ვფიქრობ, მაბეზღარობა ნამდვილად არ არის ის თვისება, რომელიც ადამიანებისთვის, განურჩევლად ასაკისა, არმოსაწონ თვისებებს შორის ბოლო ადგილს იკავებდეს. არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ სიტყვები: მაბეზღარობა, ენატანიობა ნეგატიური ქვეტექსტის მატარებელია და უარყოფით ასოციაციებს იწვევს. ამიტომ ბევრ მშობელს ძალიან აშფოთებს და აღელვებს, როცა მისი შვილი იწყებს მუდმივად სხვების დაბეზღებას, ენატანიობას. მაბეზღარა ბავშვი, როგორც წესი, პედაგოგებისთვისაც სერიოზული თავსატეხი ხდება. ჩვეულებრივ, ბავშვები გაურბიან მაბეზღარა, ენატანია თანატოლებს, რის შედეგადაც პატარა მაბეზღარა შეიძლება თანატოლთა ჯგუფისაგან იზოლირებული, გარიყული აღმოჩნდეს, რაც, თავის მხრივ, მთელი რიგი ქცევითი და სასწავლო პრობლემების აღმოცენების მიზეზი ხდება, რადგან, თუ ბავშვი კომფორტულად არ გრძნობს თავს  თანატოლთა ჯგუფში, არ არის მათი მხრიდან აღიარებული, ის სწავლაზე უკვე ვეღარ ფიქრობს და ხშირად ჩვენთვის მიუღებელ ქცევებსაც მიმართავს. ასეთი, უკვე ჩამოყალიბებული ქცევის კორექცია კი ნამდვილად არ არის ადვილი.

მიუხედავად იმისა, რომ მაბეზღარობა, ენატანიობა ბავშვებში არავისთვის და მით უმეტეს აღმზრდელთათვის ნამდვილად არ არის სასურველი, არცთუ იშვიათად აღნიშნული თვისებების ჩამოყალიბების და გამოვლენის მაპროვოცირებლები ისინი თავად ხდებიან. წლების წინ ერთი საკმაოდ საყურადღებო სიტუაციის უნებლიე მოწმე აღმოვჩნდი. სკოლის დერეფანში მყოფს ერთ-ერთი საკლასო ოთახიდან ბავშვის ტირილი შემომესმა. ოთახში შესულს ძალიან უცნაური სცენა დამხვდა – კლასში მასწავლებლის არყოფნის მიუხედავად, ბავშვები გაუნძრევლად ისხდნენ მერხებთან და მორჩილად შეჰყურებდნენ თანაკლასელ გოგონას, რომელსაც პედაგოგის ადგილი დაეკავებინა – მის მაგიდასთან იჯდა, ხელში ავტოკალამი ეჭირა და ფურცელზე რაღაცას ინიშნავდა. ერთადერთი რამ, რაც ამ „იდილიას“ არღვევდა, პირველ მერხთან მჯდომი პატარა ბიჭუნას გულამოსკვნილი ტირილი იყო. შევეცადე ბავშვის ტირილის მიზეზი გამეგო, მაგრამ ტირილისაგან დაღლილს და შეწუხებულს ჩემთან საუბრის სურვილი იმ წუთას ნამდვილად არ ჰქონდა. სამაგიეროდ მისმა თანაკლასელებმა ყოველგვარი შეკითხვების გარეშე, შესანიშნავად გამარკვიეს საქმის არსში. „ნანუკას სიაში მოხვდა და ამიტომ ტირის“, „აი, მასწავლებელი რომ დაბრუნდება კლასში, მას აუცილებლად დასჯის“. როგორც მოგვიანებით გავიგე, კლასიდან რამდენიმე წუთით მოულოდნელად გასულ მასწავლებელს თავისი „შემცვლელი“, „სანიმუშო“ მოსწავლე, პატარა ნანუკა ჰყავდა დატოვებული, რომელიც პედაგოგის მაგიდასთან მოკალათებული „მშვენივრად აკონტროლებდა“ სიტუაციას და თითოეული თანაკლასელის ქცევას აფიქსირებდა. არ უნდა გაგვიკვირდეს, თუ დროთა განმავლობაში, განსაკუთრებით იმ პერიოდში, როდესაც მასწავლებლის ავტორიტეტი, მისი გავლენა მოზარდზე სუსტდება და თანატოლების გავლენა ძლიერდება, ნანუკასნაირ ბავშვს მეგობარი არ ეყოლება კლასში, როგორადაც არ უნდა აქებდეს მას მასწავლებელი. ადვილი შესაძლებელია საერთოდ გარიყონ კიდეც ჯგუფიდან. კლასში რამდენიმე ასეთი ინფორმატორის არსებობა კი მთელ ჯგუფს ისეთ არამეგობრულად ჩამოაყალიბებს, რომ უფროსებს ახალი თავსატეხი გაუჩნდებათ, როგორ დაამეგობრონ ერთ კლასში მყოფი ბავშვები ერთმანეთთან. ხანდახან ბავშვებში ენატანიობის ჩამოყალიბების ხელშემწყობი თავად მშობლებიც ხდებიან, როცა სკოლიდან დაბრუნებული ბავშვისაგან მოითხოვენ დეტალურ „ანგარიშს“ მისი თანაკლასელებისა და პედაგოგების შესახებ – „როგორ იქცეოდა დღეს მასწავლებელი, ვის ეფერებოდა, ვის უბრაზდებოდა, რამდენად გასაგებად აუხსნა გაკვეთილი, ვინ შეაქო, ვინ გაკიცხა. ასეთ ცნობისმოყვარე მშობლებს, როგორც წესი, ყველა წვრილმანი აინტერესებთ და დაჟინებით მოითხოვენ ბავშვისგან, რომ არაფერი დაუმალოს. ძნელი წარმოსადგენია, რომ რომელიმე მასწავლებელს ან მშობელს გაცნობიერებულად, გააზრებულად შეჰქონდეს თავისი წვლილი მაბეზღარას ჩამოყალიბებაში. ამასთან, შეცდომებისგან არავინ ვართ დაზღვეული, მაგრამ, როცა ბავშვთან მუშაობას დავიწყებთ ენატანიობის დაძლევაზე, არ უნდა დავივიწყოთ ჩვენი წვლილიც აღნიშნული თვისების ჩამოყალიბებაში და ვიზრუნოთ დაშვებული შეცდომების გამოსწორებაზე.  რა თქმა უნდა, უფროსების, აღმზრდელების როლი ბავშვში ამა თუ იმ თვისების ჩამოყალიბებაში დიდია, მაგრამ ზემოაღწერილი ქცევა არ არის ერთადერთი მიზეზი, რამაც შეიძლება ბავშვის მაბეზღარობა გამოიწვიოს.

