჩვენ ბავშვებს ვაძლევთ თამაშის შესაძლებლობას. როდესაც თამაშობენ, ინტერესი უჩნდებათ. შემდეგ კი აღარ გჭირდებათ მათი კონტროლი“, – განმარტავს რობი.

უკლასო სკოლა

აგორაში მოსწავლეთა ასაკი 12-დან 18 წლამდე მერყეობს. თითოეულ მოსწავლეს თვითონ შეუძლია საკუთარი „საგანმანათლებლო მოგზაურობის“ კონტროლი. შეუძლია შეისწავლოს და იკვლიოს ის თემები და საგნები, რომლებიც ყველაზე მეტად აინტერესებს.

მაგალითად, ზოგი მოსწავლე მონღოლურ ცხენებს შეისწავლის, ზოგიც – მჭედლობას, ზოგიც –  ჰარი პოტერის შელოცვებს ან სკეიტების ისტორიას. სკოლის მასწავლებლის ამოცანაა სწავლა კვლევის პროცესად აქციოს და ისე წარმართოს.

სკოლაში მასწავლებელი 17 ბავშვზეა პასუხისმგებელი. მისი მიზანია უზრუნველყოს სწავლის მაღალი შედეგი და საგნის ღრმა ცოდნა, ასევე იმუშაოს თითოეულ მოსწავლესთან სასწავლო პროცესის შემდგომი წარმატებული განვითარებისთვის. სწორედ ამიტომ, რობისთვის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოწვევაა კარგი პედაგოგების პოვნა.

რობი აღწერს აგორას, როგორც უნივერსიტეტის (სადაც არის ხელმისაწვდომა ცოდნისადმი), ბუდისტური მონასტრის (სადაც შეგიძლია იფიქრო), თემატური პარკის (სადაც შეგიძლია ითამაშო) და კომუნალური ბაზრის (სადაც შეგიძლიათ ივაჭრო და ნივთები გაცვალო) ნაზავს. სწორედ ამიტომ აიღო ამ სკოლამ ძველი საბერძნეთისგან სახელი აგორა.

ყოველი დღე დაგსტარტით იწყება – მოსწავლეები საუბრობენ დღის გეგმებზე, რის  მიღწევას იმედოვნებენ და რა დახმარებას საჭიროებენ. სხვა მოსწავლეებს შეუძლიათ, შესთავაზონ მათ თუნდაც რჩევა ან შეუერთდნენ მათ წამოწყებას.

თავისუფალი სივრცე

ერთი შეხედვით, სკოლის სასწავლო პროცესი ქაოსურად გამოიყურება. სკოლაში ყველა ფეხის ნაბიჯზე ნახავთ წიგნებს, პლაკატებს, ნახატებს, დაუმთავრებელ პროექტებს, თვალსაჩინოებებსა და სხვა მასალებს. ყველა მოსწავლეს აქვს თავისი საწერი მაგიდა, რომელსაც ისე მოაწყობს, როგორც მოესურვება.

დაგსტარტის დასრულების შემდეგ, მოსწავლეები იწყებენ პროექტზე მუშაობას,  გადაინაცვლებენ ხის ან რკინის სახელოსნოებში, ტექსტილის ოთახში, სამზარეულოსა და კომპიუტერულ კლასში. ლანჩის მერე  „მშვიდი საათია“, მოსწავლეები კითხულობენ ან დროს ფიქრში ატარებენ. შემდეგ იწყება პროექტული ან ჯგუფური მუშაობის პერიოდი.

ასაკიდან გამომდინარე, მოსწავლეებს შეუძლიათ, თვითონ შეარჩიონ სწავლის დაწყებისა და დამთავრების დრო, დამოუკიდებლად დაგეგმონ სამუშაო პერიოდი, მთლიანი დღის გრაფიკი.

