დაწყებით კლასებში წერის სწავლება საკმაოდ რთული პროცესია. მასწავლებლები ვაკვირდებით ბავშვებს – რა გამოსდით კარგად, რა მოსწონთ, რა უწყობს ხელს მათ განვითარებას. სწორედ ამგვარი დაკვირვების შედეგები უნდა გაგიზიაროთ.

ანბანის სწავლების შემდგომ საფეხურზე საკმაოდ რთული და რუტინული ეტაპი დგება – ასოების სიტყვებად ქცევისა და სიტყვებით კი წინადადებების აგების. ჩემი დაკვირვებით, ბავშვებს საკუთარი ყოველდღიურობის შესახებ წერა ძალიან მოსწონთ და სწორედ ეს გახდა ჩემთვის მთავარი გზავნილი, რომელმაც საინტერესო მიგნებამდე მიმიყვანა.

დღის სამ მთავარ წინადადებას – შეიძლება თამამად ვუწოდოთ წერის სწავლების ერთ-ერთი ეფექტური მეთოდი.

მოდელირება / ხმამაღალი ფიქრი

მე და ჩემმა პირველკლასელებმა ჯერ კიდევ საკლასო ოთახში დავიწყეთ ამ მეთოდით მუშაობა. ანბანი  არ გვქონდა დასრულებული, წინადადებების შედგენას რომ შევეჭიდეთ. ხმამაღლა ვფიქრობდი და მათი თანამონაწილეობით ვარჩევდით სიტყვებს დღის წინადადებებისთვის, მაგალითად:

გაზაფხულია;

მზე ანათებს;

ლიზა სახლში წავიდა.

დაფაზე დაწერილ წინადადებებს სამუშაო რვეულებში იწერდნენ, მე კი ისინი დაფის გვერდით გაკრულ  კედლის ფორმატზე გადამქონდა.

მალევე დაიწყო მარტის არდადეგები, რომელსაც პანდემიის გამო დისტანციური გაკვეთილები მოჰყვა. პირველკლასელებს სწორედ არდადეგებზე დავავალე დღის სამი მთავარი წინადადების წერა და ნაწერის შესაბამისი ილუსტრაციით გაფორმება. დავალების გასაგებად თავდაპირველად მკაფიოდ გაწერილი ინსტრუქცია დასჭირდათ, შემდეგ კარგად აუღეს ალღო და ახლა თავად მახსენებენ, რომ სხვა წერით დავალებასთან ერთად დღის სამი მთავარი წინადადება აქვთ დასაწერი.

ინსტრუქცია კი ამგვარია:

• დღის ბოლოს გაიხსენე, რა გაგიხარდა, რა გეწყინა, როგორი ამინდი იყო დღის განმავლობაში;
• დაწერე სამი წინადადება;
• დახატე ილუსტრაცია.

დღის სამი მთავარი წინადადებისთვის ცალკე რვეული გამოვყავით, რომელსაც ჩემი ფიქრების რვეული/დღიური დავარქვით. ყდაზე საკუთარი თავი დახატეს.

თავდაპირველად უჭირთ ფიქრი და აზრის ჩამოყალიბება. შეიძლება ისიც თქვან, რომ არაფერი ხდება მათ ცხოვრებაში. ამიტომ მიმართულების ჩვენება სჭირდებათ, მაგალითად, თემის შერჩევა:

• ამინდი – როგორი ამინდია?
• საკვები – რა მიირთვი საუზმეზე, სადილად, ვახშმად?
• ტანისამოსი – რა გეცვა?
• ოჯახის წევრები – ვინ რა გითხრა? ვინ იყო შენთან ერთად დღის განმავლობაში?
• გართობა – როგორ გაერთე? რა ითამაშე?
• საქმიანობა – რა გააკეთე?

თითოეულ თემაზე დაკვირვება ბავშვებს საკუთარ ცხოვრებაზე დაკვირვებას ასწავლის. მერე ისიც აღმოვაჩინე, რომ ნელ-ნელა დღის ბოლოსთვის ამბების შემგროვებლებად გადაიქცნენ.

წინადადებების სტრუქტურა

ამჯერადაც დიდი სიფრთხილეა საჭირო. ხშირად გვკითხავენ, რა დავწეროთ? აბა, ჩვენ თუ ვუკარნახეთ ლამაზ-ლამაზი, გაშალაშინებული წინადადებები, ამ მეთოდს რა აზრი აქვს? დაგვეკარგება ყველაზე მთავარი – შემოქმედებითი პროცესის ხიბლი. თუმცა, არ გამოვრიცხავ იმას, რომ მოვლენების შეხსენება დასჭირდებათ. მერე კი ვაძლევთ არჩევნის თავისუფლებას – დაწერონ ისე, როგორც სურთ. დრო რომ გავა, სწორედ ის იქნება საინტერესო, როგორ არღვევდნენ სინტაქსურ წყვილებს, რომელ სიტყვებში ავიწყდებოდათ ასოები…

ბავშვებო, დაუშვით შეცდომები! ეს თქვენი უფლებაა!

ყველა უფროსს, ვინც ბავშვს ამეცადინებს, მასწავლებლებმა უმორჩილესად უნდა ვთხოვოთ, რომ არ გაუწყრენ ბავშვებს შეცდომების დაშვებისას. თუ არ დავუშვი შეცდომა, როგორ მივხვდე, რა არის სწორი? როგორ განვვითარდე? შეცდომების დაშვების შიში თუ ჩამოვუყალიბეთ, შედეგად გაუწონასწორებელ ხასიათს, თავდაუჯერებლობასა და კიდევ უფრო ბევრ შიშს მივიღებთ.

აბა, როგორ მოვიქცეთ?

ეს კითხვაც ბუნებრივი და დასაფიქრებელია. ერთი მხრივ, თავის ნებაზე მიშვებული ბავშვების ნაწერი აღელვებულ ზღვას დაემსგავსება, წამლეკავი ტალღებივით რომ გამორიყავენ სანაპიროზე უთვალავ დავიწყებულ ასოს, დამახინჯებულ სიტყვას, მეორე მხრივ, შეცდომების დაშვების აუცილებლობაზე საუბრისას აღვწერე, თუ რის მომტანია წერის პროცესში უხეში (ხისტი) ჩარევა.

გამოსავალი ამგვარია:

მივცეთ მოსწავლეებს თემისა და სიტყვების შერჩევის, წინადადებების ჩამოყალიბების თავისუფლება, მაგრამ დიდი სიფრთხილით ვადევნოთ თვალი წერის პროცესს. თავდაპირველად ვკითხოთ, რის დაწერას აპირებენ. მთავარია, წინადადებები მათი ფიქრის ნაყოფი იყოს. შემდეგ კი მათთან ერთად ვიყოთ (განსაკუთრებით პირველ ეტაპზე) და ვუკარნახოთ ასოები მათ მიერ შედგენილი წინადადებებისთვის.

ამგვარად ვმოქმედებთ სამივე წინადადების შედგენისას თუ წერისას.

თანდათან მეტი თავისუფლება მივცეთ. დამოუკიდებლად დაწერონ სამივე წინადადება და შემდეგ წავიკითხოთ მათთან ერთად. გამორჩენილი ასოები „მერცხლით“ ჩავსვათ გამოტოვებულ ადგილას.

პირველკლასელებს განსაკუთრებით სჭირდებათ მითითება ასოების ბადეში სწორად გადანაწილებისთვის.

კოხტად და სუფთად წერის შეხსენებაც აუცილებელია. მთავარია, გამოვუმუშაოთ პასუხისმგებლობა და წერითი კულტურის რამდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხი: ასოების თანმიმდევრულობა, სუფთად წერისა და  ბადეში ჩატევის წესები. რა თქმა უნდა, თითოეული ბავშვის ინდივიდუალური ხელწერაც გასათვალისწინებელია. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია, მივაჩვიოთ მოსწავლეები შესაძლებლობების მაქსიმალურ წარმოჩენას. თუ ასოები კლაკნილი გამოსდის, თუ ვერაფრით ატევს ბადეში – ეს საგანგაშო არ არის. ნელ-ნელა სწორად წერასაც მიეჩვევიან.

თანდათან შეგვიძლია შემდეგ საკითხებზე გავამახვილებინოთ ყურადღება:

• თარიღი – დაწერონ რიცხვი და თვე; მაგალითად, 25 მაისი;
• დანომვრა – წინადადებები დანომრონ რიგის მიხედვით;
• გადატანის წესები – თავდაპირველად ვასწავლოთ, რომ არ შეიძლება ერთი ასოს გადატანა ან დატოვება;
• სიტყვებს შორის სივრცე – სიტყვებს შორის გამოტოვონ ორი უჯრა;
• სასვენი ნიშნები – წინადადებების ბოლოს დასვან სათანადო სასვენი-ნიშანი და ჩავსან გულში, ყვავილში.

ილუსტრაციები – მთავარი დეტალების გამოკვეთა

როგორც უკვე აღვნიშნე, მეთოდის ინსტრუქციის ბოლო პუნქტი ილუსტრაციის დახატვაა. რაოდენ მნიშვნელოვანია ხატვის დაკავშირება წერა-კითხვასთან, ლიტერატურასთან, შეგიძლიათ, წაიკითხოთ სტატიაში.

წინადადებების შინაარსის ნახატად გადმოცემა ავითარებს ბავშვის წარმოსახვას, ამასთანავე, მთავარი დეტალის წარმოჩენას სწავლობს. ინდივიდუალური ხელწერაც კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება.

მშობლების ჩართულობა

მასწავლებლებმა მშობლებს უნდა განვუმარტოთ ამ მეთოდის მნიშვნელობა და ინსტრუქციის წესები. სწორედ ისინი არიან შუამავალი მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის. როგორ ვამეცადინოთ ბავშვები – უდავოდ საყურადღებოა წერა-კითხვის სწავლების ეტაპზე. ცნობილია, რომ ზედა საფეხურზე სწავლისადმი უარყოფითი დამოკიდებულებების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი მშობლის არასწორი მიდგომის შედეგი შეიძლება იყოს. კერძოდ, მეტისმეტი სიმკაცრე, ყვირილი, ბრძანებითი კილო. სწორედ ამიტომ მასწავლებლებმა უნდა ვიზრუნოთ მშობლების ცნობიერების ამაღლლებისთვის. ისეც ხდება ხოლმე, რომ მშობლებთან საუბრისას ხშირად აღმომიჩენია სწავლების საინტერესო და სახალისო მიდგომები.

აღიარება, მოწონება, გამოფენა

ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ მშობლების ჩართულობით მოსწავლეები მონდომებით ასრულებენ დავალებას და ყოველდღე წერენ დღის სამ მთავარ წინადადებას. რა არის შემდეგი ეტაპი? რა თქმა უნდა, ინტერესის გამოვლენა მათი ნაშრომისადმი. გულისხმიერად ვკითხულობთ და ვუწერთ/ვეუბნებით განმავითარებელ კომენტარებს, რომლებიც ასახავს ჩვენს ლოგიკურ უკუკავშირს. აღვნიშნავთ, რა მოგვეწონა განსაკუთრებულად, რა იყო ჩვენთვის სიახლე.

შესაძლოა, ერთი გვერდი ჩარჩოში ჩავსვათ და კედელზე ჩამოვკიდოთ.

გამოფენის მოწყობაც დიდ მოტივაციას აღძრავს, მაგალითად, ერთ-ერთი გაკვეთილი მხოლოდ დღის სამ მთავარი წინადადების ირგვლივ ავაგოთ. ბავშვებმა ერთმანეთს უნდა წაუკითხონ  საკუთარი ნამუშევრები, აჩვენონ ილუსტრაციები, გააკეთონ კომენტარები და ერთმანეთის დღეებს ამგვარად გაეცნონ.

პირადი მაგალითი

გიცდიათ პირველი კლასის ქართულის ბადეში წერა? რომ წარმოიდგინოთ, რამხელა ძალისხმევა სჭირდებათ ბავშვებს ასოების წესისამებრ გამოყვანისას, გირჩევთ, ბადეში თავადაც დაწეროთ. პირად მაგალითს ხომ ყველაზე დიდი ძალა აქვს. აღმოვაჩენთ, როგორი რთულია ბავშვების მსგავსად დავინახოთ სამყარო  და, ამასთანავე, ერთი სიამოვნებაა, ვიყოთ ისეთივე გულწრფელები, როგორებიც ისინი არიან.

დავთქვათ სავარაუდო დრო – ერთი კვირა, ერთი თვე და მათთან ერთად ჩვენც ვწეროთ დღის სამი მთავარი წინადადება. ვიფიქროთ ხმამაღლა. შევარჩიოთ სათანადო სიტყვები. ვკითხოთ რჩევები. ამგვარი ქმედება საუკეთესო გზაა ერთმანეთის გასაცნობად და ბავშვების წასახალისებლად.

რაც მთავარია, ვწერთ დიდი მონდომებითა და ხალისით.

კითხვის სწავლება წერით – საკუთარი ნაწერის კითხვა

ალბათ, შეგიმჩნევიათ, რომ პირველკლასელებს საკუთარი ნაწერის კითხვა უჭირთ და თუ ამ მხრივ მიზანმიმართულად არ ვიმუშავებთ, პრობლემა გადაუჭრელი დარჩება, რაც იმას ნიშნავს, რომ საკუთარი ხელნაწერის წაკითხვა მუდამ გაუჭირდებათ. ამიტომ მეთოდი – დღის სამი მთავარი წინადადება – საუკეთესო გზაა წერით კითხვის სწავლისთვის. როგორც იცით, წერა-კითხვის სწავლება ჯაჭვური პროცესია: ის, ვინც ბევრს კითხულობს, წერა უადვილდება და, პირიქით, წერისას კითხვისთვის საჭირო უნარები ვითარდება.

დღის სამი მთავარი წინადადების დაწერისა და ილუსტრაციის დახატვის შემდეგ კითხვის დრო დგება. ვთხოვოთ საკუთარი ნაშრომის წაკითხვა, მოვუსმინოთ გულისხმიერად, შევაქოთ და გავიხაროთ.

ფრთხილად!

თუ ბავშვს დღის განმავლობაში ბევრი წერითი დავალება აქვს, დღის სამი მთავარი წინადადება შეიძლება დამღლელ რუტინად გადაიქცეს. არ უნდა გამოგვეპაროს მათი განწყობა. მთავარია, სიამოვნებითა და სიხარულით წეროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამ მეთოდის კეთილი მიზანი გაცუდდება და  უმჯობესია, აღარ წერონ.

რამდენიმე ნიმუში

ცხოვრებაში ხშირად არ ხდება ისე, რომ ერთდროულად იყო პირველკლასელი ბიჭის დედა და მასწავლებელი. წელს ასე დაემთხვა. მეც ბეწვის ხიდზე სიარული მიწევს, თუმცა, ჩემი საქმიანობის ანალიზისთვის კიდევ უფრო მყარი არგუმენტები დამიგროვდა.

