კალმის ხელში დაჭერიდან წერითი უნარ-ჩვევების გამომუშავებამდე საკმაოდ დიდი გზაა გასავლელი. სკოლამდელი აღზრდის პროგრამაში დიდი ადგილი უჭირავს წვრილი მოტორიკის განვითარებას (წერტილების შეერთებით სხვადასხვა ფიგურების შექმნა, ხატვა, გაფერადება, ძერწვა, გამოჭრა და ა.შ.). ყურადღება ექცევა ფანქრის სწორად დაჭერის ჩვევის გამომუშავებას, სახატავ სივრცეში ორიენტირებას, დავალების გათვალისწინებით სივრცის ადეკვატურად გადანაწილებას და სხვ. ზემოაღნიშნული გამოცდილება ბავშვებს წერის საწყის ეტაპზე გადასვლას და გრაფიკული გამოსახულებების სპეციფიკურ საგნობრივ (ბადიანი, უჯრებიანი) ბადეებში გადატანას გაუადვილებს. ასევე დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ასოების/ციფრების მათთვის განკუთვნილ ჩარჩოში სწორი მიმართულებით მოხაზვას.

წერის სწავლების ადრეულ ეტაპზე გარკვეული ყურადღება ნაწერის ვიზუალურ მხარესაც ეთმობა. მართალია, ელექტრონული „საბეჭდი მანქანების“ საუკუნეში კალიგრაფია ისეთივე აქტუალური ვერ იქნება, როგორც – წიგნების გადამწერთა ეპოქაში, მაგრამ, ჩემი აზრით, ხელით წერის საჭიროება ბოლომდე არასდროს გაქრება. მაგალითისთვის, ადამიანებს ყოველდღიურად სჭირდებათ სხვადასხვა მიზნობრივი ჩანაწერების გაკეთება (დღის გეგმა, საყიდლების სია და სხვ.).  ამას გარდა, წარმოგიდგენიათ სწავლა-სწავლების პროცესი ფურცლისა და კალმის გარეშე?! აღარაფერს ვიტყვი გრაფოლოგიაზე, რომლის თანახმადაც კალიგრაფია შესანიშნავად გვიხატავს ადამიანის ფსიქოლოგიურ პორტრეტს.

რა თქმა უნდა, ტექნიკის დახვეწა მნიშვნელოვანია, თუმცა წერის პროცესი მხოლოდ ასოების ფურცელზე წესების დაცვით მოხაზვას არ ნიშნავს. მოსწავლეები საბაზისო უნარებთან ერთად თანდათანობით ივითარებენ საკუთარი ნააზრევის გადმოცემის, ნამუშევრის აზრობრივად და სტილისტურ-გრამატიკულად გამართვის, მიზნობრივი თუ შემოქმედებითი ტექსტების შეთხზვის, ნამუშევრის კორექტირება-რედაქტირების უნარებს. მიუხედავად იმისა, რომ წერის კომპლექსური უნარების სათანადოდ ჩამოყალიბებას წლები სჭირდება, საკუთარი ნააზრევის ნათლად და თანმიმდევრულად გადმოცემაზე (მნიშვნელობის კონსტრუირება) „საძირკველიდანვე“ უნდა დავიწყოთ მუშაობა, რადგან სხვაგვარად წიგნიერების უნარ-ჩვევების განვითარება შეუძლებელია.

წერას წინ უსწრებს და მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ზეპირი ინტერაქცია და კითხვა. წიგნებთან ურთიერთობა ბავშვებს მნიშვნელოვან გამოცდილებას სძენს წერილობით სათქმელის ჩამოყალიბების თვალსაზრისითაც. მათ მექანიკურად ექმნებათ წარმოდგენა ტექსტის სტრუქტურირების (სასვენი ნიშნები, აბზაცები, წინადადებების წყობა და ა.შ.) შესახებ. ბავშვები გარკვეულ წერით გამოცდილებას დაკვირვების გზითაც იძენენ (ასო-ნიშნების კოპირება, მინაწერები ნახატებზე, საკუთარი სახელის ჩაწერა და სხვ.).

წერის სწავლება მოითხოვს ბევრ დროს, სისტემატურ ვარჯიშს და მრავალფეროვან აქტივობებს, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ წერის ყველა ასპექტის (თემა, იდეა, შინაარსი, სტრუქტურა, სტილი, ორთოგრაფია, პუნქტუაცია) გააზრება და ეფექტურად გამოყენება. დამოუკიდებლად ამდენ მიმართულებაზე ერთდროულად კონცენტრირება რთულია. ამიტომ მასწავლებლები ხშირად ვიყენებთ  ე.წ. „მე-ჩვენ-შენ“ მოდელს, ანუ  პასუხისმგებლობის ეტაპობრივად გაზრდის მეთოდს. მოსწავლემ მოდელირებიდან დამოუკიდებელი წერის ეტაპამდე გაკვალული ბილიკი იმდენჯერ უნდა გაიაროს, სანამ დამოუკიდებლად არ შეძლებს კომპლექსური წერითი დავალებების შესრულებას.

საგანმანათლებლო სივრცეში წერის სწავლებასთან დაკავშირებით საკმაო გამოცდილება დაგროვდა. წერითი აზროვნების განვითარების არაერთი ეფექტური გზა გვასწავლეს და გამოვცადეთ. მათგან გამოვყოფდი ერთ-ერთ საკმაოდ საინტერესო და შემოქმედებით მეთოდს, რომელსაც ხშირად ვიყენებ სწავლების პროცესში.

„წერა ილუსტრაციების მიხედვით“

მეთოდის თანახმად, მოსწავლეებმა უნდა შეთხზან ამბავი რომელიმე უცნობი მოთხრობის/ზღაპრის ილუსტრაციების მიხედვით. წარმოსახვასთან ერთად, ზემოაღნიშნული აქტივობა ავითარებს ნააზრევის წერილობით გადმოცემასა და სიუჟეტის აგებასთან დაკავშირებულ უნარ-ჩვევებს. ამ მეთოდის გამოყენება შესაძლებელია, როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური მუშაობის დროს.

აუცილებელია ილუსტრაციების ყურადღებით შერჩევა, რადგან ისინი უნდა იძლეოდნენ „ფრთების გაშლის“ შესაძლებლობას. გამოიყენეთ ფერადი ან კონტურული ილუსტრაციები. შავ-თეთრი ნახატების გამოყენების შემთხვევაში მოსწავლეებს მათი გაფერადება შეეძლებათ. თუ შთაგონებისთვის ერთი ამბის რამდენიმე ილუსტრაციას მიაწვდით, მოსწავლეებმა ჯერ მათი თანმიმდევრობა უნდა აღადგინონ ან მოვლენათა განვითარების განსხვავებული, თუმცა ლოგიკური ჯაჭვი შექმნან.

დავალების ერთ-ერთ ვარიაციას წარმოადგენს ჯგუფებისთვის  საერთო მოთხრობის ან ზღაპრის ილუსტრაციების (ყველა ჯგუფს სხვადასხვა) დარიგება. საინტერესოა, მოერგებიან თუ არა ერთმანეთს მათ მიერ შეთხზული ეპიზოდები და თხზულების ახალი ვერსია რამდენად დაშორდება დედანს.

მოსწავლეებს დეტალური ინსტრუქციის, ქარგების გარეშე უჭირთ მსგავს კომპლექსურ აქტივობებთან დაკავშირებული სამუშაო პროცესის ორგანიზება, ამიტომ, სჯობს, მკაფიო ნაბიჯებად გაწერილი სამოქმედო გეგმა შესთავაზოთ, მაგალითად:

• ჩამოწერე, რას ხედავ ილუსტრაციაზე;
• დაწერე შეკითხვები, რომლებიც ილუსტრაციასთან დაკავშირებით გაგიჩნდა;
• შეეცადე, შენივე შეკითხვებს პასუხი გასცე ვარაუდით ან ილუსტრაციაზე დაყრდნობით;
• ახლა დააჯგუფე შენი პასუხები აღწერითი და სიუჟეტური შინაარსის წინადადებებად და ისეთი თანმიმდევრობით გადააბი, რომ ამბავი გამოგივიდეს (შესაძლოა, დაგჭირდეს რამდენიმე წინადადების ჩამატება და ნამუშევრის სტილისტურად დახვეწა);
• წერის დასრულების შემდეგ აუცილებლად წაიკითხე შენი ნამუშევარი. ყურადღება მიაქციე სასვენ ნიშნებს, სიტყვების მართლწერას და ა.შ.

აქვე ერთგვარ ექსპერიმენტს შემოგთავაზებთ:

დააკვირდით ქვემოთ მოცემულ ილუსტრაციას და გეგმის მიხედვით შეთხზეთ რაიმე ამბავი. შემდეგ კი შეგიძლიათ ჩემს ვერსიას და ილუსტრაციის პირველწყაროს (ტექსტს, რომლის მიხედვითაც შეიქმნა ილუსტრაცია) გაეცნოთ.

გეგმის მიხედვით გაკეთებული ჩანაწერები:

• ილუსტრაციაზე ვხედავ:

1. ტყეს, დათოვლილ ნაძვებს, ბილიკს და ხის ტოტს, რომელზეც ციყვი შემოსკუპებულა. მას პომპონიანი ქუდი უჭირავს და ქვემოთ იყურება.
2. პატარა ბიჭს, რომელიც ხის კუნძზე დგას და ხელები წინ აქვს გაშვერილი (სავარაუდოდ, ციყვისკენ). მას სვიტერი, ბოტები და რამდენიმე ადგილას დაკემსილი შარვალი აცვია.

• შეკითხვები:

1. ეს ქუდი, ციყვს რომ უჭირავს, ამ ბიჭისაა?
2. რატომ არ აცვია ბიჭს ქურთუკი? არ სცივა?
3. როგორ მოხვდა ბიჭი ტყეში? დაიკარგა თუ სახლიდან გამოიპარა?
4. საით მიდის ბილიკი? ეს გზა ბიჭს სახლში დააბრუნებს?
5. ციყვი ბიჭს ქუდს დაუბრუნებს?

• პასუხები:

1. ქუდი, რომელიც ციყვს უჭირავს, სავარაუდოდ, ბიჭუნას ეკუთვნის.
2. ტყეში ეციება, რადგან ხეები თოვლითაა დაფარული და მოღრუბლულია. ალბათ ბიჭსაც სცივა, მაგრამ, ქუდის მსგავსად, მგონი ქურთუკიც დაკარგა.
3. ბიჭი ალბათ ტყესთან ახლოს ცხოვრობს. რადგან პატარაა, სასეირნოდ მარტოს არავინ გამოუშვებდა. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, გამოიპარა და სახლისკენ მიმავალ გზას ვეღარ აგნებს.
4. ბილიკზე ნაფეხურების კვალია. ალბათ ბიჭი ამ ბილიკით მოვიდა. შეუძლია, თავის ნაფეხურებს გაყვეს და სახლში დაბრუნდეს, ან მშობლები მოაგნებენ ბილიკზე დატოვებული კვალის დახმარებით.
5. ვფიქრობ, ციყვი ქუდს ფუღუროში წაიღებს და თბილად გამოიზამთრებს.

წინადადებების თანმიმდევრულად დალაგების შემდეგ ამბის კონტური გამოიკვეთა და მისი „გამხატვრულება“, ანუ თხზულებად ქცევა აღარ გამჭირვებია:

ნისლიანი დღე იყო. მზე არსად ჩანდა, ციოდა. ნაძვებს თოვლის სქელი საბნის ქვეშ მშვიდად ეძინათ. მიწაზე რბილი, ფაფუკი თოვლი ეფინა. ტყიდან ბილიკი გამოდიოდა. აქ აშკარად ვიღაცას გაევლო და თოვლში პატარა ოვალური ხვრელები დაეტოვებინა. ნაკვალევს თუ გაყვებოდი, ტყის სიღრმეში შეყუჟულ პატარა მინდორზე გაგიყვანდა. კვალი ხის კუნძთან წყდებოდა. მასზე აბობღებული პატარა ბიჭუნა ხელებგაშვერილი იდგა და რაღაცას ბუტბუტებდა. მოპირდაპირე ხის ტოტზე არხეინად შემოსკუპებულ ციყვი კი ბიჭს გაკვირვებული ჩაჰყურებდა. თათებით პომპონიანი ქუდი ჩაებღუჯა და, როგორც ჩანს, „ნადავლის“ ძველი პატრონისთვის დაბრუნებას სულაც არ აპირებდა.