ყველაზე მეტად აგორის მოსწავლეებს მოსწონთ თავისუფალი შემეცნება და იმის სწავლა, რაც მათ სურვილებს უკავშირდება. „ბევრს ჰგონია, რომ აუცილებელია კვირაში მათემატიკის მაინცდამაინც ოთხი გაკვეთილის ჩატარება, მაგრამ ნიდერლანდებში ასე არ ხდება. განათლების სამინისტრო გვთხოვს, მოსწავლე ცოდნის გარკვეულ დონემდე გარკვეული დროის განმავლობაში მივიყვანოთ. სულ ეს არის“, – განმარტავს რობი.

ჯადოქრობაც სწორედ  ის არის, რომ მასწავლებელმა მოსწავლის ბუნებრივი თავისუფლება სწორ კალაპოტში უნდა ჩააყენოს, თანაც ისე, რომ სავალდებულო ცოდნა  მიაღებინოს. მაგალითად, ყველა მოსწავლე გარკვეულ ასაკში ვალდებულია, ისწავლოს პითაგორას თეორემა, მაგრამ მას სწავლობენ არა უშუალოდ მათემატიკის გაკვეთილზე, არამედ გეოგრაფიის ან ცხრილების აგების შესწავლისას.

მობილური ტელეფონების ფართო გამოყენება

ალბათ, ყველაზე შოკისმომგვრელი აგორაში ის არის, რომ აქ მიესალმებიან მობილური ტელეფონებისა და ინტერნეტის ფართოდ გამოყენებას. „ჩვენს შვილებს მთელი დღე ხელი მიუწვდებათ ინტერნეტზე. მიგვაჩნია, რომ სწორედ ამ დროს აცნობიერებენ, რაში სჭირდებათ სინამდვილეში ტელეფონი.  სკოლა ის ადგილია, სადაც ინტერნეტის მოხმარება აუცილებელია“.

სკოლა WhatsApp-ს მოსწავლეებთან და მშობლებთან კომუნიკაციისთვის იყენებს. მასწავლებლები მოუწოდებენ მშობლებს, აქტიური მონაწილეობა მიიღონ შვილების განვითარებაში. სთხოვენ, დაეხმარონ იმ ბავშვებს, რომლებიც, მაგალითად, მათ პროფესიას შეისწავლიან.

სკოლას ყველა ბავშვისთვის უფასო Chromebook აქვს. „მაშინაც კი, როდესაც ისინი გამოცდისთვის ემზადებიან, არ უწევთ ფულის ხარჯვა სახელმძღვანელოებისთვის. თუ გსურთ მათემატიკის სწავლა, უნდა მითხრათ, როგორ აპირებთ ამის გაკეთებას და რომელი წიგნის ან ციფრული შინაარსის გამოყენება გჭირდებათ. თუ მოსწავლე აგვიხსნის, რატომ სჭირდება ესა თუ ის წიგნი, მას აუცილებლად შევუძენთ“.

აგორა 2014 წელს გაიხსნა, თავიდან სკოლაში 30 მოსწავლე დადიოდა. ექსპერიმენტის სახით ეს სკოლა ჩვეულებრივი სკოლის შენობაში ფუნქციონირებდა. მნიშვნელოვანი დეტალი –  სკოლის შინაარსზე მუშაობის დროს სპეციალისტები კონსულტაციებს მოსწავლეებთან  გადიოდნენ. ახლა აგორას საკუთარი შენობა აქვს, ჰყავს 250 მოსწავლე და სწავლების მომლოდინეთა სიაც საკმაოდ მოზრდილი აქვს.

როგორ იზომება პროგრესი?

თუ მოსწავლეები არ გადიან ტესტირებას კონკრეტულ საგნებში და მხოლოდ სხვადასხვა პროექტზე მუშაობენ, როგორ დგინდება მათი სწავლების პროგრესი? ამაზე პასუხი თავად მოსწავლეებმა გასცეს.

Egodact  – ეს პროგრამა აგორას სამმა მოსწავლემ შექმნა – რაფაელმა, ბარუჰომ და რუბენმა, რათა თვალ-ყური ადევნონ არა მხოლოდ მოსწავლეთა პრობლემებს, არამედ მათ  აკადემიურ მოსწრებას. ეს იოლი და მოსახერხებელი გზა აღმოჩნდა. მეტიც, მათ შექმნეს კომპანია, რომელიც მარკეტინგს უტარებს და სხვა სკოლებშიც ყიდის პროგრამებს. შეიმუშავეს ბიზნესგეგმა, პროდუქტის გზის რუკა და გახსნეს საბანკო ანგარიში. დაგვეთანხმებით, მშვენიერი ამბავია 16 წლის მოზარდებისთვის, რომლებმაც საკუთარი საქმე 14 წლის ასაკში წამოიწყეს.

