ბავშვის აღზრდა ძალიან საპასუხისმგებლო საქმეა. სხვადასხვა საზოგადოებრივ-ეკონომიკურ ფორმაციაში აღზრდის მიზანსა და ამოცანებს საზოგადოებრივი ცხოვრების პირობები განსაზღვრავს.

რა არის აღზრდის მიზანი?

ანტიკური ხანის მოაზროვნეები მიიჩნევდნენ, რომ აუცილებელი იყო ბალანსის არსებობა პიროვნების სულიერი და ფიზიკური ძალების ჰარმონიულად განვითარებისთვის. მოგვიანებით ამას დაემატა ზნეობრივი აღზრდა.

როგორ ხდება ზნეობრივ გრძნობათა ჩამოყალიბება?

ბავშვის ზნეობრივ გრძნობათა ჩამოყალიბებისთვის მნიშვნელოვანია სოციალური გარემო, უპირველეს ყოვლისა – ოჯახი და შემდეგ – სკოლა. არ არსებობს უნივერსალური ფორმულა ან ,,ოქროს წესი’’,  რომელთა დახმარებით მშობელი და მასწავლებელი შეძლებს ბავშვის ზნეობრივი გრძნობების განვითარებას, როგორიცაა სიყვარული, სიკეთე, მზრუნველობა, ემპათია, სიმდაბლე.

სამაგიეროდ, არსებობს პირადი მაგალითის ძალა. ბავშვი სინქრონულად იმეორებს უფროსის ქცევას.

,,იმისათვის, რომ ადამიანები ზნეობრივად იქცეოდნენ, მარტო ზნეობრივი შეგნება

და გრძნობები არაა საკმარისი. ასევე საჭიროა მათში შეგნებისა და ქცევის, სიტყვისა და საქმის ერთიანობის ფორმირება, რაც დროთა განმავლობაში, ჩვეულებად, საკუთარ შინაგან მოთხოვნილებად იქცევა, ჩვეულება კი, როგორც იტყვიან, რჯულზე უმტკიცესია’’.

ხშირად მშობლები ყურადღებას აქცევენ იმას, ბავშვები კარგად იკვებონ და ჯანმრთელები გაიზარდონ. ზოგი მათგანი ცდილობს, რომ  კარგი განათლება მიაღებინოს. სხვანი ძალისხმევას არ იშურებენ, ბავშვებში ნიჭი განავითარონ და ოცნებობენ, ისინი პოპულარული მუსიკოსები, მხატვრები ან მეცნიერები გამოვიდნენ.

ფსიქოლოგებისა და განათლების მკვლევრების მოსაზრებით, ბავშვის ყოველმხრივი, ჰარმონიული ფორმირების პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მას ჰქონდეს ბედნიერების განცდა.

კვლევებით დადგინდა, რომ ბავშვები ვერ პოულობენ ბედნიერებას პრესტიჟულ სკოლებში სწავლით, ვერც იმით, რომ უამრავ წრეზე დაჰყავთ მშობლებს,  ბავშვებს არც აინტერესებთ რა თანხას იხდიან მშობლები.

„უდიდესი ბედნიერება, რომელიც შეიძლება სიცოცხლეში დაგემართოს, არის ბავშვობა“ – აგატა კრისტი.

და მაინც, როდის არიან ბავშვები ბედნიერი?

აღმოჩნდა, რომ ბავშვები ბედნიერად გრძნობენ თავს, როცა:

• ბევრი დრო აქვთ სათამაშოდ;
• უფროსებს ხედავენ ბედნიერებს;
• ოჯახური ტრადიციების თანახმად ოჯახთან ერთად აკეთებენ საქმეს;
• მოსწონთ, როცა უფროსები არ ერევიან მათ ყველა საქმიანობაში;
• ნებას რთავენ პასუხისმგებლობის გადანაწილებაზე;
• უფროსები ესაუბრებიან საკუთარ ინტერესებზე;
• თვითონ იღებენ გადაწყვეტილებას;
• მათ შრომას აფასებენ.

რა არ მოსწონთ ბავშვებს?

ბავშვებს არ მოსწონთ, როცა:

• მათ უფროსები თანატოლებს ადარებენ;
• ხმამაღლა ან ყვირილით ესაუბრებიან;
• უფროსები საუბრობენ იმაზე, რაც ბავშვებმა მათზე უკეთ იციან, მაგალითად: რას გრძნობენ ბავშვები;
• ბავშვების ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე უარყოფითად აისახება, როცა უფროსები მათი თანდასწრებით საუბრობენ პრობლემებსა და მძიმე თემებზე და ა.შ.

რატომ  ხდება ბავშვი ფიზიკური დასჯის მსხვერპლი?

სამწუხაროდ, უფროსებს ამ დროს  ავიწყდებათ პატარისთვის იმის ახსნა, რატომ არის მათი საქციელი დაუშვებელი. თუ ბავშვი გაიაზრებს თავის შეცდომას, ის მას აღარ გაიმეორებს, ხოლო ფიზიკური დასჯა  შედეგს ვერ გამოიღებს. ბავშვი  ვერ ხვდება, რატომ სჯიან მას და განამტკიცებს თავის საქციელს.

70-იან წლებში ბავშვების ფიზიკური დასჯა აღზრდის ნაწილად მიიჩნეოდა.

ყველასთვის საყვარელ მწერალს,  ასტრიდ ლინდგრენს მიაჩნდა, რომ ეს პიროვნების სულიერ დამახინჯებას უწყობდა ხელს.

მთელ მსოფლიოში საყოველთაოდ არის ცნობილი მშვიდობის პრემიის გადაცემისას ასტრიდის მიერ წარმოთქმული სიტყვა, რომლის  შემდეგ შვედეთის სკოლებსა და ოჯახებში კანონმდებლობით აიკრძალა ბავშვების ფიზიკური დასჯა.

,,ბავშვი დაბადებისას არც კარგია და არც ცუდი. მაშ, ვინ წყვეტს, როგორი იქნება ის შემდგომში – კეთილი და გულისხმიერი თუ სასტიკი და გულქვა მარტოხელა მგელი?

ამას ჩვენ, მათი მშობლები ვაკეთებთ – ადამიანები, რომლებმაც ბავშვებს სიყვარული უნდა ვასწავლოთ, მაგრამ ზოგჯერ, ჩვენივე სურვილის წინააღმდეგ, საპირისპიროს ვჩადით’’.

ამ საოცარი სიტყვის ინსპირირების წყარო აღმოჩნდა ასტრიდ ლინდგრენის  შეხვედრა პასტორის მეუღლესთან, რომელმაც უამბო თავის პირველ შვილთან დაკავშირებული ისტორია:

,,როცა ბავშვი 4 თუ 5 წლისა გამხდარა, რაღაც ისეთი ცელქობა ჩაუდენია, რომ პასტორის ცოლს პრინციპებისთვის უღალატია და შვილის გემოზე გაროზგვა გადაუწყვეტია – პირველად ცხოვრებაში. ბავშვი თავად გაუშვია ეზოში წკეპლის მოსატანად.

ბიჭს კარგა ხანს დაგვიანებია და როცა დაბრუნებულა, სახე ერთიანად ცრემლებით ჰქონია სველი. მისულა და დედისთვის უთქვამს:

– დედიკო, წკეპლა ვერ ვიპოვე, მაგრამ ქვა მოგიტანე და შეგიძლია მესროლო.

და ამ დროს დედას ცხოვლად შეუგრძნია ბავშვის თვალით აღქმული ვითარება: თუ დედას უნდა ტკივილი მომაყენოს, მაშ, რა მნიშვნელობა აქვს, როგორ გააკეთებს ამას – წკეპლით თუ ქვით?!

გულშეძრულ დედას შვილი კალთაში ჩაუსვამს და ერთად უტირიათ. მერე კი ბიჭის მოტანილი ქვა სამზარეულოს თაროზე შემოუდია, როგორც მუდმივი შეხსენება იმისა, რომ ძალადობა გამოსავალი არ არის.

….

არცერთ ჩვენგანს არ აწყენდა ქვა სამზარეულოს თაროზე, რათა მუდამ გვახსოვდეს:

„არა ძალადობას!”

…რადგან ბავშვების ბედნიერება, თითქმის ყოველთვის, მოდის იმ ადამიანებისგან, ვისაც ისინი უყვართ.

დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლამ ბევრი თავსატეხი გააჩინა. რა პლატფორმები და ინსტრუმენტები გამოვიყენოთ? რომელია მათგან ყველაზე ეფექტური? როგორ უნდა დავგეგმოთ და წარვმართოთ ონლაინგაკვეთილები? როგორ ჩავრთოთ მოსწავლეები? რა ტიპის აქტივობები და დავალებები, რა რესურსები უნდა  შევთავაზოთ  მათ? როგორ ვიურთიერთოთ მშობლებთან?.. – ყველა ეს შეკითხვა ერთად დაგვატყდა თავს და არც ისე იოლი გახდა მათი ლაბირინთიდან თავის დაღწევა.  შეიცვალა სასწავლო გარემო, ახალ გარემოში კი ახალი მიზნები, აქტივობები, სტრატეგიები და ინსტრუქციები – ერთბაშად ყველაფერი – თავიდან გახდა შესამუშავებელი. ეს კი განათლების მესვეურებსა და მასწავლებლებს ძალიან დიდი გამოწვევების წინაშე აყენებს.

დავიწყოთ იმით, რომ სოციალური იზოლაციის ჩვენთვის უჩვეულო და რთულ პირობებში საკუთარ თავზე ზრუნვა არ უნდა დაგვავიწყდეს, ონლაინგაკვეთილების დაგეგმვისა თუ წარმართვის პროცესში სკამიდან ხშირად ავდგეთ, სუფთა ჰაერი შევისუნთქოთ და ფიზიკური აქტივობებით ენერგია და ძალები აღვიდგინოთ. აქტივობები (თუნდაც დაჯდომა-ადგომის და ტაშის შემოკვრის) ბავშვებსაც უნდა შევთავაზოთ ვიდეოჩართვებისას, რათა დაძაბულობა რამდენადმე მოვუხსნათ.

შევეცადე, სწორედ ამგვარად ამეგო საგაკვეთილო სცენარი ადაპტირებული მასალით ცისარტყელას შესახებ, ჩემი პატარა მოთხრობაც გამახსენდა, რომელიც მკითხველს იქნებ კიდეც ახსოვს. როცა უკვე ყველაფერი თითქოს შევკარი, ცისარტყელას სურათის მოსაძებნად პატივსაცემ და ყოვლისმცოდნე ბიძია Google-ს ვეწვიე. მან კი ცისარტყელას შესახებ BBC-ის ასეთი უახლესი ამბები შემომაგება: https://www.bbc.com/news/uk-england-51988671

მას შემდეგ, რაც სკოლები დაიხურა, სკოლები ბავშვებს ახალისებენ, დახატონ ცისარტყელები, მათში გადაიტანონ და ასე გაავრცელონ თავიანთი საგაზაფხულო იმედებიო.  ჰოდა მეც ძალიან გამახარა იმან, რომ ჩემი და მათი სურვილები ერთმანეთს დაემთხვა და მეტი მოტივაცია გამიჩნდა სახელდახელოდ შექმნილი სცენარის გაზიარებისა.

სცენარები ერგება ჩვენს ონლაინკლასებში ნებისმიერი განვითარების ტიპის მოსწავლეს.  მაშ ასე:

სცენარი 1.

აქტივობა 1:

• ვაჩვენოთ ბავშვებს ცისარტყელა:

https://www.google.com/search?q=rainbow&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwifh7zHnq7oAhVyxaYKHbbjDIUQ_AUoAXoECBIQAw&biw=1154&bih=463#imgrc=32JBZ7l1OgEccM

• თავდაპირველად ერთად დავთვალოთ მასზე ფერები, მერე – ცალ–ცალკე.
• ახლა დავასახელოთ ფერები, ჯერ – ერთად, მერე  – ცალ–ცალკე.
• დავაკვირდეთ ფერების განლაგებას: რომელი ფერია ქვემოთ? რომელი ფერია ზემოთ? შესაძლებელია თუ არა ფერების შებრუნება? რა თანმიმდევრობით?

აქტივობა 2:

• დავსვათ შეკითხვა: როგორ ჩნდება ცისარტყელა?
• გადავიდეთ ბმულზე და დავაზუსტოთ პასუხი:
• https://dikosblog.wordpress.com/2015/12/19/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0-%E1%83%A9%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90-%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90/

აქტივობა 3. 

