ინგლისის მუსიკალური თეატრის განვითარების ისტორია წარმოადგენს ტალღისებურ მრუდს უეცარი აღმასვლით და არანაკლებ მძაფრი დაცემით. მის ორ მთავარ მწვერვალად მიიჩნევა ჰენრი პერსელის (XVII საუკუნის ბოლო) და ბენჯამინ ბრიტენის (XX საუკუნე) შემოქმედება.

ინგლისში მუსიკის განვითარება XV საუკუნის შუა წლებიდან დაიწყო. იმ პერიოდში ფართოდ იყო გავრცელებული ხალხური მრავალხმიანი მუსიკა, კანონები და, რა თქმა უნდა, ბალადები. ბალადა ინგლისური ფოლკლორის ყველაზე პოპულარულ სახეობას წარმოადგენდა. ხალხური შემოქმედების ვერცერთმა ჟანრმა ვერ აუარა გვერდი მის ზეგავლენას. ბალადაში ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული ტექსტი და მინამღერი, მელოდია ექვემდებარება ლექსის მეტრულ და რიტმულ სტრუქტურას.

ყოფითი სახეობის ყველაზე გავრცელებული ფორმა იყო საშობაო საგალობელი – კეროლი (Carol).

თავდაპირველად კეროლიც და ბალადაც ცეკვასთან ასოცირდებოდა. მოცეკვავეები მღეროდნენ ბალადის მისამღერს, რომელსაც წამყვანი მოცეკვავე ამატებდა თხრობით სტროფს. ამას ისევ მისამღერი მოსდევდა.

არანაკლებ პოპულარული ჟანრები იყო რაუნდი და კეტჩი, რომლებიც XVII-XVIII საუკუნეებში ჩამოყალიბდა – მხიარული სიმღერები, რომლებიც ფორმით კანონს წარმოადგენდა.

რაუნდი და კეტჩი, ისევე როგორც კეროლი, საფერხულო ცეკვისგან წარმოიშვა. მათში ხშირად გვხვდება საცეკვაო რიტმები.

რაუნდი და კეტჩი გამუდმებით განიცდიდა ბალადის ზეგავლენას, რომელიც განსაკუთრებით მკაფიო იყო ნახევრად დრამატულ კეტჩებში.

მუსიკის ისტორიის ყველაზე საინტერესო პერიოდი XVI საუკუნეა. სწორედ ამ დროს დაიწყო ვერჯინალისტებისა და მადრიგალისტების შემოქმედების აყვავება, რაც ხალხური მუსიკის ზეგავლენით გამოიხატა. უილიამ ბიორდი, ტომას მორლი, ჯონ ბული, ორლანდო გიბონსი, ჯონ დოულენდი (XVI-XVII ს.ს.) – ესენი ის კომპოზიტორები არიან, რომლებმაც მნიშვნელოვანი კვალი დატოვეს ინგლისური მუსიკის ისტორიაში. ისინი წერდნენ მადრიგალებს და პარალელურად მუშაობდნენ სხვა ჟანრებშიც. მათი შემოქმედების საფუძველს ხალხური სიმღერები და პოპულარული მელოდიები წარმოადგენდა. მადრიგალები თემატურ- აზრობრივი და სოციალურ-ფსიქოლოგიური დატვირთვით გამოირჩეოდა.

ამავე პერიოდში გაჩნდა თეატრალური მუსიკა. მუსიკალური თეატრის ჟანრს წარმოადგენდა ნიღბების ხელოვნება, ინგლისური აღორძინების პირმშო. ეს იყო სამეჯლისო, თეატრალიზებული დივერტისმენტი მთელი თავისი ბრწყინვალებით. ქორეოგრაფიული ნომრები, დრამატული სცენები, დეკორატიული გაფორმება, გუნდი, სოლო, სცენები ხალხურ-ჟანრული წარმოდგენებიდან „ანტინიღბები“ – ყოველივე ეს სინთეზირდებოდა ანტიკური კლასიკის ცნობილ სიუჟეტებში. გარდა ამისა, ეს იყო ხანა შექსპირის თეატრის აღორძინებისა, რომელშიც მუსიკას უდიდესი როლი ეკისრებოდა. შექსპირთან მუსიკას ეთიკური დატვირთვაც ჰქონდა – მას ხალხი ერთმანეთთან უნდა დაეახლოებინა, ზნეობრივად აემაღლებინა, გაეკეთილშობილებინა მათი აზრები და შეხედულებები. „სიმღერა ყოველთვის განუყოფელია მოქმედი პირების სახეებისგან. შექსპირი ხშირად მიმართავს პოპულარულ ყოფით სიმღერებს, ისინი ჟღერს მის თეატრში მარტივად, მსუბუქად და ღრმად გააზრებულად“ (Л. Ковнацкая, „Бенджамин Бриттен“). ამგვარად, სახეზეა წინაპირობები ეროვნული მუსიკალური თეატრისა, რომლის თვალსაჩინო წარმომადგენელი იყო ჰენრი პერსელი – ავტორი პირველი ინგლისური ოპერისა „დიდონა და ენეასი“.

„დიდონა და ენეასი“ დაიწერა ინგლისური მუსიკის განვითარების ახალ ეტაპზე – 1689 წელს. თავისი ხანმოკლე ცხოვრების განმავლობაში ჰენრი პერსელმა შეაჯამა თანამედროვე ევროპელი კომპოზიტორების მიღწევები ისე, რომ არ დაკარგა თვითმყოფადი, ეროვნული ხასიათი და ორგანულად შეურწყა ერთმანეთს მუსიკა და სიტყვა. პერსელმა დამაჯერებლად დაამკვიდრა ინგლისურ მუსიკაში ახალი ფორმები, მაგალითად, გრაუნდი (ground). „[მან] ვარიაციაში გრაუნდ-ბანის საფუძველზე შეიტანა ბალადურობის ელემენტები, რითაც ხაზი გაუსვა ხალხურობასთან კავშირს. ეს ხალხურობა იგრძნობა ვარიაციების ჯგუფებში, სტროფისა და რეფრენის მსგავსად“ (Л. Ковнацкая, „Английская музыка XX века“). ამ მიღწევას ორი ათწლეულის სტაგნაცია მოჰყვა. ამ პერიოდის კომპოზიტორების შემოქმედება ეროვნული ჩარჩოებიდან არ გადის. ინგლისის სცენას იპყრობენ იტალიური დასები და გეორგ ფრიდრიხ ჰენდელის გერმანული ოპერები. გამონაკლისია პოეტ ჯონ გეისა და კომპოზიტორ იოჰან პეპუშის „მათხოვართა ოპერა“ ჯონათან სვიფტის მოტივებზე. 1732 წელს ამ ბალადური ოპერით გაიხსნა კოვენტ-გარდენის თეატრი. „მათხოვართა ოპერაში“ ერთმანეთს ერწყმის სასიმღერო ბალადისა და კეროლის ტრადიციები.

ინგლისური მუსიკის შემდგომი აღმასვლა XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისს უკავშირდება. ამ პერიოდს ინგლისური მუსიკის ახალ რენესანსს უწოდებენ. ასპარეზზე გამოდიან სესილ შარპი, რომელმაც ჩაწერა 5000-ზე მეტი ხალხური მელოდია, ედუარდ ელგარი, გუსტავ ჰოლსტი, ჯონ აირლენდი და სხვები. ახალი ეროვნული სკოლის ამ ფუძემდებლებმა ინგლისური მუსიკა მსოფლიო ასპარეზზე გაიტანეს. მათ მუსიკაში გამოიკვეთა ორი ტენდენცია: ეროვნული ღირებულებების მძაფრი შეგრძნება და თანამედროვე ევროპული სკოლების მოწინავე გამოცდილების ათვისება. მოგვიანებით წარმოჩნდა მესამე გზაც, რომელიც რალფ ვოან უილიამსმა გაკვალა.

ეროვნული ტრადიციისა და ინტერნაციონალური ეკლექტიზმის სინთეზის პრობლემა მწვავედ იდგა ბენჯამინ ბრიტენის შემოქმედებაში. ამ პერიოდისათვის ბრიტენის გამოჩენა კანონზომიერი იყო: „ინგლისური მუსიკის ნახევარსაუკუნოვანი განვითარება უმაღლეს მწვერვალს აღწევს, ბრიტენი ახალი დროის ხელოვანია. საგულისხმოა, რომ ამ მძაფრი კრიზისის პერიოდში, ომის წლებში, მან იტვირთა ეროვნული მუსიკის განვითარების მისია, მიზნად დაისახა იმ თეორიული ამოცანების გადაწყვეტა, რომლებიც იდგა ეროვნული საკომპოზიტორო სკოლის წინაშე“.

„პიტერ გრეიმსის“ დადგმამ 1945 წელს სათავე დაუდო ინგლისური ეროვნული მუსიკალური თეატრის აღორძინებას. „პიტერ გრეიმსი“ სამმოქმედებიანი ოპერაა სლეტერის ლიბრეტოზე, ჯორჯ კრების პოემა „ქალაქის“ მიხედვით. ის დინამიკურია, ფუნდამენტური, ტრადიციული, „დიდი ოპერისათვის“ დამახასიათებელი კონსტრუქციით.

„გლორიანას“ (1953) კი ბრიტენის მარცხად მიიჩნევენ.

ოპერა დედოფალ ელისაბედ II-ის კორონაციას ეძღვნება. მასში მოთხრობილია ელისაბედ I-ისა და რობერტის, ესექსის გრაფის, სიყვარულის ტრაგიკული ამბავი. ლიბრეტოს ავტორია უილიამ პლომერი, რომელმაც, თავის მხრივ, წყაროდ გამოიყენა ლიტონ სტრეჩის „ელისაბედი და ესექსი: ტრაგიკული ისტორია“. ოპერა მოგვითხრობს დედოფლისა და გრაფის სიყვარულზე, სასახლის ინტრიგებზე, ესექსის დაუმორჩილებლობასა და სიკვდილით დასჯაზე.

ოპერა სამი მოქმედებისა და 8 სცენისგან შედგება. ორიგინალურია სცენების სტრუქტურა. სიტუაციაში ყოველი ცვლილება დანომრილია და თავისი პროგრამული სათაური აქვს. მაგალითად, I მოქმედება, I სცენა: N1 – პრელუდია; N2 – ტურნირი; N3 – რეჩიტატივი და ბრძოლა; N4 – დედოფლის გამოსვლა; N5 – რეჩიტატივი; N6 – ორი ლორდის შერიგება; N7 – რელეას სიმღერა; N8 – შერიგების ანსამბლი; N9 – რეჩიტატივი და ფინალური მარში. ოპერა ნომრების თანმიმდევრობის პრინციპზეა აგებული. რაც შეეხება ეპიზოდებს, ისინი არა მხოლოდ სცენის შემადგენელი ნაწილებია, არამედ დამამთავრებელი ან შედარებით დამამთავრებელი – შემაჯამებელი ფუნქცია აქვს.