     ბავშვებში ენატანიობის, მაბეზღარობის გამომწვევი  ძირითადი მიზეზები:

• ზოგიერთი ბავშვისთვის მაბეზღარობა შეიძლება იყოს საუკეთესო ხერხი ყურადღების მისაპყრობად, იმ შემთხვევაში, როცა ამჩნევს, რომ საბავშვო ბაღში, სკოლაში ან ოჯახში სხვა ბავშვს უფრო მეტ ყურადღებას აქცევენ. ყურადღების ცენტრში მოხვედრის სურვილი ნებისმიერ ფასად, თუნდაც ნეგატიური ქცევის გზით;
• სხვების ქცევაზე საუბრის უკან შეიძლება იდგეს სრულიად გულწრფელი სურვილი, აღადგინოს სამართლიანობა, იგრძნოს თავი უსაფრთხოდ და ა. შ. ხშირად ასე იქცევიან ძალიან მკაცრი მშობლების შვილები, რომლებიც მიაჩვიეს მკაცრ წესებს, რომელთა დარღვევა იწვევს ძლიერ შფოთვას, სურვილს – დაუყოვნებლივ დააბრუნოს ყველაფერი ჩვეულ ვითარებაში;
• ხშირად ბავშვები სხვებს აბეზღებენ უბრალოდ ისე, ვერც ამჩნევენ, რომ აკეთებენ ცუდს. ყველაზე ხშირად ასე იქცევიან 7 წლამდე ასაკის პატარები, რადგანაც ვერ აცნობიერებენ, ვერ ხვდებიან საკუთარი ქმედების უარყოფით შედეგებს, მით უმეტეს, თუ აღმზრდელიც, მასწავლებელი ან მშობელი, მიწოდებული ინფორმაციისათვის იწონებს ბავშვის ასეთ ქცევას ქებით, დადებითი კომენტარებით;
• ხშირად მაბეზღარობა ვლინდება, როგორც პასიური აგრესიის ფორმა, სხვა ადამიანებით მანიპულაციის საშუალება. ბავშვური ლოგიკა ამ დროს ძალიან მარტივია: „არ შემიძლია ვიყო სხვებზე ძლიერი, სხვებზე ჭკვიანი; ასე რომ, ვიქნები ყველაზე მოხერხებული, ყველაზე ეშმაკი“;
• არცთუ იშვიათად ბავშვს ენატანიობისკენ უბიძგებს დაბალი თვითშეფასება. ასეთი ბავშვისთვის მაბეზღარობა წარმოადგენს თვითდამტკიცების ხერხს სხვების ხარჯზე;
• უფროსებთან თანატოლების ქცევაზე ფარულად საუბრის მიზეზი შეიძლება გახდეს ასევე ძალაუფლებისკენ სწრაფვა: „თუ შენს სმარტფონს არ მათხოვებ, დედას ვეტყვი, რომ ცუდი სიტყვა თქვი დღეს ქუჩაში“;
• ხანდახან პატარას ენატანიობისკენ აღძრავს უფროსებთან „თანამშრომლობის“ სურვილი. ბავშვი უყვება უფროსს თანატოლის ქცევის შესახებ მის აღზრდაში „დახმარების“ მიზნით;
• პრობლემის გადაჭრის უცოდინარობა და უუნარობა ხშირად აიძულებს ბავშვს, მიმართოს უფროსს რჩევისათვის, რადგან არ იცის, როგორ მოიქცეს სწორად. ამ დროს მას თანატოლებთან ურთიერთობის ისეთ საკითხებზე უწევს საუბარი, რომ შეიძლება ბევრის მიერ ეს ენატანოიბად იქნეს აღქმული;
• საკმაოდ ხშირად პატარას მაბეზღარობისკენ აღძრავს წყენა და შური. მას შეიძლება შეშურდეს თანაკლასელის, თუ ის მასწავლებელმა შეაქო. ამის გამო უჩნდება სურვილი, დააბეზღოს თანაკლასელი, როცა ის ისეთ რამეს გააკეთებს, რაც მასწავლებელს არ მოეწონება.

რეკომენდაციები – როგორ გადავაჩვიოთ ბავშვი ენატანიობას და მაბეზღარობას:

