თქვენს წინაშეა მისი უდიდებულესობა, ირემი!

ქორბუდა, რქა ბორჯღლიანი, ოქროს რქიანი, რქებით რომ ცას წვდება და ზეცასთან მიმავალ კიბედ იქცევა ადამიანებისთვის.

ალბათ, ასე დავიწყებდი გაკვეთილს მეოთხე ან მეხუთე კლასელებთან, შესაძლოა მეექვსეებთანაც კი,  და ვთხოვდი რომ გამოეცნოთ ეს კეთილშობილური, დიდებული და მშვენიერი არსება. მოეყოლათ რა იციან და რას ფიქრობენ მასზე, ასევე ვთხოვდი გაენდოთ ჩემთვის რის გაგებას ისურვებდნენ – ირემზე, რომელიც ერთი კვირა – ჩვენი მეგობარი და სტუმარი გახდებოდა .

შესაძლოა ასეთი სქემაც გამომეყენებინა:

მთელი ერთი კვირა ჩვენ ვისაუბრებთ, წავიკითხავთ, მოვყვებით, დავწერთ, დავხატავთ, ვუყურებთ მხოლოდ და მხოლოდ ირემს.

თუ მოვიძიებთ ირმის პლაკატს კარგი იქნება, ან ფანჯრებს მოვხატავთ ირმის გამოსახულებით, ან დიდ ფორმატზე დავხატავთ და კლასში თვალსაჩინო ადგილას ჩამოვკიდებთ. ასე განწყობის შექმნასაც შევუწყობთ ხელს.

დღე პირველი –  ირემი და მითოლოგია

ვიწყებ მითოლოგიით, რა არის მითი? რომ ეს არის უძველესი ხალხური ამბები, თქმულებები ქვეყნიერების გაჩენისა, სიცოცხლის წარმოშობის, ღმერთებისა და გმირების თავგადასავლების შესახებ. სადაც გადმოცემულია ადამიანის წარმოდგენები სამყაროზე და ბუნების საიდუმლოებებზე. აქვე პრეზენტაციას ვუჩვენებ უძველესი ირმების ნახატებითა და სურათებით, თან ვუყვები:

ირემი უძველესი ხალხებისთვის წმინდა ცხოველი, სიკეთის სიმბოლო და ღმერთებთან შუამავალი იყო. კელტები, ინდოევროპული ტომები, ირმის რქებს ხის ტოტებს უკავშირებდნენ, ხე კი მათთვის უაღრესად წმინდა მცენარედ ითვლებოდა. ირმის რქებს განახლების უნარი აქვთ, ისევე როგორც ხის ტოტებს ფოთლების შემოსვის.  ის განახლების, ბუნების გამოღვიძების სიმბოლო იყო. მას ასევე მზის სხივებად აღიქვამდნენ და ღმერთამდე მისვლაში ეხმარებოდათ, ხოლო თეთრი ირემი განსაკუთრებული მაგიური ძალების მქონედ მიაჩნდათ.

ქართულ მთებში ირემი მზისა და მთვარის ასულის მხლებელია, ნადირობის ქალღმერთი დალი ირმად იქცევა ხოლმე, ის სამყაროს ღერძია, სამი სამყაროს გამაერთიანებელი – ქვესკნელის  – ფეხებით, შუასკნელის (ადამიანების სამყოფელი) – ტანით, და ზესკნელის – რქებით.

(წყარო: სამეცნიერო ჟურნალი: კავკასიოლოგიური ძიებანი, N5)

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში ირემი გმირებს ზრდის ან გაჭირვების დროს ეხმარება მათ.

ვეკითხები რომ ხომ არ გაახსენდათ რომელიმე ზღაპარი სადაც ირემი ფიგურირებს? დაფაზე ვწერ ბავშვების პასუხებს.

ვაძლევ დავალებას:

მოიგონონ ამბავი ჯადოსნურ ირემზე, ამბავი უძველეს სამყაროზე უნდა იყოს და თქმულებას ჰგავდეს. კარგი იქნება თუ კი ილუსტრაციას დაუხატავენ.

დღე მეორე – ირემი და ლიტერატურა

გაფრთხილება: ერთი გაკვეთილი არ ეყოფა, დროს ნუ განსაზღვრავთ თავიდანვე, იყოს იმდენი რამდენიც დაგჭირდებათ, ამ ერთხელ გათავისუფლდით და მიენდეთ ინტუიციას. არ აჩქარდეთ, ნელ-ნელა, მშვიდად წაიყვანეთ პროცესი, დარწმუნდით რომ ბავშვები ჩაწვდნენ მთავარ სათქმელს.

ვკითხულობთ: გოდერძი ჩოხელის „დამიბრუნეთ ჩემი ირმები“ https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/40100/1/Dila_1990_N01.pdf

და ვაჟა-ფშაველას „ირემი“ https://kids.ge/story?id=6

განვიხილავთ ირმის მხატვრულ სახესა და დატვირთვას თითოეულ მოთხრობაში, ვსაუბრობთ რა აქვთ საერთო და რით განსხვავდებიან, ან როგორ ფიქრობენ რის სიმბოლო შეიძლება იყოს ირემი ამ ორ ტექსტში?

ირმები დღეს საქართველოში ცოტანი არიან შემორჩენილები, რადგან მათზე ადამიანები ნადირობდნენ – ამ საკითხზე ბევრს ვფიქრობთ და ვმსჯელობთ, ადამიანმა უნდა ისწავლოს საკუთარი სურვილების გაკონტროლება. ორივე მოთხრობაში მთელი სიმძაფრითაა ეს პრობლემა წარმოჩენილი, რომ ამ ქვეყნად ცხოვრება ყველას უნდა. ვეხებით ეკოლოგიასაც.

დავალება: ვთხოვთ სახლში კიდევ წაიკითხონ კარგად ორივე ტექსტი, მათთვის უცხო სიტყვების მნიშვნელობა მოძებნონ და ამოიწერონ ონლაინ- ლექსიკონის დახმარებით. https://ena.ge/explanatory-online

შეარჩიონ ერთ-ერთი მოთხრობა, შეცვალონ დასასრული და საკუთარი ვერსია შექმნან. შეუცვალონ სათაურიც. კარგი იქნება თუ დაასურათებენ.

დღე მესამე – ირემი  როგორც ირემი

ამ დღეს ირემზე, როგორც ცხოველზე ისე ვსაუბრობთ.  ვნახავთ ირმის შესახებ დოკუმენტურ ფილმს:

ვსაუბრობთ ირმების „ხავერდოვან პერიოდზე“, როცა გაზაფხულზე რქებს იცვლის. რაც უფრო დიდია რქები, მით უფრო ადრე ხდება მისი მოცვლა. ე.ი. ჯერ დიდი ხარები იცვლიან და შემდეგ ახალგაზრდები. რქების ცვლა მარტში იწყება. მაისში კი ახალი რქები ამოდის, რომლებიც შემოსილია ხავერდისებული კანით და ამიტომ ირმის ცხოვრების ამ პერიოდს ხავერდოვანი პერიოდი ეწოდება. ხავერდით დაფარული რქები ნაზი და მგრძნობიარეა. ზაფხულში კანი ხმობას იწყებს და ირმები ცდილობენ, ხეებზე რქების ხახუნით მოიშორონ შემხმარი კანი. ამ დროს შეიძლება ნახოთ ირემი, რომელსაც კანი ფოჩებად ან გირლიანდებივით ჰკიდია რქებზე. შემოდგომისთვის რქები კანისგან თავისუფლდება და ისევ იარაღის ფუნქციას იძენს.

(წყარო: ბიბლიოვიკი,  საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის მონაცემთა ბაზა)

ვაჩვენებთ ვიდეოს: ირმების მყვირალობა ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნულ პარკში.

დღე მეოთხე – ირემი მხატვრობაში

ირემი ძალიან ლამაზი და მშვენიერი ცხოველია, ამიტომ მხატვრები ხშირად ხატავენ. სილამაზის გარდა, მხატვრებს აინტერესებთ ირემის სიმბოლური მნიშვნელობებიც. ვიწყებ ფიროსმანის ირმების ჩვენებას. ვეკითხები თუ იცნობენ ფიროსმანს, და თუ ახსოვთ, თუ უნახავთ მისი ირემი?

მაშ ასე, ფიროსმანის ირმები:

მონადირე

ირემი

მიმავალი ირემი

ირემი

ირმები და გაზაფხული

შველი

ირემი

ირმების ოჯახი

სამი ირემი წყაროსთან

ირემი

ირემი

სულ თერთმეტი ირემი. ბავშვები მსჯელობენ რა საერთო აქვთ ერთი მხატვრის 11 ირემს და რა ასხვავებს მათ ერთმანეთისგან.

ვაჩვენებ სხვა ცნობილი მხატვრების ნამუშევრებსაც:

ედვინ ლანდსერი „გლენის მონარქი“

ფრანც მარკ „წითელი ირემი“

შენ კონგ  „ჩინური ირემი“

ჯესიკა ბუმანი „ოჰ, ეს ირემი“

ფრიდა კალო „დაჭრილი ირემი“

ჯიმ ლეინი „ფლორა და ფონი“

ბავშვები თითოეულ მათგანზე გამოთქვამენ საკუთარ მოსაზრებებს, თუ რა ემოცია აღუძრათ ნამუშევარმა, რა ხდება სურათზე, რის თქმა, ჩვენება სურდა მხატვარს.

დავალება:

დახატე შენი ირემი, ისე როგორც შენ გინდა. შეარჩიე ფერები განწყობის მიხედვით, შენი ნამუშევარი აუცილებლად დაასათაურე.

დღე მეხუთე – ირემი, შეჯამება

ეს დღე შეჯამებასა და შთაბეჭდილებების გაზიარებას ეთმობა. ამ დროს ვავსებთ გრაფას: რა გავიგე ახალი და მნიშვნელოვანი?

ვსაუბრობთ ფილმებზე და ანიმაციებზე, რომლების პერსონაჟები ირმები ან შვლის ნუკრები არიან. ვნახულობთ ნაწყვეტებს „ბემბიდან“. ვნახულობთ პატარა, შთამბეჭდავ და ემოციურ ანიმაციებს.

https://youtu.be/ruKMVOx8z9

ვსაუბრობთ მათ შინაარსზე, იდეაზე, მბრწყინავ გულზე, სიკეთეზე, მეგობრობაზე.

ბავშვებს ვთხოვ სახლში ნახონ ფილმი: „სანტას ირემი ბრუნდება“.

https://www.adjaranet.com/movies/16351/Prancer-Returns?lang=GEO&quality=HD

ბოლოს კი შეიძლება მშობლებიც მოვიწვიოთ და წარვუდგინოთ ჩვენი ერთი კვირის განმავლობაში შექმნილი ნამუშევრები, გამოვფინოთ ნახატები, ტექსტები შესაძლოა აიკინძოს ხელნაკეთ წიგნადაც და ბავშვებმა საკუთარი მოთხრობები წაიკითხონ.  ამ საღამოს სახელსაც მოვუფიქრებთ ალბათ „ეს, საოცარი ირმები“ – რაღაც ასეთს დავარქმევთ, მოსაწვევებსაც დავამზადებთ და აფიშასაც.

ჰოდა, როცა სკოლაში დავბრუნდები პირველივე კვირის სტუმრად აუცილებლად, ეს დიდებული, მშვენიერი, კეთილშობილური, ქორბუდა ირემი გვეყოლება.

 საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეების მოტივაციისა და ჩართულობის გაზრდის ერთ-ერთ საშუალებას სასწავლო პროცესში ექსპერიმენტებისა და კვლევითი პროცედურების ჩართვა წარმოადგენს. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა თეორიულ მასალასთან მიმართებაში შეარჩიოს კვლევა; გაითვალისწინოს მოსწავლეების ინტერესები;  დეტალურად გააცნოს მოსწავლეებს კვლევის ჩატარების ინსტრუქცია, რათა თავიდან აიცილოს მოსწავლეების მხრიდან განსხვავებული ინტერპრეტირება.  პანდემიასთან დაკავშირებული რეგულაციებიდან გამომდინარე გართულებულია მოსწავლეების მიერ ცდის ჩატარება. ჩემი აზრით, უფრო ეფექტურია ვირტუალური ლაბორატორიებისა და სიმულაციების გამოყენება.  რა თქმა უნდა, ქართულ ენაზე შექმნილი სიმულაციის ან ლაბორატორიის გამოყენება მასწავლებლისთვისაც და მოსწავლეებისთვისაც უფრო მოსახერხებელია, მაგრამ რესურსების ნაკლებობის გამო მინდა, გაგაცნოთ ერთი, ჩემი აზრით, საინტერესო საიტი: Jon Darkow.com

https://sites.google.com/site/biologydarkow/home

საწყისი გვერდი ასე გამოიყურება:

Ecology-ზე დაწკაპებით ჩამოიშლება სიმულაციების სათაურები:

სტატიაში მიმოვიხილავ პირველ Algal Blooms and Trophic Dynamics in Aquatic Ecosystems-სა და მეექვსე Limiting Nutrients with Data Analysis-ს.

1. Algal Blooms and Trophic Dynamics in Aquatic Ecosystems

პირველი სიმულაცია გამოსახავს ეკოსისტემაში სხვადასხვა ბიოტური და აბიოტური ფაქტორის გავლენას პოპულაციის ზომაზე, სიმჭიდროვეზე. მისი საშუალებით ასევე შესაძლებელია გამძლეობის საზღვრებისა და ტროფიკული დინამიკის დადგენა. სიმულაციის გამოყენებით შეძლებთ კვებითი ჯაჭვების, კვებითი ქსელისა და ტროფიკული დონეების დახასიათებას. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ის გვიჩვენებს, რა გავლენის მოხდენა შეუძლია ადამიანის საქმიანობას ეკოსისტემაზე. მაგალითად, როგორ ცვლის ეკოსისტემაში პოპულაციების რიცხოვნობას ადამიანის საქმიანობით გამოწვეული წყლის ტემპერატურის ცვლილება და წყალში ფოსფატების კონცენტრაციის ზრდა.