II მოქმედების I სურათი დივერტისმენტია სახელწოდებით „ნიღბები“. დივერტისმენტი გახლავთ საოპერო ნაწარმოების დამოუკიდებელი ნაწილი, რომელსაც სიუჟეტის განვითარებასთან კავშირი არ აქვს. ის აგებულია სიუიტურობის პრინციპზე და შეიცავს საცეკვო და ვოკალურ ნომრებს, პანტომიმას, პოეტურ ეპიზოდებს. ბრიტენის ოპერაში სივერტისმენტი 6 საცეკვაო-საფერხულო ნომრისგან შედგება.

III მოქმედებაში გამორჩეულია II სურათი, რომელსაც კომპოზიტორი უწოდებს „რონდო-ბალადას“. ის, ისევე როგორც II მოქმედების III სურათი, ორპლანიანი მოქმედების ცვლაზეა აგებული. კომპოზიტორი იყენებს იმავე პოლიფონიურ ხერხს, რომელიც მანამდე „გრეიმსსა“ და „ლუკრეციაში“ გამოიყენა.

სიუიტაში ერთმანეთს ენაცვლება ცეკვა (სცენური ორკესტრი და ბალეტი), სასახლის კარის საუბრები, თავისუფალი საფერხულო რეპლიკები, დედოფლის რეჩიტატივი-დიალოგი, ლედი ესექსის რეპლიკა და პენელოპე რიჩის ეპიზოდი.

სიუიტას დრამატურგიულად ნელ-ნელა ავიწროებს უმთავრესი ინტრიგა-კვარტეტი, სურათის ბოლოს ჟღერს კურანტა, როგორც ფინალი, რომელიც კვლავ უბრუნებს სურათს სიუიტის სახეს. ამგვარად, სიუიტა გადამწყვეტ როლს ასრულებს დრამატურგიული კონფლიქტის ესკალაციაში.

ნომრული სტრუქტურა გადაედინება გამჭოლი ტიპის სცენებში, სადაც ანსამბლებში, პოსტკულმინაციურ ფაზაში, კვლავ შემოდის ნომრული პრინციპი. ეს არ არის ბრიტენის ახალი ხერხი – ფარული ნომრული პრინციპი ორგანულად ერწყმის გამჭოლ სცენას, რომელიც ოპერაში კამერულობას აფუძნებს. ამგვარადვეა აგებული „ლუკრეცია“. „გლორიანაში“ კი „დიდი ოპერის“ პირობებში ეს წარმოდგენილია დივერტისმენტისა და გამჭოლი სცენა-ფაზების შერწყმით. ამ ხერხის გამოყენება ოპერის სტრუქტურის სიჭრელეზე მეტყველებს.

„გლორიანაში“ ყოველი სურათი ლოგიკურადაა აგებული და ორგანიზებული, მაგრამ არ ქმნის მთლიან, ერთიან არქიტეტურულ ანსამბლს. კონსტრუქციული იდეების განახლება ,,გლორიანაში“ იმით აიხსნება, რომ ოპერა გარდამავალია: აქ არის „დიდი ოპერის“ შერწყმა კამერულ ჟანრთან (დედოფლის მისალმება, გუნდის ხოტბა, დედოფლის განდიდება), რომელიც კიდევ უფრო საინტერესოდაა ფორმირებული ოპერაში „ჭანჭიკის შემობრუნება“.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, „გლორიანაში“ არ არის მუსიკალური დრამატურგიის მთლიანობა. მასში არც ის ბგერითი იდეაა განსაზღვრული, რომელიც ხელს შეუწყობდა მუსიკალური პროცესის განვითარებას.

„გლორიანაში“ გარდამავალი მდგომარეობა ყველგან და ყველაფერში იგრძნობა. მასში არ არის ოსტატურად დამუშავებული პორტრეტული დახასიათებები, როგორიც „პიტერ გრეიმსსა“ და „ალბრეხტ ჰენინგში“ გვხვდება. აქ მოქმედი პირების დახასიათება ნეიტალური რჩება. ზოგჯერ სახეში ერთი თვისება იკვეთება როგორც წამყვანი (მაგალითად, ესექსის სახეში დასაწყისშივე იკვეთება იმპულსურობა). რამდენად შეიძლება, ეს წარმატების საფუძველი იყოს? – „დიდი ოპერა“ ხომ ხასიათების ევოლუციას მოითხოვს.

ბენჯამინ ბრიტენის შემოქმედება სისხლხორცეულადაა დაკავშირებული როგორც თანამედროვეობასთან, ისე განვლილი წლების ინგლისურ კულტურასთან. კომპოზიტორი არ წყვეტს წარსულთან კავშირს, არც ერთ ნაწარმოებში არ კარგავს ეროვნულ თვითმყოფადობას. ასეთ სინთეზსა და ორგანულ მთლიანობაში იკვეთება XX საუკუნის ინგლისური სკოლის მიღწევები, რომელშიც ტიუდორების პერიოდის თეატრალური ჟანრები საკუთარ გამორჩეულ სტილთანაა შერწყმული. „გლორიანას“ სახით კი საოპერო დრამატურგიაში ბრიტენმა შექმნა მონარქის ძლიერი პორტრეტი ცვალებად სამყაროში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Ковнацкая Л.Английская музыка XX века: Очерки. М.; Сов. композитор, 1986. 216 с.
2. Ковнацкая Л.Бенджамин Бриттен. М.: Сов. композитор, 1974. 329 с.
3. Evans P. The Music of Benjamin Britten. London: Clarendon Press, 1996. 586 p.
4. Kildea, P. Britten on Music. Oxford University Press, 2003. 437 p.
5. White E. Benjamin Britten, His Life and Operas. University of California Press. 1983. 322 p.

დამატებითი მასალა:

ოპერა „გლორიანას“ პარტიტურა

„მე მჯერა რომ წმინდანები ჩვენ შორის ცხოვრობენ“, _  ეუბნება მასწავლებელი მოსწავლეებს. რატომ დასჭირდა მას ამ ერთგვარი პროვოკაციული ფრაზის წარმოთქმა?  ის ბავშვებს სახელმძღვანელოს იმ თავს შეასწავლის, რომელსაც „კათოლიკური წმინდანები“ ჰქვია. მასწავლებელი ხედავს, რომ მოსწავლეებს დაზეპირებული აქვთ წმინდანთა ცხოვრების დეტალები, პრეზენტაციებსაც წარმოადგენენ, თუმცა გააზრებული არა აქვთ. მათთვის  გაუგებარია ბევრი რამ და თანამედროვეობასთან ვერ აკავშირებენ. პედაგოგი, სავარაუდოდ, ხვდება, რომ ეს მისი ბრალია და არა  მოსწავლეებისა.  წმინდანებთან დროულ-სივრცული თუ სულიერ-მენტალური დისტანცია იმდენად დიდია, რომ ბავშვები მათში ადამიანებს ვეღარ ხედავენ,  ამიტომაც მოძებნა სხვა გზა.  მასწავლებელი ასე განაგრძობს თავის უჩვეულო ახსნა-განმარტებას: „მე მჯერა რომ წმინდანები ჩვენ შორის ცხოვრობენ. შეიძლება ვერავინ შენიშნოს და არც წიგნებში დაწერონ მათ შესახებ, მაგრამ ისინი მნიშვნელოვანნი არიან“. ამის შემდეგ მასწავლებელი ბავშვებს დავალებად აძლევს მოხსენების დაწერას სათაურით: „წმინდანები ჩვენ შორის“: „დააკვირდით ადამიანებს თქვენ გარშემო და შეეცადეთ მათში იპოვოთ ის თვისებები, რომლებიც წმინდანებს ახასიათებთ“.

ვფიქრობთ, თამამი და აქტუალური დავალებაა, რომელიც ქართველ მასწავლებლებსაც შეიძლება გამოადგეთ. ეს ხელს შეუწყობს არა მხოლოდ კრიტიკული აზროვნების განვითარებას, არამედ ზნეობრივ ღირებულებებსაც განუმტკიცებს, ფასეულობათა სისტემას ჩამოუყალიბებს,  წიგნის მასალასა და ცხოვრებას ერთმანეთთან დააკავშირებს.

ოლივერი, ფილმის მთავარი გმირი ამერიკელი  ბიჭუნა,  იწყებს დავალებაზე ფიქრს და მიხვდება, რომ შორს წასვლა არ სჭირდება.  ის თავის გვერდით აღმოაჩენს ადამიანს, რომელშიც წმინდანის თვისებებს დაინახავს და  იწყებს მასალის შეგროვებას მეზობელ კაცზე, რომელიც არაფრითაა გამორჩეული, პირიქით, ერთი შეხედვით, საზიზღარი, მოუწესრიგებელი, ზარმაცი და უპასუხისმგებლოა. ეს ყველაფერი კი წარმოჩენილია ფილმში „წმინდა ვინსენტი“ (რეჟისორი ტედ მელფი).

წმინდანებზე წარმოდგენა  მკითხველს მსოფლიო თუ ქართული ჰაგიოგრაფიული ტექსტების მიხედვით აქვს ჩამოყალიბებული. ისინი, მოწამენი თუ მოღვაწენი, საღვთო იდეისთვის შეწირულნი არიან. ეს იდეა ჯვარსახოვანია, ღვთისა და  მოყვასის სიყვარულს თანაბრად გულისხმობს, ერთი მეორეს ავსებს და ამგვარად ადამიანი სულიერად იზრდება იმისთვის, რომ გააცნობიეროს ამქვეყნიური, წარმავალი არსებობის აზრი და მიზანი.

წმინდანი საღვთისმეტყველო ცნებაა და იგი რელიგიურ კონტექსტებში მოაზრება. არის თუ არა ეს სიტყვა თანამედროვე ლექსიკონისთვისაც მნიშვნელოვანი?  შეიძლება თუ არა, იგი  დღესაც გამოვიყენოთ,  როგორც ვინმეს აღმნიშვნელი, შემფასებელი, ეგზისტენციის განმსაზღვრელი. როგორც ცნობილია, ყველა რელიგიურ კონფესიას თავისი წმინდანი ჰყავს. წმინდანობა ნიშანია, რომლითაც ეკლესია სახარებისეული თუ წმინდა მამათა საღვთისმეტყველო სწავლებითა და საეკლესო გადმოცემებზე დაყრდნობით ჩამოყალიბებული კრიტერიუმებით ერთ  ადამიანს სხვათაგან გამოარჩევს.

რა თქმა უნდა,  ხელოვანებს აქვთ ამ ცნების გაფართოების, მისი მნიშვნელობის იმგვარი გაღრმავების  მცდელობა, რომ ფუნდამენტური, არსობრივი გაგება შეუნარჩუნდეს, მაგრამ თან თანამედროვე ლექსიკის ცოცხალ ნაწილადაც იქცეს, რაღაც ისეთიც აღნიშნოს, რაც გადის „საღვთიმეტყველო“ დოგმატური ჩარჩოებიდან.

ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლებისას ჩნდება სურვილი მათი გათანამედროვებისა, პრობლემატიკის თანამედროვე კონტექსტში გააზრებისა. თუმცა, ეს ძალიან საფრთხილო საქმეა. ამ თვალსაზრისით, საინტერესია თამაზ ჭილაძის წერილი „იაკობ ცურტაველის „შუშანიკის წამება“, რომელშიც  ჰაგიოგრაფიული ტექსტი რომანად არის მოხსენიებული. მწერლის  აზრით,  „შუშანიკს რომანში ორი ტექსტი აქვს, ერთი – აშკარა, წმინდანისათვის აუცილებელი და ამდენად სტერეოტიპული, მეორე კი, დაფარული, ადამიანური“. წერილში ავტორი სწორედ ამ ადამიანურ ტექსტს თანამედროვეობის ჭრილში აანალიზებს და საგულისხმო დაკვირვებებს გვთავაზობს. მისი აზრით: „ჩვენ ვხედავთ ერთი ადამიანის დაუშრეტელ ენერგიას, ერთი ადამიანის უნარს, ერთი ადამიანის ძალას, რომელიც ბევრისა და ბევრის მაგივრად უპირისპირდება ბოროტებას. და თუ ჩვენ დღეს მის ქმედებას ჩამოვაშორებთ რელიგიურ-მისტიკურ საბურველს, ხელთ შეგვრჩება ცოცხალი გაკვეთლი ადამიანის სულის სასიკეთო ძალისხმევისა“.

თანამედროვე ლიტერატურაში ხშირად გვხვდებიან პერსონაჟები, რომლებსაც სხვები წმინდანად აღიქვამენ, რადგან მათ ცნობიერებაში ჩამოყალიბებული წმინდანთა განმსაზღვრელი ხატები მიესადაგება რომელიმე კონკრეტულ ადამიანს. სწორედ ამგვარი მიზანი აქვს ზემოთ ხსენებულ ფილმის მასწავლებელსაც, რომელიც მოსწავლეებს თანამედროვე წმინდანთა დანახვას ავალებს. ფილმი („წმინდა ვინსენტი“) მოგვითხრობს ბიჭუნას დაახლოებაზე უცნაურ მეზობელთან, ლოთსა და უიღბლო კაცთან, რომელსაც ქალმა დროებით ერთგვარი ძიძობა, ბიჭის დატოვება სთხოვა ანაზღაურებით. ერთი შეხედვით, უკმეხი და ცხოვრებისგან გარიყულ-გათელილი კაცი ის ადამიანი აღმოჩნდა, რომელიც ბიჭისთვის ცხოვრების მასწავლებლად იქცა.

როგორია ბიჭის მოხსენება, რომელიც გამარჯვებულად  გამოცხადდა? ოლივერს არც ინტერვიუ აუღია მისგან და არც ამ თემაზე დალაპარაკებია. ის უკვე კარგად იცნობდა მას ყოველდღიურ ყოფას. დანარჩენი კი, ბიოგრაფიისა დეტალები და ფოტოები, ჩუმად მოიპოვა. ასე რომ, თვითონ ვინსენტისთვისაც მოულოდნელი იყო, რაც ოლივერმა მასზე ილაპარაკა. ის პრეზენტაციაზეც კი არ აპირებდა წასვლას.

ოლივერმა კი პრეზენტაციისას, რომელსაც სკოლის მასწავლებლები, მშობლები, ახლობლები ესწრებოდნენ,  ასეთი რამ თქვა: „წმინდანი არის ის ადამიანი, რომელმაც თავი მიუძღვნა სხვა ადამიანებს და შეეცადა ეს სამყარო უკეთესი გაეხადა… ჩემი მოხსენებისთვის ავირჩიე ადამიანი, რომელსაც წმინდანის შესაფერისი ბევრი თვისება აქვს, როგორც წმინდა უილიამ როჩესტერს. ერთი შეხედვით, შეიძლება იფიქროთ, რომ ის სულაც არა ჰგავს წმინდანს. ის არ არის ბედნიერი ადამიანი. მას არ მოსწონს ხალხი და არც ხალხს მოსწონს ის. ის უხეში, ბრაზიანი და მთელ სამყაროზე განაწყენებულია. ბევრს სვამს, ეწევა, თამაშობს, ბილწსიტყვაობს, წუწუნებს და იტყუება… მაგრამ ეს ისაა, რაც ერთი შეხედვით ჩანს. თუ უფრო ღრმად ჩაიხედავთ, მასში ნამდვილ ადამიანს დაინახავთ. მისტერ ვინსენტ მაკენა 1946 წელს დაიბადა პირველი თაობის ირლანდიელი ემიგრანტების ოჯახში. ის სიღარიბეში იზრდებოდა. ბრუკლინის ქუჩებში ცხოვრებამ მას უამრავი ისეთი რამ ასწავლა, რაც ბავშვმა არ უნდა იცოდეს: ჩხუბი, ბილწისტყვაობა და აზარტული თამაშები. 1965 წელს, როგორც შეერთებული შტატების მეხუთე ლეგიონის წევრი, იმ 450 ჯარისკაცს შორის იყო, რომლებიც ლაგრანდის ველზე იბრძოდნენ. მათ ორი ათას ჯარისკაცთან მოუწიათ ბრძოლა. ვინსენტმა ორი დაჭრილი ჯარისკაცი გადაარჩინა და სამშვიდობოს გაიყვანა. მას ბრინჯაოს მედალი მიანიჭეს სიმამაცისთვის, მაგრამ რომ დაინახოთ, სინამდვილეში ვინ არის მისტერ ვინსენტ მაკენა, უნდა მოგიყვეთ, რა გააკეთა მან ჩემთვის. როცა მე და დედა აქ გადმოვედით, არავის ვიცნობდით. მე მისტერ მაკენა დამეხმარა. ის სულაც არ იყო ვალდებული და ალბათ არც უნდოდა, მაგრამ მაინც გააკეთა ეს. სწორედ ასე იქცევიან წმინდანები. ჩვენ  პანსიონში მოსანახულებლად დავდიოდით მისი ცოლის, სენდისა, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინ გარდაიცვალა. ვინსენტი მის თეთრეულსა და ტანსაცმელს თვითონ რეცხავდა ყოველ კვირას, რვა წლის განმავლობაში, მიუხედავად იმისა, რომ სენდი მას ვეღარ ცნობდა, იმიტომ, რომ წმინდანები არასოდეს ნებდებიან. მან მე მასწავლა, როგორ ვიბრძოლო, როგორ დავიცვა  თავი და საკუთარი მოსაზრება, იმიტომ რომ წმინდანები ყოველი ჩვენგანისთვის იბრძვიან. მან  აზარტული თამაშები და ფსონების დადებაც მასწავლა,  რის გამოც 18 წლამდე შინაპატიმრობა მემუქრება, მაგრამ გავიგე, რა არის რისკი და როდის უნდა გავჩერდე, იმიტომ, რომ შეიძლება ამ ცხოვრებაში ფსონი არასწორად დადო. ეს მისი კატაა, ფელიქსი, ის საუკეთესო საკვებს მიირთმევს, როცა ვინსენტი კონსერვებით იკვებება, იმიტომ, რომ წმინდანები ჩვენ გამო მსხვერპლს იღებენ. დიახ, მისტერ მაკენას ბევრი ნაკლი აქვს, ისევე, როგორც სხვა წმინდანებს. იმიტომ, რომ, მიუხედავად ყველაფრისა, ისინიც ჩვეულებრივი ადამიანები არიან. სიმამაცე, თავგანწირვა, თანაგრძნობა და ადამიანობა _ ეს წმინდანის თვისებებია და ამიტომაც მისტერ  ვინსენტ მაკენა ძალიან ჰგავს წმინდა უილიამ როჩესტერს. და აი, მინდა წარმოგიდგინოთ ჩემი მეგობარი და ძიძა  ვინსენტ მაკენა და ყოველივე ზემოთ ხსენებულის გათვალისწინებით ვუწოდო წმინდა ვინსენტი“.

კადრი ფილმიდან „წმინდა ვინსენტი“

რა თქმა უნდა, ბილ მიურეი შესანიშნავად ასრულებს ვინსენტის როლს. მაყურებელი ხედავს მის თავშეკავებულ გაოცებულ მზერას, როდესაც წმინდანს უწოდებენ. მაყურებელმა და ოლივერმაც იციან, რომ იგი ამის შემდეგაც ჩვეულებრივ გააგრძელებს ცხოვრებას. გულის ამაჩუყებელია ეპიზოდი, როდესაც დარბაზში სწორედ პრეზენტაციისას შემოდის ვინსენტი, ყოველდღიური მოუწესრიგებელი ჩაცმულობით. მას სცენაზე მოიხმობენ, ოლივერი მას მედალს  ჩამოკიდებს. დარბაზში ამტყდარ ტაშში ჩაიკარგება ერთმანეთისთვის თქმული  მადლობა, რომელიც მაყურებელს შესანიშნავად ესმის და ამახსოვრდება.

ამგვარად, ფილმისეული მასწავლებელი აჩვევს ბავშვებს, რომ დაინახონ და დააფასონ სიკეთე არა მხოლოდ პერსონაჟებისა თუ ისტორიული გმირებისა, არამედ მათ გვერდით მყოფი უბრალო ადამიანებისა, დაინახონ ღვთაებრივი ნაპერწკლები, რომლებიც ჩნდებიან და ქრებიან, ამიტომ არ უნდა გამოტოვო ეს წამი მათი ანთებისა. ამ დროს აქვს ადამიანს გაცდა სამოთხისა. ეს არის ცხოვრება, თორემ ეს ნაპერწკლები რომ ალად იქცეოდნენ და არ ქრებოდნენ, ადამიანი სიხარულის განცდას დაკარგავდა.

პოსტმოდერნულ ხანაში წმინდანებიც ისევე იქცა არტისტული თამაშის საგნად, როგორც სხვა ნებისმიერი რამ. ისინი ჩამოიყვანეს კვარცხლბეკებიდან და რომანის, ფილმის გმირებად აქციეს, მათი სისხლი და ხორცი ახლოდან დაგვანახვეს, ადამიანური ნაკლოვანებანი და სისუსტენი წარმოაჩინეს.

ადამიანს აქვს წამები, გაკაშკაშებული, როდესაც უჩნდება შეგრძნება ამგვარი სიწმინდისა („ერთი წამიც კი სიცოცხლის / თუ სინათლის მომფენია, / უსინათლოს და უგრზნობელს,/ საუკუნეს მირჩევნია“  (აკაკი წერეთელი, „რაც არ იწვის, არ ანათებს“). ამას შეიძლება ღვთაებრივი ნათლის, ქრისტეს,  დაბადება ვუწოდოთ: „ქრისტე ათასჯერ რომც დაბადებულიყო ბეთლემში, თუ იგი ახლა შენს სულში ისევ არ დაიბადა, მაინც დაღუპული ხარ“ (ანგელუს სილეზიუსი, მე-17 ს-ის გერმანელი მისტიკოსი პოეტი). ეს ნაპერწკალი მაშინ ინთება, როდესაც ყოველგვარი დაბრკოლება გადაილახება და ადამიანური თანაგრძნობის, სიყვარულის გზით ერთი ადამიანი მეორეში ხედავს ღმერთს.