ყველაფრის მიუხედავად, აგორა არ კარგავს სკოლის სახეს – აქ არის აუდიტორიები და  სასადილო ოთახი, ბავშვებიც ჩვეულებრივად ხმაურობენ გაკვეთილებზე, მაგრამ მათ აქვთ აქვთ დიდი საკონფერენციო დარბაზები, რომლებსაც პროექტებზე მუშაობისთვის ან ვინმესთან შესახვედრად იყენებენ.

სამზარეულოს გვერდით რესტორანი და პაბია. რობის სამომავლო გეგმა ასეთია – მოსწავლეების დახმარებით შექმნას ახალი რესტორანი, რომელიც ადგილობრივ საზოგადოებას მოემსახურება. „რატომაც არა, შეიძლება მისი მფლობელები მოსწავლეები იყვნენ“, – ამბობს ის, მაგრამ ახლა რობი სკოლის გაფართოებასა და მასწავლებელთა რაოდენობრივ ზრდაზეა ორიენტირებული.

სწავლის ამ განსხვავებულ მიდგომას და ახალი მასწავლებლების მოძიებას მხარდაჭერა და დრო სჭირდება. „ჩემს თანამშრომლებს ყოველთვის ვაფრთხილებ, არ მკითხონ, კარგია თუ არა მათი რომელიმე იდეა. მოსინჯონ ერთი კვირის განმავლობაში და იგივე კითხვა ბავშვებს დაუსვან. ჩვენი მასწავლებლები მხოლოდ ოთხი დღე მუშაობენ, მეხუთე დღეს კი თავიანთი კოლეგების მუშაობას აკვირდებიან“.

რობი ამბობს, რომ თანამედროვე დამსაქმებლები მუდმივად მოითხოვენ თავიანთი თანამშრომლებისაგან თანაგრძნობას, კომუნიკაციას, გუნდურ მუშაობას, მოქნილობასა და ინტერდისციპლინული პრობლემების შემუშავებისა და გადაჭრის უნარებს. მაგრამ ამას ტრადიციული განათლება ვერ იძლევა, რადგან გაკვეთილებზე თარიღების, ფაქტებისა და ფორმულების დამახსოვრებას გაიძულებსს. აგორელი მოსწავლეები კი ინფორმაციას სამყაროს შესახებ იღებენ, რაც მთავარია, მათ საამისოდ ყველა პირობა აქვთ შექმნილი,  არ აკლიათ თავდაჯერებულობა პრობლემების გადაჭრისას, თავისუფლად ურთიერთობენ ერთმანეთთან და უფროს თაობასთან.

ეს არის ის, რაც მომავალში კარგად იმუშავებს, რასაც მანქანები ვერ შეძლებენ. აგორა სკოლაა, სადაც განათლების კუთხით სასიკეთო და თამამი ცვლილებები ხორციელდება, მასწავლებლები მოსწავლეებს საუკეთესო უნარ-ჩვევებსა და გამოცდილებას სძენენ. „მინდა, თითოეულმა ბავშვმა კარგად ისწავლოს. ვერ ვიტან მომლოდინეთა სიას, მაგრამ დრო ჯერ გვჭირდება იმისთვის, რომ პერსონალის დონე ავამაღლოთ“, – ამბობს რობი.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

4 თებერვალი…

გახსოვთ ალბათ ფილმი „უცხო“. მთავარ გმირს სიგურნი უივერი ასრულებს და კოსმოსურ ხომალდზე შეჭრილ „უცხოს“ ეომება, რომელსაც ყველაფრის დაპატრონება და განადგურება სურს.