• მოვერიდოთ ბავშვის დადანაშაულებას, მასთან ჩხუბს და საყვედურებს. ყვირილი და დასჯა ვერ მოაგვარებს პრობლემას. საუკეთესო შემთხვევაში პატარა სხვასთან დაიწყებს ამბების მიტანას, უარეს შემთხვევაში კი საერთოდ შეწყვეტს საუბარს თანატოლებთან თავის ურთიერთობებზე. ამასთან, იფიქრებს, რომ უფროსებს საერთოდ არ აღელვებს მისი პრობლემები. რაც უფრო ხშირად განმეორდება ასეთი სიტუაცია, მით უფრო დაუცველი გახდება ბავშვი და დაკარგავს საკუთარი თავის რწმენას. გავითვალისწინოთ, რომ პატარას ნებისმიერ ქცევას შეიძლება ჰქონდეს კონკრეტული საფუძველი. მოვისმინოთ მისი მონათხრობი მშვიდად, შევეცადოთ გონივრულად შევაფასოთ სიტუაცია. ნუ ვიჩქარებთ დასკვნების გამოტანას. დავაზუსტოთ, ხომ არ სჭირდება მას ჩვენი უშუალო დახმარება. შესაძლოა ის მაბეზღარობისკენ კი არ მიისწრაფვის, არამედ ეძებს ჩვენს მხარდაჭერასა და რჩევას. საყვედურების ნაცვლად აჯობებს ასეთ დროს პრობლემებთან გამკლავება და მათი დამოუკიდებლად გადაწყვეტა ვასწავლოთ ბავშვს;
• დავუთმოთ ბავშვს უფრო მეტი დრო. მაბეზღარობისა და ენატანიობისკენ მისწრაფება პატარას ხშირად მაშინ უჩნდება, როცა უფროსები ნაკლებ დროს ატარებენ მასთან. ასეთ შემთხვევაში ის თავს ზედმეტად და არასაჭიროდ თვლის. ცდილობს მშობლების ყურადღების მიპყრობას და ამიტომ იწყებს ლაპარაკს ყველაფერზე, რაც საინტერესოდ მიაჩნია; თუ მას ექნება საშუალება, უფრო მეტი დრო გაატაროს მისთვის საყვარელ ადამიანებთან, შემხვედრი პრობლემა საგანგაშოდ აღარ მოეჩვენება, თავს უფრო დარწმუნებულად იგრძნობს ნებისმიერ სიტუაციაში და რაც მთავარია, დაიწყებს ფიქრს, თუ რის გაკეთება შეუძლია დამოუკიდებლად ამა თუ იმ ცხოვრებისეული ამოცანების გადასაწყვეტად;
• შევუქმნათ ბავშვს პირობები იმისათვის, რომ ის დაკავდეს მისთვის საინტერესო საქმიანობით, სადაც ის საკუთარი თავის რეალიზებას შეძლებს. ხშირად მაბეზღარები ხდებიან ბავშვები, რომელთაც სურთ საკუთარი თავის გამოვლენა, საკუთარი თავდაჯერებულობის მტკიცება, მაგრამ უფროსების დახმარების გარეშე ვერ ახერხებენ ამას. ბავშვს სჭირდება საქმე, რომელშიც ის წარმატებული იქნება, თავს ლიდერად იგრძნობს და სხვებისთვის რჩევების მიცემასაც შეძლებს. ეს საშუალებას მისცემს მას, ნაკლები ყურადღება მიაქციოს სხვათა საქმიანობას, ნაკლებად დაკავდეს სხვისი ქცევის კონტროლითა და თვალთვალით; ასწავლის ინიციატივის გამოვლენასა და დასახული მიზნების მიღწევას. ასეთ დროს არ დაგვავიწყდეს, მხარი დავუჭიროთ ბავშვს თავის წამოწყებაში, მცდელობაში და ვაჩვენოთ, თუ როგორ ვამაყობთ მისი წარმატებით;
• მოვერიდოთ სხვა ბავშვების ქებას ჩვენი პატარას თანდასწრებით. როდესაც მშობელი აკრიტიკებს საკუთარ შვილს, ის იწყებს ფიქრს, რომ არ არის საკმარისად კარგი იმისათვის, რომ მშობლებს  მოსწონდეთ. თუ ამავდროულად მშობელი აქებს სხვებს, პატარამ შეიძლება დაიწყოს ეჭვიანობა და შეშურდეს იმ ბავშვის, რომელსაც მისი დედა ასე აქებს. სწორედ აქედან იწყება მაბეზღარობა და ენატანიობა. ბავშვი უყურადღებოდ არ ტოვებს საკუთარი მშობლის ნაქები ბავშვის არცერთ წარუმატებელ ნაბიჯს, ყველანაირად ცდილობს, დაანახოს მას, რომ ის ბავშვი არც ისეთი კარგია, როგორც მას ჰგონია.  სხვა ბავშვებთან შედარების ნაცვლად უკეთესი იქნება, ვასწავლოთ პატარას თავად დაინახოს საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეები, იმუშაოს პრობლემების დაძლევაზე და წარმატებული ნაბიჯების გადადგმისას  არ დაგვავიწყდეს მისი შექება.

დაბოლოს, ბავშვთან დაკავშირებული ამა თუ იმ პრობლემის გადაწყვეტაზე მუშაობისას გვახსოვდეს, რომ არ არსებობს დაუძლეველი სირთულე, მთავარია მოთმინება, სიყვარული და თანმიმდევრულობა მოქმედებისას.

მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვისა და განვითარების პროცესში „ახალი სკოლის მოდელის“ მიერ შემოთავაზებული ყველა ელემენტი: კომპლექსური დავალება, სამიზნე ცნება და მასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები, თემატური მატრიცა, ტაქსონომიაზე დაფუძნებული შეფასების რუბრიკა – ხელს უწყობს მოსწავლეთა აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებას.

კვლევები ადასტურებს, რომ მოსწავლის მოსწრებაზე ყველაზე მეტად დადებით გავლენას ახდენს მასწავლებლის მიერ გაკეთებული კომპეტენტური უკუკავშირი.

მოსწავლის მიღწევები ფასდება სამი მნიშვნელოვანი ასპექტის გათვალისწინებით:

• როგორ ფლობს ფაქტობრივ მასალას (დეკლარაციული ცოდნა);
• როგორ ახორციელებს პროცედურებს (პროცედურული ცოდნა);
• რამდენად შეუძლია ნასწავლის რეალურ ცხოვრებაში გამოყენება (პირობისეული ცოდნა).

როგორ უნდა ჩამოაყალიბოს მასწავლებელმა განმავითარებელი კომენტარი?

განმავითარებელი კომენტარის მთავარი დანიშნულებაა, აღწეროს, როგორ უმჯობესდება უნარების განვითარებასთან ერთად მოსწავლის მიღწევა.

ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების ტაქსონომიაზე დამყარებული შეფასების რუბრიკა (SOLO-ტაქსონომიის მიხედვით) ხუთ დონეს მოიცავს, რომლებიც განსაზღვრავს არა მოსწავლის აზროვნების დონეს, არამედ იმას, რამდენად სიღრმისეულად აქვს მოსწავლეს გააზრებული კონკრეტული საკითხი სამიზნე ცნებასთან მიმართებით.

აბსტრაქტული დონე

მოსწავლეს სიღრმისეულად აქვს გააზრებული საკითხის არსი/არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას ამ ცოდნის განზოგადებისა და სხვა მსგავს მაგალითთან შედარების საშუალებას აძლევს. განსახილველ საკითხს უკავშირებს პირად გამოცდილებას.

მიმართებითი დონე

მოსწავლეს ესმის განსახილველი საკითხის არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებას საკითხთან დაკავშირებულ არსებით სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.

მულტისტრუქტურული დონე

მოსწავლეს აქვს მხოლოდ რამდენიმე, ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უსისტემო ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.

უნისტრუქტურული დონე

მოსწავლეს აქვს მხოლოდ ერთი არასტრუქტურირებული ასოციაცია/წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.

პრესტრუქტურული დონე

მოსწავლეს საკითხთან დაკავშირებით არ აქვს რელევანტური ინფორმაცია.

გთავაზობთ კონკრეტულ კომპლექსურ დავალებას და ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების ტაქსონომიაზე დაყრდნობით გაკეთებული განმავითარებელი კომენტარის რამდენიმე ნიმუშს.

მოთხრობის შინაარსის გადმოცემა

საკითხი: ი. გოგებაშვილის იგავის – „ლომი და თაგვი“ – შინაარსის (დასაწყისის, შუა ნაწილის, დასასრულის) თანამიმდევრულად გადმოცემა ხელნაკეთი ნახატების გამოყენებით.