საქართველოში ძალიან ბევრ გამოჩენილ, მსოფლიო მნიშვნელობის უცხოელს უცხოვრია. მთაწმინდის მოსახლეობისათვის ადვილი შესამჩნევია დანგრეული სახლი, სადაც პეტრე ჩაიკოვსკიმ თავისი სიცოცხლის რამდენიმე მნიშვნელოვანი თვე გაატარა. ათონელის ქუჩაზე ყველას ჩაგივლიათ სასტუმროსთან, სადაც თბილისში ყოფნისას დროს კლავდა დიდი ნორვეგიელი მწერალი კნუტ ჰამსუნი. ნაძალადევის თვითმმართველ კომუნაში პლანეტის ყველაზე ძლევამოსილი რევოლუციონერების ნახევარს მაინც აქვს ღამე გათენებული. ფაქტობრივად შეუძლებელია ყველა ცნობილი ადამიანის ქართულ კვალს გამოვედევნოთ. თუმცა, ზოგიერთები მაინც იმსახურებენ განსაკუთრებულ ყურადღებას.

სამწუხაროდ, ბევრმა არ იცის, რომ თითქმის ათი წლის განმავლობაში საქართველოში ცნობილი ავსტრიელი მწერალი, მშვიდობის მკვლევარი და პაციფისტური მოძრაობის ლიდერი ბერტა ფონ ზუტნერი ცხოვრობდა. იგი ჩვენს ქვეყანაში ეკატერინე ჭავჭავაძის მოწვევით ჩამოვიდა, რათა თავი დაეხსნა გაცეცხლებული დედამთილის რისხვისგან. დედამთილი უკმაყოფილო იყო, რადგან ბერტაზე შვიდი წლით უმცროსი არტური სახლში მოწვეულ მასწავლებელზე აპირებდა დაქორწინებას. ზუტნერები სამეგრელოში დასახლდნენ, ხელი მიჰყვეს საკარმიდამო მეურნეობის მოწესრიგებას, ბერტა დადიანების არისტოკრატული ოჯახის შვილებს ევროპულ ენებს ასწავლიდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ავსტრიელთა ოჯახი დასავლეთის პრესას აქტიურად ამარაგებდა პუბლიცისტური წერილებით. ცოლ-ქმარი რუსეთი-თურქეთის ომის, კავკასიელი ხალხების ცხოვრებისა და მშვიდობის მნიშვნელობის შესახებ წერდნენ. საქართველოში ცხოვრების წლებში დაიწყო ბერტამ თავის პირველ ლიტერატურულ ნაწარმოებებზე მუშაობა. ბერტას გულითადი მეგობრობა აკავშირებდა იონა მეუნარგიასთან, რომელთან ერთადაც „ვეფხისტყაოსნის“ ფრანგული და გერმანული თარგმანის მომზადებისთვის შრომობდა. ხელმომჭირნეობის მიუხედავად, ბერტა ზუტნერი ბედნიერად იხსენებს სამეგრელოსა და თბილისში გატარებულ წლებს. თბილისის ყოფილ გერმანულ დასახლება „ნოიტიფლისში“, დღევანდელი უზნაძის ქუჩაზე ზუტნერების სახლს ამჟამადაც ამშვენებს მემორიალური დაფა.

სამეგრელოსა და თბილისში მცხოვრებ ბერტას მსოფლიოში ბევრი არავინ იცნობდა. იგი საერთაშორისო გავლენის მქონე ქალად ევროპაში დაბრუნების შემდეგ ჩამოყალიბდა. მისი წარმატება რომანმა „ძირს იარაღი“ გამოიწვია. პაციფისტური შინაარსის წიგნით ავტორი მკითხველს ომის სისასტიკეების შესახებ მოუთხრობდა. ამასთანავე, დაწვრილებით აღწერდა მშვიდობის დამყარების რეალურ შანსებს, რომელთა გამოყენებაზეც შეგნებულად ამბობდნენ უარს იმპერიალისტები. „ძირს იარაღი“ მილიონობით პაციფისტისა და ომის მოწინააღმდეგის მობილიზების წინაპირობა გახდა. ლევ ტოლსტოი ამტკიცებდა, რომ ზუტნერის ნაშრომს ისეთივე ეფექტი ჰქონდა საზოგადოებაზე, როგორიც ჰარიეტ ბიჩერ-სტოუს „ბიძია თომას ქოხს“.

„ძირს იარაღის“ შემდეგ დაიწყო მრავალრიცხოვანი პაციფისტური კონგრესები, ანტისემიტიზმის წინააღმდეგ გამოსვლები, ფემინისტური აქციები, რომელთა მთავარი ორგანიზატორი ბერტა ფონ ზუტნერი გახლდათ. იგი ანტიიმპერიალისტური, საერთო ევროპული ოპოზიციის სახედ და ერთ-ერთ თვალსაჩინო ხელმძღვანელად ჩამოყალიბდა. ცხადია, სამეგრელოში ნაცხოვრები ავსტრიელის საქმიანობა უყურადღებოდ არ დარჩენიათ ნობელის კომიტეტის წევრებს. 1905 წელს ნობელის ყოფილი პირადი მდივანი კომიტეტმა მშვიდობის პრემიით დააჯილდოვა. დადიანების მასწავლებელი პირველი ქალი აღმოჩნდა, რომელმაც ნობელის მშვიდობის პრემია მოიპოვა.

რამდენიმე წლის წინ თბილისში დაარსდა ორგანიზაცია „მშვიდობის ინსტიტუტი პროგრესისათვის“ (PIP). ინსტიტუტი მშვიდობის მშენებლობის სფეროში ერთ-ერთ მოწინავე დაწესებულებად ჩამოყალიბდა. მათ მშვიდობის ადგილობრივი, ქართული პრემიის დაწესება გადაწყვიტეს, მიზნის მისაღწევად კი ხელახალი სიცოცხლე შთაბერეს ავსტრიელი პაციფისტი ქალის არსებობას ქართულ სააზროვნო სივრცეში. უკვე მეორე წელია ბერტა ფონ ზუტნერისთვის კარგად ნაცნობ, აფხაზეთთან ყველაზე ახლოს მდებარე დიდ ქართულ ქალაქში – ზუგდიდში ნობელიანტი ქალის სახელობის პრიზი გაიცემა, რომლითაც ქართულ-აფხაზურ, ქართულ-ოსურ დიალოგსა და ჰუმანიტარულ ურთიერთობებში ჩართული, რეგიონის ხალხთა შერიგებაზე მომუშავე პირები ჯილდოვდებიან. მაშასადამე, PIP-ის ხელმძღვანელები ზრუნავენ იმ ადამიანთა შრომის დაფასებაზე, რომელთა საქმესაც ცოტანი ამჩნევენ; რომლებიც უდიდესი და კრიტიკული მნიშვნელობისა ამოცანებს გაუხმაურებლად წყვეტენ. აღსანიშნავია ისიც, რომ პრიზის დაწესების პარალელურად ქართულად ითარგმნა მსოფლიოს პაციფისტური ლიტერატურის კლასიკა „ძირს იარაღი!“ და ბერტა ფონ ზუტნერის მემუარების საქართველოსთან დაკავშირებული წერილები.

ბერტა ფონ ზუტნერის მშვიდობის პრიზი, რომელსაც ენგურის ხიდიდან რამდენიმე კილომეტრის დაშორებით გასცემენ, საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოების საჭირო და აუცილებელი გზავნილია აფხაზი ხალხისადმი. საქართველოში ბევრნი ვართ ზუტნერის იდეების მიმდევრები.

(გიგი თევზაძის წიგნებზე: „ათი წერილი მკითხველს თავისუფლებისა და ჩვენ შესახებ“ და „ათი წერილი მკითხველს მონობისა და ჩვენ შესახებ“)

„ყველა სწავლება, რომელიც შეიძლება ჩვენს სამყაროში შეგვხვდეს,

საბოლოო ჯამში, თავისი არსით, სურვილების იდენტიფიკაციის, მართვის და აღსრულების შესახებ სწავლებაა.“

გიგი თევზაძე

„…ტექნოლოგიების შემოსვლას ახალი სურვილებიც მოჰყვება, რომლებიც ნელ-ნელა დომინანტური ხდება. ამის შემდეგ მალე დგება დრო, როდესაც ტექნოლოგიებით შემოსული სურვილების დიაპაზონი რადიკალურად განსხვავდება მმართველების მიერ წლების წინ დადგენილისგან: შესაბამისად, საზოგადოების ყოველ წევრს უკვე მნიშვნელოვნად განსხვავებული სურვილები აქვს იმისგან, რასაც მმართველობა სთავაზობს. შესაბამისად, საზოგადოების წევრებს, ასევე აქვთ სურვილი, რომ მსგავსი შემოთავაზება არ მიიღონ და რომ სურვილების შემოთავაზება მათ საზოაგდოებაში გამრავალფეროვანდეს.“

გიგი თევზაძე

ჩვენ ძალიან ხშირად ვმოძრაობთ, ვმოქმედებთ, ვესწრაფვით რაღაცას და ხშირად არ ვიცით, საით მივდივართ. ეს შეიძლება ითქვას კონკრეტულ ადამიანზეც, ადამიანთა ჯგუფზე, პოლიტიკურ პარტიებზე, ქვეყანაზე და სხვა. შესაძლოა, წლების „მოძრაობის“ შემდეგ აღმოვაჩინოთ, რომ ეს ყველაფერი ცრუმოძრაობა და, უბრალოდ, ვირთხების რბოლაში მონაწილეობა იყო… რომ არსაითაც არ წავსულვართ და რომ ერთ ადგილს ვტკეპნიდით, ზუსტად ისე, როგორც სიმულაციურ სარბენ ბილიკზე სირბილი არ არის სვლა რაიმესკენ; რა თქმა უნდა, ამ ბილიკზეც იღლები, უმატებ ან უკლებ სიჩქარეს, მაგრამ არსაით არ მიდიხარ.

თანამედროვე განათლების სისტემა სიმულაციურ ბილიკზე სირბილს მაგონებს; ერთხელ გიგი თევზაძეს ჰკითხა ჟურნალისტმა: საით მიდის განათლების სისტემაო და მახსოვს, უპასუხა: არსაითაც არ მიდის, საითმე რომ წახვიდე, ორიენტირი უნდა გქონდეს, თანამედროვე განათლების სისტემას კი არავითარი ორიენტირი არა აქვსო – დაახლოებით ასე უპასუხა.

გიგი თევზაძის ეს პასუხი ახლა იმიტომ გამახსენდა, რომ  მინდა გესაუბროთ მის ორ წიგნზე, რომლებიც, ვფიქრობ, არის უნიკალური რესურსი მასწავლებლებისთვის, დააფიქრონ მოსწავლეები თავისუფლებასა და მონობაზე; სწორედ იმიტომ, რომ ჩვენი ცხოვრებაც არ იყოს სიმულაციურ ბილიკზე სირბილი. თანამედროვე სკოლამ უნდა გააცნობიეროს, რომ უბრალოდ ფაქტებისა და მოვლენების დასწავლა და თუნდაც, გარკვეული უნარების შეძენა – არაფერია, თუ არ იცი, საით მიდიხარ.