ვაძლევთ ინსტრუქციას, რომ უნდა დავხატოთ ცისარტყელა წითელი ფერით ქვემოთ და ფერთა შემდეგი განლაგებით:

1. წითელი, 2. ნარინჯისფერი, 3. ყვითელი, 4. მწვანე, 5. ცისფერი, 6. ლურჯი, 7. იისფერი.

ვიმეორებთ ფერებს და ვემზადებით დასახატად.

 თუმცა  მანამდე ფიზიკური აქტივობის/ენერჯაიზერის  დროა. 

აქტივობისთვის ინსტრუქცია არის შემდეგი: ყველანი ვდგებით ფეხზე, ვშლით განზე ხელებს, ვხუჭავთ თვალებს და წარმოვიდგენთ, რომ ერთი წუთის მანძილზე გაშლილ ხელებზე ცისარტყელა გვადევს. ერთი წუთის შემდეგ მასწავლებელი ხმამაღლა ამბობს ფერს, ბავშვებმა კი ეს ფერი ცისარტყელაზე მერამდენეცაა, იმდენჯერ უნდა შემოჰკრან ტაში.  ყველა ფერის დასახელების შემდეგ ყველანი ვსხდებით ან ფეხზე ვრჩებით და ასე  ვხატავთ.

აქტივობა 4.

• წავიკითხოთ მოთხრობა

https://i0.wp.com/mastsavlebeli.ge/wp-content/uploads/2016/11/%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%931.png

კითხვები გააზრებისთვის:

1. თქვენი აზრით, რატომ გააფერადა ავტორმა ზღაპარი ასე?
2. ვინ როგორ გამოიცნობს, რის თქმა სურს მას?

(ცხრილში იწერება ბავშვის სახელი და თვალსაზრისი)

შევქმენი ტექსტის ადაპტირებული ვერსიაც:

სავარჯიშოები ადაპტირებული  ტექსტისთვის:

• იპოვე შეცდომები ამ უცნაურ ცისარტყელაზე:

• რა შეეშალათ?
• სულ რამდენი შეცდომა იპოვე?

• იპოვე შეცდომები სიტყვებში და დაწერე ისინი მართებულად
• წილეთი
• ყვითლიე
• ნარიჯინსფერი
• მწავნე
• ციფსერი
• ურჯილ
• იიფსერი

ყველაფერი კარგად შეასრულე და შესვენებაც დაიმსახურე!

მანამდე კი დავალება ყველასთვის:

• წარმოსახვის დავალება

მოვიფიქროთ ლექსი, მოთხრობა ან ზღაპარი ცისარტყელაზე.

მითითებები:  1. არავის დავემსგავსოთ. 2. მოვიფიქროთ ყველასგან განსხვავებული და სახალისო ამბავი – ეს  ყველაზე საინტერესოა.

ჩაწერე აუდიო ან ტექსტი და გადმომიგზავნე.

ელ-ფოსტა: mariamgoduadze@yahoo.com

დედლაინი 29. 03. 20    

დამატებით რესურსად შესაძლოა ცისარტყელასთან დაკავშირებული ის სამუშაო ფურცელი გამოვიყენოთ, რომელსაც კარგი სკოლა გვთავაზობს. ბმულიც აქვეა:  https://kargiskola.ge/myadmin/ckeditor/ckfinder/userfiles/files/cisartkela.pdf.

ვფიქრობ, კარგი იქნება, ონლაინგაკვეთილებზე დახატული ცისარტყელებით ჩვენი შენობა-ნაგებობებიც ისევე რომ მოვრთოთ, როგორც ეს ამერიკაში გააკეთეს. ფერადოვნება გაგვახალისებს და მოვლენილ განსაცდელს იმედიანად დაგვამარცხებინებს.

გლობალური პანდემიის  გამო სწავლა-სწავლების პროცესმა დისტანციურ, ელექტრონულ სივრცეში გადაინაცვლა. როგორც მასწავლებელთა უმრავლესობა აღნიშნავს, მოსწავლეთა შინაგანმა და გარეგანმა მოტივაციამ იკლო.

მნიშვნელოვანია,  ისე დავგეგმოთ საგაკვეთილო პროცესი, რომ მოსწავლეს აუმაღლდეს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებული თემის შესწავლის მოტივაცია და გარდა ინფორმაციისა, მან შეძლოს სხვადასხვა უნარის განვითარება.

მოტივაციის ამაღლების მიზნით, კარგი იქნება, თუ მოსწავლეებს შევთავაზებთ, მრავალფეროვან, საინტერესო, სახალისო და სხვადასხვა თემატიკასთან დაკავშირებულ ანიმაციებს.

შესაძლებელია მათ დავავალოთ, გაკვეთილის დაწყებამდე უყურონ ჩვენ მიერ შეთავაზებულ ანიმაციას და შემდეგ ონლაინრეჟიმში განვიხილოთ თემა, ან ერთად ვუყუროთ ანიმაციას გაკვეთილის მსვლელობის პროცესში, გაზიარების ფუნქციის გამოყენებით და გაკვეთილზევე შევძლოთ მთავარი აქცენტების გაკეთება.

ჩვენს თანამედროვეობაში თითქმის ყველა თემატიკასთან დაკავშირებით შეიძლება ანიმაციის მოძიება. ანიმაციის ჩვენების შემდეგ მასში წარმოდგენილ თემაზე დისტანციურ რეჟიმშიც შესაძლებელია დისკუსია, დებატები,  სოციალური კამპანიის ორგანიზება და სხვა.

ანიმაციის ჩვენება ხელს უწყობს მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარის განვითარებას, მათ შორის მნიშვნელოვანია ტრანსფერის, ანალიტიკური და კრიტიკული, შემოქმედებითი, წარმოსახვითი აზროვნების უნარების განვითარება, ემპათიისა და ტოლერანტობის განცდის გაღვივება და სხვა.

მაგალითად, დისკრიმინაციის, სტერეოტიპებისა და მათ საფუძველზე წარმოქმნილ ძალადობაზე მოსწავლეებს შეგვიძლია ვუჩვენოთ შემდეგი ანიმაციები:

The House

The sneetches

კედელი

მაშინ, როდესაც მოსწავლეებს ვესაუბრებით სიტყვის თავისუფლებაზე, პოლიტიკურ იდეოლოგიებსა და რეჟიმზე, კარგი იქნება, თუ ვუჩვენებთ ანიმაციას – „ვინ არის აქ მთავარი?“

აღნიშნული ანიმაცია მათ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ შეუქმნის წარმოდგენას. გარდა ამისა, მოსწავლეები პარალელს გაავლებენ, დააკავშირებენ სხვადასხვა პოლიტიკურ რეჟიმსა და ეპოქასთან.

ანიმაციის ჩვენების შემდეგ შევთავაზოთ მათ, მოახდინონ პრობლემის იდენტიფიცირება, დასახონ პრობლემის გადაჭრის გზები, დააკავშირონ ის რეალობასთან, ადამიანის უფლებებთან და წარმოადგინონ პრეზენტაციის სახით.

ქვემოთ მოცემული სქემიდან დისტანციური სწავლების დროს შეგვიძლია, კითხვების გამოყენება და დისკუსიის წარმართვა. თუ მას დავალების სახით ვუზიარებთ მოსწავლეებს, შესაძლებელია სქემაში მუშაობა.

თუ გვსურს, მოსწავლეთა სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება და ბუნების მდგარდი განვითარების ხელშეწყობა, კარგი იქნება, თუ ვუჩვენებთ ეკოანიმაციებს, რომლის შემდეგაც მოსწავლეებს შევთავაზებთ კომპლექსურ დავალებას, მოამზადონ სოციალური პროექტი თემში არსებული ეკოლოგიური პრობლემის მოსაგვარებლად.

ეს პრობლემა კარგადაა ასახული ანიმაციებში:

The Men

Meerkat Traffic

Jellyfish

ww.youtube.com/watch?v=KF4EpQ9vVoc)

ანიმაციების გამოყენება განსაკუთრებით ეფექტურია მაშინ, როდესაც მოსწავლეებს უკვე აქვთ, თეორიული ცოდნა და ცდილობენ მის კონსტრუირებასა და შეჯამებას. აღნიშნული რესურსის გამოყენება შეუძლია, როგორც სამოქალაქო განათლების, ასევე სხვა საგნის პედაგოგსაც.

ადამიანი მუდმივად ცდილობს, განვითარდეს. გაიგოს უფრო მეტი, ვიდრე იცის. ისწავლოს და გაიუმჯობესოს საკუთარი შედეგები. პროფესიული თვალსაზრისით ჩვენ, მასწავლებლები, მუდმივად ვცდილობთ ამას. ეს ხშირად უნებურად, თავისთავადაც კი ხდება, რადგან სწავლა-სწავლების პროცესში ჩვენც ბევრი რამ შემოგვესწავლება ხოლმე მოსწავლეებისგან.

თვითიზოლაციაში ყოფნისას ალბათ ბევრმა აღმოაჩინა საკუთარ თავში ახალი უნარი და შესაძლებლობები. ხელი მიჰყო იმ საქმეს, რისთვისაც აქამდე დრო არ ჰქონდა. მე მასწავლებელი ვარ და თვითიზოლაციამ გამიხსნა მიხურული ფანჯრები, საიდანაც აგერ უკვე მეორე თვეა ხელები ისე მაქვს გაშლილი, თითქოს დავფრინავდე. შეიძლება გაგიჩნდეთ კითხვა, რა მიზეზი მაქვს საამისოდ? მე კი გეტყვით, რომ თვითიზოლაციაში ყოფნისას მომეცა საშუალება, რომ მთელი დრო დამეთმო ჩემი საქმისთვის, რასაც მასწავლებლობა ჰქვია. მსიამოვნებს, როდესაც ვქმნი რაღაც ახალს, ვმეგობრობ ტექნოლოგიებთან და ახლა სწორედ მათთან მიწევს ყველაზე დიდი დროის გატარება. სახლში არ მაქვს კონკრეტული წუთები გაწერილი ზარიდან ზარამდე. აქ თითქოს საათი საერთოდ გამქრალია. ვერ ვგრძნობ, როდის ღამდება, ისე ჩქარა გარბის დრო საქმეში. შეიძლება მეორე კითხვაც გაგიჩნდათ, განა რას ვაკეთებ სახლში ამდენს? კაი, დისტანციურად გაკვეთილები ჩაატარე, მერე? მერე ის, რომ მხოლოდ გაკვეთილების ჩატარებით არ შემოიფარგლება მხოლოდ ჩემი ყოველდღიური განრიგი. ამაზე დაწვრილებით ოდნავ ქვემოთ მოგახსენებთ.

ვფიქრობ, ახლა უფრო მეტად გამოჩნდა ის შრომა, რასაც ჩემი პროფესიის წარმომადგენლები ვდებთ საქმეში. გამჭვირვალე ბურთში აღმოვჩნდით, რომელშიც ყველაზე ნათლად ჩანს ჩვენი  ქმედებები.

უკვე თითქმის ორი თვეა, რაც ჩვენი სამუშაო ოთახები საკლასო ოთახად ვაქციეთ. კომპიუტერის ეკრანები კი მოსწავლეებთან დაკონტაქტების პირველწყაროდ. ასეა ახლა. ესაა ჩვენი რეალობა და ჩვენც ვდილობთ, ფეხი ავუწყოთ მას. სახლში ყოფნამ და დისტანციურად მუშაობამ ძალიან ბევრი რამ შეცვალა ჩემში. გავაცნობიერე, რომ დისტანციურ სწავლებას პირველ რიგში საჭირო და აუცილებელი რესურსები სჭირდება, ისეთი, რაც მოსწავლეებს დააინტერესებს. დავიწყე სწავლა, სხვადასხვა პლატფორმაზე მუშაობა. პირველად შევისწავლე microsoft teams, რადგან  მისი საშუალებით ვატარებ გაკვეთილებს. პარალელურად გადავწყვიტე, მიღებული ცოდნა გამეზიარებინა ჩემი კოლეგებისთვის, რადგან როგორც ჩემთვის, ასევე მათთვისაც სიახლე იყო ეს და დავიწყე ვიდეოინსტრუქციების ჩაწერა. ეს იყო ჩემი პირველი მცდელობა. ამასთან ერთად ვისწავლე,   როგორ გადამეღო, დამემონტაჟებინა ინსტრუქციის ვიდეო. გამოვიდა, რომ ერთი საქმის კეთებით, მეორე თავისით შემომესწავლა.