სიმულაციის გამოყენებით შეიძლება შეიქმნას ორი სახის ეკოსისტემა: ოლიგოტროფული და ევროტროფული.

ოლიგოტროფულ ტბაში საკვების რაოდენობა მცირეა, ასევე მცირე რაოდენობით არის პროდუცენტებისა (ციანობაქტერიები) და რედუცენტების რიცხვი. პირველი რიგის კონსუმენტები ტბაში დიდი რაოდენობითაა. წყალში მაღალია ჟანგბადის კონცენტრაცია და წყალი სუფთაა.

ევროტროფული ტბა დიდი რაოდენობით საკვებ ნივთიერებებს შეიცავს, ციანობაქტერიები საშუალო რაოდენობითაა, მომხმარებლების რაოდენობა მცირეა, წყლის დაბინძურების ხარისხი დაბალია, ჟანგბადის რაოდენობა ნაკლებია (წყალი ჰიპოქსიურია).

2. Limiting Nutrients with Data Analysis.

საკვები – შემზღუდველი ფაქტორი

სიმულაციის მიზანია, დადგინდეს, რომელი საკვები ნივთიერებაა შემზღუდველი ფაქტორის როლში წყლის თითოეულ ეკოსისტემაში.

სიმულაციის საშუალებით ხდება წყალმცენარეების რაოდენობის აღრიცხვა 28 დღის განმავლობაში. მისი განზომილებაა უჯრედი/მლ. სიმულაციის საშუალებით შესაძლებელია ოთხი სხვადასხვა ეკოსისტემის შესწავლა. ეს არის ერის ტბა, ჰუდსონის ყურე, სარგასის ზღვა და St. Mary-ს ტბა. სიმულაციის გამოყენებით შესაძლებელია ასევე ბიოლოგიის გეოგრაფიასთან ინტეგრირება. თუ მოსწავლე შეისწავლის კონკრეტული ზღვისა თუ ტბის გეოგრაფიულ მდებარეობას, მათში მცხოვრები წყალმცენარეების სახეობებს, დინებების სახეებს, რომლებიც ამ ეკოსისტემების ირგვლივაა, მაშინ ადვილად ახსნის ვირტუალური კვლევის შედეგებს. დაადგენს, რომ ერის ტბაში წყალმცენარეებისთვის შემზღუდველი ფაქტორია აზოტისა და ფოსფორის რაოდენობა; ჰუდსონის ყურეში მცხოვრები წყალმცენარეებისთვის – ფოსფორის რაოდენობა, სარგასის ზღვის წყალმცენარეებისთვის – რკინის კონცენტრაცია, St. Mary-ის ეკოსისტემისთვის  კი – ფოსფორის რაოდენობა.

ას წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც საქართველოს პირველი რესპუბლიკა შეიქმნა   და ასი წელი იმის შემდეგ, რაც ამ რესპუბლიკამ დამოუკიდებლობა დაკარგა. ახლაც, როცა იმაზე ვლაპარაკობთ, როგორი ქვეყანა გვინდა და რა საფრთხეები შეიძლება ემუქრებოდეს ჩვენს დამოუკიდებლობას, ხშირად ახსენებენ 1918-1921 წლებს, მაშინდელ პოლიტიკოსებს, მათ ხედვას მომავალზე, პირველ კონსტიტუციას, დებატების კულტურას, დამოკიდებულებას განათლების მნიშვნელობაზე, თავდადებულ ბრძოლებს და იმასაც, რომ ეს პერიოდი სათანადოდ ჯერაც არ არის შესწავლილი.

მახსენდება ხოლმე ჩემი სკოლაში გავლილი საქართველოს ისტორია, სადაც გაცილებით დეტალურად იყო ახსნილი წინა საუკუნეების ამბები, ვიდრე იმ საუკუნის მოვლენები, რომელშიც ვცხოვრობდით. მეოცე საუკუნის მიწურულის ისტორიის წიგნებში თანამედროვე ისტორიასა და ლიტერატურას გაცილებით პატარა წილი ეჭირა, ვიდრე მაგალითად, მეხუთე, მეშვიდე, მეთორმეტე საუკუნის ამბებს და საბოლოოდ სკოლას უახლესი ისტორიისა და ლიტერატურის მწირი ცოდნით ამთავრებდი. მაშინ არავინ აკეთებდა აქცენტს იმაზე, რომ, მაგალითად, პირველი რესპუბლიკის დროს კონსტიტუციაში არსებობდა ჩანაწერი, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებდა, დაწყებით კლასებში ბავშვებს „საზრდო, ჩასაცმელ-დასახური და სასწავლო ნივთები უფასოდ” უნდა მისცემოდათ და ამაზე ადგილობრივი თვითმმართველობები იყვნენ პასუხისმგებელნი. მწირზე მწირი ბიუჯეტის ნაწილი კი საზღვარგარეთ განათლების მისაღებად ნიჭიერი ახალგაზრდების გასაგზავნად იხარჯებოდა. ასე აღმოჩნდნენ ევროპის წამყვან უნივერსიტეტებში ლადო გუდიაშვილი და დავით კაკაბაძე, შალვა ქიქოძე და ცნობილი ქართველი ავიაკონსტრუქტორი ალექსანდრე ქართველი. რესპუბლიკა ზრუნავდა მასწავლებლების გადამზადებაზეც და ისიც ესმოდა, რომ განათლების ისეთი სისტემა უნდა შეექმნა, რომელიც ყველას მისცემდა განვითარების საშუალებას.

პირველ რესპუბლიკაზე ლაპარაკისას ჩემი შვილებიც მახსენედება, რომლებიც ჯერ პატარები არიან, მაგრამ ყოველ ჯერზე მონუსხულნი დგანან ხოლმე საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმში. ჯერ კარგად ვერ ხვდებიან მასობრივი ტერორის, რეპრესიების და ჩეკისტების განმარტებებს, მაგრამ ხვდებიან იმას, რომ ეს დარბაზი რაღაც მნიშვნელოვანს, საინტერესოსა და თან საშიშ ისტორიას ჰყვება. როცა პატარა ვიყავი არც ოკუპაციის მუზეუმი იყო და არც ინტერნეტი გვქონდა – შესაბამისად, არც ის მულტიმედია რესურსები არსებობდა, რომელზეც ახლა მინდა მოგიყვეთ და რომლებიც მგონია, მასწავლებლებს პირველი რესპუბლიკის სურათის ისე დახატვაში დაეხმარება, თანამედროვე ბავშვებისთვის უკეთ გასაგები და აღსაქმელი რომ იყოს. თავად მოსწავლეებს კი ისტორიის გადმოცემის თანამედროვე ხერხებს გააცნობს, რომელიც ვინ იცის, შესაძლოა მომავალში მათ საქმედაც კი იქცეს. ისტორიის სწავლისას, მის დასახარისხებლად და გასაგებად, თხროის უნარის გამომუშავება არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე მხოლოდ ფაქტების ცოდნა.

არქივი

პირველი რესპუბლიკის შესახებ დოკუმენტების ძირითადი ბაზა საქართველოს არქივში ინახება. ყველაზე მნიშვნელოვანი დოკუმენტები და ფოტოებიც მათ ვებსაიტზეა განთავსებული.  აქ ნახავთ, მაგალითად, მასწავლებლის მოწმობას, რუსეთ-საქართველოს 1921 წლის ომის ამსახველ კადრებს, სადაც ნაჩვენებია  თბილისის თავდაცვის მარჯვენა და ცენტრალური სექტორის კადრები, სანგრებში მყოფი ჯარისკაცები, რუსი ტყვეების შემოყვანა თბილისში, ქართული არმიის უკან დახევა თბილისიდან. ნახავთ რესპუბლიკის გერბისა და სამხედრო არმიის ფორმის ესკიზებსაც, რუკებს, ფულს და ფრაგმენტებს პუბლიკაციებიდან.

მედია

ქართული ონლაინმედია ბოლო წლებია, აქტიურად მუშაობს პირველი რესპუბლიკის დანატოვარის გაცოცხლებაზე. აი რამდენიმე პროექტი:

„რადიო თავისუფლების“ პროექტი დამოუკიდებლობის 100 წელი საარქივო მასალაზე დაყრდნობით ისტორიკოსის კომენტირებული პროექტია, რაც არა მხოლოდ დოკუმენტაციის დათვალიერების, არამედ შეფასებისა და გააზრების საშუალებასაც იძლევა.

Civil.ge-ს ვიდეოების სერიაა „რესპუბლიკა ჩვენი ისტორია”, რომელიც პირველი რესპუბლიკის ცხოვრების წესის სხვადასხვა ასპექტს მიმოიხილავს. ამ სერიაში ნახავთ, მაგალითად, როგორ იგებოდა განათლების სისტემა და რა როლი ეჭირა მას დამოუკიდებელი სახელმწიფოს მშენებლობაში – https://fb.watch/4r_BqaSY2y/ [ ვიდეოს ბმულია, რომელიც მგონი შეიძლება სტატიაში].

საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროექტ „ტელესკოლას“ მიერ მომზადებული ვიდეოების სერია „თბილისის დაცვის ქრონიკები”, რომლებიც კარგად ვიზუალიზებული, ვრცელი თხრობის შემცველი მასალაა და ზუსტად ასი წლის ამბებს აცოცხლებს – გვიყვება იმ ხალხის შესახებ, რომლებიც სიცოცხლის ფასად იცავდა დამოუკიდებლობას იმ ადგილებიდან, სადაც მნიშვნელოვანი ბრძოლები გაიმართა. მეგზური ამ დროის მოგზაურობაში ისტორიკოსი დიმიტრი სილაგაძეა.

საინტერესოა გიო ჯინჭარაძის ნახატებით ილუსტრირებული ვიდეო, რომელიც ასევე საზოგადოებრივ მაუწყებელს ეკუთვნის და რომელიც იუნკერ ნიკოლოზ მათიკაშვილის მოგონებებს აცოცხლებს.

სხვა წყაროები

აკადემიური გამოცემებისა და სრული სურათის მოყვარულებს შეგვიძლია პირველი რესპუბლიკის ენციკლოპედია გირჩიოთ, შედარებით მსუბუქი საკითხავების ფრაგმენტებისთვის ბლოგი პირველ რესპუბლიკაზე.

არსებობს ერთი საინტერესო ონლაინპროექტი, სახელად „პირისპირ”,  რომელიც არა უშუალოდ პირველ რესპუბლიკას, 1921 წლის შემდეგ საბჭოთა ტერორის მსხვერპლთა ზეპირ ისტორიებს კომპიუტერული თამაშის ფორმატში გვიყვება. იმის მიუხედავად, რომ ეს ამბები ტოტალიტარული სისტემის წინაშე მარტო დარჩენილი და განადგურებული ადამიანების მოგონებებია, გარკვეულწილად სწორედ ისტორიის სრული სურათის აღდგენაში გვეხმარება – რისთვის იბრძოდნენ ის ადამიანები 1921 წლამდე, ვინც გასაბჭოების შემდეგ კომუნისტების ხელში აღმოჩნდნენ. როგორი მყიფე ზღვარია დამოუკიდებლობასა და ოკუპირებულ მდგომარეობაში ყოფნას შორის და რა მნიშვნელოვანია იბრძოლო მაშინაც, როცა ამას თითქოს აზრიც კი აღარ აქვს.

დაბოლოს, ახალგაზრდა მუსიკოსების სიმღერა ყველასთვის ცნობილ ახალგაზრდა მედდაზე, 19 წლის მარო მაყაშვილსა და იუნკერზე, რომელიც კოჯრის ტყეებში სიკვდილს მოელის.

აქამდე ვწერდი სკოლის არარსებობაზე, დისტანციური სწავლების გამოწვევებსა და ბავშვების პანდემიურ მოწყენილობაზე. ვფიქრობდი, რომ მნიშვნელოვანი და სასიცოცხლოდ აუცილებელი იყო სკოლების გახსნა ბავშვების ფსიქიკური თუ ფიზიკური ჯანმრთელობისთვის. საშიში იყო იზოლაცია ყველასთვის და განსაკუთრებით ბავშვებისთვის. როდესაც სკოლების გახსნის თაობაზე გადაწყვეტილება მიიღეს, ჩემმა მესამეკლასელმა შვილმა პირისპირ სწავლების მოდელი აირჩია და სკოლაში ბედნიერი წავიდა. მესამე კლასი სწავლას 12:10 წუთზე იწყებს და სამ საათზე ამთავრებს. ეს ისეთი დროა, როცა ოჯახის რომელიმე უფროსი წევრის მთელი სამუშაო დრო ჰაერშია გამოკიდებული და მთელი დღე, ფაქტობრივად, ბავშვის სკოლაში მიყვანა-მოყვანაზე იხარჯება.