დღეს „უცხო“ ჩვენ შორის არის, ყოველ მეორეს „უცხო“ ჰყავს, რომელიც დაუპატიჟებლად ესტუმრა და წასვლას სულაც არ ჩქარობს. 4 თებერვალი „უცხოსთან“ ბრძოლის მსოფლიო დღეა. თუმცა, მგონი სულაც არ ებრძვიან. მგონი, მავანს „უცხოს“ ადამიანებთან სტუმრობა საკუთარ ბიზნესად უქცევია და ღრმად სწამს, რომ თავად მას არასდროს ესტუმრება.

„უცხო“ უცხოდ მოდის… თავიდან არ გაწუხებს, არის თავისთვის ერთ ადგილას გატრუნული. მერე და მერე ვეშდება და სხეულის შიგნიდან ჭამას იწყებს. ცდილობს დათრგუნოს, გატეხოს, ყველაფერზე ხელი ჩააქნევინოს და ტკივილებით სასოწარკვეთილი გაისტუმროს სად, თავადაც არ იცის.

„უცხოს“ ფული უყვარს… როგორც კი „უცხო“ გესტუმრება, უამრავი ფული გჭირდება. ფული, ფულმა, ფულით, ფულს!… ყველგან და ყველაფრისთვის გთხოვენ. ის ამდენია, ეს იმდენი, აი ისიც აუცილებელია და ეს რომ ღირდა, ახლა სამჯერ მეტია. არ გექნება, ვერ გადაიხდი და „უცხოს“ პირისპირ დარჩები. ჰოდა, ჩაიცინებს, დაგიმარტოხელებს და ისე დაგკბენს, ისე აგკუწავს, ჯერ კიდევ ცოცხალს სიკვდილს განატრებინებს. არ გინდა? მაშინ გადაიხადე, ამ ნემსშიც და იმ ნემსშიც, ამ ჩხვლეტაშიც და იმ გადასხმაშიც. გადაიხადე!… ყველაფერი გაყიდე და გადაიხადე, თორემ დედის ხსენს არ შეგარჩენს, დაგჩაგრავს და დაგაბეჩავებს.

„უცხო“ ავთვისებიანი სიმსივნეა, პოპულარულ ენაზე კიბო და ჩვენი დროის უბედურებადაა ქცეული.

მასზე ათასი ჭორ-მართალი დადის. ერთი კი შეჭმარიტებაა, რომ კვებას ერთ-ერთი გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. „უცხოს“ მჟავა გარემო ჰყვარებია, ამიტომ ჩვენ საპირისპიროდ უნდა მოვიქცეთ და ორგანიზმი თავადვე გავატუტიანოთ. აქ შეიძლება ვინმემ ორგანიზმში არსებული ბუფერული სისტემები შემახსენოს და მითხრას, რომ ეს სისტემები მჟავა-ტუტოვან ბალანსს თავადვე არეგულირებს. თუმცა, თუ ადამიანი მუდმივად მჟავა არის შემქნელ საკვებს მიიღებს, ან კარცეროგენებს არად დაგიდევთ, ბოლოს ეს სისტემებიც უძლურნი აღმოჩნდებიან და ჩვენსავე სხეულში „უცხოს“ შემოსვლისთვის მშვენიერი ნიადაგი მომზადდება.

რას ნიშნავს წყალბად იონების კონცენტრაცია სისხლის პლაზმაში?

H⁺ იონების კონცენტრაცია პლაზმაში და უჯრედშორის სივრცეში დაახლოებით 40 ერთეულს შეადგენს. ეს pH-ის 7,40 მაჩვენებელს შეესაბამება. ორგანიზმის შიდა pH მუდმივად შენარჩუნებული უნდა იყოს, რადგან პროტონების კონცენტრაციის მნიშვნელოვანი ცვლილება სიცოცხლესთან შეუთავსებადია.

სანამ გავაგრძელებდე, გავიხსენოთ რას წარმოადგენს pH.

მოლეკულურ დონეზე მჟავას შეუძლია წყალბად იონის ჩამოცილება, რომელიც ნებისმიერ შესაძლო წყლის მოლეკულას უერთდება და წარმოქმნის H₃O⁺ იონს. მჟავები შეგვიძლია განვათავსოთ მწკრივში იმის მიხედვით, თუ რამდენად იოლად ჩამოიცილებენ წყალბადის იონს.

