(გურამ დოჩანაშვილის თვალით დანახული 9 აპრილი)კაცის „გაადამიანურების“, უკეთესად გარდაქმნის წყურვილით, ვნებითა და რწმენით სავსე გურამ დოჩანაშვილი დონ კიხოტივით გამოდიოდა შინიდან, „მაღალი სოფლიდან“ და დომენიკოსავით მოგზაურობდა ქვემო, მატერიალურ სამყაროში. უამრავ ნიღაბს ირგებდა, რომელთა მიღმა ირეკლებოდა ქრისტესეული სახე, შინაგანად განათებული და უხილავ შარავანდედიანი. თავისი შემოქმედებით ეხმიანებოდა ყველა პრობლემას, რომლებიც მითოლოგიური დროიდან დღემდე აწუხებს კაცობრიობას. უახლოეს პოლიტიკურ-კულტურულ მოვლენებს მხატვრულ განზომილებაში დაშიფრულად წარმოადგენდა, ისე, რომ ნამდვილი მკითხველი, ვასიკო კეჟერაძისნაირი, აუცილებლად მიუხვდებოდა სათქმელს. 1989 წელს დაწერილ მოთხრობაში კი „ორნი აქა-იქ“ პირდაპირ, შეუფარავად წარმოაჩინა მოუშუშებელი ჭრილობა, 9 აპრილის ტრაგედია. ფრთხილი, გაბედული მონადირესავით ჩაუსაფრდა მოვლენებს და მოიხელთა იმ დღის ყველა მნიშვნელოვანი წუთი და წამი. სწორედ მონადირის ნიღაბი მოირგო მწერალმა ამ პატარა მოთხრობაში და ადამიანთა სულები ისე შთამბეჭდავად მოინადირა, რომ მკითხველის თვალწინ კითხვისას ცოცხლდება 9 აპრილის სისხლიანი დღე, თანაც არა მხოლოდ სააქაო, არამედ საიქიო. ეპიგრაფადაც გამოიტანა „მონადირის“ სიტყვები: „ესე ამბავი შესაძლოა ზოგან გამოგონილად მოეჩვენოს ვისმე, მაგრამ არა, არაა მთლად გამონაგონი“.

9 აპრილს მხეცურად მოკლული გოგონას სულის სამოთხეში ზეასვლის სურათით იწყება მოთხრობა: „- ძალიან გეტკინა, შვილო?_იქა ჰკითხეს. ფერები იყო უცხო, საკვირველი, დაბინდულივით, მაგრამ სუყველა შინაგანად აბჟუტებული, მსგავსი სილამაზე კი არა, რაღამეტი, რომ არნანახი სილამაზეც აღარ ეთქმოდა, სჭვიოდა იქა, და ერთადერთი სამხმოვანება გაისმოდა“. გოგონას თავს ევლებიან ღვთისმშობელი, წმინდა ნინო, ანგელოზები და წმინდანები: „დედათაგან უნეტარესმა კარგად იცოდა იქ, ქვემოთ, აქაც, ჭრილობიანი ტკივილის ფასი, რა ხანმა განვლო, მაგრამ შვილის ნალურსმნალები ისევ სტკიოდა იესოს დედას, ვინც ადრე, აქა, გაოგნებული შესცქეროდა ბრბოს, გაავებულ, სიმწრით დაღმეჭილ სახეებს, რომ უსასრულობამდე უკეთესი ძე კაცისაი მოუვიდათ და იხილეს, იხილეს, ნახეს, დაიჯერეს და ამიტომ სიმწრით გაჰყვიროდნენ: „ჯუარს აცუ, ჯუარს აცუ ეგე!“. 1989 წლის 9 აპრილსაც კვლავ ჯვარს აცვეს ქრისტე, კვლავ „აჯანყდნენ“ სიბნელის მოციქულები, მაგრამ უცოდველ გოგონათა უმანკო მსხვერპლმა ისევ გადაარჩინა სინათლე. ამიტომაც გაიელვებს მოთხრობაში სურათი: „იესომ, ჯვარზე გაკრულმა, ზედ მოკვდომის წინ ვეღარ მოითმინა და დაიჩივლა, ასე წამოსცდა: ,,ღმერთო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევებ მე?“

სამყაროს მთლიანობაში წარმოიდგენს მწერალი, სიძულვილის ჯოჯოხეთი და სიყვარულის სამოთხე თანაბარი ინტენსივობით იხატება. აქ – დანტესეული ჯოჯოხეთია, კბილთა ღრჭენით, ურჩხულად ქცეული, სახედაკარგული საბჭოთა ჯარისკაცებით, სისხლმოწყურებულნი საწამლავითა და ალესილი ბარებით რომ დასდევენ მშვიდობიან დემონსტრანტებს და ჩეხენ ბავშვებს, ქალებს, განსაკუთრებით, ყველაზე უმწეოებს. იქ – იქაც დანტესეული სამოთხეა, უმშვენიერეს ყვავილებად გადაშლილი ადამიანებით, უხვი სინათლის ჩქერებითა და ნეტარებით, „სამხმოვანების“ გონებისწამღები მუსიკით და სიხარულის დამათრობელი სურნელით, სადაც „სიყვარული ატრიალებს მზეს და ვარსკვლავებს“. მოთხრობაში ერთმანეთს ენაცვლება მონტაჟის ტექნიკით შესრულებული სულისშემძვრელი სურათები. მწერლის მიერ მაგიური ძალმოსილებით შექმნილ სიტყვიერ ნახატში სააქაო და საიქიო კონტრასტულ სივრცეებს ქმნიან. აქ 9 აპრილის ბნელი დღის სურათებია, უღვთოდ დაჩეხილი სხეულებით, სისხლში ჩახშობილი თავისუფლებით, ჯალათი ჯარისკაცებით. იქ სამოთხეა, შვებითა და სიხარულით. ორივე თანაბარი ენერგეტიკით იხატება, გურამ დოჩანაშვილისეული განუმეორებელი ხელწერით, როდესაც სიტყვები ისე მიმოიხრებიან, რომ გადიან ჩვეული მნიშვნელობების საზღვრებიდან და რაღაც უცნაურის, აქამდე განუცდელის შეგრძნებებს ბადებენ. ავტორი თავისი საყვარელი მწერლის, მარიო ვარგას ლიოსას პარალელური თხრობის ტექნიკით ხატავს მატერიალურ-სულიერ სივრცეებს.

მოთხრობას ორი გმირი ჰყავს: 9 აპრილის დემონსტრაციაზე გამოსული, თავისუფლების წყურვილით სავსე ბედნიერი გოგონა და რუსი ჯარისკაცი, თავისუფლების ჩახშობის წყურვილით ანთებული უბედური და უბადრუკი ჯალათი სტასიკი. სახელიც საგანგებოდ უსახური და უფერული შეურჩია მწერალმა, რადგან ის საბჭოთა რეჟიმის სტატისტიკის ერთეულია მხოლოდ და არა პიროვნება. მოზაიკურ ნახატში გამოიკვეთება სტასიკის მხეცად „ტრანსფორმირების“ სურათები, საბჭოური სისტემის მიერ მისი გაწვრთნა, „მანქურთად“ და „ჰომო სოვეტიკუსად“ ჩამოყალიბება, მორალურ-ზნეობრივი ღირებულებებისაგან, სინდისისაგან განძარცვა, რათა მერე რუსთაველზე ტანკებით შეიარაღებული გამოსულიყო და თავისუფლება თვალის დაუხამხამებლად მოეკლა, კვლავაც ისეთივე მონური თავგამეტებით შეესრულებინა იროდის ბრძანება, როგორც სახარებისეული ჰეროდეს ჯარისკაცებმა ამოწყვიტეს ბავშვები. იროდი, რა თქმა უნდა, გენერალი იგორ როდიონოვია, ქართველის ტრავმირებული მეხსიერებაში შავი ასოებით ჩაწერილი ერთ-ერთი ჯალათი, თბილისში დანიშნული კომენდანტი, რომლის ბრძანებითაც აღსრულდა მშვიდობიანი დემონსტრანტების ხოცვა-ჟლეტა. მოთხრობაში სატირულად იხატება საბჭოური სივრცე, ყალბი იდეალებითა და გამოთაყვანებული ბელადებით, როგორც რობაქიძე იტყოდა, სადაც „დემოკრატია კი არა, დემონოკრატია“ იყო სისტემის საფუძველი.

მწერალი ხატავს, დაჩეხილი გოგონა როგორ „აფრინდა“ ზეცაში: „და უხილავ მხრებში მაშინვე ფაქიზად შეუდგა ორი ცისარტყელა. გოგონა რა, სხეული როცა ჰქონდა, მაშინაც კი ძალიან მჩატე იყო, ციმციმ წაიყვანეს.

აქა კი, ქვემოთ, მონადირე იმის ახლახანა საფლავთან გულგასიებული იდგა და, კიდევ კარგი, ტიროდა, რადგან ცრემლს ვაება ასე თუ ისე გამოჰქონდა. საფლავის ქვაზე ასე ეწერა: – რამდენისა გამოდიოდა და, ცოტასი…“. გიორგი ლეონიძის მარიტას სიკვდილი გვახსენდება: „საიქიოში ოქროს სკამი მიართვესო, დაღლილსაო. ღვთისმშობელს ეთქვა თურმე: ფერზე გეტყობა, ძლიერ დაღლილი ხარ, დაჯე, შვილო, შორიდან მომავალი ხარ! იესო ქრისტემ კი ხელმანდილი ამოიღო, შუბლზე უნდა მოესვა, რომ გაეცოცხლებინა, მაგრამ ისეთი ლამაზი იყოო, მიწაზე დასაბრუნებლად ვერ გაიმეტაო, მოინდომა, სულ გვერდით ჰყოლოდა, ახლაც გვერდითა ჰყავსო ვარსკვლავადო…“ („მარიტა“).

მწერალი შთამბეჭდავი ორიგინალურობით ხატავს სამოთხისეულ სურათებს: „ბაღი იყო რომ, როგორი მერე… არსად ენახა ასეთი უცხოდ ფერადოვანი ყვავილები, ბაღი იყო რომ, რა მოხატული, სურნელი იდგა. იქა, მეორეს არცერთი ჰგავდა, და ყოველისგან, ახალ-ახალი სურნელისთვის თუ დაიხრებოდა, საოცრება რამ ამოდიოდა, მოტივტივებდა: ხან საოცნებო ხმები ამოჩქეფდა, ხანაც ნახატებს ხედავდა დიადს, ზოგისგანაც კი, ისე მართალი და სწორად ძნელი, სანუკვარი სიტყვები ესმოდა, ამ სიდიადით ითრგუნებოდა და მაინც, მაინც მაღლდებოდა ერთი პატარა ქართველი გოგონა, ამას რა ჰქვია, დეიდა წმინდა ნინო? იაკობი. გოგონამ ყური ნეტარებით მიუგდო და, წამოიძახა: სწორედ ახლახან გვასწავლიდნენ… ცურტაველია არა? ცურტაველია, შვილო. ცოტათი იქით ყვავილი იდგა? გონიერი და შემართული, წმინდა ნინოსკენ მორჩილად და მოწიწებით თავდახრილი მაინც, ყვავილი კი არა, უფრო ყვავილის დიდი ხე იყო, დაბინდული რამ შვინდისფერი გადაჰკვროდა, როგორ ნათობდა, კრძალვით ასცქეროდა გოგონა, და ამას, დეიდა წმინდა ნინო? მაგას, დავითი“.

ისინი, ვინც გოგონას იდენტობას, მის ქართველობას განსაზღვრავენ, ყველანი აქ არიან, მწერლები, მოღვაწენი, მეფენი და მხედართმთავარნი; გოგონა კიდევ ერთხელ იგრძნობს „ერთი რამის სიყვარულს, დაფარვა რომ სჭირდება“ და გააცნობიერებს, რომ აქაც ზეციურ საქართველოშია, რადგან „უსამშობლოდ არავინ არა ხარ“. მოთხრობიდან მომდინარე თავბრუდამხვევ სურნელსა და მუსიკას შეიგრძნობს მკითხველიც: „დიდი სათუთი ყვავილოვანი ბუჩქი იდგა რომ? – ,,ცა-ფირუზ, ხმელეთ-ზურმუხტო…“ – სულ ფირუზად და სულ ზურმუხტად აალებულიყო, წვით ციაგებდა. ბუჩქიც იყო რომ? ბრძენი, გონიერი, დაფიქრებული, იქაურობას დარდიან სურნელს მიმოჰფენდა – ,,ჩემო კარგო ქვეყანავ, რაზედ მოგიწყენია…“ – ბუჩქი იყო რომ, იქაურობის სინდისი და ნამუსი. და, ბუჩქიც იყო, მინდვრის ყვავილებით ჭარბად მოხატული, ალაგ კი – ვარდებამოყრილი, რა ფერად აღარ ხასხასებდა – ,,რამ შემქმნა ადამიანად, რად არ მოვედი წვიმადა“ – სურნელი ჰქონდა? ბარბაცებდი… იმ სიბრძნის ბუჩქთან შეჩერებულიყო გოგონა, ხარბად ისუნთქავდა“.

