თუ თქვენი მოწაფეებისთვის ინგლისური ენის ან სხვა საგნის კომპლექსური დავალებების შედგენას დაგავალებენ, იცოდეთ, რომ თავადაც ამავე ტიპის დავალების წინაშე დგახართ. უნდა ითქვას, რომ ინგლისური ენის კომპლექსური დავალებების ნიმუშების მოძებნა, რომლითაც შესაძლოა, ქართველმა მასწავლებლებმა იხელმძღვანელონ, ჯერჯერობით არცთუ მარტივი საქმეა.  მაგრამ კარგია, რომ არსებობს რობერტ მარზანოს 2007 წლის ცნობილი პუბლიკაცია „სწავლების ხელოვნება და მეცნიერება: ეფექტური ინსტრუქტირების ჩარჩო“[1], რომელიც ფუნდამენტური სახელმძღვანელოა და განათლების სფეროში ჩართული მუშაკების ყურადღებას ნამდვილად იმსახურებს.

რობერტ მარზანოს აღნიშნული პუბლიკაციის თანახმად, მასწავლებელმა მოსწავლეს შესაძლოა შემეცნების კომპლექსური დავალების (COGNITIVELY COMPLEX TASK) მრავალფეროვანი ტიპები შესთავაზოს და მათში ჩართოს. ეს ტიპებია: გადაწყვეტილების მიღება, პრობლემის გადაჭრა, ექსპერიმენტი, კითხვა-მიმოხილვითი, კვლევითი, გამომგონებლური და სხვ. კომპლექსური დავალების მოთხოვნა და ამოცანა კი ისაა, რომ მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ თავიანთი დასკვნების ჩამოყალიბება და დაცვა. რობერტ მარზანო ამ აზრამდე კვლევათა შედეგებმა მიიყვანა და აჩვენა, რომ ეფექტურად დაგეგმილი და შესრულებული კომპლექსური დავალებებით მოსწავლეები სწვდებიან და იგებენ საფუძვლებსა და პრინციპებს და იძენენ  ცოდნას. შემეცნების კომპლექსური დავალებები მოითხოვს, რომ მოსწავლემ შეკითხვები დაუსვას თავის ცოდნას, და იგი მოარგოს და მიუსადაგოს თავის მიგნებებს.

შევეცადეთ, ჩვენი კომპლექსური დავალებები ამ პრინციპებისთვის შეგვესაბამებინა. თან ისინი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების ბავშვებზეცაა მორგებული. აღნიშნული დავალებებისთვის ძირითადი სახელმძღვანელო რესურსად შეირჩა ინგლისური ენის Top Score-ის მოსწავლეთა წიგნის მესამე დონე, რომელიც მიესადაგება ქართულ სკოლებში სწავლების საბაზო საფეხურს. დამატებით რესურსებად გამოვიყენეთ შემდეგი ბმულები:

თემად შეირჩა  Body and Mind, რომელიც, სავარაუდოდ, 8-10 საგაკვეთილო საათს მოიცავს.

სამიზნე ცნებად და მათთან დაკავშირებულ „მკვიდრ წარმოდგენებად“ განისაზღვრა: ზეპირი კომუნიკაცია ინგლისური ენის ეროვნული სასწავლო გეგმის მისაღწევი შედეგებით: 1 , 2, 3, 4, 5, 8.

• უნდა გავიაზრო საკომუნიკაციო სიტუაციის მახასიათებლები: რა არის კომუნიკაციის თემა, რა მიზანი მაქვს, ვინ არის ჩემი მსმენელი;
• საკომუნიკაციო სიტუაციის მახასიათებლების გათვალისწინებით, უნდა შევარჩიო დისკურსის ჟანრი და ენობრივი  საშუალებები;
• უნდა გამოვიყენო მსგავსი ჟანრისა და თემატიკის, ასევე მათ შესაქმნელად საჭირო ენობრივი საშუალებების (სამეტყველო ფუნქციური გამონათქვამები, კონსტრუქციები, ლექსიკა, გრამატიკული საკითხები, კომუნიკაციის არავერბალური ხერხები) ცოდნა. 
• დავალების განხორციელების თითოეულ ეტაპზე უნდა გამოვიყენო სტრატეგიები, რომლებიც დამეხმარება სიძნელეთა წარმატებით გადალახვაში;
• ზეპირ მეტყველებაში წინსვლა დამოკიდებულია ჩემს  სტრატეგიულობაზე და არა ჩემს თანდაყოლილ უნარებზე.

თემის ფარგლებში დასამუშავებელ ქვეცნებებად/საკითხებად შემოვიტანეთ:

• კომუნიკაცია
• სამეტყველო ტექსტის სტრუქტურა, ორგანიზება
• გრამატიკა
• მაღალი სააზროვნო უნარების (ანალიზი, სინთეზი, შეფასება, შექმნა) განვითარება
• სწავლის პროცესის მართვა

დავალება:   შექმენი ვიდეოჩანაწერი თემაზე „Food and Mood”

დავალების პირობა:

წარმოიდგინე, რომ ტელეგადაცემის შოუმენი ხარ  და ადამიანებს უნდა მისცე რჩევები თემაზე: ჯანსაღი კვება და განწყობა. ყველაფერი, რის შესახებაც ისაუბრებ, უნდა გადაიღო.

წინდაწინ დაძებნე მარტივი რეცეპტები და კარგად გაეცანი ჯანსაღი სალათების მომზადების წესებს. შეიძლება გამოიყენო ინტერვიუს მეთოდი და ახლობლებისგან აიღო რეცეპტები. აუცილებლად გახსენი და ნახე  ბმულებზე მოცემული ვიდეოები:

რჩევები:

             სამახსოვრო:

• ჩაწერისას უნდა დაიცვა ამ სიტუაციის შესაფერისი სამეტყველო ეტიკეტი.
• საუბრისას უცქირე კამერას, წარმოიდგინე, რომ ის შენი მსმენელია.
• ცვალე ინტონაცია და სხვა გამომსახველობითი ხერხები (მიმიკა-ჟესტიკულაცია, ხმის ტემპი და სიმაღლე, მეტყველების ტემპი).
• რესურსების აღწერისას განმარტე, რა სარგებლობა მოაქვს მათ ადამიანის ჯანმრთელობისთვის.
• იმსჯელე, რამდენად განსაზღვრავს ჯანსაღი კვება ჩვენს ხასიათსა თუ უხასიათობას.
• ყურადღება მიაქციე შენი მეტყველების ენობრივ-გრამატიკულ მხარეს. თუ საჭიროდ თვლი, წინდაწინ გადაიკითხე და გაიხსენე წესები, რომლებიც Present Perfect და Past Simple გრამატიკული დროების სწორი წარმოებისთვის დაგეხმარება.
• ნუ დაიძაბები, პირიქით, იხალისე, ისაუბრე თავისუფლად. გახსოვდეს, გადაღების დროსაც შეიძლება მოგივიდეს რაიმე კარგი იდეა, რომლის გაზიარება მსმენელისთვის საინტერესო იქნება.

გაითვალისწინე, რომ

• უნდა ისაუბრო იმაზე, თუ რა შეიცვალა შენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში. რას და როგორ აკეთებდით ადრე და რას და როგორ აკეთებთ ახლა?
• თამამად გამოხატე დამოკიდებულებები – რა მოგწონს და რა არ მოგწონს ამ ახალ ყოფაში? როგორი ემოციები გეუფლება?
• მოცემული კრიტერიუმების გამოყენების მეშვეობით უნდა გაიუმჯობესო მეტყველება.

ნამუშევრის პრეზენტაციის შემდეგ ისაუბრე:

• რა სტრატეგიები გამოიყენე დავალების შესრულების თითოეულ ეტაპზე დასმული ამოცანების გადასალახად (რეცეპტების მოძიება და კარგად გაცნობა; რესურსების შეგროვება და მათი დამუშავება: გარეცხვა, გათლა; სახელწოდებების  და ტექსტის დამახსოვრება, გამართული ვიდეოჩაწერის უზრუნველყოფა…);
• თავიდან რომ იწყებდე, რას და როგორ გააუმჯობესებდით?

სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის დავალების პირობა და სახელწოდება იგივე დარჩება.

ადაპტირებული დავალება

• ჯანმრთელი პროდუქტებით/ ინგრედიენტებით დაამზადე სალათი. სთხოვე მეგობარს ან ოჯახის წევრს, გადაიღოს მისი მომზადების პროცესი.

• მომზადებისას დაასახელე ინგრედიენტები: sallad, tomato, cucumber, onion, oil…

• იხალისე და იყავი კრეატიული.

             სამახსოვრო:

• საუბრისას უცქირე კამერას, რადგან ის გისმენს.
• ცვალე ინტონაცია.
• თქვი, სასარგებლოა თუ არა ესა თუ ის რესურსი (მაგალითად: „ავოკადო სასარგებლოა“).
• თქვი, განსაზღვრავს თუ არა ჯანსაღი კვება ჩვენს ხასიათსა თუ უხასიათობას.
• გამოიყენე შენთვის ნაცნობი გრამატიკული დრო

შეფასების კრიტერიუმები:

• მოსწავლეები ეფექტურად იყენებენ ნასწავლ სიტყვებს:

Curry, tasty, spicy, salty, olive

• იყენებენ პირდაპირი და ირიბი ობიექტების გამოხატვის გრამატიკულ ფუნქციებს:

Me/ I , You, Him/he, Her/she, Us/we, They/them

• იყენებენ აწმყო და წარსულ მარტივ დროებს უშეცდომოდ.

შეფასების ადაპტირებული კრიტერიუმები:

• მოსწავლე ეფექტურად იყენებს ნასწავლ სიტყვებს: tasty, olive
• იყენებს პირდაპირი ობიექტების გამოხატვის გრამატიკულ ფუნქციებს:

I , you, he, she, we, they

• იყენებს აწმყო მარტივ დროებს.

აღნიშნული დავალება თავისუფლად ერგება დისტანციურ საკლასო გარემოს, თუმცა იგი წარმატებით შეიძლება განხორციელდეს და დაინერგოს სასკოლო სივრცეშიც. აქ მოსწავლის წარმატების გარანტად რჩება მასწავლებელი, ასევე კომპლექსური დავალებით მოსწავლეებისა და დანარჩენი საზოგადოების წინაშე. მის წარმატებას ის შედეგი ზომავს, რომელსაც თითოეულ მოსწავლესთან ყოველ გაკვეთილზე მუშაობით აღწევს და ის სიმაღლე, რომელსაც დღითი დღე მოსწავლეთა ცოდნის  საფეხურებზე აღმასვლით უახლოვდება.

[1] The Art and Science of Teaching: A Comprehensive Framework for Effective Instruction

კულინარია თანამედროვე მსოფლიოში რომ სულ უფრო პოპულარული ხდება, ეს ახალი არ არის, ჩვენ ყველანი, ყოველდღიურად, ვცხოვრობთ ხელოვნების ამ სფეროსთან ერთად, რომელსაც გასტრონომია ჰქვია. კულინარია ასახავს ჩვენს ცხოვრებას, პოლიტიკურ თუ სოციალურ რეალიებს, ცვლილებებს, სტრესს თუ სიხარულს, სიმსუბუქეს თუ სიმძიმეს.

კერძი – მისი ისტორია, წარმოშობა, გავრცელება, შემადგენლობა – საუკეთესო სასწავლო რესურსია სხვადასხვა საგნის სწავლებისას, იქნება ეს ჰუმანიტარული საგნები, ქართული ენა და ლიტერატურა, ისტორია, გეოგრაფია, მე და საზოგადოება, საბუნებისმეტყველო თუ ტექნიკური. შეიძლება ითქვას, არც მახსენდება უკეთესი რესურსი სწავლებისათვის, ინტერდისციპლინური მუშაობისა და კომპლექსური დავალებებისთვის. სწავლა კეთებით- აქ ყველაზე უკეთ მუშაობს, მითუმეტეს, რომ ეს კეთება ყველაზე სასიამოვნო და თერაპიული პროცესია.

ინტერკულტურულ კომუნიკაციებსა და კავშირებზე საუბრობთ? გადახედეთ ქართულ გასტრონომიულ ლექსიკას და იმსჯელეთ, რომელი სიტყვაა ავთენტური, ქართული, რომელი ნასესხები, რა დროს ისესხა ქართულმა ენამ ესა თუ ის სიტყვა, რა ისტორიული რეალიები იყო?

მოდით, არაბულ-ქართული ლინგვისტური პარალელების საფუძველზე ვისმჯელოთ, თუ როგორი რესურსი შეიძლება აღმოჩნდეს კულინარია ისტორიის თუ ლიტერატურის სწავლებისათვის.

საუკუნეების განმავლობაში, კულტურულმა კონტაქტებმა, მიგრაციებმა, დაპყრობითმა ომებმა და სხვადასხვა კულტურის ჰეგემონიამ, როგორც ქართული ლექსიკური ფონდი შეცვალა, ისე მისი გასტრონომიული კულტურა გაამდიდრა ახალი ფერებითა და გემოებით.

რასაკვირველია, არც არაბული სამყაროს მრავალსაუკუნოვან გავლენას ჩაუვლია შედეგის გარეშე. არაბული ნასესხობების რაოდენობა ქართულ ლექსიკაში საკმაოდ შთამბეჭდავად გამოიყურება და დღეს ქართული ენის ორგანულ ნაწილადაა ქცეული.

ასეთივე მნიშვნელოვანი და მდიდარია არაბული ენობრივი ინვესტიცია გასტრონომიულ კულტურასა და კულინარიასთან დაკავშირებულ ლექსიკაში. ვფიქრობ, მცირე დაკვირვება და აღმოჩენები განსაკუთრებით საინტერესო დღეს, გლობალიზაციის ეპოქაში იქნება, რომელიც ვინც იცის, როგორც ცვლილებებს უქადის ქართულ ენასა და კულტურას, მათ შორის, გასტრონომიულს.