უფრო ფილოსოფიურად თუ მივუდგებით საკითხს, შეგვიძლია ვაღიაროთ, რომ  ჩვენი შინაგანი (შესაბამისად, გარეგანი) სვლა არის ორი ძირითადი (და მათ შორის გარდამავალი) მიმართულებით. ჩვენ ვმოძრაობთ ან თავისუფლებისკენ და ან – მონობისკენ (როგორც თითოეული ადამიანი, ასევე – მთელი ერი);

შემდეგი კითხვაა: რა არის თავისუფლება და რა არის მონობა? აი, სწორედ ამ ფუნდამენტური კონცეპტების გააზრება-გაცნობიერებაში დაგეხმარებათ გიგი თევზაძის წიგნები, რომლებიც თავისუფლედ შეგიძლიათ ელექტრონული სახით მოიპოვეოთ ამ ლინკზე: https://www.criticallog.org/blank

ლექსიკონებში ამოკითხული განმარტებები ასეთ დროს ვერაფერს აგიხსნით, დაგეხმარებათ მხოლოდ თქვენივე რეფლექსია ამ საკითხებზე, რომ აღმოაჩინოთ თქვენი მოძრაობის წერტილი გრაფიკზე – თავისუფლებასა და მონობას შორის, ანუ მოვახდინოთ ჩვენი მოძრაობის იდენტიფიკაცია. დიახ, ეს მთელი ცხოვრების საფიქრალია და ეს ფიქრი სწორედაც რომ სკოლიდან უნდა დაიწყოს, რომ მერე მიადევნოთ თვალი, საით გადაადგილდებით, ან გზიდან ხომ არ გადაუხვიეთ…

ფიზიოლოგიის დონეზე განხილული თავისუფლება და მონობა და მისი გააზრება, ძალიან ბევრ საკუთარ ქცევასაც აგვახსნევინებს და შესაძლოა, აღმოვაჩინოთ, რომ ჩვენ რომ გვეგონა, ერთგულები და სანიმუშოები ვიყავით, თურემ ვყოფილვართ „მონები“. „მონობა“ ამ შემთხვევაში მეტაფორაა და მაინცდამაინც იმას არ გულისხმობს, რასაც ტრადიციულად აღნიშნავს. ძალიან ხშირად ჩვენივე ნებით ვხდებით მონები და საძიებელი სწორედ ისაა, ვიპოვოთ პასუხი კითხვაზე: რატომ?

თუ განათლების სისტემამ არ გვასწავლა, რომ გავარჩიოთ ერთმანეთისაგან თავისუფლება და მონობა, სხვა ამას ვერ შეძლებს! შესაბამისად, საზოგადოება, რომელიც ხელს უწყობს ადამიანების სურვილების იდენტიფიკაციას და განხორციელებას, არის თავისუფლების მოძრაობაში და პირიქით… და თქვენ როგორ ფიქრობთ ახლა, რომელ ნაკადში ვართ?

„ჩვენი გარემო, რომელშიც ჩვენ დაბადაბისთანავე ვხვდებით, გვასწავლის, როგორ უნდა მივაღწიოთ სურვილების აღსრულებას. ასევე, როგორც უნდა მოვახდინოთ ჩვენი სურვილების იდენტიფიკაცია – გავარკვიოთ, რა და როგორ გვინდა. ზოგი საზოგადოება/თემი ამ გზაზე წარმატებულია, ზოგი – არა. ეს სწავლება აუცილებელია, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჩვენ დავიზიანებთ საკუთარ თავს და დავაზიანებთ სხვებს.“ (გიგი თევზაძე, ათი წერილი მონობისა და ჩვენ შესახებ“, გვ. 9)

გიგი თევზაძის აღწერით, ამ შინაარსის განხორციელებას შესაბამისი სტრუქტურებით უნდა ახდენდეს სახელმწიფო და, პირველ რიგში, რაც უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ, ეს არის საგანმანათლებლო დაწესებულებების განსახელმწიფოებრიობა. გარკვეულ ბერკეტებს სახლემწიფო ამ შემთხვევაშიც ინარჩუნებს, რა თქმა უნდა, მაგრამ არა იმდენს და ისე, როგორც დღეს. ეს კი საჭიროა იმისათვის, რომ საზოგადოებაში ადამიანებმა რაც შეიძლება მრავალფეროვანი სურვილების იდენტიფიკაცია მოახდინონ და ისწავლონ მისი შესრულება, სხვაგვარად, ვერც ადამიანი იქნება რეალიზებული და ბედნიერი.

„ნებისმიერ ადამიანს უნდა ჰქონდეს უფლება, ასწავლოს საკუთარი შეხედულებების მიხედვით (ცხადია, იმ საერთო შეთანხმებების გათვალისწინებით, რომლის შესახებაც წინა წერილებში ვილაპარაკეთ) და ყველა ადამიანს უნდა მიეცეს უფლება, აირჩიოს რომელიმე სწავლება.“ (გ.თ.)

მრავალფეროვანი შეთავაზება ინდივიდუალური ადამიანების ინტერესებზე მორგებული სისტემაა, შესაბამისად, განვითარება და შემოქმედებითობა სოწრედ ამ მიდგომით განხორციელდება;

ამ ტიპის სწავლების გამოცდილების დანერგვა ჯერ კიდევ ილიას უნივერსიტეტში დაიწყო გიგი თევზაძემ რექტორობის პერიოდში. ეს მიდგომა აისახა სილაბუსებზე და სწავლების ფორმებზე. პროფესორი ვალდებული იყო, ყოველწლიურად ახალი კურსები შეეთავაზებინა სტუდენტებისთვის, ისეთი თემები, რომელთა კვლევაზე მუშაობდნენ  თავად პროფესორები; ეს აუცილებელი იყო იმისთვის, რომ პროფესორისთვისაც საინტერესო და სახალისო ყოფილიყო სწავლება, ამავე დროს მას ჰქონდა საშუალება, ამ კვლევაში სტუდენტებიც ჩაერთო… აი, ამას ნიშნავდა „სწავლება კვლევით“ და კიდევ: არავითარი რაოდენობით განსაზღვრული ჯგუფები არ არსებობდა, 2-3 სტუდენტი თუ აირჩევდა რომელიმე კურსს, პროფესორი ჩვეულებრივად მუშაობდა ამ მცირე ჯგუფთანაც; ამ დამოკიდებულებამ სასწავლო პროცესი მართლაც შემოქმედებითი და საინტერესო გახადა, ამიტომ ვფიქრობ, რომ ეს ფორმატი იყო წარმატებული და თუ გვინდა, პროგრესული განათლება, ის მაქსიმალურად უნდა მოვარგოთ სტუდენტების სურვილებს და ამ სურვილების ასრულებას (ამ შემთხვევაში, სწავლების გზით).

წარმოიდგინეთ, რამდენად მრავალფეროვანი გახდება ადამიანების შემოქმედებითობა, რამდენად განსხვავებული და საინტერესო იდეები დაიბადება ასეთი სწავლების შედეგად. განსხვავებულ თემებზე ფიქრი ჯაჭვურად ახალ იდეებს წარმოქმნის სინერგიის საფუძველზე და ეს პროცესი შეუქცევადი გახდება, სწორედ ასე შეგვიძლია ვიმოძრაოთ თავისუფალი საზოგადოებისკენ, რომელშიც ადამიანები ერთმანეთს ეხმარებიან მიზნების მიღწევაში, სურვილების ასრულებაში.

ბუნებრივია,  მანამდე უნდა შეგვეძლოს გავარჩიოთ ჩვენი და სხვისი სურვილები ერთმანეთისაგან. ხშირად ხომ ისე ხდება, რომ დაბადებიდან თავსმოხვეული სურვილები ჩვენი საკუთარი გვგონია… მერე ვიქცევით ისე, როგორ ერეკლე დეისაძის სიმღერაში: „რაც მამას უნდა…!“

ჰო და, დროა, სიმულაციური სარბენი ბილიკიდან გადავიდეთ ნამდვილ ცხოვრებაში!

ძვირფასო მშობლებო, მასწავლებლებო, აღმზრდელებო გაეცანით ფრაგმენტებს გორდონ ნიუფელდისა (კანადელი ფსიქოთერაპევტი, კლინიკური ფსიქოლოგი, პედაგოგი, ფილოსოფიის დოქტორი და მრავალშვილიანი მამა.  მან ვანკუვერში დაარსა ინსტიტუტი, რომელიც ეხმარება მშობლებს, მასწავლებლებს, თერაპევტებს, აღმზრდელებსა და პედიატრებს რათა მათ შეძლონ სიღრმისეულად გაერკვნენ ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოლოგიაში) და გაბორ მათეს (უნგრული წარმომავლობის კანადელი ექიმი-თერაპევტი. ექსპერტი ნარკომანიის, ტრავმის და ბავშვთა განვითარების საკითხებში. ის ავტორი და თანაავტორია წიგნებისა, რომლებიც ბეტსელერებად არის აღიარებული)  წიგნიდან: „Hold On to Your Kids: Why Perents Need to Matter More Then Peers“ („ჩაეჭიდეთ საკუთარ შვილებს: რატომ უნდა იყვნენ მშობლები უფრო მნიშვნელოვანი ვიდრე თანატოლები“). ეს წიგნი ვფიქრობ საინტერესო და მნიშვნელოვან მოსაზრებებს გაგიზიარებთ თქვენი ოჯახის თინეიჯერ  წევრებთან ურთიერთობების შესახებ. მკითხველი ამ ფრაგმენტში შეძლებს ბევრ საჭირბოროტო საკითხზე დაფიქრებას.

თორმეტი წლის დავითი საკუთარ კომპიუტერთან ზის. კლავიატურას აჩხაკუნებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მიმოწერა აქვს გაჩაღებული მეგობრებთან და არად დაგიდევთ, რომ მალე დაძინების დრო მოდის, მას კი სასკოლო დავალებები ჯერაც არ აქვს მომზადებული.  „თავი დამანებე!“ – უხეშად პასუხობს დავითი ოთახში შესულ მამას. „საქმეს რომ აკეთებდე დაგანებებდი, მაგრამ ამდენი ხანია ერთობი“ – ხმამაღლა საყვედურობს მშობელი. თანდათან სიტუაცია იძაბება და უკვე შვილი უყვირის მამას: „შენ საერთოდ არაფერი გაგეგება!“ და კარებს ცხვირწინ უჯახუნებს მშობელს.