მოთხრობაში გრილი მღვიმეცაა დახატული: „გრილი, საამო, წყნარი, თითქოსდა სევდასავით, მაგრამ სევდა კი არა, განუზომელი უბედურება და ჩუმი ვაება ტრიალებდა იქ, მღვიმის კედლებზე სუფთა წვეთები მოჟონავდა, და გოგონა როგორც კი შევიდა, მთლად დაიცვარა მღვიმის კედლები, ჟონვამ იმატა, დაცხა, და რაღაც მშობლიური რომ იგრძნო გოგონამ, პატარა პეშვი შეუშვირა ჩამონაჟონს, სახეზე მოისვა, ყოველი წვეთი ეფერებოდა, მალამოდ შეეჟღინთა, არადა, მხოლოდ მლაშე კი არა, ცხარეზე ცხარე და მდუღარე წვეთები იყო, დეიდა წმინდა ნინო, ასეთი ცხელი, რაა? ეგ დედაშენის ცრემლებია, შვილო“. ზეციურ საქართველოში წმინდა ნინომ გოგონას ქართველი ერის სიღრმეები შეამეცნებინა: „სიმღერები ჰქონდათ? რომელსაც სხვა ვერ ჩასწვდებოდა, სხვა, დიდი-დიდი, აღტაცებულიყო. ფრესკები ჰქონდათ? მოიხიბლებოდნენ სხვებიც. ეკლესიები ედგათ? ციდან სულის მყარ მალამოდ დაკიდებულნი, გული ჰქონდათ რომ? სხვა ვერასდროს დააფასებდა… და, დიადი ხალხური პოეზია ჰქონდათ ისეთი, რომლის გაგებაც სხვას არ ეწერა“.

მკითხველი უმაღლესი მართლმსაჯულების მოლოდინშია. რა ელით დამნაშავეებს? როგორ განისჯებიან? მწერალი ხატავს, როგორ მიჰგვრიან გოგონას დასასჯელად ლოთობისა და ფუტურო ცხოვრებისაგან დაბერებულ გარდაცვლილ სტასიკს. „თადარიგში გასული კაპიტანი სტასიკ წარსმდგარიყო იმათ წინაშე, ვიტიას გამონაცვალი უცნობი ფერის პალტო ეცვა, ოცდაათი კაპიკი ჰქონდა ჯიბეზე.

– შენი მკვლელია, შვილო.

– მე მკვლელი არ ვარ! – წამოიძახა სტასიკმა, – მე მხოლოდ პრიკაზს ვასრულებდი!… ეგენი დავკაში მოყვნენ…

მე… ამან მომკლა, იქა? – იკითხა გოგონამ… ყველანი, დუმდნენ.

ის სამხმოვანებაც კი, მარადიული, ახლა დადუმებულიყო; არაფერი უბიძგებდა არსაითკენ, მხოლოდ თავისით უნდა გამოეტანა მსჯავრი, უმწეოდ მიმოიხედა გოგონამ და, წმინდა ნინოს ვაზის ნასხლევს რომ მოჰკრა თვალი, წამოიძახა: გთხოვთ, აპატიოთ, დიდო მარიამ ღვთისმშობელო! რკინის თითები გაკვირვებისგან მოუდუნდა უცხო პირქუშს!.. კარგად დაფიქრდი. გთხოვთ, აპატიოთ, შეხედეთ, რა უბედურია… ღრმად დაფიქრებულიყო ყველაზე დიდ ქალბატონი, წმინდა მარიამ ღვთისმშობელი, დიდი მარიამი, მზე. გოგონასათვის, და თავისათვისაც, სიხარულის ცრემლი სდიოდა“.

ისეთი ფინალია, მკითხველის კათარზისს რომ იწვევს, რაც ასე ეოცნებებოდა გურამ დოჩანაშვილს. ამგვარი დასასრული მით უფრო რთული უნდა ყოფილიყო მისთვის, რადგან ეს მოთხრობა 1989 წელს დაწერა. მიხეილ ჯავახიშვილი გვახსენდება, 1924 აგვისტოს სისხლში ჩახშობილი აჯანყების კვალდაკვალ ამავე წლის სექტემბერ-ოქტომბერში რომ დაწერა „ჯაყოს ხიზნები“: „სული იმ დროის სისხლში მქონდა ამოვლებულიო“. ასეთივე გმინვა მოისმის ამ მოთხრიდანაც, თანვე გვეფინება მიტევების მადლი.

შენდობის გამორჩეული მაგალითებით სავსეა ქართული და მსოფლიო ლიტერატურა. ცოდვის შენდობა ღვთაებრივი სამყაროსკენ, სულიერი სრულყოფილებისაკენ მიმავალ გზაზე აყენებს ადამიანს. ის არის „გაადამიანების“ მთავარი პირობა. მიტევება შობს სიყვარულს, რომელსაც სიძულვილის დამარცხება შეუძლია. მიტევება ქრისტიანული ცხოვრების მთავარი კანონია, „მამაო ჩვენოში“ ამგვარად გამოთქმული: „და მოგვიტევენ ჩვენ თანანადებნი ჩვენნი, ვითარცა ჩვენ მივუტევებთ თანამდებთა მათ ჩვენთა“. გურამ დოჩანაშვილისთვის, როგორც ერთ ინტერვიუში ამბობს, „მთავარი შემოქმედი სულიწმინდაა. ის შთაგაგონებს და შენ ხდები გამტარი“, ამიტომ სულიწმინდის შთაგონებით წერდა და გოგონას სახეში არა მხოლოდ ქრისტე და ტარიგად შეწირული უმანკო სული, არამედ თვითონაც ირეკლება ცრემლიანი თხოვნით: „მიუტევე, რამეთუ არა იციან, რას იქმან“.

ერთ ინტერვიუში ამასაც ამბობს გურამ დოჩანაშვილი: „ყველაფერს ეშველება, ოღონდ სულს არ მოედოს ჟანგი. ჟანგზე სულხან-საბას, თუ გახსოვთ, როგორ აქვს ნათქვამი, რკინის გესლიაო. ჯერ ისედაც ედება ადამიანის სულს ჟანგი და ახლა ყოველდღიურად უმატებენ ძალადობისა და უხამსობის ამდენი ჩვენებით“.

მიხეილ ჯავახიშვილი წერს: „ნეტარ იყვნენ ტანჯულნი მხატვრული სიტყვისათვის რამეთუ მათი არს გული ყოველთა მკითხველთა“ („გივი შადური“). სწორედ ასეთი ტანჯულია გურამ დოჩანაშვილი, რომლის მარადიული სასუფეველი მკითხველთა გულებშია.

მე იმ თაობას ვეკუთვნი, რომელიც მუშურ-გლეხურ სახელმწიფოში დაიბადა და მაშინ მოევლინა სამყაროს, როცა სულ ცოტაღა გვაკლდა მიწიერი სამოთხის აშენებამდე. რკინის ფარდის მიღმა ამბებს ძილისპირულის დროს გვიკითხავდნენ და დიდი და ნათელი მომავლის იმედით ვათენებდით და ვაღამებდით. ჩვენი მშობლებისგან განსხვავებით, ომ- და შიმშილგამოუვლელი თაობა ვიყავით. ჩვენი მშობლების თაობა არ მოსწრებია ომს, მაგრამ ახალნაომარი ქვეყნის კვალობაზე ბევრი შიმშილი და გაჭირვება ჰქონდა ნანახი. მათმა მშობლებმა კი დიდი ომის ქარტეხილი გამოიარეს… ჰოდა, ჩვენს ბავშვობაში იმ თაობად ვითვლებოდით, რომელსაც არ ომი ენახა და არც შიმშილ-სიშიშვლე…

მერე ყველაფერი აირია. ჩვენი მშობლების თაობის ბელადებმა ვერ შეძლეს ამქვეყნიური სამოთხის აშენება. სულ ტყუილად დასცინოდნენ ანრი სენ სიმონს. მათაც თავზე ჩამოემხოთ სამოთხის ციხესიმაგრის კედლები და ყველა ერთად მოგვიყოლა ნანგრევებში… და ვიქეცით ჩვენც „ომგამოვლილ თაობად“. არაერთ ომგამოვლილად… ის, რაც პაპებისგან გაგვეგონა ომების შესახებ, თვითონაც ვნახეთ. აი, ჭირის, ქოლერისა და ისპანკის შესახებ კი მათაც ჩვენსავით არაფერი იცოდნენ. ამ ყველაფერზე მათ თავიანთი ბებიები და პაპები უყვებოდნენ, ისევე როგორც ისინი გვიყვებოდნენ ჩვენ გადახდილი ომების შესახებ… და ყველას გვჯეროდა, რომ ეს წარსულის მძიმე კოშმარი იყო და ასეთადვე დარჩებოდა მარადჟამიერ… ახლა კი სამივე თაობამ ვიცით, რა არის ომი.

უკვე წელიწადზე მეტი გავიდა და ამ სენს ჯერ კიდევ არ უჩანს დასასრული. ყოველ დილით შიშით ვაპარებთ თვალს სტატისტიკისკენ. მსოფლიო რუკაზე გავრცელების არეალი იმდენად დიდია, რომ მხოლოდ ფართოდ გახელილი თვალებით თუ ჩაატევ შენს მზერაში. ვკითხულობთ, ვეძებთ, ვსწავლობთ ყველაფერს ვირუსებისა და ეპიდემიების შესახებ. ისტორიასაც ხშირად ვიშველიებთ და ძველ პანდემიებს ვიხსენებთ. თითქმის ყველა მათგანი გავიხსენეთ, ჩამოვთვალეთ, მათემატიკურ თუ სტატისტიკურ ფორმულებს მოვარგეთ, იქნებ ამ კვლევა-ძიებაში რაიმე იმედის მომცემს გადავეყაროთ, მაგრამ იმედი ჯერჯერობით ბუნდოვანია და დაახლოებით ასე ჟღერს: „თუ იუსტინიანეს ჭირმა, შავმა ჭირმა, ქოლერამ, ესპანურმა გრიპმა, მუცლის ტიფმა, ყვავილმა, ქათმის გრიპმა, ებოლამ და ვინ მოთვლის, კიდევ რამდენმა დოზანამ ჩაგვიარა და წავიდა, ეს კოვიდიც მათ გზას დაადგებაო“.

მაგრამ არსებობს კიდევ ერთი ჭირი, რომელზეც არც ამდენს საუბრობენ და არც ამდენს წერენ. მის შესახებ ცოტამ თუ იცის. ეს კალის ჭირია. თეთრი, ბზინვარე, რბილი, ყველასთვის კარგად ნაცნობი მეტალის ჭირი. კალა ერთადერთი მეტალია, რომელსაც თურმე შეიძლება ჭირი შეეყაროს.

ცხადია, კალის ჭირი მუხანათობით სხვა პანდემიებთან ვერ მოვა, მაგრამ მის სინდისზეა მამაცი მკვლევარის რობერტ სკოტის და მთელი მისი ექსპედიციის დაღუპვა 1912 წელს.

მაინც რა არის კალის ჭირი?

აღმოჩნდა, რომ ტემპერატურის შემცირებისას კალის მოცულობა იმატებს. იგივე მოსდის წყალსაც და ბევრ სხვა ნივთიერებასაც, მაგრამ კალას ამ მხრივ ბადალი არ ჰყავს. მისი მოცულობა თითქმის 26%-ით შეიძლება გაიზარდოს და შესაბამისად შეიცვალოს ფაზური მდგომარეობაც. ამასთანავე, რაც უფრო მეტად ვაცივებთ, მით უფრო სწრაფად იცვლის კალა ფაზურ ფორმაციას. 33°C-ზე გარდაქმნა შეიძლება მყისიერად მოხდეს და რბილი, ჭედადი მეტალის ნაცვლად ნაცრისფერი ფხვნილი შეგვრჩეს ხელში.

ამ ფაზურ გარდაქმნას, კალის ჭირად მონათლულ ფენომენს, ემსხვერპლა სწორად სკოტის ექსპედიცია. სამხრეთ პოლუსისკენ ფეხით მიმავლებს, საწვავი ლითონის ჭურჭლით მიჰქონდათ. დაბალ ტემპერატურაზე ბიდონები შედუღების ადგილას გაიხსნა, საწვავი დაიღვარა და ექსპედიცია ენერგიის წყაროს გარეშე დარჩა.