გაკვეთილების დაგეგმვის დროს მიმდინარე თემების მიხედვით ვფიქრობდი რესურსების შექმნაზე. რა შეიძლებოდა შემექმნა ახალი? სწორედ ამიტომ მოვიძიე საინტერესო პლატფორმები და დავიწყე მათი შესწავლა. პირველი იყო ვირტუალური გამოფენის შექმნა, რომელიც ჩემს მოსწავლეებთან პროექტის სახით განვახორციელე ხელოვნების გაკვეთილისთვის. (იხ. სტატია ვირტუალური გამოფენა ხელოვნების გაკვეთილისთვის) ჩემს კოლეგებს ძალიან მოეწონათ  ვირტუალური გამოფენა, ამიტომ მათთვის გადავწყვიტე ჩამეწერა ვიდეოინსტრუქცია. რამდენიმე დღეში მათ გამომიგზავნეს თავიანთი შექმნილი გამოფენები, რაც ჩემთვის ძალიან სასიამოვნო და საინტერესო აღმოჩნდა.

მათემატიკის თემა უცნობი შესაკრების პოვნა იყო შემდეგი გაკვეთილისთვის. გადავწყვიტე  მესწავლა და შემექმნა პატარა ანიმაციური ვიდეო, სადაც მოსწავლეებს სახალისოდ ავუხსნიდი ამ მასალას. ასეც მოვიქეცი, POWTOON-ის პლატფორმამ მომცა იმის საშუალება,  ანიმაციებით ჩემი მოსწავლეებისათვის მასალა სახალისოდ და საინტერესოდ ამეხსნა.

მოსწავლეების შესრულებულ დავალებებს ვაფასებთ განმავითარებელი კომენტარებით, თუმცა, მოსწავლეების მოტივაციაზე დადებითად მოქმედებს წამახალისებელი ჯილდოები. რადგან დისტანციურ სწავლებაზე ვართ, ყველაფერმა ელექტრონული და ციფრული სახე მიიღო, მათ შორის ჯილდომაც. ამიტომ გადავწყვიტე მესწავლა სიგელებისა და სერტიფიკატების დამზადება, რისთვისაც იდეალური პლატფორმა აღმოჩნდა canva. ამავე ბმულზე დავამზადე ელექტრონული დაბადების დღის კალენდარი.

ჩემთვის მნიშვნელოვანია ცოდნის სხვისთვის გაზიარება. ამიტომაც ჩემ მიერ შექმნილ ჯგუფში აქტივობები კლასში ყოველ სიახლეს ვუზიარებ მის წევრებს. ვცდილობ, გავუწიო მათ დახმარება. ჩემთვის ძალიან სასიამოვნოა, როდესაც მათ შედეგს ვხედავ.  დავინტერესდი, რა შეიცვალა ჩემი კოლეგების საქმიანობაში მას შემდეგ, რაც თვითიზოლაციაში არიან. რა ისწავლეს  ამ დროის განმავლობაში. ამისთვის ჩავატარე გამოკითხვა, რომლის შედეგებსაც გაგაცნობთ.

გამოკითხულთა 97%-ისთვის დისტანციური სწავლება არის ახალი გამოწვევა. ხოლო დარჩენილი 3%-ისთვის რთულად წარმართული სასწავლო პროცესი. იქიდან გამომდინარე, რომ ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის თვითიზოლაციაში სამუშაო გრაფიკი უფრო გაიზარდა, დავინტერესდი, რა ხდებოდა ჩემს კოლეგებთან. აღმოჩნდა, რომ მეც უმრავლესობის რიცხვში ვარ:

გამოკითხვაში სამუშაო გრაფიკის გადატვითვასთან ერთად რესპონდენტებმა გამოცდილების მატებასაც გაუსვეს ხაზი. შეკითხვაზე ,,რა შეიცვალა მას შემდეგ, რაც დისტანციურ სწავლებაზე გადახვედით?“ გთავაზობთ რესპონდენტების რამდენიმე საინტერესო პასუხს:

თუ პასუხებს გადავხედავთ, ვნახავთ, რომ მასწავლებლებისათვის თვითიზოლაციის პერიოდი ძალიან ნაყოფიერი აღმოჩნდა თვითგანვითარების კუთხით. მომდევნო შეკითხვებმა – ,,რა ისწავლეთ თვითიზოლაციაში, დისტანციური სწავლების დროს? რა იყო თქვენთვის სიახლე?“ – ეს ვარაუდი უფრო გამიმყარა. რესპონდენტები აღნიშნავდნენ, რომ ისწავლეს სხვადასხვა პლატფორმაზე მუშაობა, აღმოაჩინეს საკუთარ თავში ახალი შესაძლებლობები, ისწავლეს დისტანციურად გაკვეთილის ჩატარება, დახვეწეს ტექნოლოგიებთან მუშაობა.

გამოკითხული რესპოდენტები 10-ბალიანი სისტემიდან საშუალოდ 8 ბალით აფასებენ თავიანთ წვლილს თვითიზოლაციის დროს  დისტანციურ სწავლებაში, რაც დამეთანხმებით, საკმაოდ კარგი შედეგია.

მე, როგორც ერთ-ერთმა რიგითმა მასწავლებელმა, მინდა დიდი პატივისცემა გამოვხატო ჩემი კოლეგების მიმართ, რომლებიც მართლა დაუღალავად დღედაღამ ზრუნავენ და ფიქრობენ იმაზე, როგორ შეუმსუბუქონ თვითიზოლაციაში ყოფნის პერიოდი საკუთარ მოსწავლეებს. ძველებურად გაუფერადონ ყოველი სასწავლო დღე მოსწავლეებს, რომლის ჩატარებაც დისტანციურად გვიწევს.

მართალია, თვითიზოლაციასა და დისტანციურ სწავლებას თავისი უარყოფითი მხარეები აქვს, თუმცა, ჩემი გამოკითხვის შედეგებიდან და საკუთარი  მაგალითიდან, თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ მას ძალიან ბევრი დადებითი მხარეც აქვს. მათ შორის კი პირველ ადგილს იკავებს თვითგანვითარება, რომელიც ყველას ასე ძალიან გვჭირდება.

გიორგი ლაზრიშვილის, იგივე ცვანციკა მასწავლებლის სწავლების მთავარი საიდუმლო – დაფა, ცარცი და მოსწავლის სიყვარულია. ასე მარტივად ხსნის ზოგიერთისთვის რთული საგნის – მათემატიკის ახსნის მთავარ მეთოდს. ინტერვიუს დროს ბევრჯერ გაიმეორა, რომ არასდროს ოცნებობდა მასწავლებლობაზე, მაგრამ დღეს მასწავლებლობით უბედნიერესი ადამიანია და ამ პროფესიამ, მთელი მისი ცხოვრება უსაზღვრო სიხარულით აავსო. გიორგი ლაზრიშვილს მასწავლებლობის 25–წლიანი გამოცდილება აქვს. ახლა სკოლაში აღარ ასწავლის, კერძო რეპეტიტორია და მისი ვიდეოგაკვეთილები, საზოგადოებრივ არხზე გადის.

როგორ დაიწყეთ მასწავლებლობა და როგორ ფიქრობთ, გაამართლა თუ არა თქვენმა სურვილმა?

მასწავლებლობაზე არასდროს მიოცნებია. ჩემს დროს მასწავლებლობა არ ითვლებოდა პრესტიჟულ პროფესიად. ამიტომ მეც არ მიფიქრია ამაზე. ჩემი მასწავლებლობა განაპირობა გურამ რამიშვილის „გერმანულმა სკოლამ”. ბატონმა გურამმა ეს სკოლა 80-იანი წლების დასაწყისში ჩამოაყალიბა თავის თანამოაზრეებთან ერთად და ეს იყო სწავლის ახალი კუნძული ჩვენს ქვეყანაში, სადაც ბატონი გურამი (ლინგვისტი და ენათმეცნიერი) ცდილობდა, შეექმნა ისეთი სივრცე, რომელიც თავისუფალი იქნებოდა კომუნისტური რეჟიმის სწავლების მეთოდებისაგან და შეექმნა ისეთი პროგრამა, რომელიც იქნებოდა ფასეული. ბატონმა გურამმა მიიზიდა კარგი და ახალგაზრდა მასწავლებლები თავის სკოლაში, მათ შორის ჩემი რამდენიმე მეგობარიც. როდესაც, მეც შემომთავაზეს მუშაობის დაწყება, მაშინვე დავთანხმდი, იმდენად კარგი გარემო იყო სკოლაში. ამ სკოლამ და იქ მომუშავე ადამიანებმა მთელი ჩემი ცხოვრება უდიდესი ბედნიერებით აავსეს. 25-წლიანი მასწავლებლობის გამოცდილება ჩემთვის უძირფასესი წლებია, მე შევიძინე ძალიან დიდი გამოცდილება ურთიერთობის, ბავშვებთან, კოლეგებთან; ვისწავლე ყველას მოსმენა, დიდის თუ პატარის. ახლა ვერც კი წარმომიდგენია, ვინ უნდა ვყოფილიყავი, თუ არა მასწავლებელი.

როგორ გარემოში იზრდებოდით, ხომ არ მზადდებოდა თქვენი მასწავლებლად ჩამოყალიბების წინაპირობა ოჯახში?

ჩვენს სახლში ყოველთვის იყო ფიქრის გარემო. მამაჩემი პოლიტექნიკური უნივერსიტეტის ლექტორი იყო, ჩემზე გაცილებით კარგი მათემატიკოსი ყველანაირი პარამეტრით, დიდი მასშტაბის. მამა ძალიან ცნობილი რეპეტიტორი იყო თბილისში, მოსწავლეებს ამზადებდა. სახლში – ერთ ჯგუფს ქართულად ასწავლიდა, მეორე ჯგუფს – რუსულად; პაპა სკოლაში ასწავლიდა ფიზიკა-მათემატიკას, ასტრონომიასა და სპორტს. ბავშვობაში ჩემი და, რომელმაც მათემატიკის ფაკულტეტზე ჩააბარა, დიდი სიბეჯითით გამოირჩეოდა, მუდმივად წერდა და მეცადინეობდა. ამას მეც ვხედავდი. წარსულში ბებია თბილისის განათლების განყოფილების გამგის მოადგილე გახლდათ და ოჯახშიც მუდმივად საგანმანათლებლო ფუსფუსი იყო, მაგრამ მაინც ვამბობ, მე არასოდეს მიფიქრია მასწავლებლობაზე.

მათემატიკა ბავშვობიდან გაინტერესებდათ?

ძალიან კარგი მოსწავლე ვიყავი მათემატიკაში, სხვა საგნებზე იმავეს ვერ ვიტყვი. თავისუფალი თემის დაწერა და ისტორიის გაკვეთილის სწავლა ჩემი უბედურება იყო, მერჩივნა 15-ჯერ მეტი ამოცანა გამეკეთებინა.

როგორია ის საგანი, რომელსაც თქვენ ასწავლით?

მათემატიკა არის ფიქრის მეცნიერება, ხარ ოთახში და ფიქრობ, აზროვნებ. მე ჩემი ნატურიდან გამომდინარე ძალიან მიყვარს ურთიერთობა ხალხთან. იდეალური პირობები რომ შემიქმნან და მითხრან – „დაჯექი სახლში, იმუშავე სამეცნიერო კვლევებზე”, მაინც დგება ჩემს ცხოვრებაში ის პერიოდი, რომ მე მინდა საუბარი, აუდიტორია მინდა… ახლა სკოლაში აღარ ვარ, მაგრამ როდესაც ახალგაზრდას ვხედავ, მინდა მასთან საუბარი და ყველა მათემატიკოსის სურვილიც ალბათ ის არის, რომ ის მათემატიკა, რომელსაც ჩვენ ვასწავლით – იყოს ყველასთვის და არა, მხოლოდ ერთეულებისთვის, რომლებზეც იტყვიან „ღმერთისგან მინიჭებული ნიჭი აქვსო”. სხვათა შორის, ვეძებდი ინფორმაციას, უყვარდა თუ არა გალაქტიონ ტაბიძეს კვადრატული ამოცანის ამოხსნა, ჯერ ვერ მივაკვლიე, მაგრამ შემიძლია გითხრათ, რომ ლუჩიანო პავაროტი დაწყებით კლასებს ასწავლიდა მათემატიკას. ასე რომ, მათემატიკა ყველას შეიძლება დასჭირდეს.