ბავშვების სკოლაში მიყვანა-მოყვანის დიდი კარუსელი დილიდან იწყება და განსაკუთრებით რთულია მათთვის, ვისაც ერთზე მეტი ბავშვი ჰყავს: ჯერ სკოლაში ის ბავშვები მიჰყავთ, ვინც პირველ ცვლაში სწავლობს. შემდეგ ისევ ბრუნდებიან სახლებში და 12 საათისთვის მეორე ცვლის ბავშვები მიჰყავთ. ამასობაში, პირველი ცვლის ბავშვებს გაკვეთილები უმთავრდებათ და ახლა ისინი მიჰყავთ სახლში. სამი საათისთვის ისევ სკოლაში ბრუნდებიან და სახლში მეორე ცვლის ბავშვები მიჰყავთ ხან სპორტულ და ხან კი შემოქმედებით წრეებზე. ასე წინ და უკან სიარული და მთელი დღის მგზავრობაში გატარება თავბრუდამხვევ კარუსელს წააგავს. მიუხედავად იმისა, რომ ყველას ინდივიდუალური სირთულეები გვაქვს, მაინც ვფიქრობ, სწავლების ცოცხალ პროცესს ვერაფერი გადაწონის და ალბათ, ამიტომაც არის, რომ მშობლები ცდილობენ, საუკეთესო აირჩიონ საკუთარი შვილებისთვის და მზად არიან ყველა სირთულესთან გასამკლავებლად… ხშირად, საკუთარი ინტერესების დათმობის ხარჯზე.

მას შემდეგ, რაც სკოლები ისევ გაიხსნა, მთელი ოჯახი დილის ცხრა საათზე გავდივართ სახლიდან. უმცროსი გოგონა (მომავალ წელს სკოლაში მიდის) საბავშვო ბაღში მიგვყავს, შემდეგ კი მე და ჩემს მესამეკლასელ შვილს ორსაათ-ნახევარი გვრჩება თავისუფალი დრო გაკვეთილების დაწყებამდე. ვცდილობთ, ეს დრო სხვადასხვა აქტივობით დავტვირთოთ: ან ქალაქის ქუჩებში ვსეირნობთ, ან სკვერში ვსხდებით, ვლაპარაკობთ. ეს ნამდვილად სასიამოვნო პროცესია ხანგრძლივი კარჩაკეტილობის შემდეგ. მაგრამ, ადრეული გაზაფხულია, ცვალებადი ამინდებით, ხშირი წვიმითა და სუსხიანი ქარით. დიდხანს გარეთ ყოფნით ვერ დატკბები. ერთ ასეთ დღესაც, როცა პირისპირ სწავლების დღეების დაგეგმვას ვცდილობდი, გადავწყვიტე ჩვენს საყვარელ საჯარო ბიბლიოთეკაში მივსულიყავით, რომელსაც ხშირად ვსტუმრობდით სხვადასხვა ღონისძიებების დროს ერთად თუ ცალ-ცალკე. გეგმაც მოვამზადე: მე ჩემი ლეპტოპით ვიმუშავებ, ის თავისი სასკოლო წიგნებით თუ საყვარელი საკითხავი წიგნით, რომელსაც სკოლაში დაატარებს, რომ თავისუფალ დროს იკითხოს. დროს ასე უფრო სასარგებლოდ გავიყვანთ, შემდეგ კი, გაკვეთილების დაწყების დროს მივალთ სკოლაში. პანდემიამ კიდევ ერთი სიურპრიზი მოგვიწყო: აღმოჩნდა, რომ ბიბლიოთეკაში მესამეკლასელი ბიჭი თავის სასკოლო წიგნებს ვერ შეიტანს. ისე შეგვიძლია შესვლა, მაგრამ წიგნების გარეშე. სხვა რა გზაა, თავს მაკდონალდსს ვაფარებთ, სადაც წიგნების შეტანას არავინ გვიშლის, თუმცა ხმაურიანი მუსიკა კონცენტრირებას აფერხებს. ჩემი შვილი გაკვეთილებს მეცადინეობს, მე ჩემს ლეპტოპში სამუშაოს ვამთავრებ. გულდაწყვეტილი ვართ, რომ ასე ცოტა სივრცეა ბავშვებისთვის ჩვენს ქალაქში და ზოგ შემთხვევაში კი – საერთოდ არ არის. უფრო მეტად კი მე ვარ გულდაწყვეტილი, რადგან კარგად ვიცი, როგორ აისახება ეს ყველაფერი დროთა განმავლობაში მათზე.

ამ ამბიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ანდრია ქართულის დავალებას წერდა, როცა დამიძახა და წიგნის რვეულში იუნიბაკენის ზღაპრის მუზეუმის შესახებ წამიკითხა: „იუნიბაკენი ადგილია, სადაც ცდილობენ, ბავშვს წიგნი და კითხვა შეაყვარონ. ადგილი, რომელიც ერთხელ მაინც უნდა ნახო“. შემდეგ დაამატა, ჩვენთან საქმე ცოტა სხვანაირად არისო, თუ გინდა წიგნი წაიკითხო, ამაში ხელს არავინ გიწყობს, მგონი უფრო პირიქითო…

იუნიბაკენი ცნობილი შვედი საბავშვო მწერლის ასტრიდ ლინდგრენის შემოქმედების მიხედვით შექმნილი მინიატურული სამყაროა სტოკჰოლმში, კუნძულ იურგორდენზე. იქ მოხვედრილი იღბლიანი ბავშვები ცოტა ხნით საყვარელი მწერლის ზღაპრულ სამყაროში მოგზაურობენ. მუზეუმი ასტრიდ ლინდგრენის უშუალო მონაწილეობით 1996 წელს და ორსართულიან შენობაში გაიხსნა. ის 6000 კვადრატულ მეტრზეა განლაგებული. ეზოში საპატიო ადგილას კი ასტრიდის ძეგლი დგას. მუზეუმის ემბლემაზე გამოსახულია პატარა გოგონა ქოლგით ხელში – ეს მადიკენია, ასტრიდის ერთ-ერთი წიგნის გმირი იუნიბაკენიდან. მუზეუმსაც ამიტომ ჰქვია იუნიბაკენი.

„მუზეუმი ჰგავს ქალაქის მოედანს, სადაც ხის პატარა სახლები დგას. აქ შეგიძლია გაეცნო შვედი ავტორების წიგნების გმირებს. თუმცა ასტრიდის სახლს მოედანზე ვერ იპოვი. ამისთვის ჯერ სადგურში უნდა მიხვიდე. იგი ვიმერბიუს რკინიგზის სადგურის მაკეტია. ვიმერბიუ პატარა ქალაქია, სადაც ასტრიდი გაიზარდა. სადგურზე ვაგონი გელოდება. ჩაჯდები შიგ და ის მწერლის ზღაპრულ სამყაროში წაგიყვანს. აქ შეგიძლია ნახო კარლსონი, ემილი, მადიკენი და სხვა გმირები. ბოლო გაჩერება არის პეპის ვილა „ყიყლიყო“. ეს სამყარო ასტრიდის დაკვეთით მისი წიგნების მხატვარმა შექმნა. გზაში შეგიძლია ხმოვან ტექსტს მოუსმინო შენ მიერ არჩეულ ენაზე. შვედურ ენაზე კი მას თავად ასტრიდი კითხულობს. იუნიბაკენში არის შვედეთის ყველაზე დიდი საბავშვო მაღაზია. წიგნის გარდა, მაღაზიაში იყიდება უამრავი ლამაზი ნივთი. აქვეა კაფე, სადაც პეპის მაჭკატი და კარლსონის ფუნთუშა ცხვება. დიდ სცენაზე კი ყოველ საღამოს იმართება სპექტაკლი“, – ვკითხულობთ მესამე კლასის სკოლის სახელმძღვანელოს რვეულში და ეს ის შემთხვევაა, როცა ძალიან გვშურს იმ ბავშვებისა და ადამიანების, რომლებიც ამ ზღაპრულ სამყაროში მოხვდება, მაშინ, როდესაც ჩვენს ქალაქში უბრალოდ ისეთი სივრცის ნაკლებობაა, სადაც მესამეკლასელი მოსწავლე საკუთარი წიგნებით ისარგებლებს და დროს ნაყოფიერად გაატარებს.

როდესაც ბავშვების კეთილდღეობასა და სასიკეთო ცვლილებებზე ლაპარაკობენ, ვფიქრობ, რომ მათ კეთილდღეობაზე ზრუნვა, ისეთი საკითხების მოგვარებითა და მხარდაჭერით იწყება, როგორიც არის ხელმისაწვდომი და საინტერესო სივრცეების შექმნა მათი ინტელექტუალური, ფიზიკური თუ პიროვნული განვითარებისთვის. ეს უდიდესი სიკეთე იქნებოდა ბავშვებისთვის, დიდი მხარდაჭერა ოჯახებისთვის და წინ გადადგმული ნაბიჯი ბავშვების უკეთესი მომავლისთვის. როდესაც, ბავშვზე ორიენტირებულ გარემოზე ლაპარაკობენ, ვფიქრობ ეს არის ისეთი გარემო, სადაც უყვართ ბავშვები, ფიქრობენ მათ საჭიროებებზე, სადაც ყოველთვის მოიძებნება შესაძლებლობა მათი ინტერესების დასაკმაყოფილებლად: ეს იქნება წიგნებთან, ლიტერატურასთან და ხელოვნებასთან დამაახლოებელი სივრცეების შექმნა და ამ სივრცეებში ბავშვების სურვილების გათვალისწინება. იუნიბაკენამდე კი მართლაც ძალიან შორია და არც საქართველოა შვედეთი, თუმცა მაინც ვფიქრობ, რომ ამის გაკეთება აქაც შესაძლებელია.

რამდენ დროს ვხარჯავთ მასწავლებლები მექანიკური, მორფოლოგიური და ორთოგრაფიული შეცდომების გასწორებაზე?

ბევრს.

ხშირ შემთხვევაში, ჩვენ მოვნიშნავთ ხოლმე არასწორ ფორმას, ვუთითებთ მართებულ ვარიანტს ან შეცდომის ტიპს რვეულის არშიაზე და ვთხოვთ მოსწავლეს, დაიმახსოვროს სწორი დაწერილობა.

ონლაინ დაშორებული სწავლების დროს შეცდომების ავტომატური „გამსწორებელი“ შეუცვლელი დამხმარე იქნებოდა ჩემთვის. ახლა ეს შესაძლებელია და აკრეფილი ტექსტის მორფოლოგიური და ორთოგრაფიული შეცდომების წითლად მონიშვნა რამდენიმე წამის ამბავია.

ქართულ ვებსივრცეში უკვე გვაქვს საიტი „მცდარ-ბეჭდილ-მძებნი“  , რომელიც საშუალებას გვაძლევს სრულიად უფასოდ შევამოწმოთ ნაბეჭდი ტექსტი. კერძოდ,  ბეჭდვისას გაპარული ე.წ. „კორექტურა“, არასწორად დართული პირის ნიშნები, კუმშვა-კვეცისას დაშვებული შეცდომები და სხვა მორფოლოგიური ტიპის „მცდარი ბეჭდილები“.

მცდარ-ბეჭდილ-მძებნი ტექსტში არსებული შეცდომების მორფოლოგიური შემმოწმებელია. ვებსაიტზე  (www.spellchecker.ge)  სპეციალურ განყოფილებაში ჩასმულ ტექსტში გაწითლდება მორფოლოგიურად ან ორთოგრაფიულად მცდარი ფორმები. მათზე დაწკაპუნების შემთხვევაში კი სისტემა შემოგთავაზებთ ჩასანაცვლებელი სიტყვების სიას.

მცდარ-ბეჭდილ-მძებნის შემქმნელი მონაცემთა მეცნიერი, ვახტანგ ელერდაშვილია. ის გერმანიაში ცხოვრობს და მუშაობს. სამსახურისგან თავისუფალ დროს ბოლო რამდენიმე წელია, მორფოლოგიური ანალიზატორის შექმნას უთმობს. მასთან საუბრისას  გამოიკვეთა  ბიოგრაფიულად ისეთი გარდამტეხი და საინტერესო დეტალები, რომ მისი გამოცდილების გაზიარება ჩვენი ინტერნეტგაზეთის მკითხველისთვისაც მნიშვნელოვნად მივიჩნიე.

პირველ რიგში, დარწმუნებული ვარ, მასწავლებლებისთვის სასარგებლო იქნება ტექსტების „გამსწორებელი“ თანაშემწე. მოსწავლეებისთვის კი იმის გაგება იქნება ნიშანდობლივი, თუ როგორ შეიძლება ბავშვობისდროინდელი გატაცება პროფესიად იქცეს, რატომ შეიძლება ადამიანი მთელ თავისუფალ დროს მისთვის მნიშვნელოვანი საქმის კეთებას უსასყიდლოდ უთმობდეს და როგორ შეიძლება სოციუმისთვის მნიშვნელოვანი პროექტის თანამონაწილეებად მთელი საზოგადოება გაიხადო.

ბავშვობა, კროსვორდი და პროფესია

ბნელ და უშუქო 90-იანი წლებში ისე ვერთობოდით, როგორც შეგვეძლო. გასართობიც ბევრი არაფერი იყო. მამასთან ერთად ამ პერიოდში კროსვორდების შედგენამ მომავალი მეცნიერის პროფესია განსაზღვრა.

„ლინგვისტიკა დიდი ხანია, რაც მაინტერესებს, ჯერ კიდევ 90-იანი წლებიდან, როცა კროსვორდებს ვადგენდი. ამისთვის ლექსიკონებს ვამუშავებდი და სიტყვებს ვუკირკიტებდი… ამ საქმიანობამ იმდენად გამიტაცა, პროფესიულ არჩევანზეც კი იმოქმედა. ვისწავლე პროგრამირება, შორეულ 2000-იანებში ქართულ ენაზე კროსვორდის შესადგენი პროგრამა დავწერე, პროგრამისტი გავხდი, შემდეგ ავსტრიაში ვსწავლობდი კომპიუტერულ მეცნიერებას და საბოლოოდ მონაცემთა მეცნიერებაზე შევჩერდი. როცა გადავწყვიტე, ენის კომპიუტერული დამუშავების მეთოდოლოგია შემექმნა, ეს გამოცდილება ძალიან გამომადგა“.