ამ ამბავს მომდევნო ექსპედიციამ მოჰფინა ნათელი. მერე კი, როგორც ხდება ხოლმე, ჭორ-მართალი ერთმანეთში აირია. ზოგმა ნაპოლეონის არმიის დამარცხებაც კი კალის ჭირს მიაწერა – მოსკოვის მისადგომებთან ჯარისკაცებს ფარაჯის ღილები დაეშალათ და გაიყინნენო… არავინ უწყის, ამ ისტორიებში რამდენია სიმართლის წილი, მაგრამ დანამდვილებით ვიცით, რომ კალის ჭირი არსებობს და მისგან თავის დაღწევა „ვაქცინაციით“ შეიძლება – საკმარისია, კალას ცოტაოდენი ბისმუტი შევურიოთ, რომ ის ყინვაგამძლე გახდება.

ყოველთვის, როცა საჩუქრად წიგნს ვარჩევ, თავში ერთი აზრი მიტრიალებს – რამდენად სწორად ვარჩევ საკითხავს? შეეფერება თუ არა ეს წიგნი მისი პოტენციური მკითხველის ასაკს და ნამდვილად არის თუ არა ღირებული და მნიშვნელოვანი? მაგრამ წიგნის მაღაზიაში დიდხნიანი ხეტიალის შემდეგ მამშვიდებს ფიქრი, რომ მე სხვა ადამიანისთვის მხოლოდ იმ წიგნის შეთავაზება შემიძლია, რომელიც თავად მომწონს და არ შემიძლია წინასწარ ამოვიცნო, მოეწონება თუ არა მას. და ესეც ერთგვარი აზარტია, მოვახერხებ თუ არა მის გაოცებას ან აღფრთოვანებას!

მახსოვს ჩემი თავი, დაახლოებით თორმეტ-ცამეტი წლის, დედას და მამას ოთახიდან ოთახში დავყვებოდი და გულს ვუწვრილებდი კითხვებით:

– რა წავიკითხო?

– ეს ჩემს ასაკს შეეფერება?

– ეს კარგია? მომეწონება?

– ეს აუცილებელია?

მახსოვს მათი პასუხებიც:

– შეგიძლია, წაიკითხო დიკენსი, ზევით, მეოთხე თაროზეა!

–  მარკ ტვენი ზუსტად შენს ასაკს შეეფერება, ბალზაკი ჯერ ადრეა!

– „მეფე მათიუშ პირველი“ ნამდვილად მოგეწონება!

– ჯეკ ლონდონის მოთხრობები ადამიანს წაკითხული უნდა ჰქონდეს!

ყველა მითითებას ვასრულებდი, ზოგი წიგნი მომწონდა, ზოგიც უფრო ნაკლებად, მაგრამ კმაყოფილი და ბედნიერი ვიყავი. თუმცა ნამდვილი თავგადასავალი სწორედ მაშინ დაიწყო, როცა ერთ წვიმიან საღამოს (ალბათ, წვიმიან, რადგან ბათუმში ხშირად წვიმს და ალბათ, საღამოს, რადგან წიგნებზე ყველაზე ხშირად საღამოობით ვსაუბრობდით) დედამ წიგნების თაროსთან მიმიყვანა და მითხრა, რომ ამიერიდან ყველაფერი ჩემს განკარგულებაშია, თავისუფალი მკითხველი ვარ და შემიძლია, თავად გადავწყვიტო, რას წავიკითხავ და რას – არა. ვფიქრობ, ყველა მკითხველის ცხოვრებაში ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი დროა – დამოუკიდებლად არჩეული წიგნების დრო, რომელთაგან უმრავლესობა ასაკისთვის შეუფერებელია და ძალიან ცოტაა აუცილებლად წასაკითხი. სწორედ ეს პერიოდი, ეს ძიების პროცესი აყალიბებს მკითხველის გემოვნებას და აკითხებს მას ათობით მისთვის უმნიშვნელო წიგნს, ერთისა და მნიშვნელოვანის პოვნის იმედით.

საერთოდ, რას ნიშნავს აუცილებლად წასაკითხი წიგნები? არსებობს კი? ალბათ, მაინც არსებობს, რადგან ზოგიერთი ნაწარმოები წლებმა და საუკუნეებმა გამოსცადეს, ზოგი წიგნი თავად ლიტერატურის გამოცდილებაა და მისი მთავარი პერსონაჟი, ის, რითიც სხვა წიგნები საზრდოობენ და იკვებებიან. ამიტომ მე, მასწავლებელმა, მოსწავლეებთან საუბრისას აუცილებლად უნდა ვახსენო „დონ კიხოტი“ თუ „ულისე“, მაგრამ ისიც ვიცი, რომ არაფერი შეედრება აღმოჩენილი წიგნების კითხვის სიხარულს, ისეთ ავტორთან შეხვედრას, რომელიც არავინ გირჩია და თავად მიაგენი.

– თითქოს, მხოლოდ იმისთვის დაიწერა, რომ მე წამეკითხა! თითქოს, მე მელოდა, – მითხრა თოთხმეტი წლის ანამ და თავადაც მომაგონა კარლოს რუის საფონის ცნობილი პერსონაჟი, რომელიც ფიქრობს, რომ ყველა ადამიანს თავისი წიგნი ელოდება.

– გადათარგმნას ვერ დაველოდები, ვერ მოვითმენ, ახლავე უნდა გავაგრძელო, – ეს ცამეტი წლის ქეთოს სიტყვებია, რომელიც ისე აეტანა კითხვის სურვილს, გაკვეთილზე დავალების შესრულებაც ვერ შეძლო. მაშინვე გავიფიქრე, ეს აღტაცება მხოლოდ რიკ რიორდანის წიგნების კი არა, ბერძნული მითოლოგიის დამსახურებაც არის-მეთქი.

– ისეთი უცნაური ავტორია, არც კი ვიცი, მომწონს თუ არა, მაგრამ ვერ ვწყდები, – მარის, თურმე, საწოლზე უწყვია დანიელ პენაკის კამოს შესახებ დაწერილი ყველა წიგნი და ისე კითხულობს, რომ მალე არ დასრულდეს.

– დეტექტივს პირველად ვკითხულობ, – თვალები უბრწყინავდა თორმეტი წლის ელენეს, – რა ბედნიერებაა, რომ დეტექტივი არსებობს, მე კი არ ვიცოდი! – მეც ვნატრობ, შემეძლოს ასეთი გულწრფელი აღფრთოვანება.

გიორგის კი არაფერი უთქვამს, მაგრამ შევამჩნიე, რომ მთელი გაკვეთილის განმავლობაში მუხლებზე ედო რეი ბრედბერის „451 ფარენჰეიტით“.

სწორედ ამ კომენტარებისა და შეფასებების გამო, მოსწავლეებს არასოდეს ვეუბნები, რომ რომელიმე წიგნი არ წაიკითხონ, რადგან ეს მათ ასაკს არ შეეფერება. ვუხსნი, რომ არ არსებობს წიგნი, რომელსაც ადრე კითხულობ, მაგრამ არსებობს წიგნები, რომელთაც თუ საჭირო დროზე ადრე წაიკითხავ, ვერასდროს გაიგებ. ახლაც არ ვიცი, რომელი წიგნები დარჩა პირადად ჩემთვის გაუგებარი, რა ვერ ამოვხსენი, რა რატომ არ მომეწონა.

ახლა, როცა ნაკლები დრო მაქვს წიგნების აღმოჩენების, შეცდომების დაშვებისა და გამოსწორებისთვის, როცა მხოლოდ წინასწარი ცოდნითა და მტკიცე გადაწყვეტილებით მივადგები რომელიმე ავტორს, სულ უფრო მეტად ვაფასებ დროს, როცა თამამად ვკითხულობდი ყველა წიგნს, რომლის სათაური, გარეკანი, მწერლის გვარის ჟღერადობა თუ პირველი წინადადება მომეწონებოდა; დროს გაკვეთილებზე, გაკვეთილებს შორის, გაკვეთილების შემდეგ, ჭამისას, ძილის წინ, ღამით თუ ადრე დილით. ყველაზე მოსაფრთხილებელ და საკრალურ დროს ახალბედა მკითხველისთვის, რომელიც ძერწავს მის თვისებებს და ეხმიანება მის სულიერ სამყაროს. ამიტომ, როცა სკოლის ხმაურიან დერეფანში წიგნით მომავალ მოსწავლეს დავინახავ, ვცდილობ, ფრთხილად ავუქციო გვერდი და ხელი არ შევუშალო, რადგან ვიცი, შესაძლოა, მისი ცხოვრების მთავარ წიგნს კითხულობდეს. როგორც ჩვენი ძვირფასი მწერლის ცნობილი პერსონაჟი ამბობს, შემიძლია, მხოლოდ მშურდეს მათი, „მისალოცების“, ვისაც წინ აქვს წიგნის პირველად წაკითხვის ბედნიერება.

ახლა  ის დროა, როცა გაზაფხულის შემჩნევას იწყებ. თუმცა, ჯავახეთში პროგნოზი კალენდარულ ლოგიკას არასდროს ექვემდებარება, ასე რომ, მისი ფარული ნიშნების ამოსაცნობად გარემოზე მეტი ფოკუსირება ხდება საჭირო. გაზაფხულმა იცის, რომ აქ მისი ასპარეზი არაა. რომ ოთხ კალენდარულ სეზონთაგან ერთი, ყველაზე მკაცრი და უხასიათო სამყაროს დასაბამიდანვე აღზევდა აქაურ ტახტზე და ამის გამო, მასთან პირისპირ ბრძოლაში ჩაბმას ერიდება. სამაგიეროდ, წარმატებით ეყრდნობა ელიტარულ სამხედრო ტაქტიკას, ბრძოლის ველზე მზვერავ წეროებს გზავნის და ანგარიშწორების ძალიან მოკლევადიანი, თუმცა ფრთხილი აქტისთვის ემზადება. წეროები ძველ, ელექტრობოძებზე გაშენებულ მაღალ საგუშაგოებს სტუმრობენ და თვალთვალის, შრომის, სიყვარულისა და გამრავლების ერა იწყება, ეს კი საგრძნობლად მიმარტივებს მოსწავლეების მიერ დასმულ ჩამჭრელ შეკითხვას: „აბა, სად არის გაზაფხული?“ – პასუხი მოვუფიქრო:

„თქვენი გაზაფხული აქ არის“. – მერე ხელი უზარმაზარი ბუდისკენ გავიშვირო და ქურთუკმოცმული ბავშვებისკენ გამარჯვებული სახით შევბრუნდე. ცხადია, მათ ურჩევნიათ მტკიცებულება უფრო მეტად იყოს სანდო, მაგალითად ისეთივე, როგორიც მათი ქართული ენის ფერადი სურათებით ილუსტრირებულ სახელმძღვანელოებში ხატია, მაგრამ სულ არაფრის გარეშე დარჩენას ალბათ ისევ ეს უჯობთ. ყოველ შემთხვევაში, იმის გაგება ნამდვილად ამშვიდებთ, რომ წეროები წიგნებში ილუსტრირებულ გაზაფხულებსაც საგრძნობლად გაალამაზებდნენ, მაგრამ იქ არ არიან, ამიტომ სიამოვნებით ისმენენ ისტორიას ჩემს ერთ მეგობარზე, რომელმაც ჯავახეთში თავისი მოგზაურობისას ამ ეგზოტიკური ფრინველების ნახვით გაჩენილი შთაბეჭდილება ჩემს ტელეფონზე გამოგზავნილ სმს-შეტყობინებაში საინტერესოდ გამოხატა:

„ამ ელექტრიკი წეროების ამბავს მიმალავდი?!“

მართალია, ელექტრობოძები წეროებისთვის სამხედრო ობიექტის დასაშენებელი ერთადერთი პლაცდარმი არ არის, თუმცა, ძირითადად ბუდეების მოწყობა სწორედ მათზე ხდება. ზოგიერთ ზამთრის მოგზაურობიდან დაბრუნებულ წეროს ეს ბუდეები ხელუხლებელი ხვდება, ზოგის შემთხვევაში გარკვეულ რეკონსტრუქციას საჭიროებს, ნაწილს კი ცხადია, თავიდან უწევს შენება. მეგობრის ეს სახელდება: „ელექტრიკი წეროები“ ღრმად ჩამებეჭდა გონებაში, იმდენად, რომ ერთხელ, როცა სახლში დენი გადამეწვა, პროფესიული რჩევისთვის მათ პირდაპირ მივმართე. თავიდანვე ჩანდა, რომ ჩემი დილეტანტური მცდელობა – შორიდან თვალიერებით შემეფასებინა სადენების მდგომარეობა და ქვემოდან დამედგინა უშუქობის მიზეზი, სრული კრახისთვის იყო განწირული, მაგრამ იხტიბარი არ გავიტეხე და სადენების კვალში მდგომი ისეთი თავდაჯერებული გამომეტყველებით გამოვბოდიალდი გარეთ, თითქოს თომას ედისონი ფარულად მკარნახობდა ინსტრუქციებს. საბოლოოდ, იმ ელექტრობოძამდე ვიარე, რომლის კენწეროშიც ერთი ოჯახის წევრი ორი ახალშეუღლებული და გრძელნისკარტა წერო, ერთმანეთში გადახლართულ სადენებზე გაშენებულ უზარმაზარ ბუდეში, სამი ბარტყითურთ ცხოვრობდა და ხმამაღლა ავძახე:

„რატომ არ გვაქვს შუქი?“

ამის გაგონებაზე თავზე გრძელი ნისკარტების ისეთი რახარუხი დამატეხეს, რომ მოულოდნელობისგან ორი ნაბიჯით უკან დავიხიე, მაგრამ რამდენიმე წამში ხმაური შეწყდა და დავინახე ცისკენ მიმართული გრძელი კისრები როგორ გაუშეშდათ. არ ვიცი რატომ გადაწყვიტეს ასე მიჩერებოდნენ ლურჯ ცას, მაგრამ იქიდან, სადაც ვიდექი ეს ძალიან მაგარი სანახავი იყო; ელექტრობოძის კენწეროში გაშენებულ ბუდეში მჯდომი, ორი კისერმოღერებული, ყვითელნისკარტა წერო, რომელთა გვერდით ვიწრო სადენები ირწეოდნენ და რომელთაც უღრუბლო, ლურჯი ცა რბილად უთბობდათ ფონს.