რატომ რჩება ზოგიერთი მოსწავლისთვის მათემატიკა დაუძლეველ საგნად? როდის ჩნდება სწავლის პროცესში პირველი ბარიერი?

პირველ რიგში, ეს ხდება, როდესაც არ გამოდის სწავლების თანმიმდევრულობის დაცვა, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია მათემატიკის სწავლების დროს. როგორც კი გაკვეთილს გამოტოვებ, მაშინვე ბუნდოვანი ხდება მეოთხე, მეხუთე გაკვეთილი და შემდეგ, ის თავს იჩენს მეშვიდე კლასში. ამ ყველაფრის ანაზღაურებას უკვე ზედმეტი ენერგია სჭირდება. აუცილებლად უნდა ვთქვა, რომ პროგრამები დასახვეწია და მე წინააღმდეგი ვარ, ამ პროგრამებით ისწავლებოდეს. მეხუთე კლასიდან ჩნდება მოსწავლისთვის პირველი ბარიერი და ის ამბობს – „მე არ შემიძლია მათემატიკა”. ეს არის ნიშანი, რომ არასწორად მივდივართ. ყველა საგანს ერთი და იმავე წარმატებით და ხალისით ვერ ისწავლი, მაგრამ მათემატიკა დაუძლეველი არ არის.

აღნიშნეთ, რომ პროგრამები დასახვეწია. რას მიიჩნევთ პროგრამის მთავარ ხარვეზად?

პროგრამა არის არასაინტერესო და სჭირდება გადახედვა. უნდა იყოს ცოტა და ხარისხიანი მასალა. ვფიქრობ, ზედმეტად გადატვირთულია. „მივლინებისას, ჩემოდანში ჩავდოთ ის, რაც გვჭირდება და თუ ადგილი დაგვრჩა, მერე დავამატოთ”, – ეს უნდა იყოს პროგრამის შედგენის მთავარი მეთოდი. გამარტივება გაუბრალოებას არ ნიშნავს. გამარტივება გულისხმობს, მივცეთ მოსწავლეს ცოტა რაოდენობის, მაგრამ ხარისხიანი განათლება.

სწავლების მეთოდოლოგიები იცვლება. რა არ იცვლება თქვენთვის, თქვენი საგნის სწავლების პროცესში?

ის, რაც არ შეიცვლება მასწავლებლისთვის არასდროს – არის ცარცი, დაფა და მოსწავლესთან პირისპირ ურთიერთობაა. მასწავლებელმა არასოდეს არ უნდა უთხრას მოსწავლეს – „რა დაგემართა, ეს როგორ ვერ გააკეთე, ნახე იმან გააკეთა”… სწავლების მთავარი მეთოდი მასწავლებლისთვის, ძალიან დიდი სიყვარულია თავისი საქმისადმი, თავისი მოსწავლეებისადმი, მაგრამ თუ მოსწავლეს ეს საქმე არ გამოსდის, ტყუილი ნიშნები არ უნდა დავუწეროთ. ჩვენ – მათემატიკის მასწავლებლები, არ ვზრდით მათემატიკის მასწავლებლებს, ჩვენ მოსწავლეებს ვასწავლით ანგარიშსა და აზროვნების წესს. ამოცანის ამოხსნის დროს, მოსწავლეს რომ სახე გაებადრება, ეს არის ჩვენი ბედნიერება. ყველას მინდა ვუთხრა – დედას, მამას, მასწავლებლებს – ერთად იფუსფუსეთ მათემატიკაში და როდესაც ამ პროცესში ბავშვი წამოგყვებათ, მიიღებს სწორ პასუხს, ბარიერს გადალახავს და მიხვდება, რომ მისთვის ეს შესაძლებელი ყოფილა, ეს არის ყველაზე იდეალური ფორმა სწავლების და ის აუცილებლად იტყვის: „ვახ, რა კარგია! სწორი პასუხი მივიღე, რა ადვილი ყოფილა!”. ბედნიერია ასეთი მოსწავლე და ბედნიერი ხარ ამ დროს შენ, მასწავლებელი.

რა არის მასწავლებლისთვის ყველაზე დიდი ჯილდო?

პატივისცემა და დაფასება არის მასწავლებლის მთავარი ჯილდო. ჩემთვის ყველაზე დიდი ჯილდოა, თუკი ადამიანი მცირეოდენ კომპლიმენტს გამოხატავს ჩემი საქმის მიმართ, ჩემი ჩატარებული გაკვეთილის მიმართ, ეს არის ჩემთვის ყველაზე დიდი აღმაფრენა. მაგრამ, ასევე მნიშვნელოვანია მასწავლებლისთვის ანაზღაურების საკითხი. მასწავლებელი რეალურად დაფასებულია, როდესაც მას აქვს კარგი ანაზღაურება.

ფოტო:1TV.GE

„…იგი მასწავლიდა „ხედვას“, განსხვავებით უბრალოდ „ყურებისგან“, და „სამყაროს გაჩერება“კი » პირველი ნაბიჯი იყო ხედვისკენ“». მრავალი წლის განმავლობაში მე განვიხილავდი «სამყაროს გაჩერების» იდეას, როგორც იდუმალ მეტაფორას, რომელიც სინამდვილეში არაფერს ნიშნავს. და მხოლოდ არაოფიციალური საუბრის დროს, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ჩემი მოსწავლეობის ბოლო პერიოდში, გავიგე ბოლომდე მისი, როგორც ერთ-ერთი ძირითადი მომენტის მნიშვნელობა, დონ ხუანის ცოდნაში.“

კარლოს კასტანედა, „მოგზაურობა იქსტლანში“

„სანამ წვიმა გადივლიდეს – გზები გამშრალდებოდეს –

ნუ მოაცლი ცბიერ რიდეს, რომ ბურუსში ჩნდებოდეს.

თითქო სული სადმე ვლიდეს და გულს ცეცხლი დებოდეს,

სანამ წვიმა გადივლიდეს, გზები გამშრალდებოდეს…“

გალაკტიონი

რეალობა, რომლის წინაშეც დღეს აღმოჩნდა ადამიანი, გარკვეულწილად მეტაფორულია. „სამყაროს გაჩერება“ დღემდე მხოლოდ მეტაფორულად წარმოგვედგინა. ახლა კი, როდესაც ეს რეალობაა, ვცდილობ, ამ რეალობაში მეტაფორულობაც დავინახო და ავხსნა!

რატომ გაჩერდა სამყარო? კორონავირუსი – კორონავირუსად, მაგრამ ეს ხომ უბრალოდ შედეგია და არა მიზეზი. შემთხვევით კი არაფერი ხდება. რამდენჯერ გვითქვამს ბოლო დროს, რომ „ცხოვრება გაჩერდა, დრო გაჩერდა, თითქოს არასაით მიდის…“, მაგრამ ამას ყოველთვის მეტაფორული საფუძველი ჰქონდა. ახლა კი მეტაფორა და რეალობა დაემთხვა ერთმანეთს – პლანეტა გაჩერდა და ადამინი დარჩა საკუთარ თავთან (ოჯახთან) მარტო… მარტო იმ გაგებით, რომ ამოვარდა ჩვეული რიტმიდან და იმას ვეღარ აკეთებს, რასაც მანამდე თუნდაც რუტინულად აკეთებდა, თორემ ინტერნეტის და ტექნოლოგიების ეპოქაში, მარტო ვერ დარჩები, თუ თავად არ გადაწყვეტ, რომ მონაზვნური ან ბერული ცხოვრება გინდა.

„სამყაროს გაჩერებამ“ გამახსენა კარლოს კასტანედას ერთი საინტერესო წიგნი „მოგზაურობა იქსტლანში“ (რომელიც ქართულად მამუკა გურულმა თარგმნა).

წიგნის პირველ ნაწილს ჰქვია: „სამყაროს გაჩერება“.  რა თქმა უნდა, დონ ხუანი არ გულისხმობდა, კორონავირუსით სამყაროს გაჩერების პროცესს, მაგრამ ახლა მნიშვნელოვანი ის არის, რომ მეტაფორასა და ფრაზის პირდაპირ მნიშვნელობას შორის ნამდვილად სერიოზული კავშირია.

კარლოს კასტანედა წერს, რომ დონ ხუანმა „ამიხსნა, რომ მაგისთვის ყოველდღიური ცხოვრების სამყარო არ წარმოადგენს რეალურს, როგორც გვჩვევია გვჯეროდეს. მაგისთვის რეალობა, ანუ ის სამყარო, რომელსაც ყველანი ვიცნობთ, მხოლოდ აღწერილობაა. იმისთვის, რომ ეს მომენტი გაემყარებინა, დონ ხუანმა თავისი ძალისხმევების კონცენტრირებით შეძლო მივეყვანე გულწრფელ რწმენამდე, რომ ის სამყარო, რომელიც გონებაში მაქვს, უბრალოდ სამყაროს აღწერილობა იყო; აღწერილობა, რომელსაც დაბადების მომენტიდან მიტენიდნენ თავში…“

ახლა, როცა სამყარო ჯერ კიდევ გაჩერებულია, ხშირად ისმის ფრაზა, რომ „კორონავირუსის შემდეგ სამყარო ისეთი აღარასდროს იქნება, როგორიც მანამდე იყო.“

ამ ფრაზის მნიშვნელობაზე მეც ბევრი ვიფიქრე ამ დღეებში. თუ ჩავთვლით, რომ სამყაროს შეცვლა მხოლოდ ტექნოლოგიურ ცვლილებას გულისხმობს, ალბათ შევცდებით. მაშ, როგორ უნდა შეიცვლოს სამყარო…? რას დაეფუძნება ცვლილება?

პლანეტაც ხომ ერთი გლობალური სხეული და სულია და როგორც ინდივიდუალურ ადამიანს, მასაც დაუდგა ტრანსფორმაციის დრო…? ამბობენ, რომ ეს იქნება „კვანტური ნახტომი“, ეს იქნება დედამიწის გადასვლა ახალ მე-5 განზომილებაში, ეს იქნება კაცობრიობისთვის გამოღვიძების პროცესი და ასე შემდეგ…  ყველა გრძნობს, ახალი სამყროს მოახლოებას, მაგრამ ზუსტად არავინ იცის, როგორი უნდა იყოს ის?

ახლა კი ისევ დონ ხუანის „სამყაროს გაჩერებას“ მივუბრუნდეთ. მისთვის „ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების რეალობა შედგება აღქმის ინტერპრეტაციათა უსასრულო ნაკადისგან, რომელთა კეთებაც ჩვენ, ანუ ინდივიდებმა, რომლებიც განსაკუთრებულ წევრობას ვინაწილებთ, ერთნაირად ვისწავლეთ.“

რა არის „სამყაროს გაჩერება“ დონ ხუანის სწავლების მიხედვით?

ენერგიები, რომლებიც სამყაროში შემოედინება, მრავალგვარდ ინტერპრეტირდება, რაც აშუალებს აღქმას და გვაშორებს ჭეშმარიტებას. დონ ხუანის „მეომრის გზა“ – ეს არის სამყაროს იმგვარი შეცნობა, როდესაც თავისუფლდები ყველა სახის სამყაროს აღწერისგან და ინტერპრეტაციისგან და უშუალოდ იღებ და აღიქვამ ენერგიას. აი, ეს არის „სამყაროს გაჩერება“.

ვფიქრობ, რომ თანამედროვეობაც იმ გამოწვევის წინაშეა, რომ გააცნობიეროს სამყროს ერთი აღწერილობის ამოწურვა (ყველა პარადიგმას ვერ ამოწურავს, ბუნებრივია, ეს მხოლოდ ინდივიდებს ძალუძთ) და გადავიდეს აღქმისა და შემეცნების სხვა პარადიგმაზე. ეს საკმაოდ რთული და მტკივნეული პროცესია. უეცრად ჩერდება ყველაფერი, რაზედაც ადამიანის ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური საათი იყო მომართული და დგება „გაურკვეველი დრო“, ძველი სისტემების „დემონტაჟი“, ცნობიერება იტანჯება იმისგან, რომ ვეღარ აკეთებს, რასაც ყოველდღიურად აკეთებდა და რაც უმეტესად  შეადგენდა მის „ცრუ ცხოვრებას“, ამას ემატება კორონავირუსის ტრაგედიები…. ცნობიერება ამის შემდეგ ის აღარ არის, რაც მანამდე იყო, შესაბამისად, ის ვეღარ იცხოვრებს ძველებურად! – აი, ამაში მდგომარეობს კორონას სიბრძნე.