იდეა, როგორც „გვერდითი მოვლენა“

მონაცემთა სფეროში მუშაობის პროცესში მეცნიერი ვახტანგ ელერდაშვილი გენეტიკოსებს ეხმარებოდა თავიანთი მონაცემების დამუშავებაში. მონაცემთა მეცნიერება ქმნის ალგორითმებს, რომლებიც მეგამონაცემებს ( დიდი რაოდენობით მონაცემების) ამუშავებენ. კანონზომიერებების აღმოჩენა, ანალიზი და ინტერპტეტირება სკრუპულოზული, საინტერესო საქმეა. მუშაობის პროცესში მეცნიერი დააკვირდა, რომ რაც გენეტიკაში გენებია, ის ლინგვისტიკაში სიტყვებია, რაც გენეტიკაში გენომია, ის ლინგვისტიკაში გრამატიკული ცხრილებია, ენაც ისევე განიცდის „მუტაციას“, როგორც ორგანიზმი და ისიც „მემკვიდრეობით გადმოგვეცემა“ და…ევრიკა! ბუნებრივი ენის დამუშავების მეთოდოლოგიაში პირველი ნაბიჯები გადაიდგა.

„ამ ეტაპზე გაჩნდა დიდი დაბრკოლება – ქართულ ენაზე არ იყო ხელმისაწვდომი ტექსტები, რათა კორპუსი შემექმნა. დავიწყე ტექსტების შეგროვება. ორი წელიწადი ვაგროვებდი ტექსტებს. 3500 წიგნი, ფეისბუქის გვერდები, ფორუმების პოსტები, ერთ მილიონამდე „ნიუსი“ სააგენტოებიდან – ეს ყველაფერი გროვდებოდა ჩემს საცავში. სადაც კი რამეს მივწვდი, ყველაფერი გადმოვქაჩე და 24 გიგაბაიტიანი კორპუსი შევაგროვე. მილიარდ ორმოცდაშვიდი მილიონი სიტყვა დამიგროვდა“.

დაბრკოლებების გადალახვა, გამოწვევებისა და სირთულეების დაძლევა ნებისმიერი წამოწყების წარმატებით დასრულების საწინდარია. საჭირო გახდა ასეთი შრომით დაგროვებული სიტყვების მარაგის შეჯერება და ვალიდაცია, რისთვისაც მეცნიერმა ქართული ეროვნული კორპუსი გამოიყენა (ქართული ენის ეროვნული კორპუსი აერთიანებს ქართული ენის როგორც წერილობით, ისე ზეპირმეტყველების ნიმუშებს).

„ეროვნულმა კორპუსმა აჩვენა, რომ დაახლოებით 3 მილიონი მორფოლოგიურად ვალიდური სიტყვაა, სწორად ეს 3 მილიონი სიტყვა დაედო საფუძვლად ქართული ენის კომპიუტერულ მოდელს, რომელიც შევქმენი. ამ ეტაპზე ეს მოდელი 93 500 არაზმნური სიტყვის ფორმებს და 7500 ზმნის ფუძის ფორმებს შეიცავს. ყველა ფორმა რომ დავაჯამოთ, რისი გენერაციას მოდელს შეუძლია რამდენიმე ასეულ მილიონ ფორმას მივიღებთ. ეს წარმოუდგენელი რიცხვია. მაგალითად სიტყვა “მეცნიერს” ქართულში 1000-მდე ფორმის წარმოება შეუძლია, აქამდე ამისი წარმოდგენაც კი არ შემეძლო“.

მართლაც საოცარი წარმოსადგენია. აქამდე, თითქოს, ყველამ ვიცოდით, რომ ქართული სიტყვათწარმოება, ზმნური ფორმების წარმოება უამრავ ახალ ფორმას ბადებს, მაგრამ ასე თვალსაჩინოდ, კომპიუტერულად დათვლილი ზუსტი რაოდენობა მაინც რაოდენ შთამბეჭდავია. ერთი სიტყვისგან ნაწარმოები ასობით ფორმის თვალნათივ ხილვა გასაოცარი რამაა.

ღია, გამჭვირვალე, საზოგადოებრივი

ვიკიპედიის მსგავსად, საიტის ნებისმიერ მომხარებელს შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს მის დახვეწასა და შევსებაში. ანალიზატორის მარაგის შევსება ყოველდღიურად ხდება და ვახტანგის განცხადებით, მოსალოდნელზე დიდიც კია საზოგადოების ინტერესი და ჩართულობა.

„თავიდან გვქონდა მოლოდინი, რომ მხოლოდ ახლო მეგობრები შემოუერთდებოდნენ წამოწყებას და დაგვეხმარებოდნენ შევსებასა და გაუმჯობესებაში, შევქმენით ჯგუფი სოციალურ ქსელში და ჩვენთვისვე მოულოდნელად უამრავი ადამიანი ჩაერთო პროცესში. ენის სპეციალისტები, მასწავლებლები, ენათმეცნიერების ინსტიტუტის თანამშრომლები. ღია და გამჭვირვალე პროცესი ჩემთვის მნიშვნელოვანია და არანაკლებ ღირებულია ისიც, რომ თითოეულს შეუძლია წვლილის შეტანა საერთო საქმეში“.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სოციალურ ქსელში შექმნილი ჯგუფი ფასდაუდებელ შრომას სწევს თანამედროვე სალიტერატურო ნორმების შემუშავების საქმეში.

რამდენი ფორმაა დაგროვებული, რაც სასწრაფოდ საჭიროებს გადაწყვეტას? რა ხდება იმ შემთხვევაში, თუ ორთოგრაფიული ლექსიკონები ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან და სხვადასხვა ფორმას მიიჩნევენ ნორმად? ნეოლოგიზმებიდან რომელი უნდა დარჩეს სალიტერატურო ენაში და რომელი უნდა უგულებელვყოთ? რა ნორმებია გადასახედი და შესაცვლელი ხალხური მეტყველებისა და გამოყენების სიხშირის გამოისობით? ეს და სხვა საკითხები აქტიურად მიმოიხილება და თუ აქამდე ეს ყველაფერი სპეციალისტთა ვიწრო წრისთვის იყო ხელმისაწვდომი ან სპეციალურ გამოცემებსა და ჟურნალებში იბეჭდებოდა, ახლა ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვისაა ხელმისაწვდომი.

საიტის შემქმნელი ირწმუნება, რომ ეს რესურსი მუდამ უფასო და ხელმისაწვდომი იქნება მსურველებისთვის. სამომავლოდ სემანტიკური და სინტაქსური შემოწმებაც გახდება შესაძლებელი. ასევე – ბარბარიზმის ჩასანაცვლებელი მოდელიც მუშავდება, რათა მხატვრულ ტექსტში ლეგიტიმურად გამოყენებული ბარბარიზმი კი არ გაწითლდეს, არამედ გალურჯდეს და იქვე სწორი შესატყვისიც მიეწოდოს მომხმარებელს.

მანამდე კი მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს საპრეზენტაციო თემების, რეფერატების, საშინაო წერითი დავალებებისა და კომპიუტერში აკრეფილი ნებისმიერი მოცულობის სხვა ტექსტების მორფოლოგიურ-ორთოგრაფიულ „გამსწორებლად“  უფასო საიტი https://www.spellchecker.ge შეგვიძლია გამოვიყენოთ.

ვრცელი ინტერვიუ ვახტანგ ელერდაშვილთან გამოქვეყნდა ვებსაიტზე „მედიაჩეკერი“, რუბრიკა „ფილოლოგის სვეტი“

სასკოლო სივრცეში დაბრუნებისთანავე მასწავლებლებს „ხელ-ფეხი გაგვეხსნა”. განვაახლეთ საკლუბო და საწრეო მუშაობა. არაფორმალური განათლების მიწოდების დროს ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება უშუალო გარემოს შექმნას, მონაწილეთა დაახლოებასა და უკეთ გაცნობას, მათი ძლიერი მხარეების, მნიშვნელოვანი უნარების გამოკვეთას. ამ კუთხით სხვადასხვა ტიპის უდიდეს როლს თამაშობს აქტივობა. ამ სტატიაში სწორედ გუნდის მშენებლობისა და ე.წ. „ყინულის ლღობის აქტივობებს“ გაგიზიარებთ.

სახალისო თამაშები, ერთი მხრივ, ააქტიურებს მოსწავლეებს, მეორე მხრივ – ხელს უწყობს ერთმანეთის უკეთ გაცნობას, დაახლოებას. ამასთანავე, ენერჯაიზერები ავითარებს დაგეგმვის, კრეატიულობის, შემოქმედებითობის, კომუნიკაციის, გუნდური მუშაობის, კოორდინაციის, დაკვირვებულობისა და სხვა უნარებს.

კოშკის მშენებლობა

მონაწილეების მიზანია, ააგონ ყველაზე მაღალი კოშკი ჩვენ მიერ მიწოდებული რესურსებით. – კოშკი უნდა იყოს ვერტიკალური, სულ ცოტა, ათი წამი მაინც უნდა გაძლოს ასეთ მდგომარეობაში და საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელი უნდა იყოს კოშკის გადაადგილება.

აქტივობის ჩასატარებლად დაგჭრდებათ:

• თითო ჯგუფზე 25-25 საწრუპი;
• წებოვანი ლენტი/ქაღალდის ლეიკოპლასტირი;
• მაკრატელი;
• ნაჭერი თვალის ასახვევად;
• სახაზავი (კოშკის სიმაღლის დასადგენად);
• როლური ბარათები.

შევადგინოთ 5-5 წევრისგან შემდგარი ჯგუფები. დავარიგოთ როლური ბარათები, 25-25 საწრუპი, წებოვანი ლენტები, მაკრატელი და ნაჭერი თვალების ასახვევად. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, გაეცნონ როლებს. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ბარათები ერთმანეთს არ აჩვენონ. ჩვენ ვართ არბიტრები, ფასილიტატორები. შესაბამისად, დავაკვირდეთ პროცესს და გავაკეთოთ ჩანაწერები. ლიდერმა უნდა შეძლოს ჯგუფის ყველა წევრის ჩართვა კოშკის აგების აქტივობაში.

კითხვები შეჯამებისთვის:

• რა განცდები დაგეუფლათ კოშკის აგების პროცესში?
• იმედგაცრუებული იყავით როდესაც საუბარი არ შეგეძლოთ?
• რა ხერხებს მიმართეთ კომუნიკაციის გასაუმჯობესებლად?
• როგორ მიიღეთ გადაწყვეტილება კოშკის სტრუქტურასთან დაკავშირებით?
• ვინ იტვირთა ლიდერის როლი? როგორ? რატომ?
• როგორ დაუკავშირებთ ამ სავარჯიშოს თანასწორობის, ტოლერანტობის საკითხებს?
• თქვენი აზრით, რა უნარების ათვისება შეიძლება ამ სავარჯიშოს მეშვეობით? (დაგეგმვა, კრეატიულობა, კომუნიკაცია, გუნდური მუშაობა, კოორდინაცია, დიზაინი, დაკვირვებულობა)

„ჩემი აზრით, ყველაზე რთული იყო ასე მუშაობა, რადგან სხვებს შეეძლოთ, ეყურებინათ იმისთვის, თუ რას აკეთებდნენ, შეხებოდნენ. მე ეს ყველაფერი არ შემეძლო, ამის გამო ნაკლებად ვიყავი ჩართული დავალების შესრულებაში. ჩემი ჯგუფის წევრებისგან ვერ ვიღებდი საკმარის ინფორმაციას იმაზე, რას აკეთებდნენ ისინი, ვსვამდი უამრავ შეკითხავას, თუმცა იშვიათად მცემდნენ პასუხს“.

სამი შეკითხვა

მოიფიქრე სამი შეკითხვა, რომლებსაც დაუსვამდი ჯგუფის წევრს/თანაკლასელს მისი უკეთ გაცნობის მიზნით. კითხვები შეიძლება ეხებოდეს მის მიზნებს, მისწრაფებებს, ინტერესის სფეროს, მოტივაციის წყაროს და ა.შ.

შემდეგ დავყოთ მონაწილეები ორ დიდ ჯგუფად. პირველი ჯგუფის წევრები ქმნიან დიდ წრეს. მეორე ჯგუფის წარმომადგენლები დადიან წრეში და კითხვებს უსვამენ პირველი ჯგუფის წევრებს. პასუხებს ინიშნავენ წიგნაკში. როდესაც ყველა მონაწილე დასვამს შეკითხვას, შემდეგ ცვლიან როლებს.

შეჯამება

მთლიანი აქტივობის დასრულების შემდეგ დავსხდეთ წრეზე და ერთმანეთს გავუზიაროთ საინტერესო კითხვები და პასუხები.

ხატვა კარნახით

ვორდის ფაილში ააწყვეთ მარტივი ბარათი, რომელშიც შეგიძლიათ ჩასვათ ფიგურა, ნახატი ან ნებისმიერი სხვა გამოსახულება. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, შემთხვევითობის პრინციპით დასხდნენ ერთმანეთისკენ ზურგით განლაგებულ სკამებზე. ერთ მწკრივს დავურიგოთ ჩვენ მიერ შექმნილი და ამობეჭდილი ბარათები, ხოლო მეორე მწკრივს – თეთრი ფურცლები. პროცესზე დამკვირვებლები შეგიძლიათ ცალკე გამოყოთ (2-3 მოხალისე).

ვისაც შეხვდება ბარათები, მათ ზურგს უკან მყოფ პარტნიორს ინსტრუქციებით/კარნახით უნდა დაახატვინოს ის, რაც ბარათზეა. მნიშვნელოვანია სიზუსტე და პროპორციების დაცვა.