მამა ძალიან ნაწყენია შვილზე, მაგრამ საკუთარ თავზე გაცილებით მეტად ბრაზობს. „ისევ არაფერი გამომივიდა – ფიქრობს ის – მე არ ვიცი, როგორ გამოვნახო საერთო ენა საკუთარ შვილთან“. დედ-მამას უკიდურესად აწუხებთ დავითის ბოლოდროინდელი ქცევა. ადრე ის ისეთი დამყოლი და მშვიდი იყო, ახლა კი სრულიად უკონტროლო გახდა და არაფრის მოსმენა არ სურს. დავითის ყურადღება მხოლოდ მეგობრებთან ურთიერთობებზეა კონცენტრირებული. კვირაში რამდენიმეჯერ ოჯახში სერიოზული კონფლიქტია და თითქმის ყოველთვის ერთი და იმავე სცენარით ვითარდება. სამწუხაროდ, არც შვილს და არც მშობლებს არ შესწევთ უნარი, შეცვალონ საკუთარი ქცევა, რათა მოძებნონ ჩიხიდან გამოსავალი. განრისხებული მშობლები, მიუხედავად იმისა, რომ არასოდეს მიმართავდნენ დასჯის არანაირ ფორმას,  უკვე მკაცრ ზომებს ატარებენ, მაგრამ მსგავსი სიტუაციების შემდეგ დავითი უფრო მეტად ბოროტდება და უფრო გამომწვევად იქცევა.

რატომ არის მშობლობა ასეთი რთული? დიახ, ყველას მშვენივრად მოეხსენება, რომ უფროსი თაობა ყოველთვის უკმაყოფილო იყო უმცროსი თაობით. თანამედროვე მშობლები ინტუიციურად გრძნობენ, რომ ბავშვები ნამდვილად შეიცვალნენ. უფროსების მაგალითი მათთვის აღარ არის მისაბაძი, მათ ნაკლებად ეშინიათ უსიამოვნებების. ისინი ნაკლებად ბავშვური არიან. არ არიან მშობლებივით გულუბრყვილო. მშობლები მათ ასაკში გაფართოებული თვალებით უყურებდნენ ბუნების რომელიმე საოცრებას, ადამიანის გენიის მიერ შექმნილ შედევრებს. ბავშვები საკუთარ ასაკზე მეტად ზრდასრულად გამოიყურებიან. მათ არ შეუძლიათ მაღალტექნოლოგიური მოწყობილობების გარეშე. მშობლებთან ურთიერთობა მათთვის მომაბეზრებელი და მოსაწყენი გახდა.

ბავშვების აღზრდის მეთოდებიც სრულიად შეიცვალა. ჩვენი მშობლები ჩვენზე მეტად მშვიდი და საკუთარ თავში დარწმუნებული იყვნენ. ისინი მეტ გავლენას ახდენდნენ საკუთარ შვილებზე, ვიდრე თანამედროვე მშობლები. უდავოა, დღევანდელ მშობლებსაც ძალიან უყვართ საკუთარი შვილები, მაგრამ ამ სიყვარულს, სამწუხაროდ, არ შეუძლია, დახმარება გაუწიოს მშობლებს შვილების აღზრდაში. ახალი თაობის მშობლებსაც ბევრი რამ აქვთ სასწავლი შვილებისათვის, მაგრამ რატომღაც მათ არ ჰყოფნით შესაბამისი უნარ-ჩვევები, რომ დაეხმარონ შვილებს პოტენციალის გამოყენებაში. მშობლებს სულ უფრო ხშირად უჩნდებათ შიში, რომ მათ არ შეუძლიათ დაიცვან შვილები საფრთხისგან. სულ უფრო იზდრება ის ნაპრალი, რომელიც თანდათან ზრდის მანძილს თაობებს შორის.

მშობლები ცდილობენ შეესაბამებოდნენ „კარგი მშობლის“ შესახებ თანამედროვე შეხედულებებს. როდესაც სასურველ შედეგს ვერ იღებენ, იწყებენ შვილების დამუნათებას, მოსყიდვას, დაჯილდოვებას ან სულაც დასჯას. როდესაც მშობლები შვილებს ელაპარაკებიან, მათი ტონი ხშირად ძალიან უხეში ხდება და ხანდახან მათ თავადაც ყურს სჭრის მისი სიმჭახე. თითქოს სხვა ადამიანი საუბრობს. კრიზისის მომენტებში მშობლები უფრო მეტად გულგრილი ხდებიან, იმის ნაცვლად, რომ საკუთარი უპირობო სიყვარულის ძალა გამოამჟღავნონ. მშობლები თავს იდანაშაულებენ, რომ მშობლის მოვალეობა სათანადოდ ვერ შეასრულეს. შემდეგ ადანაშაულებენ შვილებს, რომ ისინი ჯიუტი არიან. დამნაშავე აღმოჩნდება კომპიუტერი, რომელიც უამრავ დროს ფუჭად აკარგვინებს ბავშვებს; სასკოლო განათლების სისტემა, რომელიც სათანადო სიმკაცრეს ვერ იჩენს განათლების მიცემის პროცესში. მოკლედ დამნაშავეა ყველა და ყველაფერი.

მშობლების გავლენაზე ბავშვების აღზრდის პროცესში უამრავი წიგნი დაწერილა და დღესაც იწერება. არსებობს მოსაზრება, რომ შესაძლებელია მშობლების როლის აღზრდის პროცესში ცოტათი გადაჭარბებულია. ეს საკითხი სულაც არ იქნებოდა ამდენი განხილვის საგანი, მოზარდებს რომ ამდენი პრობლემა არ ჰქონდეთ. ყველას მშვენივრად მოეხსენება, რომ თინეიჯერები ცუდად აკონტროლებენ საკუთარ თავს, მოიხმარენ ნარკოტიკს, ალკოჰოლს, ავლენენ ძალადობის ნიშნებს, აგრესიას. მათ ცხოვრების საზრისის პრობლემა უჩნდებათ. მოზარდები სულ უფრო ნაკლებად ინტერესდებიან სწავლა-განათლებით. თინეიჯერები ნაკლებად ახერხებენ ადაპტირებას ცვალებად გარემოში. სამწუხარო ფაქტია, მაგრამ გახშირდა დეპრესიები, ფობიები და სხვა კიდევ უამრავი პრობლემა იჩენს თავს. ახალგაზრდების მძიმე კრიზისულ მდგომარეობაზე მიუთითებს სკოლებსა და სხვადასხვა საბავშვო დაწესებულებაში მომრავლებული ბულინგის შემთხვევები.

ყურადღებიანი, თავდადებული მშობლები შფოთავენ, რადგან შვილებისადმი მათი დიდი სიყვარულისა და ზრუნვის მიუხედავად, ბავშვები მაინც სულ უფრო ნაკლებად ენდობიან საკუთარ მშობლებს და ზოგადად უფროს თაობას. ახლა ისე როგორც არასდროს უამრავი წიგნი იწერება აღზრდაზე, ასაკობრივ თავისებურებებზე, ხელმისაწვდომია ტრენინგები მშობლებისთვის, კურსები და სხვა საშუალებები. და მაინც რაშია საქმე? პასუხი ერთი მარტივი სიტყვით ამოიწურება: – „კონტექსტი“. ჩვენი მოსაზრებით – განმარტავენ ავტორები, – არსებობს ურთიერთობების განსაკუთრებული ტიპი, რომლის გარეშეც აღზრდა მოკლებულია ყოველგვარ საძირკველს. ფსიქოლოგები და ადამიანის პიროვნული განვითარების სპეციალისტები ამას მიჯაჭვულობას უწოდებენ. ანუ ბავშვი მხოლოდ იმ ადამიანისაგან ითვისებს აღზრდის ადეკვატურ მეთოდებს, რომელთანაც ძლიერი მიჯაჭვულობა აქვს.

ცხოვრების დასაწყისში მიჯაჭვულობა სრულიად აშკარაა, პატარები ნათლად გამოხატავენ საკუთარ მიჯაჭვულობას მშობლებისადმი, მათ აქვთ სურვილი ხელში აიყვანონ, გულში ჩაიკრან უფროსებმა.  თანდათან ასაკის მატებასთან ერთად, თუ ყველაფერი ნორმალურად მიმდინარეობს ყალიბდება ემოციური სიახლოვე, რაც თავის მხრივ აყალიბებს მტკიცე ფსიქოლოგიურ კავშირს მშობლებსა და შვილებს შორის. სწორი აღზრდისთვის მნიშვნელოვანია არა ის, თუ რას აკეთებს მშობელი, არამედ ის, თუ რას წარმოადგენს ის მისთვის. როდესაც პატარები ეძებენ სიახლოვეს მშობლებთან და ცდილობენ კონტაქტის დამყარებას, სწორედ მაშინ ხდებიან უფროსები მათთვის აღმზრდელები, მასწავლებლები, მრჩევლები, მანუგეშებლები, მიბაძვის ობიექტები. ასეთ შემთხვევაში მშობლები შვილებისათვის თავშესაფარი ხდებიან, რომელთაგანაც ისინი უშიშრად გამოდიან, რათა შეისწავლონ სამყარო. მათ  იციან, რომ ნებისმიერ მომენტში ექნებათ მხარდაჭერა და შთაგონება. აღზრდის არცერთ მეთოდს არ შეუძლია ურთიერთობებში მიჯაჭვულობის კომპენსირება. ბავშვები უნდა იყვნენ მიჯაჭვული მშობლებთან თუნდაც მანამდე, სანამ მათ ეს მიჯაჭვულობა ძალიან სჭირდებათ. აი სწორედ ეს მიჯაჭვულობაა ის, რაც სულ უფრო ძნელი მისაღწევი ხდება.

ავტორებს მიაჩნიათ, რომ: მშობლები არ შეიცვალნენ, ისინი სულაც არ არიან უფრო ნაკლებად კომპეტენტური ან ნაკლებად თავდადებული. ფუნდამენტურად არც ბავშვის ბუნების ფენომენი შეცვლილა. არც ისინი არიან მეტად დამოუკიდებელი ან უფრო მეტად მგრძნობიარე. შეიცვალა ის კულტურული კონტექსტი, რომელშიც ამჟამად პატარები იზრდებიან. თანამედროვე საზოგადოება და კულტურა სულ უფრო ნაკლებად მიესალმება ბავშვების მშობლებთან მიჯაჭვულობას. ჩვენი დაკვირვებით – განაგრძობენ ავტორები – სწორედ ეს კონტექსტი განაპირობებს იმ კავშირის ჩამონგრევას, რომელიც საწყის ეტაპზე ყალიბდება. საზოგადოება თითქმის აღარ აქცევს ყურადღებას ასეთი კავშირების განმტკიცებას და ამიტომაც ის პირველივე დაბრკოლებისას იშლება. ზუსტად ამ მიზეზით, თანამედროვე მოზარდები ცდილობენ მშობლებისადმი მიჯაჭვულობის სხვა მიჯაჭვულობებით ჩანაცვლებას, რისი მიზეზიცაა მშობლებისადმი მათი მზარდი უნდობლობა. თანდათან უფროსებს უფრო და უფრო მეტად უჭირთ აღზრდის საკუთარი კონტექსტის გატარება. კიდევ ერთხელ ვაზუსტებთ – იმეორებენ ავტორები – მშობლების აღზრდის მეთოდების არაეფექტურობას სწორედ მათდამი შვილების მიჯაჭვულობის დეფიციტი განაპირობებს.