საკვანძო შეკითხვები: როგორ გადმოვცე ი. გოგებაშვილის იგავის – „ლომი და თაგვი“ – შინაარსი (დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული) ნახატების გამოყენებით?

კომპლექსური დავალება

დახატე სამი სურათი ნაწარმოების, ი. გოგებაშვილის „ლომისა და თაგვის“ მიხედვით. ერთი ნახატი უნდა გამოსახავდეს ამბის დასაწყისს, მეორე – შუა ნაწილს, მესამე – დასასრულს. დაალაგე ნახატები თანმიმდევრობით და მათზე დაყრდნობით გადმოეცი მოთხრობის შინაარსი.

ნამუშევარში:

• გადმოეცი შინაარსი, დაიცავი ეპიზოდების თანმიმდევრობა;
• გამოკვეთე მნიშვნელოვანი დეტალები;
• გამოიყენე ტექსტში მოცემული საინტერესო, ახალი სიტყვები.

ნამუშევრის წარდგენისას ისაუბრე:

• რამდენად შეესაბამება შენი ნახატები იგავის დასაწყისს, შუა ნაწილსა და დასასრულს (იგ. 2);
• რამდენად აისახება ნახატებში მთავარი სათქმელი (ტ, 1; ტ. 2);
• რა ხერხები/სტრატეგიები გამოიყენე უცნობი სიტყვების მნიშვნელობის გასაგებად, მათ დასამახსოვრებლად (ტ. 3).

კომპლექსური დავალება მიმართულია სამიზნე ცნება ,,ტექსტის’’ გააზრებაზე და შესაბამისად, მისი კრიტერიუმები ( ნამუშევრის წარდგენისას ისაუბრე) ეფუძნება სამიზნე ცნება ,,ტექსტის’’ მკვიდრ წარმოდგენებს.

რასაკვირველია, ამ დავალებას სხვადასხვა მოსწავლე სხვადასხვა ხარისხით შეასრულებს. შესაბამისად, მასწავლებლის მიერ მათი მიღწევების შეფასება და განმავითარებელი კომენტარი განსხვავებული იქნება.

ნამუშევრის (მოსწავლის მიერ შექმნილი პროდუქტის) შეფასების დროს მასწავლებელმა უნდა გააკეთოს მოკლე აღწერილობა, როგორ შეასრულა მოსწავლემ დავალება, რა დასკვნა გააკეთა ამის საფუძველზე და რა რჩევა მისცა მოსწავლეს.

ამ შეფასების საფუძველზე მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლის მიერ სამიზნე ცნება „ტექსტის’’ გააზრება მიაკუთვნოს აბსტრაქტულ დონეს, რადგან მას სიღრმისეულად აქვს გააზრებული საკითხის არსი/არსობრივი მახასიათებლები, რაც მას ამ ცოდნის განზოგადებისა და სხვა მსგავს მაგალითთან შედარების საშუალებას აძლევს. უკავშირებს განსახილველ საკითხს საკუთარ პირად გამოცდილებას.

მიუხედავად იმისა, რომ ნამუშევარი ყველა კრიტერიუმს შეესაბამება, მოსწავლის მიღწევების შემდგომი განვითარებისთვის მასწავლებელი მაინც აძლევს რჩევას, რომ გაეცნოს დამატებით საკითხავ მასალას და ამის საფუძველზე უფრო მეტი მაგალითი დაუკავშიროს პირად გამოცდილებასა და სხვადასხვა სიტუაციას.

მე-2 მოსწავლის ნამუშევარი

ამ შეფასების საფუძველზე მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლის მიერ სამიზნე ცნება „ტექსტის’’ გააზრება მიაკუთვნოს მიმართებით დონეს, რადგან მას ესმის განსახილველი საკითხის არსი; ხედავს ურთიერთმიმართებებს საკითხთან დაკავშირებულ არსებით სტრუქტურულ ერთეულებს შორის.

მე-3 მოსწავლის ნამუშევარი

ამ შეფასების საფუძველზე მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლის მიერ სამიზნე ცნება, „ტექსტის’’ გააზრება მიაკუთვნოს მულტისტრუქტურულ დონეს, რადგან მას აქვს რამდენიმე ერთმანეთთან დაუკავშირებელი, უსისტემო წარმოდგენა განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით.

როგორც აღვნიშნე, ეს გახლავთ ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების ტაქსონომიაზე დამყარებული შეფასების რუბრიკა, რომლითაც ყველა მოსწავლე ფასდება ინდივიდუალურად, გრძელვადიან სამიზნე ცნებებთან და კონკრეტულ საგნობრივ საკითხებთან მიმართებით.

წლის განმავლობაში შეგვიძლია, დავაკვირდეთ, როგორ იცვლება დინამიკაში და უმჯობესდება მოსწავლეების მიღწევები სამიზნე ცნებებთან მიმართებით.

ზოგადად, ნებისმიერი დავალების შეფასების დროს შეგვიძლია გამოვიყენოთ ზემოთ მოცემული მარტივი ფორმა – ნამუშევრის აღწერილობა და კომენტარი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

განმავითარებელი შეფასების რუბრიკა (განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტი).

– სულ ტყუილი ყოფილა ყველაფერი. ერთხელ არ გადმომხედა, მოვკვდი თუ დავრჩი – ამბობდა ჩემი მოხუცი მეზობელი, როცა ღამით, ნისლსა და ყინვაში, მის შვილთან მივდიოდით. მე მისი წვრილი მაჯა ხელებში მეკარგებოდა. ამიტომ კოსტიუმის სახელოც მაგრად მქონდა  ჩაბღუჯული, რომ არ წამქცეოდა. ის სანახევროდ ბრმა იყო, მე კი მთლიანად  სველი და დაღლილი.

არადა, ნაჩხუბრები ვიყავით, დაუბრებულები. სიბერეში კი არ ბავშვდებოდა, ჟამდებოდა. მეც გული მომივიდა და მივახალე, ჩემს ღობეს აღარ მოადგე და ენა არ მოგიბრუნდეს დასაძახებლად-მეთქი. აღარც დაუძახია, ისე მიიწურა ცხელი ზაფხული. უნდოდა კია, ეხათრებოდა, თვალს აპარებდა ხოლმე ჩემი ეზოსკენ.

არადა, მანამდე სულ მეძახდა. ხან ყვირილით, ხან ხველებით. მეც საერთო ღობეზე ვხტებოდი და მისახმარებლად მივრბოდი. როცა მივეხმარებოდი ის  აუცილებლად მეტყოდა, რომ მისი ღმერთი ვარ.