შეჯამება

პროცესი ძალიან სახალისოდ მიმდინარეობს. ზოგიერთი წყვილი ახერხებს ინსტრუქციების შესრულებას, ზოგი – ვერა. შეჯამების ეტაპზე ერთად განვიხილოთ ის მიზეზები, რომელთა გამოც მცდელობა დასრულდა წარმატებით ან წარუმატებლად. ყურადღება გავამახვილებინოთ სწორი კომუნიკაციის, მოსმენის, კითხვის დასმის უნარებზე.

ჯადოსნური ჯოხი

დავსხდეთ მონაწილეებთან ერთად წრეზე. ვუთხრათ, რომ სესიის დაწყებამდე იპოვონ ჯადოსნური ჯოხი, რომელსაც შეუძლია შეცვალოს სამი რამ, რაც დაკავშირებულია სკოლასთან/სწავლასთან საკლუბო საქმიანობასთან/პროექტებთან და თემთან.

მონაწილეები რიგ-რიგობით ასახელებენ იმას, რასაც ჯადოსნური ჯოხის დახმარებით შეცვლიდნენ. პასუხები ჩავინიშნოთ წიგნაკში ან დავწეროთ დაფაზე/ფლიპჩარტზე.

შეჯამება

ყურადღებით დავაკვირდეთ პროცესს. გამოიკვეთება საკითხები, რომლებიც ყველაზე მეტჯერ დასახელდება. დავინტერესდეთ მიზეზით. ამ აქტივობის დროს გავიგებთ მონაწილეთა სურვილებსა და საჭიროებებს. ეს კი, გაგვიწევს დახმარებას სამუშაო პროცესის სწორად დაგეგმვაში.

დაასრულე წინადადებები

ამოვბეჭდოთ წინასწარ მომზადებული დაუსრულებელი წინადადებები და გამოვაკრათ სამუშაო სივრცეში. სთხოვეთ მონაწილეებს, გაეცნონ შემოთავაზებულ წინადადებებს და დაასრულონ ისინი. სასურველია პირველი მაგალითი ჩვენ თვითონ მივცეთ.

• მე ვეხმარები სხვას, რადგან…
• მე მიადვილდება კომუნიკაცია, როცა…
• მიხარია/მწყინს, როცა…
• თავისუფლად გამოვთქვამ მოსაზრებას, როცა…
• მიადვილდება სამუშაოს შესრულება ისეთ პირობებში, როცა…

შეჯამება

აქტივობა ეხმარება მონაწილეების უკეთ გაცნობას, მათი ძლიერი მხარეების გამოკვეთას. სურვილისამებრ შეგვიძლია დავამატოთ ან შევცვალოთ შემოთავაზებული ვერსიები, მოვარგოთ იმ თემატიკას, რომლის ირგვლივაც ვმუშაობთ.

ვიპოვოთ საერთო

⦁ დავყოთ მონაწილეები 3 ჯგუფად. თითოეულ ჯგუფში წევრებმა უნდა იპოვონ ერთმანეთთან საერთო სამი რამ, მაგალითად: წლის საყვარელი სეზონი, ფილმი, არდადეგები და ა.შ.

⦁ შემდეგ სამივე ჯგუფიდან აირჩევა თითო წევრი. ახლა მათ უნდა წარმოადგინონ ჯგუფი და ის სამი რამ, რაც საერთოა ჯგუფის წევრებისთვის.

⦁ თქვენ შეგიძლიათ, თამაში უფრო მხიარული გახადოთ სხვადასხვა დამხმარე ინსტრუქციის საშუალებით; მაგალითად, ვთხოვოთ ჯგუფის წევრს, ისაუბროს საკუთარ ჯგუფზე ისე, თითქოს ის რომელიმე ცნობილი ტელეწამყვანია.

მსგავსი აქტივობების გამოყენება ფორმალურ სასწავლო პროცესშიც მისასალმებელია. ერთ-ერთმა მოსწავლე მითხრა: „გაკვეთილზე მსგავს საკითხებზე არ ვამახვილებთ ყურადღებას, შესვენებაზე კი არასოდეს მომივიდოდა აზრად ამ შეკითხვების დასმა“.

სტატიაში გაზიარებული რესურსები შემუშავებულია მენტორინგის პროგრამის ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება მარნეულის მე-2 საჯარო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურებზე. პროგრამის პარტნიორია ტალინის უნივერსიტეტი.

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

აქტივობების კრებული, 6-18 წლის ბავშვებისა და მოზარდებისთვის, ასოციაცია „საქართველოს SOS ბავშვთა სოფელი“.

https://toolbox.hyperisland.com/.

https://www.salto-youth.net/tools/toolbox/.

ლიტერატურის მასწავლებელთათვის მხატვრული ტექსტების ანალიზის კომპონენტების სწავლება  უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა. თანამედროვე აზროვნება, განსხვავებით საბჭოთა ეპოქის სააზროვნო უნარებისგან, მოითხოვს არა მხოლოდ ტექსტების აღქმა-გაგებას, არამედ მათ ანალიზს, სინთეზსა და შეფასებას. ეს პროცესი ხშირად დაუძლეველ სირთულედ ექცევათ ხოლმე მოსწავლეებს. ზოგადი სურათი ასეთია: მოზარდი ისე ამთავრებს სკოლას, რომ გარკვეული კულტურით გამართული ანალიტიკური ტექსტის შედგენის შესაძლებლობებს მოკლებულია. წლების მანძილზე მასწავლებლები ყველაფერს აკეთებენ ამ უნარების განსამტკიცებლად, მაგრამ ხშირად – ამაოდ. ერთიანი ეროვნული გამოცდების ქართული ენისა და ლიტერატურის სავალდებულო და ლიტერატურის არჩევით გამოცდებზე გამსწორებლები ისეთ კურიოზებს აწყდებიან, რომ ეს ყველაფერი არა კომიკური, არამედ უფრო ჩვენი განათლების სისტემური კრიზისის ტრაგიკული სურათია, სამწუხაროდ.

ტექსტების დეკოდირების პროცესში უმთავრესი, როგორც ყველას მოეხსენება, არის ნაწარმოების იდეურ-მხატვრული და სახეობრივი ანალიზი. ხშირად ერთიან ეროვნულ გამოცდაზე ტექსტის საანალიზო მითითება ფორმულირებულია ამგვარად: „იმსჯელეთ ტექსტში დასმული მორალურ-ეთიკური პრობლემების გარშემო“. ისტერიულად ეშინიათ აბიტურიენტებსა და უფრო დაბალი საფეხურის მოსწავლეებს სწორედ ამგვარი დავალებისა, რადგან ავტორისეული მიზანდასახულობის წვდომა და მორალურ-ეთიკური პრობლემების სწორად იდენტიფიცირება მათთვის არ არის იოლი ამოცანა.

ლიტერატურათმცოდნეებისგან ხშირად მსმენია, რომ მწერლობაში ახალი თემები და იდეები ძნელად იკვეთება, რომ ყველაფერი კარგად დავიწყებული ძველია, რომ ადამიანური პრობლემები, რომელთა გამოსახვა ლიტერატურის უმთავრესი მისიაა, არ ძველდებიან და მწერლის ნოვატორობა მხოლოდ იმაში გამოიხატება, რომ მკითხველისთვის კარგად ნაცნობი თემები ახალი რაკურსით, ახლებურ ჭრილში გააცოცხლოს, უბრალოდ ახალი პლასტებით გაამდიდროს ის. ძალიან პატივსაცემი მკვლევრებისგან მომისმენია, რომ  მსოფლიო მწერლობის თემატიკა 20-25 თემატური მოტივისგან შედგება, რადგან სწორედ ამ თემების გარშემო ტრიალებს კაცობრიობის ჰუმანისტური პრობლემები დასაბამიდან დღემდე.

მწერლები ხშირად გვთავაზობენ იდეალებს, ამაღლებულ გმირებს, თუმცა ტექსტებში მკითხველისთვის ყველაზე დამაინტრიგებელი და მიმზიდველი მაინც ყოველთვის ყოფის შეულამაზებლად წარმოჩენაა. მკითხველს იზიდავს ბუნებრივი, ადამიანური ცოდვა-მადლით დამძიმებული პერსონაჟი, ე.წ. „საშუალო სტატისტიკური“ ადამიანი, რომელიც საკუთარ თავს ან გარშემო მყოფ უამრავ პიროვნებას მოაგონებს. მის გზაში, მის მსოფლაღქმასა და ქმედებებში სარკის პრინციპით საკუთარი სახის დანახვა შეუძლია. კონსტანტინე გამსახურდია ერთგან წერდა, მე მუდამ ცოდვილი, გაოფლილი, ოთხმოცპულსიანი ადამიანი მაინტერესებდაო. ლიტერატურის მთავარი თემა ხომ ყველა ეპოქაში ადამიანია, თავისი ვნებებით, ორსახოვნებით, შინაგანი ბრძოლებით, ტანჯვითა თუ დიდებით. ამიტომაც ეპიკურ ტექსტებში ყოველთვის გადამწყვეტია ბოროტისა და კეთილის ჭიდილის გამოსახვა, რაც ადამიანური ყოფის პროექციაა და დამაჯერებელია მკითხველისთვის. თუ ავტორმა თავისი გმირები მოწყვიტა რეალობას, ის კარგავს მკითხველის ნდობას. ადამიანის მორალურ-ეთიკური პრობლემების აქცენტირებით მწერალი ღიად თუ ფარულად ყოველთვის ახმოვანებს საკუთარ იდეებს, აუცილებლად კონკრეტულ იდეურ გადაწყვეტას უძებნის ამგვარი კოლიზიების პროცესში გმირის ბედს.

ბავშვებს ხშირად იმის გაგებაც უჭირთ, თუ რას ნიშნავს ცნება „მორალურ-ეთიკური პრობლემა“, უძნელდებათ მისი მარკირება ტექსტში და ვერც ავტორისეულ მიზანდასახულობას სწვდებიან. ჩვენი მსჯელობები რომ ზოგადი და თეორიული არ იყოს, შევეცდები ბევრი კონკრეტული მაგალითი მოვიყვანო ქართული მწერლობის სასკოლო პროგრამებში შეტანილი ტექსტებიდან. მოზარდებს უპირველესად უნდა ავუხსნათ, რომ მორალური პრობლემები ადამიანის ზნეობასთან, საკაცობრიოდ მიღებულ კოდექსებთან არის დაკავშირებული, ხშირად მწვავე და გადაუჭრელია, მრავალპლანიანია,  ხოლო ეთიკური პრობლემები შედარებით მსუბუქია, ეთიკასთან, ქცევის სტანდარტებთან არის დაკავშირებული და ნათლად წარმოაჩენს პიროვნების შინაგან სამყაროს, ხშირად გმირის ღრმა ფსიქოპორტრეტს გვიცოცხლებს.

მორალურ-ეთიკური პრობლემები ამაღლებულ გმირსაც შეიძლება ჰქონდეს, მაგრამ ძირითადად ის დაკავშირებულია უარყოფითი გმირის, მარგინალის, აუტსაიდერის, ამორალური ადამიანის სახელთან. თუ ამაღლებული გმირი მკითხველისთვის მოდელია ადამიანობისა, ამ ტიპის გმირი, პირიქით, იმას გვასწავლის, თუ როგორი არ უნდა იყოს ადამიანი.

ძალზე საინტერესო საანალიზოა იაკობ ხუცესის „შუშანიკის წამების“ ანტაგონისტის, ვარსქენ პიტიახშის მხატვრული სახე. უპირველესად გმირის ქმედებების მიხედვით უნდა ამოვიცნოთ, რასთან ასოცირდება ის? ვარსქენი თვითმარქვია, მოძალადე, კოლაბორაციონისტი, უგულო, სასტიკი და ეგოისტი ადამიანია. მას უპირისპირდება რწმენისა და ეროვნული ინტერესებისთვის თავდადებული, ჰუმანური, ყველასთვის საყვარელი დედოფალი შუშანიკი. მართალია, ჰაგიოგრაფიული ტექსტის სპეციფიკიდან გამომდინარე, აქ შუშანიკის სახეა ჰიპერბოლიზებული და ვარსქენი მწერლის ყურადღების მიღმა რჩება, ავტორს არც მისი სიკვდილით დასჯის ამბავი უხსენებია, მაგრამ ქვეტექსტებში მან მაინც მოახერხა მისი მარგინალიზება. ტექსტში აშკარად იკვეთება, რომ ვარსქენი ყველასთვის მიუღებელ, ძალადობასთან ასოცირებულ, საზოგადოებისგან გარიყულ პერსონად იქცა. ყველა ის პრობლემა, რასთანაც ვარსქენი ასოცირდება, მისი მორალურ-ეთიკური ფსიქოკონსტიტუციის ნათელმყოფელია. მისი სახის ჩვენებით იაკობ ხუცესმა ხაზი გაუსვა იდეას, რომ ძალმომრეობა, სისასტიკე, ეროვნული ინტერესების ღალატი დაუსჯელი არ რჩება. შესაძლოა, ამ თვისებების გამო გმირმა დროებით დიდების ზენიტს და წარმატებასაც კი მიაღწიოს, მაგრამ საბოლოო ჯამში დრო ყველაფერს თავის სახელს არქმევს და ასეთი პიროვნების მორალური კრახი გარდაუვალია.

გავიხსენოთ X საუკუნის გენიალური მწერლის, გიორგი მერჩულის, თხრობის მანერა მის ჰაგიოგრაფიულ შედევრში „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ და ის დრამატული ეპიზოდები, რომლებიც თემატურადაც სიახლე იყო სასულიერო მწერლობის ქმნილებისთვის. ამ სამ ეპიზოდს ასე დავასათაურებდი: „აშოტ კურაპალატის გარდარეული სიყვარული“, „ადარნესეს შეცოდებანი“ და „ცქირი – ღვარძლი იფქლთა შორის“.