მოსწავლეთა ინტერესისა და მოტივაციის აღძვრა არის გასაღები, რომლითაც  სწავლა-სწავლების  წარმატებული პროცესი იწყება. ეს ზოგჯერ ცნობილი სტრატეგიებისა და მეთოდების გამოყენებით მიიღწევა, ზოგჯერ ექსპრომტად შექმნილი ან მოდიფიცირებული ხერხებითა და აქტივობებით.

ახალი სასწავლო წლის დაწყება ხშირად მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის პირველ შეხვედრას, ანუ გაცნობას უკავშირდება. დაწყებით საფეხურზე ამ აქტივობის განხორციელება სხვადასხვა სახალისო ფორმით შეიძლება. ფორმის მიცემამდე კითხვების შერჩევა  მოგვიწევს, რომლის მიხედვითაც მოსწავლემ უნდა მოამზადოს თვითწარდგენა ან მეწყვილის წარდგენა.

აქტივობა 1. ,,ეს მე ვარ“

ვიყენებთ ტრადიციულ კითხვებს, რომლებსაც ჩვენი მიზნების (საგანთან მიმართებაში) შესაბამისი შინაარსიც შეიძლება შევძინოთ:

• სახელი, რატომ დაარქვეს ეს სახელი და რა იცის თავისი სახელის შესახებ.
• რა სურს გვითხრას თავის ოჯახზე?
• რა უყვარს (მცენარე, ცხოველი, ამინდი, საჭმელი, ფერი…) და რატომ?
• რა აინტერესებს და რას აკეთებს თავისუფალ დროს?
• როგორ იქცევა, როცა უხარია, როცა სწყინს? როგორ სურს იქცეოდეს?
• საინტერესო ამბავი, რომელიც ამ ზაფხულს გადახდა…
• კიდევ რა სურს იცოდნენ მეგობრებმა მასზე?
• როგორია მისი ოცნების სკოლა?

მასწავლებელი ამ კითხვებს აკრავს თვალსაჩინოდ და კითხულობს ხმამაღლა. შემდეგ სთხოვს მოსწავლეებს  ეს ინფორმაცია ასახონ ნახატზე, რომელზეც საკუთარ თავს კაცუნას სახით წარმოადგენენ და კითხვებზე პასუხებს ასახავენ ნახატების და მცირე ტექსტების სახით.

განვმარტავთ, რომ მათ აქვთ რომელიმე კითხვაზე პასუხის გამოტოვების, ან ნაწილობრივი პასუხის უფლება.

სამუშაოს დასრულების შემდეგ ისინი გამოფენენ  ნამუშევრებს და ისაუბრებენ მასზე.

აქტივობა 2. ,, ჩემი გულის რუკა“

სასწავლო წლის დასაწყისში, ჩვეულებრივ, მოსწავლეებს ზაფხულის შთაბეჭდილებებზე ვასაუბრებთ ხოლმე, განცდილისა და ნანახის გასახსენებლად და ზეპირი ან წერითი კომუნიკაციის უნარების გასააქტიურებლად. პარალელურად ვცდილობთ, ნაამბობიდან სადისკუსიოდ ,,წამოვიღოთ“ თემები, რომელიც მათ ღირებულებებისა და დამოკიდებულებების განვითარებაში დაეხმარება. ამ აქტივობისთვის ცოტა განსხვავებულ ფორმას შევთავაზებთ:

ვთხოვთ თაბახის ფურცელზე ან რვეულში შემოხაზონ გულის დიდი კონტური, რომელიც რუკად უნდა წარმოიდგინონ ზაფხულის შთაბეჭდილებების მიხედვით და ,,გულში“ გამოყონ პატარ-პატარა სახელმწიფოები, რომელსაც შეუძლიათ დაარქვან სახელები, ან შეურჩიონ ნახატი სიმბოლოები. განწყობების მიხედვით  ამ ,,სახელწიფოებს“ მისცენ  შესაბამისი ფერი, გააკეთონ წარწერები.  შემდეგ გვიამბონ ერთ ან ორ ,,სახელმწიფოზე“, როგორ შეიქმნა ის, რა განცდებს უკავშირდებოდა, რატომ ჰქონდა ეს ფერი და ასე შემდეგ.

ეს აქტივობა რამდენიმე  მიმართულებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ. მსგავსი აქტივობა სასწავლო პროცესთან მიმართებაშიც შეიძლება გამოვიყენოთ, რაც მასწავლებელს საჭირო მინიშნებებს მისცემს სწავლებაში ცვლილებების შეტანის, ან პირიქით – რომელიმე მიდგომის გააქტიურების შესახებ.

აქტივობა 3.  ,,რა იყო? როგორ მინდა შევცვალო?“

მოსწავლეებს ვთხოვთ შემოხაზონ თაბახის ფურცელზე თავისი ხელები გაშლილი თითებით (მარჯვენა და მარცხენა);

მარცხენა ხელზე ასახონ, როგორ იქცეოდნენ ისინი წინა სასწავლო წელს ოჯახში, კლასში/გაკვეთილზე, სკოლაში/დასვენებებზე, სამეგობროში და საზოგადოებაში (ეს სათაურები კეთდება თითებზე, მათ გასწვრივ კი – პასუხის ამსახველი ნახატები და წარწერები);  მარჯვენა ხელის  თითებზე, წინას შესაბამისად, დაიტანონ სათაურები, დაფიქრდნენ, შეაფასონ მარცხენა ხელზე დატანილი ინფორმაცია და ნახატით, სიტყვებით მარჯვენა ხელზე ასახონ, რის შეცვლა სურთ ან გეგმავენ თავიანთ ქცევაში.

ნამუშევრის წარმოდგენისას სასურველია ისაუბრონ იმაზეც, რა იქნება საჭირო ამ ცვლილებებისთვის. ნამუშევრები შეიძლება მოათავსონ თავიანთ პორტფოლიოში. მასწავლებელმა  შეიძლება წელიწადში ორ-სამჯერ გამოყოს დრო შუალედური თვითშეფასებისთვის გეგმების და მათი მიმდინარეობის, ან ხელშემშლელი მიზეზების შესახებ სასაუბროდ.

აქტივობა 4. ,,მეგობრობის „სახელოსნო“

ამ აქტივობის შესასრულებლადაც ხელების კონტურები გამოგვადგება. მოსწავლეები  მარცხენა ხელისგულზე დაწერენ „ჩემი მეგობარი მინდა იყოს“ და თითებში ჩაწერენ იმ 5 მთავარ თვისებას, რომელიც, მათი აზრით, უნდა ჰქონდეს  კარგ მეგობარს.

წარმოდგენისას  ისაუბრებენ, რატომ ფიქრობენ, რომ ეს თვისებები აუცილებელია მეგობრისთვის.

მარჯვენა კონტურის შუაში კი წერენ „მე ვარ/ვიქნები ასეთი მეგობარი“: და თითებში წერენ საკუთარ თვისებებს;

წარმოდგენისას კი ასახელებენ ამ თვისების დამადასტურებელ თითო მაგალითს, ან მსჯელობენ, რას გააკეთებენ ამ თვისების დასადასტურებლად.

ეს სავარჯიშო შეიძლება მესამე კლასში „მე და საზოგადოების“ გაკვეთილზე თემაზე „სკოლა, მეგობრები, თანატოლების“ მუშაობის დროს სამიზნე ცნება „საზოგადოების“  გასააზრებლადაც გამოვიყენოთ. ის გამოადგებათ კლასის დამრიგებლებს საკლასო წესების შესამუშავებლად, კლასში კეთილგანწყობილ ურთიერთობებზე  მუშაობისას.

ამ დავალებების წარმოდგენის დროს მასწავლებელი დაფაზე ინიშნავს ჩამოთვლილთაგან კარგი მეგობრის იმ თვისებებს, რომლებიც უფრო ხშირად მეორდება. თითოეულს ანიჭებს ნომერს და  ჯგუფებში უნაწილებს ამ თვისებებს. შემდეგ ჯგუფებს სთხოვს  დასახელებულ თვისებებთან დაკავშირებით პასუხი გასცენ  შემდეგ კითხვებს:

• რატომ არის ეს თვისება მნიშვნელოვანი მეგობრობისთვის?
• რა რჩევას მისცემდით თანაკლასელს, რომელსაც ეს თვისება არ აქვს?
• ვპატიობთ თუ არა მეგობარს შეცდომას?
• საჭიროა თუ არა მეგობრისთვის ბოდიშის მოხდა, თუ შეგვეშალა?

დასასრულ, ჯგუფები წარმოადგენენ პასუხებს და ხდება აქტივობის შეჯამება.

ამ აქტივობებისთვის ხელმისაწვდომი რესურსები: ქაღალდი და ფერადი ფანქრები ან ფლომასტერები. ისინი ხელს შეუწყობს ისეთი გამჭოლი უნარების განვითარებასაც, როგორიცაა კრიტიკული აზროვნება და კრეატიულობა.

ახლოვდება სწავლის დასაწყისი და ყველას ერთი საფიქრალი გვაქვს: როგორ შევხვდეთ მოსწავლეებს ისე, რომ რეგულაციებიც შესრულდეს და 6 თვის უნახავებსა და მონატრებულებს თბილად დავხვდეთ. კიდევ უფრო რთულია პირველი შეხვედრის ისე ორგანიზება, რომ სითბოს გამოხატვა შევძლოთ.

        პირველკლასელებისთვის შეიძლება ასეთი დახვედრა მოვაწყოთ:

      დაფაზე გავაკრათ თაბახის ფურცლები, ამ თაბახებზე შებრუნებულ მდგომარეობაში მოვათავსოთ მოსწავლის სურათი და თაბახის იმ ნაწილზე, რომელიც ქვემოთ დარჩება, დავწეროთ ამ ბავშვის სახელი. ისინი ფოტოს ვერ ხედავენ, ხედავენ მხოლოდ სახელს.

         ამ ფოტოებს მთელი დაფა დაიკავებს. ის ბავშვებისთვის საინტერესო იქნება, რადგან უმეტესობამ საკუთარი სახელის ცნობა იცის და შეიძლება თავადაც იპოვოს იგი დაფაზე.

           ცენტრში ვათავსებთ საქართველოს რუკის, სკოლისა და მასწავლებლის ფოტოებს, ასევე დაფარულ მდგომარეობაში.

           როგორც კი შეშინებული პირველკლასელები ჩვენთან პირისპირ აღმოჩნდებიან, ვესალმებით, ვეცნობით, სიტყვიერად ვეფერებით და დაფაზე ფოტოების გახსნას ვიწყებთ. ჯერ ვხსნით საქართველოს რუკის ფოტოს და ვეუბნებით, რომ ისინი საქართველოს მოქალაქეები არიან, შემდეგ – სკოლის ფოტოს, ჩვენს ფოტოს და რამდენიმე სიტყვით ჩვენს თავს საინტერესოდ ვუხასიათებთ. ბოლოს ვიწყებთ მათი ფოტოების გახსნას, თუმცა ჯერ ხმამაღლა გამოვთქვამთ მათ სახელს. ამ სახელის მქონე ყველა მოსწავლე ადგილიდან გვეცნობა, ვხსნით ყველა ფოტოს ეტაპობრივად და ბოლოს დაფაზე დავინახავთ მთელ კლასს.