მაშ ასე, უპრიანი იქნება, კონკრეტული კერძების განხილვამდე, მთავარი, მაგიური რიტუალი ჩავატაროთ, მაგიდას სუფრა გადავაფაროთ, სუფრა გავშალოთ და მოგვიანებით, სუფრას შემოვუსხდეთ. სუფრა- თავისი ორი ძირითადი სემანტიკური ფუნქციით, როგორც მთლიანად მაგიდის, ასევე მისი გადასაფარებლის მნიშვნელობით, სწორედ არაბული ლექსიკური ნასესხობაა.

ამავე გზით გამდიდრდა ქართული ენა  კიდევ ერთი, ძალიან გავრცელებული და საჭირო სიტყვა, რომელიც მთელს იმ პროცესს ასახავს, რაც სუფრის გაშლას მოჰყვება ხოლმე. არაბულიდანაა შემოსული სიტყვა „ნადიმი“ -ხალხმრავალი გასტრონომიული ზეიმის მნიშვნელობით, „ნადიმი“  (არაბ. nadīm ნადიმ «მოსაუბრე, ამხანაგი, დაახლოებული, გამრთობი, საინტერესო მოსაუბრე, იუსტინე აბულაძე).

თუ ისევ არაბული ლექსიკური ფონდიდან შემოსულ „ქურას“ გავახურებთ, ზედ მრავალი კერძის მომზადების საშუალებაც მოგვეცემა, ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი ამ სიტყვის ორ მთავარ მნიშვნელობასა და დანიშნულებას გამოყოფს, ერთი მათგანის გარეშე, სამზარეულოში რაიმეს მომზადება, უბრალოდ შეუძლებელია. ქურაზევე გამოაცხობს არსობის პურს გამოცდილი და დარბაისელი მეპურე, ამ სიტყვის ლექსიკური სინონიმი, რომელსაც პურის მცხობელის, როგორც პროფესიის შინაარსით ვიყენებთ – ხაბაზი -წარმოშობით  არაბული სიტყვაა.

სამზარეულოს კარადას გამოვაღებ, სადაც ჩემი მთავარი განძი – სანელებლები მეგულება, აქაც ვიპოვი რამდენიმე ჩემთვის საინტერესო სიტყვასა თუ შემადგენელს.

არაბულიდან შემოსული სიტყვა „ქილით“ აღნიშნულ მინის  ჭურჭელში რამდენიმე სურნელოვანი არაბული ნასესხობა მაქვს, მათ გარეშე ჩემი სამზარეულოს მოედანი ფერებს, სურნელსა და გემოს დაკარგავდა – მაშ, ასე, ჯავზი, რომელიც საოცრად უხდება როგორც ხორციან კერძებს, ასევე ტკბილეულობას და მეორე, უფრო დიდი განძი, ვიდრე იმავე არაბულიდან შემოსული ლალი თუ იაგუნდი – დიახ, ეს ზაფრანაა, შაფრანი, რომელსაც კულინარიაში ოქროს ფასი აქვს, თუმცა, მე აქ მისი უფრო მარტივი და ხელმისაწვდომი მეგობარი, იმერული ყვითელი ყვავილიც მაქვს, რომელსაც ქართულ კულინარიაში ასევე ზაფრანას სახელით მოიხსენიებენ.

რა მოვამზადო? იქნებ ქართულ კულინარიაში ასე პოპულარული და მრავალსახა ქაბაბი? დიახ, დიახ, დაკეპილი ხორცითა და სანელებლებით შექმნილი ეს კულინარიული საოცრება სათავეს არაბული სამყაროდან იღებს და დასახელებაც არაბული ლექსიკური ნასესხობაა.

რამე უფრო მსუბუქი და მცენარეული გვინდა? ქართული სამზარეულო ბალახეულისგან მომზადებული ათასგვარი კერძითაა ცნობილი, რომელსაც ნიგვზით, სანელებლებითა და ცოტაოდენი ძმრით აზავებენ.  მათ შორის, ყველაზე პოპულარული ისპანახის ფხალია, „ისპანახი“  წარმოშობით არაბული სიტყვაა და ნიგვზით ბოსტნეულის შეზავებაც არ არის უცხო მდიდარი არაბული სამზარეულოსთვის.

დესერტზე გადავიდეთ? ძველ, გამოცდილ და შეუცვლელ ყავადანში მომზადებულ ქაფქაფა ყავაზე რას იტყვით? ეს ორივე სიტყვა, ისევე, როგორც სურნელოვანი მარცვლებისგან მოდუღებული მაცოცხლებელი სასმელი არაბული სამყაროს საჩუქარია.

იქნებ კიდევ ერთი გემრიელი სიტყვა და ტკბილეული „ჰალვა“ დაგეყოლებინათ?  ამ დესერტს განსაკუთრებით დიდ მნიშვნელობას საქართველოს ზღვისპირეთში, აჭარაში ანიჭებენ, მას მომზადების რამდენიმე რეცეპტი და სხვადასხვა, ყოფით თუ სადღესასწაულო რიტუალში გამოყენების დიდი ტრადიცია აქვს.

შარბათს არ დააყოლებთ? ისეთივე ტკბილსა და სურნელოვანს, როგორიც არაბული ენაა,  ეს სიტყვაც არაბულიდან შეითვისა ქართულმა ენამ, თქვენ რომელიც გინდათ ის გასინჯეთ, შოთა რუსთველის „ ვეფხისტყაოსნის“ ან საოცარი არაბული პოეზიის შარბათი… პოეზიის, ფერებისა და გემოების მოყვარულ გულს ორივე დაატკბობს და დაარწყულებს…

„თბილისი ნაყოფიერი და გამაგრებული ქალაქია. იქ უხვად მოიპოვება პროდუქტები იაფფასებში… თბილისში უცხოელებს შეუძლიათ გულმშვიდად იყვნენ, იქ ყველას, მათთან შემთხვევით მისულსაც კი, მეგობრულად ექცევიან.“ – წერდა საქართველოს შესახებ IX საუკუნის 80-იანი წლებში  არაბი  გეოგრაფი იბნ–ჰაუკალი…

ენებსა და გასტრონომიულ კულტურას ურთიერთობები, გადაკვეთები, სესხება თუ გავლენა მეტად მრავალფეროვანსა და გემრიელს ხდის, ეს ის სფეროა, სადაც დაგემოვნება არავისთვისაა არამი, პირიქით, ყველასთვის ალალია. ( ეს ორი ცნობილი გამოთქმაც ქართულმა ენამ არაბულისგან შეისისხლხორცა).

თქვენ სკოლის მასწავლებელი ხართ. ყოველდღე უამრავი საქმე გაქვთ, რაც დიდ ენერგიას მოითხოვს. სახლშიც კი სამსახურზე ფიქრობთ. სასწავლო წლის მეორე ნახევარში ხშირად გიჩნდებათ გამოფიტვის შეგრძნება. მიუხედავად იმისა, რომ ცდილობთ, თავი ხელში აიყვანოთ, ეს თქვენზე ცუდად აისახება. ეს ფსიქოლოგიური და ფიზიკური პრობლემების კომპლექსია – პროფესიული გადაწვა, რომლის ერთ-ერთი თვალსაჩინო სიმპტომია პროდუქტიულობის კლებაც. გადაწვის სინდრომი არა მხოლოდ გადაღლას, არამედ ემოციურ დატვირთვასაც უკავშირდება და საკმაოდ ხშირია სკოლის მასწავლებლებში. თუმცა – ნუ დაფრთხებით. გადაწვის საკითხები გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან კარგად არის შესწავლილი და გამოსავალიც არსებობს.

ალბათ ეს ნაკლებად დაგაშვიდებთ, მაგრამ თქვენ მარტო არ ხართ – პროფესიული გადაწვა ის საერთო პრობლემაა, რომელიც უამრავ პედაგოგს აკავშირებს. სკოლა ძალიან რთული სამუშაო გარემოა და თითოეული მასწავლებლისგან და დირექტორისგან დიდ ემოციურ ჩართულობას, მოსწავლეებთან, კოლეგებთან, მშობლებთან რუტინულ და ინტენსიურ კონტაქტს მოითხოვს.

ამიტომ პროფესიული გადაწვა ნებისმიერი ქვეყნის მასწავლებლის თავის ტკივილია. სასწავლო პოლიტიკის ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, ყოველწლიურად მასწავლებელთა დაახლოებით 8% ტოვებს სამსახურს. განსაკუთრებით ეს ეხება ახალგაზრდა სპეციალისტებს, რომელთა 40%-მდე პროფესიიდან პირველივე ხუთი წლის განმავლობაში მიდის. სამსახურიდან წასვლის მიზეზი სხვადასხვაა: დაღლილობა,  ადმინისტრაციული მხარდაჭერის არქონა, ტესტირების სირთულეები, არადამაკმაყოფილებელი სამუშაო პირობები.

ამერიკელმა ჟურნალისტმა კარალი ადამსმა რამდენიმე მასწავლებელს სთხოვა, გაეზიარებინა მისთვის სასარგებლო რჩევები სტრესთან მიმართებაში. შემდეგ შეადგინა მათი ჩამონათვალი იმისათვის, რომ პროფესიულ გადაწვას გადავურჩეთ:

იპოვეთ ადამიანი, ვისთანაც პრობლემებზე საუბარს შეძლებთ. დოცენტ ჯული ენ ოუენს-ბიორჩს – პორტლენდში Concordia University College-ის უნივერსიტეტიდან, მიაჩნია, რომ კოლეგებთან კარგი ურთიერთობა გვეხმარება დაცულობის განცდის შენარჩუნებაში. მეგან მათისი კი, ინგლისურის პედაგოგი კარლაილიდან, პენსილვანიის შტატიდან, გვირჩევს, არ მოვიტყუოთ თავი, თითქოს ყველაფერი მშვენივრადაა. უმჯობესია, ვიპოვოთ კოლეგა, რომელსაც მივენდობით და ვისთანაც თავისუფლად განიხილავთ პროფესიულ პრობლემებს, წარუმატებლობას. შეიძლება თქვენს კოლეგასაც ჰქონოდა მსგავსი პრობლემა და მან რაღაც გამოსავალი უკვე მონახა.

გამოიყენეთ დროის მენეჯმენტი და შეეცადეთ, გააწონასწოროთ თქვენი სამუშაო და პირადი ცხოვრება. გაკვეთილის ან სასკოლო პროექტის დროს ადვილად ვკარგავთ დროის შეგრძნებას. თქვენ 15 წუთის დახარჯვას გეგმავდით, საბოლოოდ კი ვერც შეამჩნიეთ ერთი საათი როგორ გაგიფრინდათ. თუ ეს ხშირად ხდება, მიეძალეთ სასარგებლო სტატიებს დროის სწორ დაგეგმვაზე და მიჰყევით არსებულ რჩევებს. რა თქმა უნდა, თქვენ გინდათ, იყოთ ძალიან კარგი მასწავლებელი, მაგრამ პირად ცხოვრებასა და მუშაობას შორის წონასწორობის შენარჩუნება ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია. რთულ დროს ეს სტრესთან გამკლავებაში დაგეხმარებათ.

დრო დაუთმეთ თამაშებს. მასწავლებლებს იმდენი განსხვავებული ამოცანის შესრულება უწევთ, რომ სრულად ავიწყდება თამაშები. გეოგრაფიის მასწავლებელი, მაიკ იეითსი ტეხასის შტატიდან, ოსტინგიდან, ყოველთვის ცდილობს, გაახალისოს თავისი მოსწავლეები სხვადასხვა თამაშით. როდესაც გრძნობს, რომ პროფესიული გადაწვის პირასაა, საკუთარი სასკოლო ცხოვრებიდან სასაცილო ისტორიებსაც იხსენებს. ეს მას შეახსენებს, რატომ უყვარს ასე ძალიან თავისი პროფესია.

დაისახეთ პროფესიული განვითარების მიზნები და მიაღწიეთ მათ. ზოგ მასწავლებელს აშინებს ფიქრები კარიერის განვითარებაზე, მაგრამ ეს ცრუ განგაშია. მიზნების დასახვა საშუალებას მოგცემთ, გაიგოთ, რა არის თქვენთვის მნიშვნელოვანი და რას უნდა მიაქციოთ  ნაკლები ყურადღება. თქვენ ყოველთვის გეხსომებათ, რატომ არჩიეთ პროფესიად მასწავლებლობა და ეს არ მიგიყვანთ გადაწვამდე.

გახადეთ თქვენი ცხოვრება საინტერესო. თუ დოკუმენტებთან მუშაობამ დაგღალათ, მოიგონეთ რაიმე სიახლე. „თქვენ გაქვთ სტანდარტებით დადგენილი მიზნები, მაგრამ მასწავლებელმა ყოველდღიური სამუშაო შეიძლება უფრო საინტერესო გახადოს“, – ამბობს ქეთი ლამბეტი, კონკორდიის პედაგოგიური კოლეჯის ასოცირებული პროფესორი. იპოვეთ სკოლა, სადაც ადმინისტრაცია მიესალმება მასწავლებლის კრეატიულობას. თქვენ შეიძლება ასპირანტურაში ჩაბარებაც კი მოგინდეთ, სწავლის უახლესი მეთოდებისა და მიდგომების შესასწავლად.