სანამ ვიჩხუბებდი იმის წინაც საბჯენი  ჯოხით ბერტყავდა  და ამზეურებდა  ლოგინს. ჯოხი ისეთივე ხმელი და დაბრეცილი იყო, როგორც თვითონ.

ჯერ  შევიტანეთ მისი ძველი, მაგრამ ჩაუცმელი პალტო, მისი ცოლის ასეთივე ხალათი. ცოლს, სანამ მოკვდებოდა, სკლეროზი დაემართა, სახე ჩაეხვეწა და წაწვეტებულ ნიკაპზე თეთრი თმები გამოუჩნდა.

• აბა, რა! აბა, რა! – დადიოდა ეზოში და ყვიროდა. ქლიავზე გასულ გაველურებულ ყურძენს ჭამდა სულ.  გაჭირვებული, ხან სად წამოიხდიდა კაბას და ხან –  სად.

რა ვუშველო ამ უბედურ ქალსო?! – წუხდა კაცი, ძალით სვამდა ტაშტში და აბანავებდა. როცა ქალი ამის გამო ბოლო ხმაზე გაწიოდა, კაცსაც წაუცდებოდა დაჟარული უხეში ხელი და თავში ჩააფარებდა.

ოთახში ისევ იდგა ცოლის ზამბარიანი საწოლი, რომლის მონიკელებულ თავზე მისივე ჭრელი თავშალი იყო გადაკიდებული. ეს უშნო კაცი ღამღამობით  თავშალს ყნოსავდა  და ცოლს ელაპარაკებოდა. ახსენებდა, რომ ყველა ბავშვი მინდორში ჰყავდათ გაკეთებული, რადგან სახლში ბევრნი ცხოვრობდნენ… უყვებოდა, რომ გული უწყალდებოდა ჩუმი ღამეებით და აიტანდა ცოლის სკლეროზიან ყოფასაც… რომ წლებია, ჩემს მიწოდებულ დამწარებულ  ქონს ჭამდა სულ, თაგვივით.

როცა ჩაყვითლებული ლეიბი შევიტანეთ  და საწოლის ზამბარებზე დავაფინეთ, მოხუცმა მითხრა,  შვილმა  პენსიის ფული ამაცალაო ლეიბიდან.  ჯიგარს ამოვაცლიო ამის გამო, –  თქვა და ცოლის სურათს გახედა.

თუმცა  წვრილ ფულს შვილს განგებ უტოვებდა ლეიბის ქვეშ. მსხვილი კი, გულის ჯიბეში ედო, ღმერთს სიბერეში უძილობით დაესაჯა და შვილი იქიდან ვერ ამოაცლიდა.

თუ ფული ისევ ლეიბის ქვეშ დახვდებოდა, კარს გამოიხურავდა და ჯოხს სახელურში გაუყრიდა, მაღაზიაში წავიდოდა. იქ იყიდდა არაყს, პურს და იაფიან თუთუნს, რომელსაც თავის ასევე ქვრივ შვილს ჩაუტანდა. ის კი, როცა დათვრებოდა, შეაგინებდა, ეტყოდა, რომ ის ერთი უჯიგრო, გულგაციებული კაცია და საცემად გაიწევდა კიდეც.

მის შვილს ეძინა, როცა ჩავიყვანე. ისე ციოდა, წყალი გაიყინებოდა ოთახში. საწოლში ჩავაწვინე. ხელიდან რეზინის ხელთათმანი მოვიხსენი, იმით ღუმელი ავუნთე. უკან მოვდიოდი, კარი გამოვაღე და ისევ  მითხრა, რომ მე მისი ღმერთი ვარ. რომ შემიძლია, ხბორები ისევ შევრეკო ხოლმე მის ბოსტანში, თუნდაც სულ შეჭამონ მისი ყურძენი.

მე არ მითქვამს, რომ ის ცდებოდა, რომ ყველაფერი სულ არ არის ტყუილი; რომ მე მახსოვდა, სკოლაში წასვლისას ტოლჩაში წითელ ალუბლებს რომ მიყრიდა; თოვლში რომ გამომიგორებდა ხოლმე, ჩამტკბარ ვაშლებს. ამიტომაც მოვკიდე ხელი და მივიყვანე შვილის სახლამდე, როცა ის ნისლში ხელის ცეცებით მიდიოდა მასთან.

მითხრეს, რომ მას ვირუსი აქვს და კვდება. არ მინდა, რომ მოკვდეს. მინდა ისევ ვიყო, ვიღაცისთვის ღმერთი. რადგან კარგია, როცა ვიღაცისთვის ღმერთი ხარ.

.

ტესტირება – ეს სიტყვა განათლების სამყაროში გამოცდის სინონიმად იქცა. არადა, იგი შეფასების სისტემის მხოლოდ ერთ-ერთი ინსტრუმენტია. ტესტირების მეთოდს ასევე მიმართავენ პიროვნული თავისებურებებისა და ინტელექტის კოეფიციენტის შესამოწმებლად. აღსანიშნავია, რომ ეს ინსტრუმენტი ელექტრონულ სამყაროში მარტივად ადაპტირდა და შეფასების სისტემის ყველაზე პოპულარულ ბერკეტად იქცა.

არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები, რომლებსაც პროფესიონალები ადგენენ. მათ მიერ შემუშავებული ინსტრუმენტების დახმარებით შეგიძლიათ მიღებული შედეგები დადგენილ ნორმას/სტანდარტს შეადაროთ. პედაგოგთა მიერ შედგენილი ტესტები კი აერთიანებს დავალებებს, რომელთა დახმარებითაც მოწმდება კონკრეტული ცოდნა/უნარები. თუმცა პედაგოგიური ტესტიც შეიძლება იყოს ნორმაზე ორიენტირებული, რაც ერთი მოსწავლის მონაცემების კლასის შედეგებთან შედარების საშუალებას მოგვცემს. კრიტერიუმებზე ორიენტირებული ტესტი კი ზომავს ინდივიდის მიერ სასწავლო კურსით გათვალისწინებული მასალის ათვისების დონეს.

სასწავლო პროცესში ძირიდადად გამოიყენება ჰომოგენური (ერთი საგნის დავალებებისგან შემდგარი) ტესტი, ჰეტეროგენური შეფასების ინსტრუმენტი კი მისაღები ან საკვალიფიკაციო გამოცდების ფორმატს უფრო მიესადაგება. რაც შეეხება ტესტირების სიხშირეს, იგი დამოკიდებულია სასწავლო მიზანსა და მასალის მოცულობაზე. მიმდინარე ტესტირება სწავლის პროცესში მოსწავლეთა ცოდნის/გაგების დონის შემოწმებას გაგვიადვილებს, შემაჯამებელი ტესტი კი დიდი მოცულობის მასალის ათვისების ხარისხის გაზომვას უზრუნველყოფს. ამას გარდა, ტესტები უნდა აკმაყოფილებდეს ვალიდურობასა და სანდოობასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებს. ეს ყველაფერი კი შემდგენელის მხრიდან დიდ ცოდნას, გამოცდილებას და დროს მოითხოვს.