ზოჯერ სამყარო მოულოდნელ დროსა და მოულოდნელ ადგილებში თავის ფანჯარას ხსნის. ასეთ დროს ისეთ რამეებს ხედავ და ხვდები, რასაც აქამდე ვერ ამჩნევდი. ხვდები, რომ მთელი ეს დომხალი, პროექტი, რომელიც შეიქმნა და დღემდე გაძლო თავისი დიდი, თუ პატარა ნაწილებით: ჩემით, თქვენით, ფლორით, ფაუნით, წყლით, მიწით, მტვრითა და ცაზე გამოკიდული პლანეტებით, ვარსკვლავებით, მეტეორებით – ერთი და იგივეა, ასლების კომპლექტია, ტირაჟირებული სიცოცხლე, მისი სხვადასხვა ზომისა და ფორმის ვერსიები. რომ მთელი ის ერთი შეხედვით ბუნდოვანი ამბები, რაც ჩვენგან რამდენიმე ათასი სინათლის წლის დაშორებით ხდება, აქ, ჩვენი პლანეტის ერთი პატარა ქვეყნის უფრო პატარა კუთხეში მცხოვრები, ნაგვიანები გაზაფხულის ორი დესპანი წეროს არსებობაში მეორდება, ელექტროსადენებში გაჩხერილ ფიხის უბრალო ბუდეში და ეს სხვა არაფერია, თუ არა სიცოცხლის ერთ ხაზზე ხეტიალის დინჯი, დინამიკური მარშრუტი. სამყარო ისეთი სიმშვიდით ეკიდება ნებისმიერი სიცოცხლის წარმოებასა და გაქრობას, დაწყებული კოსმოსური მტვრის უზარმაზარი ნაერთებით, ვარსკვლავებით, გაგრძელებული ჩვენით და დამთავრებული ნებისმიერი მიკრონაწილაკით, რომ შეუძლებელია ყოფნის შინაარსი იყოს ტრაგიკული, მაგრამ გააჩნია სად ხარ და ამას საიდან უყურებ. მე დაკვირვების ამ პროცესს სახლიდან 400 კილომეტრით შორს ყოფნა და მთიანი სოფლის სკოლაში მასწავლებლად მუშაობა მიმარტივებს, იქ, სადაც ყველა სხვა ადგილზე უკეთ გამოდის ერთი ძველი თამაში: სკოლის ეზოში დგომა. ბევრი ბავშვის შემოკრება ირგვლივ. მათთან ერთად მაღლა ყურება და არაფერი… თეთრი წეროების გუნდების თვლა თოვლიან ცაში.

„სად?“

„შორს…“

„რამდენი?“…

დიდი სევდის მიზეზი კი ხშირად პატარა, ყოფითი დისკომფორტი ხდება. მაგალითად ეს;

სახლში მარტო ხარ, შუქი გადაგეწვა და უახლოეს ელექტრობოძზე გაშენებულ ბუდეში მცხოვრებ, ელექტრიკ მეზობლებს დახმარებისთვის მიმართე: „რატომ არ გვაქვს შუქი?“

მაგრამ მათ პასუხი არ ჰქონდათ.

ან ჰქონდათ და შენ მათი ენა არ იცოდი.

ბავშვობის დროინდელ საყვარელ გასართობებს ვიხსენებდი. უეცრად, თითქოს, ნათურა აინთო და თავში ათასი იდეა დატრიალდა. იდეები კი, რა თქმა უნდა, მოსწავლეებს უკავშირდებოდა. საერთოდ, ბოლო დროს ხშირად შემიმჩნევია საკუთარი თავისთვის, რომ ყოველდღიური, ჩვეულებრივი ან არაჩვეულებრივი მომენტებისგან გონებაში საინტერესო აქტივობებს „ვძერწავ“. მერე კი ერთი სული მაქვს, გაკვეთილზე შევიდე და ბავშვებს დავალების პირობა ავუხსნა. ინსტრუქციის გაცემით გამოწვეული აღფრთოვანება ყოველთვის საუკეთესო შედეგებით სრულდება.

ჰოდა, ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ვიჯექი, ვფიქრობდი და ვიხსენებდი, როგორ გვიყვარდა მე და ჩემს დას ოთახების მოწყობა. მაშინ არ ვიცოდით, რომ ამ საქმიანობას ინტერიერის დიზაინი ერქვა და საერთოდაც, პროფესიაც კი არსებობდა ასეთი საინტერესო და შემოქმედებითი. ნამდვილი ოთახის ჩვენი გემოვნებით მოწყობა ცოტა არ იყოს დიდ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული, თანაც, შეზღუდული რესურსების გამოყენებას გულისხმობდა. ამიტომაც ჩვენს უშრეტ ფანტაზიას ნახატებად ვაქცევდით და ფურცლებზე საოცნებო ოთახებს ვქმნიდით. დარწმუნებული ვარ, ახლა ამას კითხულობთ და ბევრ თქვენგანს გეღიმებათ, გახსენდებათ თქვენი ოცნების სახლები, ფურცლებზე რომ ხატავდით და მერე მთელი სიცხადით წარმოიდგენდით იქ ცხოვრებას.

ჰოდა, სწორედ აი ამ მომენტში აინთო იდეების ნათურა და თავში ერთმა აზრმა გამიელვა: კომპლექსური დავალება ხომ არ შემექმნა, რომელიც ჩემს მოსწავლეებს დაეხმარებოდა, გაეაზრებინათ, რომ ხელოვნება სამყაროში ყველგან არის. ინტერიერის დიზაინით ყველა დაინტერესდებოდა. თუმცა, რატომ მხოლოდ ინტერიერის დიზაინით? ერთ დროს არქიტექტორობაზეც ხომ ვოცნებობდი? თან, საკმაოდ დიდხანს. ჰოდა, რატომაც არა? სადაც ინტერიერის დიზაინს შექმნიან ჩემი მოსწავლეები, იქნებ, ექსტერიერითაც დაინტერესებულიყვნენ? და საერთოდ, იქნებ, მთელი შენობა დაეპროექტებინათ? და მერე ეზო? – ლამაზი, მყუდრო, კომფორტული. ლანდშაფტის დიზაინიც ხომ საინტერესო და ძალიან აქტუალური თუ პოპულარული პროფესიაა, განსაკუთრებით, ამ ბოლო დროს.

ორი დღის წინ ახალ მატრიცაზე დავიწყე  მუშაობა, „ხელოვნება ჩემ გარშემო“ ჰქვია. ისედაც ვაპირებ, ხელოვნებასთან დაკავშირებულ პროფესიებზე ვესაუბრო. ერთ გაკვეთილს არქიტექტორის, ინტერიერისა და ლანდშაფტის დიზაინერების პროფესიების გაცნობას დავუთმობ. ამ პროფესიებთან დაკავშირებით მოსწავლეებს პრეზენტაციებსა და მოკლე კლიპებს ვაჩვენებ. მოსწავლეები ახალ ინფორმაციას გაეცნობიან, როგორც სახვითი ხელოვნების დარგებზე, ასევე მათთვის შესაბამის მასალასა და ტექნიკაზე. ახლა გამახსენდა, რომ ჩემი მოსწავლეების მშობლებიდან ერთი – ლანდშაფტის დიზაინერია, მეორე – არქიტექტორი. იქნებ, ვიდეოების ჩაწერა მეთხოვა, სადაც თავიანთ პროფესიებზე ისაუბრებენ? რა საინტერესო იქნება მშობელთა ჩართულობა საგაკვეთილო პროცესში. ინტერიერის დიზაინერიც მოიძებნება სადმე. მოსწავლეების აზრსაც მოვისმენ ამ სფეროების შესახებ და საერთოდაც, იქნებ, რომელიმემ მომავალი პროფესიაც იპოვოს.

პირველი გაკვეთილი ზუსტად გეგმის მიხედვით წარიმართა. მშობლებმა სიამოვნებით ჩაწერეს მოკლე ვიდეოკლიპები თავიანთი პროფესიების შესახებ. ბავშვები ძალიან დაინტერესდნენ ახალი მასალით, განსაკუთრებით კი, ჩემ მიერ მიცემული მინიშნებით, რომ შემდეგ გაკვეთილზე თავად მოუწევდათ ამ პროფესიების მორგება.

და აი, დადგა ეს დღეც. მოსწავლეები მოუთმენლად ელოდნენ გაკვეთილის დაწყებას. წინასწარ შეთანხმებული ყველა რესურსი უკვე გაემზადებინათ. პირველ რიგში, წინა გაკვეთილზე მიღებული ინფორმაცია მიმოვიხილეთ, მნიშვნელოვანი დეტალები გავიხსენეთ, შევაჯამეთ. შემდეგ კომპლექსური დავალების პირობის ახსნა დავიწყე.

მოსწავლეები თავიანთი ინტერესების გათვალისწინებით სამ ჯგუფში გავანაწილე და ვთხოვე, თითოეული ჯგუფის წევრებს თავად გადაენაწილებინათ არქიტექტორის, ინტერიერისა და ლანდშაფტის დიზაინერების პროფესიები. ამის შემდეგ, გავაცანი დავალების პირობა. მათ უნდა წარმოედგინათ, რომ მე ვიყავი დამკვეთი და მსურდა, ამეშენებინა საცხოვრებელი სახლი ლამაზი და მყუდრო ეზოთი. მოსწავლეებს აპლიკაციის ტექნიკის გამოყენებით, დიდ ფორმატებზე უნდა დაეპროექტებინათ სახლი, შემდეგ კი მოეწყოთ ინტერიერი და ეზო. პირველ რიგში, არქიტექტორებს უნდა დაეწყოთ მუშაობა, მათ სახლის დახატვა ევალებოდათ. ამის შემდეგ, ინტერიერის დიზაინერები ფერადი ფურცლებისგან გამოჭრილ ავეჯს შესაბამის ოთახებში განათავსებდნენ (დააწებებდნენ). ლანდშაფტის დიზაინერებს კი პლასტელინისგან ბაღის მოსაწყობად საჭირო ფიგურების რელიეფური გამოსახულებები უნდა გამოეძერწათ და ეზოსთვის განსაზღვრულ ადგილებში უნდა დაეკრათ.

მოსწავლეებმა ინტერესით აიტაცეს იდეა და სწრაფადვე შეიმუშავეს სამოქმედო გეგმები. გამომდინარე იქიდან, რომ აქტივობა საკმაოდ შრომატევადი იყო, ორი გაკვეთილის დათმობა მოგვიხდა. საბოლოოდ კი, მოსწავლეებმა ძალიან საინტერესო და შემოქმედებითი ნამუშევრები შექმნეს. განსაკუთრებით საინტერესო და ნაყოფიერი თავად სამუშაო პროცესი იყო, რადგან მოსწავლეებმა შეძლეს გუნდურად მუშაობის, სხვისი აზრის პატივისცემისა და საკუთარი მოსაზრების რეალიზებისათვის საჭირო უნარების წარმოჩენა. ასევე, გაიაზრეს, რომ ჩვენ გარშემო ყველგან შეიძლება ხელოვნების აღმოჩენა. გაეცნენ არქიტექტურის, როგორც ხელოვნების ერთ-ერთი დარგისთვის გამოყენებულ მრავალფეროვან მასალებს და აპლიკაციის ტექნიკით, სხვადასხვა რესურსის გამოყენებით თავად შექმნეს ნამუშევრები.