პირველკლასელი ბიჭის ნებართვით გიზიარებთ მის რამდენიმე ნამუშევარს, რათა კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახდეს სტატიაში აღწერილი რჩევები.

ეს სამი წინადადება გუშინ საღამოს დაწერა. მე ვახშამს ვამზადებდი და გაბრიელს დამოუკიდებლად მოუწია მუშაობა.

• დღის სამი მთავარი წინადადების დასაწერად საღამოს ჯდება. მანამდე ამბობს, რომ იქნებ კიდევ რამე მოხდესო. პირველი ნაბიჯი რვეულის ძებნაა. რამდენჯერ გადავწყვიტეთ, რომ აღარ დაკარგულიყო. მივუჩინეთ ადგილი, მაგრამ „ჩემი ფიქრების რვეული“ გამუდმებით იკარგება. ჩვენც თავქუდმოგლეჯილი ვეძებთ. განძის მიგნებასავითაა მისი აღმოჩენა;

• შემდეგი ეტაპი მაგიდასთან მოკალათება და შესაფერისი კალმის ძიებაა. კალმები გამუდმებით ფუჭდებიან, სრიალებენ, ცუდად წერენ – პატარა ბიჭს არგუმენტები არ ელევა;

• როდის-როდის იწერება თვე და რიცხვი;

• იწყებს ფიქრს, რა დაწეროს. ვსაუბრობთ, ვახსენებ მთავარ მოვლენებს, ვუსვამ კითხვებს, თავადაც ხმამაღლა ფიქრობს. სამივე წინადადების მოფიქრების შემდეგ პირველი წინადადების ჩამოყალიბების პროცესია;

• როგორც წესი, რამდენიმე ვერსია ჩნდება ხოლმე. აქ ჩემი ჩართულობა ამგვარია – წინადადებების გავრცობას ვთავაზობ, რომ უფრო ზუსტი და მისეული იყოს სიტყვებით გადმოცემული შინაარსი. მაგალითისთვის დავაკვირდეთ პირველ წინადადებას: 1. კოკისპირულად წვიმდა. სიტყვა „კოკისპირულად“ გაბრიელმა მოიფიქრა და ჩემს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა. „კოკისპირულის“ უკან კი ორთვიანი ფიქრი და სწავლების პროცესი დგას. ხშირად ამბობდა – „დღეს წვიმდა“. მე ვეკითხებოდი, ხომ არ დააზუსტებდი, როგორ წვიმდა? ამგვარად ეჩვევიან მთავარი დეტალის შემჩნევასა და გამოკვეთას;

• მეორე წინადადების მოფიქრების დროა! თავად იხსენებს მეგობრების სტუმრობას, თუმცა აქ დიალოგი ჩვენ შორის გაიმართა. რაღაც ასეთი თქვა: „მეგობრებთან ერთად ვითამაშე“. მე ჩავეძიე, რა ითამაშე? ვისთან ერთად იყავი? ეზოში ითამაშე? ამ წინადადებაში ყველაზე მთავარი უნდა წარმოაჩინო, რომ შენი მეგობრები შენს სახლში იყვნენ. დრო რომ გავა, სწორედ ეს იქნება საინტერესო. „მეგობრებთან ერთად ვითამაშე“ კი – შეიძლება, სინანულის მიზეზი გახდეს – ნეტავ, მეტი დამეწერა ამ დღის შესახებო, იფიქრებ. რამდენიმე ვარიანტის მერე თავად მოიფიქრა: „ჩემს მეგობრებს ნაყინით გავუმასპინძლდი(თ)“. ოჰ, როგორი გრძელი და რთული აღმოჩნდა სიტყვა „გავუმასპინძლდის“ წერა! ამ დროს მასთან მისვლა და ასო-ასო კარნახი მომიწია. პარალელურად აღფრთოვანებას გამოვხატავდი ასეთი მშვენიერი და შესაფერისი არჩევნისთვის. ალბათ, გაინტერესებთ, საიდან გაჩნდა „თ“. საქმე ის არის, რომ ნაყინით გამასპინძლების იდეა მე დამებადა. ჰოდა, გაბრიელმა დედის იდეის გამოჩენა „თ“-ს დააკისრა. ამ ეტაპამდეც საუბრით მოვედით. ყურადღებას ვუმახვილებდი, „ვ“ რომ საკუთარ თავს გამოხატავს და „თ“ კი ბევრს გულისხმობს. ეს წინადადება ყოველთვის გამახსენებს გაბრიელის ოთხი მეგობრის კართან დახვავებულ ტალახიან ფეხსაცმელებს, კოკისპირული წვიმისას რომ დაესვარათ;

• მესამე წინადადებაში სიტყვამ „საავადმყოფოში“ გაგვაწვალა. დიდხანს ფიქრობდა, რომელი სიტყვა უფრო გამოხატავდა ამბავს – „დააწვინა“ თუ „წაიყვანა“. რადგან გამოკვლევებისთვის ბებოს საავადმყოფოში დარჩენა მოუწია. ბიჭმა თავად გააკეთა არჩევანი და სწორი გადაწყვეტილებაც მიიღო – „დააწვინა“ ნამდვილად უფრო შესაფერისი სიტყვა იყო. „საავადმყოფოს“ წერისას ორ „ა“-ზე ყურადღების გამახვილებამ კი სიტყვის „დააწვინას“ წერის საქმე გააიოლა. თავად მიხვდა, რომ ორი „ა“ იყო საჭირო;

• ალბათ, მიხვდით, რომ ილუსტრაციაზე მესამე წინადადების შინაარსია გაცოცხლებული. ჩემი თხოვნით ბებოს თმები დაუხატა, სხვაგვარად პატარა ბიჭს უფრო ჰგავდა, ვიდრე ბებოს;

• ამასობაში უნდა წარმოიდგინოთ ჩემი მოძრაობის მრავალფეროვანი ტრაექტორია – ჭურჭლის რეცხვაში, კარადებში შემძვრალი ერთი წლის გოგონას თვალთვალში და გაბრიელის მეთვალყურეობაში რომ დავფარე.  სტარტიცა და ფინიშიც მისი რვეული იყო. ვკითხულობ და თვალში მხვდება „კოკისპირულდ“. მინიშნებას ვაძლევ, რომ იპოვოს ერთი დაკარგული ასო. ისიც ხალისით ბრუნდება და მწვანე კალმით „მერცხალს“ სვამს ასოებს შორის. მერცხლის ფრთებზე კი „ა“ დაუსკუპებია;

• ბოლოს არის შექების, მადლიერების, სიხარულის გამოხატვის ეტაპი.

ადვილი მისახვედრია, რა რთულია ყველდღიურად დღის სამი მთავარი წინადადების წერა. თუმცა, თუ მის მნიშვნელოვნებას გავიაზრებთ და სულ ოდნავ მოვინდომებთ, დაუვიწყარი ემოციებით ავივსებით.

უნდა ვაღიარო, როდესაც ბავშვების წერით ნამუშევრებს მიგზავნიან, პირველად დღის სამ მთავარ წინადადებას ვეძებ, ვკითხულობ, ვაკვირდები ილუსტრაციებს და ეს არის ყველაზე საუკეთესო გზა მათზე ფიქრისთვის, მათ შინაგან სამყაროზე დასაკვირვებლად, ინდივიდუალიზმის წარმოსაჩენად. ჩვენ ვაპირებთ დღის სამი მთავარი წინადადება საზაფხულო არდადეგების დავალებად ვაქციოთ. ასე რომ, წინ საინტერესო აღმოჩენები გველის. ამასობაში კი ლიტერატურული გემოვნება (სიტყვების შერჩევა), მარტივი გრამატიკული წესები, წერითი სწავლების მნიშვნელოვანი უნარებიც გამყარდება.

ეს კი ჩემი ფავორიტი ამბავი და ილუსტრაციაა – როგორ დაგორდა პატარა ბიჭი „ველოთი“ თავდაღმართზე და როგორ გაუმსპინძლდა უცნობი კაცი მწვადით.

ფილმები ძალიან კარგი რესურსია. როცა დისტანციურ სწავლებაზე გადავედით, გავხსენი საქაღალდე, სადაც ჩემ მიერ ნანახი ფილმები მაქვს შენახული მცირე აღწერებით. დავიწყე ფიქრი მათზე, როგორც სასწავლო რესურსზე, შესაბამისი თემებისა და საკითხების მიხედვით. ჩემი ყურადღება მიიქცია 2019 წლის კომპანია NETFLIX-ის გახმაურებულმა მინისერიალმა „როცა ისინი დაგვინახავენ“.

მე რომ მკითხოთ, როგორ იქცა ამერიკა ოცნების ქვეყნად, გიპასუხებდით, რომ – შეცდომებზე ისწავლეს. წინსვლისთვის, მნიშვნელოვანია, აღიარო, რომ შეცდომა ნამდვილად დაუშვი. ფილმი, რომელზეც ვაპირებ გესაუბროთ, რეალურ ამბავს ასახავს, რომელმაც მსოფლიო შეძრა.

1989 წლის 19 აპრილის ღამით 28 წლის თეთრკანიანი გოგონა, ტრიშა მეილი სარბენად გამოვიდა… დანარჩენი თავად უნდა ნახოთ, აივსოთ მძაფრი შეგრძნებებით და იფიქროთ, როგორ შეცვლით სამყაროს უკეთესობისკენ. იმ ღამით, ცენტრალპარკში განვითარებული მოვლენები ათწლეულის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ დანაშაულად შეაფასეს.

ენთრონ მაკრეი, რეიმონდ სანტანა, იუსუფ სალაამი, კევინ რიჩარდსონი, კორი ვაიზი… – ეს სახელები მრავალჯერ გაიჟღერებს ოთხივე სერიაში და მოიცავს თქვენს გონებას. სწორედ ისინი დააკავეს, ე.წ. „მორბენალის საქმეზე“ და მათგან სრულწლოვანი მხოლოდ კორი ვაიზი იყო.

ბრალდების მხარეს წარმოადგენს ნიუ-იორკის პროკურორი – ლინდა ფეირსტეინი. ფილმის მსვლელობისას ჩნდება განცდა, რომ ამ ქალბატონში საქმისადმი სამართლიანი დამოკიდებულების ნაცვლად ვაწყდებით რასისტულ და ფემინისტურ განწყობას. სწორედ ესაა მთავარი შეცდომა, რომელიც არ უნდა დაეშვათ. შედეგად, ყურადღების მიღმა დარჩა არსებითი მნიშვნელობის მქონე დეტალები, რომელთა გათვალისწინებაც ხელს შეუწყობდა გამოძიების სწორად წარმართვას.

საინტერესოა, რას ფიქრობდა ამერიკელი ხალხი, განსაკუთრებით ის ადამიანები, რომელთაც საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მოხდენა შეეძლოთ. მაგალითად, დონალდ ტრამპი (მილიარდელი ნიუ-იორკიდან) მოითხოვდა – სიკვდილით დაესაჯათ „დამნაშავეები“ და ხარჯავდა უამრავ ფულს შემდეგი შინაარსის შემცველი რეკლამების განსათავსებლად: „დააბრუნე სიკვდილით დასჯა“, „დამიბრუნე ჩვენი პოლიცია“. მისი გამოსვლები გაჯერებული იყო ზიზღნარევი, დისკრიმინაციულ-რასისტული განცხადებებით. მსგავსი ფაქტების გამო, სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე ამერიკელი საზოგადოების დიდი ნაწილი უხეშად არღვევდა უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

ზემოთ განხილული საკითხების გარდა, ფილმში გადმოცემულია ქართული რეალობისთვის, არცთუ უცხო, სისტემური დანაშაულის შემთხვევები. დარწმუნებული ვარ, ყურების დროს, გაავლებთ პარალელებს ჩვენს ქვეყანაში მომხდარ მსგავს გახმაურებულ საქმეებთან.

ფილმის დასასრულს, ერთ წამს, გრძნობ სიმშვიდეს, რომელიც გამოწვეულია ამერიკის მთავრობის მიერ შეცდომის აღიარებით, „სამართლიანობის აღდგენით“ და თითქოს ყველაფერი კალაპოტში დგება. მაგრამ მოსწავლეებმა უნდა გააანალიზონ, რომ მილიონობით თანხა, რომელიც ამერიკამ ამ ადამიანებს გადასცა, ვერ აანაზღაურებს ციხეში დაკარგულ წლებს. ციხეში, სადაც ეპყრობოდნენ არაადამიანურად, შეურაცხყოფდნენ, აწამებდნენ „დანაშაულის“ აღიარების მიზნით, სამართალდამცველების არაპროფესიონალიზმისა და დისკრიმინაციული დამოკიდებულების გამო მოხვდნენ.

მნიშვნელოვანია, ფილმი გამოვიყენოთ რესურსად საშუალო საფეხურის მოსწავლეებთან. უყურეთ სერიებად. ყოველი სერიის დასრულების შემდეგ მოაწყვეთ განხილვა. პირველ ეტაპზე სასურველია, კარგად მოსწავლეებმა დაიმახსოვრონ პერსონაჟები, გაერკვნენ ტერმინოლოგიაში. ყოველი სერიის ნახვის შემდეგ სასურველია, მოსწავლეებს შესთავაზოთ კითხვარი (მაგალითი იხილეთ ქვემოთ). საკითხის სიღრმისეული ანალიზისთვის, მინისერიალის ყურების პროცესში და დასრულების შემდეგ შესაძლებელია საინტერესო დავალებების შეთავაზებაც. მაგალითის სახით გთავაზობთ დისტანციური სწავლების პროცესში ჩემ მიერ განხორციელებულ რამდენიმე აქტივობას.

პირველი სერიის ყურების შემდეგ მოსწავლეებს სთხოვეთ, რომ შეავსონ მარტივი ცხრილი და უპასუხონ შეკითხვებს.

თქვენ როგორ მოიქცეოდით, რომ ყოფილიყავით:

• როგორ იკრიბებიან ახალგაზრდები პარკში? რამდენად აცნობიერებენ თავიანთ საქციელს?
• როგორ აღმოჩნდებიან ახალგაზრდები პოლიციაში?
• როგორ მიმდინარეობს გამოძიების პროცესი?
• შეაფასეთ კორი ვაისის ქმედება, როცა ის მეგობარს პოლიციაში გაჰყვა?
• რას ნიშნავს სისტემური ძალადობა? რამდენად ჩანს სისტემური ძალადობის ნიშნები პირველ სერიაში?
• თქვენი აზრით, სად უშვებენ შეცდომას დაკავებული ბავშვები?
• სწორად მიგაჩნიათ ჟურნალისტების თვალწინ ბრალდებული არასრულწლოვანების გამოჩენა?
• სად იკვეთება დისკრიმინაციის ნიშნები?

მინისერიალის ყურებისას აწარმოეთ კინო-დღიური და აღწერეთ:

მინისერიალის დასრულების შემდეგ შეგიძლიათ, მოსწავლეებს შესთავაზოთ კომპლექსური დავალება. ამ დავალებით დაფარავთ სამოქალაქო განათლების ერთ-ერთ ცნებას – დემოკრატია.

ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანია, ჩვენმა მოსწავლეებმა კარგად გაიაზრონ, როგორ იცავს კანონი მათ ინტერესებს საქართველოში.

სთხოვეთ ბავშვებს, პროკურორს – ლინდა ფეირსტეინს მიწერონ წერილი, რომელშიც განუმარტავენ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო და ბავშვის უფლებათა კოდექსებით (X თავი) გარანტირებულ უფლებებს.

შექმენით აფიშა/პოსტერი, რომლითაც თქვენს მეგობრებს ამ ფილმით დააინტერესებთ.

ბუნებრივია, ფილმის შესახებ ვერ/არ გაწვდით ამომწურავ ინფორმაციას. სტატიის მიზანი თქვენი ამ მინისერიალით დაინტერესებაა. გიტოვებთ აქტივობებს სამუშაოდ. რა თქმა უნდა, თქვენც შეგიძლიათ მოიფიქროთ ახალი დავალებები. სიამოვნებით გავეცნობი რეკომენდაციებს, ემოციებსა და მიღებულ შედეგებს. მჯერა, რომ მოსწავლეებიც კმაყოფილი დარჩებიან, დაფიქრდებიან განვითარებულ მოვლენებზე და დაუკავშირებენ მას ქართულ რეალობას.

! შენიშვნა: ფილმში გამოყენებული ლექსიკისა და ძალადობრივი სცენების გამო დაწესებულია ასაკობრივი ზღვარი. მისი ყურება რეკომენდებული +16 წლის ასაკიდანაა.

გამოყენებული რესურსები:

როცა ისინი დაგვინახავენ – https://www.adjaranet.com/movies/1003307/When-They-See-Us?lang=GEO&quality=SD&season=1&episode=1;

ბავშვის უფლებათა კონვენცია – https://www.library.court.ge/upload/CRC_child_friendly-resized.pdf;

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია – https://ungeorgia.ge/uploads/UDHR-60Geo.pdf;

ბავშვის უფლებათა კოდექსი – https://teen.court.ge/appealAllFiles/files/appeal_docs/1587726512__-150909424.pdf;

არასრულწლოვნის ცალკეული უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში

– https://teen.court.ge/?news=104.

-მოდიან! – დაიყვირა საბამ ჩვენს დანახვაზე.

ჩვენ – თბილისიდან სოფელ თაგვეთში ჩამოსული პატარა დელეგაცია ვართ – ჟურნალ „მასწავლებლის“ მთავარი რედაქტორი ნატო ინგოროყვა,  ქიმიის პროფესორი  ელიზბარ ელიზბარაშვილი, ამავე სოფელში დროებით გადასახლებული ფოტოგრაფი ნათელა გრიგალაშვილი და მე, რომელმაც საბა რამდენიმე კვირის წინ ერთ-ერთი სტატიისთვის ჩავწერე. სტატია დისტანციური სწავლების პრობლემებს ეხებოდა. საბასგანაც ინტერვიუ დისტანციურად ავიღეთ. აღმოჩნდა, რომ მის ოჯახს არც თანამედროვე ტელეფონი ჰქონდა და არც კომპიუტერი, მხოლოდ ძველებური „ნოკია“, რომელიც ვერც საბას და ვერც მის უფროს ძმას სწავლაში ვერ ადგებოდა.

საბა სიტყვაძუნწი რესპონდენტი იყო, ისეთი, როგორიც თავშეკავებულ და ზრდილ ათი წლის ბიჭს შეეფერება. უკომპიუტერობაზე არც დაუჩივლია. უბრალოდ, თქვა, რომ აქამდე კარგად სწავლობდა. ახლა კი, რაც ვერაგმა ვირუსმა სკოლის სივრცეს მოსწყვიტა, დადარდიანდა.

„სწავლა მიყვარს!“ – მითხრა მყარად და გულწრფელად.

საბას თანასოფლელის, ნათელა გრიგალაშვილის მხარდაჭერით დავადგინეთ, რომ საბას ოჯახს არ ულხინს – მშობლები დილიდან დაღამებამდე შრომობენ, მიწას ამუშავებენ, მაგრამ მაინც უჭირთ, ნაკლებად აქვთ მომავლის რწმენა და ეშინიათ, რომ სწავლამოწყურებული საბა უკომპიუტერობით თავის თანატოლებს ნელ-ნელა ჩამორჩება.

პანდემიამდე საბასთვის სკოლა ყველაფერი იყო – საინტერესო გარემო, ხალისიანი გაკვეთილები, საყვარელ მეგობრებთან ურთიერთობა. პანდემიის პირობებში კი კვირაში ერთხელ თავისი სოფლიდან მეორე სოფელში ფეხით გადასვლა უწევდა, რათა ახალი დავალებები მიეღო.

სოფელ თაგვეთში სკოლა 80-იანი წლებიდან აღარ არსებობს.

საბა სოფელ ცხრამუხაში სწავლობს. სკოლამდე ჯერ თავისი სოფლის ციცაბო, ოღრო-ჩოღრო გზა უნდა გაიროს, შემდეგ ფართოდ გაშლილ მტკვარზე საშიშად შეკიდული ძველი ხიდი დალაშქროს, ხიდთან კი სამარშრუტო დახვდება, რომლითაც ის, თავის ოთხ თაგვეთელ მეგობართან ერთად, სკოლამდე მიაღწევს.

და ასე ყოველ დღე.

…ნატო ინგოროყვა საბას კომპიუტერს და წიგნებს გადასცემს. საბა ჯერ კომპიუტერს იხუტებს, მერე წიგნებს ათვალიერებს. ასე გვგონია, გახარებული ბავშვის გულისცემა მთელ თაგვეთს ექოდ ესმის.

საბას კომპიუტერისთვის საჭირო თანხა სოციალური ქსელის დახმარებით მას შემდეგ შეუგროვდა, რაც მასზე და სხვა სკოლების ბავშვებზე სტატია ჩვენს რესურსზე დაიდო და გაჩნდა კითხვა: დაწერით კი დაიწერა, მაგრამ კიდევ რით დავეხმაროთ?..

ეს კითხვა ჟურნალის  რედაქციამ ფეისბუქზე გააჟღერა და ათი წლის თაგვეთელი ბიჭის განათლების მიმართ უამრავმა ადამიანმა მგრძნობელობა გამოიჩინა. „საბას სწავლისთვის“ გახსნილი ანგარში თანხით სწრაფად შეივსო და საკმარისი გახდა არა ერთი, არამედ ორი ნოუთბუქის შესაძენად – მეორე კომპიუტერი სენაკელ, სოხუმის უნივერსიტეტის განათლების მეცნიერებათა ფაკულტეტის პირველი კურსის სტუდენტს, ანა ახალაიას გადაეცემა ზუსტად იმავე მიზეზით, რა მიზეზითაც ის საბამ მიიღო.

საბას და ანას, კომპიუტერებში პროგრამების ჩატვირთვა და მათი ადგილზე მიტანა „საქართველოს პროფესიონალ ქიმიკოსთა ასოციაციის“  ხელმძღვანელმა  ელიზბარ ელიზბარაშვილმა უზრუნველყო.

შეგროვილი თანხით საბამ ერთწლიანი უფასო ინტერნეტპაკეტი მიიღო, ხოლო დამატებით ორი თვის უფასო ინტერნეტი ადგილობრივმა ინტერნეტკომპანიამ აჩუქა.

როცა ანა ახალაიმ გაიგო, რომ მოგროვებული თანხით, მას და საბას,  6 თვით ექნებოდა შესაძლებლობა ინტერნეტით სარგებლობის, დაგვირეკა და გვითხრა, რომ ინტერნეტი მას არ სჭირდება და უმჯობესია, საბას ჰქონდეს ერთი წლით.

ანასთვის  კომპიუტერის ჩუქება მოულოდნელი ამბავი იყო და  ბედისწერაც. მისი უწყვეტი განათლებისთვის კი მნიშვნელოვანი შენაძენი და მოტივაციაც.

ანა ამბობს, რომ ხშირად გაგვახარებს თავისი წარმატებებით და  მადლიერებას ასე გამოხატავს  უცნობი ადამიანების მიმართ, რომლებმაც მას უკეთესი განათლების და განათლებაზე ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობა მისცეს.

ანა, საჩუქრად, „მასწავლებელთ პროფესიული განვითერების ეროვნული ცენტრის“, მასწავლებლის ბიბლიოთეკის წიგნები და ჟურნალ „მასწავლებლის“ ახალი ნომრები გადაეცა.

საბას საჩუქრად  გულშემატკივარი ადამიანებისგან საკითხავი ლიტერატურაც ერგო. „ეს წიგნები კარგა ხანს მეყოფა. ზაფხული წინ მაქვს, მერე – ზამთარიც. სხვები ზამთარში სოფლიდან მიდიან, ჩვენ კი ვრჩებით. დავჯდები და წავიკითხავ,“ – გვითხრა საბამ და  ცხრამუხის ბიბლიოთეკა გაახსენდა.

ეს ბიბლიოთეკა მის სკოლასთან ახლოსაა. რადგან საბას აქამდე საკუთარი წიგნები არ ჰქონდა, ბიბლიოთეკიდან გამოჰქონდა. „ჯერ ბიბლიოთეკა ბოლომდე აშენებული არ იყო, მის სანახავად რომ დავიარებოდი. ახლა ზუსტად ვიცი, როდის იღება და იკეტება. ჩემი საყვარელი ადგილია. მიყვარს კითხვა, განსაკუთრებით თავგადასავლების. აი, ეს წიგნი – „რუხი მგლის რუხი ბედი“, ბიბლოთეკიდან ახლახან გამოვიტანე“.

საბას დედა, შორენა ამბობს, რომ ბიჭს პატარაობიდანვე უყვარს სწავლა. სწავლის დროს დახმარებისთვის არასდროს მიუმართავს. საბა თვითონაც კარგად ართმევს თავს თავის საქმეს:

„ვუთხარით, რომ სიურპრიზს უმზადებდით და დილიდანვე მოუთმენლად გელოდათ. თითოეულ ადამიანს, ვინც საბაზე იფიქრა, დიდი მადლობა ბავშვის გახარებისთვის! ახლა მეტი სიხალისით ისწავლის. თაგვეთელ ბავშვებში საბა სკოლიდან ყველაზე შორს ცხოვრობს და დისტანციური სწავლა, ტელეფონისა ან კომპიუტერის გარეშე, სულ უფრო გაუჭირდებოდა. თანაც, ხომ ნახეთ, რა რთულ გზაზე უწევს სიარული. დიდი ქარის დროს სკოლაში არც ვუშვებ, სუსტი ბავშვია, მეშინია ქარმა არ წაიღოს… ხიდიდან არ გადავარდეს… არ გაცივდეს… ახლა უამინდობის აღარ შეგვეშინდება, სახლშიც იმეცადინებს“.

თაგვეთი ხაშურის მუნიციპალიტეტს მიეკუთვნება. სოფელი დიდი მთებითაა გარშემორტყმული. ზოგჯერ მთები ღრუბლებში ეხვევიან, ზოგჯერ – თვალისმომჭრელად კაშკაშებენ მზიანი სიმწვანით.

თაგვეთი ხაშურიდან 3 კილომეტრშია და საკმაოდ მიმზიდველი ადგილი შეიძლებოდა ყოფილიყო არა მხოლოდ ადგილობრივი მოსახლეობისთვის, არამედ დამსვენებლისთვისაც, რომ არა სოფლის მოუწყობელი გზა საბჭოთადროინდელი ხიდითურთ, რომელზეც სივიწროვის გამო მოზრდილი ავტომობილი ვერც გაივლის. მაგალითად, სასწრაფო დახმარების მანქანა ამ ხიდზე ვერ გადადის და ადამიანი სოფელში, ავადმყოფობის შემთხვევაში, დაუცველია.

ამჟამად თაგვეთში 30 ოჯახამდე დროდადრო ცხოვრობს. სოფელი ცარიელდება. აქ ბევრ მიტოვებულ სახლს ნახავთ. საკუთარი სოფლის გულშემატკივარი, ფოტოგრაფი ნათელა გრიგალაშვილი ამბობს, რომ თაგვეთი მეტად გამოცოცხლება, თუ მაღალმთიანის სტატუსს მიანიჭებენ.

თაგვეთი ზღვის დონიდან 720 მეტრზეა. კანონით, მაღალმთიანის სტატუსს სულ რაღაც 80 მეტრი აშორებს. თუმცა, ნათელას მიაჩნია, რომ სოფლის თვითმყოფადი გარემო გამონაკლისის დაშვებას იმსახურებს.

ამ საკითხის შესახებ ნათელამ უკვე მიმართა ადგილობრივ თვითმართველობას, თუმცა ზუსტი პასუხი არ მიუღია.

„გზა თუ გაკეთდა, სოფელს ბევრი ოჯახი დაუბრუნდება. მშვენიერი ადგილია – ისტორიული, მომნუსხველი სილამაზით, ჯანმრთელი ჰაერით. ეს ეზოები ისე ახმაურდება, როგორც ჩემს ბავშვობაში იყო. ადრე აქ რვაკლასიანი, შემდეგ სამწლიანი სკოლა მუშაობდა. მერე შენობა დაანგრიეს, ნაწილ-ნაწილ გაზიდეს და მღვდლის სახლი ააშენეს…“ – დანანებით ყვება ფოტოგრაფი. მან იცის, რაც სჭირდება მის სოფელს – განვითარება და განათლება: „აქ მშრომელი ადამიანები არიან, მაგრამ არ იციან, როგორ მართონ სწორად თავიანთი მეურნეობა, არაფერი სმენიათ იმაზე, რომ შეიძლება დაიწეროს პროექტი და სოფლის სასარგებლოდ რამე გაკეთდეს…“.

ჩვენს შეკითხვაზე, რომელ პროფესიაზე ოცნებობს საბა, გვპასუხობს – მეხანძრეობა მინდა, საბას უფროსი ძმა კი ფერმერობაზე ფიქრობს.

ძმების ოცნება რეალობად რომ იქცეს და მომავალში მშობლიური თაგვეთი არ მიატოვონ, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ ახლავე, ელემენტარული პირობების გაუმჯობესებაზე უნდა იზრუნოს, თუნდაც სკოლისაკენ მიმავალი გზის მოწყობით ბავშვებისთვის (და არა მხოლოდ).

სტატია დისტანციური სწავლების გამოწვევებსა და საბაზე შეგიძლიათ იხილოთ ბმულზე:

მოსწავლეები დისტანციური სწავლების გამოწვევების პირისპირ. რას ფიქრობენ ისინი.