ძლიერ მჟავას სწრაფად და მთლიანად შეუძლია წყალბად იონების ჩამოცილება. ძლიერ მჟავას ფუძიანობის მიხედვით ჩამოსცილდება წყალბადის ყველა იონი და დარჩება მჟავას ნაშთის ანიონი. ფუძე იერთებს წყალბადის იონს.

pH შკალის მეშვეობით რიცხობრივად შეგვიძლია განვსაზღვროთ ქიმიური ნივთიერების მჟავურობა ხსნარში. ტერმინი pH ასახავს ნივთიერების ხსნარში H₃O⁺ იონების კონცენტრაციას.

H₃O⁺ იონების OH იონების კონცენტრაცია ურთიერთდამოკიდებულებაში არიან ერთმანეთთან. თუ H₃O⁺ იონების კონცენტრაცია გაიზრდება, მაშინ OH იონების კონცენტრაცია შემცირდება და პირიქით.

H₃O⁺ იონების OH იონების ტოლი კონცენტრაციის შემთხვევაში ხსნარი ნეიტრალური იქნება და pH-ის მნიშვნელობა 7-ს გაუტოლდება. H₃O⁺ იონების ჭარბი რაოდენობისას pH-ის მნიშვნელობა 7-ზე ნაკლებია (მჟავა გარემო) და OH იონების ჭარბი რაოდენობისას- 7-ზე მეტი (ტუტე გარემო).

სისხლში pH-ის მნიშვნელობის შენარჩუნებას პლაზმის ბუფერული სისტემები ახორციელებენ. მათ შეუძლიათ მჟავა-ტუტე ბალანსის მცირე გადაცდომების კომპენსირება. pH-ის გრძელვადიანი წონასწორობა მიიღწევა ზედმეტი პროტონების განეიტრალებით. ბუფერული სისტემების ფუნქციის რღვევის ან მჟავა-ტუტე ბალანსის მოშლის შემთხვევაში, პლაზმის pH ზღვრულ საზღვრებს სცილდება. pH 7,40-ის შემცირებას 0,03 ერთეულით აციდოზი ეწოდება, მომატებას კი – ალკალოზი.

საიდან წარმოიქმნებიან თავად პროტონები?

პროტონების ორი წყარო არსებობს – საკვების თავისუფალი მჟავები და ცილებში შემავალი გოგირდშემცველი ამინმჟავები. საკვებში შემავალი მჟავები პროტონებს ნაწლავებში გასცემენ (ტუტე pH პირობებში). პროტონთა ბალანსის შენარჩუნებაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გოგირდშემცველი ამინმჟავები მეთიონინი და ცისტეინი. ღვიძლში ამ ამინმჟავების გოგირდის ატომები მჟავამდე იჟანგებიან, რომელიც სულფატ იონებად და პროტონებად დისოცირდება.

ანაერობული გლიკოლიზის დროს კუნთებსა და ერითროციტებში ზოგადად, გლუკოზა გარდაიქმნება რძემჟავად, რომლის დისოციაციაც წარმოქმნის ლაქტატს და გამოანთავისუფლებს პროტონებს. ღვიძლში კეტოსხეულების-აცეტოძმარმჟავა და 3-ჰიდროქსიცხიმოვანმჟავას წარმოქმნა, ასევე პროტონების გამონთავისუფლებას განაპირობებს. კეტო სხეულების სიჭარბე (მაგ. შიმშილისას ან შაქრიანი დიაბეტის დროს) პლაზმის ბუფერული სისტემის გადატვირთვას და pH დაწევას იწვევს (მეტაბოლური აციდოზი: რძემჟავა→ლაქტაციდოზი, კეტოსხეულები→კეტოაციდოზი). ნორმალურ პირობებში ეს მჟავები მეტაბოლიზმის პროცესში ჩაერთვებიან და CO₂ და H₂O წარმოქმნით იჟანგებიან. ანუ, პროტონების წარმოქმნაზე გავლენას არ ახდენენ.