მოუსმინეთ საკუთარ თავს. ეს არ არის მხოლოდ ხმამაღალი და მოდური ფრაზა. თვითზრუნვა მასწავლებლებისთვის მნიშვნელოვანია. შეისწავლეთ იოგა, სტრესის მართვა, ყურადღების კონცენტრირება, იკვებეთ ჯანსაღად. ეცადეთ, დანერგოთ ეს პრაქტიკა ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

დაუთმეთ დრო საკუთარ თავს. ჩვენში გავრცელებული სტერეოტიპების თანახმად, მასწავლებელმა მხოლოდ უნდა გასცეს, ის თავის ინტერესებს ყოველთვის მეორე პლანზე სწევს – ასე ფიქრობს მეგან მათისი. ჯანსაღ მასწავლებელს ჯანსაღი კლასიც ჰყავს. „თქვენ უნდა იზრუნოთ საკუთარ თავზე მანამდე, სანამ სხვებზე იზრუნებთ“, – დარწმუნებულია  ჯული ენ ოუენს-ბირჩი.

როდესაც თავს უიმედოდ გრძნობთ, მოიძიეთ პერსპექტივები. „კარგი მასწავლებელი რომ იყოთ, ბავშვებთან უნდა გქონდეთ ურთიერთობა, მაგრამ თქვენ ვერ შეძლებთ სამყაროს გადარჩენას“, – ამბობს ქეთი ლამბეტი. ზოგჯერ მასწავლებელი იმდენად ნერვიულობს მოსწავლეებზე, რომ ზედმეტად გულთან ახლოს მიაქვს მათი პრობლემები. უნდა გესმოდეთ, სად შეგიძლიათ დაეხმაროთ და სად – არა. მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებლის პასუხისმგებლობაა მოსწავლეების დაცვა, მან, პირველ რიგში, ეს უნდა შეასწავლოს – საკუთარი მოსაზრების ჩამოყალიბება და საკუთარი თავის დაცვა.

ნუ წაიღებთ სკოლიდან შინ ბევრ დავალებას. თუ სახლში მუშაობთ, შეზღუდეთ გაკვეთილების დაგეგმვის დრო და ხშირად დაისვენეთ. უნდა აკონტროლოთ თქვენი დატვირთვა. მიჰყევით მაიკ იეიტსის რჩევას: ნუ წაიღებთ სახლში ბევრ სამუშაოს. „მე ოჯახთან გასატარებელ დროს სამსახურის გამო ვერ შევამცირებ. ის ისედაც ცოტაა. უბრალოდ, მოსწავლეებს წინასწარ ვაფრთხილებ, რომ მათი შეფასებისთვის ცოტა მეტი ხანი დამჭირდება, რადგან სკოლაში შევამოწმებ ყველაფერს. მათ ეს იციან და ესმით“.

იპოვეთ თქვენი სტილი, მაგრამ ზოგჯერ შეცვალეთ კიდეც. „სხვისი სწავლება უფრო ხელოვნებაა, ვიდრე მეცნიერება“, – ამბობს მათისი. ძალიან იოლია მიბაძოთ თქვენი კოლეგის პედაგოგიურ სტილს, მაგრამ შეეცადეთ, იპოვოთ საკუთარი სტილიც, იმუშაოთ მასზე. თქვენ უფრო ბედნიერი იქნებით, თუ თქვენი სწავლების სტილი თქვენს ღირებულებებს ასახავს.

მთელ ცხოვრებას მხოლოდ განათლებას ნუ დაუთმობთ. რას ვგულისხმობთ: საიდუმლო როდია, რომ მასწავლებლები მუდმივად ეძებენ გაკვეთილისთვის ახალ იდეებს. ადრე მეგან მათისი საგანმანათლებლო წიგნებს ძილის წინაც კი კითხულობდა. „ჩემი ჰობი  ჩემი პროფესია იყო და ამან გადაწვამდე მიმიყვანა“, – ასკვნის ის. ახლა ის კითხულობს მხატვრულ ლიტერატურას ან სხვა მსუბუქ წიგნებს, რათა „ტვინმა დაისვენოს“. თუ გსურთ განათლების გაგრძელება, დარეგისტრირდით ვორქშოპებზე ან სასწავლო კურსებზე. ამგვარად მხოლოდ სამუშაოთი არ იქნება თქვენი ცხოვრება გადატვირთული.

ნუ შეგეშინდებათ „არ შემაწუხოთ“ ნიშნის. სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის ბალანსის შესანარჩუნებლად მაიკ იეითსი საღამოს ხუთ საათზე სამსახურიდან მიდის. მან განზრახ არ დააკავშირა თავისი საფოსტო ყუთი მობილურ ტელეფონთან. ასე რომ, შეტყობინებები მხოლოდ კომპიუტერზე მოსდის. ის ამბობს, რომ ახლა დღის განმავლობაში სკოლაში უფრო ეფექტიანად მუშაობს, ვიდრე სახლში გვიან ღამით.

იპოვეთ ადამიანები, რომლებსაც ესმით თქვენი. იეითსი რეკომენდაციას უწევს საგანმანათლებლო ბლოგების გაცნობას და სხვა სკოლების მასწავლებლებთან კომუნიკაციას. სოციალურ ქსელებში არსებული უამრავი ჰეშთეგის (ნიშანი, რომელიც სოციალურ ქსელებში და ბლოგებში შეტყობინების თემებად დასაყოფად-გასავრცელებლად გამოიყენება) საშუალებით, მასწავლებლებს ადვილად შეუძლიათ კოლეგებთან კონტაქტის პოვნა. კარგი იქნება, დაუკავშირდეთ ადამიანებს, რომლებსაც იგივე პრობლემები აქვთ, რაც თქვენ.

იქნება ვარდნაც და წარმატებაც. მეგან მათისის თქმით, პროფესიული გადაწვის დროს, გიჩნდება შეგრძნება, რომ რაღაც ისე არ ხდება. მნიშვნელოვანია გახსოვდეთ, რომ არ ხართ ვალდებული ყოველ დილით სამუშაოს მოლოდინში საწოლიდან ბედნიერი წამოხტეთ. ზოგი პერიოდი რთულია, ზოგიც – მარტივი. შესაძლოა, სხვა კლასში მუშაობის დროს მეტად გაგიმართლებთ და სწორედ ამან იმოქმედოს მთელ თქვენს კარიერაზე!

ნუ შეგეშინდებათ სხვა სამუშაოს მოძიება. თუ ამჟამინდელი სამუშაო საშუალებას არ გაძლევთ ოცნებები რეალობად აქციოთ, შეიძლება სხვა სკოლაში ან კლასში გადახვიდეთ. შეგიძლიათ გააგრძელოთ განათლების მიღება და აიმაღლოთ კვალიფიკაცია, მიიღოთ ხარისხი და ახალი გამოცდილება სხვა კონკრეტულ სფეროში.

პროექტ ,,ახალი სკოლის მოდელში’’ ჩართული ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მასწავლებლები, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის რეკომენდაციების თანახმად,  სწავლა-სწავლების პროცესს წარმართავენ ორი მნიშვნელოვანი ასპექტის გათვალისწინებით:

ა) გრძელვადიან მიზნებზე (საფეხურის შედეგები, სამიზნე ცნებები) ორიენტირება, რომელიც გულისხმობს სამიზნე ცნებების საშუალებით სასწავლო საკითხებისა და თემების სწავლა-სწავლებას და ცხოვრებისეულ სიტუაციაში რეალიზებას.

ბ) სწავლა-სწავლების კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე დაყრდნობით, (მოსწავლის შინაგანი ძალების გააქტიურება; ახალი ცოდნის კონსტრუირება; წინარე ცოდნაზე დაყრდნობით ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება და ორგანიზება;  სწავლის სწავლა;  ცოდნის სამი კატეგორია (დეკლარატიული, პროცედურული, პირობისეული) -კომპლექსური დავალების განხორციელება და პრაქტიკაში რეალიზება.

რა არის სამიზნე ცნება?

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივ გზამკვლევში (ანბანის შემდგომი პერიოდიდან IV კლასის ბოლომდე) გამოკვეთილია სამიზნე ცნებები, რომელთა ფლობა აუცილებელი წინაპირობაა  I-IV კლასების მოსწავლეთათვის სწავლა-სწავლების შედეგების მისაღწევად. ეს ცნებები სამიზნე ობიექტად რჩება ოთხწლედის განმავლობაში და მათი დამუშავება შესაძლებელია სხვადასხვა საკითხისა და თემის კონტექსტში.

თითოეულ ცნებას ახლავს მკვიდრი წარმოდგენები, რომლებიც განსაზღვრავს, კონკრეტულად, რა უნდა იცოდნენ მოსწავლეებმა აღნიშნულ ცნებებთან მიმართებით ანბანის შემდგომი პერიოდიდან მეოთხე კლასის დასრულებამდე.

ეს სამიზნე ცნებები გახლავთ:

1. ტექსტი (ტექსტის გაგება/ინტერპრეტირება)
2. ფუნქციური სამეტყველო ქმედება (თხრობა, აღწერა, დასაბუთება, შედარება)
3. წერითი კომუნიკაცია
4. კონკრეტული ჟანრი

რით არის  განსაკუთრებული კომპლექსური დავალება?

პასუხი მარტივია: კომპლექსური დავალება ხელს უწყობს სასწავლო პროცესში  მასალის სიღრმისეულ გააზრებას და არა საგნობრივი საკითხების ზედაპირულ დასწავლას. ის იქმნება კონკრეტულ (და არა ზოგად) საგნობრივ საკითხთან დაკავშირებით და ორიენტირებულია გრძელვადიან მიზნებზე. საბოლოოდ, მოსწავლე თეორიულ ცოდნას ასახავს ცხოვრებისეულ კონტექსტში და ქმნის კონკრეტულ შემოქმედებით პროდუქტს.

ერთი კომპლექსური დავალების შესრულებას სჭირდება რამდენიმე გაკვეთილი. ერთს მოსდევს მეორე, მესამე და პროცესი გრძელდება სასწავლო წლის დასაწყისიდან დასრულებამდე. აქ საგულისხმოა კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი: საწყის ეტაპზე  მასწავლებელი სამიზნე ცნებასთან მიმართებით მოსწავლეებში ,,აღვიძებს’’ ყველა მკვიდრ წარმოდგენას, შემდეგ აუჩქარებლად განაგრძობს სხვადასხვა აქტივობის განხორციელებას და ყველა საჭირო ეტაპის გავლით მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, დამოუკიდებლად შეძლოს კომპლექსური დავალების შესრულება.

როგორია კომპლექსური დავალების ბარათის სტრუქტურა?

ბარათში ასახულია: საგანი, ძირითადი რესურსი, თემა, კლასი, სამიზნე ცნება, შედეგების ინდექსი, ქვეცნებები/საკითხები, საკვანძო შეკითხვები.

კომპლექსური დავალების პირობის შემდეგ, ,,ბულიტების’’ სახით ჩაშლილია შეფასების კრიტერიუმები, რომელსაც მასწავლებელი აუცილებლად გააცნობს მოსწავლეებს, ხოლო ნამუშევრის წარდგენის შემდეგ, მინირეფლექსიის ფორმით, ერთხელ კიდევ დააფიქრებს, რა ეტაპების გავლით შეასრულეს დავალება, რა მოეწონათ განსაკუთრებით, რისი გაკეთება გაუჭირდათ, რას გააკეთებდნენ, თავიდან რომ იწყებდნენ დავალებაზე მუშაობას.

შესაძლებელია კომპლექსური დავალების შესრულება რამდენიმე სამიზნე ცნების დაწყვილებით. ამ შემთხვევაში, მკაფიოდ უნდა გაიწეროს ყველა ცნების თანმდევი მკვიდრი წარმოდგენები, საკვანძო კითხვები, ქვეცნებები და შეფასების კრიტერიუმები.

კომპლექსური დავალების განხორციელების პროცესში ძალიან მნიშვნელოვანია ეტაპებისა და აქტივობების სწორად განსაზღვრა. საორინტაციოდ ასე შეიძლება წარმოვიდგინოთ:

ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა

საკვანძო შეკითხვები: რას მოითხოვს ჩემგან ეს დავალება? რას შევძლებ დამოუკიდებლად? რაში დამჭირდება დახმარება?

ეტაპი 2. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა.

სამიზნე ცნებასთან/ცნებებთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენების დამუშავება. საკვანძო შეკითხვები: როგორ ვიმუშავო კომპლექსურ დავალებაზე? რა ნაბიჯები გადავდგა? რა ცოდნა-გამოცდილება დამჭირდება თითოეული ნაბიჯისთვის?

ეტაპი 3.  კომპლექსური დავალების პრეზენტაცია

საკვანძო შეკითხვები:  როგორ უნდა წარმოვადგინო კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის შედეგები ისე, რომ ეს მსმენელებისთვის საინტერესო და გასაგები იყოს?

შენიშვნა: კომპლექსური დავალების შესრულებას, პირობის გაცნობიდან დასრულებამდე, სჭირდება  4-5 დღე, განსაკუთრებულ შემთხვევაში – ორი კვირა.

თითოეული ეტაპისთვის აქტივობები (სამიზნე ცნებების, მკვიდრი წარმოდგენებისა და საგნობრივი საკითხების, შეფასების კრიტერიუმების გათვალისწინებით) იმგვარად უნდა იყოს შერჩეული, რომ ყველა აქტივობის განხორციელების შემდეგ მოსწავლემ დამოუკიდებლად შეძლოს კომპლექსური დავალების შესრულება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა;

ქართული ენა და ლიტერატურა, გზამკვლევი (ანბანის შემდგომი პერიოდიდან IV კლასის ბოლომდე)

თუ  დაუკვირდები, ამ ქვეყნად ფაქტიურად არაფერი შეცვლილა. ერთი და იგივე ამბები ტრიალებს, ოღონდ  სხვადასხვანაირად.