მოკლედ განვიხილოთ ამ ეპიზოდების მოქმედ გმირთა მორალურ-ეთიკური პრობლემები და დავაკავშიროთ ისინი ავტორის იდეურ აქცენტებთან. მწერლის მიზანი აქ უპირველესად არის იმის ხაზგასმა და წარმოჩენა, რომ კლარჯეთელი უდაბნოს ბერები, მამა გრიგოლის საძმოს წევრები, თავიანთი ანგელოზებრივი ცხოვრებით, ტალანტების გამრავლებით, ღვაწლის მძლეობით ერის ზნეობრივ სადარაჯოზე დგანან, მხილება მათი იარაღია, თავად უმაღლესი ზნეობრივი მაგალითების მაჩვენებელნი, ერისკაცებსაც უცოდველი, წესიერი და სულიერი ცხოვრებისკენ უბიძგებენ, ვინც მათ დაუპირისპირდება, ქრისტეს გზის, მოყვასის სიყვარულის წინააღმდეგ ილაშქრებს.

აშოტ მეფე ახალგაზრდა, ძლიერი, მებრძოლი, დაუცხრომელი, ჰუმანური, მომხიბვლელი ადამიანი იყო, მას მამა გრიგოლი ქრისტიანთა ზღუდედ მიიჩნევდა, მაგრამ როცა ის სასიყვარულო ვნებისგან იძლია და სასახლეში, საკუთარი მეუღლისა და შვილების გვერდით, მთელი ერის სალაპარაკოდ, მოიყვანა სიძვის დედაკაცი, რომელიც თანამდებობრივადაც დააწინაურა და მეჭურჭლეთუხუცესად დანიშნა, ამით მეფემ შელახა მრავალი ღირებულება: ოჯახის ერთგულება, საზოგადოებრივი ინტერესი, დარტყმა მიაყენა მეფის რეპუტაციას, რაც, ცხადია, ნეგატიურ გავლენას ახდენს ხალხზე, რადგან მეფე ქვეყნის სიმბოლოა. მართალია, არ არის ძნელი გასაგები აშოტის გრძნობათა ცეცხლის სიმწვავე, „ტრფობა წამებული“, როგორც მას ვასილ ბარნოვმა უწოდა, მაგრამ მამა გრიგოლი კატეგორიულად მოითხოვს მეფისგან ამ ცოდვის დათმობას. ის თავს უფლებას აძლევს, რომ მეფის დაუკითხავად მისი ფავორიტი ქალბატონი მერეს დედათა მონასტერში დედა ფებრონიას ჩააბაროს და მისი სულის ხსნაზე იფიქროს. ქალი მორალურად მტკიცე და მორჩილი აღმოჩნდა, მან მწარე სინანული გამოხატა თავისი მდგომარეობის გამო და წმინდა მამის ეპიტიმიაც (წელზე თოკშებმულად მონასტერში წაყვანა) მორჩილად მიიღო. მორჭმული მეფე კი, ამჯერად „მართლმხილებისგან კდემული“, დედა ფებრონიას წინაშე დაუჯერებლად უძლური აღმოჩნდა, ვინაიდან „ხორციელად ძლიერსა მეფესა სულიერად ძლიერთა კაცთა სძლეს, შეჭურვილთა მათ საღმრთოითა შურითა“.

მრუშობის ცოდვა, ვნების ღირებულებებზე წინ დაყენება, გულისთქმის მონობა მეფე აშოტის მორალურ-ეთიკური პრობლემებია, რომელთა დაძლევაშიც მას მამა გრიგოლისა და დედა ფებრონიას მკაცრი „სანქციები“ დაეხმარა. მეფის სინანული ეპიზოდის ფინალში სულისშემძვრელია. „ნეტარ მას კაცსა, ვინ არღარა ცოცხალ არს!“ – ამოიგმინა გულშეჭირვებულმა და უძლეველმა მეფემ მორჩილად თავი დაუხარა უბრალო მონაზონს. ამ ეპიზოდით ავტორმა წარმოაჩინა ის იდეა, რომ სწორედ ეკლესიის მისიაა ზრუნვა მრევლის გაკეთილშობილებაზე, ამიტომაც სიკვდილის წინ თამამად ამბობს მამა გრიგოლი, რომ ის და მისი ძმები „მრავალ სულთა ნავთსაყუდელად იქცნენ“… ხოლო მეფე აშოტს თუკი ამ სიყვარულის გარეშე სიცოცხლე არ შეეძლო, სამეფო ტახტი უნდა დაეთმო და ხალხის თვალში ასე კომპრომეტირებული არ უნდა დარჩენილიყო. ხშირად აშოტის მხარდამჭერები აპელირებენ იმაზე, რომ ვინაიდან მეფე საქრისტიანოს ასეთი ბურჯი იყო, ვინაიდან მეფეები ძირითადად უსიყვარულოდ ქორწინდებოდნენ პოლიტიკური მიზნებით და გრძნობები სხვის მიმართ ჰქონდათ, ვინაიდან ყველა მეფეს ისედაც ჰყავდა სეფექალთა შორის უამრავი საყვარელი, ვინაიდან მეფე აშოტს „გარდარეული სიყვარულით“ უყვარდა ის დედაკაცი, ხომ არ ჯობდა, რომ მამა გრიგოლი მეფის პირად ცხოვრებაში ასე „ქირურგიულად“ არ ჩარეულიყო, თვალი მოეხუჭა მის ცოდვაზე და ამდენი პასუხისმგებლობით დამძიმებული მეფისთვის ეს ერთი ცოდვა შეერგო, თუ ეს სიყვარული მისთვის ესოდენ ძვირფასი იყო. ვასილ ბარნოვმა ამ თემისადმი მიძღვნილ რომანში („ტრფობა-წამებული“) სწორედ ამ ჭრილში წაიყვანა თავისი ქმნილების იდეური ხაზი:  აშოტი და მისი სატრფო (რომელსაც მრავლისმთქმელი სახელი  შუქია უწოდა) უკვდავი სიყვარულის სახე-სიმბოლოებად, ხოლო მამა გრიგოლი და დედა ფებრონია სიყვარულის წინააღმდეგ მებრძოლ, სასტიკ ადამიანებად წარმოაჩინა.

ადარნესე მეფის სასიყვარულო ისტორია უფრო დრამატული და დამზაფვრელია, რადგან მისი გმირი დედაკაცი, აშოტის საყვარლისგან განსხვავებით, ურჩი, ცილისმწამებელი, საკუთარი ცოდვის ვერგამააზრებელი, კონფლიქტური და შფოთის მთესველია. მან წმინდა დედათა შორის ინტრიგების ხლართვით ყველა აღაშფოთა. ამ ეპიზოდის ლაიტმოტივია ცილისწამების ცოდვის სიმძიმე, რამაც ადარნესე საღვთო შურისგებით დასაჯა – ის მძიმედ დაავადდა და სანამ ცოლყოფილს, რომელსაც სიძვა შესწამა, მიტევება არ სთხოვა, ვერ დააღწია თავი სასჯელს. საინტერესო სახეა ადარნესეს ცოლყოფილი, მეფე ბაგრატ შაროელის ასული ბევრელისი, იგივე დედა ანასტასია (ოჯახიდან უსამართლოდ განკვეთილი ქალი ფერსათის მთაზე მონაზვნად შედგა და უმძიმესი ასკეტური ცხოვრებით აგრძელებდა ღვთისმსახურებას). ის ცილისმწამებელი ქმრის მიერ მოგზავნილ კაცს გულწრფელად ეუბნება, რომ არასდროს ადარნესე არ დაუწყევლია და ახლაც სულგრძელად შეუნდობს მას მძიმე ცოდვას. ადარნესეს საყვარელმაც მწარედ ზღო საკუთარი ცოდვებისთვის. ის მალევე გარდაიცვალა და წმინდა დედათა შორის დამარხულს რაღაც შეუცნობელი ძალით საფლავიდანაც კი თხრიდნენ. ეკლესიის ეზოში დაკრძალული წმინდა დედები მონაზონთა გამოცხადებებში ჩიოდნენ ამ ანტიქრისტეს მათ გვერდით დამარხვის გამო. ამ მისტიკური სიუჟეტის მიღმა იკითხება იდეა, რომელიც დავით გურამიშვილის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ასე გამოიხატება: „სულს მიუძღვის ხორცთ ნაქნარი, ავსა – ავი, კარგსა – კარგი“…

პერსონაჟთა მორალურ-ეთიკურ პრობლემებზე დისკუსიები ხშირად მწვავე, უაღრესად საინტერესო დებატებად იქცევა ხოლმე საკლასო ოთახებში და სწორედ ამგვარი პროცესი უწყობს ხელს ყველაზე მეტად მოსწავლეთა ანალიტიკური უნარების განვითარებას. ამით ჩვენ მოსწავლეს ვუბიძგებთ, რომ იყოს ტექსტის მკვლევარი, უწყვეტად იფიქროს ხელოვნებაში მხატვრული სახის იდეურ დატვირთვაზე, განავითაროს სინთეზირების უნარ-ჩვევები, დააკავშიროს ერთმანეთთან ხელოვნების სხვადასხვა დარგები, რადგან ლიტერატურული გმირი დიდად ენათესავება მხატვრობასა და მუსიკალურ ხელოვნებაში გაცოცხლებულ სახეებს. ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით მომდევნო წერილში უსათუოდ გავაგრძელებთ ამ საკითხებზე მსჯელობებს და სიამოვნებით ველით მკითხველის გამოხმაურებებს.

დღეს, გლობალური ინფორმაციის ეპოქაში, საჭიროა თაობა, რომელსაც შეუძლია, არა მხოლოდ დამოუკიდებლად და კრიტიკულად შეაფასოს, დაალაგოს და გაფილტროს ინფორმაციის ნაკადი, არამედ საკუთარი მაღალი ხარისხის საინფორმაციო პროდუქტიც შექმნას. ეს ეხება მოსწავლეებსაც. მათ კარგად იციან, როგორ მოიძიონ საჭირო ინფორმაცია ქსელში, მაგრამ ყოველთვის არ იციან, პრობლემის გადასაჭრელად როგორ შექმნან მაღალი ხარისხის პრაქტიკულად საჭირო რესურსი.

ამჟამად უფრო და უფრო აქტუალური ხდება სწავლების სტრატეგიები და მეთოდები, რომლებიც ქმნის ახალი ცოდნის დამოუკიდებლად მიღების, საჭირო ინფორმაციის შეგროვების, ჰიპოთეზების წამოყენების და დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობას.

ზოგადი დიდაქტიკა და აკადემიური საგნის კერძო მეთოდები მოითხოვს მოსწავლეების დამოუკიდებლობისა და თვითგანვითარების უნარების გამომუშავებასთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრას. ეს გულისხმობს სწავლების ახალი ფორმებისა და მეთოდების ძიებას, განათლების შინაარსის განახლებას. ამ პრობლემის მოგვარება შესაძლებელია პროექტებით, აქტიური სწავლების სხვადასხვა ფორმით, კომპლექსური დავალებებით.

კომპლექსური დავალებები ქმნის ხელსაყრელ პირობებს აქტიური, შემოქმედებითი და დამოუკიდებელი უნარებისა და პიროვნების ჩამოყალიბებისთვის. მოსწავლეები სწავლობენ დამოუკიდებლად ცოდნის შეძენას, მიღებული ცოდნის, უნარებისა და უნივერსალური საგანმანათლებლო საქმიანობის გამოყენებას.

დღეს აქტუალურია სკოლაში დისტანციური სწავლების საკითხი. დისტანციური სწავლება არის განათლების ახალი ფორმა, რომელიც გულისხმობს ისეთ საშუალებებს, მეთოდებს, განათლების ორგანიზაციის ისეთ ფორმებს, რომლებიც ინფორმაციული ქსელებისა და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების საშუალებით ხორციელდება. მნიშვნელოვანია მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთქმედების ფორმების გამოყენებაც.

დისტანციური სწავლების ნებისმიერი მოდელი უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა დამოუკიდებელი შემეცნებითი საქმიანობის მოქნილ კომბინაციას ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროსა და სასწავლო მასალასთან. სწავლების ეს მოდელი გულისხმობს სასწავლო პროცესში ე.წ. ინოვაციური პედაგოგიური ტექნოლოგიების ჩართვას. მათ შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კომპლექსური დავალებები, რომლებიც მოიცავს როლური თამაშების ორგანიზებას, თანამშრომლობის სწავლას და ა.შ. ყველა მათგანი ხელს უწყობს მსმენელთა შესაძლებლობების გამოვლენას და, იმავდროულად, პიროვნების სოციალური თვისებების ფორმირებას (გუნდში მუშაობის უნარი, სხვადასხვა სოციალური როლის შესრულება, ერთმანეთის დახმარება ერთობლივ საქმიანობაში). ამიტომ დისტანციური სწავლების პროცესში დამოუკიდებელი სამუშაო უნდა დაიგეგმოს ისე, რომ არა მარტო საპროგრამო მასალის აღქმას უზრუნველყოფდეს, არამედ მოსწავლეთა ყოვლისმომცველ განვითარებასაც უწყობდეს ხელს.

სამუშაოს ერთ-ერთი ფორმაა დისტანციური კომპლექსური დავალებები, რომელთა შესრულებისას მოსწავლეები არა მხოლოდ პრაქტიკულად იყენებენ არსებულ უნარებს, არამედ სამუშაოს ახალ მახასიათებლებსაც სწავლობენ. ეს მოტივირებული სწავლის წინაპირობაა და არა უბრალოდ მასწავლებლის გამოცდილების გადაცემის საშუალება.

ამასთან, დისტანციური სწავლების ფონზე ჩვენ ვეჯახებით პროექტის საქმიანობის ორგანიზების თავისებურებებს.