აქტივობის ბოლოს მოვაწყვეთ პრეზენტაცია, რომელზეც თითოეული ჯგუფის წევრებმა თავიანთი ნამუშევარი წარადგინეს.

უკვე დღის ბოლოა. ვზივარ თითქმის ცარიელ ოთახში. ეს-ესაა თვითრეფლექსია დავასრულე და შესრულებული დავალებების საქაღალდეში გადავიტანე კომპლექსური დავალების ბარათი, რომელსაც აქვე, დანართის სახით ჩავსვამ. კიდევ ერთხელ შევავლე თვალი კედლებზე გამოფენილ ნამუშევრებს და კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ ჩემმა მოსწავლეებმა შეძლეს გაეაზრებინათ, რომ ხელოვნება სამყაროში ყველგან არის. შემდეგ კი მრავალფეროვანი მასალის გამოყენებით, აპლიკაციის ტექნიკით შექმნეს ხელოვნების ერთ-ერთი დარგის არქიტექტურის ნიმუში.

საბოლოოდ ჩვენი სამუშაო შევაჯამე, კმაყოფილმა დავტოვე საკლასო ოთახი და გონებაში ჩემი მოსწავლეებისთვის ახალი თავგადასავლების დაგეგმვა დავიწყე.

დიდთონეთში, სასაფლაოს გორაზე, საყდრის გვერდით ქვის კედლები დგას და თონესავით ჩავარდნილ სოფელს ზევიდან დაჰყურებს. აქ ადრე სკოლა იყო, ორსართულიანი, ხის აივნითა და რიკულებით.

გული ჯერ არ ჰქონდა ტკენისგან გახეთქილი და თავის უპირველეს მოწოდებად მასწავლებლობა მიაჩნდა. თან ოჯახი ჰყავდა სარჩენი და მზად იყო, ამის გამო ნებისმიერ ადგილას ემუშავა. წერა-კითხვის გამავრცელებელმა საზოგადოებამ ილია ჭავჭავაძის მეთაურობით ვაჟა თონეთში მიავლინა. სასიხარულო წერილი ვაჟამ ჩარგალში მიიღო და იმავე თვის თექვსმეტში თონეთში ამოვიდა. მოხსენებაც გაუგზავნა უკან წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას, რომ ოცამდე მოსწავლე დახვდა, რომ მოსწავლეები სწავლას არიან მოწყურებული და ითხოვდა, „დედა ენა“, „ბუნების კარი“, სწავლისთვის საჭირო სხვა ნივთებიც გამოეგზავნათ. ბევრი ბავშვი არ დადიოდა სკოლაში, მათ მშობლებს ერჩიათ, შვილებს ხელობა და ვაჭრობა ესწავლათ და ამით ერჩინათ თავი. ვაჟას ძალისძალად მოჰყავდა ბავშვები სკოლაში, ხან დაყვავებით ხან ჯარიმის მუქარით.

ჩემი დიდი პეპერა გლახო ძმებიდან ყველაზე ცოცხალი და მატაოცი იყო. უნდოდა სწავლა და მამამისი უშლიდა, ცხვარში იარეო, ბევრი ცხვარი ჰყავდათ, ოთხმა ძმამ ჯოხის გადაგდებით გაყვეს, მთლიანი ფარა, კომუნისტების მოსვლამდე. გლახო ისევ ვაჟას მიუყვანია სკოლაში, ჯარიმით დამუქრებია მამამისს. გლახო კარგად ისწავლის, შემდეგ კი კომუნისტები დახვრეტენ, სოფლის ბოლოში ხევის პირზე. თავის კალოზე ძნები წვიმაში განგებ დატოვა და დაალპო, ჩვენთვის რომ არ ჩაებარებინაო. მართლა ასე ქნა, ჭირივით სძულდა კომუნისტები, მისი წილკერძი ორასი სული დედა ცხვრიდან, ხუთიღა დაუტოვეს.

ვაჟას ერთი დარდიც ჰქონდა, თონეთელმა მედუქნე მუჯირიშვილებმა აშენეს ეს სკოლა საქარულზე. ქვით ნაშენი შენობა ნახევრად ფარღაღალა იყო და შიშობდა ბავშვები დამიცივდებიანო. ჩვენდა სამარცვხვინოდ არც თონეთელები აწვდიდნენ ზამთრის საკმარ შეშას. არადა, ევალათ ეს საქმე..

ვაჟა კი მთელი გულით აკეთებდა საქმეს, ბავშვები ბუნების წიაღში გაჰყავდა და უკითხავდა ხალხურსა და თავის ლექსებს. მეორე წელს ერთიორად იმატა ბავშვების რიცხვმა. დაინახა ხალხმა ეს უცხო მხრიდან მოსული მასწავლებელი მათი  გულის დამწველი რომ იყო და გულში ჩაისვეს.

სოფლის ბობოლებმა – მამასახლისმა და მღვდელმა მოიძულეს. ეს ორი ხარბი და თვალვიწრო რუსი მეფის მორჩილების მქადაგებლები იყვნენ, თან ერთმანეთის სიძე-ცოლისძმანი და მხარდამხარ ყვლეფდნენ ხალხს. წმინდა გიორგის საყდარი სკოლის მომიჯნავე გორაზე იყო. ხედავდა მღვდლის ავკაცობას მუდამდღე. ერთხელაც თავის საყვარელ მოსწავლეს, გლახო ბადალაშვილს ეტყვის:

• ღმერთი იმას კი არ ამბობს, რასაც ეს მღვდელი ბურტყუნებს, იმას ამბობს, არავინ დაჩაგროთ და პირიდან ლუკმა არავის გამოაცალოთო.

ითმენდა ვაჟა, მღვდლის შვილი იყო თვითონაც და მღვდელს მამასახლისივით საყდრის გორიდან არ აგორებდა წიხლისკვრით. ერთხელაც, როცა მღვდელმა მანველიძეების ქვრივის ბიჭს კიდევ ერთი ხახალი კვერცხი მოსთხოვა მკვდრის გაპატიოსნებისთვის, ადგა და საყდრის ქვის გალავანზე სანიშნი გააკეთა და თოფის სროლა დაუწყო.

მამასახლისი კი, ძალაუფლებით წელმოდგმული სცემდა და ჰყვლეფდა ხალხს. ვინც მეტს ჩაუდებდა ჯიბეში იმას მიჰკერძავდა კარგ მიწას, ვისაც მისი მოქრთამვის საშუალება არ ჰქონდა, რჩებოდა უწიაღო თიხნარი.

მამასახლისის შვილიც ვაჟასთან დადიოდა სკოლაში. ერთხელაც თავისი სკოლელს წამოერტყა და მამასასხლისიც მოუვარდა და ცემა დაუწყო შვილის გამლახველს. პირველად მაშინ დააგორა ვაჟამ სოფლის თავი სკოლის გორიდან. მეორედ კი მოსწავლეების მშობლების ცემის გამო დაამჟავა ვაჟამ, თანაც მიაძახა, სადაც გინდა, იქ მიჩივლეო. მამასახლისი მართალი არ იყო და გაუჩუმდა, თავის დროს დაელოდა.

თონეთი სოფელ ორბეთსა და მანგლისს შუაა. მაშინ ორბეთს ჯერ კიდევ „პრიუტი“ ერქვა, რუსები ცხოვრობდნენ. აი მანგლისი კი ბევრად მრავალეროვანი და ჭრელი იყო. იქვე იდგა რუსის დიდი ჯარიც. თბილისიდან მანგლისში მომავლები თონეთში დუქანში ისვენებდნენ და აგრძელებდნენ გზას. მუჯირიშიშვილების დუქანი ზედ გზისა და მდინარის პირას იდგა. იმ გაზაფხულით „პრიუტიდან“ წამოსულ რუს სალდათებს თონეთში მოუნდათ დასვენება და ქეიფი. ქეიფში თონეთის მამასახლისი და ბოქაულიც მიიპატიჟეს. როცა შეზარხოშდნენ, ვირეშმაკა მამასახლისმა რუს აფიცერს სოფლის მასწავლებელიც დააპატიჟებინა. ზუსტად არავინ იცის, რა თქვა ასეთი რუსის აფიცერმა, ნათქვამს კი ის მოჰყვა, რომ ვაჟამ სამივე აპრილის ცივ მდინარეში გადაყარა და ვითომდა გამზავებელი მამასახლისიც ზედ მიაყოლა.

რუსის აფიცერმა ვერავისთან თქვა, როგორ აბანავა მდინარეში მეფის სამი ჯარისკაცი ერთმა ჩამოკონკილმა სოფლის „უჩიტელმა“. ამბის მიტანაზე კი იქ, სადაც საჭირო იყო, სოფლის მღვდელმა  იზრუნა.

ეს ამბები ძველების მონაყოლით ვიცი. არადა, მართლა ჰგავს სიმართლეს. მაშინ იმ დროს მეფის ჯარისკაცის ცემას ვინმე მასწავლებელს არავინ აპატიებდა. ძველები იმასაც ამბობდნენ, რომ მამასახლისი დღეობებზე იმუქრებოდა, რომ „მთიდან მოთრეულ“ მასწავლებელს მოკლავდა. მუქარის ამბავიც სკოლის მზრუნველს, მემამულე ყავრიშვილს ჩაუტანია ილიასთვის. ვინ და ილიამ ნამდვილად იცოდა ვაჟას ფასი და ისიც იცოდა, რამდენი დაგვაკლდებოდა, ის რომ თონეთში მოეკლა ვინმეს. ვაჟა წავიდა, თონეთელები კი უკან გამოეტირნენ, მის მოსვლამდე თუ წერა-კითხვა არავინ იცოდა, ახლა ოთხმოცამდე ბავშვი და მშობელი აწერდა თხოვნის ფურცელს ხელს, რომ უკან დაებრუნებინათ.

ვაჟა წავიდა, უფრო მართლად რომ ვთქვა, გააგდეს, ჩემნაირების გამოსარჩლების გამო.

კომუნისტები მოვიდნენ, სკოლის აივნები ამოაშენეს და კულტურის სახლად აქციეს. კლუბში ინდურ ფილმებს უშვებდნენ აქაურებისთვის. ქვეყანა რომ აირია, თონეთელებმა ჯერ სკამები დაიპარეს, შემდეგ კოჭები და კრამიტი მიაყოლეს. რაც გადარჩათ, იმაშიც ცხვარი შერეკეს და საზაფხულო ფარეხად აქციეს. ერთხელაც ბაკად ქცეულ სკოლაში მგელი გადახტა და რამდენიმე ცხვარი გაფატრა. თონეთელებმა ამბობდნენ, რომ ეს მგელი მეცხვარეს გაბრაზებულმა ვაჟა-ფშაველამ გამოუგზავნა საიქიოდან. ის, რომ დიდი ადამიანების ფასი არგაცვეთილი სიტყვებია უკვე, უფრო სწორად ხმარებაში გაცრეცილი სიტყვები.

იქნებ სჯობდა, რომ ვაჟას მოეთმინა, ჩაეყლაპა?! ოჯახს არ მოაშიებდა და უფრო მეტ გლახოსნაირს გაზრდიდა. მაგრამ, როცა მისი სკოლის ნანგრევს გახედავ, ხვდები თავჩახრილები ვერასდროს ვერაფერს ცვლიან და უნდა იბრძოლო, სამყარო უკეთესი საცხოვრებელი რომ გახდეს.

მინდოდა, ეს ამბავი ისე მომეყოლა, როგორადაც პატარაობისას მოხუცი თონეთელები მიყვებოდნენ. მაპატიოს ყველასი და უპირველესად ვაჟას ნათელმა სულმა, თუ ყველაფერი ისე არაა, როგორადაც სინამდვილეში იყო.

მოზარდების ეკოაქტივიზმი სოციალური ფენომენია. ზოგიერთი სპეციალისტი მას გრეტა ტუნბერგის სინდრომადაც იხსენიებს.

გრეტა ადრეული ასაკიდან დაინტერესდა ეკოლოგიური პრობლემებით და ყველაზე მნიშვნელოვან მიზნად პლანეტის გადარჩენა დაისახა. ის უარს ამბობდა ცხოველური წარმოშობის საკვებზე, არ დაფრინავდა თვითმფრინავებით, არ ყიდულობდა ახალ ნივთებს, ვიდრე ძველი არ გაუცვდებოდა… დღეს გრეტას ათასობით მიმდევარი ჰყავს. თუმცა, სპეციალისტების გარკვეულ ჯგუფს მიაჩნია, რომ რადიკალური ეკოაქტივიზმი საფრთხილოა მოზარდთა ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის, რადგან ის, გამონაკლის შემთხვევებში, სპეციფიკურ შიშს – ეკოშფოთვას იწვევს.