შეგვიძლია, ეს პროცესი დონ ხუანის და კასტანედას კიდევ უფრო შთამბეჭდავი დიალოგებით ავხსნათ.

კასტანედა წერს: დონ ხუანი „…მასწავლიდა „ხედვას“, განსხვავებით უბრალოდ „ყურებისგან“.  „სამყაროს გაჩერება“» პირველი ნაბიჯი იყო „ხედვისკენ“. მრავალი წლის განმავლობაში მე განვიხილავდი «სამყაროს გაჩერების» იდეას, როგორც იდუმალ მეტაფორას, რომელიც სინამდვილეში არაფერს ნიშნავს. და მხოლოდ არაოფიციალური საუბრის დროს, რომელსაც ადგილი ჰქონდა ჩემი მოსწავლეობის ბოლო პერიოდში, გავიგე ბოლომდე მისი, როგორც ერთ-ერთი ძირითადი მომენტის მნიშვნელობა დონ ხუანის ცოდნაში.“

როდესაც კასტანედა ეკითხება დონ ხუანს, რა უნდა მოუხერხოს მისმა მეგობარმა შვილს, რომელსაც არაფერი არ აინტერსებს, კონცენტრაციას ვერაფერზე ახდენს, სკოლაში არ დადის და სახლიდან გარბის, – დონ ხუანი მეომრისთვის შესაფერის რჩევებს აძლევს, რაც შესაძლოა, ეწინააღმდეგებოდეს ჩვენს წარმოდგენებს ჰუმანურ აღზრდაზე; ის ეუბნება, რომ ბავშვი მამამ არ უნდა ცემოს, არამედ უნდა დაეხმაროს ბავშვს „სამყაროს შეჩერებაში“, ამისთვის კი უნდა შეიმუშაოს სტრატეგია: იქირავოს ვინმე საშიში შესახედაობის მაწანწალა  და როდესაც ბავშვი არასწორ ქცევას ჩაიდენს, ის მაწანწალა დათქმულ დრო გამოვიდეს და ერთი გვარიანად მიბეგვოს ბავშვი.

რა ხდება შემდეგ?

„მას შემდეგ, რაც ეს ადამიანი შეაშინებს ბავშვს, შენი მეგობარი ნებისმიერი საშუალებით უნდა დაეხმაროს ბავშვს, რომ აღიდგინოს თავდაჯერებულობა. თუ იგი ამ პროცედურას სამ-ოთხჯერ გაიმეორებს, გარწმუნებ, ბავშვს სრულიად სხვა გრძნობები ექნება ყველაფრის მიმართ. იგი შეიცვლის სამყაროს შესახებ თავის იდეას.

— და რა მოხდება, თუ შეშინება დაასახიჩრებს მას?

— შეშინება არასოდეს არავის არ ასახიჩრებს. სულს ის ასახიჩრებს, როცა ვიღაც გამუდმებით გყავს ზურგზე, ვინც გცემს და გამუდმებით გეუბნება, რა უნდა აკეთო და რა არ უნდა აკეთო.“

P.S.  იქნებ კორონავირუსი სწორედ ის საშიში შესახედაობის მაწანწალაა, რომელმაც იმის გამო, რასაც მანამდე ჩავდიოდით, ერთი გვარიანად გაგვტყიპა…

უხილავმა ძალამ დონ ხუანის  სწავლება ჩაგვიტარა და „სამყაროს გაჩერებით“  ჩვენი აღქმისა და შემეცნების პარადიგმაც შეცვალა.

იქნებ ეს მართლაც მაგიაა და კვანტური ნახტომი ცნობიერებაში?

ლიტერატურის პერიოდიზაცია არის საკვანძო და კომპლექსური კვლევის საკითხი. მკვლევართა ნაწილს მიაჩნია, რომ პერიოდიზაცია არის მუდმივი დისკუსიის საგანი, დაუსრულებელი პოლემიკა. ლიტერატურის პერიოდიზაციას ხშირად ადარებენ ქაოსიდან წესრიგის შექმნის პროცესს, რომელიც კაცობრიობის განვითარების ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა და შემადგენელია.

ლიტერატურის ისტორია, როგორც ეპოქათა ერთობლიობა, აერთიანებს ტექსტებს, რომლებიც კონკრეტულ დროს, კონკრეტულ ეპოქაში შეიქმნა და საერთო ტენდენციებს ამჟღავნებს. უმრავლეს შემთხვევაში, ლიტერატურულ ტექსტებს ეპოქებად ყოფენ, რომელშიც ითვალისწინებენ ეპოქის პოლიტიკურ, სოციალურ, რელიგიურ, ფილოსოფიურ, იდეურ, კულტურულ, საგანმანათლებლო თავისებურებებს, ამასთან სხვა ლიტერატურულ კრიტერიუმებს, მიზნებსა და ამოცანებს.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ლიტერატურულ ეპოქებში გამოიყოფა დასაწყისის, განვითარებისა და დასასრულის ეტაპები. ამასთან, ლიტერატურული ეპოქები ხშირად განიხილება არა როგორც მკაცრი ჩარჩოს მქონე აბსოლუტური სახის ერთეულები, არამედ როგორც სამეცნიერო მოდელების კონსტრუქცია, რომლის კლასიფიკაცია ყოველთვის შეიძლება იყოს ვარიანტული. შესაბამისად, ქრონოლოგიური ჩარჩო იცვლება და ფორმირდება ეპოქათა აგებისა და კულტურული მახასიათებლების,  ასევე, ლიტერატურული ფენომენების მმიხედვით.

ეპოქა (ბერძნ. ათვლის წერტილი, დროის მონაკვეთი) არის დროის მონაკვეთი, რომელსაც აქვს თავისი დამახასიათებელი თვისებები. ის ძირითადი კონსტრუქცია, რომელიც დროის კონკრეტულ პერიოდთან ერთად ასახავს კონკრეტულ შეხედულებებს, ძირითად იდეებსა და მის კავშირებს. ლიტერატურული ეპოქა განისაზღვრება, როგორც ერთგვარი მცდელობა, ლიტერატურის ისტორიაში კონკრეტული ფაზები და მისწრაფებები იყოს იდენტიფიცირებული, აღწერილი და შესწავლილი, რაც პერიოდიზაციას წარმოადგენს. ლიტერატურული ეპოქები ხშირად გაგებულია, როგორც ლიტერატურული პერიოდები, რომლებშიც შედის მაღალი დონის ლიტერატურული ნაწარმოებები.

ქართული ლიტერატურის კვლევა და სისტემატიზაცია მე-19 საუკუნიდან იწყება. ამ მხრივ მნიშვენლოვანია სწორედ დასავლური გამოცდილების გაზიარების პრაქტიკა საქართველოში, რასაც ქართული ლიტერატურის ისტორიის ადრეულ კვლევებში ვხვდებით.

გერმანელ-ავსტრიელი მკვლევრის, ლინგვისტისა და მოგზაურის, ფრანც კარლ ალტერის (1749-1804) მცირე გამოკვლევაში „ქართული ლიტერატურის შესახებ“ (ვენა, 1798), მიმოხილულია ქართული სასულიერო ლიტერატურის, ანბანის, ბიბლიის თარგმნის საკითხები. გამოკვლევის მიზნებში ალტერი აღნიშნავს: „ლიტერატურის ერთიან ისტორიაში ქართული ლიტერატურა ჯერ კიდევ ის სფეროა, რომელიც საფუძვლიან დამუშავებას საჭიროებს. მე დავიწყე სათანადო მასალების შეგროვება ქართულ ლიტერატურაში, რითაც მსურს მკითხველს გავაცნო ქართული ლიტერატურის ხელნაწერი და დაბეჭდილი  წიგნები. მოხარული ვიქნები, თუკი ქართულ ლიტერატურას მეგობრებს  შევძენ, რომლებიც ჩემს მცირე და ნაკლოვან შრომას გააფართოებენ და შეავსებენ“.

გერმანელმა მწერალმა და თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელმა, ფრიდრიხ ფონ ბოდენშტედტმა (1819-1892), საქართველოში ხანგრძლივი მოგზაურობის შედეგად რამდენიმე ნაშრომი გამოაქვეყნა. ,,ათას ერთი დღე აღმოსავლეთში“ (1850 წ.); „კავკასიის ხალხები და მათი ბრძოლა რუსების წინააღმდეგ თავისუფლებისათვის“ (1848 წ.); ორტომეული „მოგონებები ჩემი ცხოვრებიდან“ (1888-1889 წ. წ.) და სხვ. ნაშრომში „ათას ერთი დღე აღმოსავლეთში“, რომელიც 1844-45 წლებში დაიწერა, ბოდენშტედტი ყურადღებას აქცევს ქართული ლიტერატურის თემატურ და ჟანრობრივ მრავალფეროვნებას, გამოყოფს ქართულ ფოლკლორს, საერო და სასულიერო ლიტერატურულ თხზულებებს.

ფრანგმა მეცნიერმა, ქართველოლოგმა, მარი ბროსე (1802-1880) გამოკვლევებში: “ქართული ლიტერატურის თანამედროვე მდგომარეობა“ (1828 წ. პარიზი), „ჴელოვნება აზნაურობითი გინა ქართულისა ენისა თჳთმასწავლებელი“ (1834 წ. პარიზი), ასევე, „ქართული ენის გრამატიკა“ (1837 წ. პარიზი) მსჯელობს ქართული ლიტერატურის თავისებურებების შესახებ, განიხილავს ქართულ ლიტერატურას ევროპული ლიტერატურის განვითარების პერსპექტივიდან.

მე-18-მე-19 საუკუნეებში ქართული ლიტერატურის შესახებ ევროპულ ენციკლოპედიებში ქვეყნდება სტატიები, რომლებშიც უმეტესად ყურადღება ექცევა ქართული დამწერლობის სიძველესა და მწერლობის ხანგრძლივ ტრადიციას, ქართულ ქრისტიანულ ლიტერატურას, ასევე, საერო ლიტერატურას. 1859 წელს გამოქვეყნებული უნივერსალური ლექსიკონი ქართულ ლიტერატურაზე მსჯელობისას ისტორიულ მეთოდოლოგიას იყენებს: „ქართული ლიტერატურა საკმაოდ მდიდარია, თუმცა მის განვითარებაში მრავალი გავლენა შეიმჩნევა ბიზანტიური, ბერძნული, შემდეგ კი სომხური, სპარსული, ისევე, როგორც ახალი დროის დასავლეთის ლიტერატურისა. მეცნიერება და პოეტური ხელოვნება საქართველოში ძალზედ თაყვანცემულია, ისევე, როგორც ბიზანტიურ სათავადოებში, ქართველ თავადთა და აზნაურთა შორის საპატიოდ ითვლებოდა ლიტერატურული საქმიანობა“ (Pierer’s Universal-Lexikon: 1859).

ქართული ლიტერატურის ისტორიის ეპოქების მიხედვით დეფინიცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და საკვანძო საკითხია. დღემდე გამოიყენება ქართული ლიტერატურის ისტორიის ამგვარი პერიოდიზაცია:

• ძველი ქართული ლიტერატურა (დღიდან მწერლობის დაწყებისა, მე-19 საუკუნის დასაწყისამდე)
• ახალი ქართული ლიტერატურა (მე-19 საუკუნე)
• უახლესი ქართული ლიტერატურა (მე-20 და 21-ე საუკუნეები)

თავის მხრივ, საქართველოს ისტორიის ყველაზე ვრცელ პერიოდს, ძველ ქართული ლიტერატურას, ტრადიციისამებრ, ყოფენ ოთხ ქვეპერიოდად. აღნიშნული პერიოდიზაცია ეფუძნება კ. კეკელიძის მოსაზრებებს. ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიის ოთხი პერიოდი, კ. კეკელიძის აზრით, ეყრდნობა ფეოდალური საქართველოს განვითარების ეტაპებს.