ალქიმიკოსების ნაწილი სიცოცხლის ელექსირს ეძებდა, ოღონდ ფრიად უცნაური გზებით. დღევანდელი მეცნიერებიც იმავეთი არიან დაკავებულნი, ოღონდ თანამედროვე მეცნიერული მიდგომებითა და მეთოდებით.

სხვადასხვა მასიურად გადამდები დაავადებები ადრეც ბლომად იყო და ხალხის სიცოცხლეც ეწირებოდა.  მაშინდელი მკურნალობაც ზოგჯერ საეჭვო გახლდათ. ზოგიერთ ექიმ-ალქიმიკოსს ვითომ რაღაც გამოსდიოდა. მაგ. ჩანაწერებიდან ირკვევა, რომ პარაცელსმა ერთი პატარა ფრანგული ქალაქი ქოლერისგან  ჩვეულებრივი სუფრის მარილის მეშვეობით გადაარჩინა. ცოტა ბუნდოვანია, ეს რანაირად მოახერხა, მაგრამ არსებობდა ხალხი, ვისაც ჯეროდა.

არნოლდ ვილანოვი კი, რომელიც ინგლისის მეფის კარზე მუშაობდა, თვეში ორჯერ თავის სამშობლოში, პოლონეთში წერილებს გზავნიდა სხვადასხვა ექსპერიმენტების დაწვრილებითი აღწერით. პოლონეთში მოსწავლე ყავდა, რომელსაც ალქიმიას წერილებით ასწავლიდა… ანუ? არ იყო ეს დისტანციური სწავლება? რისი საშუალებაც ქონდათ, იმით გადასცემდნენ ცოდნას კილომეტრებზე.

ალქიმიკოსების უმრავლესობა მონარქების დაკვეთით მუშაობდა. ეს განსაკუთრებით შუა საუკუნეების ან ოდნავ ადრინდელ  ევროპას ეხება. მონარქები მათ კვლევებზე ფულს ხარჯავდნენ. ახლაც იგივე ხდება, მეცნიერები კვლევებს სხვადასხვა ფონდების დაკვეთით და დაფინანსებით ასრულებენ.

მთელი ამ განვლილი დროის მანძილზე ბევრი თაღლითი და გაიძვერაც დაწანწალებდა. მაგალითად, აგოსტინო ბრავო,  მეტსახელად „დიაბოლიკო” („Diabolico”). ამბობენ, წვის პროცესებს ისე იცნობდა, თვით ეშმაკებსაც შეშურდებოდათო. მას სალერმოელი ლორენცო გრანიტაც არ ჩამორჩებოდა. ამ ჯგუფს   ბოლონიელი ქირურგი ლეონარდო ფიორავანტიც მიემატათ. სამივე ფილიპე მეორის კარზე მუშაობდა. ევროპელი ალქიმიკოსები მეფეს ლეონარდო ფიორავანტის მეშვეობით უკავშირდებოდნენ. წყაროებში ნათქვამია, ყოველდღიურად უამრავი წერილი მოდიოდა და ზოგიერთს წაუკითხავად ყრიდნენო. დღესაც ხომ ასეა – წერილები ან ელექტრონული ფოსტით, ან სულაც სოციალური ქსელით მოდის და შეგიძლია, გაუხსნელადვე წაშალო.

სამივეს  ფიქრი ადამიანის სისხლს დასტრიალებდა: ეს არის მთავარი სითხე (ამას პარაცელსიც აღიარებდა) და სწორედ მისგან უნდა შეიქმნასო პანაცეა – ყველა დაავადების წამალი – ფილოსოფიური ქვა. სისხლის მოპოვების   იდეები, რბილად რომ ვთქვათ, ცუდი იყო და დეტალებზე აღარ დავწერ. მეფის კარზე მოხვედრიდან ხუთი წლის შემდეგ ისინი  გააძევეს და ეს ფილიპე მეორის სასარგებლოდ მეტყველებს – მართლა ჭკვიანი კაცი ყოფილა. მართალია, ფიორავანტის და მისი კოლეგების ამოსაცნობად ხუთი წელი დასჭირდა, მაგრამ ბოლოს მაინც მიუხვდა თაღლითობას და ესპანეთში პერსონა ნონ გრატებად გამოაცხადა.

ახლაც ასე არ არის? თანამედროვე თაღლითები უბრალოდ, თანამედროვე მეთოდებს იყენებენ და ეგაა.

მთელი ამ განვლილი დროის მანძილზე ბევრი სისხლისმღვრელიც და მანიაკიც ხომ დადიოდა?

ახლაც იგივე არ არის? გაიხედავ და ვიღაც არაკაცმა მორიგი კარგი ადამიანი სიცოცხლეს გამოასალმაო, ახალ ამბებში მოგვახარებენ ხოლმე.

ერთი ეგ არის, რომ ადრე ქიმიური ექსპერტიზა ნაკლებად იყო, ან საერთოდ არ იყო განვითარებული. ახლა არის და გამოძიებაც თითქოს უფრო იმედიანად უნდა მიმდინარეობდეს.

1901 წელს ჯოზეფ კასტლმა, რომელიც კენტუკის უნივერსიტეტში მუშაობდა ერთი უბრალო, იაფი და სანდო მეთოდი შეიმუშავა, რომელიც სისხლის ანალიზს უკავშირდებოდა. სხვა სასამართლო ექსპერტმა, გვარად მეიერმა მეთოდში ოდნავ ცვლილებები შეიტანა და დღეს ის კასტლ-მეიერის ტესტით არის ცნობილი.  ეს ტესტი დღემდე გამოიყენება.

თუმცა, 1888 წელს, ანუ ტესტის ოფიციალურად დანერგვამდე გაცილებით ადრე, არტურ კონან დოილი „ალისფერ კვალში“ წერდა:

„ხელზე ხელი მოუთმენლად მტაცა და თავისი სამუშაო მაგიდისკენ წამათრია. მოდი ავიღოთ ცოტაოდენი ახალი სისხლი, ოდნავ ნაღვლიანად თქვა და თითში გრძელი მახათივით ნემსი გაირჭო. თითს ხელი მოუჭირა და მიღებული სისხლის წვეთი ქიმიური პიპეტით შეაგროვა. ხედავთ? ახლა ამ წვეთს ერთ ლიტრ წყალში გავხსნი. მიღებულ ნარევს სუფთა წყლად აღიქვამთ, არა? არადა, დარწმუნებული ვარ, რომ თვისებითი რეაქცია გამოგვივა. ამ საუბარში ჭურჭელში რამდენიმე თეთრი კრისტალი ჩააგდო, შემდეგ გამჭირვალე სითხის რამდენიმე წვეთიც დაამატა. სითხე მაშინვე წითელი ხისთვის დამახასიათებელი ფერით შეიფერა, ქილის ფსკერზე კი ყავისფერი ნალექი გამოჩნდა“.

ნოველა 1888 წელს გამოქვეყნდა და იმით არის მნიშვნელოვანი, რომ შერლოქ ჰოლმსი პირველად სწორედ აქ გამოჩნდა. ჟურნალში  პირველი გამოცემის ილუსტრატორი დევიდ ფრისტონი იყო. წიგნი კი თავად არტურის მამამ დაასურათა.

მოთხრობა იმითაც საინტერესოა, რომ ავტორი ქიმიურ ექსპერტიზაზე სერიოზული ტონით საუბრობს.

თუმცა, კონან დოილთან მთლად ის ტესტი არ არის აღწერილი, რის ჩატარებასაც ამ წერილით გთავაზობთ ქიმიის გაკვეთილზე ან კლუბურ მეცადინეობაზე.

კასტლ-მეიერის ტესტი წარმოადგენს ტესტს ჰემოგლობინზე.  სწრაფი და იაფია. საჭიროებს სისხლის ნიმუშს და ეთანოლს, ასევე წყალბადის პეროქსიდს და ფენოლფტალეინს (C₂₀H₁₄O₄). ეს ტესტი იმითაც კარგია, რომ სისხლის ძველ, გამხმარ  ნიმუშებზეც მუშაობს. ანუ, ავლენს დანაშაულის ადგილიდან აღებულ რამე მასაში სისხლი არის თუ არა.

ეთანოლი მოქმედებს, როგორც გამხსნელი, ოღონდ რეაქციაში არ მონაწილეობს. რეაქციას აკატალიზებს ფერმენტი პეროქსიდაზა, რომელიც ადამიანის ან ცხოველის სისხლის ჰემოგლობინის კომპონენტს ახლავს თან. რეაქციის დროს, უფერო ფენოლფტალეინი ვარდისფერი ხდება. ერთი მოლეკულა პეროქსიდაზა აკატალიზებს წამში ასი ათასი მოლეკულა პეროქსიდის გარდაქმნას. ასე, რომ  ტესტისთვის სისხლის ერთი წვეთი მართლაც  საკმარისია.

ამ სტატიით ექსპერიმენტების სერიას ვიწყებ და პირველი სწორედ კასტლ-მეიერის ტესტი იქნება.

მაშ ასე…

1.აიღეთ ჩხირზე დახვეული ბამბის ტამპონი, დაასველეთ გამოხდილ წყალში და შეეხეთ სისხლის ნიმუშს ან გამხმარ სისხლს. რაღაც მცირე ნაწილი მაინც, რომ გადავიდეს ბამბაზე.

2. ბამბის ჩხირით აღებულ ნიმუშზე დააწვეთეთ ორი წვეთი ეთანოლი. ანუ, ბამბის ტამპონი უნდა მხოლოდ დაინამოს და ძალიან არ  დასველდეს. სპირტი რეაქციაში არ მონაწილეობს, მაგრამ ნიმუშს ასუფთავებს და ავლენს ჰემოგლობინის არსებობას ნიმუშში.
3. დააცადეთ ეთანოლს მოქმედება ორი წუთი, შემდეგ კი ნიმუშს დააწვეთეთ ორი წვეთი კასტლ-მეიერის ხსნარი. ამ ეტაპზე ნიმუში უფერო უნდა დარჩეს, თუ ვარდისფრად შეიფერება, ნიშნავს, რომ ფენოლფტალეინის ხსნარი ძველია ან დაბინძურებული.

4.რამდენიმე წამის შემდეგ ნიმუშს დააწვეთეთ ერთი-ორი წვეთი წყალბადის პეროქსიდი. ნიმუში მომენტალურად წითლად უნდა შეიღებოს, რაც სისხლის არსებობას დაადასტურებს.

5. გაიმეორეთ იგივე ეტაპები, ოღონდ ნიმუშად რაიმე ნივთიერება აიღეთ, რაც სისხლს გავს, ოღონდ სისხლი არ არის. ნიმუში პეროქსიდის გავლენით შესაძლოა ოდნავ ფერმკრთალ ვარდისფრად შეიფეროს, ოღონდ გაცილებით მეტი დრო დასჭირდება.

აუცილებელია:

1. სათვალე, ხელთათმანი, ნიღაბი;
2. პიპეტი (სამი ცალი); 3. ახალი სისხლი ან გამხმარი სისხლის ნიმუში; 4. რაიმე ჟანგი (დაჟანგული ნივთიდან აფხიკეთ), რომელიც საკონტროლო ცდაში გამოგადგებათ; 5. ბამბის ტამპონები ჩხირებზე; 6. გამოხდილი წყალი; 7.ეთანოლი, 70%; 8. კასტლ-მეიერის ხსნარი; 9. წყალბადის პეროქსიდი, 3%;

რა რითი შევცვალოთ:

1. ტესტის ჩატარება შეიძლება ადამიანის ან ცხოველის სისხლზე. ამიტომ ყასაბთან შეგიძლიათ ახალი ხორცის ნიმუში აიღოთ, წყალში ჩაალბოთ, რომ სისხლი გამოვიდეს და ნიმუშად ის წყალი გამოიყენოთ.
2. ბამბის ტამპონის ნაცვლად შეიძლება ფილტრის ქაღალდი აიღოთ.

როგორ მოვამზადოთ  კასტლ-მეიერის ხსნარი?

გახსენით 0.1გ ფენოლფტალეინი 25%-იან 10მლ ნატრიუმის ტუტის წყალხსნარში და დაამატეთ 0.1გ  თუთიის ნაქლიბი. ხსნარი ნელა მიიყვანეთ დუღილამდე და თუ საჭიროა დუღილის პროცესში დაამატეთ ოდნავ წყალი. ადუღეთ, სანამ ვარდისფერი ხსნარი უფერო არ გახდება ან სულ ოდნავ ყვითელი შეფერილობა არ გამოჩნდება. გააცივეთ და განაზავეთ 100 მლ-მდე 70% იანი ეთანოლით.  შეინახეთ მუქ ჭურჭელში, მოარიდეთ შუქს.

ყველა გამოყენებული რეაქტივი ფაქტიურად უსაფრთხოა. სპირტი და ფენოლფტალეინის ხსნარი აალებადია, ამიტომ  ცეცხლის ალს მოარიდეთ. წყალბადის პეროქსიდი მჟანგავია და კანის და ლორწოვანის გაღიზიანება შეუძლია. თუ ტანსაცმელზე მოგხვდებათ ქსოვილს ამოათეთრებს, ამიტომ გეცვათ ხალათი, ატარეთ დამცავი სათვალე და ხელთათმანი.

თუ  დაუკვირდები, ამ ქვეყნად ფაქტიურად არაფერი შეცვლილა. ერთი და იგივე ამბები მეორდება, ოღონდ  სხვადასხვანაირად.

ერთი ეგ არის, ადრე თითქოს ადამიანებს ერთმანეთის მეტი სიყვარული და თანაგრძნობა ჰქონდათ. ახლა კი ეს გრძნობები თითქოს უხილავმა ფუნჯმა წაშალა, მათ ნაცვლად კი გულგრილობა და სიცივე  გაავრცელა.