შიშები ასაკობრივია და მას მრავალნაირი გამოვლინება აქვს. თუმცა, მათი უმეტესობა ადამიანის ქცევაზე დიდად არ აისახება. მაგრამ არსებობს „დაღიანი“ შიშიც, რომლისგანაც თავის დახსნა ძნელია და ის სპეციალისტის ჩარევას საჭიროებს.

ასეთია ეკოკატასტროფებთან დაკავშირებული შიში – ის მოზარდის წარმოდგენაში მკაფიო სურათებს ხატავს და აიძულებს მას, წარმოიდგინოს გამოუსწორებელი ტრაგედია – დიდთოვლობით დანგრეული სახლი, გვალვით დაზარალებული ცხოველი, წყალდიდობით გარდაცვლილი ახლობელი, რაც მისთვის, საბოლოოდ, სამყაროს აღსასრულთან ასოცირდება.

ასეთ შიშს აძლიერებს საინფორმაციო ნაკადი. თითქმის ყოველდღიურად მოზარდებს ახალი ამბების მოსმენა უწევთ: გამანადგურებელ ავსტრალიულ ხანძრებზე, იაპონურ ცუნამსა ან ამერიკულ ქარიშხალზე. თუმცა, ამ ყველაფრის მსმენელ-მაყურებელი თუ ეკოგანათლებული და ცოდნით შეიარაღებულია, შიშს იოლად ძლევს და უმწეობის განცდა არ იპყრობს.

ტერმინი „ეკოშფოთვა“ ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციამ პირველად 2017 წელს გამოიყენა და აღწერა, როგორც ეკოლოგიური კატასტროფის ქრონიკული შიში. ეკოშფოთვა სულ უფრო ხშირად იკიდებს ფეხს ეკოაქტივისტ მოზარდებში, რასაც აშშ-სა და ევროპაში უამრავი ფსიქოლოგიური დახმარების ჯგუფი მოწმობს. ასეთ ჯგუფებში იკვლევენ შფოთვის მიზეზებს, ბენეფიციარები ერთმანეთს უზიარებენ საკუთარ გამოცდილებას. მათ ეხმარებიან ფსიქოლოგებიც.

2019 წელს გრეტა ტუნბერგმა გაეროს სამიტზე მსოფლიოს პოლიტიკოსებს მიმართა სიტყვით – „როგორ ბედავ?“. ის ახლაც მონაწილეობს კონფერენციებში. თავის გამოსვლებში პოლიტიკოსებს ბავშვებივით მიმართავს, კიცხავს კიდეც იმისათვის, რომ მის თაობას სიზმრები მოჰპარეს და რომ თავიანთ დაკისრებულ მოვალეობებს არ ასრულებენ. მას მიაჩნია, რომ გლობალური დათბობის პრობლემა და ეკოლოგიური კრიზისი ეგზისტენციალური საფრთხეა. გრეტას მთავარი მოთხოვნაა პარიზის 2015 წლის შეთანხმებების განხორციელება, რომლის მიზანია ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის ემისიების შემცირება. მკაცრი განცხადებებით გრეტა კლიმატის ცვლილების პრობლემებზე ყურადღების გამახვილებას ცდილობს. ის ნამდვილი გარემოსდამცველია. მოზარდებისთვის კი – ნამდვილი კერპი.

გრეტას ეკოშემართება უამრავ მოზარდს ყოფას იუოლიებს.

გრეტას ცნობადობის ისტორიაც მაშინ დაიწყო, როდესაც სკოლიდან შვედეთის პარლამენტის შენობასთან გადაინაცვლა და დედამიწის გადასარჩენი მოწოდებებით პლაკატები ააფრიალა. ერთ-ერთმა გამვლელმა ჰკითხა გრეტას, რატომ იყო პარლამენტთან და არა გაკვეთილებზე, მოზარდმა უპასუხა: „რაში მჭირდება განათლება, თუ მომავალი არ მექნება?“

პლანეტის გადამრჩენელ გოგონაზე ინფორმაციამ ათასობით მოსწავლეს უბიძგა, პარასკევობით მიეტოვებინა სკოლა და გაფიცულიყო. ახლა მოძრაობა Fridays for future–ს 14 მლნ მხარდამჭერი ჰყავს. ასევე, გაჩნდა ახალი სოციალური ფენომენი – მოზარდთა ეკოაქტივიზმი. მთელი მსოფლიოს მოზარდები თანხმდებიან სოციალურ ქსელებში, რომ დანიშნულ დღეს და საათს, პლაკატებით ხელში თავიანთი ქალაქების მოედნებზე შეიკრიბებიან და ხმამაღლა ისაუბრებენ არასწორად მცხოვრებ უფროსებზე, რომლებიც ანადგურებენ პლანეტას, არ ფიქრობენ კატასტროფებზე, ბავშვების მომავალსა და მათ დამახინჯებულ აწმყოზე.

დედამიწისთვის ბრძოლა ახლა უფრო მეტია, ვიდრე მოზარდული პროტესტი. ეკოაქტივისტების აზრით, ბუნების დაცვა უტოლდება ადამიანის უფლებების დაცვას სუფთა ჰაერის, წყლის, ნიადაგისა და უსაფრთხო მომავლისთვის.

გრეტას დამსახურებით ეკოპრობლემების აქტუალობამ ეკოლოგიისთვის ბრძოლა უფრო ტრენდული გახადა, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც მას საქმიანად მიუდგა – ნარჩენების შეგროვების ორგანიზებით, პეტიციების გავრცელებით, ტექნიკური ინოვაციების შემუშავებით გარემოსდაცვითი პრობლემების აღმოსაფხვრელად.

ახალგაზრდა ეკოაქტივისტების საქმიანობის გაშუქებას დრო დაუთმო არაერთმა სოლიდურმა მედიასშუალებამ, ისეთმა, როგორიცაა The Guardian. ის ახლაც იღებს სამეცნიერო გრანტებს ამ საკითხების გასაშუქებლად, რაც მოიცავს პრეზიდენტებთან შეხვედრებს, ეკოგანათლების ხელშეწყობას. 2019 წელს Time-ის ვერსიით, გრეტა წლის ადამიანად დასახელდა.

რაც შეეხება ეკოშფოთვით აშლილობას, რომელიც დაავადებად ჯერ არ უღიარებიათ და მხოლოდ შფოთვითი ნევროზის ტიპად მიიჩნევა, გრეტას პირადი პრობლემაც იყო. როგორც აღვნიშნეთ, ეკოშფოთვისკენ მიდრეკილია ის, ვისაც ძალიან აწუხებს ეკოლოგიური კრიზისი და გარემოს მდგომარეობა. წუხილი აჩენს პანიკურ შეტევებს, აქვეითებს მადას, აჩენს აკვიატებულ აზრებსა და უძილობას. ეკოშფოთვა შეიძლება ვარირებდეს პანიკურ შეტევასა და მწვავე ფობიას შორის.

რა გასაკვირია, რომ იმ ზღვა ინფორმაციაში, რომლებიც გვამცნობს, როგორ მიექანება ჩვენი პლანეტა ეკოლოგიური კატასტროფისკენ, თავს დათრგუნულად და შეუძლოდ ვგრძნობთ? რა გასაკვირია, რომ უამრავი ადამიანი კარგავს რაღაცის კეთების მოტივაციას? რომ ყველა პრობლემა უმნიშვნელო და ფერმკრთალია ეკოპრობლემებთან შედარებით? რისთვის უნდა ვახარისხოთ ნარჩენები, თუკი სამყარო მაინც განწირულია?..

იელის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა აშშ-ში ეკოშფოთვის კვლევის დროს დაადგინეს, რომ ამერიკელების 70% კლიმატის ცვლილებით „შეშფოთებულია“, 29% – „ძალიან შეშფოთებული“, ხოლო 51% თავს „აბსოლუტურად უმწეოდ“ გრძნობს.

ეკოლოგიური პრობლემები ევროპელებსაც აწუხებთ. ბრიტანელების თითქმის 70 პროცენტს ეშინია არ დარჩეს სუფთა სასმელი წყლის გარეშე და ელოდება, რომ მთავრობა დაუყოვნებლივ იმოქმედებს გლობალური დათბობის პრობლემის მოსაგვარებლად. საფრანგეთში კი ეს პრობლემა მოსახლეობის 85%-ს ადარდებს.

შვედეთში საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ მთელ ერს აქამდე უცნობი დარღვევა – ფლიგსკამი (Fligskam) განუვითარდა. ფლიგსკამი არის სირცხვილისა და დანაშაულის მწვავე განცდა თვითმფრინავით სარგებლობისას, რადგან ის ატმოსფეროში დიდი რაოდენობით CO2-ს აფრქვევს, რის გამოც პატიოსანი შვედები სინდისის ქენჯნით იტანჯებიან.

ამიტომ სუფთა გარემოს მხარდასაჭერად მათ გადაწყვიტეს, უარი ეთქვათ საჰაერო მიმოსვლაზე და ახლა, უმეტესად, მატარებლით მგზავრობენ, თან ცდილობენ, რომ თვითმფრინავები ბიოსაწვავზე გადაიყვანონ. შვედები ბუნების წინაშე თავს იმდენად დამნაშავედ გრძნობენ, რომ მოდის კვირეულები გააუქმეს. მათი აზრით, სამოსის კერვა და პოდიუმშოუები ჭარბი წარმოების ხელშემწყობია, რაც რესურსების ფლანგვასა და გარემოს დაბინძურებას განაპირობებს.

დღითიდღე სულ უფრო და უფრო მეტი ადამიანი წუხს გარემოს მდგომარეობაზე. ცნობილია, რომ კლიმატის მკვეთრი ცვლილება და სითბური ტალღები აუარესებენ ჯანმრთელობას, იწვევენ სტრესს. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ არანორმალური სითბო ტვინზე ცუდად მოქმედებს, აზიანებს ნეიროტრანსმიტერებს, რომლებიც ემოციების მოწესრიგებაზე აგებენ პასუხს.

ზედმეტი სიცხე ზრდის ტესტოსტერონის გამომუშავებას, რამაც შეიძლება აგრესიის, ძალადობის ზრდა გამოიწვიოს. ექსტრემალური კლიმატის ცვლილება განსაკუთრებით საზიანოა PTSD და დეპრესიის მქონე ადამიანებისთვის.

ბევრი მოზარდისთვის აქტიური მოქმედება შფოთვასთან გამკლავების ტოლფასია. ამიტომ ხშირად „შფოთიანი“ ადამიანები აქტივისტები ხდებიან.

როგორ უნდა მოიქცნენ ისინი, ვისთვისაც ეკოლოგიური კატასტროფები სამყაროს დასასრულთან ასოცირდება? ფსიქოლოგთა რჩევით, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია, გააცნობიერონ საკუთარი შფოთვის მიზეზები. შფოთვასთან გამკლავების ეფექტიანი გზაა ნეგატიური აზროვნების კონსტრუქციულით ჩანაცვლება.

განუმარტეთ მოზარდს, არ ჩავარდეს პანიკაში იმის გამო, რომ ის ვერ გადაარჩენს ყველა მყინვარს დნობისგან, ვერ დაიცავს გადაშენების პირას მყოფ ყველა ცხოველს. ამის ნაცვლად ურჩიეთ, იზრუნოს ეკოლოგიაზე, ოღონდ საკუთარი შესაძლებლობების ფარგლებში. მშვიდი და გონივრული მოქმედება ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მექანიზმია ეკოშფოთვის დასაძლევად. თუ მოზარდი ეკოაქტივიზმში აქტიურად ჩაერთო, მოუსმინეთ, რისი თქმა სურს ამით. დაე, გაგიზიაროთ. კარგი იქნება, თუ მას გარემოს შესახებ სასარგებლო და საინტერესო რესურსით მოამარაგებთ – წიგნებით, ფილმებით, ვებსაიტებით. შეგიძლიათ ერთად იზრუნოთ ნარჩენების დახარისხებაზე, თქვათ უარი ერთჯერად ჭურჭელზე. კარგი იქნება, თუ მოზარდი თავად იმოქმედებს და შეცვლის თავის ცხოვრებას. მაშინ მისი პროტესტი გარემოსთვის პოზიტიურად შეიცვლება.

როგორც ჩანს, კორონავირუსის პანდემიამ გრეტა ტუნბერგის ოცნება რეალობად აქცია: ჩვენ უკვე ნაკლებად დავფრინავთ თვითმფრინავებით, ვზოგავთ ფინანსებს, თავს ვიკავებთ ზედმეტი საყიდლებისგან. თუ გსურთ, რომ მოზარდებმა ამის შესახებ უფრო მეტი იცოდნენ, აყურებინეთ ფილმი „მე გრეტა ვარ“ აქ: https://bit.ly/2PBNquy.