ბიჭუნა ტყისპირა სახლში ცხოვრობდა. ათას საქმეში გართულ მშობლებს ხანდახან სახლიდან ეპარებოდა და იქვე, შორიახლოს დასეირნობდა. დღეს დილით კი იმხელა თოვლი დახვდა გარეთ!.. თან ახალი წელი ახლოვდებოდა და იფიქრა, იქნებ თოვლის ბაბუს სახლს მივაგნო და ჩემი სურვილი პირადად გავუმხილოო (წერა ჯერ არ იცოდა). ბევრი აღარ უფიქრია, თბილად ჩაიცვა და ტყის სიღრმისკენ მიმავალ ბილიკს დაადგა.

სიარულის დროს ბიჭუნას დასცხა. ქურთუკი გაიხადა და ნაძვის პატარა ნერგს „ჩააბარა“, თან დაუბარა, არ დამიკარგოო! უცებ იგრძნო, რომ ვიღაცამ ქუდი მოხადა. ჯერ შიშისგან გული ლამის გაუსკდა, იფიქრა, საშიში ცხოველი მესხმის თავსო, მაგრამ მალევე მოჰკრა თვალი ტოტიდან ტოტზე მოხტუნავე პომპონს და აედევნა… უკვე საღამოვდებოდა, ბიჭუნა კი ისევ იმ ხესთან იდგა, რომელზეც, სავარაუდოდ, ციყვს დაედო ბინა და „ქურდს“ ჩურჩულით ემუდარებოდა:

• დამიბრუნე რა ჩემი ქუდი! დამიბრუნე რაა!..

ციყვმა ერთ ხანს უყურა ბიჭს, უყურა და ახალ „საბანთან“ ერთად ფუღუროში შეიმალა.

საბედნიეროდ, მალე ბიჭუნას მშობლები გამოჩნდნენ. სიცივისგან და შიშისგან ერთიანად აცახცახებული პატარა  გულში ჩაიკრეს, თანატოლი ნერგისთვის ჩაბარებული ქურთუკი მოახურეს და ისევ იმ გათელილ ბილიკს გაუყვნენ  სახლისაკენ.

ციყვი კი საძილე ტომრად ქცეულ ქუდში შემძვრალიყო და ფიქრობდა:

• ეს რა კარგი საწოლი ვიშოვე! ნეტა იმ ბიჭს რად უნდოდა?! აბა ეგ ამაში როგორ ჩაეტეოდა?!..

ილუსტრაცია ამოღებულია ანე-კატერინე ვესტლის ყველასათვის საყვარელი წიგნიდან „დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა“ და ასახავს წრიპა მორტენის ერთ-ერთ თავგადასავალს („იყო ერთი პატარა ციყვი“). ეს თავი ზამთრის არდადეგებიდან დაბრუნებულ პატარებს თავიანთი თავგადასავლების გახსენების შემდეგ წავუკითხე, მანამდე კი, ილუსტრაციაზე დაყრდნობით, ამბის ახალი ვერსიები დავაწერინე. მგონი ქ-ნ ვესტლს მოეწონებოდა… და თქვენ?!

ჩემი მოსწავლეობის დროს ყოველთვის აღვნიშნავდით ხოლმე ოკუპაციის დღეს. ვატარებდით კონფერენციებს, კონფერენციებისთვის ვამუშავებდით სპეციალურ მოხსენებებს, უმარტივეს პროგრამებში ვამონტაჟებდით ვიდეო რგოლებს. ყველაზე მეტად პოსტერების დამზადება მომწონდა, რადგან ჩვენი ხელით გვიწევდა მათზე დასატანი რუკების შედგენა. ჩვენი რუკები დახუნძლული იყო ფერადი ისრებით, რომლებიც მატარებლებისა და გემების, დევნილებისა და სამხედროების გადაადგილებაზე მიანიშნებდნენ. წესისამებრ, ოკუპაციის დღეს სკოლაში ტელევიზიაც მოდიოდა და დაწვრილებით აშუქებდა სხვადასხვა კლასში გამართულ ღონისძიებებს.

ტრადიციული სასწავლო პროცესის მიღმა განსახორციელებელი საქმიანობა ყველას გვახალისებდა. უბრალოდ, ხანდახან განსაკუთრებული სევდა შეგვიპყრობდა, რადგან ყოველ წელს ერთი და იმავე პათოსით გვიწევდა მოსწავლეთა თავყრილობების ორგანიზება. ყოველწიურად გვიმეორებდნენ, რომ პირველი რესპუბლიკის მთავრობა გაიქცა და „ილიას მკვლელებმა“ ქვეყანა მიატოვეს. ყოველწლიურად შეძრწუნებული გამომეტყველებითა და გამყინავი ხმით გვიკითხავდნენ კოლაუ ნადრაძის ცნობილ ლექსს, რომელიც არა მხოლოდ მთავრობის, არამედ ხალხის სიმხდალეზე, უიმედობასა და დუმილზე მოგვითხრობს. მაშინ ჩემთვის სამოქალაქო განათლების მასწავლებელს არ უთქვამს, რომ „ცისფერყანწელის“ ლირიკა და რეალობა რამდენადმე განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან.

ორ კვირაში რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის ასი წლისთავი შესრულდება. აქედან გამომდინარე, მინდა შეგახსენოთ რამდენიმე დეტალი, რომელიც შეიძლება გამოგადგეთ მოსწავლეებისთვის საუკუნის წინ განვითარებული მოვლენების უფრო ზუსტად და ობიექტურად წარმოჩენის საქმეში.

1921 წლისთვის საქართველო რუსეთის წინაშე მარტო, ერთი ერთზე აღმოჩნდა.  ოკუპაციის დაწყების მომენტისთვის ბოლშევიკები აკონტროლებდნენ აზერბაიჯანსაც და სომხეთსაც. ჩრდილოეთ კავკასიიდან თითქმის სრულად იყვნენ განდავნილნი რუსეთის სამოქალაქო ომში მონაწილე ანტიკომუნისტური ძალები. არც სამხრეთ დასავლეთის მიმართულებით, თურქეთის მხარეს გვყავდნენ პარტნიორები, რომლებიც ჩვენი რესპუბლიკის განადგურებით ხელის მოთბობაზე იტყოდნენ უარს. რეგიონიდან უკვე გასული იყო ბრიტანეთის ჯარები, ევროპულ მთავრობებში ჯერ უპირატესობა მოპოვებული არ ჰქონდათ საქართველოს გულშემატკივარ მემარცხენე პოლიტიკოსებს. მაშასადამე, თებერვლისთვის რესპუბლიკას ახლომახლო არცერთი ძლიერი მოკავშირე არ ეგულებოდა და თან ყველა სიკეთესთან ერთად ალყაში იყო მოქცეული.

1921 წლის თებერვალ-მარტში წარმოებული ომი რესპუბლიკისთვის პირველი სამხედრო-შეიარაღებული დაპირისპირება არ ყოფილა. 1918 წლიდან  მოყოლებული დამოუკიდებელი საქართველოს მოქალაქეების იარაღი არ გაუგდიათ ხელიდან და განუწყვეტლად ცდილობდნენ ქვეყნის დაცვას შავი ზღვის ნაპირებზე გამაგრებული „თეთრგვარდიელებისგან“, სამხრეთიდან შემოჭრილი თურქებისგან, ცხინვალში აჯანყებული ბოლშევიკებისგან, გვქონდა ომი სომხეთთანაც. სამხედრო სიმამაცე და თავგანირვა არც სახალხო გვარდიის წევრებს და არც ქართველ ჯარისკაცებს არ აკლდათ, საქართველო მხოლოდ ასამდე იუნკერის იმედად არ ყოფილა მიტოვებული.

ასი წლის წინ ჩვენს ქვეყანას მხოლოდ სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან არ დასხმიან თავს. ბოლშევიკებმა ქვეყანას ყველა მიმართულებიდან შემოუტიეს. რუსები შემოვიდნენ აფხაზეთიდანაც, რაჭიდანაც, კახეთიდანაც. მიუხედავად მოკავშირის არყოლისა, ომებით დაქანცულმა ქართულმა სახელმწიფომ სამი კვირა იბრძოლა. გენერალ გიორგი კვინიტაძის მიერ თბილისის დატოვების გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ (გადაწყვეტილება მიიღო სამხედრო ხელმძღვანელობამ და არა პოლიტიკურმა ხელისუფლებამ, ნოე ჟორდანია არსად არ გაქცეულა, იგი დაემორჩილა კანონსა და მთავარსარდალს) ჩვენი თანამოქალაქეები რუსებს წინააღმდეგობას უწევდნენ მთელ საქართველოში, განსაკუთრებით სასტიკი იყო ბრძოლა სურამთან და ქუთაისთან, რომელიც საბოლოოდ მხოლოდ ათ მარტს დაეცა. საქართველოს პირველ რესპუბლიკას უბრძოლველად, დალისა და ქსნის ხეობების მსგავსად, ერთი გოჯი მიწაც კი არ დაუთმია.

საქართველოს მთავრობის შემადგენლობიდან პირველ ეტაპზე მხოლოდ რამდენიმე ათეული ადამიანი წავიდა ემიგრაციაში. მთავრობის რიგი წარმომადგენლები, მათ შორის პრემიერ ჟორდანიას მოადგილე გრიგოლ ლორთქიფანიძე თავისი სამ შვილთან ერთად  კრეისერიდან ჩამოვიდა, რათა ბათუმი დაეცვა სამხრეთიდან დაწყებული მორიგი შემოტევისგან. სტამბოლისკენ მიმავალთ გადაწყვეტილება დამოუკიდებლად არ მიუღიათ. მთავრობას ემიგრაციაში წასვლა დამფუძნებელმა კრებამ დაავალა, რათა ქვეყნის წარმომადგენლებს დასავლეთში გაეგრძელებინათ ბრძოლა ოკუპაციის წინააღმდეგ და რუსებისთვის არ მიეცათ ქვეყნის დაპყრობის, რესპუბლიკის დამხობის ლეგიტიმაციის საშუალება. სამწუხაროდ, ბევრს ავიწყდება, რომ ქვეყანა არ დაუტოვებია დაახლოებით ას პარლამენტარს, პოლიტიკური კლასის წარმომადგენელთა უმნიშვნელოვანეს ნაწილს. მათი უმრავლესობა ოკუპაციის წინააღმდეგ ბრძოლასა და რესპრესიებს შეეწირნენ. 1924 წლის აჯანყებამდე თბილისშიც და სხვა ქალაქებშიც ინტენსიურად იმართებოდა ანტისაოკუპაციო დემონსტრაციები და აქციები, რომელთაც ასევე სისხლში ახშობდნენ.

ქვეყანა 1921 წლის თებერვალში არ დადუმებულა, ჩვენ ვცდილობდით წინააღმდეგობის გაწევას, ჩვენ ვიბრძოდით, მაგრამ მეოცე საუკუნის დასაწყისში ბედისწერამ გადარჩენის შანსი მაინც არ დაგვიტოვა.

ფსიქოლოგებმა დაადგინეს, რომ კრიტიკულ პერიოდში, ინტენსიური ფსიქოლოგიური ცვლილებების პროცესში, ფსიქიკა იყენებს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობას, რათა პიროვნება ზედმეტი ტრავმისაგან იყოს დაცული. ამ მდგომარეობაში იცვლება სამივე კომპონენტი, რომელიც ქმნის ჩვენს ცნობიერს. თუ ადამიანი ცნობიერია, მან ზუსტად უნდა უპასუხოს სამ შეკითხვას: სად ვარ მე? ვინ ვარ მე? და როდის ვარ მე „მე“?

შეცვლილ მდგომარეობაში სამივე ინდიკატორის მიერ ცნობიერების კონცენტრირება ვიწროვდება ან ფართოვდება, რაც ფსიქიკას იმის საშუალებას აძლევს, რომ შეასრულოს გარკვეული მანევრები და სიტუაციის შესაბამისად გადაეწყოს, პიროვნების სტაბილურობის შენარჩუნებით.

ვეცადოთ, გავიგოთ, როგორ იცვლება მოზარდის ცნობიერება და რატომ სჭირდება ეს მის ფსიქიკას? დასაწყისისთვის, აღვნიშნავთ, რომ ეს არ ეხება ანომალიებსა და პათოლოგიებს, არამედ უფრო ბუნებრივ ფსიქო-ფიზიოლოგიურ პროცესებს და ჯანსაღ პიროვნულ გარდაქმნებს.

როგორც წესი, მოზარდს სამყარო ამორფულად ეჩვენება – მას არ აქვს მკაფიო სტრუქტურა და შეიძლება სიტუაციაზე მორგებული რომელიმე ფორმას მიეცეს. ამ სამყაროში არ არსებობს პოსტულატები და აქსიომები. ამიტომ ეჭვქვეშ დგება ნებისმიერი სოციალური კავშირი, ურთიერთობების სტაბილურობა. მასში არსებობს თავისუფალი თვითგამოხატვის უზარმაზარი პოტენციალი, რომელსაც გაურკვეველი მიზეზების გამო „დაბრმავებული“ უფროსი თაობა ბლოკავს.