სხვა დანარჩენი კი კვლავ ძველებურადაა, დედამიწა ტრიალებს და ერთი წლით ვბერდებით.

 გელა ჩქვანავას სამყარო

გელა ჩქვანავა „პენ-მარათონზე“ გავიცანი, გემზე „კაპიტანი თავართქილაძე“. ხაზგასმით მარტოსულის შთაბეჭდილება დატოვა ჩემზე, იმის მიუხედავად, რომ იქ, იმ ექსტრემალურ და მხიარულ 24-საათიან თავგადასავალში ბევრი სიცილიც მოასწრო და ნაცნობ კოლეგებთან ერთად ღვინით მოლხენაც. მანამდე მისი არაფერი მქონდა წაკითხული და მგონი ჩემსავით სულაც ბევრმა სწორედ „პენ-მარათონის“ შემდეგ აღმოაჩინა ეს მწერალი.

მწერალი გელა ჩქვანავა – გამორჩეული, თვითმყოფადი, უცხო და მომნუსხველი ხმა ჩვენს ლიტერატურაში. ის სოხუმში დაიბადა და გაიზარდა, ომის შემდეგ დევნილის სტატუსით განაგრძო ცხოვრება, ლიტერატურა კი იქცა არამხოლოდ მის თავშესაფრად, არამედ ახალ შუქურად, საიდანაც მკაფიოდ მოჩანს ნაცნობი და აკრძალული ტერიტორია, თავისი საზღვრებითა და უსაზღვროებით…

ვინც მის შემოქმედებას გულდასმით წაიკითხავს, შეიძლება გაეფიქროს, რომ ომი გელა ჩქვანავას მთავარი ინსპირაციაა, რომ ყველა პრობლემა და იდეა საბოლოოდ ამ მოვლენაში იყრის თავს და მასში გარდატყდება უამრავ ოპტიკურ ილუზიად, ერთგვარ აბსურდად, ომის აბსურდად, და სწორედ ეს მგონია ავტორის პოზიციაც – წეროს ომზე, როგორც ყველაზე დიდ აბსურდზე, დაძაბულობის ისეთ ხარისხზე, რომელიც ყველა შინაარსს ხრავს და ფიტავს, არ ტოვებს არც იმედს, არც ნუგეშს და არც სიყვარულს. ამ უზარმაზარი მხატვრული ამოცანის დასაძლევად მას მუდმივად ეხმარება იუმორი (გნებავთ გროტესკი, სევდიანი სარკაზმი), არასდროს დაგავიწყდებათ მის მიერ დახატული არცერთი შემზარავი სცენა – იმდენად ნამდვილია ტკივილისა და იუმორის ეს სასტიკი ნაზავი, იმდენად შთამბეჭდავი და ცინცხალი.

გელა ჩქვანავამ ბოლო დროს ლექსებიც გამოაქვეყნა ლიტერატურულ პერიოდიკაში. მისი პოეზიაც ტკივილის თავისებური გრადაციაა, სინამდვილის იმ ხარისხის ნიშანია, რომელიც თავიდანვე აირჩია და სხვა ავტორში არასდროს შეგეშლება. გელა ჩქვანავამ თავისი იგავური სამყარო შექმნა, მასში საომარი ეკიპირებით უნდა შეხვიდეთ – ადამიანობის კომუფლაჟით და იუმორის იარაღით, წინ მრავალფეროვანი სცენები და სურათები გელოდებათ, ერთმანეთზე უფრო მძაფრი და სიღრმისეული შეგრძნებები, ცოცხალი ხმები – მებრძოლების და ლაჩრების, მძევლების და მოძალადეების, შეყვარებულების და უნუგეშოების, მოკლედ – ადამიანური ხმები, რომლებიც ამ გამაყრუებლად ხმაურიან სამყაროში უზუსტესი გუმანითაა დაჭერილი და მხატვრულ სიხშირეზე „არანჟირებული“. ეს გელა ჩქვანავას სამყაროა – ნაღდი მკითხველისთვის მასში ხეტიალი სავალდებულოც კია!

გელას რამდენიმე კითხვით შევეხმიანე. გთავაზობთ ამ დიალოგს.

• წერა როდის დაიწყე, რას უკავშირდება შენი პირველი ლიტერატურული შთაბეჭდილება?

გ.ჩ.: ჩემი გათვლებით მაშინ შვიდი წლის ვიქნებოდი. მამაჩემმა ახალი საფოსტო ყუთი იყიდა და სამსახურიდან დაბრუნებულმა, სახლში შესვლამდე, ჭიშკარზე დაკიდა. მე იქვე ფეხბურთს ვთამაშობდი თანატოლებთან. ჩვენი ჭიშკარი საფეხბურთო კარის მაგივრობას წევდა და მეკარეც მე ვიყავი. ყუთი ისე მომეწონა, რომ მეტი არ შეიძლება, „მკერდით გადავეფარე“, რომ ბურთი არ მოხვედროდა და არ დასვრილიყო. მალე ჩამოღამდა. დილით ადრე ავდექი ყუთის სანახავად და მაშინ „გამეხსნა“ კიდეც დაწერის სურვილი. მახსოვს, დიდი, ბავშვური ასოებით ვწერდი და რატომღაც სახატავ ფურცელზე. ეგ იყო ჩემი პირველი მოთხრობა ბიჭზე, რომელიც ფეხბურთის თამაშის დროს კარებზე უფრო საფოსტო ყუთს იცავს და ამავე ყუთის ხათრით გაზეთების კითხვასაც იწყებს. მერე კი შიგ სამალავსაც მოაწყობს – სათევზაო მოწყობილობის. მართლა ასე იყო – სახლთან ახლოს პატარა, უსახელო მდინარე ჩადიოდა თავისი თევზებით და კიბორჩხალებით. თან კიდევ, ჩვენს ფოსტალიონს ერთი უცნაური წესი ჰქონდა – მუდამ ჩქარობდა და დრო რომ არ დაეკარგა, დასარიგებელ პრესას ხშირად ყუთში კი არ ჩაუშვებდა (თუ გაზეთების შეკვრა სქელი იყო და ყუთის ჭრილში გაჭირვებით ეტეოდა, არადა, ჰქონდა ჩვენს ახალ ყუთს ეს „ნაკლი“) ჭიშკრის ცხაურში გააკვეხებდა სახელდახელოდ. მერე მეორე მოთხრობაც დაიბადა ამ ფოსტალიონზე – ზოგჯერ მანქანით დადიოდა ხოლმე ჟურნალ-გაზეთების დასარიგებლად, ყოველ ას მეტრში აჩერებდა ჩვენს შედარებით ვიწრო ქუჩაზე უადგილო ადგილას დაუდევრად, მოძრაობას კეტავდა. ერთხელ დაავიწყდა, რომ მანქანით იყო, შუა ქუჩაში მიატოვა და ქუჩის ბოლომდე ფეხით გავიდა. მერე ვიღაცამ შეახსენა, რომ კარგა ერთი კილომეტრის იქით თავისი რკინის რაში ელოდებოდა. გამვლელი ტაქსი გააჩერა და იმას გაყვა უკან. ტაქსისტმა კიდევ, ეს რა უშნოდ გაუჩერებია ამის პატრონს მანქანაო და ერთი კარგად შეუკურთხა – არ იცოდა რომ გინების ადრესატი გვერდით ეჯდა.

ომის დაწყებამდე ორი-სამი წლით ადრე პიესებს ვწერდი. მგონი, საკმაოდ კარგი გამომდიოდა. ცოტათი მშურს კიდეც იმდროინდელი ჩემი თავის. ახლა ვცდილობ, აღვიდგინო ის მოთხრობებიც და პიესებიც. ალბათ, შევძლებ. პირველ პიესაშიც ის საფოსტო ყუთი და ფოსტალიონი „მონაწილეობდნენ“.

• ვის კითხულობდი (და ახლა ვის კითხულობ), ვინ იქონია ყველაზე დიდი გავლენა შენს მწერლურ თავგადასავალში?

გ.ჩ.: პირველყოვლისა მაინც ჩეხოვი და ფოლკნერი. ყოველთვის ჩემთან არიან, მამხნევებენ, გულს მითბობენ, ჩემში მათ ჯერ ვერავინ აჯობა. მოგვიანებით იყო პლატონოვიც, ბულგაკოვიც, ო ჰენრიც, ბაბელიც, დოსტოევსკიც. მაგრამ, ჩეხოვი და ფოლკნერი, ფოლკნერი და ჩეხოვი ჩემი პირველი ნამდვილი დიდი სიყვარულია. ბედნიერებაა, რომ ისინი არსებობენ, კეთილი ბუმბერაზები. როცა იმდენს ვიშოვი, რომ აქტიური კითხვის ფუფუნებას ვეღირსები, სათითაოდ გადავიკითხავ ყველას დიდი მონატრებით და დაკვირვებით.

• ზღვა შენს შემოქმედებაში ძალიან მეტყველია, შეიძლება ითქვას, რომ ზოგჯერ არათუ ფონი, არამედ მთავარი გმირიცაა. ახლა როგორ ხარ ზღვის გარეშე (აფხაზეთის ზღვის, თორემ ალბათ „საზღვარგამოღმა“ ზღვასთან ახლაც გაქვს შეხება)?

გ.ჩ.: ხო, ზღვაც ჩემი დიდი კეთილი გენიაა. ის ჩემია, მე მისი ვარ. ვგრძნობთ ერთმანეთს შორიდანაც. მოვა დრო და ჩვენც ჩავიკრავთ გულში ერთმანეთს. სოხუმშიც კი სხვადასხვანაირი იყო. იქაური ყველანაირი მიყვარს, ხან როგორი მენატრება და ხან როგორი. ზოგიერთ პლაჟზე იქ შეკრებილი ადამიანების ხათრით დავდიოდი, ზოგზე მხოლოდ ზღვის.

• აფხაზი მეგობრები გყავდა? ახლა თუ გაქვს ვინმესთან ურთიერთობა?

გ.ჩ.: კი, მყავდა აფხაზი მეგობრები. ბევრი იმქვეყნად გადასახლდა. ვინც დარჩა, ვიცი სად არის, როგორაა, რას საქმიანობს. იმათაც აინტერესებთ ჩემი ამბები, ალბათ, გულწრფელად. ამ წლინახევრის წინათ შევეხმიანეთ კიდეც ერთმანეთს. ბევრი არც გვილაპარაკია. უფრო სწორად, სათქმელი შორიდან ბევრი არც არაფერი გვქონდა. ალბათ, მოვა დრო და პირისპირ შევხვდებით ერთმანეთს, დავსხდებით, გულწრფელად დავილაპარაკებთ. უკვე იმდენი რამ გამოვიარეთ ყველამ, რომ დასამალი არც არაფერი გვექნება. ასეთია ცხოვრება. რაც დრო გადის, მით ნაკლებს ლაპარაკობ. სათქმელს სხვა ფორმით გამოთქვამ, შენი ცხოვრების წესით თუ იმით, რასაც ქმნი, ან კიდევ იმით, თუ როგორ ზრდი შვილებს და ა. შ.

• 27 სექტემბერს 27 წელი გავიდა სოხუმის დაცემიდან. ამ 27 სექტემბრის დილას, პოსტში დაწერე, რომ სოხუმი კი არ დაეცა, ჩვენ დავეცით… დღეს რა მოჩანს ამ 27-წლიანი გადმოსახედიდან? გამოიკვეთა თუ პირიქით, უფრო გაბუნდოვანდა სიმართლე?

გ.ჩ.: სიმართლე ის არის, რომ ახლა სოხუმი არც ჩვენია და არც იმათი, ვისაც ჩვენი იქ ყოფნა არ უნდოდა. კი, ჯერ ჩვენ დავეცით და მერე დაეცა სოხუმი. სეპარატისტულად განწყობილი აფხაზები ფულს აგროვებდნენ იარაღისთვის ჩვენ გასაყრელად. ჩვენ ამისი არც ისე გვჯეროდა, ასე ვამბობდით, რა დიდი ამბავი უნდა იმათ დაშოშმინებას, ბოლო- ბოლო „დინამოს“ სტადიონზე დაეტევიან ყველანი ერთადო. იყო აფხაზური „აიდგილარა“, სომხური „კრუნკიც“ (აიდგილარაზე უფრო რადიკალურიც კი ქათველთმოძულეობაში), ბლომად იყვნენ ჩვენი პოლიტიკოსებიც, დიდის რიხით რომ აცხადებდნენ, აფსუები მთებიდან ჩამოსული ტომის ნარჩენები არიან და თუ არ მოვწონვართ, შეუძლიათ უკანვე მიბრძანდნენო. ყველას ავიწყდებოდა, რომ სოხუმიც საერთო იყო და მისი უდიდებულესობა სოხუმის ჯადოქარი ზღვაც. იმათი, ვისაც ისინი უყვარდა თავისი ყველა ქუჩით, ყველა პლაჟით, ყველა კაფეთი და ქალაქში ყველა ცნობილი ყავის მომზადების ოსტატით ამ კაფეებში. მერე იყო ომი, რომელიც, აღმოჩნდა, რომ ორივე მხარეს გვაწყობდა. ერთმანეთს იმას ვეცილებოდით, რაც ორივესი იყო.

• „სოხუმი ისეთი ქალაქი იყო, რომ…“ როგორი ქალაქი იყო სოხუმი? დღეს როგორ გახსენდება ის, რომელი სიტყვები და შეგრძნებები გამძაფრდა ყველაზე მეტად, სოხუმთან მიმართებით?