„Air Bag”  – ბევრი ძებნის მიუხედავად, მისი ქართული შესატყვისი  ვერ ვიპოვე (ზუსტი თარგმანი – აირის ჩანთა), თუმცა ნებისმიერი ადამიანი იცნობს ,,აირბაგს“. შეიძლება არ იცოდეს, რა აკავშირებს ამ „აირის ჩანთას” ქიმიასა და ფიზიკასთან. მისი მნიშვნელობა კი განუზომელია, მისი გამოგონების შემდეგ ავარიების დროს გარდაცვლილთა და დაშავებულთა რაოდენობა თითქმის ოთხჯერ შემცირდა. ,,ახალი სკოლის მოდელის“ ფარგლებში მასწავლებელი ვალდებულია, სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა მოტივაციისა და ჩართულობის გასაზრდელად გამოიყენოს კომპლექსური დავალებები. მინდა, შემოგთავაზოთ ერთი ძალიან საინტერესო კომპლექსური დავალება, რომელიც მასწავლებელმა შესაძლებელია, საკუთარი კლასის საჭიროებებს მოარგოს და ცვლილებები შეიტანოს.

სამიზნე ცნება: მატერია, კვლევა

შედეგები: ფიზიკა საბ: 1; 2; 3; 5; 6; 7.

საკითხი: თერმოდინამიკა

დავალების პირობა: ნებისმიერ ქვეყანაში და მათ შორის საქართველოში ძალიან ბევრი ავტოსაგზაო შემთხვევა ხდება, ვიდრე ,,Air Bag “ – აირის ჩანთას გამოიგონებდნენ დაღუპულთა რაოდენობა ავარიების საერთო რაოდენობის 80%-ს შეადგენდა, ,,Air Bag“ გამოგონების შემდეგ სიკვდილიანობის მაჩვენებელი 20%-მდე შემცირდა. ,,Air Bag”-ის მუშაობის პრინციპი იდეალური აირის კანონებს ემორჩილება.  დაამზადე პოსტერი, სადაც აღწერილი იქნება მასში მიმდინარე ქიმიური პროცესები, ,,ჰაერის ჩანთის“ ოპტიმალური მასა და მოცულობა.

წარმოადგინე პრეზენტაცია კლასის წინაშე.

ამისთვის  უპასუხე შეკითხვებს:

·         რა რაოდენობის ნატრიუმის აზიდია საჭირო 2,5კგ. მასისა და 60ლ. ტევადობის აირის ბალიშის შესავსებად?

·         რატომ არ შეიძლება აირის ბალიშის მასა იყოს 2,5 კგ ზე მეტი? იქნებ უკეთ ემუშავა. პასუხი დაასაბუთე იდეალური აირის მდგომარეობის განტოლებისა და ნიუტონის მეორე კანონის გამოყენებით.

·         რატომ არ შეიძლება აირის ჩანთაში ამონიუმის ნიტრატის ან ნიტროგლიცერინის გამოყენება?

კომპლექსური დავალების შესრულების ეტაპები

I ეტაპი: გააცანით მოსწავლეებს კომპლექსური დავალების პირობა; რას მოითხოვთ მისგან; რა ევალება მის მოსამზადებლად; როგორ შეფასდება.

II ეტაპი: გთავაზობთ იმ აქტივობების სავარაუდო თანმიმდევრობას, რომელიც მოსწავლემ უნდა შეასრულოს.

აქტივობა 1. გააცანით მოსწავლეებს ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობა და დიფუზია. დიფუზიის ასახსნელად შესაძლებელია გამოიყენოთ სიმულაცია, რომელსაც იპოვოთ ლინკზე https://phet.colorado.edu/en/simulation/diffusion. არსებობს ამ სიმულაციის ქართული ვერსიაც, რომელზეც შეგიძლიათ გადახვიდეთ Translation ღილაკზე დაწკაპებით და ქართული ენის არჩევით. მარჯვენა მხარეს მოცემულია ველი, სადაც იწერება მოლეკულების რაოდენობა. მოსწავლეები იმსჯელებენ, როგორ მოქმედებს დიფუზიის სიჩქარეზე ტემპერატურა,  მოლეკულების მასა, რადიუსი  და რაოდენობა.

ამისთვის შესთავაზეთ ოთხი სხვადასხვა ექსპერიმენტის ჩატარება. ერთ შემთხვევაში უნდა შეცვალონ  ტემპერატურა, მეორე შემთხვევაში – მოლეკულების რაოდენობა, მესამეში – მათი მასა, მეოთხეში კი – რადიუსი. დააკვირდებიან პროცესს და გამოიტანენ დასკვნას.

აქტივობა 2:   მოსწავლეებს გააცანით, რა არის იდეალური აირი და რა თვისებებით ხასიათდება ის. რა შემთხვევაში ჩაითვლება აირი იდეალურად. ამ დროს შესაძლებელია გამოიყენოთ სიმულაცია რომლის ლინკია:

https://phet.colorado.edu/sims/html/gases-intro/latest/gases-intro_en.html.

აქტივობა 3: კლაპერონ – მენდელეევის განტოლების  გასაცნობად მოსწავლეებს შესთავაზეთ სიმულაცია, რომელიც დამზადებულია GeoGebra-ში https://www.geogebra.org/m/YzwWBYP3.

შესაძლებელია მოსწავლემ მონაცემები შეაგროვოს ცხრილის ფორმით, ან უბრალოდ დაადგინოს კანონზომიერება სიდიდეებს შორის. ასევე შესაძლებელია ააგოს გრაფიკი ფურცელზე და საკუთარი შედეგი შეადაროს სიმულაციაზე მოცემულ შედეგს.

აქტივობა 4: ბოილ მარიოტის, გეი – ლუსაკის და შარლის კანონების გასამეორებლად შესაძლებელია მოსწავლეებს შევთავაზოთ სხვადასხვა ანიმაცია.

ამ აქტივობების შემდეგ მოსწავლეს უკვე აქვთ წარმოდგენა იდეალურ აირზე და შეუძლიათ გაარჩიონ ამოცანა.

ამოცანის პასუხი:

მოსწავლის ნამუშევარში უნდა ჩანდეს ის ეტაპები, რა ქიმიური პროცესიც მიმდინარეობს სისტემაში.  აირის ჩანთაში გამოიყენება ნატრიუმის აზიდი, კალიუმის ნიტრატი და სილიციუმის დი ოქსიდი.

პირველ და მეორე საფეხურზე გამოყოფილი აზოტი განიხილება როგორც ინერტული აირი. იმისთვის, რომ მოსწავლემ იანგარიშოს, რა მასის ნატრიუმის აზიდია საჭირო მანქანის აირის ჩანთისთვის (ავტომობილმა დაამუხრუჭა, როცა მისი სიჩქარე იყო 90 მ/წმ, რადგან აირის ჩანთა რამდენიმე წამში უნდა გაიხსნას, მანძილი 30 სმ-ია. ამ დროში აირის ჩანთა ბოლომდე იხსნება), რომლის ტევადობა 60 ლიტრია, მისი  და მასა 2,5 კგ. გარემოს ტემპერატურაა 25 გრადუსი.  მან უნდა გაიაროს შემდეგი საფეხურები:

რადგან აზოტის ძირითადი ნაწილი აზიდის დაშლით წარმოიქმნება, დავუშვათ, რომ აზოტის რაოდენობა სრულად წარმოიქმნა პირველი რეაქციის 2 Na 3N    6 Na + N 2 (აირი)

შედეგად. საიდანაც გამოთვლით დავადგენთ, რომ 36,58 მოლი აზოტის მისაღებად საჭიროა  11,74 მოლი ნატრიუმის აზიდი.

m = 11,74  x 83 = 974 გ.

მეორე შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად მოსწავლე ჩაატარებს იმავე გამოთვლებს. მან უნდა დაასაბუთოს, რომ უფრო მეტი მასის აზოტი გამოიწვევს დიდი წნევის განვითარებას და აირის ჩანთა გასკდება.

მესამე შეკითხვაზე – რატომ არ შეიძლება აირის ჩანთაში ამონიუმის ნიტრატის ან ნიტროგლიცერინის გამოყენება? – პასუხი მოცემულია სიმულაციაზე, რომლის ლინკია

https://interactives.ck12.org/simulations/chemistry/decomposition-reaction/app/index.html?screen=sandbox&embeded=true&interactive=decomposition-reaction&subject=chemistry&artifactID=2931906&lang=en&assignment=true

III ეტაპი: მოსწავლეები გააკეთებენ ნამუშევრის პრეზენტაციას. მიიღებენ უკუკავშირს მასწავლებლისა და კლასელებისგან. მასწავლებელი შეაფასებს მოსწავლეს სხვადასხვა კუთხით მის მიერ შედგენილი რუბრიკის მიხედვით. თუ დავალებას ასრულებდნენ ჯგუფებში, სასურველია პრეზენტაციის წარმოდგენაში მონაწილეობა მიიღოს ჯგუფის ყველა წევრმა.

საკითხის განხილვა შესაძლებელია ქიმიის გაკვეთილზე როგორც ჟანგვა-აღდგენის, ისე რეაქციების ტიპების შესწავლის დროს. მდგრადი განვითარების მიმართულებით სამუშაოდ საინტერესო იქნება საკითხის გაშუქება ნატრიუმის აზიდის უტილიზაციის კუთხით, იმ ავტომანქანების შემთხვევაში, რომლებსაც არასდროს გახსნიათ აირის ჩანთა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.chemistry.wustl.edu/~edudev/LabTutorials/Airbags/airbags.html

2.https://interactives.ck12.org/simulations/chemistry/decomposition-reaction/app/index.html?screen=sandbox&embeded=true&interactive=decomposition-reaction&subject=chemistry&artifactID=2931906&lang=en&assignment=true

ადამიანი, ეს უცნაური და ამოუცნობი არსება, ძალიან, ძალიან გამძლეა. ამ პატარა პლანეტაზე ის გამარჯვებისთვის დაიბადა, ოღონდ დაიბადა ასეთი – შურით, სიყვარულით, ბოროტებით, სიკეთით. ამას რა შეცვლის? ერთწლიანი ჩაკეტილობა? სასაცილოა. ადამიანები იცვლებიან, ოღონდ ფერისცვალების ძალა ცოტას აქვს და ეს ძალაც არ გულისხმობს ადამიანობიდან ბოლომდე ამოვარდნას. მარტის თვე იყო მგონი, მეც ვთქვი – სამყარო ვერასდროს იქნება იმგვარი, როგორიც აქამდე მეთქი და უფრო ემოციური სიტყვა გამოდგა ეს, ვიდრე ნაფიქრი. დიახ, რაღაც წესები შეიცვლება, მაგრამ ეს სულ იცვლებოდა – შურის, სიყვარულის, ბოროტების, სიკეთის საზღვრებში.

ვაკვირდები და ვხედავ, რაც აქამდე წიგნებიდან ვიცოდი – ის რაც ხანგრძლივია, რაც უნდა საშინელი და მომაკვდინებელი იყოს, ჩვეულებრივდება. ის, რაც ჩვეულებრივდება, ადამიანისთვის იოლი ლუკმაა. ადამიანს სძულს სიკვდილი, მაგრამ ვერ აშინებს. იმ შიშზე ვამბობ, სიცოცხლეს რომ არ შეგამჩნევინებს. სიცოცხლე თავს გაძალებს. ასეა ახლა აქაც, იტალიაშიც და ამერიკაშიც.
ჩვენ ადამიანები ვართ – ყველაზე გულმოწყალე და სასტიკი არსებები შემჩნეულ სამყაროში.
და ჩვენ გავიმარჯვებთ!

ერთმა მოსწავლემ, მეექვსეკლასელმა, ონლაინ-გაკვეთილისას მითხრა: მასწ, მე დილით ისევ ჩვეულებრივ ადრე ვდგები, საგარეო ტანსაცმელს ვიცმევ, ჩანთაში წიგნებს ვალაგებ, სადარბაზომდე ჩავდივარ და მერე ისევ უკან ვბრუნდები, სკოლა ისე მომენატრაო.
ხომ მაგარია? კინოკადრი.

შაბათ-კვირის მოხალისეობის აღსრულებისას, მორიგი მისამართის გზა მზეთუნახავის თმასავით დაგრძელდა, დაგრძელდა და უკვე რომ ლამის მართლა ზღაპარის ლაბირინთში გვეგონა თავი – რაღაც ვიცანი. ვერაფრით გავიხსენე საიდან ან რატომ – მაგრამ ძალიან ცხადად და მძაფრად ვიცანი. და დაღლისგან გამოვფხიზლდი. ვხედავდი, რომ ეს ,,შუკები” , არამხოლოდ იმ ოჯახისკენ მიმიძღოდნენ, არამედ სადღაც უკან, ოდნავ ბუნდოვანი წარსულისკენ მიდიოდნენ გზები. ერთი შესახვევი, მეორეც და მეხუთე ზარი: ” აგერ, ა, მკტარი ტრაკტორი გდია და მაქანით შემუუხოვ მარცხნივ და მერე მარჯვენა კედაროზე თხაი დგანა ამ დროიზა ძეგლივით და მაქანაც შემუუხოვ უკვე მარცხნივ და მე დაგხთებით ჭიშკართან” მივედით და ბახ! იქ, ორმეთის გადასახვევზე, ჭიშკართან ჩემი თავი დამხვდა. ოღონდ 2004 წელი იდგა და კეპი არ მეხურა. მე და ჩემი სამი მეგობარი ვიყავით. გადავწყვიტეთ მანდარინი გვეყიდა გურია-აჭარაში და აზერბაიჯანში გაგვეყიდა. მე გაზეთის გამოცემა მინდოდა, ლიტერატურულის – მათ საკუთარი გეგმები ჰქონდათ. ფული ძლივს ვისესხეთ და ვიყიდეთ. ნაწილი მატარებელში მოგვპარეს, ნაწილი საზღვარზე დაგვილპა – დიდხანს გაგვაჩერეს და რაღაც თავგადასავლები – ადრეც მომიყოლია. ჰოდა, იმ დროის გაკვეთილები იქით იყოს და დღეს, სრულიად მოულოდნელად იმ სახლის ჭიშკარს მივადექი, სადაც დიდიიიიი, დიდი ხნის წინ ერთი ავანტიურისტი ბიჭი, ყუთებში ან უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ – ,,იაშიკებში” მანდარინს გაყინული ხელებით მედგრად ვალაგებდი. ძალიან, ძალიან დავიბენი, პროდუქტები მეგობარმა მიაწოდა, თორემ დამავიწყდებოდა. ბოლოს იმ შესანიშნავ ქალსაც ვუთხარი, ვინც შვილებითურთ დაგვხდა და ოდნავ, სულ ოდნავ მოაგონდა ჩემი მაშინდელი სტუმრობა.
დიდი ამბავი იყო. დიდი ნადავლით. ზურგზე ლამის მივიწყებული ბავშვობა მოვიკიდე და მსუბუქად წამოვედი.