ამ ფორმის თავისებურება ის არის, რომ ტრადიციული ეტაპები (პროცესში ჩართვა, სამუშაოების დაგეგმვა, შედეგების პრეზენტაცია, შეფასება, ასახვა) მონაწილეებთან პირისპირ კომუნიკაციისას კი არ ხორციელდება, არამედ ქსელური კომუნიკაციის კორესპონდენციის ფორმით – ფორუმზე, ელექტრონული ფოსტის საშუალებით. მასწავლებლის ფუნქციები იგივე რჩება: მიზნების დასახვა, მოსწავლეთა საქმიანობის ორგანიზება, ამ აქტივობების მართვა და მიღებული შედეგების შეფასება.

როგორც დაგეგმვის, ისე კომპლექსური დავალების ნებისმიერ ეტაპზე პედაგოგი სთავაზობს მოსწავლეებს მუშაობის პირობებსა და ნაბიჯებს.

როგორ დავგეგმოთ კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა დისტანციური სწავლების გარემოში?

გთავაზობთ თითოეულ ეტაპს და აქტივობას დისტანციური სწავლების პირობებში. ეს ეტაპები პირობითია და არ არის კავშირში მატრიცაში არსებულ ეტაპებთან. ამ საკითხზე მომდევნო სტატიებში გესაუბრებით.

პირველი ეტაპი მოიცავს ისეთი პრობლემის ფორმულირებას, რომლის შესწავლაც მნიშვნელოვანი იქნება მოსწავლეებისთვის. ეს ეტაპი იწყება დავალების საკითხის (თემის), მისი ტიპის, საბოლოო პროდუქტის, მონაწილეთა რაოდენობის, მიზნებისა და ამოცანების გაცნობით. დავალება საინტერესო და აქტუალური უნდა იყოს.

როგორ გავაკეთოთ ეს? დავალება ფორმულირებული უნდა იყოს მოსწავლისთვის ბუნებრივი ენით და ისე, რომ მას ინტერესი გაუჩნდეს. თავად პრობლემებს მოსწავლეები მასწავლებლის დახმარებით გამოყოფენ. მართალია, მასწავლებელი თემიდან გამომდინარე არჩევს საკითხს, აკავშირებს მას ცნებებსა და მკვიდრ წარმოდგენებთან, მაგრამ მთავარი მოსწავლეთა მოტივაცია და ჩართულობაა, რასაც აუცილებლად მივაღწევთ, თუ მათი ინტერესების სფეროსაც გავითვალისწინებთ. დიდი მნიშვნელობა აქვს წარდგენას და კითხვის დასმას, რომელზეც დაისმის ძირითადი აქცენტი და რომელიც ყველაზე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოსწავლის მოტივაციის ამაღლებაში. როდესაც გაკვეთილზე მოსწავლეებს, მათი დაინტერესების მიზნით, ვუთხარი, რომ ახალ დავალებას ვიწყებდით, მივეცი სამი მინიშნება, ისინი კი გამოთქვამდნენ ვარაუდებს, რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ეს. ამ მარტივი აქტივობის შედეგად რამდენიმე საინტერესო საკითხიც გამოიკვეთა.

მომდევნო ნაბიჯი მოიცავს ისეთი გეგმის შემუშავებას, რომელიც დასახული მიზნისკენ წაგვიყვანს. მეორე ჩართვისას უკვე შექმნილი იყო ჯგუფები და დასახული -სამოქმედო გეგმა. ამ ეტაპზე მოსწავლეებმა პასუხი გასცეს შემდეგ კითხვებს: „რა უნდა გაკეთდეს? რა მეთოდებს გამოიყენებთ? რა შედეგი მოჰყვება დავალებას? როგორ ფიქრობთ, როგორი პროდუქტი იქნება უფრო მისაღები და ეფექტური/ეფექტიანი?“

ერთად დაიგეგმა დავალებები და განაწილდა როლები, თითოეულ მოსწავლეს მიეცა განსაზღვრული მოცულობის სამუშაო.

მოსწავლეებს ყველა ეტაპზე სჭირდებათ დახმარება. მის ორგანიზებაში დაგვეხმარა ვიდეოკონფერენცია, რომელზეც განვიხილეთ ყველა წამოჭრილი კითხვა.

ინფორმაციის ძიების მეორე ეტაპი – სინამდვილეში, ეს არის დავალების მასალების დამოუკიდებელი დამუშავება, ძირითადის ხაზგასმა (არსებითისა და უმნიშვნელოს გამიჯვნა), სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციის განზოგადება და ანალიზი, სადავო საკითხებზე დისკუსია. ამ ეტაპზე რეფლექსია სავალდებულოა.

დისტანციური სწავლების პირობებში რეფლექსია შეიძლება აისახოს დავალებების კომენტარებში. აქ მოსწავლეებმა გააზიარეს დავალების მიმდინარეობა: გეგმები, რუკები, თვალსაჩინოებები, შეაგროვეს მასალა, განიხილეს მონაწილეებსა და „დამკვირვებლებთან“.

მესამე ეტაპი: კომპლექსური დავალების დასრულების შემდეგ გაკეთდა დასკვნები, მოსწავლეებმა წარადგინეს პროდუქტი.

ეს დავალება შეიძლება შესრულდეს ჯგუფში.

კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის ბოლო, მეოთხე ეტაპია პრეზენტაცია, მისი დაცვა. ამ ეტაპზე მონაწილეები აჯამებენ კომპლექსური დავალების შედეგებს, პასუხობენ კითხვებს, რომლებიც მიზნად ისახავს პროექტის ეფექტურობის დადგენას და მისი მონაწილეების მიერ საქმიანობისა და პროდუქტის თვითშეფასებას: მიაღწიეს თუ არა მიზანს, რა გაკეთდა, როგორ იყო დაგეგმილი, რისი ბრალია წარუმატებლობა და გეგმიდან გადახრა, რა სირთულეებს შეეჯახნენ და ა.შ.

პრეზენტაციის დროს ურთიერთშეფასების გამოყენება ძალზე ეფექტურია. ამ დროს ყველა ყურადღბით ისმენს და ჩართულია სასწავლო პროცესში.

დისტანციური სწავლება იძლევა მულტიმედიური რესურსების ფართო გამოყენების შესაძლებლობას, მაგრამ სიტყვით გამოსვლის პირველი გამოცდილებისთვის კომპლექსური დავალების მონაწილეებმა გაკვეთილზე ერთმანეთს წარუდგინეს პრეზენტაცია. გამოცდილების შეძენისთანავე მოსწავლეებს უკვე შეეძლებათ მომზადება დამოუკიდებელი პრეზენტაციისთვის. ჩემი როგორც მასწავლებლის ამოცანაა, ვასწავლო სწორად ორიენტირება და შესაბამისი ქცევის ჩამოყალიბებაში დავეხმარო.

ვფიქრობ, ამ გამოცდილებაში მთავარი ის არის, რომ კომპლექსური დავალების აქტივობათა გამოყენება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, გააგრძელონ კომუნიკაცია, ურთიერთქმედება, პრობლემების გადაჭრა და ერთად დაეუფლონ კომპიუტერს. მუშაობის განმავლობაში მათ ჰქონდათ ოპერატიული უკუკავშირი, რამაც მათ საშუალება მისცა, გაეანალიზებინათ სხვადასხვა ეტაპზე შესრულებული დავალებები.

ასეთი დავალებები მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, იმუშაოს ერთდროულად ჯგუფშიც და ინდივიდუალურადაც.

ახალი გაკვეთილის ახსნის დროს ხშირად ვგეგმავთ სხვადასხვა აქტივობებს, რათა ის მრავალფეროვანი გამოგვივიდეს.  აქტივობების მსგავსად მნიშვნელოვანია მოსწავლეებს მივცეთ საინტერესო და სახალისო დავალებები, რომლის შესრულებაც არ დაეზარებათ. მასწავლებლები ხშირად გამოვთქვამთ უკმაყოფილებას, რომ მოსწავლეს დავალება არ აქვს შესრულებული ხარისხიანად.  ხან ავიწყდებათ ან უბრალოდ არ ასრულებენ. ეს პრობლემა  მეც მაწუხებდა, ამიტომ გადავწყვიტე მოსწავლეებისთვის პერიოდულად შემექმნა იმისგან  განსხვავებული დავალებები, ვიდრე ვაძლევდი. ეს დავალებები მორგებული იყო მთლიანად საგაკვეთილო თემაზე. რომელიც იყო მარტივი, სახალისო და ემსახურებოდა ცოდნის განმტკიცებას.

სტატიაში შემოგთავაზებთ ქართულ ენასა და ლიტერატურაში შესწავლილ იაკობ გოგებაშვილის  ტექსტის მიხედვით: ,,მუხა და ლერწამი“ ჩემ მიერ  შედგენილ დავალებებს.

მოსწავლეებს სახელმძღვანელოში მოცემულ ილუსტრაციაზე გავუმახვილე ყურადღება.  გონებრივი იერიშის გამოყენებით, მოვისმინე მათი მოსაზრება, რას ფიქრობდნენ ილუსტრაციისა და ტექსტის კავშირზე, რა შეიძლება ყოფილიყო ტექსტის შინაარსი? ვარაუდების გამოთქმის შემდეგ ტექსტი დავყავი მონაკვეთებად და თითოეული მოკვეთის წაკითხვის შემდეგ ვსამდი დამაზუსტებელ შეკითხვებს, ახალი ცოდნის განმტკიცების მიზნით. ტექსტში მოცემული უცხო სიტყვები ჩამოვწერე დაფაზე და მივუწერე განმარტებები. ტექსტის წაკითხვისა და დამუშავების პროცესში დავახასიათეთ პერსონაჟები ვენის დიაგრამის გამოყენებით.

ტექსტის დამუშავების შემდეგ მოსწავლეებს დავალების სახით მივეცი შემდეგი:

• პირველ დავალებაში უნდა ეპოვათ პერსონაჟის დამახასიათებელი თვისებები. მოცემული იყო გაფანტული ასოები, სადაც უნდა ეპოვათ სიტყვა, რომელიც გამოხატავდა პერსონაჟის თვისებას.

• მეორე დავალებაში ტექსტიდან ძირითადი და საკვანძო სიტყვები იყო მოცემული. ასოები იყო არეულად, მოსწავლეს კი უნდა დაელაგებინა ის და შეედგინა სიტყვა.

• მესამე დავალებაში მოსწავლეს ფოტოზე გამოსახული საზოგადო მოღვაწე და მათ შორის, ტექსტის ავტორი იაკობ გოგებაშვილი, უნდა ეპოვა არეულ მარცვლებს შორის და დაეკავშირებინა გამოსახულებასთან. ამ დავალების მიზანი ცოდნის განმტკიცებაა.

ვფიქრობ ჩემი მოსწავლეებისთვის აღნიშნული დავალებების შესრულება სახალისოა, რომელიც ემსახურება მიღებული ცოდნის განმტკიცებასა და თამაშით სწავლებას.

დიდი ბრიტანეთი რჩება მსოფლიოს ერთ-ერთ ლიდერად განათლებაში. აქაური სკოლები განთქმულია ტრადიციებით, სწავლის მაღალი დონით. ბრიტანულ სკოლებში სწავლა შეუძლიათ როგორც ადგილობრივებს, ისე უცხოელებს. სწავლის საფასური წელიწადში საშუალოდ 30 ათას ფუნტამდეა და წარმატებულ მომავალში ჩადებულ ინვესტიციად მიიჩნევა. სკოლისა და უნივერსიტის დიპლომი ახალგაზრდებს ბევრ საოცნებო კარს უღებს. დიპლომის მფლობელს ყველა ქვეყნის დასაქმების ბაზარზე „მწვანე“ ენთება. თუმცა შექსპირის სამშობლოში სწავლასაც აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები.

დადებითი:

პრესტიჟულობა. ბრიტანული სკოლა კარგი სკოლის ეტალონია. ყველაზე მოკრძალებული შეფასებით, ბრიტანეთის განათლების სისტემის ისტორია 10 საუკუნეს ითვლის. შექსპირის დროსაც კი ინგლისური განათლება ელიტარულად ითვლებოდა. ცოდნის მისაღებად აქ სხვადასხვა კონტინენტიდან ჩამოდიოდნენ. ამბობენ, რომ ინგლისურ სკოლაში სწავლისას ბავშვი საუკუნეების საგანმანათლებლო ტრადიციებს ისისხლხორცებს და ამით უპირატესობას იძენს ნებისმიერ უმაღლესს სასწავლებელში ჩაბარებისას ან დასაქმების პროცესში.

ხარისხი. დიდ ბრიტანეთში განათლებას უკიდურესად სერიოზულად უყურებენ, შეღავათების გარეშე: მილიარდერების შვილებს ისეთივე სიმკაცრით მოეკითხებათ, როგორც ბავშვებს ჩვეულებრივი ოჯახებიდან. ინგლისის სკოლაში დაუშვებელია სიზარმაცე, გაკვეთილების გაცდენა და ტყუილები. მკაცრი დისციპლინა წარმატებული სწავლის საფუძველია. ამავდროულად, სკოლაში სწავლა არ ჰგავს ჯარში მსახურებას, ნიველირება აქ წარმოუდგენელია – მასწავლებლები თითოეული მოსწავლისთვის ინდივიდუალურ მიდგომას ეძებენ, ცდილობენ მისი ნიჭიერი მხარეების გამოვლენას. ინგლისურ სკოლებში პედაგოგები ნამდვილი პროფესიონალები არიან, ბევრი მათგანი პრესტიჟულ უნივერსიტეტშიც ასწავლის. ბავშვს პატარობიდანვე აქვს საქმე დარგის საუკეთესო მცოდნეებთან და ექსპერტებთან. თუ ინგლისში ისწავლე, ეს ნიშნავს, რომ ფლობ არა მხოლოდ ლამაზყდიან დიპლომს, არამედ ნამდვილ ცოდნას.