რატომ სჭირდება მოზარდის ფსიქიკას ასეთი ილუზიის შექმნა? პასუხი მარტივია:

მოზარდის მოთხოვნილებების სფერო იმდენად სწრაფად გარდაიქმნება, რომ  საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე ორიენტირებული ქმედებების ორგანიზებისა და განხორციელების პროცესი ამას ვერ ეწევა. ტვინი მოზარდის პიროვნებას არ აცნობს იმას, თუ როგორ უნდა იარსებოს რეალურ სოციუმში, სადაც ამჟამად ცხოვრობს.

ადრე მოზარდს მუდმივად ეუბნებოდნენ, რა და როგორ უნდა ეკეთებინა, ახლა კი ცხოვრება მისგან დამოუკიდებლობას მოითხოვს. ის თავს ახლებურად გრძნობს და ხედავს, რომ მას საზოგადოება ახალ მოთხოვნებს უყენებს. სამყაროს ძველი – ბავშვობის დროინდელი სურათი – აღარ არის აქტუალური, ახალი სურათი – ზრდასრულობის – ჯერ არ არსებობს, რადგან არ არსებობს არანაირი გამოცდილება, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ის ჩამოყალიბდეს.

სწორედ ამიტომ მოზარდის ფსიქიკა ქმნის ილუზორულ სამყაროს, ასევე პირადი თავისუფლების გამოხატვის დიდი პოტენციალის ილუზიას. ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ მოზარდი, რომელსაც წარმოდგენა არ აქვს, რა უნდა აკეთოს, არ აქვს გარანტიები, რომ რამეს მიაღწევს, იწყებს მოქმედებას ახალი გამოცდილების მისაღებად და სამყაროსთვის თავისი თავის გასაცნობად.

საზოგადოების წესების უნებლიე დარღვევა საშიში არ არის, როცა არსებობს ილუზია, რომ ეს წესები არცთუ მკაცრია. არ არის საშიში მოიქცე აბსურდულად და უჩვეულოდ, როცა არსებობს თვითგამოხატვის თავისუფლების ილუზია.

მოზარდის კიდევ ერთი ილუზიაა – ზედმეტი თავდაჯერებულობა ქცევის ფორმების ეფექტურობის შეფასების უნარში. თავისი მომავლის შესაძლო სცენარებზე ფიქრისას, მოზარდი ისე გეგმავს მომავალს, რომ დარწმუნებულია – ეს ნამდვილად ასე იქნება და ამ მხრივ არაფერი შეიცვლება.

ეს ილუზია აუცილებელია. ამ ილუზიით მოზარდისთვის უფრო ადვილია ცხოვრებისეული არჩევნის გაკეთება, თორემ უბრალოდ გამბედაობაც არ ეყოფოდა იმისათვის, რომ გარკვეულიყო, რა მიმართულებით უნდა იაროს, ან როგორ უნდა გადადგას პირველი დამოუკიდებელი ნაბიჯები სოციალური ავტონომიისკენ.

მოზარდის ცნობიერების კიდევ ერთი ილუზიაა საკუთარ თავთან გაორება. რადგან მოზარდი ბავშვი აღარ არის, მაგრამ არც ზრდასრულია, ის ერთდროულად გრძნობს თავს ბავშვადაც და ზრდასრულადაც. ეს მრავალი თვალსაზრისით საკმაოდ წინააღმდეგობრივი მდგომარეობაა, რადგან ზრდასრულ ადამიანს შეუძლია თავი იგრძნოს ბავშვად, ამავდროულად, მას ზუსტად ეცოდინება, რომ ის ზრდასრულია. მოზარდის შემთხვევაში ეს რთულდება.

მოზარდი განუსაზღვრელ მდგომარეობას ფიზიოლოგიის დონეზეც კი განიცდის. მას არ შეუძლია, საბოლოოდ დაადგინოს – ბავშვია თუ ზრდასრული? როდესაც უფროსები ამ საკითხში დახმარებას სთავაზობენ, მოზარდი ეწინააღმდეგება. თუ მოზარდს ბავშვს უწოდებენ, ის იწყებს მტკიცებას, რომ ზრდასრულია. თუ ზრდასრულს უწოდებენ, ამბობს, რომ ეს უსამართლობაა, რადგან ჯერ ისევ ბავშვია. და ეს ილუზია ასევე აუცილებელია! მის გარეშე შინაგანი მდგომარეობების შეუსაბამობა მოზარდს დეზორგანიზებულ ნევროზამდე მიიყვანს.

კიდევ ერთი ფენომენი უკავშირდება ორმაგობის ამ ილუზიას – სასურველ მდგომარეობასთან ფსიქოლოგიურ შერწყმას. ილუზიის ყველაზე თვალსაჩინო გამოვლინებებს ჩვენ მაშინ ვხედავთ, როდესაც რეალურ ცხოვრებაში მოზარდები ცდილობენ, მიბაძონ თავიანთ კერპებს, ფაქტობრივად, კოპირებენ მათ გარეგნობასა და ქცევას. მოზარდი კერპის პიროვნულ თვისებებს ჰიპერმნიშვნელობას ანიჭებს. ის მათ ბევრად უფრო ნათელ ფერებში ხედავს, ვიდრე სინამდვილეშია.

ეს ემყარება ბუნებრივ მექანიზმს, რომელსაც ფსიქიკა მოზარდის ახალი თვისებების განვითარებისკენ მიმართული საქმიანობის ორგანიზებაში იყენებს. ამით მოზარდი არაფრით განსხვავდება ახალბედა სპორტსმენისგან, რომელიც სპორტული კარიერის დასაწყისში თავს ოლიმპიური მედლის მფლობელად, ჩემპიონად წარმოიდგენს. ერთადერთი განსხვავება ამ პროცესში საკუთარი თავის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულებაა. სპორტსმენმა იცის, რომ ის ჯერ არ არის ჩემპიონი, მას შეუძლია ილუზიიდან „ამოხტომა“, ხოლო თინეიჯერი, რომელიც ერწყმის თავის წარმოსახვით პერსპექტიულ სურათს, თავს მართლაც ასეთად გრძნობს.

სწორედ ამის გამო მოზარდი უფროსი მეგობრების პირად თვისებებს დამახინჯებულად აღიქვამს და ჰგონია, რომ ისინი „ძალიან გამოსულები“ არიან. თუკი მოზარდი თავს ჩემპიონად გრძნობს, უფროსი ასაკის მეგობრები მისთვის მთლად სუპერმენები არიან.

კიდევ ერთი ილუზია, რაც მეტწილად პირადი მანიფესტაციების ჰიპერმნიშვნელობის შედეგია, არის მოზარდის ცხოვრებისეული მიზანსცენების ჰიპერმნიშვნელობის ილუზია. მოზარდს შეუძლია, მთელი დღეები გაატაროს ემოციებში, რომელიც დაკავშირებულია გარკვეულ სიტუაციასთან, რაც მას წინა დღეს დაემართა. ის საათობით ინახავს თავში ვიზუალურ მოდელს, რომელშიც პერსონაჟები გაშეშებული არიან, მაგრამ, ამის მიუხედავად, ისინი არიან ცოცხლები და ანიმე-გმირებივით ემოციებს გამოხატავენ. აქედან გამომდინარე, მოზარდის ქცევაში გარკვეული თეატრალიზმი და დრამატულობა ჭარბობს.

ეს ილუზია ფსიქიკისთვის აუცილებელია, რათა მოზარდს ემოციური ინტელექტის განვითარება გაუადვილოს. მოზარდი საათობით შეისწავლის ცხოვრებისეულ მიზანსცენებს, საკუთარ და სხვის ემოციებს, მათ პროგნოზირებას.

მოზარდის ცნობიერების უკანასკნელი ილუზია ფსიქოლოგიური უკვდავების ილუზიაა. მიუხედავად ზემოთ აღწერილი შესაძლებლობისა, მოზარდი მარტივად ადგენს გრძელვადიან გეგმებს, მაგრამ მისგან დამოუკიდებლად ცხოვრობს.

სამომავლო გეგმების დასახვის რეალური შესაძლებლობა პირდაპირ კავშირშია საკუთარი თავისა და საჭიროებების ჰოლისტიკურ იდეასთან, როგორც აწმყოში, ისე მომავალში. მოზარდს არც პირველი და არც მეორე არ აქვს, ამიტომ მას არ შესწევს ძალა თავის აღქმაში შეადგინოს დროის სრულფასოვანი ხაზი საკუთარ თავთან მიმართებით.

მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს მომავალი, არ შეუძლია წარმოიდგინოს და იგრძნოს თავი ზრდასრულად, მოწიფულად. თავის წარმოსახვით მომავალში ის საკუთარ თავში ყველა იმ მოზარდულ თვისებას ხედავს, რომელიც ახლა აქვს, ოღონდ განსხვავებული კუთხით.

მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს თავი მოხუცად, არც ფსიქოლოგიურად და არც ფიზიკურად. ამაზე ფიქრმაც კი შეიძლება მასში ზიზღი გამოიწვიოს. ის თითქოს თრგუნავს იმ აზრს, რომ მას მომავალში ფსიქოლოგიური სიბერე ელის, ამ მხრივ, ის ფსიქოლოგიურ უკვდავებას გრძნობს.

ამ განცდას ამყარებს ის ფაქტი, რომ ფიზიოლოგიურად ის ინტენსიური განვითარების ეტაპზეა და ეჩვენება, რომ რასაც არ უნდა აკეთებდეს, ეს საბოლოოდ მხოლოდ მის ზრდა-განვითარებას გამოიწვევს.

ყველა ზემოთ აღწერილი თავისებურების გათვალისწინებით, ჩვენ ვხედავთ, რომ მოზარდი თითქოს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობაშია, რომლის გამოვლენასა და შენარჩუნებას ხელს თავად ბუნება უწყობს. მოდით, შევეცადოთ ეს უფრო ღრმად გავიაზროთ, რამდენად რთულია მოზარდისთვის ისეთი რამის გაკეთება, რაც, როგორც ჩანს, ზრდასრული ადამიანისთვის მარტივია. რა პრობლემები შეიძლება ჰქონდეს მოზარდს იმის გამო, რომ მთელი სამყარო, მთელი მოზრდილთა საზოგადოება რეალურად სხვა სისტემაში, პარალელურ სამყაროში ცხოვრობს. რამდენად დიდია კედელი, რომელიც მას მოზრდილთა სამყაროსგან ჰყოფს!

მოდით, იმაზე დავფიქრდეთ, როგორ შეგვიძლია სამყარო უფრო კომფორტული გავხადოთ მოზარდებისთვის? რა გამოცდილების გაზიარება შეგვიძლია მათთვის? რა შეგვიძლია ვუთხრათ? იქნებ, ჩვენ კი არა, მათ გვასწავლონ რამე ახალი?..

წყარო: https://mel.fm/blog/artem-tarayants/85936-izmenennoye-soznaniye-i-parallelny-mir-podrostk

ამ სტატიაში მინდა, გიამბოთ ერთ საინტერესო პროექტზე, რომელიც  სკოლაში განვახორციელეთ. მასში საბაზო და საშუალო საფეხურის სამი ათეული მოსწავლე მონაწილეობდა.

სიამოვნებით გაგიზიარებთ გამოცდილებას, როგორ გახადეს პროექტში ჩართულმა მოსწავლეებმა სკოლის დერეფნები ყველასათვის მიმზიდველი და კომფორტული, და როგორ დაგეგმეს სხვადასხვა თამაში გაკვეთილებს შორის აქტიური დასვენებისათვის.

ყველაფერი ასე დაიწყო: პროექტის მოდერატორებმა (სკოლის მათემატიკის, ფრანგული ენის და ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებმა) შევკრიბეთ მოსწავლეები და ვაჩვენეთ ფილმი  https://clck.ru/SkPas, გერმანული გამოცდილებით. ფილმში ბაღის აღსაზრდელები თავიანთი სურვილებითა და იდეებით სასიკეთოდ ცვლიან არსებულ გარემოს. ამ ფილმით ბავშვებს ვუთხარით, რომ თუ მათ ექნებათ სურვილი, მონაწილეობა მიიღონ ცვლილებებში, ცვლილებები მოხდება!

დაინტერესება მყისიერი იყო. პირველად ბავშვებმა დაიწყეს სკოლაში არსებული პრობლემების გამოკვეთა (ჩამონათვალი მცირე არ იყო). შემდეგ აირჩიეს ისეთი, რომლის გადაჭრაც შესაძლებელი იქნებოდა და სკოლაში არსებულ სასკოლო ცხოვრებას გაამრავალფეროვნებდა.