გ.ჩ.: სოხუმი ჩემთვის ყველაზე მაგიური სიტყვაა, რაც კი მსმენია და წარმომითქვამს. სოხუმი და ჩემი ქუჩა – ძიძარია. ახლა, ვიდეოში, როცა მათ ვუყურებ, პირველ რიგში ისინი მეცოდებიან, ვისაც მათ ნატვრაში ამოხდათ სული, ის კი არადა, ის ბოლოდროინდელი ვიდეოც არ უნახავთ, სადაც ქუჩები და სახლები უკეთ ჩანს. მერე, დაძინების წინ ვიხსენებ ძველ ამბებს, ცოცხლები და მკვდრები ერთმანეთში მერევა უკვე, მაგრამ, ის დანამდვილებით ვიცი, რომ მათზე უნდა დავწერო. ვაკეთებ რაღაცებს კალმის მოსასინჯად, მაგრამ, მინდა კიდევ უფრო დავდინჯდე და დავოსტატდე. რა ვიცი, იქნებ, ცოტა სასაცილოდაც კი ჟღერს, მაგრამ, მართლა ასე მგონია. ბევრი მონახაზი მაქვს, მაგრამ, ფორმა არ მომწონს, ხოდა, აქედან ვასკვნი, რომ საამისოდ ჯერ არ მოვმწიფებულვარ. ძიძარიაზე ერთმანეთში არეული იყო კერძო სახლები და კორპუსები. ხან ჩვენ ვაბირჟავებდით კორპუსებში და ხან კორპუსელები ჩვენთან, კერძოსახლელებთან. კორპუსების ეზოში საქორწილო ან საქელეხო სუფრებისთვის სეფა რომ იშლებოდა, თავკაცად თუ არა მის თანაშემწედ რომელიმე კერძოსახლელს მოიწვევდნენ ხოლმე, როგორც უფრო გამობრძმედილს ამ საქმეებში. კიდევ ეგ იყო, რომ ჩვენს უბანში არავინ დაკრძალულა დაქირავებული მესაფლავეების ხელით. მეზობლები ვაცილებდით უკანასკნელ გზაზე. არ ვიცი ახლა, შენი კითხვის წაკითხვისას მაინცდამაინც ეს რატომ მომაგონდა. ალბათ, იმიტომ, რომ მეზობლობაც განსაკუთრებული გრძნობა იყო სოხუმში, ძიძარიაზეც და ყველა სხვა დანარჩენ ქუჩაზე. მთელი, საკმაოდ დიდი ქალაქი ერთმანეთს ვიცნობდით, ახალგაზრდები – უფრო კაფეებიდან და პლაჟებიდან. კაფეები კიდევ უამრავი იყო სოხუმში, ალბათ, საბჭოთა კავშირის მასშტაბით უნიკალური ქალაქი გახლდათ ამ მხრივ.

• მოთხრობები, რომანები, ლექსები, პიესები… – თავად ირჩევ ჟანრს და ფორმას თუ თვითონ „გირჩევენ“? ახლა თუ მუშაობ რამეზე?

გ.ჩ.: კი, გეთანხმები – ტექსტები თავად ირჩევენ ჟანრს და ფორმას. მწერალთა სახლის მიერ გამოცხადებულ კონკურსში გაიმარჯვა ჩემმა რომანმა (სიმართლე გითხრა, არ ველოდი. დიდი მადლობა ჟიურის, რომ მენდნენ). რომანი დავასრულე, ახლა ვასწორებ, რომ გამომცემელს ჩავაბარო. მინდა მალე მოვრჩე, რადგან უამრავი ახალი თემა მიტრიალებს თავში. ეს, ალბათ, უფრო ვრცელი მოთხრობები და მცირე რომანები იქნება. ოთხი თუ ხუთი უკვე დავიწყე, ყველა გმირი სხვადასხვანაირია და ეს მახარებს. ახლა მოთმინებით ელოდებიან როდის მოვიცლი მათთვის. სულ სხვანაირად მეწერება და ვნახოთ, რა გამოვა. იმედი მაქვს, საამისო დროც გამომიჩნდება და მათაც არ გავუწბილებ მოლოდინს.

კულტურის სამინისტროს პროექტ „ცოცხალი წიგნების“ ავტორებს მკითხველებთან შეხვედრა ტყიბულში გვქონდა. შეხვედრამდე ბიბლიოთეკის შენობის წინ ჩამოვსხედით და ვმასლაათობდით. გელა ჩქვანავა მოშორებით იდგა, ცალკე, პაწია ბორცვზე ამოზრდილ პალმებს ათვალიერებდა. მახსოვს, რატომღაც ასეთი კითხვა გაჩნდა ჩვენს საუბარში – სადაა სამყაროს ცენტრი? ამ კითხვამ კომპასის ისარივით ყველას ჩამოგვიარა და ვიდრე რომელიმეზე შეჩერდებოდა, უცებ გელას პასუხი გვესმის:

– სამყაროს ცენტრი სოხუმშია!

შორიახლოს კი იდგა, მაგრამ თურმე ჩვენი სჯა-ბაასი ესმოდა. თან ეღიმებოდა, როცა მისთვის უტყუარ ჭეშმარიტებაზე ამდენს და ასე გაცხარებით ვმსჯელობდით…

ლუიზ გლიუკი, რომელსაც 2020 წელს ლიტერატურული ნობელი მიანიჭეს, ბატლერ იეიტსივით, ტ. ს. ელიოტივით და ბროდსკივით საყოველთაოდ აღიარებული პოეტი არ არის. მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ერთი-ორმა ტრანსტრომერსაც კი შეადარა, უნდა ითქვას, რომ არც ტრანსტრომერივით იცნობენ ამერიკელ ნობელიანტს. ცხადია, გლიუკის ცნობადობა ახლოსაც ვერ მივა მის ამერიკელ კოლეგასთან – ბობ დილანთან. მიზეზებს არ ჩამოვყვები, რატომაც.

კაცმა რომ თქვას, ისედაც რა საჭიროა, ჰიპ-ჰოპის ვარსკვლავივით იცნობდნენ თანამედროვე პოეტს – სასიამოვნოა, ბიონსე რომ ციტირებს შენს ლექსებს (რუმივით), მაგრამ ეს იშვიათი ამბავია. მაშინ რატომ მოხდა, რომ სუპერპოპულარული კანდიდატებით დატენილი მჭიდის დაცლას ნობელის კომიტეტმა არც ისე ცნობილი პოეტის დაქუხება ამჯობინა?! ცდუნება დიდია – მილან კუნდერა, ისმაილ კადარე, პოლ ოსტერი, კორმაკ მაკარტი, ბევრი სხვაც – აქედან რომელიმეც კი გაბრაზებულ მკითხველს შემოურიგებდა ნობელის პრემიას, მაგრამ ისინი მაინც თავის გზას მიჰყვებიან ჯიუტად, რადგან, ტარიელ ჭანტურიას მახვილგონივრული ფრაზა რომ გავიხსენოთ, – ეს დინამიტი მათია და სადაც უნდა, იქ ააფეთქებენ.

პოეზია არ იყიდება, – წიგნის დამწყები დისტრიბუტორიც კი ბეჯითად იტყვის, რადგან ეს აქსიომა მემკვიდრეობით ერგო და ძალიანაც რომ მოინდომოს, არც გადასინჯავს, რადგან პოეზიას, ორიგინალურსაც და თარგმნილსაც, საქართველოში მხოლოდ ერთი გამომცემლობა ბეჭდავს. დისტრიბუტორ ბიჭს უყვარს ლექსები, ფეისბუკზე მათი წაკითხვა და დალაიქება ძალიან სიამოვნებს. ხშირად აზიარებს და ძვირფას ადამიანებსაც უფორვარდებს სტრიქონებს აკვიატებული ლექსებიდან, არც ახალი პოეტების დამახსოვრება ეზარება. სუფრაზე, სადაც მათ ლექსებს ზეპირად ამბობს, მოსწონთ, ტაშს უკრავენ და მერე რა, რომ თავისუფალი ლექსია, გულს და განცდებს იოლად პოულობს. შემდეგ ისე ხდება, რომ ამ ლექსს ერთი სელებრითის კედელზე წააწყდება. ოთხნიშნა გაზიარება აქვს და ურიცხვი მოწონება-დაგულებანი. არ უკვირს: ისეთი ზუსტი და მოხდენილი სტრიქონებია, მთელი ამბავი და დრამაა მოყოლილი. დრამაც რომ არ იყოს, ამდენ ათას სიტყვაში ყველაზე საჭირო ოცის გამორჩევა იმისათვის, რომ გაგამხნევოს და რაღაც აზრი მისცეს დილით გაღვიძებას, ცოტა ხომ არ არის. ყავა არ შველის დისტრიბუტორის დილას, ლოცვასაც გადაეჩვია და მოძღვარსაც, მშობლიური ქალაქი რომ დატოვა, მას შემდეგ არ ურეკავს. „ადამიანი ადამიანისთვის გახდა ვარდი მომწამვლელი“ – დილიდან აჰყვა პოეტის ფრაზა იმ წიგნიდან, რომელიც ეს-ესაა მიუთვალა ქსელის საწყობს და მიუხედავად იმისა, რომ პოეტს ქვეყანა იცნობს, ქსელის კომერციულ დირექტორს მიაჩნია, რომ პოეზია არ გაიყიდება. კი, ეგრეა, – თავისთვის ამბობს დისტრიბუტორი ბიჭი, „დასტავკას“ მორჩა: ჩამოცლილია ბესტსელერებიც, ისე-რა გაყიდვადი და დახლზე ჩამოსაძველებად განწირული წიგნებიც. აუ, როგორ გაასწორებდა, – ფიქრობს თავისთვის, – ვიღაც ძაან მაგარი ტიპი რომ ადგებოდეს, მაყუთა, მაღაზიებს ჩამოუვლიდეს, ყველა პოეტის ყველა წიგნს გამოხიკავდეს ჯერ სტენდებიდან, თაროებიდან, მერე საწყობებიდან… „3 ცალი? არა, ამ ავტორის მხოლოდ ერთი ცალი წიგნი გვაქვს, მაგრამ კოსტავას ფილიალში გადავამოწმებთ! – კონსულტანტები დაფაცურდებიან, – უი, ფალიაშვილში ჰქონიათ, სხვათა შორის დედაჩემს უყვარს ძალიან!“ „ხოდა, აი, ჩემგან საჩუქრად! – თავს გამოიდებს ქველმოქმედი, – ჩემი სოფლის სკოლაში ვაპირებდი გაგზავნას, მაგრამ არაუშავს, ჯერ ცოცხალი კლასიკოსები წაიკითხონ, დებიუტანტები – მერე…“ „თქვენ… მეცნობით ძალიან… – არც კონსულტანტი გოგონა ჩამორჩება, – მგონი პოლიტ…“ „ვიყავი, მომწყინდა ცოტა არ იყოს, გენაცვალე. ახლა ჩემს გოგოს ვეხმარები… რაღაც კამპანიები აქვს, აქციები, პოლიტიკური არა, ისეთი, ხომ გესმით…“ „კიი, როგორ არა…“ – დისტრიბუტორ ბიჭს კიდევ დიდხანს უნდა გაგრძელდეს წარმოსახვითი უწუპუწუ, ქველმოქმედისა და კონსულტანტი გოგოს ერთ გემოვნებაში ლივლივი, ენაზე ადგება ლექსებიც, ქველმოქმედს რომ ათქმევინებს მეტი დამაჯერებლობისთვის, მის ადამიანურ ბუნებას წარმოაჩენს – ყოველთვის მთხლე პოლიტიკოსი კი არ იყო, პოეზია და მუსიკაც უყვარდა, თან აი ისეთი, გაპაპსავებული კი არა, საერთოდაც ძალიან უცნობი და ჩრდილში მიყუჟული მხეცი ლექსები! ჰოოო, ამაშია საქმე! კონსულტანტი გოგონა, რომელსაც დისტრიბუტორი ბიჭი კარგად იცნობს, გაოცებისგან ენაჩაგდებული უყურებს პოლიტიკოსის გარდასახვას. „იცით, თქვენზე დავწერ ჩემს ბლოგში, თქვენს ამ სტუმრობაზე…“ ყოფილმა პოლიტიკოსმა უნდა დაიმორცხვოს, რადგან ლექსის სიყვარულშია გამოჭერილი და მანდატებში კი არა, პოეტურ კრებულებში იხდის ფულს…

მანქანაში ბრუნდება დისტრიბუტორი ბიჭი. ტელეფონი დარჩენია. უპასუხო ზარებით და მესიჯებით გადაძეძგილია ეკრანი. ერთს ჩასქროლავს, მეორეს, მესამეს, მეოთხესაც მოიცილებს. უფროსსაც ურეკია. აგერ მისი ესემესიც. ფრთხილად ხსნის: „სად ხარ, შეჩემა? მესინჯერში რატომ არ მპასუხობ? 100 ცალი „დაბრენდე წარმატება“ უნდა შეიტანო ვაჟაზე 2 საათამდე. აწიე ეხლა ტრაკი და მოიხოდე!“

…ვინაიდან იმ სტატიებს, რომლებშიც კონკრეტულ ფილმზე მოგითხრობთ და შესაბამის აქტივობებს გთავაზობთ, პოზიტიური გამოხმაურება მოჰყვა, გადავწყვიტე, ხშირად გიამბოთ საინტერესო კინოკადრებზე…

ჩემი ყურადღება ფილმის უცნაურმა სათაურმა  მიიპყრო, იმდენად გაამართლა იმედები, რომ გადავწყვიტე მკითხველისთვისაც გამეზიარებინა.

ინდოეთი…

ფილმის ხანგრძლივობა 2 საათი და 50 წუთი…

ალბათ, ფიქრობთ, რომ ტრადიციულ ბოლივუდურ სცენართან გაქვთ საქმე?!