ხშირ შემთხვევაში, პედაგოგები (მათ შორის მეც მოვიაზრები) ტესტებს პროექტის გაწერის გარეშე ადგენენ. ამის მიზეზი ბევრი რამ შეიძლება იყოს, მაგალითად: დროის სიმწირე, გამოუცდელობა/არცოდნა და სხვ. პირადად მე ტესტური პროექტის შესახებ უნივერსიტეტში მეორედ ჩაბარების შემდეგ შევიტყვე. იმ დროისათვის ჩემი პედაგოგიური გამოცდილება რამდენიმეწლიან სასწავლო გამოცდილებასა და პროფესიულ ალღოზე დაყრდნობით შედგენილ არაერთ ტესტს მოიცავდა. პირველი, რაც შეფასების და ტესტირების კურსზე შევიტყვე, ისაა, რომ მხოლოდ ტესტური დავალებების შედგენა არ კმარა და საჭიროა პროექტი, რომელიც თემებსა და მასთან დაკავშირებულ შეკითხვებს გააერთიანებს. ტესტის შექმნამდე უნდა განისაზღვროს სასწავლო მიზანი. შემდეგ გაიწეროს ტესტური პროექტი და დავალებები. დასრულებული ტესტის განხილვა-შეფასება კი მისი დახვეწისა და საბოლოო ვერსიის შექმნის საშუალებას მოგვცემს.

ტესტის შედგენასა და ტესტირების პროცესთან დაკავშირებული კიდევ არაერთი დეტალის გათვალისწინებაა საჭირო. ამისათვის გირჩევთ, გაეცნოთ საგანმანათლებლო რესურსს – „როგორ შევადგინოთ პედაგოგიური ტესტები“ (ავტორები: სიმონ ჯანაშია, ანასტასია ქიტიაშვილი, ნინო ლაბარტყავა, თამარ აბაშიძე და ლუიზა არუთინოვა; 2009 წლის გამოცემა; საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი). ნიმუშად კი ჩემ მიერ შედგენილ ერთ-ერთ ტესტურ პროექტს წარმოგიდგენთ.

საგანი : ქართული ენა და ლიტერატურა

კლასი: V

სემესტრი: I

თემა: ნაცვალსახელები

კოგნიკური მიზანი: მოსწავლეები 3 თვის შემდეგ დამოუკიდებლად შეძლებენ ნაცვალსახელთა შემდეგი ჯგუფების – პირის, კუთვნილებითი და ჩვენებითი ნაცვალსახელების ჩამონათვალთა რიგში ამოცნობას, მათ კლასიფიკაციას ჯგუფების მიხედვით და დანიშნულებისამებრ გამოყენებას; ჩვენებითი ნაცვალსახელებისთვის მართებული ბრუნვის ფორმების მისადაგებას/ბრუნებას; ჩვენებითი და კუთვნილებითი ნაცვალსახელების არსებით სახელთან ერთად ბრუნებას ფუძისა და ბრუნვის ნიშნების გამოყოფით.

მიზანი მიღწეულად ჩაითვლება, თუ მოსწავლეები დამოუკიდებლად შეძლებენ მითითებული ნაცვალსახელთა ჯგუფების ამოცნობას; წინადადებებში კონტექსტის შესაბამისი ნაცვალსახელების ჩასმას, ნაცვალსახელების პოვნას და შესაბამისი ჯგუფისთვის მიკუთვნებას; ნაცვალსახელთა ბრუნებას ცალკე ან არსებით სახელთან ერთად, ფუძისა და ბრუნვის ნიშნის სწორად გამოყოფას.

შინაარსი: პირის ნაცვალსახელები, კუთვნილებითი ნაცვალსახელები, ჩვენებითი ნაცვალსახელები, ნაცვალსახელების ბრუნება, ნაცვალსახელისა და არსებითი სახელის ერთად ბრუნება

კატეგორიები: ტესტით იზომება ცოდნის, გაგების, გამოყენების და ანალიზის დონე

ტესტური დავალებების რაოდენობა: 30

ტესტური დავალების შესრულებისთვის საჭირო დრო: 45წთ.

ასაკობრივი ჯგუფი: სკოლის მოსწავლეები, მეხუთე კლასი

ტესტი N1

მოსწავლის სახელი და გვარი ________________________

თარიღი ________________________

ტესტური დავალებების რაოდენობა – 30

დრო – 45წთ.

ტესტი შედგება სხვადასხვა ტიპის დახურული და ღია ტესტურ დავალებებისგან. ყველა დავალებას აქვს ინსტრუქცია. გთხოვთ, ყურადღებით გაეცნოთ თითოეულ მათგანს. ტექსტში პასუხები უნდა დააფიქსიროთ გარკვევით. პასუხების გადაწერის ან კარნახის შემთხვევაში თქვენი ტესტი არ გასწორდება. თუ შეკითხვა გექნებათ, ხელის აწევით მომმართეთ. ტესტის დასრულების შემთხვევაში შეგიძლიათ ნამუშევარი დროზე ადრე ჩამაბაროთ, მაგრამ დროის ამოწურვის შემდეგ კალმებს დებთ მერხზე და წყვეტთ მუშაობას. თქვენი ნამუშევარი ფასდება წერილობითი განმავითარებელი კომენტარით.

გისურვებთ წარმატებას!

1. შემოხაზეთ მეორე პირის ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) მე, ისინი

ბ) შენ, ჩვენ

გ) შენ, თქვენ

დ) ის, ჩვენ

2. შემოხაზეთ პირველი პირის კუთვნილებითი ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) მისი, მათი,

ბ) შენი, თქვენი

გ) ჩემი, თქვენი

დ) ჩემი, ჩვენი

3. შემოხაზეთ ჩვენებითი ნაცვალსახელების წყვილი:

ა) ის-მან

ბ) ის-ისინი

გ) ის-იმ

დ) ის-მისი

4. შემოხაზეთ წინადადება, რომელშიც სიტყვა „ის“ ჩვენებითი ნაცვალსახელია:

ა) ის ბიჭი ჩემი კლასელია.