• პირველი პერიოდი – ადრინდელი ფეოდალიზმის ხანა (დღიდან მწერლობის დაწყებისა, მეათე საუკუნის ოთხმოციან წლებამდე);
• მეორე პერიოდი – განვითარებული ან პატრონყმული ფეოდალიზმი (დეოდალური მონარქიის ხანა) მეათე საუკუნის 80-იანი წლებიდან მეცამეტე საუკუნის მეორე ნახევრამდე;
• მესამე პერიოდი – ფეოდალური მონარქიის დაცემის ხანა (მეცამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან მეთექვსმეტე საუკუნის დამდეგამდე);
• მეოთხე პერიოდი – მოგვიანო ან ბატონყმური ფეოდალიზმი (აღორძინების ხანა) მეთექვსმეტე საუკუნის დამდეგიდან მეცხრამეტე საუკუნის ოცდაათიან წლებამდე.

რამდენად მართებულია დღეისათვის ეს პერიოდიზაცია? შეესაბამება თუ არა ქართული ლიტერატურის განვითარების პროცესს ამგვარი დეფინიცია? ეს შეკითხვები არაერთხელ დამდგარა ქართული ლიტერატურის პროცესის, ან ცალკეული ლიტერატურული ეპოქებისა და მიმდინარეობის ანალიზისას.

ქართული ლიტერატურის პერიოდიზაციასთან და ლიტერატურულ პროცესებთან კავშირში აუცილებლად უნდა ვახსენოთ ტერმინი ნაციონალური ლიტერატურის კანონი, იგივე ეროვნული ლიტერატურული კანონი.

ნაციონალური ლიტერატურული კანონი არის იმ ძირითადი ტექსტების ერთობლიობა, რომლისგანაც შედგება  ნაციონალური ლიტერატურა. ნაციონალური ლიტერატურის კანონის კონცეპტი მეცხრამეტე საუკუნეში, თეოლოგიური მიმართულებიდან იქნა გადმოტანილი, სადაც მეცხრამეტე საუკუნემდე მინდინარეობდა დებატები კანონიკური და არაკანონიკური რელიგიური ტექსტების შესახებ.

ნაციონალური ლიტერატურული კანონის დადგენა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე, მათ შორის საგნობრივ, სივრცულ და საგანმანათლებლო მიზნებზე. მუდმივად ისმის კითხვა, თუ რას უნდა მოიცავდეს ლიტერატურული კანონი. ნაციონალური ლიტერატურის ძირითადი ფილოლოგიური დისკუსიები სწორედ ლიტერატურული კანონის ირგვლივ მიმდინარეობს. ნაციონალური ლიტერატურის კანონს დიდი მნიშვნელობა აქვს სასკოლო სწავლებისათვის, ასევე, ლიტერატურული კანონი მნიშვნელოვანია ნაციონალური ლიტერატურის უცხო ენაზე თარგმნის პროცესში. უნდა აღინიშნოს, რომ ნაციონალური ლიტერატურული კანონი მთლიანად განსაზღვრავს ავტორებისა და ტექსტების შერჩევის საკითხს, როგორც ზოგადი განათლების პირობებში, ასევე, უცხო ენაზე თარგმნის დროსაც, , თუმცა სხვადასხვა პოლიტიკური ვითარების დროს, განსაკუთრებით, ტოტალიტარული რეჟიმის არსებობის დროს, ნაციონალური ლიტერატურული კანონი იცვლება.

ქართული ნაციონალური ლიტერატურული კანონისა და ქართული ლიტერატურის ისტორიის პერიოდიზაციის აღნიშნული განსხვავებები ისტორიულ, ეპოქალურ, ლიტერატურულ, ესთეტიკურ და სხვა ნიშნებთან ერთად, ამჟღავნებს პოლიტიკურ-იდეოლოგიურ გავლენებსაც. ვფიქრობთ, ქართული ლიტერატურის კანონის განხილვა მინშვნელოვანია დასავლური ლიტერატურული კანონის სტრუქტურისა და ქართული ლიტერატურის ნაციონალური ესთეტიკურ-ლიტერატურული განვითარების მიხედვით. რაღა თქმა უნდა, გასათვალისწინებელია ქართული, ორიგინალური ლიტერატურის პროცესი და თვისობრიობა.

ქართული ლიტერატურის პერიოდიზაციის როგორი სქემა შეიძლება არსებობდეს?

სქემის რამდენიმე მონახაზი არსებობს (დეტალურად იხ. რატიანი 2018; შათირიშვილი 2003).

ქართული ლიტერატურის პროცესებზე დაკვირვება და ლიტერატურის გარკვეული ეპოქალური მახასიათებლებით დაჯგუფება ვფიქრობ, შესაძლებელია ამგვარი სქემით:

• ფოლკლორი – ქართული ლიტერატურის პერიოდიზაციაზე დაკვირვება აჩვენებს, რომ ქართულ სამწერლობო ლიტერატურას, ისევე როგორც სხვა ნაციონალურ ლიტერატურებს, წინ უძღვის ფოლკლორი.
• გვიანანტიკური პერიოდი და ადრეული შუასაუკუნეები: მე-4 – მე-10 საუკუნეები.
• კლასიკური შუასაუკუნეები – მე-11 – მე-13 საუკუნეები
• გვიანი შუასაუკუნეები – მე-14-მე-15 საუკუნეები
• ახალი დრო, განმანათლებლობა – მე-16 – მე-18 საუკუნეები
• რომანტიზმი
• რეალიზმი
• მე-20 საუკუნის დასაწყისის ლიტერატურული მიმდინარეობები საქართველოში: მოდერნიზმი, სიმბოლიზმი, ავანგარდი
• საბჭოთა ტოტალიტარიზმი/კოლონიალიზმი
• პოსტმოდერნიზმი
• საქართველოს დამოუკიდებლობა და თანამედროვე ლიტერატურული პროცესი: პოსტსაბჭოთა ქართული ლიტერატურა.

ქართული ლიტერატურის პერიოდიზაცია და ქართული ლიტერატურის კანონი კვლავაც მრავალგზის იქცევა განსჯის საგნად. ეს ბუნებრივი პროცესია და გარკვეული აუცილებლობითაც არის გამოწვეული. შეუძლებელია, ხელშეუხებლად დარჩეს ქართული ლიტერატურის ერთი საუკუნის წინანდელი დეფინიციები და არ გავითვალისწინოთ უახლესი ლიტერატურული თეორიები, მეთოდები, ლიტერატურის თანამედროვე ანალიზი და თვით თანამედროვე ლიტერატურული პროცესები, რომელიც ქართული ლიტერატურის პროცესის ორგანული ნაწილია.

გამოყენებული ლიტერატურა

Alter F. C., Ueber georgianische Literatur, Wien, 1798

Bodenstedt F., Tausend und ein Tag im Orient, Berlin, 1850

Brosset M., Eléments de la langue géorgienne. Imprimerie Royale, 1837

Burdorf D., Fasbender Christoph, Moennighoff Burkhard (Hg.), Metzler Lexikon Literatur: Begriffe und Definitionen, 3. Auflage, Verlag J. B. Metzler, 2007

Meyers Großes Konversations-Lexikon, Band 7. Leipzig 1907

Pierer’s Universal-Lexikon, Band 7. Altenburg 1859

კეკელიძე, კ., ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. I,  ”მეცნიერება”, თბ. 1980

პოპიაშვილი ნ., ნაციონალური ლიტერატურის კანონი და დიქტატურა (სტალინი და აკაკი წერეთლის „სულიკო“), სამეცნიერო სტატიათა კრებული, IX საერთაშორისო სიმპოზიუმის „ლიტერატურათმცოდნეობის თანამედროვე პრობლემები“, მასალები, შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსტიტიტი, თბ., 2016, გვ. 190-202

პოპიაშვილი ნ., ნაციონალური ლიტერატურული კანონი და იდეოლოგიური კონტექსტი თარგმანში ქართული პოეზიის გერმანულენოვანი თარგმანების მაგალითზე, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სამეცნიერო შრომათა კრებული, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბ., 2016

პოპიაშვილი ნ., ქართული ლიტერატურის ინტერკულტურული მოდელი. სამეცნიერო შრომათა კრებულში: „მიგრაციული პროცესები და იდენტობათა ტრანსლაცია“, რედაქტორ-გამომცემლები: ალექსანდრე კარტოზია, ნინო პოპიაშვილი, შორენა შამანაძე, ნათელა ჩიტაური. თბილისი, 2017, გვ. 162-186

რატიანი ი., ქართული მწერლობა და მსოფლიო ლიტერატურული პროცესი, უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2018

შა­თი­რიშ­ვი­ლი ზ., კა­ნო­ნის თე­ო­რია და სა­მი ქარ­თუ­ლი სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო კა­ნო­ნი, ჟურნ. „სჯანი”, 2003, #4.

ფილიპე მამალაკისი: (ამერიკელი მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი, ბოსტონის სემინარიის პროფესორი, ფსიქოთერაპევტი, ოჯახურ პრობლემებზე მომუშავე კონსულტანტი, ბავშვთა განვითარებისა და ფსიქოლოგიის დოქტორის ხარისხის მქონე შვიდი შვილის მამა წიგნის:  „Perenting Toward the Kingdom“ ავტორი).

„მოდით, განვაგრძოთ საუბარი აღზრდის შესახებ. იმისათვის, რომ აღზრდის მიზნებს მივაღწიოთ, აუცილებელია, ვიცოდეთ რისი მიღწევა გვსურს, ანუ რას ვსახავთ მიზნად. აღზრდა – გრძელვადიანი მოვალეობების მქონე ხანგრძლივი პროცესია. სწორედ ის გახანგრძლივებული მიზნები, რომლებსაც ჩვენ, როგორც მშობლები, ვისახავთ აღზრდის პროცესში, განაპირობებენ იმას, თუ როგორი რეაგირება გვექნება შვილების ცუდ საქციელზე.

ერთ საღამოს ჩემმა შვიდი წლის ვაჟმა, რომელმაც ვახშამი დაასრულა და მაგიდიდან ადგა, აიღო მისი ხუთი წლის ძამიკოს სათამაშო მანქანა. პატარამ სასწრაფოდ გააპროტესტა, მაგრამ უფროსმა მაინც განაგრძო მანქანით თამაში და ძმას გასძახა, რომ სათამაშო პატრონს ჯერჯერობით მაინც არ სჭირდებოდა. ოთახში დაძაბულობის „სუნი“ დატრიალდა, ამიტომ მოსალოდნელ კონფლიქტში ჩარევის აუცილებლობა შეიქმნა.

მე საქმეში ჩარევის რამდენიმე ვარიანტს განვიხილავდი: შემეძლო მსაჯულის როლი მომერგო და უფროსისათვის მებრძანებინა, სათამაშოს დაბრუნება, რადგან ის სწორედ მის ძმას ეკუთვნოდა; ან პატარასთან მოლაპარაკება მეწარმოებინა, რომ ამ ეტაპზე მას მაინც არ სურდა მანქანით თამაში და არაფერი დაშავდებოდა, თუ ცოტა ხნით უფროსს დაუთმობდა მის კუთვნილ სათამაშოს. კიდევ ერთი ვარიანტი იყო ჩემ წინაშე, საერთოდ ამეკრძალა ორივესათვის სათამაშოთი გართობა. არც ის ვარიანტი გამომრჩენია, რომ ჩვენ, უფროსებს ჯერ კიდევ არ გვქონდა ვახშამი დასრულებული და პატარებს კეთილი უნდა ენებათ და ჩუმად ყოფილიყვნენ, რომ მშობლებისათვის ხელი არ შეეშალათ. იმაზეც კი დავიწყე ფიქრი, რომ სამომავლოდ ორივე ძმისათვის ერთნაირი სათამაშოები უნდა გვეყიდა, რათა მათ ერთმანეთში ჩხუბის საბაბი არ გასჩენოდათ. საერთოდ, ამ მცირე ინციდეტის იგნორირებაც შეიძლება – გავიფიქრე მე. მთავარი კი მაინც ის იყო, რომ მე არ მქონდა იმის ილუზია, რომ ისეთ გადაწყვეტილებას მოვძებნიდი, რომელიც საშუალებას მომცემდა მშვიდად დამესრულებინა ვახშამი.