– ვერ დაგეთანხმებით, ისე გაირბენს დრო, თვალს ვერ მოწყვეტთ ეკრანს…

…საზოგადოებაში მუდმივად მიმდინარეობს დავა განათლების რეფორმის აუცილებლობის,  სწავლების მიდგომის, შეფასების არსებული სისტემის ცვლილებებისა და სხვა საკითხებზე…

„3 იდიოტი“ არის ფილმი, რომელიც დაგაფიქრებთ და განათლების სისტემის მანკიერ მხარეებს დაგანახებთ. მასში წამოჭრილი საკითხები ახლოს დგას ქართულ საგანმანათლებლო სისტემასთან და არსებულ გამოწვევებთან. რეჟისორი გვიჩვენებს სასწავლო დაწესებულების დიქტატორული მართვის საფრთხეებს, სტუდენტების მოსაზრებების უგულველყოფის, განსხვავებული და ორდინალური აზრის ჩაკვლის სავალალო შედეგებს.

ფილმი შთამაგონებელი რესურსია პედაგოგებისთვის, რადგან გვპასუხობს შემდეგ კითხვებზე:

• რაზე უნდა იყოს ორიენტირებული განათლების სისტემა? თეორიული ცოდნაზე თუ მის პრაქტიკაში გამოყენებაზე?
• როგორი არ უნდა იყოს საგანმანათლებლო დაწესებულების ლიდერი?
• თეორიების დაზუთხვაა მნიშვნელოვანი თუ შინაარსის სიღრმისეული წვდომა?
• რა შეიძლება მოჰყვეს ადამიანური ფაქტორების გაუთვალისწინებლობას? მეორე შანსის არმიცემას?
• ახალი იდეები, ინოვაციები თუ ნიშნებზე ორიენტირებული სწავლება?
• არის თუ არა დიპლომი წარმატების მიღწევის ერთადერთი საშუალება?

ზემოთ ჩამოთვლილ საკითხებზე მოსწავლეებთან დისკუსიის პროცესში შესაძლებელია ცალკეული მონაკვეთების ჩვენება. ფინალური სცენა განსაკუთრებით საინტერესოა. მთავარი გმირი რანჩო დას ჩანჩატი (რომელიც, სინამდვილეში დიპლომს მისი მილიონერი ბატონის სახელით იღებს) დასახულ მიზანს აღწევს. თვითგანვითარებითვის  კოლეჯში არსებულ რესურსებს ამომწურავად იყენებს, განათლების სისტემის წინააღმდეგ ბრძოლაში კი პროტესტის საუკეთესო ფორმა აქვს შერჩეული.

ფილმის შინაარსის გადმოცემისგან თავს შევიკავებ. სასურველია, მკითხველმა თვითონ აღმოაჩინოს საინტერესო მომენტები, დაუკავშიროს ის საკუთარ გამოცდილებას – თუ ზოგად პრობლემებს.

სპეციალურად სტატიისთვის, გთავაზობთ რამდენიმე საინტერესო მონაკვეთს. თუ გადაწყვეთ, მოსწავლეები ფილმით დააინტერესოთ, აჩვენეთ ქვემოთ მოცემული ნაწყვეტები.

* * *

შეკითხვაზე – რა არის მანქანა? – ერთ-ერთი მთავარი გმირი პასუხობს:

• „მანქანა არის მექანიზმი, რომელიც ადამიანის ძალისხმევის ეკონომიას აკეთებს.“

მეორე პერსონაჟი კი, შემდეგნაირად პასუხობს:

• „ბატონო! მანქანა ეს ხელოვნური წარმოშობის აღჭურვილობაა. ასევე აგრეგატებისა და აპარატურის ერთობა, რომელიც წარმოშობს ენერგიას ან მოქმედების რომელიმე ტიპს. გამოიყენება გარკვეული მოქმედებების შესასრულებლად, ადამიანური მუშახელის შესამსუბუქებლად, ან სრულიად შესაცვლელად კონკრეტული დავალების შესრულებისას“.

იხილეთ ნაწყვეტი ფილმიდან

* * *

კოსმონავტის კალამი

* * *

როგორ აშორებს შეფასება ადამიანებს ერთმანეთისგან?

* * *

რბოლა გამარჯვებისთვის თუ ცნობისმოყვარეობა?

* * *

სტატიას დავასრულებ რანჩო დას ჩანჩატის ცხოვრებისეული პრინციპებით:

1. პროფესია, საკუთარი ინტერესებიდან და მისწრაფებებიდან გამომდინარე, თავად უნდა შეარჩიო, რადგან საკუთარი საქმისადმი სიყვარულის გარეშე წარმატებას ვერ მიაღწევ.
2. თეორიული ცოდნა, რომელიც არ ტრანსფორმირდება პრაქტიკაში და მოწყვეტილია რეალურ ცხოვრებას, ყოვლად გამოუსადეგარია.

ფილმის ბმული – https://www.adjaranet.com/movies/5656/3-Idiots?lang=GEO&quality=SD

რიზომა იმგვარადაა ნაქსოვი, რომ მასში ნებისმიერი გზა შეიძლება ნებისმიერ სხვა გზას უკავშირდებოდეს.

უმბერტო ეკო „ვარდის სახელი“

განათლების პარადიგმის შეცვლით, როდესაც ფუნდამენტური და გამოყენებითი მეცნიერება აღარ იქნება გაყოფილი და იერარქიულ დამოკიდებულებაში, როდესაც კაცობრიობის მიზანი გახდება არა გაურკვეველი „ბოლომდე შეუცნობელი ჭეშმარიტების შეცნობა“, არამედ, არსებული სამყაროს გამდიდრება და ადამიანის სოციალური ქცევის გაუმჯობესება, კაცობრიობა უზარმაზარ ნაბიჯს გადადგამს თანაბარი შესაძლებლობების სამყაროსაკენ.

გიგი თევზაძე „საბოლოო ფილოსოფია“

თეორიასაც სურს დავიჯეროთ, რომ ვართ ცოცხალი სხეულები და ამის შესაბამისად მოვიქცეთ. ჩვენთვის არასაკმარისია მხოლოდ ცხოვრება: საჭიროა, მოვახდინოთ არსებობის დემონსტრაცია, შევასრულოთ ცოცხალი არსების როლი.

ბორის გროისი „პოეტიკის პოლიტიკა“

ორი სიუჟეტი – ორი პარადიგმა

სიუჟეტი 1.

მივდივარ გზაზე, რომელზეც მხვდება გზაჯვარედინი: შემიძლია წავიდე მარჯვნივ, მარცხნივ ან პირდაპირ (როგორც კლასიკური ზღაპრის სიუჟეტშია). მეც ვირჩევ ერთ-ერთ გზას და მივყვები ამ გზას (ანუ არჩევანს, მიზანს), შეიძლება ისე მოხდეს, რომ გადავუხვიო გზიდან, მაგრამ როგორც კი ამას გავაცნობიერებ, დავბრუნდები უკან და გავაგრძელებ გზას იქიდან, საიდანაც გადავუხვიე. ჩემი მიზანი და არჩევანი მაიძულებს ამ გზაზე სიარულს;

სიუჟეტი 2

ახლა წარმოიდგინეთ, რომ გზა, რომელზედაც მივდივარ, არ არის სწორხაზოვანი, რომელიც საიდანღაც იწყება და საითკენღაც მიდის… გზა მხოლოდ მეტაფორულად შემიძლია ვუწოდო. ეს გზა არის ქსელური, ანუ რიზომატული. ასეთ შემთხვევაში, როგორია ჩემი მოძრაობის ტრაექტორია? საით უნდა წავიდე? აქ მიმართულებების გაცილებით მეტი შესაძლებლობაა, მაგრამ რომელს ვირჩევ…? არაფერსაც არ ვირჩევ: მივდივარ ნებისმიერი შემთხვევითი მიმართულებით, რადგან ეს გზა ქსელურია, ნებისმიერი წერტილიდან შემიძლია სხვაგან გადასვლა, როდის როგორც მომინდება, ისე…

ამ მარტივი მაგალითებით მე აღვწერე ორი პარადიგმა, დელიოზისა და გვატარის მიხედვით, პირველი არის ტრადიციული, ე.წ. „ხის პარადიგმა“ და მეორე არის ახალი სამყაროს, ახალი ევოლუციური ცნობიერების, „რიზომის პარადიგმა“;

სამყარო, რომელშიც ახლა გვიწევს ცხოვრება, ერთგვარად „გარდამავალია“. პარადიგმის ცვლილება ეხება არა მხოლოდ კულტურას ან განათლებას, ის ეხება ყველას და ყველაფერს. ამ პროცესს კარგად გამოხატავს, როგორც ზემოთ გითხარით,  დელიოზისა და გვატარის ხისა და რიზომის მეტაფორა; ხის პარადიგმა ჩვენთვის კარგად ნაცნობი იერარქიული მოდელია, რომელიც გულისხმობს: ცენტრულობას, ელემენტთა იერარქიულობას, სწორხაზოვნებას,  სტაბილურობას, ჩაკეტილობას, სტატიკურობას, ბინარულ ოპოზიციებს (ზემოთ-ქვემოთ), ვექტორულ მიმართულებას, მიზანს და მისკენ მოძრაობას და სხვა;

ახალი მოდელი, რომელსაც უნდა დაეფუძნოს ახალი პარადიგმა, გამოიხატება რიზომის მეტაფორით.

რა არის რიზომა?

დელიოზისა და გვატარის მიხედვით, რომლებსაც უკავშრდება ტერმინის შემოტანა, რიზომა ხასიათდება ჰეტეროგენულობით (არაერთგვაროვნებით), სიმრავლურობით, როცა შეუძლებელია გამოიყოს დომინანტი, დასაწყისი და დასასრული ნებისმიერი განზომილებით – ანუ დაუსრულებელია. რიზომა განახორციელებს ახალ ესთეტიკურ კავშირებს – არახაზოვანს, ქაოსურს, უსტრუქტუროს, ანტიიერარქიულს, მრავლობითს, არეულს. პოსტმოდერნისტული „ფესურის ესთეტიკა“ უპირისპირდება კლასიკურ, „ხის ესთეტიკას…  ადამიანის ცნობიერების ყველა მომენტი ერთმანეთის გვერდიგვერდ არის. არ არის არც წარსული, არც მომავალი, არამედ მხოლოდ „მარადიული აწმყო“.

რიზომა წარმოადგენს არაცენტრირებულ, არაიერარქიულ და არანიშნად სისტემას უგენერლოდ, მაორგანიზებლის უქონელი მეხსიერებითა და ცენტრალური ავტომატის გარეშე (დელიოზი, გვატარი).

ფუკოს მიხედვით კი, რიზომას მეტაფორა პოსტმოდერნიზმში აღნიშნავს უწესრიგო, არაპრევალირებულ მიმართულებას ცნობიერებისა. ეს ერთდროულად არის ცენტრულობის უარყოფა; მრავალი აზრის არსებობაც, სადაც არ არის მთავარი და მეორეხარისხოვანი, – ესაა; ყველაფერი მნიშვნელოვანია, ყველაფერი ერთნაირად იმსახურებს ყურადღებას და ასახულია ტექსტში. „არსებობს მრავალრიცხოვანი მნიშვნელობა სტრიქონთშორისი აზრების ციმციმისა, არსებობს სიცარიელეები, აზრი კი უფრო ხშირად სწორედ სტრიქონებშორის არსებულ სიცარიელეში იბადება“.

ეს განმარტებები დამჭირდა იმისათვის, რომ გიჩვენოთ, როგორ შეიძლება ფორმირდეს რიზომის მეტაფორული მოდელი განათლებაში (ბუნებრივია, ეს არის სამყაროს ახალი მდგომარეობა და სტრუქტურირება შეეხება ყველა სფეროს, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, მე მაინტერესებს, როგორ აისახება განათლებაში).

დეივ კორმეს  სწავლების რიზომატული მოდელი

ტექნოლოგიურმა ცვლილებებმა ეჭვქვეშ დააყენა ისტორიული წარმოდგენა იმაზე, თუ რა არის ცოდნა. დეივ კორმე Dave Cormier აღწერს ტრადიციული ცოდნის გაგების ალტერნატივას. ექსპერტებზე ორიენტირებული პედაგოგიური დაგეგმვის ციკლის სანაცვლოდ კორმე გვთავაზობს სწავლების რიზომატულ მოდელს. რიზომატულ მოდელში ცოდნა წარმოადგენს მოლაპარაკების საგანს,  სწავლების გამოცდილება კი – ეს არის, როგორც სოციალური, ასევე პირადი პროცესი ცოდნის შექმნისა  ცვალებადი მიზნებისა და მუდმივი გამოწვევების ფონზე;

გიგი თევზაძე, პლატონი და პითაგორა

როდესაც დეივ კორმეს სტატიას ვკითხულობდი განათლებაში რიზომულობის პარადიგმაზე, გამახსენდა გიგი თევზაძის სახელმძღვანელო წიგნი ამ საკითხებზე – „საბოლოო ფილოსოფია“. წიგნში სხვა მრავალ საკითხთან ერთად განხილულია პლატონისა და პითაგორას ეპისტემოლოგიური პარადიგმები განათლებაში; პლატონური პარადიგმა შეესაბამება ტრადიციულს, ხის მეტაფორის მოდელს განათლებაში, ხოლო პითაგორას პარადიგმა – ეს არის რიზომატული განათლება, რაც გულისხმობს სამყაროს განსხვავებულ აღწერებს, რაც მიიღწევა კეთების/შექმნის პროცესით, შემეცნება ხდება შექმნის საფუძველი; პითაგორული სწავლების მოდელი აუქმებს იერარქიულობას და ეფუძნება ცოდნის გადმოტანას რეალობაში.