ჯანმრთელ ორგანიზმში თირკმელებში პროტონები გადადიან შარდში, რაც Na⁺ იონების აქტიური ცვლის ხარჯზე მიდის. ამასთანავე, შარდში პროტონები ბუფერულდება NH₃ და ფოსფატებთან ურთიერთქმედების ხარჯზე.

პლაზმის ერთ-ერთი ბუფერული სისტემა ბიკარბონატური ბუფერია. იგი ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სისხლის pH-ის მუდმივობის შენარჩუნებაში. მისი შემადგენელი კომპონენტებია ნახშირმჟავა და ჰიდროკარბონატ იონი (HCO₃^–). ნახშირმჟავა არამდგრადი და სუსტი მჟავაა. როგორც სუსტი მჟავა, იგი დისოცირდება H⁺ იონისა და HCO₃^– ანიონის წარმოქმნით.

როგორც არამდგრადი მჟავა, ნახშირმჟავა ადვილად იშლება ნახშირორჟანგისა და წყლის წარმოქმნით. ეს რეაქცია შექცევადია, ნახშიროჟანგის კონცენტრაციის მომატებისას წონასწორობა მარცხნივ გადაიხრება. ამიტომ, ჰიდროკარბონატულ ბუფერულ სისტემაში ნახშირმჟავას კონცენტრაცია დამოკიდებულია მასში გახსნილი ნახშირორჟანგის რაოდენობაზე, ეს უკანასკნელი კი აირად ფაზაში CO₂ პარციალურ წნევაზე.

ჰოდა, სწორედ pH შკალის შენარჩუნება და ოდნავ გატუტიანებას გვირჩევენ „უცხოს“ სტუმრობისას. ამ დროს კვებაც სხვანაირი უნდა, უფრო მეტი ხილი და ბოსტნეული და ყველა ის პროდუქტი, რომელსაც არა მხოლოდ ტუტე რეაქცია აქვს, არამედ თავისუფალ რადიკალებსაც ბოჭავს. მე რომ მკითხო, ასეთი კვება ყოველთვის აუცილებელია, „უცხომდეც“, მის დროსაც და შემდეგაც, თუმცა ისიც საკითხავია, ეს სასარგებლო ტუტე რეაქციის მქონე ხილ-ბოსტნეული როგორ ეკოლოგიურ გარემოშია მოყვანილ-მოწეული? ან, რა პირობებში ჩამოტანილი და გაყიდვამდე დაბინავებული. თორემ, „ბალიკო“ ხომ გახსოვთ https://mastsavlebeli.ge/?p=15528, სუფთა ადგილას მოკრეფილი ბალი დილის რვა საათიდან ქუჩაში რომ ედო კაცს, სადაც მანქანების ბუღი იდგა და საღამოს ხუთ საათზე, ვერაფრით ვერ გავაგებინე, რომ ეს „ბალიკო“ კი არა უბრალოდ „კო“ იყო და მეტი არაფერი.

ორგანიზმის გატუტიანებისთვის ბევრი ჩვეულებრივ „სოდას“ სვამს. „სოდა“ იგივე ნატრიუმის კარბონატია, თუმცა, თუ მაინც უნდა დალიო, დარბილების გამო ნატრიუმის ჰიდროკარბონატი სჯობს. სუფთა ქიმიურად თუ ვიმსჯელებთ, ნატრიუმის ჰიდრო (ბი) კარბონატი ტუტე რეაქციის არის და თუ დავლევთ კუჭში არსებულ მომატებულ მჟავიანობას გაანეიტრალებს. სწორედ ამიტომ, მას ადამიანები ძველი დროიდან კუჭის მომატებული მჟავიანობის გამოც სვამდნენ. და მართლაც, დროის რაღაც მანძილზე მჟავა გარემო ნეირალიზდება და წვის (გულძმარვის) შეგრძნება გადის. თუმცა, შემდეგ კუჭში შესაბამისი უჯრედების მიერ უფრო მეტი მჟავა გამომუშავდება და მის გასანეიტრალებლად უფრო მეტი „სოდის“ დალევაა აუცილებელი. თუ ეს რეგულარულად მოხდება, კუჭის ლორწოვანი გარსი დაზიანდება და ეროზიული პროცესები დაიწყება. ამიტომ, ე.წ. „გულძმარვის“ გასანეიტრალებლად სოდა კი არა, სპეციალური გამანეიტრალებელი საშუალებები უნდა გამოიყენებოდეს.