შეუძლებელია იმის თქმა, დღევანდელი ეკოაქტივისტი მოზარდები ზრდასრულობაშიც ასეთივე პასუხისმგებლობით მოეკიდებიან თუ არა გარემოსდაცვით საკითხებს, მაგრამ იმედია, ისინი დარჩებიან ადამიანებად, რომლებიც ავტომატურ რეჟიმში იმოქმედებენ ბუნების სასარგებლოდ, სასურველია ეკოშფოთვის გარეშე.

როცა  დადგა ჩვენი სკოლების მოსწავლისთვის სანატრელი დრო,  სკოლასთან  საკმაოდ ხანგრძლივი განშორების შემდეგ, მათი ჩვეულ სასწავლო გარემოში დაბრუნების და სასწავლო პროცესის სასკოლო გარემოში გაგრძელების,  მოზარდებისთვის იმდენად დამღლელი და მოსაბეზრებელი აღმოჩნდა ერთწლიანი ონლაინსწავლება, რომ მათ სიხარული და აღფრთოვანება არ დაუმალავთ.

როგორც ბევრი მშობელი აღნიშნავს, თუ ადრე ერთგვარი დაძალება უწევდათ, რომ ბავშვი დილით დროულად ამდგარიყო და წასულიყო სკოლაში, ახლა პირიქით – მოზარდები დაჟინებით მოითხოვენ, რომ სახლში არ დატოვონ და გაუშვან სკოლაში. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ სკოლას, თანატოლებთან და პადაგოგებთან სასკოლო გარემოში ურთიერთობას მონატრებული ბავშვები ჩვეულ გარემოში დაბრუნების ასეთ დიდ სურვილს გამოხატავენ, მშობლების გარკვეული ნაწილი ბავშვის „უსაფრთხოების“ ინტერესებიდან გამომდინარე, უარს ამბობს შვილის სკოლაში გაშვებაზე და ითხოვს, რომ ბავშვმა კვლავ ონლაინ რეჟიმში გააგრძელოს სწავლა.

ვფიქრობ, მშობლების ასეთი არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება პირისპირ სწავლებაზე გადასვლასთან დაკავშირებით არავისთვის უნდა იყოს უცხო და მოულოდნელი. ჯერ კიდევ სასწავლო წლის დასაწყისში მშობელთა ერთი ნაწილი დაჟინებით მოითხოვდა, რომ გარკვეული წესების დაცვის და ბავშვის ჯანმრთელობისთვის უსაფრთხო გარემოს შექმნის გარანტიით მომხდარიყო მოსწავლეთა სკოლაში დაბრენება და პირისპირ სწავლების რეჟიმზე გადასვლა. თუმცა მშობელთა მეორე ნაწილი ადრეც დიდ სიფრთხილეს იჩენდა და ახლაც თვლის, რომ თუ შვილის ჯანმრთელობას ოდნავი საფრთხე მაინც დაემუქრება, ურჩევნია მის სწავლა-განათლებას მოაკლოს რაიმე, ვიდრე გარკვეულ რისკზე წავიდეს და შვილი სკოლაში გაუშვას. ასეთ მშობლებს ძალიან უჭირთ გადაწყვეტილების შეცვლა მაშინაც კი, როცა რწმუნდებიან, რომ სკოლაში ბევრი რამ გაკეთდა და შეძლებისდაგვარად უსაფრთხო გარემო შეუქმნეს ბავშვებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, რა თქმა უნდა არსებობდა  მოლოდინი იმისა, რომ  სკოლების გახსნის შემდეგ მშობელთა ერთი ნაწილი არ მოისურვებდა შვილის სკოლაში გამოშვებას. სწორედ ამიტომ შემუშავდა  სწავლების ჰიბრიდული მოდელი, როგორც პირისპირ სწავლებისა და ელექტრონული სწავლების კომბინაცია. სკოლები იყენებენ ჰიბრიდული სწავლების სხვადასხვა ვარიანტებს გამომდინარე კლასებში ბავშვების რაოდენობიდან და ასევე სკოლების ტექნიკური აღჭურვილობიდან.

სამწუხაროდ, დღეს ყველა სფეროში და მათ შორის განათლების სისტემაშიც ადამიანები ვიმყოფებით რეალობაში, რომელიც ძალიან განსხვავდება იმისაგან, რაც ერთი წლის წინ გვქონდა. მართალია ბავშვები სკოლაში დაბრუნდნენ, მაგრამ ის სასწავლო გარემო, რომელიც მათ აქ დახვდათ, ნამდვილად არ არის ისეთი, რაც ერთი წლის წინ დატოვეს. დღეს მათ უწევთ ბევრი ისეთი წესის დაცვა, რომელზეც ადრე საერთოდ არ უფიქრიათ. ახალი გარემო, როგორც წესი, გარკვეულ დროს და ძალისხმევას საჭიროებს ადაპტირებისათვის, რაც ბუნებრივია თავის კვალს დაამჩნევს სასწავლო პროცესს.

არ შეიძლება არ ითქვას, რომ ის ბავშვები, რომლებიც სკოლების პირისპირ სწავლების რეჟიმზე გადასვლის შემდეგ, მშობლების მოთხოვნის გამო ჯერჯერობით ისევ დისტანციურად აგრძელებენ სწავლას და რომლებიც უმცირესობაში აღმოჩნდნენ, ბევრად უფრო რთულ მდგომარეობაში არიან. რასაკვირველია, არც მათთვის დარჩა სასწავლო გარემო ისეთივე, როგორიც თუნდაც რამდენიმე კვირის წინ იყო და მათაც სჭირდებათ ამ ახალ გარემოსთან შეგუება. სულ ცოტა ხნის წინ, დისტანციური სწავლების დროს  ისინი მთელ კლასთან ერთად ერთვებოდნენ სასწავლო პროცესში, ყველა ერთნაირ მდგომარეობაში იმყოფებოდა. ეს თითოეულ მათგანს უადვილებდა იმ სირთულეების გადალახვას, რაც ბუნებრივად ახლავს  ონლაინსწავლებას. ახლა კი, სახლში დარჩენილი და უმცირესობაში მყოფი ბავშვები, თუ ჰიბრიდულ გაკვეთილს ესწრებიან, ეკრანიდან ადევნებენ თვალს საკლასო ოთახში მიმდინარე პროცესს, ერთმანეთთან შეხვედრით და ერთად ყოფნით გახალისებულ, გალაღებულ, მხიარულ თანაკლასელებს და ბევრად უფრო დიდ დისკომფორტს განიცდიან, ვიდრე მაშინ, როდესაც მთელი კლასი ერთნაირ მდგომარეობაში იმყოფებოდა და ერთად ერთვებოდა ონლაინ სწავლებაში. ასეთი ბავშვები ვერც მაშინ გრძნობენ თავს კომფორტულად, როცა ონლაინ გაკვეთილები ცალკე, თანაკლასელებისაგან განცალკევებულად უტარდებათ, გამომდინარე იქიდან, რომ ამ შემთხვევაში მეგობრებს სრულიად მოწყვეტილები არიან, რაც მათ სოციალურ და ემოციურ განვითარებაზე სასიკეთოდ ნამდვილად არ აისახება. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, დღეისათვის ის ბავშვები, რომლებიც ონლაინრეჟიმში აგრძელებენ სწავლას, ბევრად უფრო საჭიროებენ დახმარებას, ვიდრე ისინი, ვინც სკოლაში დაბრუნდნენ, მითუმეტეს, რომ როგორც მშობლებთან საუბრების პროცესში გამოვლინდა, სახლში დარჩენილ ბავშვებს სკოლაში დაბრუნების დიდი სურვილი აქვთ, მაგრამ ემორჩილებიან მშობლების ნებას, რომელთაც აშინებთ პანდემიის პირობებში ბავშვის სკოლაში გაშვება. თუმცა, არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ მშობლების ასეთმა შიშმა შეიძლება სერიოზული გავლენა მოახდინოს ბავშვის ემოციურ ცხოვრებაზე, მის ფსიქიკაზე და სრულიად გაუთვალისწინებელი პრობლემების აღმოცენების მიზეზიც გახდეს. ამდენად, კარგი იქნება, თუ უფრო მეტად დავფიქრდებით ნებისმიერი ჩვენი გადაწყვეტილების სისწორესა და ეფექტიანობაზე.

უნდა ითქვას, რომ ჰიბრიდულმა სწავლებამ პედაგოგებიც სერიოზული პრობლემების წინაშე დააყენა. ჰიბრიდულ გაკვეთილი, სადაც პედაგოგმა არც საკლასო ოთახში მყოფ ბავშვებს უნდა მოაკლოს ყურადღება, მართოს მათი სასწავლო საქმიანობა და არც საგაკვეთილო პროცესში ონლაინ რეჟიმით ჩართული მოსწავლეები დარჩეს უყურადღებოდ, საოცრად დიდი ფიზიკური და ფსიქიკური ენერგიის ხარჯვას მოითხოვს მასწავლებლისგან. საკლასო ოთახში გაკვეთილების ჩატარების შემდეგ მოსწავლეთა გარკვეულ ნაწილთან ონლაინ გაკვეთილების ჩატარება  არანაკლებ დიდი დატვირთვაა პედაგოგისთვის. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ასეთი რეჟიმით მუშაობა დიდი ალბათობით გამოიწვევს მასწავლებლის პროფესიულ გადაწვას, გამოფიტვას, რაც ბუნებრივია სასწავლო პროცესის ხარისხზე აუცილებლად აისახება. ამდენად, ჰიბრიდული სწავლების გაგრძელების საჭიროების შემთხვევაში  კარგი იქნება, თუ ერთი და იმავე პედაგოგს არ მოუწევს პირისპირ სწავლების პარალელურად ონლაინ გაკვეთილების ჩატარება და მასწავლებლებს შორის მოხდება შრომის ერთგვარი გადანაწილება, რაც დადებით ასახვას ჰპოვებს სასწავლო პროცესის ეფექტიანობაზე. ამასთან, ასეთი მიდგომით პედაგოგის როგორც ფიზიკური, ასევე ფსიქიკური ჯანმრთელობა მნიშვნელოვნად იქნება დაცული.

მხატვრული ტექსტის ფილოსოფიური, ესთეტიკური, დიდაქტიკური ბუნებიდან გამომდინარე, ლიტერატურის დახასიათებისას ბევრ ასპექტს ექცევა ყურადღება. ლიტერატურა არის ხიდი წარსულსა დ მომავალს შორის, ლიტერატურა არის გემი, რომელიც ცოდნის ზღვაში ცურავს.

ამასთან, ლიტერატურა არის ტკივილების გაზიარება.

ფრანც კაფკა ამბობდა: „ჩვენ გვჭირდება წიგნები, რომლებიც ჩვენზე მოქმედებენ, როგორც უბედურება, რაც ძალიან გვტკივა, ისევე, როგორც ჩვენთვის საყვარელი ადამიანის გარდაცვალება, როგორც თითქოს ტყეში დავრჩით ყველასგან შორს.  წიგნი უნდა იყოს ჩვენთვის ნაჯახი გაყინულ ზღვაში“. (ფრანც კაფკა, „წერილები ოსკარ პალაკს“).

ლიტერატურა არის ცხოვრება: ტკბილ-მწარე. ტკივილით გადმოცემული საქმე და ამბავი, ადამიანის ხასიათის რომელიმე მუქი და ბნელი მხარის ჩვენებით, საზოგადოების, ხალხის, სოციუმის ყველაზე ბრმა და  მიჩუმებული უარყოფითი ასპექტების გამოხატვით, რომელმაც მკითხველი უნდა შეძრას. აქ აუცილებლად გაგვახსენდება ილია ჭავჭავაძის „პოეტი“ – „არა მარტო ტკბილ ხმათათვის გამომგზავნა ქვეყნად ცამა“.

ლიტერატურა ზოგჯერ არის მხატვრული შურისძიება: ყველაზე მძიმე და მტკივნეული შურისძიება. მტკივნეული ილუსტრაცია, ან ნიმუში და მაგალითი, როცა სულიერად შიშვლდება ადამიანის, საზოგადოების, ნაკლი და ზადი, რომ კიდევ უფრო თვალსაჩინო და ხელშესახები იყოს.

ლიტერატურა არის შეურიგებლობა, შეუგუებლობა და პროტესტი.

სწორედ შეურიგებლობა, პროტესტი და შურისძიება იკითხება მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნებში“. კითხულობ ტექსტს, მიჰყვები ავტორს და გრჩება მხეცად ქცეული ადამიანის, დიქტატორის, საზარელი სახე. თუ სიმბოლურად გავიაზრებთ, თეიმურაზის დეგრადაცია, ჯაყოს აღმასვლა და მარგოს ღალატი – ეს ყველაფერი იმდენად საზარელია, რომ ტკივილით სავსე განცდა არ ტოვებს მკითხველს.