„პლატონის პარადიგმა ამბობს, რომ ჭეშმარიტებას უნდა სწვდე, და ეს არის უმაღლესი ღირებულება. წვდომის შედეგად მიღებული ცოდნის გამოყენება რეალობაში შესაძლებელია, მაგრამ ეს არ არის ცოდნის მაძიებლის უმაღლესი მიზანი. ანუ ინტერპრეტაციაა უმაღლესი მიზანი, იმპლემენტაცია კი – ამ მიზნის მიღწევის გვერდითი, არცთუ ისე აუცილებელი შედეგია. კარგად რომ დაფიქრდე, მიხვდები, რომ თანამედროვე მეცნიერების მთელი რიგი დარგები სწორედ ასეა ორგანიზებული და რომ საუკუნეების განმავლობაში ცოდნის მოპოვება და შემდეგ

მისი გამოყენება ამ სქემით მიმდინარეობდა.პითაგორას პარადიგმა კი გვეუბნება, რომ, ცხადია, ინტერპრეტაცია გარდაუვალია, იმდენად, რამდენადაც ჩვენ გვჭირდება გავიგოთ, რას გვაძლევს ჩვენი გამოცდილება, მაგრამ ცოდნის მოპოვების საბოლოო მიზანი და საზომი მისი განხორციელებაა. განხორციელება და გამოყენება გვეუბნება, რამდენად სწორი იყო ის სამუშაო, რომელიც ჩავატარეთ და რამდენად ღირებულია ის ცოდნა, რომელიც მოვიპოვეთ“. (გიგი თევზაძე, „საბოლოო ფილოსოფია“).

პითაგორას პარადიგმაში აბსტრაქტული შემეცნებისკენ სწრაფვის მოდელი ჩანაცვლებილია ქმნადობით, ამ დროს ადამიანი ურთიერთქმედებაშია ცოდნასთან და ხდება სინერგია, რომელიც შემდეგ  წარმოქმის ისევ ახალ ქმედებას და ეს ქმედება ხდება ქსელური… განფენილი…

ბორის გროისი, მართალია. „პოეტიკის პოლიტიკაზე“ (წყარო: https://demo.ge/index.php?do=full&id=1206) წერს, მაგრამ, ნახეთ, როგორ მიესადაგება და აგრძელებს ზემოთქმულს, გთავაზობთ ვრცელ ამონარიდს:

„… თეორია მხოლოდ გარკვეული ქმედებისკენ არ მოგვიწოდებს. იგი მოგვიწოდებს ისეთი ქმედებისკენ, რომელიც თეორიის რეალიზაცია ან გაგრძელება იქნება. ნებისმიერი კრიტიკული თეორია არა მხოლოდ ინფრომატიულია, არამედ ტრანსფორმატიულიც. იგი ესწრაფვის ცვლილებებს, რომელიც კომუნიკაციის საზღვრებს ცდება. კომუნიკაცია  კომუნიკაციური კავშირის სუბიექტებზე გავლენას არ ახდენს: მე მხოლოდ ვაწვდი ინფორმაციას სხვას, ხოლო სხვა მაწვდის ინფრომაციას მე. ამ პროცესის ორივე მონაწილე გაცვლის დროს და გაცვლის შემდეგ საკუთარ იდენტობას ინარჩუნებს. თუმცა კრიტიკული თეორიის დისკურსი მხოლოდ ინფორმატიული დისკურსი არ არის. იგი მხოლოდ ცოდნის გაცვლით არ შემოიფარგლება. კრიტიკული თეორიის დისკურსი სვამს კითხვებს, რომელიც ამ ცოდნის მნიშვნელობას ეხება. რას ნიშნავს ახალი ცოდნის მიღება? როგორ მცვლის ეს ახალი ცოდნა? რა გავლენას ახდენს ის სამყაროსადმი ჩემს დამოკიდებულებაზე? როგორ იმოქმედებს ეს ცოდნა ჩემს პიროვნებაზე, როგორ შეცვლის ჩემი ცხოვრების სტილს? ამ კითხვებზე პასუხისთვის აუცილებელია თეორია ამოქმედდეს – აჩვენოს, რომ გარკვეული ცოდნა ჩვენს ქცევას ტრანსფორმაციას უკეთებს. ამ კუთხით თეორიის დისკურსი ახლოს არის რელიგიის და ფილოსოფიის დისკურსთან. რელიგია აღწერს სამყაროს, თუმცა მხოლოდ დესკრიპციული ფუნქციით არ შემოიფარგლება. იგი მოგვიწოდებს დავიჯეროთ ეს აღწერა და დავამტკიცოთ ჩვენი რწმენა მისი მოთხოვნების შესაბამისი მოქმედებით. ასევე ფილოსოფიაც მოგვიწოდებს დავიჯეროთ არა მხოლოდ გონების ძალის, არამედ ვიმოქმედოთ გონებრივად, რაციონალურად.

თეორიასაც სურს დავიჯეროთ, რომ ვართ ცოცხალი სხეულები და ამის შესაბამისად მოვიქცეთ. ჩვენთვის არასაკმარისია მხოლოდ ცხოვრება: საჭიროა მოვახდინოთ არსებობის დემონსტრაცია, შევასრულოთ ცოცხალი არსების როლი.“

სანამ შიდასასკოლო თვითშეფასების თეორიულ განმარტებაზე, მასთან დაკავშირებულ მეთოდოლოგიურ მიდგომებსა თუ არსებულ პრაქტიკაზე ვისაუბრებთ, გავიხსენოთ ლიტერატურაში არსებული თეორიული მიდგომები შეფასებასთან დაკავშირებით.

ორგანიზაციული შეფასების პრაქტიკა ზოგად განათლებაში სათავეს იღებს ამერიკის შეერთებული შტატებიდან და მეოცე საუკუნის ბოლოს ფართოდ გავრცელდა ევროპაშიც. თავდაპირველად წარმოებაზე, პროდუქციის ხარისხის კონრტოლსა და შემოწმებაზე ორიენტირებულმა პროცესმა 80-იანი წლებიდან განათლების სფეროშიც გადმოინაცვლა და ამჟამად მისი განუყოფელი ნაწილია. წლების განმავლობაში ჩამოყალიბდა ასევე შეფასების თეორიული ჩარჩო-მიდგომებიც.

ლიტერატურაში ძირითადად გამოიყოფა შეფასების შემდეგი მოდელები:

• მიმდინარე და შემაჯამებელი (formative-sumative) – კურიკულუმის პროცესის თანმხლები შეფასება – საბოლოო შედეგების აღწერილობითი შეფასება;
• მიკრო და მაკრო – რომელიმე სტრუქტურული ელემენტის დამოუკიდებლად შეფასება – მთელი სტრუქტურის კომპლექსური შეფასება;
• შიდა და გარე შეფასება – შეფასება წარმართული თავად პროცესის მონაწილეების მიერ – გარე პირების მიერ ჩატარებული შეფასება;
• ნაწილისა და შედეგის – კურიკულუმის სტრუქტურისა და/ან პროცესის ცალკეული მახასიათებლის შეფასება – წინასწარ შერჩეული ეფექტისა და გავლენის შეფასება. (Ditton, 2018).

აუცილებელია აღინიშნოს, რომ მრავალი მკვლევრის მოსაზრებით, შიდასასკოლო შეფასება და თვითშეფასება ერთმანეთისაგან განსხვავებული ცნებებია. განსხვავებები ძირითადად მდგომარეობს დაგეგმვის, მიზნების ჩამოყალიბებისა და განხორციელების ეტაპებში. თვითშეფასების დროს დაკვეთა მოდის უშუალოდ სასკოლო საზოგადოებისაგან, მაგ: კათედრა, ან პედაგოგიური საბჭო წყვეტს, რომ უნდა შეაფასონ კონკრეტული საგნის მასწავლებლების მუშაობა. ასეთ დროს შეფასების საგანი ვიწროა და შემფასებლებიც, როგორც წესი, თავად მასწავლებლები არიან. შიდა შეფასება კი მოიცავს ორგანიზაციის შიგნით, სკოლის ყველა სფეროს შეფასებას. პროცესში ყველა მასწავლებლის ჩართულობა სავალდებულო არ არის, რადგან შეფასების საგანი ეხება არა კონკრეტულად რომელიმე მასწავლებლის და/ან საგნის სწავლების სირთულეებს, არამედ ზოგადად სკოლაში სწავლების პროცესის მიმდინარეობას. შიდა შეფასების განხორციელებას შესაძლოა სკოლას კანონმდებლობაც ავალდებულებდეს. ამიტომ ხშირ შემთხვევაში შიდა შეფასების პროცესში მოწვეული სპეციალისტებიც არიან ჩართული, კითხვარებისა და შეფასების პროცესის მეთოდოლოგიური გამართულობის უზრუნველსაყოფად. ასეთ დროს აღნიშნავენ, რომ შიდა შეფასების პროცესში გარე შეფასების ელემენტებიცაა. მართლაც, შიდა/გარე და თვითშეფასების ძალიან ბევრი შერეული ვარიანტი არსებობს და როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მათი განსხვავების ყველაზე მარტივი მეთოდი შეფასების საგანზე დაკვირვებაა.

მეთოდოლოგიაში აღნიშნულია, რომ ტერმინი „სკოლის თვითშეფასება“ ბუნდოვანია, რადგან ხშირ შემთხვევაში არაა განსაზღვრული, ვინ რას აფასებს. მსგავსი ტენდენციაა საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცეებშიც. ძირითადად, თვითშეფასება – როგორც ტერმინი, განისაზღვრება იმით, თუ ვინ ატარებს პროცესს და რა არის შეფასების საგანი. მკვლევრები თვლიან, რომ ეს საკმარისი არაა და აუცილებელია ცხადი იყოს, რა მიზნით ტარდება შეფასება და ვინ ადგენს ამ მიზნებს. მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი განისაზღვროს, ატარებს სკოლა შიდა შეფასებას თუ თვითშეფასებას.

შიდა შეფასების პროცესი აწყობილია ხარისხის ციკლის ირგვლივ, რაც გულისხმობს დაგეგმვის, ქმედების, შეფასებისა და განხორციელების პროცესის უწყვეტობას. მკვლევრები (კონკრეტულად კი შვეიცარიელი მკვლევრები Beywl.Balzer, 2016) გვთავაზობენ წარმატებული შეფასების პროცესის 10 აუცილებელ ნაბიჯს:

1. შეფასების საგნის განსაზღვრა;
2. შეფასების ჯგუფის ჩამოყალიბება;
3. დეტალური მიზნებისა და საკვლევი კითხვების განსაზღვრა;
4. შეფასების კრიტერიუმებისა და წინაპირობების განსაზღვრა;
5. კონკრეტული მეთოდოლოგიური ნაბიჯების დაგეგმვა და განხორციელება;
6. მონაცემების ანალიზი;
7. მონაცემთა ინტერპრეტაცია ;
8. მონაცემების წარმოდგენა;
9. შედეგების გამოყენება;
10. შეფასების შეფასება (თვითრეფლექსია).

როგორც ვხედავთ, შიდა შეფასების მიმდინარეობას ბევრი საერთო აქვს თვითშეფასებასთან, ხოლო საბოლოო ჯამში ორივეს – პრაქტიკის კვლევასთან. თვითშეფასება, პირველ რიგში ორგანიზაციის განვითარებას ემსახურება და მისი ჩატარების მიზანიც პროცესისა და შედეგის გაუმჯობესებაა. მას პირდაპირი კავშირი აქვს სკოლის ხარისხის მართვასა და უზრუნველყოფასთან. მეთოდოლოგიაში თვითშეფასების საფუძვლად სამი მარტივი კითხვა ფიგურირებს, რომლებზე პასუხიც მთელი პროცესის კონცეფციას მოიცავს:

1. რა მიზანს გვინდა მივაღწიოთ სკოლაში/გაკვეთილზე?
2. რა აქტივობებს ვახორციელებთ ამ მიზნების მისაღწევად?
3. ვატარებთ თუ არა სწორ აქტივობებს მართებულად?

თვითშეფასების პროცესი მხოლოდ იმ შემთხვევაშია წარმატებული, თუ მონაწილე მხარეები ცვლილებების აუცილებლობას იაზრებენ და აღიარებენ. თუ მზად არიან მიიღონ რეკომენდაციები კოლეგებისაგან და შეცვალონ არსებული პრაქტიკა. მეორე და მნიშვნელოვანი ფაქტორია წარუმატებლობის შიშის გადალახვა, რაც ძირითად შემთხვევაში სკოლის ადმინისტრაციის ხელშეწყობის გარეშე შეუძლებელია. მესამე და მნიშვნელოვან პირობას კი შეფასების შედეგების მიღება და აღიარება წარმოადგენს. კვლევაზე დაფუძნებული, ობიქტური და სანდო შედეგები შესაძლებელია ხშირ შემთხვევაში არ ასახავდეს მასწავლებელთა მოლოდინს, თუმცა თანამშრომლობასა და განვითარებაზე ორიენტირებულ გარემოში ნებისმიერ შედეგთან გამკლავება მონაწილეების ვალდებულებაა. აქედან გამომდინარე შეფასებას (იქნება ეს შიდა თუ თვითშეფასება) ნდობისა და თანამშრომლობის ატმოსფერო სჭირდება. დაუშვებელია მისი გამოყენება ვინმეს დასჯის ან დაშინების მიზნით. ასეთ დროს მონაწილე მხარეები უბრალოდ თავს აჩვენებენ შემფასებელს, რომ წარმართავენ პროცესს, რეალურად კი შეფასება მხოლოდ ქაღალდზე მიმდინარეობს და მას არ მოაქვს ორგანიზაციისათვის პრაქტიკული სარგებელი.