აი, „უცხოს“ დროს კი ჰიდროკარბონატს პირდაპირ ვენაში უსხამენ. დიახ, ზოგიერთი ქიმიოთერაპევტი ასეთ გადასხმებს ორგანიზმის დამხმარე საშუალებად იყენებს (გადასხმაში, „სოდის“ გარდა, სხვადასხვა კომპონენტი მონაწილეობს, მათ შორის, კუჭის დამცავიც). შედეგად, შიდა გარემო მჟავიანობისგან იწმინდება და „უცხოსგან“ დაღლილი ცოტა შვებას გრძნობს. თავად, გადასასხმელი ჰიდროკარბონატი კი აფთიაქებში ოფიციალურად იყიდება. ეს მკურნალობა არ არის, ეს ორგანიზმისთვის ერთგვარი მიხმარების მეთოდია.

რა თქმა უნდა, გადასხმის რაოდენობა და კომპონენტების რაობა სისხლის მჟავა-ტუტოვანი ბალანსის ანალიზის შედეგად ინიშნება. რაოდენობა-მეთქი, ვამბობ, რადგან ზოგჯერ შხამი წამლისგან მხოლოდ დოზით, რაოდენობით განსხვავდება.

ჩვენს შორის საშიში „უცხო მხეცი“ დადის. მასთან ბრძოლის დღე 4 თებერვალი ყოფილა. თუმცა, მწამს, დრო მოვა და იგივე თარიღი „უცხოს“ სიკვდილის დღედ გამოცხადდება!

ცოტა ხნის წინ, გოეთეს „ფაუსტის“ მეორე ნაწილის კითხვისას, იმპერატორის სასახლეში „გადასროლილი“ მეთორმეტეკლასელები ერთ საინტერესო პერსონაჟს, ასტროლოგს განიხილავდნენ.

საუბარი იმაზე ჩამოვარდა, რა მარტივად იჯერებენ ადამიანები მათზე ნათქვამს და როგორ უკავშირებენ საკუთარ პიროვნებას ისეთ ზოგად მახასიათებლებს, რომლებიც ამა თუ იმ ასტროლოგიურ ნიშანს გამოარჩევს. მათ ინტერესით მოისმინეს ცნობა „ბარნუმის ეფექტის შესახებ“ და კვლევა დამოუკიდებლად განაგრძეს – აქამდე მათთვის უცნობი ექსპერიმენტი მშვენიერი სტიმული აღმოჩნდა დამატებითი ინფორმაციის მოძიებისა და კვლევითი საქმიანობის დაგეგმვისთვის.

ადამიანებს გვიყვარს ჩვენი მისამართით ნათქვამი სასიამოვნო სიტყვების მოსმენა, წინასწარმეტყველება, რომელიც ნათელ მომავალს გვიქადის, ჩვენი პიროვნების საუკეთესო თვისებევის ამოკითხვა და გამოფენა.

სოციალურ ქსელებში აგრერიგ გავრცელებული ტესტების პოპულარობის მიზეზიც ესაა.

„შეუპოვარი და უკომპრომისო ხართ, თუ საქმე სამართლისა და სიმართლის ძიებას ეხება“;

„საოცრად ჭკვიანი, გამჭრიახი და გონებაგახსნილი ხართ. გარშემო მყოფები არასათანადოდ აფასებენ თქვენს ნიჭს“;

„თქვენი ფარული უნარები და შესაძლებლობები ადრე თუ გვიან აუცილებლად გამოვლინდება“;

„დღე წარმატებული იქნება ნებისმიერი სახის ინტელექტუალური საქმიანობისთვის, ახალი ნაცნობობისთვის, მოხუც ადამიანებთან სასაუბროდ ან საქმიანი მიმოწერის საწარმოებლად, ასევე – ნებისმიერი სახის ფორმალობის მოსაგვარებლად“;

„მიმტევებელი და დიდი გულის პატრონი ხართ, წყენას გულში ღრმად იმარხავთ, ბოროტს არავის უსურვებთ“.