დღეს ერთმა ჟურნალისტმა მომწერა, თქვენი ყველაზე სასიამოვნო მოგონება მოგვიყევით ბავშვობიდანო. ცოტა დავიბენი და მერე გამახსენდა გზა მამაჩემის სამსახურიდან სახლამდე. ბაღიდან სამსახურში რომ მივყავდი და მერე სახლისკენ – კისერზე შემომჯდარი. გზაზე საღამოვდებოდა და ზოგჯერ მთვარე ამოდიოდა. მამაჩემი დაჟინებით მეუბნებოდა: ბიჯო, გახედე, გახედე, მთვარეც ჩვენთან ერთად მოდის! მე მარცხნივ ვატრიალებდი თავს და თვალი მიშტერდებოდა. მთვარე ოდნავი ბარბაცით მოდიოდა, ოზურგეთში, კალანდარიშვილის ქუჩაზე, # 12 – ისკენ. მე და მთვარე ერთმანეთს ვუყურებდით. იმ გზაზე ხშირად ვბრუნდები ხოლმე. იმ გზაზე, სადაც მე, მამა და მთვარე მოვდივართ. იქ, სადაც ხელებს ცამდე ვაწვდენდი. ადრე – მამაჩემის კისერზე შემომჯდარი. მერე, გავიზარდე და ხელები დამიმოკლდა და ცაც ამაღლდა.

კორონავირუსი საინტერესო მოვლენაა არა მხოლოდ ბიოლოგია-ქიმიის თვალსაზრისით. მისი არსებობა გვაძლევს უნიკალურ შესაძლებლობას მოსწავლეთა ცნობისმოყვარეობის გასაღვივებლად. მასწავლებელს შეუძლია საგაკვეთილო თემად განიხილოს ხელის დაბანის პროცედურა, თუ რატომ შეუძლია ქაფს ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენა? რატომ არის აუცილებელი ორმეტრიანი დისტანციის დაცვა და რა მიზეზით უწოდებენ მას სოციალური დისტანციას? როგორ აწარმოებენ ვირუსის გავრცელების სტატისტიკას და რას გვაძლევს მისი ცოდნა? რომელმა ქვეყნებმა განიცადეს ყველაზე დიდი დანაკარგი და არის თუ არა ეს კავშირში სახელმწიფოების გეოგრაფიული მდებარეობასთან?.. კითხვა უამრავია და რადგან ვირუსთან ერთად თანაცხოვრება გარკვეული პერიოდის განმავლობაში კვლავ მოგვიწევს, შეგვიძლია მსგავსი თემები წინასწარ მოვიფიქროთ, მოვამზადოთ და სასარგებლო რესურსად ვაქციოთ.

მათემატიკა: განვიხილავთ და ვაანალიზებთ სტატისტიკას 

სწორედ ასე მოიქცა ფრენკ ვანი, მათემატიკის პედაგოგი, მეცნიერებისა და მათემატიკის სკოლის პრეზიდენტია ოკლაჰომაში. ის „ეპიდემიის მათემატიკას“ სკოლაში 2010 წლიდან ასწავლის. მასწავლებელი დარწმუნებულია, რომ ამით თავის საგანს უფრო მიმზიდველს ხდის (ფრეკენ ვანის მიერ მომზადებული ინგლისურენოვანი მასალების ნახვა Facebook-ზე შეგიძლიათ).

„რაც მსოფლიოში ხდება, კატასტროფაა, მაგრამ მიმდინარე მოვლენებისა და რეალური მათემატიკის შერწყმით შეგვიძლია მოსწავლეებს საგნის მიმართ დამატებითი მოტივაცია შევუქმნათ. ახლა მათ უფრო ესმით, რომ ექსპონენციალური ზრდის განტოლება, რომელიც ადრე უსარგებლო რამ ეგონათ, გვეხმარება სავენტილაციო საშუალებების ან საავადმყოფოების საწოლების რაოდენობის გამოთვლაში“.

ფრენკს მაგალითად მოჰყავს იმის გამოთვლას, თუ რამდენად სწრაფად გავრცელდება ეპიდემია მაშინ, როდესაც ორმოცი მილიონი ადამიანი „ცხელების ცენტრს“ მიაკითხავს, შემდეგ კი ისევ სახლში გაბრუნდება. ასე შესაძლებელია ინკუბაციური პერიოდის ან სიკვდილიანობის მაჩვენებლის გამოთვლა.

ბიოლოგია: ვირუსების შესწავლა რეალურ დროში   

სკოტ ჯონსონი Century High School-დან ბისმარკში, სთავაზობს თავის მოსწავლეებს შეისწავლონ სტატიები იმაზე, თუ რა გავლენას ახდენს კორონავირუსი ადამიანის ორგანიზმზე. ბოლო პერიოდში ის ამას ონლაინ გაკვეთილებზე აქტიურად განიხილავდა.

მასწავლებელთა ეროვნული ასოციაცია (NSTA) სწავლების ამ სისტემას „3D სწავლებას“ უწოდებს, მეცნიერებასა და საინჟინრო პრაქტიკას შორის ინტერდისციპლინარული ურთიერთობაზე დაფუძნებულს. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვებმა ისწავლონ არსებული მოვლენის გააზრება, სწორი კითხვების დასმა. მომავალში ეს ხელს შეუწყობს წარმატებულ პრაქტიკულ გამოცდილებასა და კვლევას. სისტემის მიზანია სასწავლო საგნის გაფართოება.

მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს გაანალიზონ ინფორმაციის წყაროები: არის თუ არა კავშირი წაკითხულსა და სხვა დისციპლინებს შორის?

ბავშვები ცდილობენ იაზროვნონ მეცნიერულად, თანმიმდევრულად დაფიქრდნენ კითხვებზე, გამოიტანონ ლოგიკური დასკვნები ვირუსის წარმოშობისა და მისი გავრცელების შესახებ.

ისტორია და ლიტერატურა: დღიურის წარმოება კოროვირუსის პერიოდში

COVID-19 უნიკალური ისტორიების უსასრულო წყაროა. მოსწავლეები სწავლობენ ინფორმაციასთან მუშაობას, აღნიშნული ისტორიების პოვნას და მათ გაფორმებას სხვადასხვა ჟანრში.

ფსიქოლოგთა აზრით, თვითიზოლაციის პერიოდში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბავშვების შინაგან მდგომარეობაზე დაკვირვება, მათი გრძნობების გამოხატვის გზების ძიება. მაგალითად, შეგიძლიათ შესთავაზოთ წერილობითი დღიურის წარმოება, ანდა ჩანახატების, ვიდეოფორმატის სსახით. ამელია ნირენბერგი New York Times-დან წერს, რომ ასეთი ჩანაწერები მოგვიანებით სასარგებლო იქნება ისტორიკოსებისთვის, ვისთვისაც მნიშვნელოვანია ჩვეულებრივი ადამიანების ცხოვრებისეული მომენტები.

ბრაიან შოუმ, სოციალურ მეცნიერებათა პედაგოგი Ygnacio Valley-ს საშუალო სკოლიდან, წერს ინსტრუქციებს მსგავსი დღიურების წარმოების შესახებ. „თქვენი ამოცანაა აღწეროთ ცვლილებები, რომელთა უშუალო მოწმე გახდით. ყოველდღიურად მოინიშნეთ რა გაიგეთ ახალი ამბებიდან, მეგობრებისა და ოჯახის წევრებისგან. სულაც არ არის სირცხვილი გადაიღოთ ვიდეოები, აღწეროთ ამბები პოეტურად ან შექმნათ ესკიზები – გლობალური პანდემიის დროის ეს ყველაფერი მნიშვნელოვანი დოკუმენტი ხდება. შეგიძლიათ ასეთი დღიური მთელ ოჯახთან ერთად აწარმოოთ, საღამოობით ერთად განიხილოთ მნიშვნელოვანი საკითხები“.

დღიურისთვის საჭირო კითხვების სია:

რა გამოაცხადა მთავრობამ დღეს და რა მოიმოქმედა? ჰქონდა თუ არა ამას აზრი? როგორ იმოქმედა ამან თქვენს ცხოვრებაზე?

რა შეზღუდვებია თქვენს მხარეში და რა – არა?

როგორ გამოიყურება თქვენი უბანი ახლა? ქუჩაში რამდენი ადამიანი გადაადგილდება?

როგორ განსხვავდება დღვანდელი დღე გუშინდელისგან?

შენიშნეთ უთანასწორობის რაიმე მაგალითი (ადგილობრივად, ნაციონალურად თუ გლობალურად)?

რა გაიმედებთ? რა იწვევს თქვენში შიშს, შფოთვას (მაგალითად, სიახლეები სოციალურ ქსელებში)?

ახლა რა აკლია თქვენს ოჯახს? რაზე არ გაქვთ წვდომა?

რა აქვს თქვენს ოჯახს ისეთი, რაც შეიძლებოდა სხვისთვის სასარგებლო ყოფილიყო?

სამოქლაქო განათლება  

კორონავირუსი ის შემთხვევაა, როდესაც სამოქალაქო განათლების გაკვეთილი ცხელ დისკუსიად იქცევა. ეს ხელს შეუწყობს კრიტიკული აზროვნების, ემპათიისა და რეფლექსიის განვითარებას. მაგალითად, თქვენ შეგიძლიათ მოიშველიოთ სხვადასხვა ქვეყნებიდან მიღებული სიახლეები, სადაც ექიმები წყვეტენ ვის გაუწიონ სამედიცინო დაწესებულებაში დახმარება და ვინ უნდა იმკურნალოს სახლის პირობებში. სოციალურ სამართლიანობასთან დაკავშირებული კითხვები, რომლებზეც ერთმნიშვნელოვნად პასუხს ვერ გასცემ, მოსწავლეებს შეასწავლის რთული ეთიკური სიტუაციების გაანალიზებას და მოეხმარება ფასეულობათა სისტემის გააზრებაში.

დასაწყისისთვის, გააცანით მოსწავლეებს ეთიკური გადაწყვეტილების მიღების მეთოდი:

სიტუაციის შესწავლა;

დასახელდეს ღირებულებები, ყველა მხარის;

ეთიკური დილემის იდენტიფიცირება;

იმ ღირებულებების იდენტიფიცირება, რომლებიც გავლენას ახდენს მოსწავლეთა პოზიციაზე;

მოყევით თქვენი გადაწყვეტილების შესახებ ფაქტობრივი არგუმენტებით, რა ღირებულებებით ხელმძღვანელობთ.

მედიაწიგნიერება: ვისწავლოთ ახალი ამბების წაკითხვა

დისტანციური სწავლება არის ახალი ტექნოლოგიების განათლებაში დანერგვის შესაძლებლობა. ინფორმაციული ცოდნა დაეხმარება ბავშვებს (და მათ მშობლებს) შემდგომ სწავლაში და სამსახურში დასაქმების დროს. ყალბი ამბების განსხვავების უნარი შეამცირებს პანდემიის შესახებ შფოთვას, რადგან გაკვეთილის მთავარი ამოცანაა  სიმართლის გამოვლენის სწავლება და არა ყველა სიახლის დაჯერება და გაზიარება.

2016 წელს, სტენფორდელი ისტორიისა და განათლების პროფესორის, სემ ვაინბურგის და მეცნიერთა გუნდის მიერ ჩატარებულმა გამოკითხვამ აშშ-ის 12 შტატში 8000 მოსწავლეს შორის, აჩვენა, რომ ახალგაზრდების ინტერნეტით ინფორმაციის ანალიზის უნარი შეიძლება ერთი სიტყვით შეფასდეს – ცუდი.

კიდევ ერთ სტატიაში, სემ ვაინბურგი გამოჰყოფს სამ ძირითად პრინციპს, რომელიც მასწავლებლებმა უნდა გამოიყენონ მედიაწიგნიერების სწავლების პროცესში:

1.ცნობიერი კითხვა

ინფორმაციის სიმრავლე მოიაზრებს „ჰორიზონტალურად“ წაკითხვის უნარს, როდესაც საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფაქტები შეიძლება გამოგვრჩეს. ახლანდელ ეპიდემიოლოგიურ სიტუაციაში ეს არ არის საუკეთესო გზა. უმჯობესია ნერვების და არა დროის დაზოგვა. ჩვენ ყურადღებით ვკითხულობთ სიახლეებს, мштфчфмЕ ჩანართს და სხვა წყაროებы ვადარებთ.

2.რამდენიმე ვებგვერდის გამოყენება

ინფორმაცია, თუნდაც ოფიციალური ვებსაიტზე, ყოველთვის არ შეიძლება სანდო იყოს. ასწავლეთ ბავშვებს გვერდის/ორგანიზაციის სახელწოდების გადამოწმება,  ხელმძღვანელობის შესახებ ინფორმაციის მოძიება, წაიკითხეთ მათი მიმოხილვები სხვა რესურსებზე, ანუ გასცდით განყოფილებას „ჩვენს შესახებ“.  განყოფილებას.

3.მოძებნეთ სხვა ბმულებიც

ბრაუზერში კითხვაზე პასუხის ძებნისას არ უნდა შემოვიფარგლოთ პირველივე ღია ვებგვერდით. არ უნდა ვენდოთ გუგლის პირველ შედეგებს. აუცილებელია რამდენიმე ვარიანტის ნახვა და შემდეგ გადაწყვიტა, სად დევს უფრო არის სანდო და თანმიმდევრული ინფორმაცია.

ზოგიერთ სკოლას აქვს სპეციალური ფილტრები, რომლებიც მოსწავლეებს საუალებას აძლევს იმუშაონ მხოლოდ სანდო საიტებზე. მაგრამ სკოლის დამთავრების შემდეგ, ისინი, ვისაც არ აქვს ინტერნეტით ძებნის გამოცდილება, ვერ შეძლებენ ინფორმაციის დამოუკიდებლად გაფილტვრას. პანდემია კარგი დროა იმუნიტეტის გასაუმჯობესებლად ტოქსიკური და ყალბი შეტყობინებების მიმართ, რომლებიც ახალი ამბების მასალებში უხვად გვხვდება..

No Child Left Behind[1]

 „არცერთი ბავშვი უყურადღებოდ!“ 

სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის კოგნიტური, ანუ შემეცნებითი და აკადემიური უნარების შეფასება იქამდეა აუცილებელი, ვიდრე მისთვის ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა შემუშავდება. უფრო მეტიც, იგი სახელმძღვანელო დოკუმენტის სახესაც კი იძენს. თუმცა მოსწავლის შემეცნებითი (კოგნიტური) თუ აკადემიური უნარების შეფასება წლის ბოლოსაც იწერება და იგი ასევე საცნობარო თუ სახელმძღვანელო ინსტრუმენტია ახალი მასწავლებლისთვის, რომელმაც შეიძლება ბავშვს მომავალი სასწავლო წლიდან ასწავლოს.

შეფასების დოკუმენტში ვუთითებთ შევსების თარიღს, ინტერვიუერისა (ამ შემთხვევაში მოსწავლის) და დამკვირვებლის – მასწავლებლის ან სპეციალური მასწავლებლის გვარ-სახელს. სპეციალური მასწავლებელი აფასებს მოსწავლის კოგნიტურ  უნარებს, როგორიცაა: აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება, აზროვნება, მეტყველება, ქცევა, ემოცია და კომუნიკაცია. საგნის მასწავლებლები აფასებენ მოსწავლის აკადემიურ უნარებს ეროვნული სასწავლო გეგმის სტანდარტში გაწერილი მისაღწევი შედეგების/სამიზნე ცნებების/მკვიდრი წარმოდგნების მიხედვით. მოსწავლის ფუნქციური/ადაპტური უნარების შეფასება ყველა მასწავლებელს შეუძლია.