მიხვდით ალბათ, საუბარი იქითკენ მიმყავს, რომ რაც შეიძლება უკეთ განვმარტო ჩემი სათქმელი და აგიხსნათ: მოკლევადიანი მიზნების დასახვა არცთუ ისე კარგია, რადგან მათ შესაძლოა ხელი შეგვიშალონ გრძევადიანი მიზნების მიღწევის გზაზე. მშობლებს, როგორც წესი, სურთ, რაც შეიძლება სწრაფად განმუხტონ კონფლიქტური სიტუაცია,  მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს ზოგჯერ ნაკლებ პროდუქტიულია. მაგალითად, როდესაც ჩვენ მათემატიკის ამოცანას ჩვენი შვილების ნაცვლად ვხსნით, ამით დროს ვიგებთ, მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ამით საგნის სწავლებას ხელს ვუშლით. ბავშვის არასასურველი ქცევა შესაძლოა, სწრაფად ავლაგმოთ, რითაც მხოლოდ დროებით მოვაგვარებთ პრობლემას, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ეს ბავშვს ვერ ასწავლის საკუთარი ქცევების კონტროლს. ხანდახან სჯობს მოკლევადიანი შედეგის უგულვებელყოფა, რათა მომავალში უფრო სერიოზული შედეგები გვქონდეს.

აქვე გეტყვით, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია შვილების აღზრდის გრძელვედიანი მიზნების ზუსტად და მკაფიოდ განსაზღვრა. როგორები გვინდა, რომ ჩვენი შვილები იყვნენ ზრდასრულობის ასაკის მიღწევისას? აი რამდენიმე გავრცელებული პასუხი: კომპეტენტური, ბედნიერი, დამოუკიდებელი, ფინანსურად უზრუნველყოფილი, კეთილი, გულუხვი, წესიერი, შრომისმოყვარე, დისციპლინირებული, თავშეკავებული,  მზრუნველი. მორწმუნე ქრისტიანი მშობლები, სავარაუდოდ, დაამატებენ – ღვთისმოშიში.

ერთ-ერთ მშობელთან კონსულტაციისას ორი წლის ბიჭის ახალგაზრდა დედიკომ შემომჩივლა, რომ მისი პატარა სხვა პატარა ბავშვებს კბენს. მეც მქონდა ასეთივე პრობლემა ჩემს ორი წლის გოგონასთან და მინდა ავღნიშნო, რომ მსგავსი პრობლემა საკმაოდ ხშირად გვხვდება. საუბრისას გამოვარკვიეთ, რომ ბიჭუნა იწყებს კბენას, როდესაც ის გაბრაზებულია, ზედმეტად აღგზნებულია ან რაიმე ძლიერი შთაბეჭდილების ქვეშ იმყოფება. მე და ბავშვის დედამ შევადგინეთ გეგმა, რომლის დახმარებითაც შესაძლებელი იქნებოდა ბავშვის ასეთი მდგომარეობის შემსუბუქება, სხვა მოვლენებზე გადართვა და თანდათანობით არასწორი საქციელის შეცვლა. ორი კვირის შემდეგ დედამ დამირეკა და შემატყობინა, რომ გეგმამ არ იმუშავა. ბიჭუნა კვლავ კბენდა სხვა ბავშვებს. ვივარაუდე, რომ ორი კვირა არ აღმოჩნდა საკმარისი მსგავსი ქცევის შესაცვლელად, მაგრამ ეს თავისთავად გეგმის ბრალი არ იყო. მიმაჩნია, რომ აღზრდის მართებულობა მდგომარეობს მისი პრინციპების სისტემატურ, თანამიმდევრულ გატარებაში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც რაიმე ქცევის კორექციაა საჭირო. შეშფოთებულ დედიკოს შევახსენე, რომ მისმა შვილმა კარგი გაკვეთილი მიიღო, რაც გაცილებით უფრო ღირებულია, ვიდრე უბრალოდ კბენის შეწყვეტა. ბავშვი შეძლებისდაგვარად სწავლობდა საკუთრი ქცევის კონტროლს, როდესაც გაბრაზებული ან ზედმეტად აღგზნებული იყო და ამ პროცესს, მერწმუნეთ, დიდი დრო დასჭირდა. ჩვენი სტრატეგიის მიზანი ის იყო, რომ ბავშვისთვის სხვა რამის კეთება გვესწავლებინა, რათა მისი ბრაზიც სადღაც გამქრალიყო. გარწმუნებთ, რომ ამ ყველაფრის სწავლება შესაძლებელია მხოლოდ დიდი მოთმინებითა და ძალისხმევით; მუდამ ბავშვის გვერდით ყოფნით, როდესაც ის ცდილობს რაიმე შეცვალოს, როდესაც ის იზრდება, სწავლობს სიყვარულს, იძენს ღირებულებებს.

მშობლებს მიაჩნიათ, რომ მათი ამოცანაა იყვნენ იდეალურნი და სრულყოფილნი – ეს შეუძლებელია. ბავშვების აღზრდა თავისთავად უკვე გამოცდაა, რომელსაც ვერცერთი მშობელი ვერსად გაექცევა. აქვე მინდა ერთი, შესაძლოა ბევრი თქვენგანისათვის უცნაური რამ ვთქვა: აღზრდის საკითხებში „ექსპერტების“ მოსაზრებების უაპელაციოდ გათვალისწინება და ამ საკითხების შესახებ წიგნების კითხვა იმ იმედით, რომ ყოველ ჯერზე, როდესაც კი პრობლემის წინაშე დადგება მშობელი მაშინვე უზუსტესი და უშეცდომო პასუხი იპოვოს მისთვის საჭირბოროტო საკითხზე, რა თქმა უნდა, მცდარი შეხედულებაა. უბრალოდ მინდა, გავიმეორო, რომ უშეცდომო არავინაა და შესაბამისად, არცერთი მშობელი არ არის დაზღვეული არასწორი გადაწყვეტილებისგან. ანუ იდეალური მშობლები არ არსებობენ.

ბავშვებს სჭირდებათ ისეთი მშობლები, რომლებიც უბრალოდ შრომობენ, ცდილობენ და სწავლობენ საკუთარ შვილებთან ერთად. და თუ თქვენ ამ სტატიის წაკითხვისას ერთი წუთით მაინც დაფიქრდით და დაისახეთ გრძელვადიანი მიზნები საკუთარი შვილების აღსაზრდელად, მაშინ თქვენ უკვე გადადგით პირველი ნაბიჯი, შვილების დახმარების რთულ და ხანგრძლივ გზაზე. ამასთანავე, ყველა მშობელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ ბავშვები იქცევიან ზუსტად ისე, როგორც ბავშვები უნდა იქცეოდნენ. ყველაზე უკეთესი კი რაც მშობლებს შეუძლიათ გააკეთონ არის ის, რომ მოიქცნენ როგორც ზრდასრულები, რომლებიც უსმენენ საკუთარ შვილებს.

ახლა კი მინდა, კიდევ ერთი ამბავი მოგიყვეთ ჩემი შვილების ცხოვრებიდან. ერთ საღამოს სახლში დაბრუნებულს ასეთი სანახაობა დამხვდა: სასადილო ოთახის მაგიდაზე ამძვრალი რვა წლის გოგონა; მისი ათი და თერთმეტი წლის დაიკოები, რომლებიც უყვიროდნენ წესის დამრღვევს; სამი და ერთი წლის ბიჭები მაგიდის ქვეშ, რაღაცას შეექცეოდნენ. ამ ტრადიციული ქაოსის დანახვისას პირველი რეაქცია, რაც გამიჩნდა, იყო ხმამაღლა დამეყვირა მათთვის და დამესაჯა მაგიდაზე ამძვრალი გოგონა. ძალიან გამიჭირდა, მაგრამ მაინც თავი შევიკავე, ღრმად ჩავისუნთქე, გუნებაში მცირე ლოცვაც კი წავიკითხე და შემდეგ მივმართე პატარას: გინდა ჩამეხუტო? ყველამ გაკვირვებით შემომხედა. წესის დამრღვევი მაგიდიდან ჩამოხტა, ჩემთან მოვიდა, ჩამეხუტა და „მომიბოდიშა“: „მაგიდაზე იმიტომ ავძვერი, რომ სავახშმოდ სუფრა გამეშალა“.

მიმაჩნია, რომ ბავშვები ყველაზე უკეთ სწავლობენ მაშინ, როდესაც ხედავენ, რა რეაქცია გვაქვს ჩვენ მათ ცუდ საქციელზე. შვილები უნდა ხედავდნენ, რომ ჩვენ ისინი გვიყვარს მიუხედავად იმისა, რომ ზოგჯერ თავხედურად და უზრდელურად გევლაპარაკებიან კიდეც. ჩვენი ადეკვატური და სწორი რეაქციები ასეთ მძიმე შემთხვევებშიც კი არის იმის საწინდარი, რომ ბავშვებმა გაცილებით მეტ რამ შეიძინონ, ვიდრე მაშინ, როდესაც ოჯახში სრული იდილია სუფევს.

ამგვარად, აღმზრდელობითი სტრატეგიის განხორციელებისას მშობლებისათვის აუცილებელია არა მხოლოდ ბავშვების შეცდომებზე რეაგირება, არამედ ამ ქცევებზე შესაბამისი თანაგრძნობით აღსავსე პასუხის გაცემა“.

„ექიმი ყოველთვის ბრძოლის ველზეა, ჯერ ერთი, მუდამ ადამიანის ტანში შესაპარად მომზადებულ სენს ებრძვის. აქეთ კიდევ, გასაპარად მომზადებულ ჯანმრთელობას სდარაჯობს.“

მორის დრიუონი

სანამ ექიმებზე ახალი ნაწარმოებები დაიწერება, მსოფლიო ლიტერატურის არსებულ ნიმუშებს გადავავლოთ თვალი. საინტერესოა, რომელი ექიმი რატომ იქცა ამა თუ იმ მწერლის შთაგონების წყაროდ, როგორი თვისებები აღმოჩნდა პრიორიტეტული მოთხრობებსა თუ რომანებში წარმოსაჩენად. დარწმუნებული ვარ, უკვე არაერთი პერსონაჟი ექიმი გაგახსენდათ წაკითხული წიგნებიდან. ჩვენი სიები შესაძლოა ერთმანეთს დაემთხვეს ან სრულიად განსხვავებული აღმოჩნდეს – ექიმები მხატვრულ ლიტერატურაში ხომ უამრავია. მე მხოლოდ რამდენიმეს შეგახსენებთ როგორც ქართული, ასევე უცხოური  წიგნებიდან.  

ზურიკელას ექიმი

ამ ქვეყნად ყველაზე მხიარული ექიმი ნოდარ დუმბაძის „მე, ბებია, ილიკო და ილარიონში“ მეგულება. გახსოვთ ალბათ, ყანის გასათოხნად ზურიკელას სკოლა რომ აქვს გასაცდენი. ავადმყოფობის ცნობის მოსაპოვებლად ერთი საათით ლოგინში ჩაწოლა და ექიმის მოტყუება მოუწევს. ილიკო, ილარიონი და ოლღა საგანგებოდ გაამზადებენ: დილიდან აშიმშილებენ, ავადმყოფის ფერი რომ დაედოს და თავს პირსახოცით გაუკრავნ. ზურიკელასა და ექიმს შორის გამართული კვიმატი დიალოგიც მინდა შეგახსენოთ:

• რა გჭირს, ბიჭო?
• ვკვდები, ექიმო.
• რა გტკივა?
• ყველაფერი.
• თმა გტკივა?
• კი.

სიტუაციის გასამძაფრებლად საუბარში ილარიონიც ერევა და ამტკიცებს, რომ „ბაღანას ჭამის მადა აქვს დაკარგული… ამას წინათ ერთი კეცი ჭადი და სამი საინი ლობიოს მეტი ლუკმა არ ჩაუდია პირში… წინათ ყველსაც აყოლებდა და ახლა ერთი ლუკმაც ვერ გადავაცდინეო.“ ილიკო კი საფეთქელთან საჩვენებელ თითს იტრიალებს და ექიმს ანიშნებს, ვერ არის კარგად ზურიკელაო.

საბოლოოდ ავადმყოფობის ცნობისა რა გითხრათ, ჯანმრთელობას კი გულითადად უსურვებს ექიმი თავის პაციენტს და სწორედ იმ არყით ადღეგრძელებს, ოლღა ბებიას დანიშნულებით საფეთქლების დასაზელად რომ იყო გადანახული.