        პროცესის წარმართვა ჩვენზეა დამოკიდებული. ფოტოები მშობლების ნებართვით პირადი საქმეებიდან შეიძლება ავიღოთ. მართალია, მათ არ ვიცნობთ, მაგრამ მონაცემები უკვე გვაქვს.

              ექვსი თვე ცოტა არ არის და ამიტომ ყველას გვიჭირს, მონატრებული მოსწავლის დისტანცირებული მოახლოება, როგორ ვუთხრათ მათ უარი სითბოსა და შეხებაზე.

              ბევრი ფიქრის შემდეგ გამახსენდა ფოტო, რომელიც ოდესღაც გადავიღე. აი ისიც:

     ეს ფოტო გადავიღე, რაიონში ევროკავშირის დღეების მიმდინარეობის დროს, დამსწრე საზოგადოებისათვის ჩამორიგებულ წიგნში ,,მოგზაურობა ევროკავშირში“.  აქ ბევრი ღიმილი და ბევრი მისალმებაა.

     დაფაზე შეტრიალებულ მდგომარეობაში მოვათავსოთ თაბახზე ამობეჭდილი ასეთი ღიმილები, შესაბამისი ქვეყანა და სალამი. დავნომროთ, სიის მიხედვით ამოვაბრუნოთ. მოსწავლეებმა წაიკითხონ, რომელი ქვეყანა შეხვდათ და მოგვესალმონ მათ ენაზე. კითხულობს ყველა ბავშვი და ფურცლები ამობრუნდება. პროცესის დროს, ამ კონკრეტულ მოსწავლეს შეიძლება ვესაუბროთ ზაფხულზე, მონატრებაზე, გეგმებზე და ასე შემდეგ.

        ამ მისალმების ვერსია სადამრიგებლო კლასისთვის ცოტა განსხვავებულია. დამრიგებელი კარგად იცნობს მოსწავლეთა ჰობს, ინტერესებს, მიღწევებს, შესაძლებლობებს. შესაბამისად, მოვძებნე ღიმილები, მათი ხასიათის გათვალისწინებით. ვიპოვე: მოჭადრაკე, მედალოსანი, მომღერალი, სპორტსმენი, მეთევზე, მოგზაურობის მოყვარული, მხატვარი, დიზაინერი და სხვა ღიმილები. მისალმებაც და აღიარებაც აუცილებლად სასიამოვნო იქნება. ოთახი აივსება ბევრი ღიმილითა და სითბოთი.

      ასეთი დახვედრა შეესაბამება როგორც კონტაქტურ, ასევე უკონტაქტო სიტუაციას. მომზადება არ მოითხოვს დიდ დროს, ამ ფურცლებს მხოლოდ ჩვენ ვამზადებთ, ის ექვემდებარება მოდიფიკაციას.

ახლა ცოტა ჩემ სოფელზეც უნდა ვთქვა, გიამბოთ. მე მამისეული სოფელი არა მაქვს, არ გამაჩნია. კი, ბატონო, გვარი აფხაზეთიდან მოდის, მეტიც, წარჩინებული წინაპრებისა და მთავრების მთელი დასიც კი მენათესავება, თუმცა, ახლა სხვა რამ მინდა გითხრათ. მე ახლა სულ სხვა რამ მაღელვებს და მაფორიაქებს. კერძოდ, ის, რომ ჩემ ფესვად, ნიადაგად და ამოსავალ წერტილად სწორედ აქაურობას ვთვლი, აღვიქვამ და არა იმ ისტორიულ სამშობლოს, სადაც, სამწუხაროდ, ფეხიც კი არ დამიდგამს. ჩემი სოფელიც ესაა… ისე, აბა, სხვანაირად როგორ შეიძება იყოს, როდესაც მთელი ბავშვობა და სიყმაწვილე სწორედ აქ, რაჭაში მაქვს გატარებული და არა იმ ჩემ, ჩვენ აღქმულ მიწაზე?!

საერთოდ სხვა თემაა ის უბანი და ადგილი, სადაც ჩვენი სახლი დგას. რაჭა პატარა არ გეგონოთ, ტერიტორიის მიხედვით, არც ისე მცირეა, თუმცა დაუსახლებელი გახლავთ. ადრე როგორი იყო არ ვიცი, ახლა კი ისეთი მიტოვებულია, რომ სრულიად… სოფლებში უბნები საგვარეულოებად იყოფა, მათ შორის მანძილი კილომეტრებად და ურთიერთობები კი ,,შვიდთაობად”, ნათესაობად. ჰოდა, ჩვენი უბანი, რომელიც იმ გვარის სახელს ატარებს, რომელი გვარიც იქ სახლობდა და ახლა კი ცოტა პირიქითაა საქმე, რადგან, ჩვენ, ბებიებით რაჭველებმა ბაბუებით რაჭველებს გადავაჭარბეთ, გრძელიძეებისაა. დიახ, ახლა თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ  ხშირად ისეც ხდება, ჩვენ, თუნდაც შერვაშიძეები იქ, ,,ნაბჟოვარზე” უმრავლესობაშიც კი ვართ ხოლმე…

ახლა ეს ,,ნაბჟოვარი” რაღაა?! ერთი ჩვეულებრივი სწორი ადგილია, მოედანი, სანახშო, სადაც ადრე ბჟოლა იდგა და ხალხიც მის ჩრდილში იკრიბებოდა მეტად საჭირბოროტო და ნაკლებად მნიშვნელოვანი საქმეების განსახილველად. ახლა იქ კაკალი დგას. ეს კაკალი საუკუნისაა. შეიძლება, მეტისაც. ალბათ ხუთი კაცი არ ეყოფა და ვერ გასწვდება, ერთმანეთს ხელი რომ ჩასჭიდოს და წელზე მოეხვიოს. ბჟოლა აღარავის ახსოვს, თუმცა ადგილის დედა მაინც ისაა. ახლა იქ ერთი ფაცხაც დგას. ძველ კოჭებზე შემდგარი ფაცხა, რომელიც შინაარსით სწორედაც რომ სოფლის გულია. დღისით ის ყმაწვილების თავშესაქცევი ალაგია, მათი მოედანია, აი, საღამოს კი, როცა შებინდდება და ყველა ოჯახიდან თეფშმომარჯვებული მამაკაცი გამოვა, ეს ,,ნაბჟოვარი” სულ სხვა ადგილი ხდება. თეფშზე კი რა აღარ დევს, აწყვია. შეკეცილი გინდა, თუ განატეხი, ლობიო ასე თუ ლიბიო ისე, ყველუკა თუ პურუკა… მოკლედ, რაჭა არაა მდიდარი მხარე. არც ჩვენ გადაგვდის თავზე, თუმცა მთავარი სწორედ ურთიერთობაა და არა სამსართულიანი სუფრა. სწორედ ის ურთოერთობა, რომელიც დიდსა თუ პატარას თავისი ერთი თავი კერძით ,,ნაბჟოვარზე” მიარბენინებს. მიარბენინებს, რათა მერე ერთი სიტყვა თავისი თქვას და ათიც სხვისი მოისმინოს.

ვის აღარ შეხვდები ამ ფაცხაში და რას აღარ მოისმენ. ერთი კი არის, რომ იქ დიდად არავის აინტერესებს, უბნის, ფაცხის გარეთ ვინ ხარ, რას შვრები, რას წარმოადგენ. მათთვის მთავარია აქ და ახლა. არავინ ჩაგაცივდება მიდი, აბა, მოხსენი გუდას თავი და მოყევი, როგორი კოხტა ხარ და რამდენ ფულს შოულობო. იქ უბრალოდ დაგაკვირდებიან, შემოგხედავენ, დაგინახავენ და ზუსტად მიხვდებიან, ვინც ბრძანდები. მათთვის ეგეც საკმარისია… და თუ მაინც სურვილი გაგიჩნდება, რომ მოყვე, მიდი და მოყევი შენი ათასი და კიდევ ერთი ამბავი. ისინიც დინჯად მოგისმენენ, არ გაგაწყვეტინებენ, მერე თავსაც დაგიკრავენ და, საბოლოოდ, კი არც არაფერს შეცვლიან. შენ ისევ ის იქნები, ვინც ყოველთვის იყავი, ხარ. ჰო და აქაურობის კიდევ ერთი თავისებურება ისაა, აი, იმ ფაცხაში რომ დაჯდები, უფლის სადიდებელს იტყვი და მწარეზე მწარე არაყს გადაკრავ, უცებ მიხვდები, ეს იმის გაგრძელებაა, რაც შარშან იყო. თითქოს, წელიც არ გასულიყოს და ეს ყველაფერი გუშინ ყოფილიყოს. თითქოს, გუშინ ვუსხედით ასევე, ამავე სუფრას, ვკამათობდით რაღაც სრულიად არასაკამათო საკითხზე და ისე მოურიდებლად ვიცინოდით, რომ ჩვენი ჟრიამული მრავალძალსაც კი სწვდებოდა.

ჰოდა, იმის თქმა მინდა, რომ ეს ყველაფერი ჩემია და მე კი მისი… ვერც მე ვუცხოვდები მისგან და არც ის გამირბის. ვართ ასე სიამტკბილობაში და ერთგვარ კომუნასაც კი ვქმნით, წარმოვადგენთ. კომუნას, რომელსაც მრავალი საერთო გრძელი საღამო და დაუსრულებელი საუბარი აქვს. საუბარი წარსულზე, აწყმყოსა და მომავალზე. ჰო, და კიდევ იმათზე ვინც იყო, არის და იქნება… ამინდზე იშვიათად ვსაუბრობთ. ვარსკვლავებით მოჭედილ ცაზეც. თუმცა, თუ გაწვიმდა მტრისას. მოაღებს პირს და მთელი კვირაც კი წვიმს ხოლმე. მოადიდებს რიონსა თუ სხვა, მეტად მცირე მდინარეებს და მიაქვს რაც გზად შეხვდება, ხიდი თუ სახლი… ამინდზე მაინც არ ვსაუბრობთ. იქ გასატარებელი ორი კვირა იმდენად ცოტა და ძვირფასია, რომ ამად არ ღირს. არ ღირს ტალახზე სასაუბროდ… ტალახი კიდევ ისეთი იცის, იცოცხლე… იქაურობა სულ თიხნარია და ერთი თუ აიზილა, ისეთი ხდება, იქიდან ადამსაც გამოძერწავ, ევადაც და კიდევ ბევრ სხვასაც. მოკლედ, ესაა ჩემი სოფელი. ჩემში არსებული სოფელი… და მიხარია, რომ ეს ასეა, რადგან ძნელია უსოფლოდ, უფესვოდ და უნიადაგოდ…