ორივე ტიპის შეფასებისას წინა პლანზე უნდა გამოვიტანოთ ბავშვის ძლიერი მხარეები, თუმცა ცალკე სვეტში აუცილებლად უნდა მივუთითოთ, რას ვერ აკეთებს ბავშვი, რაა მისი სუსტი მხარე და რით შეიძლება დავძლიოთ აღნიშნული პრობლემა.

ბავშვის სასკოლო განვითარების ადრეულ ეტაპზე საგნის მასწავლებლების მერ ფასდება ზოგადი აკადემიური უნარები, როგორიცაა: კითხვა, წერა, თხრობა და ბაზისური მათემატიკური უნარები. თითოეული ამ უნარის შეფასება უნდა მოხდეს ბუნებრივ გარემოში და შესაძლოა, მიეძღვნას ერთი საგაკვეთილო დრო.

დისტანციური მუშაობისას კითხვის უნარის შესაფასებლად მოსწავლეს შეიძლება შევთავაზოთ „კარგი სკოლის“ მიერ მომზადებული მისი განვითარებს შესაბამისი სამუშაო ფურცლები, მაგალითად, ასეთი: https://kargiskola.ge/myadmin/ckeditor/ckfinder/userfiles/files/dabadebis%20dge.pdf

თუმცა რეკომენდებულია ვიხელმძღვანელოთ კითხვის დებულებებით, როგორიცაა:

• ტექსტის წაკითხვა/მოცულობა ( ასოების ცნობა; მარცვალ-მარცვალ კითხვა; სიტყვების კითხვა; მარტივი წინადადებების კითხვა; მცირე მოცულობის ტექსტების კითხვა)

გზები და ინსტრუქციები: მოსწავლეს ვაწვდით ტექსტს და ვთხოვთ წაიკითხოს. თუ მოსწავლეს საერთოდ არ შეუძლია კითხვა, მაშინ თავად ვუკითხავთ ტექსტს, ხოლო თუ მოსწავლე კითხულობს მაგრამ ძალიან უჭირს, ვაკითხებთ მხოლოდ ერთ წინადადებას და შემდეგ ჩვენ ვაგრძელებთ. აუცილებლად ვუთითებთ დახმარების დონის გაზრდის შესახებ კომენტარებში. მოსწავლეს ვუჩვენებთ ფურცელზე დაბეჭდილ წინადადებებს და ვთხოვთ წაიკითხოს.  მოსწავლეს ვუჩვენებთ სიტყვებს და ვთხოვთ წაიკითხოს. მოსწავლეს ვუჩვენებთ გვერდს სადაც წერია დამარცვლილი სიტყვები და ვთხოვთ წაიკითხოს მარცვლები. ვუჩვენებთ  ბარათზე დაწერილ ასოებს. ვთხოვთ იპოვოს და დაასახელოს ჩვენ მიერ წარმოთქმული ასო-ბგერები.

დისტანციური მუშაობისას შეიძლება შევთავაზოთ შემდეგი ბმული: https://www.kargiskola.ge/teachers/cignebi/Readers_Grade2/pingvinis_macivari.pdf

• კითხვის მოქნილობა – სათანადო ტემპისა და ინტონაციური გამართულობას ვაფასებთ იმის მიხედვით, თუ რამდენად გამთლიანებული სიტყვებითა და სათანადო ინტონაციით კითხულობს ტექსტს, რამდენად იცავს წინადადებებს შორის პაუზას, რამდენად  მკაფიოდ და  ხმამაღლა კითხულობს.

გზები და ინსტრუქციები: ვაძლევთ მცირე ტექსტს, ან წინადადებას და ვაკვირდებით (დეტალურად ვინიშნავთ რა სიგრძის და სირთულის სიტყვებს  კითხულობს, რა ტიპის შეცდომებს უშვებს)

დისტანციური მუშაობისას შეიძლება შევთავაზოთ შემდეგი ბმული: https://kargiskola.ge/anbani/lokokina%20lila_adapt..pdf ჩვეულებრივ კი აღნიშნული ტექსტი ცალკე წიგნად ყველა საჯარო სკოლის ბიბლიოთეკას მოეპოვება.

• წაკითხულის შინაარსის გაგების უნარი ვლინდება, თუ რამდენად სწორ ვარაუდს გამოთქვამს ტექსტის შინაარსის შესახებ სათაურის მიხედვით; რამდენად ამოიცნობს ტექსტის დასაწყისსა და დასასრულს; რამდენად შეუძლია მოსმენილ ტექსტში მოსმენილი ფაქტებისა და პერსონაჟების დასახელება, რამდენად შეუძლია სიტყვების სემანტიკური გააზრება კონტექსტის მიხედვით

გზები და ინსტრუქციები: მოსწავლეს ვაკითხებთ ტექსტს და  ვთხოვთ: აღწეროს რა მოხდა ტექსტის მიხედვით; დაგვისახელოს ტექსტში ნახსენები პერსონაჟები. თუ მოსწავლეს არ შეუძლია კითხვა საერთოდ, მაშინ ჩვენ ვუკითხავთ ტექსტს; თუ მოსწავლე კითხულობს მაგრამ ძალიან უჭირს, ვაკითხებთ მხოლოდ ერთ აბზაცს და შემდეგ თქვენ ვაგრძელებთ. აუცილებლად ვუთითებთ დახმარების დონის გაზრდის შესახებ კომენტარებში. ორივე შემთხვევაში, ვუკითხავთ თუ ვაკითხებთ, ვეკითხებით სიტყვების მნიშვნელობას ტექსტიდან.

• ფონოლოგიური ცნობიერება მოიცავს ფონოლოგიური ანალიზისა და სინთეზის უნარებს. ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია ცალკეული ასოების გაერთიანება სიტყვებად, სიტყვის დაშლა შემადგენელ ბგერებად
• ვაფასებთ შეცდომების ხარისხსა და რაოდენობას, რამდენად ტოვებს, ანაცვლებს ან ამატებს სიტყვებში ასოებს/მარცვლებს, უცვლის ფლექსიებს, უჭირს ხაზიდან ხაზზე გადასვლა, ტოვებს ხაზს, არ ითვალისწინებს სასვენ ნიშნებს, კითხულობს არასწორი ინტონაციით, მონოტონურად

წერის შეფასებისას ფასდება:

• წერის მოტორული კომპონენტი. ვაკვირდებით : რომელი ხელით წერს მოსწავლე (რომელია წამყვანი ხელი), როგორ უჭირავს საწერი საშუალება (ხელის პოზიციას), იჭერს თუ არა მეორე ხელით საწერ ფურცელს, როგორ ზის წერისას, შეუძლია  თვალისა და ხელის კოორდინირება

დავალება: დაწეროს ის რასაც მოჰყვა; დაწეროს საკუთარი თავის შესახებ

დისტანციური სწავლებისას მოსწავლეს შეიძლება შევთავაზოთ ბმული: https://kargiskola.ge/dawere/

• ნაწერის ვიზუალური მხარის შეფასებისას ვითვალისწინებთ ასოების ზომას, მოყვანილობას, ზედა და ქვედა რეგისტრის გრაფემების ხაზზე განლაგებას, ასოებს შორის დისტანციას, სიტყვებს შორის დისტნციას, იწყებს თუ არა სწორი მხრიდან წერას (მარცხენა ზემოთა კუთხიდან).
• ორთოგრაფიის/მართლწერის შეფასებისას ვაკვირდებით იცის თუ არა განსაზღვრული ასოების წერა, ტოვებს თუ არა ასოებს სიტყვაში, ანაცვლებს ერთ ასოს სხვა ასოთი, ამატებს ასოს სიტყვაში, წერისას იცავს ასოების სივრცით მიმართებებს

დავალება: მოსწავლეს ვთხოვთ დაგვიწეროს ის ასოები, რომელიც იცის. თავისი სახელი, (ვაკვირდებით, რამდენად სწორად წერს შ და წ-ს, ძ და ხ-ს და არ ერევა ერთმანეთში). ვაკითხებთ ასაკის შესაბამის ტექსტს და ვთხოვთ აღადგინოს ზეპირად ან წერილობით. დისტანციური მუშაობისას ტექსტების შერჩევა შესაძლებელია შემდეგ გვერდზე: https://kargiskola.ge/teacherintro/teacher-moswavlis-wignebi.php

• ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია შეუძლია სიტყვებისა თუ ფრაზების  წერა კარნახით; ტოვებს თუ არა სიტყვას წინადადებაში, ანაცვლებს და ცვლის თუ არა  სიტყვების თანმიდევრობას წინადადებაში.

დავალება: მოსწავლეს ვუსახელებთ  სურათზე მინიშნებით ფრინველის სახელს და ვთხოვთ  დაწეროს დასახელებული სახელი;

• ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია კოპირება – ნაბეჭდი/დაფაზე ნაწერი ტექსტის სწორად გადაწერა

დავალება: ტექსტში მოვუნიშნავთ ჯერ წინადადებას, თუ გაუჭირდა, შემდეგ ვთხოვთ სიტყვის ან ასოს გადაწერას

• ვაფასებთ გრამატიკულ მხარეს – რამდენად სწორად ათანხმებს რიცხვში სახელებისა და მოქმედების აღმნიშვნელ სიტყვებს, რამდენად მართებულად იყენებს კავშირებს (და, მაგრამ…) სიტყვების დასაკავშირებლად, რამდენად იყენებს მოსწავლე გრამატიკული და ორთოგრაფიული თვალსაზრისით სწორ ფორმებს და იცავს პუნქტუაციის ძირითად წესებს წინადადების აგებისას, რამდენად მართებულად იყენებს კონტექსტის მიხედვით ზმნის დროებს (წარსული, აწმყო, მომავალი), რამდენად მართებულად იყენებს თხრობით, ბრძანებით და კითხვით წინადადებებს და რამდენად სათანადოდ იყენებს სასვენ ნიშნებს.
• ვაფასებთ, ტექსტის ტიპის ცოდნას – რა სირთულის და რა მოცულობის ტექსტის აღქმა შეუძლია და შეუძლია თუ არა საკუთარი აზრის დაფიქსირება. ვკარნახობთ 3-4 სიტყვიან ბრძანებით, კითხვის ან ძახილის წინადადებებს და ვაფასებთ, რამდენად სწორად წერს მათ.

თხრობა

• თხრობის შეფასებისას უპირველე ყოვლისა, ვაკვირდებით და ვიგებთ, მოსწავლეს რამდენად შეუძლია ააგოს წინადადების გრამატიკული სტრუქტურა.

დავალება: მოსწავლეს ვთხოვთ მოგვიყვეს: ა)  მისი ჰობის შესახებ, რის კეთება უყვარს ყველაზე მეტად; ბ) საყვარელი ფილმის, ან ბოლო დროს ნანახი ფილმის შინაარსი; შესაძლოა ასევე ვთხოვოთ წაკითხული ტექსტის შინაარსის მოყოლა (თუ უჭირს გადმოცემა, ვუსვამთ დამხმარე შეკითხვებს); სიუჟეტური სურათის აღწერა (თუ ესეც უჭირს გადავდივართ სახელდებაზე). შესაძლოა ასევე ვთხოვოთ წაკითხული ტექსტის შინაარსის მოყოლა (თუ უჭირს გადმოცემა, ვუსვამთ დამხმარე შეკითხვებს).

• ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია შინაარსის გადმოცემა – მოვლენების ლოგიკური თანმიმდევრობა, ძირითად დეტალებზე ამახვილებს ყურადღებას თუ მეორეხარისხოვანზე, შეუძლია თუ არა საკუთარ თავზე ამბის მოყოლა, შეუძლია თუ არა სიუჟეტური სურათების აღწერა-გადმოცემა, რა სირთულის და მოცულობის შინაარსის გადმოცემა შეუძლია დამოუკიდებლად ან დამხმარე კითხვებით
• ვაფასებთ გრამატიკულ უნარებს, რამდენად შეუძლია არსებითი სახელისა და ზმნის რიცხვში შეთანხმება, სახელების შეთახმება ბრუნვაში და სხვ.

ბაზისური მათემატიკური უნარების შეფასებას ვიწყებთ:

• თვლით, ვაკვირდებით, რომელ რიცხვამდე შეუძლია მოსწავლეს დათვლა (იმისდა მიხედვით, თუ როგორ თვლის მოსწავლე, ვცვლით, ვამარტივებთ ან ვართულებთ მოთხოვნას; ვითვლით 10-ის ფარგლებში ან 10-ის ზევით ნებისმიერი დასახელებული რიცხვიდან, ვთვლით უკუ: 10-დან 1-მდე; 10-ის ფარგლებში ან მის ზემოთ უკუთვლა ნებისმიერი დასახელებული რიცხვიდან; რიცხვების თანმიმდევრობა. ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია წინარე და შემდგომი რიცხვის განსაზღვრა, 2-ის, 3-ის… ბიჯით თვლა (მაგ.: 2,4,6 . . . ; 3,6,9 . . . ,  4,8,12…); ათეულებით ან ასეულობით გადათვლა, 10–ის ზევით ნებისმიერი დასახელებული რიცხვიდან.
• ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია მოსწავლეს საგანთა რაოდენობის განსაზღვრა, სურათზე წარმოდგენილი ერთგვაროვან საგანთა გროვის გადათვლა და გადათვლის შემდეგ საგანთა საერთო რაოდენობის დასახელება.

დავალება: წარმოვუდგინოთ მოსწავლეს ერთგვაროვან საგანთა გროვა და ვთხოვოთ სავარაუდო რაოდენობის განსაზღვრა ან თავად შევთავაზოთ ორი სავარაუდო პასუხი და ვთხოვოთ  იმ რიცხვის შერჩევა, რომელიც  მისი აზრით მეტად შეესაბამება საგანთა რაოდენობას.

• ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია რიცხვების ცნობა – ცხრილის მიხედვით რიცხვების განსაზღვრა (10-ის ფარგლებში ან 100-ის), სამ და მეტნიშნა რიცხვების ცნობა/დასახელება; 10-ის ან 100-ის ფარგლებში ან სამ და მეტნიშნა რიცხვების კარნახით ჩაწერა, რომაული რიცხვების ცნობა და ჩაწერა; კენტი და ლუწი რიცხვების ცნობა და ჩაწერა; რიცხვში თანრიგის განსაზღვრა (ასეული, ათეული, ერთეული); რიცხვების შედგენა. მაგ.: 4000 +100+ 80+3 =4183  და რიცხვის მის შემადგენელ თანრიგებად დაშლა. მაგ.: 589 = 500+80+9; რიცხვების დამრგვალება.
• რიცხვების შედარება
• ფიგურის ნაწილებისა და წილადების, არამთელი რიცხვების ცნობა.
• მიმატება 10–ის ფარგლებსა და მის ზემოთ, 10-ის გავლით 20-მდე, ორ და მეტნიშნა რიცხვების შეკრება; ათეულების შეკრება; ორზე მეტი შესაკრების მიმატება 10-ის ფარგლებში; ორზე მეტი შესაკრების მიმატება 10-ის ზევით; (მიუთითეთ თუ რამდენნიშნა რიცხვებს უმატებს ერთმანეთს)
• გამოკლება 10–ის ფარგლებში; 20–ის ფარგლებში; ორ და მეტნიშნა რიცხვების გამოკლება (აღნიშნეთ ასრულებს ზეპირად, ქვეშმიწერით, თვალსაჩინო მასალის გამოყენებით); ორი და მეტი საკლების გამოკლება 10–ის ფარგლებში; ორი და მეტი საკლების გამოკლება 10–ის ზევით; (ვუთითებთ, თუ რამდენნიშნა რიცხვებს აკლებს ერთმანეთს მოსწავლე)
• გამრავლება – ციფრების ერთმანეთზე გამრავლება (გამრავლების ტაბულა); ციფრების 10–ზე გამრავლება; 0–ზე დაბოლოებულ რიცხვებზე გამრავლება; ორ და მეტნიშნა რიცხვების გამრავლება;
• გაყოფა – ციფრების გაყოფა 10–ის ფარგლებში; ორნიშნა რიცხვების ციფრებზე გაყოფა; ორნიშნა რიცხვებზე გაყოფა. მაგ.: 100:50=; 34:17=;  გასაყოფი რიცხვის განსაზღვრა. მაგ.: იმ  რიცხვის დასახელება, რომელიც იყოფა 12–ზე; 9–ზე;

დავალების სირთულეს ვარჩევთ მოსწავლის შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, რაც მან წინარე დავალებების შესრულების დროს გამოავლინა.

• ამოცანის ამოხსნა (ერთმოქმედებიანი შემდგომ გართულებული ამოცანის და განტოლების ამოხსნა).
• რამდენად იცის გეომეტრია – გეომეტრიული ფიგურების ცნობა (სამკუთხედი, მართკუთხედი, კვადრატი, წრე, რომბი, ცილინდრი, ხუთკუთხედი და ა.შ.); მარტივი გეომეტრიული ფიგურების აგება; რთული გეომეტრიული ფიგურების აგება; გეომეტრიული ფიგურის გვერდის გაზომვა სახაზავის გამოყენებით; ფიგურის ტოლ ნაწილებად დაყოფა.
• ვაფასებთ, რამდენად ერკვევა საზომი ერთეულებში – შეუძლია თუ არა თერმომეტრის წაკითხვა; წონის, სიგრძის, სითხის, ტემპერატურის და დროის საზომი ერთეულების დასახელება; საზომი ერთეულების ზრდის (სიდიდის) მიხედვით დალაგება. მაგ.: დეციმეტრი, მილიმეტრი, კილომეტრი, მეტრი; რამდენი წუთია ერთ საათში, რამდენი წამია ერთ წუთში? რამდენი სანტიმეტრია ერთ მეტრში, რამდენი მილიმეტრია ერთ სანტიმეტრში, რამდენი სანტიმეტრია ერთ დეციმეტრში, რამდენი დეციმეტრია ერთ მეტრში, რამდენი მეტრია ერთ კილომეტრში? რამდენი გრამია ერთ კილოგრამში, რამდენი მილიგრამია ერთ გრამში, რამდენი კილოგრამია ერთ ტონაში? რამდენი მილილიტრია ერთ ლიტრში? შედარება: 30 სმ ? 2 დმ (<>=)
• ვაფასებთ, რამდენად იცის ფულის ცნობა და გამოყენებითი მათემატიკა – შეუძლია თუ არა ეროვნული ვალუტის კუპიურების ცნობა (თეთრები, ლარები); რამდენი 20 თეთრია 1 ლარში? რა თანხას მივიღებთ თუ შევკრებთ 10+20 +50 ლარს? რა თანხას მივიღებთ თუ შევკრებთ 0,20+0, 30+0,20+0, 50 თეთრს? შეადგინეთ 2 ლარი მხოლოდ თეთრებისგან ისე, რომ გამოიყენოთ თეთრების შემდეგი ნაირსახეობა: 5, 10, 20 და 50. თუ საპონი ღირს 1,30 ლარი, რამდენი ხურდა გვეკუთვნის 10 ლარიდან? თუ ნამცხვრის ნაჭერი ღირს 2,20 ლარი რამდენი ხურდა გვეკუთვნის 5 ლარიდან? გადახურდავება. თუ მიმართება ლარსა და დოლარს შორის შემდეგია: 1$=1,67ლარს, რამდენი ლარი გექნებათ 10 ან/და15 დოლარში?  გადახურდავება. თუ მიმართება ლარსა და დოლარს შორის შემდეგია: 1$=1,67ლარს, რამდენი ლარია საჭირო 20 დოლარის შესაძენად?

ვაფასებთ, რამდენად შეუძლია დროში ორიენტაცია, იცის თუ არა წელიწადის დროების, თვეების დასახელებები, შეუძლია წელიწადის დროებისა და თვეების შესაბამება; კვირის ციკლისა და მიმდინარე კვირის დღის, თვისა და წელიწადის განსაზღვრა, ციფერბლატიანი თუ ციფრული საათის ცნობა, საათის ნახევრის განსაზღვრა, საათის წუთობრივი სიზუსტით ცნობა, დროში მოქმედებების დაგეგმვა, დღე-ღამის რიტმის აღქმა, დღისა თუ ღამის დასახელება, კალენდრის გამოყენება ( კალენდარზე თვის მეორე სამშაბათის დემონსტრირება, თვის რომელ კვირაშია 15, რამდენი დღეა არანაკიან წელიწადში?) , აქტივობის დაგეგმვა დროში

ვაფასებთ ბავშვის თვითცნობიერებას  – შეუძლია თუ არა კითხვებზე პასუხის გაცემა პერსონალური ინფორმაციის გამოყენებით, სახელის, გვარის, ასაკის, სკოლის, კლასის, მისამართის, ოჯახის წევრებისა თუ ტელეფონის ნომრების დასახელება.

საგნობრივი შეფასებისას შესაძლოა, ვიხელმძღვანელოთ ამა თუ იმ საგნის ეროვნული სასწავლო გეგმით მისაღწევი მიზნებითა და ამოცანებით. მაგალითად, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სწავლების სასწავლო გეგმა ითვალისწინებს კონკრეტული ამოცანების გადაჭრას. ეს ამოცანები მოიცავს როგორც ცოდნას, ასევე უნარების განვითარებას: ამიტომ შეფასებისას მნიშვნელოვანია, ერთმანეთისაგან გავმიჯნოთ ეს ორი კომპონენტი და მოსწავლე შევაფასოთ დაახლოებით შემდეგნაირად:

• მოსწავლემ იცის ცოცხალი სამყაროსა და მასში მიმდინარე სასიცოცხლო პროცესებში; სამყაროში მიმდინარე  ფიზიკური და ქიმიური მოვლენები; დედამიწისა და გარესამყარო; ადამიანისა და გარემოს ურთიერთდამოკიდებულების შესწავლა;

• მოსწავლეს გამომუშავებული აქვს: დაკვირვების, აღწერის, კლასიფიცირების უნარის, განჭვრეტა/ჰიპოთეზის გამოთქმის დაგეგმვის, ექსპერიმენტის/ცდის ჩატარების, მონაცემების აღრიცხვის, ანალიზის უნარის, დასკვნის გამოტანისა და შეფასების, მოდელირებისა და კომუნიკაციის უნარები;

• ინტერესს იჩენს საბუნებისმეტყველო დისციპლინების მიმართ; იაზრებს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მნიშვნელობას, აქვს მეცნიერული კვლევისა და სიახლეების მიმართ პოზიტიური დამოკიდებულება; შეუძლია თანამშრომლობა; იაზრებს ჯანმრთელობის, ჯანსაღი და უსაფრთხო ცხოვრების წესის დაცვის მნიშვნელობას; ჩამოყალიბებული აქვს გარემოზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა.

ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც უნდა გვახსოვდეს, მოსწავლის შეფასების დროსაც კი უნდა ვიზრუნოთ მასში მაღალი თვითშეფასების ჩამოყალებებაზე. ყველაზე რუტინული პროცესებიც კი ვმართოთ ხალისით და გვქონდეს რწმენა, რომ  სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეები ნამდვილად აღწევენ წარმატებებს, იმაღლებენ ცოდნას, ეუფლებიან ახალ უნარებს, მით უფრო მაშინ, თუ ისინი კარგ ხელში აღმოჩნდებიან და ისეთ სასწავლო გარემოში, სადაც  არავინ არავის ივიწყებს, არავინ არავის ტოვებს  განათლების მიღმა ნაპირზე, ყველა ყველაზე ზრუნავს და ასე ერთად ქმნის მრავალფეროვან, არაძალადოობრივ, სტრეროტიპებთან მებრძოლ საზოგადოებას.  მაშ ასე, ვაფასებთ წარმატებისა და ბევრად უკეთესი შედეგებისთვის, შეფასების და დაფასების თანაბარი გაგებით და  მაღალი მოლოდინებით. ხოლო თუკი შეფასებას დაფასებისა და წინსვლის ინსტრუმენტად ვაქცევთ, დოკუმენტების რუტინულობაც ძალას დაკარგავს და ოდესმე აუცილებლად გადაგვექცევა სასიამოვნო მოგონებებად.

[1] ამერიკაში ჯორჯ ბუშის მიერ 2002 წელს მიღებული ჩარჩო დოკუმენტის სახელწოდება, რომლის თანახმად, განათლებაზე წვდომა  ყველა მოსწავლეს თანაბრად უნდა ჰქონდეს.

ადამიანის პროფესიული განვითარების და კარიერული წინსვლისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი აქტივობა არის სიახლეების ძიება და არსებული გამოცდილების გაზიარება. დღეს ინტერნეტ სივრცე სავსეა ონლაინ რესურსებით სხვადასხვა ენაზე, დაინტერესებული პირებისთვის ხელმისაწვდომია ფორუმები, კონფერენციები. ბევრი ძალიან კარგი პედაგოგი, მოსწავლე ან უბრალოდ თემის წარმომადგენელი ვერ იღებს მონაწილეობას მსგავს ღონისძიებებში ენის ბარიერის გამო, თუმცა შესაძლებელია, მათ გარკვეული სტატიკური ცოდნა ჰქონდეთ რომელიმე უცხო ენაში.

უცხოური ენის შესწავლა მშობლიურ ანუ ამავე ენაზე მოსაუბრე პირისგან დღეს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდია. ბევრი სასწავლო ცენტრი ქირაობს მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირს, ეგრეთ წოდებულ native speakers ენის შესწავლის  პროცესისთვის და არამარტო.

სსიპ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრს, პროგრამა „ასწავლე და ისწავლე საქართველოსთან ერთად“ ფარგლებში, ყოველწლიურად ჩამოჰყავს მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე კვალიფიციურ მოხალისე მასწავლებელთა ჯგუფი სხვადასხვა ენის მიმართულებით; ინგლისური, ფრანგული, გერმანული, იტალიური და ჩინური.  მოხალისე მასწავლებლები ერთი სასწავლო წლის განმავლობაში ასწავლიან საქართველოს სკოლებში და პროფესიულ სასწავლებლებში, ცხოვრობენ მასპინძელ ოჯახებში.  ისინი არა მხოლოდ ატარებენ ფორმალურ გაკვეთილებს, არამედ აქვთ კლასგარეშე აქტივობები ენის შესწავლით დაინტერესებული პირებისთვის, იქნება ეს მოსწავლე, სხვა საგნის პედაგოგი, მასპინძელი ოჯახის წევრი თუ თემის წარმომადგენელი.

პირველ რიგში, განვსაზღვროთ, ვინ შეიძლება ჩაითვალოს მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირად და ვისგან შეიძლება შევისწავლოთ ენა კვალიფიციურად.  ადამიანი, რომელმაც ესა თუ ის ენა აითვისა და შეისწავლა დაბადებიდან, გაიზარდა, ისწავლა იმ ქვეყანაში, სადაც ეს ენა არის სახელმწიფო ენად გამოცხადებული, ამ ენაზე საუბრობს აქცენტის გარეშე, ფიქრობს, წერს, კითხულობს, აზროვნებს და კომუნიკაცია აქვს მთელი ცხოვრების მანძილზე, შეიძლება ჩავთვალოთ მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირად. დღევანდელი გლობალიზაციის პერიოდში შესაძლებელია ადამიანი დაიბადოს მულტილინგვურ ოჯახში, სადაც საუბრობენ რამდენიმე ენაზე, მაშინ მისი მშობლიური ენებია ის ენები, რომელ ენებზეც ოჯახში საუბრობენ. ასევე გასათვალისწინებელია მიგრაციის პროცესი, როდესაც, ოჯახი გადადის  საცხოვრებლად სხვა ქვეყანაში და პირმა განათლება დაწყებითი საფეხურიდანვე მიიღო ამ ენაზე და გარემოც შესაბამისია. ენა, რომელზეც საუბარი, წერა, კითხვა, აზროვნება დამატებით ძალისხმევას მოითხოვს პირისგან, არ არის მისი მშობლიური ენა.

არის თუ არა ენის შესწავლა შედეგიანი, სრულყოფილი მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირისგან?  ამასთან დაკავშირებით არსებობს სხვადასხვა მოსაზრება, თუმცა კვლევები აჩვენებს რომ, თუ ერთმანეთს შევადარებთ კვალიფიციურ მასწავლებელს, მშობლიურ ენაზე მოსაუბრეს და მასწავლებელს, რომლისთვისაც შესასწავლი ენა არ არის მშობლიური, სწავლების პროცესში აუცილებლად დავინახავთ განსხვავებას. აქ კრიტიკულად მნიშვნელოვანია მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე ადამიანს, რომელიც ასწავლის, ჰქონდეს შესაბამისი კვალიფიკაცია და ის არ იყოს მხოლოდ ენის მატარებელი. მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე ადამიანს, რომელსაც არ აქვს უმაღლესი განათლება და შესაბამისი კომპეტენცია, შეიძლება გააუმჯობესოს თქვენი სამეტყველო უნარი, დაგეხმაროთ ენის ბარიერის გადალახვაში, მაგრამ ეს ვერ იქნება ენის კვალიფიციური ცოდნა.