ინგლისური ენის სწავლის შესაძლებლობა. დიდ ბრიტანეთში სწავლა, რა თქმა უნდა, ინგლისურ ენაზეა. თუ ბავშვს ინგლისური სხვა ქვეყანაში აქვს ნასწავლი, ერთი წლის შემდეგ ის თითქმის ისევე ისაუბრებს ამ ენაზე, როგორც საკუთარზე საუბრობს, აქცენტის და შეცდომების გარეშე. 14 წლიდან მოსწავლეები ერთვებიან პროგრამაში, რომელიც მათ ამზადებს საშუალო განათლების სერტიფიკატის GCSE მისაღებად. მასში შედის სავალდებულო საგნები – ინგლისური და მათემატიკა.

კავშირები. ბრიტანეთის კერძო სკოლების კურსდამთავრებულები განსაკუთრებულ „კასტას“ წარმოადგენენ. პრივილეგირებული მშობლების შვილები ნიჭიერები და მიზანდასახულები იზრდებიან და ხდებიან მსხვილი ბიზნესმენები, მსახიობები, პოლიტიკოსები, ეკონომისტები, იურისტები, მეცნიერები. ისინი თავინთი სკოლების მომავალი ინვესტორები არიან. ინგლისში სწავლა აფართოვებს ბავშვის ნაცნობობის წრეს. სკოლის მეგობრობა სიცოცხლის ბოლომდე გრძელდება, ისინი ინტერესდებიან ერთმანეთის წარმატებებით.

უცხო უნივერსიტეტების ხელმისაწვდომობა. 16 წლიდან სკოლაში იწყება A-Level-ი – უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელების მოსამზადებელი პროგრამა. ის მოიცავს სავალდებულო საგნებს და დამატებით ორ-სამ არჩევით დისციპლინას. ოქსფორდის, სორბონის, იელის და ბრიტანეთის სხვა კერძო სკოლების დიპლომი კარგი სამსახურის დაწყების საწინდარია.

სხვა კულტურულ გარემოში ჩაძირვა. ინგლისში სწავლის დროს ბავშვი ურთიერთობს არა მხოლოდ მკვიდრ ბრიტანელებთან. ეს აფართოვებს მის კულტურულ ჰორიზონტს.

უარყოფითი:

სტრესი. ჩვეულებრივ, სხვა ქვეყნებში მცხოვრები ბავშვები დიდ ბრიტანეთში სასწავლებლად 12-14 წლის ასაკში ჩადიან. ეს ის პერიოდია, როდესაც მოზარდები  ცდილობენ გახდნენ დამოუკიდებლები. ეს საკმაოდ რთული ასაკია. ბევრის უჭირს ოჯახის გარეთ ცხოვრება, ადაპტირება ახალ რეალობასთან, ახალ მეგობრების მოძიება, ცდილობს შეეჩვიოს მშობლის მზრუნველობის გარეშე ყოფნას. ერთი მხრივ, ეს სასარგებლოა და ხელს უწყობს პიროვნულ განვითარებას, მეორეს მხრივ კი დიდი სტრესია.

ფასი. ბრიტანული განათლების ყველა უპირატესობა გავლენას ახდენს სწავლის საფასურზე. სწავლა ძვირი სიამოვნებაა. ამის შესაძლებლობა ყველა ოჯახს არ გააჩნია.

დაძაბული გრაფიკი. ინგლისურ სკოლაში მოსწავლეს ძალიან ცოტა თავისუფალი დროა აქვს. მას უწევს მუდმივად სწავლა – საკლასო ოთახში თუ კლასის გარეთ. აღსანიშნავია, რომ კლასგარეშე აქტივობები ინგლისში ნებაყოფლობით-სავალდებულოა, ანუ, სხვანაირად  რომ ვთქვათ, მოსწავლეს შეუძლია აირჩიოს ის, რაც მას მოსწონს – სპორტი, ხელოვნება, მუშაობა სოციალურ პროექტებზე – მაგრამ ამ არჩევანაის გაწკეთება აუცილებელი პირობაა.

კერძო თუ საჯარო სკოლა?

უმეტეს შემთხვევაში, ასეთი არჩევანის წინაშე ვერ დგები, რადგან ბრიტანეთში საჯარო სკოლებში სწავლა შეუძლიათ მხოლოდ ქვეყანაში დაბადებულ ბავშვებს და მათ შვილებს, ვისაც აქ მუდმივად ცხოვრების უფლება აქვთ. თუ მშობლები გრძელვადიანი ვიზით ცხოვრობენ ბრიტანეთში, ბავშვს შეუძლია სკოლაში იაროს. მაგრამ უცხოელ ბავშვებს, ვისი მშობლებიც სხვა ქვეყანაში ცხოვრობენ, მხოლოდ კერძო სკოლები იღებენ (არსებობს გამონაკლისები).

კერძო და საჯარო სკოლების სტანდარტები და სასწავლო პროგრამა ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. მაგრამ კერძო სკოლა მუნიციპალურ სკოლასთან შედარებით გაცილებით კომფორტულია და არჩევითი საგნების სიმრავლითაც გამოირჩევა.

კერძო სკოლის კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა ნაკლებია, რაც ბავშვებისადმი ინდივიდუალური მიდგომების საშუალებას იძლევა. და ბოლოს, კერძო სკოლებში მოსწავლეთა სოციალური დონე უფრო მაღალია – სწავლის მაღალი საფასურის გამო, აქ მხოლოდ შეძლებული ოჯახიშვილები სწავლობენ. ბევრი ბრიტანელი, რომელსაც შეუძლია შვილის საჯარო სკოლაში ტარება, უპირატესობას მაინც კერძო სკოლას ანიჭებს.

რადგან ბრიტანეთის სკოლებში სწავლა მხოლოდ ინგლისურ ენაზე მიმდინაწრეობს, ბავშვი მას კარგად უნდა ფლობდეს. დონე upper-intermediate-ეზ დაბალი არ უნდა იყოს. ამიტომ ინგლისში გამგზავრებამდე ერთი წლით ადრე სასურველია ენის ინტენსიური სწავლება. ამ მიზნით ბავშვებისათვის შეძლებული ოჯახები  ხშირად იწვევენ ინგლისიდან ძიძებსა და პედაგოგებს.

დღის სკოლა თუ პანსიონი?

უცხოელ მოსწავლეებს ევროპაში სწავლისა და ცხოვრების ორი არჩევანი აქვთ: დღის სკოლები, სადაც მხოლოდ სწავლობენ, მაგრამ ცხოვრობენ მიმღებ ოჯახებში, სკოლის მახლობლად მდებარე სახლებში და სკოლა-პანსიონები, სადაც მოსწავლეები სწავლობენ და ცხოვრობენ კიდეც. სკოლა-პანსიონში ბავშვები მუდმივად ცხოვრობენ (სპეციალურ საერთო საცხოვრებლებში). ასეთი შენობებში ბევრი პატარა ოთახია, 3-4 ადამიანისთვის განკუთვნილი.

თითოეულ კორპუსს აქვს საერთო მისაღები ოთახი, სადაც ბავშვებს სწავლა და ურთიერთობა შეუძლიათ. ისინი სკოლის კაფეტერიაში იკვებებიან. პანსიონის მოსწავლეებს წელიწადში ორჯერ სახლს სტუმრობენ – ზაფხულის და საშობაო არდადეგებზე.

სკოლა-პანსიონების კამპუსების ტერიტორიებს საგანგებოდ იცავენ. ბევრგან 15 წლამდე ბავშვებს პედაგოგების გარეშე ტერიტორიის დატოვება ეკრძალებათ. უფროსკლასელებს ქალაქში სასეირნოდ უშვებენ ,ხოლოდ იმ პირობით, თუ კონტაქტზე იქნებიან და დათქმულ დროს დაბრუნდებიან. ბრიტანეთის კერძო სკოლების უცხოელ მოსწავლეთა უმეტესობა ასეთ პანსიონებში ცხოვრობს.

ორივე სისტემას აქვს თავისი უპირატესობა: პანსიონში დისტიპლინა და მუდმივი კონტროლი, სახლის პირობებში კი უფრო მეტი სულიერება, უფროსი თაობის უშუალო ჩართულობა ბავშვის ცხოვრებაში.

ევროპაში დღემდე არსებობს სკოლები ცალკე ვაჟებისთვის და ცალკე გოგონებისათვის. მიჩნეულია, რომ ორი სქესის განცალკევებით სწავლება პოზიტიურად ზემოქმედებს აკადემიურ მოსწრებაზე. ასეთი სკოლები ისტორიულად უფრო ელიტარულად მიიჩნეოდა და კლასებში, სადაც ცოტა ბავშვი სწავლობდა, ინდივიდუალური მიდგომაც მეტად იყო გარანტირებულია.

ერთ-ერთი ასეთი ცნობილი და პრესტიჟული ქალთა სკოლაა Badminton School, ბრისტოლში. სკოლა დაარსდა XIX საუკუნის შუა ხანებში. სკოლის საკუთრებაშია უზარმაზარი მიწის ნაკვეთი, რომელზეც განთავსებულია სასწავლო და საერთო საცხოვრებლის შენობები, უამრავი სპორტული მოედანი – აქ სპორტული ტრადიციები საკმაოდ მძლავრია. თითქმის ყველა მოსწავლე დაკავებულია ცხენოსნობით, საბრძოლო ხელოვნებით, ჩოგბურთით ან ცურვით.

სკოლის განსაკუთრებული სიამაყეა ახლად აშენებული ხელოვნების ცენტრი. ინტენსიური კლასგარეშე აქტივობები არც აკადემიურ მოსწრებას უშლის ხელს – ბადმინტონის სკოლის კურსდამთავრებულების უმეტესობა პრესტიჟულ უნივერსიტეტებში იოლად აბარებს. სასწავლო პროგრამა საკმაოდ რთულია, აქცენტით ზუსტ მეცნიერებებსა და ხელოვნებაზე.

სკოლა დიდი არაა (120 მოსწავლე), რაც ქმნის მეგობრულ, თითქმის ოჯახურ ატმოსფეროს. ის ინგლისში ერთ-ერთი ყველაზე მყუდრო დაწესებულებაა. აქ დიდ ყურადღებას აქცევენ მოსწავლეთა კომფორტს. სკოლამ რამდენჯერმე მიიღო სპეციალური ჯილდოები ადგილობრივი შეფ-მზარეულების სამაგალითო მუშაობისთვის.

მეორე მაგალითად სკოლების ჩამონათვალში შეგვიძლია დავასახელოთ დორსეტის საგრაფოში, შერბორნში მდებარე ნიჭიერ ვაჟთა კერძო სკოლა-პანსიონი, სადაც 600-მდე მოსწავლე სწავლობს. აქ ბავშვებს 13-დან 18 წლამდე ასაკში იღებენ. მოსწავლეთა უმეტესობა ბრიტანელია, ცოტაც უცხოელი. სკოლა სამართლიანად ამაყობს თავისი კურსდამთავრებულებით: მსახიობი ჯერემი აირონსი, MI6 ხელმძღვანელი დევიდ სპედინგი, სვაზილენდის მეფე მსვატი III, გამოჩენილი კრიპტოლოგი და მათემატიკოსი ალან ტიურინგი და ხელოვნების, პოლიტიკისა და მეცნიერების მრავალი სხვა წარმომადგენელი.

შერბორნის სკოლა მდებარეობს ძველი მონასტრის შენობაში. მასზე დიდი გავლენა იქონიეს ტრადიციებმა (დაარსდა მე-16 საუკუნეში), თუმცა მისი ამჟამინდელი დირექტორი კრის დევისი უპირატესობას სწავლების ინოვაციურ და არაკონფორმისტულ მიდგომებს ანიჭებს. პირველ რიგში, მას სურს ასწავლოს მოსწავლეებს აზროვნება და საკუთარი რესურსების გამოყენება. ამისათვის გამოჩენილ ფსიქოლოგ გაი კლასტონთან თანამშრომლობით სკოლაში შეიქმნა სპეციალური სასწავლო გეგმა. მიუხედავად იმისა, რომ შერბორნს ძირითადად აღებული აქვს ჰუმანიტარული გეზი, ასევე აქვს ძალიან ძლიერი მათემატიკური განყოფილება, სადაც ძალიან ნიჭიერი ბავშვები სწავლობენ.

კინგჰემ ჰილის სკოლა-პანსიონი, რომელიც ოქსფორდშირის ერთ-ერთ ულამაზეს ადგილას მდებარეობს, 1886 წელს დაარსდა. აქ 11-დან 18 წლამდე ბავშვებს იღებენ,  უცხოელებს – 14 წლიდან. დღეს კინგჰემ ჰილში 280 ბავშვი, ვაჟები და გოგონები. 70%-ზე მეტი მუდმივად ცხოვრობს სკოლაში. ეს საგანმანათლებლო დაწესებულება არ არის შერჩევითი, ანუ არ ახორციელებს შერჩევას აკადემიური მოსწრების საფუძველზე. კინგჰემ ჰილის მისიაა ნიჭიერი ბავშვების განვითარება და ამავდროულად საშუალო შესაძლებლობის მქონე მოსწავლეების დახმარება, რათა მათ სწავლაში ახალ სიმაღლეებს მიაღწიონ.

აკადემიური გაგებით, სკოლა იცავს სტანდარტულ სასკოლო სასწავლო გეგმას, რომელიც გთავაზობთ ძალიან მრავალფეროვან კლასგარეშე ღონისძიებებს, აქცენტით სპორტზე – ცხენოსნობა, რაგბი, საბრძოლო ხელოვნება, ჰოკეი, ასევე ცეკვა და ბალეტი.