ისევე როგორც ბევრ სკოლაში, ჩვენს სკოლაშიც სასკოლო ცხოვრება და არაფორმალური განათლება გააქტიურებას საჭიროებს. მოსწავლეებს არა აქვთ არაფორმალური განათლებისათვის „კომფორტული სივრცეები“. დასვენებებზე ისინი ქაოსურად მოძრაობენ, დარბიან, ხმაურობენ, ერთმანეთს აბულინგებენ. სასკოლო ცხოვრება რუტინულია. სამწუხაროდ, არავის ცდილობს კლასის გარეთ იზრუნოს სკოლაზე, გარემოსა და ერთმანეთზე. არავინ ცდილობს, დაგეგმოს საინტერესო და სახალისო აქტივობები, გახადოს სასკოლო ცხოვრება ლამაზი, შემოქმედებითად გააცოცხლოს და აამეტყველოს სკოლის დერეფნები.

საინიციატივო ჯგუფმა გადაწყვიტა სკოლის მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების, შემოქმედობითობისა და სასკოლო ცხოვრების გამრავალფეროვნებისათვის დერეფნებში კომფორტული სივრცეების მოწყობა. გადაწყვიტეს, დერეფნის კუთხეებში დადგან რბილი კომფორტული ფერადი ავეჯი, სადაც დასვენებებს შორის გამართავენ სხვადასხვა სახალისო აქტივობას. ბავშვები ფიქრობენ, რომ ამ სივრცეებში მასწავლებლებსაც შეეძლებათ საგაკვეთილო პროცესის საინტერესო გარემოში გადმოტანა.

ბავშვებმა დაიწყეს გადაჭრის გზების ძიება, დაწერეს გეგმა. დაიწყეს ფიქრი, როგორ შეფუთონ იდეა ისე, რომ ერთდროულად მომხიბვლელი აღმოჩნდეს როგორც სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობისთვის, ასევე სამეურვეო საბჭოსა და დირექციისათვის, რათა იდეა დაფინანსდეს.

ბავშვებმა მეტი თვალსაჩინოებისა და ეფექტისთვის სკოლის დერეფნის მაკეტის შექმნა გადაწყვიტეს. ასე ფარულად შემოვიდა პროცესში მათემატიკა.

მოსწავლეებმა დაიწყეს აზომვითი სამუშაოები. სახაზავი ლენტის საშუალებით გაზომეს დერეფნის სიგრძე, სიგანე და სიმაღლე. დერეფნის „შეჭრილი“ ნაწილებიც მთელი სიზუსტით გაიზომა. გაზომეს საკლასო ოთახების ფანჯრებსა და კარებებს შორის მანძილები, ასევე კარებებისა და ფანჯრების განზომილებები. მონაცემები, რა თქმა უნდა, ჩაინიშნეს. შეიმუშავეს მასშტაბი 1:20. რეალური ზომები მასშტაბის მიხედვით გადაიყვანეს შესაბამის ზომებში და შექმნეს დერეფნის იატაკისა და კედლების ნახაზები. კედლებზე, ცხადია, დახაზეს კარებები და ფანჯრები შესაბამის პროპორციულ ზომებში.

საქმე მარტივი ეგონათ, თუმცა მიხვდნენ, რომ თუ ყველა ზომა სიზუსტით არ იქნებოდა აღებული და მასშტაბის მიხედვით სწორად გადაყვანილი, ნახაზები არაზუსტი გამოვიდოდა, პროპორცია დაირღვეოდა და მაკეტიც ვერ აიგებოდა. კიდევ უფრო მონდომებით შეუდგნენ სამუშაოების შესრულებას, არაერთხელ მოუწიათ ერთი და იმავე სიგრძის გაზომვა ცდომილების აღმოსაფხვრელად.

ჯერი მაკეტის შექმნაზე მიდგა. რა მასალით უნდა გააკეთონ მაკეტი? მოიძიეს დიდი ზომის მუყაოს ყუთები, დაშალეს, გადაიტანეს ზედ ნახაზები, გამოჭრეს და შეკრეს მაკეტი. მაგრამ მაკეტის შექმნის მიზანი ხომ ეფექტის მოხდენა იყო, მუყაოს მაკეტს კი სილამაზე აკლდა. გადაწყვიტეს მუყაოს მასალა პენოპლასტის ფილებით შეეცვალათ. იგივე სამუშაოები პენოპლასტზე ჩაატარეს და შექმნეს დერეფნის ლამაზი მაკეტი, მათემატიკური სიზუსტისა და პროპორციების დაცვით.

მაკეტში ავეჯიც ხომ უნდა ჩაედგათ? ბავშვებმა გადაწყვიტეს, რომ მაღაზიებში ნაყიდი ავეჯი არ გამოდგებოდა, რადგან ზუსტად უნდა მორგებოდა დერეფნის კუთხეებსა და ბავშვების ჩანაფიქრს. დაიწყო ავეჯის დიზაინზე ფიქრი. ბევრი ვერსიის შემდეგ დაადგინეს, რომ ერთ ნაწილში დადგან კუთხის დივანი, წინ მართკუთხედის ფორმის მაგიდითა და პატარა რბილი სკამებით (პუფები), ხოლო მეორე ნაწილში – მრგვალი მაგიდა, ირგვლივ ფერადი პუფებით. ცხადია, ავეჯის ესკიზი უნდა შექმნილიყო, ზუსტი ზომების დაცვით, ისე, რომ სივრცეში განლაგება ჰარმონიული ყოფილიყო. ბავშვებმა ესეც გააკეთეს – ისევ გაზომვები, ისევ მასშტაბი, ისევ პროპორცია… უნდა აღვნიშნო, როგორ მოხაზეს ერთ-ერთ შეკრებაზე დერეფნის იატაკზე წრე, სივრცის აღქმისა და მრგვალი მაგიდის რადიუსის დასადგენად. პროცესი შემოქმედებითი იყო, მატემატიკური ცოდნითა და უნარებით გაჯერებული. შეიქმნა ავეჯის ესკიზიც და მაკეტიც, რომელიც მოსწავლეებმა დერეფნის მაკეტში განათავსეს და ასე მიიღო მაკეტმა სრულყოფილი სახე.

მაკეტი მზადაა წარსადგენად, თუმცა ეს საკმარისი არ აღმოჩნდა. მოსწავლეები ახალი გამოწვევის წინაშე დადგნენ – რა ჯდება ავეჯის დამზადება და სად უნდა შევუკვეთოთ ის? მომდევნო ნაბიჯი ხარჯთაღრიცხვაა. ბავშვებმა მედიატორთან ერთად დაიწყეს ავეჯის საამქროებში სიარული. აკვირდებოდნენ ფასებს, ხარისხს, მომსახურეობას. შეარჩიეს ყველაზე ოპტიმალური ვარიანტი და ხარჯთაღრიცხვაც შეადგინეს.

ბიუჯეტი

მაკეტი თავისი ბიუჯეტით საინიციატივო ჯგუფმა ჯერ მოსწავლეთა თვითმმართველობას წარუდგინა, შემდეგ მოსწავლეთა თვითმმართველობის თავმჯდომარემ წარადგინა სკოლის სამეურვეო საბჭოსთან. დირექციამ პროექტი დააფინანსა. ასე შეცვალეს ბავშვებმა არსებული გარემო. გააცოცხლეს დერეფნები. დასვენებებზე მართავდნენ შემეცნებით თამაშებს სხადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის. სხვათა შორის, ისეთი ლამაზი და მომხიბვლელი გარემო შეიქმნა, რომ სკოლის საპატიო სტუმრებსაც აქ ღებულობდნენ. მაგალითად, სკოლას სტუმრობდა საფრანგეთის სრულუფლებიანი ელჩი მისი აღმატებულება დიეგო კოლასი და ბავშვებმა ის სიამაყით მიიწვიეს მათ მიერ შექმნილ „თავისუფალ ზონაში“ კითხვებზე საპასუხოდ.

ახლა მათემატიკას მივუბრუნდეთ და მონაწილეობით პროექტში მის წვლილზე ვისაუბროთ. ბავშვებმა აღნიშნეს, რომ რთული იქნებოდა ვერბალურად აღეწერათ თავიანთი იდეები. მათემატიკის დახმარებით ეს თვალსაჩინო და ნათელი იყო. მაკეტი ყველა შეკითხვას პასუხობდა.

მაკეტზე მუშაობისას მოსწავლეებმა გაიაზრეს

• ჩვენ გარშემო არსებულ უამრავ საგანს გეომეტრიული ფიგურების ფორმა აქვს;
• რეალურ ცხოვრებაში მოვლენებს აღიწერება გეომეტრიული ობიექტების ან ფიგურის მეშვეობით. კარგი მოდელი გვეხმარება მიმდინარე პროცესების გაგებაში;
• სიბრტყესა და სივრცეში გეომეტრიული ფიგურების ზომის გამოთვლა ხდება შესაბამისი წესით, გაზომვა ხდება შესაბამისი სტანდარტული ერთეულით;
• ფარდობა ადგენს შესაბამისობას ორ რაოდენობას (სიდიდეს) შორის;
• პროპორციული დამოკიდებულება გვიჩვენებს, როგორ იცვლება რაოდენობები ერთმანეთთან მიმართებაში/დამოკიდებულებაში;

• საკვლევი თემის განსაზღვრისა და მონაცემების შეგროვების შემდეგ, მონაცემების უკეთ აღქმისა და გაანალიზების მიზნით მათი მოწესრიგება, ორგანიზება და შესაბამისი ფორმით წარმოდგენაა საჭირო.

არაფორმალურ გარემოში მათემატიკური ცოდნისა და პროცედურების გამოყენებით ბავშვებმა დაინახეს მათემატიკის როლი და მნიშვნელობა ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მათემატიკის გზამკვლევი კურიკულუმის შედგენისათვის. დამხმარე რესურსი მასწავლებლებისათვის (მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით). ქეთი ცერცვაძე .
2. https://clck.ru/SkNrc

დაწყებითი სწავლების ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა მოსწავლეებისთვის კითხვის უნარ-ჩვევის გამომუშავებაა, რაც ხანგრძლივი პროცესია. მოსწავლე ისე უნდა შევაჩვიოთ წიგნების კითხვას, რომ მისთვის ეს სახალისო იყოს. კითხვის უნარ-ჩვევის გამომუშავებისთვის აუცილებელი პირობაა, მოსწავლემ იკითხოს ასაკის შესაბამისი დამატებითი ლიტერატურა და გაიუმჯობესოს კითხვის ტექნიკა. დამეთანხმებით, რომ საპროგრამო მასალა არ არის საკმარისი; კითხვის უნარის განვითარებისთვის მასწავლებელს უწევს დამატებითი ლიტერატურის მოძიება და სახალისო აქტივობების მოფიქრება.

ქართული ენისა და ლიტერატურის სტანდარტში ვკითხულობთ, რომ „კითხვის უნარის განვითარება წიგნიერების საფუძველია, რაც სრულფასოვანი პიროვნების ჩამოყალიბების აუცილებელ პირობას წარმოადგენს. ეს მიმართულება ემსახურება მშობლიურ და მსოფლიო ლიტერატურასთან ზიარებას; ამასთან, ნაირგვარი წერილობითი ტექსტის წაკითხვას. მათში მოცემული ინფორმაციის გაგებას, გააზრებასა და გამოყენებას“.

„საწყის ეტაპზე კითხვის სწავლების უპირველესი მიზანია მოსწავლეებში წერილობითი ტექსტის გაშიფვრის უნარის გამომუშავება. ეს საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, განივითარონ გაწაფული კითხვის უნარ-ჩვევა, მოსწავლეებს უნდა ესმოდეთ, რას კითხულობენ და მიიღონ ინფორმაცია სხვადასხვა ტიპისა და დანიშნულების ტექსტებიდან“.

აქედან გამომდინარე, მოსწავლეებს უნდა მივაწოდოთ შესაბამისი ლიტერატურა შესაბამის ასაკში, სასურველია, ილუსტრირებული, რომ უკეთ შეძლონ წაკითხულის გაგება-გააზრება. დაწყებითი კლასების მოსწავლეები უკეთ აღიქვამენ, გაიგებენ და გაიაზრებენ ილუსტრირებულ ტექსტებს.

მასწავლებელი ყოველთვის ცდილობს, გამონახოს რამე ფორმა, რამე საინტერესო აქტივობა, რომ მოსწავლეს მეტი ინტერესი გაუჩნდეს წიგნის მიმართ. უბრალოდ მოწოდება, რომ „წიგნი იკითხოს“, არ არის საკმარისი; საჭიროა პრაქტიკული გზის მიგნება, რომელიც ბიძგს მისცემს მოსწავლეს და კითხვის პროცესს სასიამოვნოს გახდის.