ბ) ის გუშინ უნდა წასულიყო.

გ) ის არ გამოჩენილა.

დ) ის კარგად გამოიყურება.

5. 5. შემოხაზეთ წინადადება, რომელშიც არასწორადაა გამოყენებული კუთვნილებითი ნაცვალსახელი:

ა) მეფემ თავისი შვილები სახელგანთქმულ ძიძას მიაბარა.

ბ) მეფეები თავის შვილებს ერისთავებს აზრდევინებდნენ.

გ) ჩვენს ბალს წელს არ მოუსხამს და უნდა მოვჭრა.

დ) იმისი სახლი პატარა სოფლის ბოლოში ეულად იდგა.

6. ჩასვით წინადადებებში პირის ნაცვალსახელები.

ა) ……….. მირჩევნია სალი კლდე თოვლიან-ყინულიანი!

ბ) ლეკვი ჭიშკართან ………… ელოდებოდა.

გ) ვხედავდი, რომ ………. ნელ-ნელა იღუშებოდა.

დ) ……… ისევ გეეჭვებათ, რომ ჩემს სიტყვას შევასრულებ?!

7. ჩასვით წინადადებებში ჩვენებითი ნაცვალსახელები შესაბამის ბრუნვაში:

ა) (ეს) ….. სანუგეშო ცვლილებამ დედას ნუგეში მისცა.

ბ) ძლიერ დამაღონა (ეგ) ….. ამბავმა.

გ) რას ჰგავს (ის) ….. კაცის საქციელი?

ე) (ეგ) ….. ფასად უკეთეს ფეხსაცმელს შეიძენდი.

8. ჩასვით წინადადებებში კუთვნილებითი ნაცვალსახელები სწორი ფორმით:

ა) იგი განთქმული იყო მთელ კახეთში ……………………… (მისი, თავისი, იმისი, თავიანთი) სიმდიდრითა და პურადობით.

ბ) ქეთო ხშირად იჯდა ხოლმე ………………………… (მის,იმის,თავის, თავიანთ) გამდელთან.

გ) მამა საშინლად იტანჯებოდა ………………………. (თავისი, მისი,მათი, თავიანთი) ქალის მდგომარეობით.

დ) კოწოწაშვილები ჯერ ……………………… (თავის,მათ, თავიანთ, მის) წიწაკებს დახედავენ, მერე ერთმანეთს გაუღიმებენ.

9. ამოიწერეთ წინადადებებიდან ნაცვალსახელები და დააკონკრეტეთ, რომელ ჯგუფს მიეკუთვნებიან:

ა) კატომ თავისი წიგნები კარადაში შეინახა. …………………………………………………………………..

ბ) დიდი ხნის წინ იმ სახლში ვცხოვრობდი. ……………………………………………………………………

გ) მაგ წიგნში ასეთი რა წერია, თვალს რომ ვერ აცილებ? ………………………………………………….

დ) შენ თუ ასე გაბრაზდებოდი, ვერ წარმომედგინა! ………………………………………………………..

10. აბრუნეთ ჩვენებითი ნაცვალსახელები:

სახ. ეს   ეგ   ის

მოთ ……………….. ……………….  ………………..

მიც. ………………..  ……………….  ………………..

ნათ. ………………..  ……………….  ………………..

მოქ. ………………..  ……………….  ………………..

ვით. ………………..  ……………….  ………………..

წოდ. ……………….. ………………..  ………………..

11. აბრუნეთ სიტყვათა წყვილები, გამოყავით ბრუნვის ნიშნები :

სახ. ეს წიგნ-ი   ეგ ფოთოლ-ი  ის მანქანა

მოთ. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

მიც. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

ნათ. ……………………………………. ……………………………………. ………………………………………

მოქ. …………………………………… ……………………………………. ………………………………………

ვით. ……………………. ……………. ……………………………………. ……………………………………….

წოდ. …………………………………… …………………………………….. ………………………………………

12. აბრუნეთ სიტყვათა წყვილები, გამოყავით ბრუნვის ნიშნები:

სახ. ჩემ – ი მეგობარ-ი  თქვენ-ი მეზობლებ-ი  მათ-ი სტუმარ-ი  

მოთ. …………………………………  ………………………………………  ……………………………………..

მიც. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

ნათ. …………………………………  ……………………………………….  ………………………………………

მოქ. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

ვით. ………………………………….  ………………………………………  ………………………………………

წოდ. …………………………………  ………………………………………  ………………………………………

• კომუნიკაციის უნარი – ტრადიციულ კომუნიკაციურ უნარებს: კითხვას, წერას და მეტყველებას, – აუცილებელია დაემატოს სოციალური ქსელების კომუნიკაციაც. თანამედროვე სამყაროში თითქმის ყველა ადამიანს აქვს/ჰყავს თავისი ციფრული ორეული, რომელიც, უპირველეს ყოვლისა, იქმნება სიტყვებით, ბლოგებით, ვლოგებით, ვიდეოებით, კომენტარებით და ასე შემდეგ. ყველას უნდა შეეძლოს, სათანადოდ წარადგინოს საკუთარი თავი, საკუთარი იდეები, გამოთქვას მოსაზრებები, შესთავაზოს სხვებს საკუთარი პროდუქტი ან მომსახურება და ასე შემდეგ. ერთი სიტყვით, ციფრულ სამყაროში თქვენ ხართ რეჟისორები, სცენარისტები, ინჟინრები, ქოფირაითერები… შესაძლოა, პროფესია უკვე გქონდეთ, მაგრამ ციფრულ სამყაროში ინტეგრაციისთვის თქვენ ახალი უნარები გჭირდებათ.

დღეს ალბათ ყველაზე აქტუალური სიტყვაა #დავიღალე. როცა გზა არ ჩანს, როცა ჩიხში ვართ, ყველაზე მეტად მაშინ სჭირდება ადამიანს გაზიარება და კომუნიკაცია. და არა მხოლოდ ფსიქოლოგიური განტვირთვისთვის – იმისთვისაც, რომ მეტყველებით მოძებნილი გამოსავალი ნოოსფეროში იმ ძალად იქცეს, რომელიც უღრანიდან გაღწევაში დაგვეხმარება. და რაკი დღეს, პანდემიის პირობებში, ცოცხალი ურთიერთობები შეზღუდულია, სოციალური ქსელებით კომუნიკაცია კიდევ უფრო აქტუალური ხდება. თვითგამოხატვა შეიძლება იყოს: ვერბალური, ვიზუალური, ვიდეო- თუ აუდიო… პანდემია ჩაივლის, მაგრამ ჩვენი ციფრული მე-ს ფორმირება ისევ აქტუალური იქნება! ახალი თაობა ადაპტირებულია სოციალურ ქსელებში და თვითგამოხატვაც უფრო ადვილად გამოსდის, ასე რომ, მშობლებს შეუძლიათ, შვილებს სთხოვონ დახმარება.