 ნუნუ ექიმი

ნოდარ დუმბაძის „თეთრ ბაირაღებში“ ყველაზე ფერადი და სიცოცხლით სავსე პერსონაჟი, ყოველ დღე წამლები რომ დააქვს ციხის საკნებში – ნუნუ ექიმია. „შეყოფს ხოლმე კარის ჭრილში თავის პუდრმოყრილ, ლამაზ, აპრეხილ ცხვირს, უსაშველოდ წითელი პომადით მოთხუპნულ ტუჩებს, უზარმაზარ წამწამებს ააფახულებს, ოცდათორმეტივე, მარგალიტივით ჩაწიკწიკებულ კბილს გამოაჩენს და ნარნარი ხმით კითხულობს: – ბოროტმოქმედებო, რამე ხომ არ გტკივათ?..“ და რომ უპასუხონ, ფეხში ეკალი შეგვერჭოო, მაინც ლუმინალს სთავაზობს.

• რაო, რას გაჩუმებულხართ, არაფერი არ გტკივათ?
• თავი, ნუნუ ექიმო!
• ლუმინალი!
• კბილი, ნუნუ ექიმო!
• ლუმინალი!
• კუჭი, ნუნუ ექიმო!
• ლუმინალი!
• გული, ნუნუ ექიმო!
• ლუმინალი
• ყელი, ნუნუ ექიმო!
• ბაწარი! – პასუხობს და მაინც ლუმინალს აძლევს.

ნუნუ ექიმი „ზოგისთვის დედა იყო, ზოგისთვის – და, ზოგისთვის – შვილი, ზოგისთვის – დეიდა, მამიდა, საყვარელი, მეგობარი, მოწყალების და და უბრალოდ ვნებისმომგვრელი  დედაკაცი.“ ამიტომ მისი ყოველი ვიზიტი პატიმრებისთვის გაზაფხულის მოსვლას ჰგავდა, ზვავივით აწყდებოდნენ კარებს.

და რადგან ვნებები ვახსენეთ, ის თავიც გავიხსენოთ, „ტანო, ტატანო“ რომ ჰქვია და პატიმარი დედვდარიანი (იგივე ლიმონა) ბესიკის ლექსის ფონზე ამაღელვებელ პერფორმანსს მართავს. შუა საკანში, სკამზე მდგარი, სპეტაკ ხალათში გამოწყობილი, მხარზე წითელჯვრიან ჩანთაგადაკიდებული ნუნუ ექიმი კი აცრემლებულ-მოჯადოებული უსმენს…

ექიმი იაკობი

ექიმი იაკობი რეზო გაბრიაძის საშობაო მოთხრობის („ექიმი და ავადმყოფი“) გმირია: „ბებერი კაცი, შესახედავად ვიდნი, ზორბა, სწორ ცხვირზე მძიმე სათვალე რომ ედო საიმედოდ.“ ქუთაისში ყველას ძალიან უყვარს და ეიმედება. ბატონი რეზო ქუთაისში „საქმის დიდი მცოდნე ორი ექიმის, უსპეტაკესი ადამიანების (გიორგი ლორთქიფანიძისა და გიორგი გელოავნის)“ მეზობლად ცხოვრობდა და ყოველთვის აინტერესებდა ექიმთა საზოგადოება. ეს ნოველა სწორედ თავისი ბავშვობისდროინდელ ექიმებს, მათ უანგარო, კეთილშობილურ მოღვაწეობას მიუძღვნა.

სადაცაა შობა გათენდება, ექვსის ნახევარია, უკვე ღამესავით ბნელა, ექიმ იაკობს კი ოთხი გამოძახება წინ აქვს: „ორი არაუშავს გამოძახებაა, სკოლამდელები, აქვე, თეთრხიდსგადაღმა (ტემპერატურა 38,5), ერთიც უხსენებელში, ბაკისუბანში და ერთიც მთლად გადასაკარგავში…“ თუმცა ჯადოსნური ღამე დამატებით სიურპრიზსაც უმზადებს – ყველაფერს რომ მოითავებს, ჩიტო ГК-49-54 მიადგება თავისი „პაბედით.“

ჩიტო ГК-49-54, წარმოსახვითი მანქანით რომ დაიარება ქუთაისსა და მის შემოგარენში, სათაურში მოხსენიებული ავადმყოფი გახლავთ. თავის დროზე მართალია ბევრი უმკურნალეს: „ვის არ უჩვებნეს: თბილისში პროფესორს, ხარკოვში და მენჯში მკითხავს, კურდღლის ფრჩხილიც ჩაუკერეს პიჯაკში, როლანდას თმაც გამოიტანეს საპარიკმახეროდან და რიონს გააყოლეს მთვარიან ღამეს. არაფერმა არ უშველა. მაინც დარბოდა უთენიიდან გვიან ღამემდე.“

ექიმისა და ავადმყოფის ფეხაწყობილი ურთიერთობა ცრემლიან-ღიმილიან აბზაცებში მჟღავნდება. ვკითხულობთ და ზოგჯერ ჩვენც გულუბრყვილოდ ვუმატებთ ორმოებზე ხტუნვას, ხან კი ექიმი იაკობივით ვღიზიანდებით: „გადარეულს როგორ ავყევი, როგორ ჩავუჯექი მანქანაშიო!“ და ეს სიტყვა „ჩაუჯექი“ რამ გვათქმევინაო, – კდევ უფრო ვაბრაზობთ და ვხარხარებთ.

ექიმი ფრანკენშტაინი

XIX საუკუნის ბრიტანელი მწერლის, მერი შელის რომანი „ფრანკენშტაინი ანუ თანამედროვე პრომეთე“ გამოქვეყნებიდან დღემდე უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს. ექიმი ფრანკენშტაინი და მისი ქმნილება უნიკალური წყვილია, არაერთი ადაპტირებული წიგნის, სპექტაკლისა თუ ფილმის გმირად რომ ქცეულა.

ექიმი ფრანკენშტაინი უსულო მატრიისგან ცოცხალი არსების შექმნას განიზრახავს და მიაღწევს კიდეც სასურველ მიზანს. მოავლენს არსებას, რომელიც არა მხოლოდ მკითხველს, მის შემქმნელსაც შიშის ზარს ჰგვრის. ამ საზარელი ქმნილების აწყობა-შეკოწიწებისა თუ გაცოცხლების მეთოდები წიგნში არ გახლავთ აღწერილი. ავტორი მეცნიერულ სიზუსტეებს თავს არიდებს იმ მიზეზით, რომ „თავად ფრანკენშტაინს არ სურდა საიდუმლოს გამხელა, რათა მისი შეცდომა არავის აღარ დაეშვა.“ მერი შელის შემოქმედების მკვლევარები კი მიიჩნევენ, რომ გასაიდუმლოების მიზეზი სამედიცინო თუ მეცნიერულ საკითხებში მწერლის არაკომპეტენტურობა იყოო.

ექიმი ფრანკენშტაინის სამზარეულოს პიკანტური დეტალები და საყოველთაოდ ცნობილი მეთოდები კი (სხეულის ნაწილების გადაკერება და გვამის ელვის ნაკადით გაცოცხლება) კინემატოგრაფების ფანტაზიის შედეგი გახლავთ.

ექიმი ვატსონი

შერლოკ ჰოლმსის შესახებ დაწერილი მოთხრობების მთავარი გმირი, შერლოკის საუკეთესო მეგობარი და ბიოგრაფი ექიმი ვატსონი გახლავთ. არტურ კონან დოილის  ზოგიერთ დეტექტივში ის მთხრობელადაც გვევლინება.

ერთერთი ვერსიის მიხედვით ექიმი ვატსონის პროტოტიპად თავად არტურ კონან დოილია მიჩნეული. ოჯახური ტრადიციის თანახმად, დოილი ხელოვნების რომელიმე სფეროს უნდა გაჰყოლოდა, მაგრამ მან ექიმის კარიერა აირჩია და ოფთალმოლოგი გახდა. ედინბურგის უნივერსიტეტში სწავლის დროს მან გაიცნო ექიმი ჯოზეფ ბელი (შერლოკ ჰოლმსის პროტოტიპი), ვის ასისტენტადაც კლინიკაში მუშაობდა.

კეთილმა, მგრძნობიარე და ალღოიანმა ექიმმა ვატსონმა იმთავითვე დადებითი შთაბეჭდილება მოხდინა მკითხველზე. გარდა იმისა, რომ საკუთარი საქმის უზადო მცოდნეა, მოყვასისადმი უდიდესი სიყვარულიც გამოარჩევს, სასარგებლო რჩევებს აძლევს სახელგანთქმულ გამომძიებელს და რამდენჯერმე სიკვდილისგანაც კი იხსნის მას. ექიმ ვატსონთან ერთად ყავის მირთმევა, ფილოსოფოსობა და ჭადრაკის თამაში საუკეთესო თავშესაქცევია შერლოკ ჰოლმსისთვის.

ექიმი ჰანიბალი

ექიმი ჰანიბალი თომას ჰარისის რომანების („წითელი დრაკონი,“ „კრავთა დუმილი,“ „ჰანიბალი,“ „ჰანიბალის აღზევება“) პერსონაჟია. ჰარისის წიგნებში და მათ მიხედვით გადაღებულ ფილმებში ექიმი ლექტორი უაღრესად კულტურულ, განათლებულ და ინტელექტუალურ გმირად წარმოგვიდგება. სამედიცინო წრეებში საკმაოდ ცნობილი და აღიარებული ფსიქიატრია, თუმცა ნიღბის მიღმა კანიბალიზმის სენით შეპყრობილი სერიული მკვლელი და სოციოპათი იმალება.

აბრაამ ვან ჰელსინგი.

ზემოთ ჩამოთვლილ პერსონაჟებს ექსცენტრიკულობაში არც ბრემ სტოკერის რომანის  „დრაკულას“ გმირი ჩამორჩება. აბრაამ ვან ჰელსინგი ექიმი მეტაფიზიკოსი, ფილოსოფოსი და ოკულტისტი გახლავთ. იგი რომანის მთავარი გმირის, ლუსი ვესტენრას გამოსაკვლევად ამსტერდამიდან პრენსილვანიაში მიემგზავრება. საგანგებოდ იწვევნ როგორც „იდუმალებით მოცული დაავადებების საუკეთესო მცოდნეს.“ სწორედ ჰელსინგი  მიხვდება, რომ ლუსის დაავადების მიზეზი ვამპირის ნაკბენია და ძალისხმევას არ იშურებს ახალგაზრდა ქალის სულისა და სხეულის გადასარჩენად.

ექიმ აბრაამ ვან ჰელსინგის მთავარი იარაღები ვამპირების წინააღმდეგ ბრძოლაში ინტელექტთან ერთად ჯვარცმა, ნაკურთხი წყალი და ვერხვის შუბია.

ექიმი ჟივაგო

ბორის პასტერნაკის  შემოქმედებაში „ექიმი ჟივაგო“ პროზაულ შედევრად გახლავთ აღიარებული. თუმცა საბჭოთა ცენზურამ წიგნი ნეგატიურად შეაფასა და მისი დაბეჭდვა აკრძალა (რმეთუ ავტორს „არ გააჩნდა ერთგვაროვანი პოზიცია 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციასთან დაკავშირებით“). სამაგიეროდ, ანტისაბჭოური რომანი უყურადღებოდ არ დატოვეს ევროპაში და 1958 წელს პასტერნაკს ნობელის პრემია მიანიჭეს. საბჭოთა ხელისუფლებამ ხრუშოვის მეთაურობით პასტერნაკს უარი ათქმევინა პრემიაზე. კუთვნილი დიპლომი და მედალი 1989 წელს ბორის პასტერნაკის შვილს, ევგენი პასტერნაკს გადაეცა.

რომანის მთავარი გმირი იური ჟივაგო პროფესიონალი ექიმი და ამავდროულად ნიჭიერი პოეტიც გახლავთ. მისი არაორდინალურობა ახალგაზრდობიდანვე თვალშისაცემია. ზოგიერთი ლიტერატურათმცოდნის აზრით, ავტორმა რომანში საკუთარი ცხოვრება აღწერა, ოღონდ რეალური კი არა – საოცნებო.

ექიმი სენწაამლია

მორის დრიუონის სიტყვებით დავიწყე და მისივე ნაწარმოებით დავასრულებ. გამოგონილი ექიმი სენწამლია „მწვანეთითება ტისტუში“ ერთერთი გამორჩეული პერსონაჟია. მისი აზრით, „მედიცინას არაფერი შეუძლია თუ ადამიანის გულში სევდა ჩაჰბუდებია.“ ამიტომ „ადამიანებს კარგად რომ უმკურნალო, ძალიან უნდა გიყვარდეს ისინი.“