მსგავსი შემაგულიანებელი ფრაზები ხშირად წაგვიკითხავს, საკუთარი თავისთვის მოგვირგია და ჩუმი კმაყოფილებით დავთანხმებივართ კიდეც.

გასაოცარი არაფერია. გარე მოტივატორი, სტიმული, თავდაჯერების მკვებავი ამგვარი შეფასებები იმ ბავშვებივით გვჭირდება, „ყოჩაღს“ რომ მთელი მონდომებით ელიან.

ეფექტი, რომელიც ამგვარი შეფასებების, რეკომენდაციების და დახასიათების შედეგად დგება, ფსიქოლოგიაში ცნობილია როგოც ბარნუმის ეფექტი.

ვინ იყო ბარნუმი? რა ექსპერიმენტები და კვლევებია ცნობილი ამ მიმართულებით?

ფორერის ექსპერიმენტი

შორეულ 1948-ში ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ბერტრამ ფორერმა საინტერესო ექსპერიმენტი დაგეგმა – მან სტუდენტებს დაურიგა ვითომდა საგანგებოდ მათთვის შედგენილი ტესტები, რომელთა შევსებითაც მათი პიროვნული თავისებურებების ამოცნობას შეძლებდა. დაპირებული ფსიქოლოგიური ტესტის ნაცვლად ფორერმა სტუდენტებს საგაზეთო ასტროლოგიური ჰოროსკოპებიდან ამოკრებილი ბუნდოვანი ფრაზების ნაკრები მისცა (მაგალითად, ასეთი: „დისციპლინირებული და თავდაჯერებული“, „ინტროვერტი პერიოდული ექსტრავერტული გამოვლინებებით“, „აზროვნებს დამოუკიდებლად, უპირატესობას ანიჭებს მრავალფეროვნებას, იშვიათად ახასიათებს საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა“).

ამის შემდეგ მან სთხოვა სტუდენტებს, შეეფასებინათ ტექსტი ხუთი ქულით – უმაღლესი ქულა იწერებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ტექსტი, მათი თვალთახედვით, აბსოლუტურად ემთხვეოდა მათსავე პიროვნებას. ექსპერიმენტის ბოლოს გამოთვლილი საშუალო შეფასება 4.26 გახლდათ…

ბარნუმის ეფექტი

ადამიანების მიდრეკილებას, სარწმუნოდ აღიქვან და „მოირგონ“ ზოგადი პოზიტიური დახასიათება, „მიითვისონ“ თვისებები და უნარები, აბსტრაქტული ფორმულირებები მიიჩნიონ საკუთარი პიროვნების მახასიათებლებად, ბარნუმის ეფექტი უწოდეს.

ფინეას ბარნუმი ამერიკელი შოუმენია, მეცხრამეტე საუკუნის ამერიკული შოუბიზნესის ლეგენდა. მისი იდეა იყო სხვადასხვა ფიზიკური თავისებურებებით გამორჩეული ადამიანების მონაწილეობით წარმოდგენების გამართვა. მის მიერ ორგანიზებულ უჩვეულო გამოფენებსა და წარმოდგენებში მონაწილეობდნენ სიამის ტყუპები, გოლიათი ადამიანები, ბიჭი, რომელსაც მთელი სხეული (სახის ჩათვლით) დაფარული ჰქონდა თმით…

იმისთვის, რომ ბარნუმის ეფექტი „ამუშავდეს“, საჭიროა, დახასიათება იყოს დადებითი, შეიცავდეს პიროვნების ისეთ თვისებებს, რომლებიც უმეტესობას შეესაბამება, მნიშვნელოვანია ავტორიტეტული ან „ავტორიტეტული“ წყარო (ცნობილი ფსიქოლოგი, ასტროლოგი…), ფრაზები უნდა იყოს ზოგადი, აბსტრაქტული და ბუნდოვანი.