ლიტერატურა არის ტკივილის რეპრეზენტაცია, რაც მხატვრული ნაწარმოების დიდაქტიკური თვისებიდან მომდინარეობს. მკითხველმა, აქამდე მშვიდად მთვლემარემ, მოდუნებულმა, მინებებულმა ყოველდღიურ ორომტრიალს, საკუთარ ბუნაგში შეყუჟულმა, უნდა იგრძნოს ტკივილი, დაინახოს და განიცადოს ის, რასაც საკუთარი თვალით ვერ ამჩნევდა, ვერ ხედავდა და რასაც ვერ განიცდიდა. სწორედ ასეთი ტექსტია ილია ჭავჭავაძის შესანიშნავ მოთხრობა, „სარჩობელაზედ“. ძალიან ვწუხვარ, რომ ეს ტექსტი არ არის საპროგრამო ნაწარმოები და მოსწავლეებმა ნაკლებად იციან. მეორე მხრივ, ისიც მართალია, რომ ილიას მრავალი ტექსტია შეტანილი პროგრამაში და რთულია ყველა მნიშვნელოვანი ნაწარმოების სკოლაში სწავლება. მე მაინც ვფიქრობ, რომ ის ფილოსოფიური ნიადაგი, ეგზისტენციის პრობლემა, რაც ამ თხზულებაშია, აუცილებლად იმსახურებს მეტ ყურადღებას. ინდივიდის რთული, ბედისწერით განპირობებული ცხოვრება ტრაგიკულად მთავრდება. ადამიანების სისასტიკე და გულგრილობა ერთმანეთს ეჯაჭვება, საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობა  არ არსებობს.  პეტრეს ცხოვრებისეულ რუტინაში გაუვლია წუთისოფელი. ბევრი რამ უნახავს და განუცდია, თუმცა ვერ და არ გრძნობს ტრაგედიას, რომელიც მის თვალწინ ხდება. რეალობა თეატრალური წარმოდგენა ჰგონია, „თამაშა“. შემდეგ კი, როდესაც ყველაფერი გაირკვევა, კითხულობს, „მე რა შუაში ვარო“. სიუჟეტის მძაფრი და მოულოდნელი განვითარება, ტრაგიზმი და პერსონაჟების გამოუცნობი ქმედებები დიდ ზეგავლენას ახდენს მკითხველზე. ეს არის ლიტერატურის დიდაქტიკა, რომელმაც მკითხველში შეხედულებათა და ღირებულებათა გადაფასება უნდა გამოიწვიოს.

თანამედროვე პერუელ მწერალს, მარიოს ვარგას ლიოსას 2010 წელს მიანიჭეს ნობელის პრემია „სიძლიერის სტრუქტურის მისეული შედგენისა და ინდივიდუალური წინააღმდეგობის, ამბოხისა და გამარჯვების მკვეთრი სურათებისთვის“.   ლიტერატურის ბუნება, მკვეთრად და დრამატულად ასახოს, ლიოსას „ვაცის ნადიმში“ კიდევ უფრო ძლიერად ვლინდება. დრამატიზმი და ტრაგიზმი ერთიანდება და სიმკვეთრე შეუძლებელ, აუტანელ ტკივილს ასახავს, სასტიკ ბოროტებას, როგორც შურისძიებას კაცობრიობაზე, რომელმაც ეს ბოროტება თავის წიაღში შექმნა.

ლიოსას შემოქმედება, როგორც დაუვიწყარი განცდების სამყარო, მეტაფორულად აქვს შეფასებული გურამ დოჩანაშვილს მოთხრობაში „კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“.

“– თქვენ ბეტანკურიანი რომანი არ წაგიკითხავთ, არა, ხომ?
– ა-არა, ხომ… – ამბობს ხელმძღვანელი, მშვიდდება, – არა, ტყუილი რა საჭიროა… ნაწარმოებია ასეთი?
– ჰე! არის და… და არც ლიოსა? მარიო ვარგასი…
– ეეე… არა,
– და კორტასარი?
– მმუ… არა.
და უცებ კაცი ღონივრად ართმევს ხელს:
– მომილოცავს, მომილოცავს, ბედნიერი კაცი ყოფილხართ, ბედნიერი…
– რატომ?! – უკვირს ხელმძღვანელს.
– რატომ და ისეთი დიდი სიამოვნება გელით…
– რა სიამოვნებაა?
კაცი კი ამბობს:
– პირველად წაკითხვის”.

მარიოს ვარგას ლიოსას „ვაცის ნადიმი“ არის დიდი წიგნი, დიდი როგორც მოცულობით, ისე ამბებით, ეპოქალური სათქმელით. ეს არის წიგნი დიდ ტკივილებზე, პირად და გლობალურ ტკივილებსა და შიშებზე. ეს არის წიგნი, სადაც დიქტატურა მთელი თავისი სისასტიკით, წვრილმანებით, ათასი დეტალით, სხვადასხვა ადამიანის პოზიციიდან, სათქმელიდან იყურება. ეს არის დიქტატურის მხატვრული ასახვა, შიშისა და სისასტიკის მრავალფეროვანი და ფერადი სახეებით, თუკი სისასტიკე შეიძლება იყოს ფერადი. ეს არის წიგნი დიდ უბედურებაზე, რომელიც კაცობრიობას ატყდება თავს სხვადასხვა მხრიდან და სხვადასხვა ადგილზე, მაგრამ საერთო სახელი აქვს – დიქტატურა – და საერთო ფორმები.
ლიოსას “ვაცის ნადიმი” არის ლიტერატურული შურისძიება დიქტატურაზე.

რომანის ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟი და მთხრობელი ქალია, ურანია კაბრალი, დომენიკის რესპუბლიკის დიქტატორის, რაფაელ ტრუხილიოს დიქტატორული რეჟიმის მსხვერპლი. დიქტატორული სისტემა გოგონას, ბავშვის ცხოვრებაში საზარლად იჭრება. გოგონა იძულებულია, დევნას ემიგრაციაში გაექცეს. რომანის პერსონაჟები არიან რეჟიმის მოწინააღმდეგეები, რომლებიც მასთან ბრძოლაში მარცხდებიან, რადგან რეჟიმი ტირანის სიკვდილის შემდეგაც გრძელდება.  ამავდროულად, რომანის პერსონაჟები არიან ის დომენიკელები, რომლებიც შეგუებულნი არიან სისასტიკეს, რომლის ნორმირება დიქტატორულ გარემოში დუმილთან ერთად იწვევს სრულ დანებებას. გენერალსიმუს ტრუხილიოს, დიქტატორსა და ბელადს, ლექსებს, ტექსტებს, პანეგირიკებს უძღვნიან, მის ხასიათს, შეუპოვრობას, დიდებულებას  აქებენ და განადიდებენ, ღმერთს ადარებენ და უზენაესთან აიგივებენ. შეგუება, დათმობა, კიდევ უფრო ამძაფრებს ტრაგიზმს.  შეიძლება ითქვას, რომ „ვაცის ნადიმი“ არის დიქტატურის ილუსტრაცია და მხილება, ლიტერატურული შურისძიება დიქტატურაზე.

მხატვრული ლიტერატურა, როგორც ტკივილის რეპრეზენტაცია, შესაძლებელია განვიხილოთ დიდაქტიკური პერსპექტივიდან. მწერალი საგანგებო ყურადღებას აქცევს მტკივნეულ თემას, პრობლემას, ტრაგიკულ ამბავს. მკითხველი თანაგანმცდელი და, ამავდროულად, დამკვირვებელია, შემმეცნებელია, რომელიც ხედავს, გრძნობს და განიცდის.

დღეს ყველამ იცის, რომ წიგნიერება არის ცოდნის, უნარებისა და დამოკიდებულებების ერთობლიობა, რომლებიც შესაძლებელს ხდის ენის ეფექტურ გამოყენებას სწავლისა და კომუნიკაციის მიზნით როგორც სასკოლო, ასევე საზოგადოებრივ საქმიანობაში. ის მოიცავს კითხვის, მოსმენის, ზეპირი მეტყველების და წერის უნარებს; აგრეთვე ენის სიმბოლოების ამოცნობა-გამოყენების უნარს, ისევე, როგორც ზეპირი, ვიზუალური, ნაბეჭდი თუ ციფრული ტექსტების გააზრებისა და ინტერპრეტაციის უნარ-ჩვევებს.

წიგნიერების უნარით დაჯილდოებული ადამიანი ძირითადად  დიდ წარმატებას აღწევს, რადგანაც იგი გულისხმობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას, რომელიც ეხმარება კომუნიკაციის დამყარებაში.

დღევანდელ საგანმანათლებლო სივრცეში ძნელია მოიძებნოს მასწავლებელი, რომლის ყოველდღიური საზრუნავი მისი მოსწავლეების წიგნიერებაზე ზრუნვა არ არის.

წიგნიერების განვითარებაზე მრავალი ფაქტორი მოქმედებს. ერთ-ერთია  მოსწავლეებისთვის პასუხისმგებლობის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაცემა.  (Routman, 2002). ამ მოდელის მიხედვით,:

1. პირველ ეტაპზე(„მე ვაკეთებ“) მასწავლებელი ახორციელებს კითხვის სტრატეგიის ან  უნარ-ჩვევის მოდელირებას;
2. ამას მოსდევს მეორე ეტაპი („ჩვენ ვაკეთებთ“), როცა მასწავლებელი პასუხისმგებლობას გადაუნაწილებს მოსწავლეებს და ჩართავს მათ პრაქტიკულ მუშაობაში.
3. მესამე ფაზაზე(„შენ/თქვენ აკეთებ(თ)“) მოსწავლე თავად იღებს პასუხისმგებლობას და იყენებს გავარჯიშებულ უნარ-ჩვევას, მასწავლებელი კი საჭიროებისამებრ ეხმარება და აფასებს მას.“

კითხვის სწავლებისას, წიგნიერების უნარის გასავითარებლად   აუცილებელია პასუხისმგებლობის გადაცემა ეტაპობრივად, ნელ-ნელა, ანუ მასწავლებელმა პასუხისმგებლობა უნდა გაუნაწილოს მოსწავლეს. თავდაპირველად  მასწავლებელი მთელ კლასთან იწყებს კონკრეტული სტრატეგიების მოდელირებას. იგი დავალებას ხსნის და თავად ასრულებს. შემდგომ ერთობლივად, ჯგუფურად ხდება გამოცდილების პრაქტიკული გამოყენება, ანუ მოსწავლეები აქტიურობენ და ასრულებენ დავალებას მასწავლებლის დახმარებით.  ბოლოს, ინდივიდუალური მუშაობის ეტაპი დგება, როცა  პასუხისმგებლობა მხოლოდ ერთ მოსწავლეზეა.  ამჯერად მასწავლებელი კი არ ეხმარება, არამედ აკვირდება მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობის პროცესს. ინდივიდუალური მუშაობისას მოსწავლე მარტო, დამოუკიდებლად ასრულებს სამუშაოს. ეს შეიძლება წარმოვიდგინოთ შემდეგნაირად:

1. „მე ვაკეთებ“ à შენ მაკვირდები (იგულისხმება კლასი);
2. „ჩვენ ვაკეთებთ“ à მე ვაკეთებ -> შენ მონაწილეობ (მთელი კლასი მუშაობს);
3. „შენ აკეთებ“ à შენ აკეთებ -> მე გაკვირდები (ინდივიდუალური).

მოსწავლეების წიგნიერებაზე ზრუნვის დროს უმნიშვნელოვანესია, მათ საჭიროებისამებრ  შევთავაზოთ ადეკვატური სკაფოლდინგი.

პირველად ლევ ვიგოტსკიმ გამოიყენა სიტყვა „სკაფოლდინგი“, რაც მასწავლებლის მონაწილეობას გულისხმობს მოსწავლის სამუშაო პროცესში. სკაფოლდინგს მეორენაირად „ხარაჩოს მეთოდს“, “ხარაჩოს აღმართვას“ უწოდებენ. სწორედ ხარაჩოს მსგავსია დროებითობა, დროებითი დახმარების გაწევა, ზუსტად ისე, როგორც ხარაჩოს იყენებენ რაიმე ნაგებობის/შენობის აგების პროცესში. სწავლა-განათლებაც ხარაჩოს მსგავსია. სწორედ ასეთი დროებითი და მცირე დახმარება მოსწავლისათვის არის საყრდენი და საფუძველი იმისა, რომ შემდეგში რთული დავალება დამოუკიდებლად  შეასრულოს. ეს თითქოს ერთგვარ მოტივაციასაც ამაღლებს, რომ მან რთული ამოცანის ამოხსნა შეძლო.  „ხარაჩოს მეთოდის“ უპირატესობაც ეს არის –  მასწავლებლის მიერ გაწეული მცირე  დახმარება არ ჩანს და ჩანს  მოსწავლის შედეგი. პატარა მინიშნებები მოსწავლეების ინტერესსა და მოტივაციას ზრდის, რაც წიგნიერების დონის ამაღლებისთვის მნიშვნელოვანია.