მინდა, გაგიზიაროთ ერთ-ერთი აქტივობა, რომელმაც შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისთვის კითხვის უნარ-ჩვევის განვითარებაში და მათში ინტერესი აღძრას.

აქტივობა გულისხმობს წარმატებულ, წიგნიერ ადამიანებთან შეხვედრასა და საუბარს. ეს შეიძლება ერთ-ერთ დამხმარე, მამოტივირებელ აქტივობად ჩაითვალოს წიგნიერი თაობის აღზრდის რთულ და საპასუხისმგებლო საქმეში.

ნაბიჯი 1: შეარჩიეთ სტუმარი, რომელიც შეძლებს საინტერესო კითხვებზე პასუხის გაცემას ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე.

ნაბიჯი 2: შეარჩიეთ თემა – „რატომ უნდა ვიკითხოთ წიგნები“.

ნაბიჯი 3: განსაზღვრეთ შეხვედრის მიზანი.

ჩემი მიზანი იყო, მოსწავლეებს გასჩენოდათ მეტი ინტერესი წიგნიერებისა და სწავლისადმი. დაეკმაყოფილებინათ ცნობისმოყვარეობა, განემტკიცებინათ მოსმენისა და შეფასების უნარები.

ნაბიჯი 4: არჩეული თემის ირგვლივ მოიფიქრეთ კითხვები. მოსწავლეებმა გამართეს საუბარი ამ თემის შესახებ. შემდეგ ვთხოვე, ჩამოეწერათ კითხვები, რომლებსაც სტუმარს დაუსვამდნენ. მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებმა კითხვები თვითონ მოიფიქრონ. შემდეგ მასწავლებელს შეუძლია, შეიტანოს შესწორება.

მოსწავლეებმა საკმაოდ საინტერესო კითხვები მოიფიქრეს:

1. რომელია თქვენი საყვარელი მწერალი?
2. როგორც ვიცით, ძალიან დაკავებული ბრძანდებით, ახლა თუ გრჩებათ დრო წიგნების საკითხავად და რას კითხულობთ?
3. ბავშვობის მოგონება, რომელსაც ყოველთვის სიამოვნებით იხსენებთ.
4. რამდენად რთულია თქვენი საქმიანობა?
5. თქვენთვის რომელი წიგნია განსაკუთრებული და რატომ?
6. ვინ შეგაყვარათ კითხვა?
7. ვინ იყო თქვენი პირველი მასწავლებელი? ორიოდე სიტყვით მოგვიყევით მასზე.
8. რა ასაკიდან დაიწყეთ წიგნების კითხვა?
9. რომელ მასწავლებელს მიუძღვნიდით ლექსს და რატომ?
10. რომელია თქვენთვის ყველაზე სამახსოვრო წიგნი, რომელიც ბავშვობაში წაგიკითხავთ?
11. რა უნდა გავითვალისწინოთ წარმატების მისაღწევად?
12. ბავშვობაში წასაკითხ წიგნებს ვინმე გირჩევდათ თუ თვითონ ირჩევდით?
13. ალბათ ხშირად გიწევთ უცხოელებთან შეხვედრა. თუ უჩუქებიათ თქვენთვის წიგნი, რომელმაც ძალიან გაგაკვირვათ ან გაგახარათ?
14. პირველი წიგნი, რომელიც განსაკუთრებულად დაგამახსოვრდათ.
15. რა ჟანრის ნაწარმოებებს ანიჭებთ უპირატესობას?
16. რა გვირჩევთ, რატომ უნდა ვიკითხოთ წიგნები?
17. ბავშვობაში წაკითხულმა რომელმა წიგნმა მოახდინა თქვენზე ყველაზე ძლიერი შთაბეჭდილება?

ნაბიჯი 5: შეადგინეთ წესები, რომლებითაც შეხვედრისას იხელმძღვანელებთ.

მაგალითად:

. ერთ მოსწავლეს ერთი კითხვის დასმის შესაძლებლობა ჰქონდეს;

. მოვუსმინოთ ერთმანეთს.

კითხვის დასმის რიგითობა განვსაზღვრეთ ე.წ. სახელის არჩევის მეთოდით. ამისთვის გამოვიყენე ვებგვერდი https://wheelofnames.com/.

ნაბიჯი 6: დანიშნეთ შეხვედრა. Microsoft Teams-ის პლატფორმა მშვენიერი საშუალება აღმოჩნდა შეხვედრების ორგანიზებისთვის. წინასწარ გადაამოწმეთ, სტუმრის ელექტრონული მონაცემები რამდენად თავსებადია იმ პროგრამასთან, რომლის გამოყენებასაც აპირებთ.

თუ შეხვედრის ჩანაწერის გაკეთებას გეგმავთ, აუცილებლად შეუთანხმდით სტუმარს და დამსწრე პირებს.

ნაბიჯი 7: დასასრულს შეაჯამეთ შეხვედრა. შეხვედრა ონლაინ რეჟიმში გაიმართა. სტუმარმა საინტერესოდ ილაპარაკა ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე. დასასრულს შეხვედრა შეჯამდა: რა მოეწონათ, რამ მიიპყრო მათი ყურადღება, რა გაიგეს მნიშვნელოვანი.

გიზიარებთ შეხვედრის ჩანაწერს. იხილეთ ბლოგზე.

პირად მაგალითს დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლის ფორმირებისთვის. გამოჩენილ ადამიანებთან შეხვედრები/საუბრები მოსწავლეებს ეხმარება, დაისახონ მიზანი, გაუჩნდეთ ინტერესი წიგნიერებისა და სწავლისადმი. ამ ფორმით მიღებული შთაბეჭდილებები სამახსოვროა და შეუძლია, დადებითი გავლენა მოახდინოს ბავშვზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული „კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე“

https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

2. ეროვნული სასწავლო გეგმა, ქართული ენისა და ლიტერატურის სტანდარტი, ქართული ენა და ლიტერატურა დაწყებით საფეხურზე

https://ncp.ge/files/ESG/2016-2021/58%20muxli%20-%20qartuli%20ena%20da%20literatura%20-%20standarti.pdf

2016 წლამდე მე და ფისოებს დათვის და რაჭველის ურთიერთობა გვქონდა. მე ფისოებთან არ მივდიოდი, ისინი ჩემთან. აღნიშნულ  წელს კი  კართან ოთხფერი ფისო გამოჩნდა პატარა ჟღალი კნუტით. თავის სამყაროშიც სწორედ მაშინ ჩამითრიეს. უფრო სწორედ, კნუტმა მომაჯადოვა და დედამისსაც მისი ხათრით ვაჭმევდი. სადარბაზოში  ჩემს მიერ სპეციალურად ნაყიდ სახლში ცხოვრობდნენ. მთელი დღეები ან მზეს ეფიცხებოდნენ (მეზობლის აივანზე) ან უხილავ ჩრდილებს დასდევდნენ. პატარა ბიჭს „ფინტიკოზ დარდიმანდიანცი“ დავარქვი. რომელი დარდიმანდი ის იყო, მაგრამ მოუხდა რაღაც ეს სახელი. მერე „ფინტი“ წავიდა  ფინტი… და დედამისი, „კატუშა დეიდა“  ჩემი მეგობარი გახდა. დიახ, არ მოგესმათ ბევრ ადამიანზე მეტად გამოსდის მეგობრობა და ზოგჯერ ჩემს გასახალისებლად, ამხელა დროული ქალი, პატარა კნუტივით ფუნდრუკობს.

ფისოების გადამკიდე, ბუნებრივია, სოციალურ ქსელში მათივე  ჯგუფშიც აღმოვჩნდი   და იქ ჩემი ყურადღება ერთმა ეშვა-კიჭა აპრუწუნებულ პირიანმა ფისომ მიიპყრო.  მოკლედ, საქმე ასეა, რომ ეს ფისო თავისი დედა-ბებოს ერთგული ყოფილა და დედა-ბებოს შვილს, თავად დად რომ ეკუთვნის თითქმის არ წყალობს. გულში კი ნამდვილად ეყვარება, მაგრამ ახლოს მისვლას უკრძალავს, დედა ბებოს არ ეწყინოსო.  ეს გოგოც რა სახელს აღარ უწოდებს: „ოტო ფონ კამილოტ-ლანსელოტ გუინპლერ იმერელი“… „ოტო ფონ დრაკულა დე ლა უხასიათო“… „ოტო ფონ ქონქადა 15-ღერულვაშა“… და რა ვიცი, კიდევ უამრავი სახელი აქვს ფისო ოტოს. ჰოდა, ფოტოებიდან ისეთი სახით შემოგვქცერის ხოლმე, რომ ჩემი მხრიდან „ოტო ფონ დარდიმანდიანციც“ შევარქვი.

„ოტო“ სოფლად ცხოვრობს და  რახან იმერელს ეძახიან, სავარაუდოდ სოფელიც იმერეთშია. ყოველ დილას მამულების შემოვლით იწყებს და შემდეგ თითოეულ ფოთოლზე ანგარიშს დედა-ბებოს აბარებს. ყოველ შემთხვევაში, მისი და ეთო, ასე ირწმუნება. ოტოს მამულებში ჯემალა მეზობლის კარმიდამოცაა, ოღონდ ჯემალამ არ იცის, რომ „დრაკულას“ ხიზანია და ოტოც აღარ ახსენებს, რომ დროულ კაცს გული არ ატკინოს.

ადრე, „ოტო“  გველს შებრძოლებია და ბრძოლის ველი გამარჯვებულს, თუმცა მრავალმხრივ დაჭრილს დაუტოვებია. ეთოს გადაურჩენია და ეს საყვარლად მოპრუწული პირიც იმ ბრძოლის საჩუქარია. არადა, თან უხდება, თან ვაჟკაცური წარსულის დასტურიცაა.

წინა კვირას „ოტო ფონ დრაკულას“ მამულში გაურკვეველი მხეცის ძვლები უპოვნია. მაშინვე სირბილით სახლში დაბრუნებულა და დედა-ბებოსთვის მოუხსენებია, რომ იქეთ, მამულის განაპირას, სადაც ჯემალას კომშები დგას, მამონტის ძვლები ვიპოვეო. მართლა ნახა, თუ მხოლოდ მოეჩვენა, ეს არავინ იცის.

თუმცა, როდესაც პანდემიის შემდეგ, ბოლოს და ბოლოს მოსწავლეები სკოლებს დაუბრუნდებიან, ძვლის შემადგენლობა შეიძლება გამოიკვლიონ. და სულაც არ არის აუცილებელი, ძვალი მამონტის იყოს, სადილის შემდეგ გადანახული ძვალიც გამოდგება.

მაშ ასე, ძვალს საკმაოდ რთული სტრუქტურა აქვს და შეიცავს, როგორც ორგანულ, ისე არაორგანულ ნივთიერებებს. არაორგანული კომპონენტების უმეტესობა ჰიდროქსილაპატიტებია და ძვლის მასის 70%-ს შეადგენს. ჰიდროქსილაპატიტის ემპირიული ფორმულაა Ca₅(PO₄)₃(OH), თუმცა, ფორმულას შემდეგნაირად წერენ Ca₁₀(PO₄)₆(OH)₂, რადგან ჰიდროქსილაპატიტის კრისტალური სტრუქტურა ბიმოლეკულურია.

რა გვჭირდება:

სათვალე, ხალათი, ხელთათმანები;

სასწორი;

ქიმიური ჭიქა, 150მლ (ორი ცალი);

საზომი ცილინდრი, 10მლ;

პიპეტები (5 ცალი);

სინჯარა (6 ცალი);

სინჯარის დასაჭერი;

სინჯარების სადგამი;

გაზი ან სპირტქურა;

შტატივი სხვადასხვა ფორმის თათებით;

მოსარევი წკირი;

ძაბრი და ფილტრის ქაღალდი;

ლაკმუსის  ქაღალდი;

ძვლის ნიმუში;

აზოტმჟავა (6M, 30მლ);

ვერცხლის ნიტრატი (0.1M, 1-2მლ);

ბარიუმის ქლორიდი (0.1M, 1მლ);

ამონიუმის მოლიბდატი (0.1M, 5მლ);

ამონიუმის ოქსალატი (0.2M, 15მლ);

კალიუმის თიოციანატი (0.1M, 1-2მლ);

კონც. მარილმჟავა, 1მლ;

ნატრიუმის ტუტე(6M, 5მლ);

ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი  (CoN₆Na₃O₁₂);

რა რითი ჩავანაცვლოთ:

ძვლის ნიმუშის მხოლოდ 1გრამია საჭირო. სადილიდან მორჩენილი ნებისმიერი ძვალი გამოდგება.

ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი   შეიძლება შეიძინოთ ან თავად დაამზადოთ.

25გ ნატრიუმის ნიტრიტი გახსენით 75გ გამოხდილ წყალში, დაამატეთ 2მლ კონცენტრირებული ძმარმჟავა, დაამატეთ 2.5გ კობალტჰექსანიტრატი და მოურიეთ კობალტის მარილის სრულ გახსნამდე.  ხსნარი რამდენიმე დღე დააყოვნეთ,  გაფილტრეთ და ფილტრატი  გამოხდილი წყლით შეავსეთ  100 მლ-მდე.

მოვამზადოთ ძვლის ნიმუში:

აწონეთ ძვლის ნიმუშის 1გ. 150მლ-იან ქიმიურ ჭიქაში დაამატეთ 25მლ 6 M აზოტმჟავა და 25მლ გამოხდილი წყალი. აქვე მოათავსეთ ძვლის ნიმუში და გააცხელეთ, დრო და დრო მოურიეთ. ძვალი ბოლომდე უნდა გაიხსნას. არ აადუღოთ. ეს პროცესი ან ამწოვ კარადაში ჩაატარეთ, ან ღია ფანჯარასთან ან ეზოში.  გაცხელება მორევის პირობებში 10-15 წუთი გააგრძელეთ. შემდეგ ჭიქა გააცივეთ ოთახის ტემპერატურამდე. აიღეთ სხვა 150მლ-იანი ჭიქა, ძაბრი და ფილტრის ქაღალდი.  გაციებული ხსნარი გაფილტრეთ. მიღებული ფილტრატი ჩვენი ნიმუში იქნება.

გავაანალიზოთ მიღებული ნიმუში:

აიღეთ 5მლ ნიმუში და პირველ სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 0.1M  ვერცხლის ნიტრატის რამდენიმე წვეთი. წარმოქმნილი თეთრი ნალექი ქლორის იონების არსებობას ადასტურებს.  თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

ახლა, ნიმუშის იგივე რაოდენობა, ანუ 5მლ მეორე სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 0.1M ბარიუმის ქლორიდის 10წვეთი, მოურიეთ.  წარმოქმნილი თეთრი ნალექი სულფატ იონების არსებობას დაადასტურებს. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

ნიმუშის იგივე რაოდენობა, ანუ 5მლ მესამე  სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 4მლ 6 M აზოტმჟავა და 6მლ ამონიუმის მოლიბდატი, მოურიეთ.  ყვითელი ნალექი ფოსფატ იონების არსებობას დაადასტურებს.  შეიძლება ნალექის წარმოქმნა ხუთ წუთამდე გაგრძელდეს. თუ, ხუთი წუთის შემდეგაც არ წარმოიქმნა ნალექი, მაშინ სინჯარა ფრთხილად გააცხელეთ. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

3მლ ნიმუში მეოთხე სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 15მლ 0.2 M ამონიუმის ოქსალატი და მოურიეთ. კალციუმის იონების არსებობას თეთრი ნალექი წარმოქმნა დაადასტურებს. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

5მლ ნიმუში მეხუთე  სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 5მლ 6M აზოტმჟავა და მოურიეთ. დაამატეთ 0.1M კალიუმის თიოციანატის 5 წვეთი, კვლავ მოურიეთ. დააკვირდით ფერის ცვლილებას. წითელი ფერის წარმოქმნა რკინის სამვალენტიანი იონების არსებობაზე მიუთითებს. წითელი ფერის სიმკვეთრით რკინის იონების რაოდენობაზე შეიძლება ვიმსჯელოთ.

და ბოლოს…

5მლ ნიმუში მეექვსე   სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 3მლ 6M ნატრიუმის ტუტე, მოურიეთ. დაყნოსეთ სინჯარა მხოლოდ ქიმიური მეთოდით. ამიაკის სუნი ნიმუშში ამონიუმის იონების არსებობას ადასტურებს.

იგივე სინჯარა ადუღებამდე გააცხელეთ. გააცივეთ და დაუმატეთ 3მლ ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი. კალიუმის ნიტროკობალტატის უხსნადი ნალექის წარმოქმნა  ნიმუშში კალიუმის იონის არსებობას ადასტურებს.

დაკვირვების ცხრილი

ჩაატარეთ ეს ექსპერიმენტი, ცხილიც შეავსეთ და მე ჩემი მხრიდან თქვენს შედეგებს „ოტო ფონ დარდიმანდიანც ქონქადა 15 ან 17 ღერულვაშას“  გადავუგზავნი. ისიც, თავის მონაცემებს შეადარებს და დაადგენს, მართლა ნახა თუ არა, ჯემალას კომშებთან მამონტის ძვლები.

საბოლოო ანგარიში კი  „ქონქადას“ დედა ბებოს წარედგინება.

საშუალო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმის მოდიფიცირებული ვარიანტი ჯერჯერობით არ გამოქვეყნებულა (განსხვავებით დაწყებითი და საშუალო საფეხურებისგან). სახელმძღვანელო დოკუმენტად საშუალო საფეხურზე 2011-2016 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმა – საგნობრივი სტანდარტები, პროგრამის შინაარსი, სავალდებულო ლიტერატურის ჩამონათვალი რჩება.

მასწავლებლებმა და მოსწავლეებმა სამი წლის განმავლობაში საკმაოდ მოცულობითი მასალა უნდა დაძლიონ. მეათე კლასში, მაგალითად, მოსწავლეები ძველი ქართული ლიტერატურის ძეგლებს ეცნობიან. გრიფირებულ სახელმძღვანელოებში უმეტესად ქრონოლოგიური პრინციპია დაცული და შესაბამისად,  მეათეკლასელი მოსწავლე დიდი გამოწვევის წინაშე დგას – ქართული ენისა და ლიტერატურის კურსი მას მთელი წლის განმავლობაში ძველი ქართულით დაწერილი ტექსტების გაცნობა-დამუშავებას „ავალებს“.

კოლეგებისგან არაერთხელ მსმენია, რომ მეათე კლასი „ყველაზე რთულია“ და რომ ამდენი ძველი ტექსტის ერთი წლის განმავლობაში დამუშავება არ არის სასურველი. მოსწავლეებს ტექსტის ლექსიკურ დონეზე გასაგებად საკმაოდ ბევრი დროის დახარჯვა უწევთ. მასწავლებლები იყენებენ ისეთ მეთოდს, როგორიცაა პარაფრაზირება, შინაარსის წერილობით გადმოცემა, ეპიზოდების გამოკრებილი შინაარსი.

მოსწავლეები, უმეტესწილად, იყენებენ ისეთ მეთოდებს, როგორებიცაა, ინტერნეტში მოძიებული მზა მასალის გადმოკიპირება (რომ დაინტერესდეთ და საძიებო სისტემაში ჩაწეროთ „შუშანიკის წამება – შინაარსი“ ბევრი სხვადასხვა ხარისხით შესრულებული „გაშინაარსებული“ ვარიანტი დაგხვდებათ) ან კეთილსინდისიერად უთმობენ არაერთ საათს ძველი ქართულით დაწერილის პარაფრაზირებას. ძნელი სათქმელია, რა სიკეთის მომტანია ამ შრომატევადი სამუშაოს გაწევა, მაშინ, როცა ჩამონათვალში სამი ვრცელი ჰაგიოგრაფიული ტექსტი – „ვეფხისტყაოსნი“, „დავითიანი“ და საბას იგავ-არაკებია.

მე-11 და მე-12 კლასებში გადანაწილებული სავალდებულო ნაწარმოებებიდან უმეტესობა მე-19 საუკუნეში და მეოცეს დასაწყისშია დაწერილი. სავალდებულო ტექსტებიდან უკანასკნელია ჯემალ ქარჩხაძის „იგი“. სავალდებულო ჩამონათვალში არ არის არცერთი თანამედროვე ავტორის ტექსტი.

მოსწავლეების განწყობა-დამოკიდებულებები, რომლებიც შესასწავლ მასალაზე მუშაობისას ექმნებათ, დიდწილად განაპირობებს მათ მოტივაციას. მათი ასაკობრივი ინტერესების გათვალისწინება ლიტერატურის კურსზე შეთავაზებული ტექსტების შერჩევისას მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელი ფაქტორია. არაერთი კვლევა ადასტურებს, რომ მოზარდისთვის საინტერესო ტექსტი და მისი განწყობა-დამოკიდებულება შესასწავლ მასალასთან პირდაპირ აისახება მიღებული ცოდნის ხარისხზე (იხ. სტატია „Impact of Students’ Reading Preferences on Reading Achievement“, ავტორები:Yamina Bouchamma, Vincent Poulin, Marc Basque, Catherine Ruel, გამოქვეყნებულია ჟურნალში „კრეატივ ედუქეიშენ“, ასევე „STUDENTS’ READING PREFERENCE AND ITS IMPLICATIONS: A STUDY OF THREE ENGLISH EDUCATION DEPARTMENTS IN JEMBER, Noviyanti Sari Dewi. ამ კვლევის პდფ ვერსია ხელმისაწვდომია აქ).

ჩვენთვის საინტერესო საკვლევი კითხვებია:

• რამდენადაა გათვალისწინებული მოსწავლეთა ასაკობრივი ინტერესები დღეს არსებული სავალდებულო საპროგრამო ნაწარმოებების შედგენისას?
• რამდენადაა გათვალისწინებული მასწავლებელთა მოსაზრებები ამა თუ იმ ტექსტის სწავლების პროცესში წარმოშობილი სირთულეების ან გამოწვევების შესახებ ლიტერატურული კანონის შედგენისას?
• რამდენად აღძრავს მოზარდებში კითხვისა და კვლევის ინტერესს შეთავაზებული საპროგრამო ტექსტები და მეთოდები?
• რა ცვლილებები გველის საშუალო საფეხურზე და იგეგმება თუ არა საპროგრამო ნაწარმოებების ჩამონათვალის რედაქტირება?

საინტერესო იქნება ამ კითხვებზე პასუხების მიღება

დღესდღეობით ჩვენს ხელთ არსებულ სახელმძღვანელო დოკუმენტში სავალდებულო ნაწარმოებების ჩამონათვალში დისბალანსი თვალსაჩინოა. მოსწავლეები უხვად ეცნობიან ძველ და კლასიკურ ტექსტებს. „ქართული მწერლობის კლასიკოსთა დროში გამოცდილ თხზულებებს, რომლებმაც მყარად დაიმკვიდრეს ადგილი ქართული ლიტერატურის ისტორიაში“. თანამედროვე ლიტერატურისთვის კი ადგილი  ჯერჯერობით ვერ გამოიძებნა.

ეს საკითხი, ვფიქრობ, დებატებისა და დისკუსიის, კვლევების საგანი უნდა გახდეს. გვჭირდება ღია და ცოცხალი პროცესი, რომელშიც ჩართული იქნებიან მასწავლებლები, მოსწავლეები, მეთოდური პრინციპების შემმუშავებელი ორგანიზაციები, დაინტერესებული პირები, ექსპერტები. სხვაგვარად სწავლა-სწავლების უშუალო პროცესი და მოსწავლის ინტერესები უგულებელყოფილი რჩება და ჩნდება განცდა, რომ  მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები „დახურულ კარს მიღმა კაბინეტებში“ მიიღება.

ევროპული და ამერიკული სკოლებისა და უნივერსიტეტების სასწავლო მასალის შერჩევისას, ჩემი დაკვირვებით, ხელმძღვანელობენ პრინციპით „სარკე და სარკმელი“ და ცდილობენ, სავალდებულოდ შესასწავლი ლიტერატურული ნაწარმოებები დააბალანსონ ისე, რომ მოსწავლეს საშუალება ჰქონდეს, იკვლიოს ტექსტებში ის, რაც ეხმიანება, ირეკლავს, ასახავს მათ თანამედროვეობას; ტექსტები, რომლებშიც მათთვის აქტუალური თემები, საკითხები და იდეებია წარმოჩენილი („სარკე“)  და ამავდროულად, დააკვირდეს სხვა დროსა და ეპოქაში, სხვა მოცემულობებსა და რეალობაში შექმნილ ლიტერატურას, ისტორიულ, სოციალურ, კულტურულ ასპექტებს, რათა წარმოდგენა შეექმნას „გარდასულ დროზე“ (ერთგვარი ლიტერატურული „სარკმელი“).

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურის საგნის ჯგუფის მასწავლებლის სამაგისტრო პროგრამის ფარგლებში 2016 წელს ჩატარებული კვლევა მოიცავდა ფოკუსჯგუფს მოსწავლეებთან. განსახილველი საკითხი იყო მოსწავლეთა განწყობა-დამოკიდებულებები და მიმართებები ჰაგიოგრაფიული ტექსტების შესწავლის შემდეგ – რამდენად მრავალფეროვანია, მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ლიტერატურის გაკვეთილები, რა ეადვილებათ და რა უჭირთ განსაკუთრებულად ამ ტექსტების შესწავლის დროს.