რა დადებითი ტენდენციები იკვეთება კვლევებში და რა უპირატესობა აქვს ენის შესწავლის ამ მეთოდს;

მეტყველება, მოსმენა, გაგება, გააზრება – ეს ის უნარებია, რომელიც მეტად არის განვითარებული იმ ადამიანებში, ვინც უცხო ენა მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე მასწავლებლისგან შეისწავლა. პროგრამა „ასწავლე და ისწავლე საქართველოსთან ერთად“ ფარგლებში მონაწილე ადგილობრივი პედაგოგების გამოკითხვამაც დაადასტურა, რომ მოხალისე მასწავლებელთან ურთიერთობამ დახვეწა და გააღრმავა არა მხოლოდ მოსწავლის საკომუნიკაციო უნარები, არამედ ისინი გახადა უფრო მოტივირებულები და აქტიურები გაკვეთილზე. ისინი ხშირად საუბრობენ მოხალისე მასწავლებელთან არასაგაკვეთილო პროცესშიც. სპონტანური საუბრები მოხალისე მასწავლებელთან დადებითად აისახება მოსწავლეების უცხოურ ენაზე საკომუნიკაციო უნარების განვითარებაზე.  ადგილობრივი პედაგოგების უმეტესობა ფლობს შესაბამის ენას, თუმცა ისინი ასევე აღნიშნავენ, რომ მოხალისე მასწავლებელთან კომუნიკაციის შედეგად გადალახეს ენის ბარიერი, ყოველდღიური საუბრების შედეგად გახდნენ უფრო გახსნილები და თამამად შეუძლიათ საუბარი. შედეგად, ადგილობრივი და მოხალისე მასწავლებელი ერთად გეგმავენ და ატარებენ უცხო ენის გაკვეთილებს, უზიარებენ ერთმანეთს საკუთარ გამოცდილებას.

მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირისგან ენის შესწავლის პროცესში მოსწავლე მთლიანად არის ჩაფლული უცხოენოვან გარემოში. ახალ ლექსიკურ ერთეულებს იღებს თარგმანის გარეშე, განმარტებებით, ილუსტრაციებით, რაც უფრო მეტად დასამახსოვრებელია მისთვის. ასევე კვლევები ადასტურებს, რომ განსხვავებაა მასწავლებლების მიდგომებს შორის, რომლისთვისაც ეს ენა მშობლიურია და რომლისთვისაც არა.

მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე მასწავლებელთან მსმენელი უკეთ ერკვევა ენის თავისებურებებში, უკეთ ესმის ენაში არსებული იდიომების და გამოთქმების შინაარსი, რადგან ამას თან ახლავს მასწავლებლის მიერ მოყვანილი ყოველდღიური, ცხოვრებისეული მაგალითები და ისტორიები. თუმცა გრამატიკულ წესებს ისინი ხსნიან უბრალოდ როგორც ფაქტს. მიუხედავად ამისა ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, მოსწავლეებს, რომელსაც ასწავლიდა მასწავლებელი, რომლისთვისაც ინგლისური არ იყო მშობლიური ენა, ზედმიწევნით კარგად იცოდნენ გრამატიკული წესები, მაგრამ საუბრის დროს უჭირდათ სწორი ფორმების გამოყენება.

მასწავლებელი რომლისთვისაც ეს ენა არ არის მშობლიური ასევე ფოკუსირებულია ცალკეული სიტყვების გამოთქმაზე, მართლწერაზე, რაც მალე ავიწყდება მსმენელს.

მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე ადამიანთან ენის შესწავლისას გიწევს მთელი, შენ მიერ შესწავლილი ლექსიკონის გამოყენება, რაც თავისთავად განამტკიცებს შესწავლილ ლექსიკას და უზრუნველყოფს ამ ლექსიკური ერთეულების ახალ კონტექსტში გამოყენებას.

სასწავლო პროცესის გარდა, ყოველდღიური საუბარი მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე მასწავლებელთან საშუალებას გვაძლევს, უკეთ გავიცნოთ მისი ქვეყნის კულტურა და ტრადიციები, რაც ხშირად სხვადასხვა თემასთან დაკავშირებით მის მიერ მოყვანილ მაგალითებში აისახება. ისინი ყვებიან ყოველდღიურ, ნამდვილ ამბებს, რაც ხდება მათ ირგვლივ, ამით მსმენელს მეტი ინფორმაცია აქვს ამ ენის, ქვეყნის და კულტურის შესახებ. „ასწავლე და ისწავლე საქართველოსთან ერთად“ ფარგლებში საქართველოში მოხალისეები ჩამოდიან ამერიკის შეერთებული შტატებიდან, ინგლისიდან, ავსტრალიიდან, გერმანიიდან, იტალიიდან, სამხრეთ აფრიკიდან, ჩინეთიდან. ისინი ადგილობრივ კოლეგებს უზიარებენ როგორც პროფესიულ გამოცდილებას, ასევე საკუთარი ქვეყნის ისტორიას და ტრადიციებს. ისინი მალევე ინტეგრირდებიან თემში და მეგობრულ ურთიერთობებს ამყარებენ მოსწავლეებთან, სკოლის თანამშრომლებთან, თემის წარმომადგენლებთან. ადგილობრივი მასპინძელი ოჯახების უმეტესობას აქვს მჭიდრო ურთიერთობა მოხალისე მასწავლებელთან პროგრამის დასრულების შემდეგაც. ისინი აგრძელებენ მიმოწერას და სტუმრობენ ერთმანეთს.

მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირისგან ენის შესწავლას, რა თქმა უნდა, თან ახლავს გარკვეული სირთულეები. როცა მასწავლებელი არ საუბრობს შენს ენაზე, რთულია გაგება, ეს დიდი გამოწვევაა მოსწავლისთვის, სწორად გაიგოს ახსნილი მასალა. მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე მასწავლებელი შესაძლებელია საუბრობდეს უფრო სწრაფად და მოსწავლისთვის რთული იყოს გასაგებად მისი მეტყველება. ხშირად სირთულე გრამატიკული წესების ახსნის დროს იჩენს თავს, ვინაიდან ენის სტრუქტურა არის განსხვავებული.

ასევე მსმენელი შეიძლება იყოს მუდმივად დაძაბული მოსმენის, ახსნის დროს, რომ არ გამოეპაროს რაიმე დეტალი. ამან შესაძლოა, მოსწავლეს დაუკარგოს მოტივაცია ან გაკვეთილები გახდეს მისთვის დამღლელი და მოსაბეზრებელი.

პროგრამის ფარგლებში მონაწილე მოხალისე მასწავლებლების შემთხვევაში ეს სირთულეები მინიმუმამდეა დაყვანილი, ვინაიდან ისინი ადგილობრივ მასწავლებელთან ერთად გეგმავენ და ატარებენ გაკვეთილებს, რა დროსაც ითვალისწინებენ ასაკობრივ თავისებურებებს და ენის ცოდნის დონეს საკლასო ოთახში.

თუ გავითვალისწინებთ ევროპული ჩარჩოს რეკომენდაციებს, უცხოური ენის შესწავლა მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე პირისგან რეკომენდებულია B1 და B2 დონიდან, საწყის ეტაპზე სასურველია ადგილობრივ მასწავლებელთან ერთად.

ჩვენ უზრუნველვყოფთ რეგიონის სკოლებს კვალიფიციური უცხოური ენის  მოხალისე მასწავლებლებით, რომლებიც ატარებენ ენის შემსწავლელ გაკვეთილებს თემში და თუ მაინც დამოუკიდებლად გადაწყვეტთ ენის შესწავლას, სასურველია, იცოდეთ, რა დონეს შეეფერება თქვენი ენის ცოდნა და აქვს თუ არა შესაბამისი კვალიფიკაცია თქვენს მასწავლებელს.

მოცლილობამ მაფიქრებინა – ოთახს ხელახლა დავალაგებ და იმ ყველაფრისგან დავცლი, რასაც წლების განმავლობაში, ცოტა არ იყოს, სასაცილო მგრძნობელობის გამო ვინახავდი-მეთქი. ძველი ჩანაწერებით სავსე ბლოკნოტები, ფრანგულის რვეულები, საუკუნის დასაწყისის ქსეროასლები: სახელმძღვანელოები, მოდური მწერლებისა და ფილოსოფოსების წიგნები, უხარისხო ფოტოები – ჩემიც და სხვისიც, პირველი მოგზაურობებიდან შემორჩენილი ბილეთები, ჩამუქებული, ბზინვარებადაკარგული სამკაულები, პრეზენტაციებიდან გამოყოლილი ბუკლეტები, მაგიდაზე დასადები თუ ხელისგულზე დასატევი კალენდრები, გორიდან წამოღებული შუშის ბურთულები, საყვარელი ხის სათამაშოს ნატეხები.

ამ გადარჩევასა და წარსულის აჩრდილების მოგერიებაში იყო, რომ ქაღალდის ნახევზე მეგობრის ხელით დაწერილ მისამართსა და ჩემს გაუგზავნელ წერილებს გადავაწყდი. 12-13 წლისას უნდა დამეწერა, რუსულად, სამარცხვინო შეცდომებით, შთაბეჭდილების მოხდენის სურვილით, დიდი გულწრფელობითა და იმ ფიქრებით, რომ ჩვენი მეგობრობა ყველა განსაცდელს გაუძლებდა: დროს, მანძილს, საეჭვოდ შეცვლილ გარემოებებს, თითოეულის გარდაუვალ გარდასახვას – სხვა, საუკეთესო შემთხვევაში, უფრო საინტერესო ადამიანად ქცევას. ორი ბულგარელი ბიჭი, ძმები – დანიელი და ალექსანდერი სამეგრელოს პატარა ქალაქში გავიცანი და ჩვენმა ერთთვიანმა მეგობრობამ პირველად დამაფიქრა სხვა ქვეყანაში ცხოვრების მაცდუნებელ შესაძლებლობაზე. თუ სოფიაში გადავსახლდებოდი, დილიდან ღამემდე ერთად ვიქნებოდით, ვისეირნებდით, სამ ენაზე ვილაპარაკებდით (ბულგარულს აუცილებლად ვისწავლიდი, იმათ კი ქართულს კარგად ვასწავლიდი), კინოში ვივლიდით, ათას უცნაურ გასართობს მოვიგონებდით. როგორც მახსოვს, დანიელი ერთი წლით უფროსი იყო ჩემზე, ალექსანდერი კი – ამდენივეთი უმცროსი. წერილებს ორივეს ვწერდი, ოღონდ რატომღაც – ახლა მიზეზს ვერაფრით ვიხსენებ – არ ვუგზავნიდი, ჩემთვის ვინახავდი. შეიძლება მინდოდა, ვინმეს, რუსულის კარგად მცოდნეს წაეკითხა და შეესწორებინა, შეიძლება, უბრალოდ, წერა და ოცნებებს აყოლა მსიამოვნებდა.

სოფია წარმოუდგენელი სილამაზის, ზღაპრულ ქალაქად მესახებოდა, იმ ქუჩაზე კი, სადაც ძმები ცხოვრობდნენ, რაღაც გრძნეულებით, მუდმივად გაზაფხული უნდა ყოფილიყო, ხეების ყვავილობა, გამაბრუებელი სურნელი.

რა თქმა უნდა, მაშინვე ეს ისტორია გამახსენდა, როცა საფრანგეთში დასახლებული ბულგარელი ფილოსოფოსის, ფსიქოანალიტიკოსის, მწერლის, იულია კრისტევას ესე „ბულგარეთო, ჩემო ტკივილო“ წავიკითხე. როდის? – სადღაც საუკუნის დასაწყისში. ორ-სამ წელში ერთხელ ვუბრუნდებოდი და თავიდან ვკითხულობდი ხოლმე – მეჩვენებოდა, რომ საქართველოს უბადრუკობასაც აღწერდა, ქართველების სიბრმავესა და უგუნურებაზეც უკვდებოდა გული. შავი ზღვის სხვადასხვა მხარეს მდებარე ამ ორ ქვეყანას რაღაც ისეთი აერთიანებდა, რისი მკაფიოდ დანახვაც მანამდე ვერ მომეხერხებინა და ის, რასაც ავტორი თავის სამშობლოზე წერდა, ჩვენც გვეხებოდა, „ისტორიის მიღმა აღმოჩენილებს“.

მოკლე ნაწყვეტები წარმოდგენის შესაქმნელად:

„თქვენს სიმღერებში ტირილი ისმის, თქვენი სიცილი მწუხარებისაა. არაფერი არ გახარებთ, წინ არ ისწრაფვით. თუნდაც ყველაზე ადრე გაიღვიძოთ, მაინც აგვიანებთ ამ ძალიან ძველ სამყაროში, მუდმივად რომ ახლდება და ვერ იტანს დაგვიანებულებს. თქვენ გგონიათ, რომ ყველა ვალშია თქვენ წინაშე – გაუგებარია, რატომ, მაგრამ ასეა. თქვენ გინდათ, მიიღოთ ყველაფერი, ოღონდ იმ პირობით, რომ თვლემას განაგრძობთ, თითს არ გაანძრევთ, ან ითვალთმაქცებთ, მოატყუებთ, ცბიერებას გამოიჩენთ, ზოგჯერ ღონემიხდილნი იმუშავებთ სიკვდილამდე; მაგრამ, ღმერთო ჩემო, ვის სჭირდება თქვენი სიკვდილი?“

„დასავლეთისთვის ძნელი წარმოსადგენია თქვენი ტანჯვა, თქვენი დამცირება. ვერ ვბედავ, გითხრათ, რომ ვიზიარებ მათ აზრს, რადგან თქვენი სიმართლე სხვაა, შორიდან განცდა კი ძალიან ადვილია. უკეთესია, ვთქვა ასე: მე ვიტანჯები იმ უდიდესი ამოცანის გამო, რომელიც ყველა ჩვენგანმა – სადაც არ უნდა ვცხოვრობდეთ – უნდა გადაჭრას უახლოეს წლებში: უნდა მოიფიქროს პასუხი კითხვაზე „რატომ?“ რატომ დავმარცხდით, როდესაც თავისუფლება დავიბრუნეთ?“

ამდენი წლის შემდეგაც გულისმომკვლელად მეჩვენება თითქმის ყველა სიტყვა, რომელსაც იულია კრისტევას ამ ტექსტში ვკითხულობ. რა დრო გავიდა რაღაც გაურკვევლის მოლოდინში, ძველი ზღაპრების გამეორებაში, სიზარმაცეში, ნაცადი ხერხებით საკუთარი თავის დამშვიდებაში. „ისტორია გვეძახის და გვიწვევს. ამის გამო მასზე ვბრაზდებით, მაგრამ ვბრაზდებით კი საკუთარ თავზე? ჩვენ ნიჰილისტები ვართ, თუმცა სწორედ ჩვენ აღმოვჩნდით გაბრიყვებულები. აი, სადაა ჩემი ტკივილი, და მე არ ვიცი ამ ჩიხიდან სწრაფად გამოსვლის გზა, ბულგარეთო, ჩემო ტკივილო“.

გაუგზავნელი წერილები გადასაყრელად არ დამნანებია, 11-12 წლის ალექსანდერის ხელით დაწერილი მისამართი კი ვერ გავიმეტე. არც კი ვიცი, რისთვის შევინახე.