(ვრცლად ამ კვლევის შედეგების შესახებ იხ. აქ და აქ).

კვლევის შედეგად შემუშავებული დასკვნები და რეკომენდაციები საინტერესო და გასათვალისწინებელია, რადგან სხვა არაერთ კვლევასთან ერთად, ცხადყოფს, რომ მოსწავლის მოტივაციასა და მიღებული ცოდნის ხარისხზე პირდაპირ ზემოქმედებს შესასწავლი მასალისადმი მათი დამოკიდებულება (ამის დასტურია, დამატებით, პირადი გამოცდილებაც და კოლეგებისგან მიღებული გამოხმაურებები).

ამ მიმოხილვითი სტატიის დასასრულ გთავაზობთ ამონარიდს ხსენებული კვლევის დასკვნითი ნაწილიდან. ცხადია, საკითხი საჭიროებს შემდგომ კვლევასა და შესწავლას:

ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების პრაქტიკა მე-10 კლასში (ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი. ავტორები: ილონა აკობია, მარიამ დვალი, ლია ნარიმანიძე), დასკვნით ნაწილი (არასრული):

„მოსწავლეებთან ჩატარებული ფოკუსჯგუფი და ტესტების ანალიზი, გვაძლევს საფუძველს დავასკვნათ, რომ ქართული ლიტერატურის საგაკვეთილო პროცესი მე-10 კლასის პირველ სემესტრში არ გამოირჩევა მეთოდური მრავალფეროვნებით. მოსწავლეებს არ ეძლევათ საშუალება, განივითარონ და საგაკვეთილო პროცესში დაამუშაონ მაღალი სააზროვნო უნარები;

ძირითადი პრობლემა მდგომარეობს ტექსტების ენობრივ სირთულეში და მოსწავლეთა რაოდენობას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მათი შესწავლისას;

მე-10 კლასის ლიტერატურის პროგრამა ნაკლებად ითვალისწინებს მოსწავლეთა ასაკობრივ თავისებურებებსა და ინდივიდუალურ ინტერესებს;

მოსწავლეები იმთავითვე რელიგიური დანიშნულების მქონედ  აღიქვამენ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტებს;

ლიტერატურის გაკვეთილებზე ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების დროს არ/ვერ იყენებენ ტექსტების შედარების მეთოდს, ეს ეხება როგორც ნაციონალურ ტექსტებთან პარალელებს, ასევე უცხოენოვან ლიტერატურას“.

„– რატომ ქუდის ჯადოს არ გამოიყენებ და ფრთოსან მაიმუნებს არ მოუხმობ? ერთი საათიც არ გავა, რომ ოზის ქალაქში მიგიყვანენ. რა ვიცოდი, ჯადოსნური თუ იყო, – გაკვირვებით მიუგო დოროთიმ, – როგორ მოვუხმო?

• ოქროს ქუდს შიგნიდან აწერია, – უთხრა თაგვების დედოფალმა, მაგრამ თუ ფრთოსანი მაიმუნების მოხმობას აპირებ, ჩვენ გავიქცევით, თორემ ძალიან, ძალიან მავნეები არიან და ჩვენი წვალება გაუხარდებათ.
• მე არაფერს დამიშავებენ? – შეშფოთდა დოროთი.
• შენ – არა. ქუდის პატრონს უნდა დაემორჩილონ“.

ფრენკ ბაუმი, ოზის ჯადოქარი[1]

მფრინავი მაიმუნები უმალ გაახსენდება მათ, ვისაც „ოზის ჯადოქარი“ ერთხელ მაინც წაუკითხავს. რომანში ისინი ჯადოქრის ოქროს ქუდის მორჩილი არსებები არიან, ქუდის ყოველ ახალ მფლობელს  ნებისმიერ სამ სურვილს უსიტყვოდ უსრულებენ – „ბინძურ სამუშაოს“, რომელიც ნარცის მბრძანებლებს ბოროტი მიზნების მიღწევაში ეხმარება.

რეალურ ცხოვრებაში იმ მაიმუნებს, მეტაფორული ქუდის გარდა, ვერანაირ ქუდში ვერ გამოამწყვდევ. ჰაერი მათით უხვადაა გაჯერებული, თითქმის ყველგან არიან – სასწავლო დაწესებულებებში, სანათესაოში, სამეგობროში, სამეზობლოსა თუ ნებისმიერ სამსახურში. სხვათა შორის, ეს სულაც არაა მხოლოდ უცხოური ან მხოლოდ ქართული ამბავი, არც სიახლეა და ლიტერატურაც არ უჩივის ამ ტიპის პერსონაჟების ნაკლებობას.

გვახსოვს, აკაკის „ბაში-აჩუკში“ შაჰ-აბასი გმირულ, პირდაპირ პოლიტიკას როგორ ცვლის „საქვეშქვეშო-სავერაგოზე“, რადგან „იქ, სადაც ლომის ტოტი ვეღარას სთესავს, მელიის კუდმა უნდა მოიმკოს!..“ – და აოხრებულ ქვეყანას რისხვას წყალობად უცვლის. უხვი წყალობა კახეთს აბრმავებს,  „კუჭი გულს სძლევს, სული ხორცს უთმობს“ და ნელ-ნელა, „დღეს-ხვალობით“ ქვეყანა „საფრთხეში ტოპავს“. აქაური თავადები შაჰის სასახლის კარზე უპირველეს ადგილებს იჭერენ. ვინც ქართველობას არ ივიწყებს, იჩაგრება და გმირთა-გმირიც რომ იყოს, „წინ ბიჯის წადგმასაც“ ვერ ახერხებს. შაჰ-აბაზი გულში იცინის, რადგან აღმოსავლეთი საქართველო ნახევრად გათათრდა. ბოლოს ისე ხდება, რომ ქართველი ქართველზევე მეზვერეობს.  „და თუ აქა-იქ სადმე „რიგიანი“  და ჯერ კიდევ „სამშობლოს მოჭირისუფლე“ ვინმე გამოერევა, ჯერ თავისიანებსავე არ მოსწონთ და უკიჟინებენ“. მაგალითად, ბიძინა ჩოლოყაშვილს ბიძამისი ჯანდიერი, მთავარმართებლის თითქმის პირველი ვეზირი,  ერთხელაც ეუბნება, რომ ახირებული და საკუთარი თავის მტერია, რადგან სასახლის კარზე ბედნიერება მოელის და ის კი ნაცარქექიასავით ჩააკვდა ახმეტას მაშინ, როცა ყეენის მზეს უნდა ფიცულობდეს, რადგან ქვეყანა პურს სწორედ შაჰის წყალობით ჭამს.

ეს ტიპური შემთხვევაა, რომლის მაგვარი ლიტერატურაში, ისტორიასა  თუ რეალურ ცხოვრებაში უამრავია. თავადი ჯანდიერის მსგავსი პიროვნებები კი გენერალიზდება ერთ ტერმინზე, რომელსაც პოპულარულ ფსიქოლოგიაში „მფრინავ მაიმუნებს“ უწოდებენ და ამ ტერმინს ნარცისული ძალადობის კონტექსტში ემოციური ძალადობის, ასევე რწმუნებითი ძალადობის (Abuse by proxy) ფორმად განიხილავენ.

მფრინავი მაიმუნი შეიძლება იყოს ნებისმიერი, ვისაც ნარცისი ადამიანის სჯერა, მაგალითად, მეუღლე, შვილი, მეგობარი, ტყუპის ცალი თუ ნათესავი. პოპულარული ფსიქოლოგიის წარმომადგენლის, ანგელა ატკინსონის (Angela Atkinson) თანახმად^[2][9], მფრინავი მაიმუნები ჩვეულებრივ,  მართული ხალხია, ვინც მსხვერპლის დანაშაულს გულწრფელად იჯერებს და, შესაძლოა, ერთდროულად რამდენიმე ნარცისი ადამიანის სამსახურშიც იდგეს^[4] . ნარცისული პიროვნული აშლილობის(NPD)[2] მკვლევრის, სემ ვაკნინის და სხვა ავტორთა თანახმად, რწმუნებით მოძალადეების^3][7][10] გაჩენას განაპირობებს:

• მოძალადე კოლეგა/კომპანიონი/ მოკავშირე…

• • მსხვერპლის კოლეგა/კომპანიონი – რომელიც მასზე მანიპულირებს მოძალადის იდეებით;

• ხელისუფლებისა და წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების წევრი/წევრები – რომლებიც მოძალადის სურვილებით/იდეებით მანიპულირებენ.

ტაქტიკა

მფრინავი მაიმუნები ასრულებენ ნარცისი მოძალადის სურვილს და  სამიზნე მსხვერპლს დამატებით ტკივილებს/ტანჯვას აყენებენ. ეს შეიძლება იყოს „ჩაშვება“, ჭორების გავრცელება, მუქარა, მოძალადის მსხვერპლის როლში წარმოჩენა, (მსხვერპლობის თამაში) და სამიზნე მსხვერპლის დადანაშაულება, თითქოს ის იყოს მოძალადე. ამის მიუხედავად, მოძალადეს არ უჭირს „მფრინავი მაიმუნები“ განტევების ვაცად გამოიყენოს და თუ საქმე საქმეზე მიდგება, დანაშაულის მთელი სიმძიმე მათ გადააბრალოს, ისე, რომ ვერასდროს მიხვდეს, ასე უნამუსოდ რომ იყენებენ.  მრავალრიცხოვანი „მფრინავი მაიმუნები“ მოქმედებენ მობინგის, ანუ კოლექტიური ბულინგის პრინციპით.

ნარცისი მოძალადის მხარდაჭერის მოტივთა მენიუ შეიძლება მრავალფეროვანი იყოს.  ერთი მხრივ, ნარცისი ცალმხრივი პერსპექტივით ხიბლავს მათ. ოჯახის წევრები ცდილობენ კეთილსინდისიერად შეეცადონ „პრობლემური წევრის“ სიტუაციაში გარკვევას. დამოკიდებულები ან იჯერებენ ნარცისი მოძალადის ყოვლადშემძლეობას ან იყენებენ მათ საკუთარი აგრესიული ინსტინქტების სანქცირებისთვის.

გვახსოვდეს: „მფრინავი მაიმუნი“ ნარცისი ადამიანის ხელში იარაღია, რომლითაც ცილისმწამებლურ კამპანიას აგორებს და უდანაშაულო მსხვერპლს ესხმის თავს.

„მფრინავი მაიმუნების“ პირველი კატეგორია გულუბრყვილოა. არ ეძებენ მიზეზებს,  ვერც სიმართლეს ხედავენ და რაკი თავად არ შეუძლიათ ვინმეს მიმართ ბოროტების ჩადენა, ჰგონიათ, რომ სხვებიც ვერ შეძლებენ ამას.  ასე რომ, იჯერებენ სიცრუეს მსხვერპლის შესახებ და ავრცელებენ მას. თუკი დილემის წინაშე აღმოჩნდებიან, ამ ტიპის ადამიანებს ძლიერი, დომინანტური პიროვნების „ფრთებქვეშ დნობა“ ურჩევნიათ იმის გააზრებას, თუ რა ხდება.

მეორე კატეგორია „ტოქსიკურია“ – ადამიანები, რომელთა ქცევებს საზღვარი არ აქვს. მათ უყვართ ჭორები და დრამა და მათ გარეშე არსებობა არ შეუძლიათ, აქვთ მთლიანობის პრობლემა და, როგორც წესი, ნარცისისგან რაღაც უნდათ. მათ სურთ ჰქონდეთ სტატუსი; ჰყავდეთ მომხრეები, მაამებელი ადამიანები. ისინი ნარცისისგან იღებენ იმას, რის გამოც მზად არიან შეასრულონ ბრძანება.

ჩვენი რეალობა

წარმოიდგინეთ სასკოლო სიტუაცია, როდესაც მოსწავლე/მასწვლებელი ასერტულია, ვერ ეგუება ჩაგვრასა და უსამართლობას და თავისი უფლებებისთვის ბრძოლას იწყებს. ეს აშინებს მის ზემდგომ ნარცის მოძალადეს და ყველა გზით ცდილობს, „მსხვერპლის“ ბრძოლისუნარიანობის შემცირებასა და საბოლოოდ ჩაქრობას. ამისთვის მოძალადე ჯერ ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენს საკუთარი დანაშაულის მოწმეებზე, მაგალითად, მოსწავლეებზე/მათ მშობლებზე/მასწავლებლებსა თუ დირექციის წევრებზე და მათ შთააგონებს, რომ „მსხვერპლია“, რომ „უსამართლოდ ექცევიან“, რომ „ამდენი რამ გაუკეთებია და არ უფასდება“ და ა. შ.. მერე ხდება ისე, რომ მოძალადის ოპონენტ მართალ ადამიანს არათუ მხარს უჭერენ უსამართლობის წინააღმდეგ, არამედ გაჩუმებისკენ მოუწოდებენ, ყველგან დასცინიან, ადამიანად არ თვლიან, რიყავენ და სრულიად მარტო ტოვებენ.

სამწუხაროდ, ეს ჩვენთვის ასე ნაცნობი და არცთუ იშვიათი რეალობაა, რომელზე ღიად საუბარს გავურბივართ, რადგან გვეშინია და ამ შიშისაგან თავი გაქცევით უნდა დავიცვათ. არადა, ფიქრი, ანალიზი და ხმამაღლა საუბარიც რაოდენ მნიშვნელოვანია! „ადამიანი, რომელიც შენი მჩაგვრელის გამართლებაშია და მომხდარის გადაკეთებასა და გარეშეთათვის აზრის შექმნას ცდილობს“, – flying monkey[1]-ს ამგვარი განსაზღვრა  უცხოეთში მოღვაწე ქართველი ენათმეცნიერის ჩანაწერებში აღმოვაჩინე და მენიშნა, რომ იგი ხელის გულზე გადაშლილ არცთუ სასურველ მემკვიდრეობას  ფარდას თითქმის ბოლომდე ხდიდა. ამ წერილის შექმნაც სწორედ მისმა ჩანაწერმა შთამაგონა.

უარეს შემთხვევაში, მირჩევნია, ვიცოდე, რომ ვერავის ვერაფერში გამოვადგები, ვიდრე მავანმა საკუთარი ბოროტი მიზნის მისაღწევად მხოლოდ „შავი სამუშაოსთვის“ გამომიყენოს და შემდეგ საბოლოოდ სანაგვეზე მომისროლოს, –  ეს მე ვარ და, მიუხედავად იმისა, რომ, კანზასელი დოროთის მსგავსად, ჯერ ვერცხლის ფეხსაცმელი თუ, მით უფრო,  ვერც ოქროს ქუდი ვერ მიპოვია, მაინც ამავეს ვეტყვი ჩემსა თუ სხვის მოწაფეებს. ყველაფერი უსარგებლოა, როცა გული სიყვარულით არ გიძგერს და მუდამ სხვების თანაგანცდას არ გავალებს.

გამოყენებული რესურსები:

1. ^ Jump up to:^ab Carmen Bryant (7 May 2019). Unmasking the Illusion of Perfection: Narcissist Abuse; Abused by the Esteemed!. ISBN 978-1973654667. Retrieved 30 May 2019. These people, termed through popular psychology, as flying monkeys (in context of narcissist abuse) and redirect all attention back to the narcissist …
2. ^ Jump up to:^{ab c d e f g} “Flying Monkeys (The Narcissist’s Tool for the Smear Campaign)”. Medium. 13 May 2018. Retrieved 30 May 2019. So the role of these flying monkeys is first of all abuse by proxy.
3. ^ Jump up to:^ab Angela Atkinson (December 2015). Gaslighting, Love Bombing and Flying Monkeys: The Ultimate Toxic Relationship Survival Guide for Victims and Survivors of Narcissistic Abuse. ASIN B0192Q652O.
4. ^Brian C Toner; Anne E Hathaway (May 2012). Bill the Sociopathic Flying Monkey. ISBN 978-1477626221. Retrieved 30 May 2019.
5. ^ Jump up to:^ab Sam Vaknin (2010). “Abuse By Proxy: From Smear Campaigns to 3rd-party Stalking and Abuse”. Retrieved 30 May 2019.
6. https://medium.com/@OwnYourReality/flying-monkeys-the-narcissists-tool-for-the-smear-campaign-798daf7a59c0
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Flying_monkeys_(popular_psychology)

[1] ციცო ხოცუაშვილის თარგმანი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 126.

[2] narcissistic personality disorder

დილიდან ვიცი, რთული დღე იქნება და ეს გაღვიძებისთანავე მღლის. პანდემიის პერიოდში არა მარტო ჩემი, ბავშვების რეჟიმიც აირია – გვიან იძინებენ და გვიან იღვიძებენ. 12 საათზე კი დისტანციური გაკვეთილები იწყება. სახლში ორი მცირეწლოვანი ბავშვი ცხოვრობს, მესამე კლასელი ბიჭი და 5 წლის გოგონა. ვცდილობთ, დილის რუტინული ჩვევები შევასრულოთ, მერე სწრაფად ვისაუზმოთ და გაკვეთილზე არ დავაგვიანოთ. გაკვეთილის დაწყებისთანავე  მარტო ვტოვებთ  და  სხვა ოთახში გავდივართ. დილიდან სამუშაო მეც მაქვს, მაგრამ ამ დროს 5 წლის გოგონას სჭირდება ყურადღება, ხან გართობა უნდა, ხან წიგნის კითხვა, ხან კიდევ როლური თამაშები. ვიცი, მუშაობას ვეღარ მოვახერხებ, რადგან თუ პატარა რაიმეთი არ დაკავდება, სკოლის მოსწავლეს ხმაურით ხელი შეეშლება. ოდნავი ფაჩუნიც კი ძაბავს. როცა გაკვეთილი იწყება, თითქმის ფეხაკრეფით დავდივართ, რომ არ ვიხმაურო, დისტანციურ გაკვეთილზე „ოჯახის ხმები” არ შევიდეს და ამის გამო თავი უხერხულად არ იგრძნოს.

დედობა არასოდეს ყოფილა მარტივი, მაგრამ პანდემიის პირობებში დედობა კიდევ უფრო რთული და საპასუხისმგებლო გახდა. ოჯახის საქმეები და ბავშვებზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა, რომელიც აქამდე ისედაც ქალის პირდაპირი მოვალეობა იყო, კიდევ უფრო გაიზარდა და შრომისა და პასუხისმგებლობის ეს უზარმაზარი ტვირთი ქალებს უფრო მძიმედ დააწვა მხრებზე. სოციალური ინსტიტუტების – ბაღების და სკოლების დახურვამ ქალების უხილავი შრომის ტვირთი კიდევ უფრო დაამძიმა. ჯერ კიდევ, როცა მომავალი ბურუსით მოცულია, პროგნოზების გაკეთება რთულია და სკოლა-ბაღების ამუშავების საკითხი  ისევ არ არის გადაწყვეტილი, მნიშვნელოვანია, დედებმა ვისაუბროთ მაინც იმ გამოწვევებზე, რომლებიც პანდემიამ მომუშავე თუ არამომუშავე დედებს შეუქმნა.

სწავლების ახალ მოდელზე გადასვლამ მშობლებს კიდევ ერთი ახალი რამ აღმოგვაჩენინა, ეს იყო შიში იმისა,  რომ ისედაც მძიმე განათლების სისტემის პირობებში და ახლა უკვე პანდემიური განათლების პირობებში, მოსწავლეები კიდევ უფრო  „ჩამორჩებიან”, თუ ძალიან არ მოინდომებს თავად მოსწავლე  და მისი მშობელი. ისე გამოვიდა, რომ დედებმა მასწავლებლობაც შევითავსეთ, შვილების სწავლის ხარვეზები  უფრო ახლოდან აღმოვაჩინეთ და შევეცადეთ საუკეთესო შედეგისთვის ერთად გვემუშავა. შემოქმედებითი უნარების განვითარება, კითხვის ტექნიკის დახვეწა, უცხო ენის შესასწავლად გაძლიერებული ყურადღება და ამის თვალ-ყური ყველაფერი რუტინული ყოფის მთავარ მოვალეობებად იქცა.

ამას გარდა, ყოველდღიურად გვიწევდა მოგვეფიქრებინა, როგორ შეგვეწყო ხელი ბავშვების ფიზიკური გააქტიურებისთვის, ხელი შეგვეწყო სოციალური კავშირების გაბმისთვის და ყველაზე მთავარი, ხშირად მოგვესმინა ბავშვებისთვის, რომლებიც უმეგობროდ დარჩნენ და ამას ძალიან განიცდიან.

თითქმის რვა წელია ტელევიზორში არხები გამოვრთე და მხოლოდ ტელევიზორის ყუთი დაგვრჩა, რომელშიც ხანდახან, მოცალეობის დროს, საოჯახო კინოსეანსებისთვის ვიყენებთ. ამ გადაწყვეტილების სისწორეში კიდევ უფრო დავრწმუნდი, რაც ბავშვები წამოიზარდნენ და ჩვენს  ტელევიზორებში კი ისევ ქაოსი, განუკითხაობა და მდარე გადაცემების კორიანტელია.  ახალი არ იქნება თუ ვიტყვი, რომ ეკრანი ჩემს შვილებსაც ანდამატივით იზიდავთ და ყოველიდღე, უამრავი საჭიროებაზე ფიქრისა და ზრუნვის პარალელურად, დედებს იმაზე ფიქრიც გვიწევს, როგორ ვიცხოვროთ ისე, რომ ნაკლები ურთიერთობა ჰქონდეთ ბავშვებს ეკრანთან. აქამდე ეს ყველაფერი მეტწილად დაბალანსებული იყო, სკოლაში ცოცხალი ურთიერთობები ჰქონდათ, სწავლობდნენ, თამაშობდნენ, ერთმანეთს აზრებს უზიარებდნენ. ახლა კი ყოველდღიურ საფიქრალად იქცა, როგორ შევთავაზოთ მათ უფრო მეტი ცოცხალი ურთიერთობა პანდემიის პირობებში და თავიდან ავარდიოთ ეკრანთან ხანგრძლივი ჯდომა. ისიც შევამჩნიე, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვებს ვცდილობთ ეკრანებთან ნაკლები ურთიერთობა ჰქონდეთ, სახლში გაჯეტები მრავალთავა გველეშაპივით მრავლდებიან. ერთს შევინახავ, მეორეს აღმოაჩენენ, მეორეს დავმალავ, პირველს პოულობენ და ა.შ ციფრული ეკრანების ეს მრავალთავა გველეშაპი, დაუმარცხებელია, როგორც ჩანს, და გადავწყვიტეთ უფრო მოვიშინაუროთ, ვიდრე ვებრძოლოთ – ასე დაიწყო ჩემმა უმცროსმა შვილმა ეკრანიდან ტანვარჯიშის შესწავლა, დაინტერესდა რუსულით და ინგლისური კიდევ უფრო გაიუმჯობესა. თუმცა, იმ პირობებში როდესაც, ბავშვები გაკვეთილებს ეკრანის წინ ესწრებიან, ეკრანებთან მეცადინეობენ, ეკრანების გამოყენებით ცდილობენ მეგობრებთან ურთიერთობებს და გასართობადაც ეკრანისკენ მიიწევენ, ეს ნამდვილად შეიძლება გვექცეს უზარმაზარ პრობლემად ბევრი სხვადასხვა გამოვლინებით. ეკრანებთან ხანგრძლივად ჯდომა პანდემიის ერთ-ერთ მთავარი გამოწვევაცაა  და ბავშვების ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას უქმნის საფრთხეს.

როდესაც პანდემიის დროს დედობის მძიმე ტვირთზე და პასუხისმგებლობებზე ვწერ, მახსენდება და  განსაკუთრებით მაფიქრებს დედები, რომელთაც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე ბავშვები ჰყავთ და ამ უჩვეულო მდგომარეობამ მათ კიდევ მეტი პრობლემა შეუქმნა; დედები, რომლებმაც სამსახურები დაკარგეს და მათ ოჯახებში მომავლის შიშმა და მოწყენილობამ დაისადგურა; მარტოხელა დედები, რომლებიც იმაზე მეტად მარტო დარჩნენ პრობლემების პირისპირ, ვიდრე აქამდე იყო; ემიგრანტი დედები, რომლებიც წლებია შიშებით ცხოვრობენ და შორიდან უწევთ შვილებზე და ოჯახის წევრებზე ზრუნვა;  დედები ჯანმრთელობის პრობლემებით[ დედები რომლებიც სისტემატიური ძალადობის ქვეშ იმყოფებიან და კიდევ ბევრი დედა, რომლებიც მხარდაჭერის გარეშე ქმნის შვილებისთვის მომავალს.

ახლა, ისე როგორც არასდროს, საუბარი და ერთმანეთის მოსმენა გადარჩენის ტოლფასია. და ამაზე დიდი სიკეთე, ამაზე დიდი მხარდაჭერა, რა შეიძლება გავუკეთოთ ერთმანეთს, მოსმენისა და გაზიარების გარდა?!