ერთი სიტყვით, თუ ოდესმე არსებობა აზროვნებით განისაზღვრებოდა, დღეს არსებობ მაშინ, როცა ციფრული ორეული გყავს!

• ცოდნის დამოუკიდებლად მიღებისა და სწავლის უნარი – ეს ნიშნავს, რომ თქვენ იღებთ პასუხისმგებლობას, გაარკვიოთ, რა გინდათ, რათა იცოდეთ, სად და როგორ მოიძიოთ ეს ცოდნა. ეს უწყვეტი პროცესია, რადგან ციფრულ რეალობაში, განვითარებული ტექნოლოგიების პირობებში, ყველაფერი ძალიან სწარაფად იცვლება.

დღეს უნივერსიტეტები სავსეა სტუდენტებით. ეროვნული გამოცდების შედეგად ყველა ან თითქმის ყველა აბიტურიენტი სტუდენტი ხდება, მაგრამ მათგან ძალიან ცოტამ იცის, რა უნდა ცხოვრებაში. არც სკოლებისთვის არის პრიორიტეტი, საკუთარ მომავალზე დააფიქროს მოსწავლე – სკოლები უმაღლეს სასწავლებელში „მოსაწყობად“ ამზადებენ ბავშვებს. საბოლოოდ კი ახალგაზრდების უმეტესობა მექანიკურად მოძრაობს სკოლიდან უმაღლესისკენ და იქიდან ორი დიპლომით ტაქსიზე გადაჯდება… ასეთ პირობებში უმნიშვნელოვანესია, ახალგაზრდებს გამოვუმუშაოთ დამოუკიდებლად სწავლის უნარი, რათა მათ შეეძლოთ საკუთარი სურვილების, შესაძლებლობებისა და მიზნების განსაზღვრა. ნუ მივაწვდით მათ მზამზარეულ ფორმულებს, რომლებშიც მხოლოდ ცვლადებს შეცვლიან და ვიღაცის (მშობლის, მეზობლის, მასწავლებლის…) გზას გაიმეორებენ. ყველა ადამიანი უნიკალურია და უფლება აქვს, დამოუკიდებლად ეძებოს და შექმნას საკუთარი თავი, საკუთარი მომავალი.

• ეთიკა და პასუხისმგებლობა – ეს აუცილებელია, რათა ციფრულ სამყაროში ნდობა მოიპოვოთ. უამისოდ შეუძლებელია, გახდეთ წარმატებული. თუ თქვენ ქმნით და ავრცელებთ საეჭვო კონტენტს, გადაუმოწმებელ ფაქტებს და მოვლენებს, თქვენი ინფორმაცია არავის დააინტერესებს. დღეს ციფრულ სამყაროში ყველა ადამიანი „გამომცემელია“. ამიტომ მოიპოვეთ ნდობა, – ეს არის ის, რასაც ყველა დაეძებს!

• გუნდური მუშაობა და მოქნილობა – განსაკუთარებით დიდ წარმატებას აღწევენ კომპანიები, რომლებიც გუნდურად მუშაობენ. ისინი ფაზლივით აერთიანებენ ყველას ცოდნას და ურთიერთდახმარებით ამ ცოდნას საზიაროდ აქცევენ. შესაბამისად, რაც იცის ერთმა, იცის ყველამ. ასე მიღებული გადაწყვეტილებები კი გაცილებით ეფექტურია, ვიდრე ერთი ადამიანის მიერ დამოუკიდებლად მიღებული. ცოდნისა და გამოცდილების სინერგია წარმატების საფუძველია, ხოლო „გუნდური თამაში“ – უნარი, რომელიც უნდა გამოიმუშაოთ.

• აზროვნების უნარები – კრიტიკული, შემოქმედებითი და კრეატიული აზროვნების უნარები მნიშვნელოვანია კონკურენტურანიანობის გასაზრდელად. ავტომატიზებული და სტანდარტული მოდელები მომსახურების სფეროში უკვე აღარ მუშაობს. საჭიროა პრობლემის შემოქმედებითი გადაწყვეტა, პროდუქტის განსხვავებულად შეთავაზება, მომხმარებლის საჭიროებებზე მორგებული გადაწყვეტილებების მიღება.

• ინტელექტს + ემოციური ინტელექტი – მშრალი ციფრები და ფაქტები უკვე აღარავის აღელვებს. თუ ინფორმაცია არ იწვევს ემოციას, ის კოსმიური სანაგვისკენ მიექანება. ამიტომ თანაბრად უნდა განვავითაროთ ჩვენი თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროები, გული და გონება, ინი და იანი, სული და სხეული…

• ციფრული/ტექნოლოგიური უნარები – ცოდნისა და ინფორმაციის გადასაცემად ჩვენ ტექნოლოგიებით ვსარგებლობთ, ჩვენი ყოველდღიური საქმიანობა დაკავშირებულია ტექნოლოგიებთან, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ ამ ახალი ტექნოლოგიების „წაკითხვა“ და მართვა, შეგვეძლოს გამოვიყენოთ ხელოვნური ინტელექტი, მონაცემთა ბაზები, ვირტუალური რეალობა, ბლოკჩეინები და სხვა. ეს ნიშნავს, რომ რაღაც დონეზე ყველას დასჭირდება, ტექნოლოგიებთან კომფორტულად იგრძნოს თავი – ჩათვალოს ისინი მეგობრად და არა მტრად.

• ცოდნის მართვა/მედიაწიგნიერება – დღეს ეს ერთ-ერთი ფუნდამენტური უნარია. ცოდნა არა მარტო სწრაფად იცვლება, არამედ სრულიად განსხვავებული წყაროებითაც ვრცელდება, რომელთაგან ყველა სანდო არ არის, ამიტომ ცოდნის მართვა დიდ პასუხისმგებლობათანაა დაკავშრებული. ცოდნის მოპოვებასთან ერთად აუცილებელია მისი შემოწმება, შეფასება, წყაროს დადგენა და შემდეგ გავრცელება. ცოდნის ეფექტური მართვის უნარი ციფრული სამყაროს ანაბანაა!

• საკუთარი თავის ბრენდინგი – ციფრულ სამყაროში/სოციალურ ქსელებში თუ თქვენი ციფრული ორეული ჯერ არ შეგიქმნიათ, ჩათვალეთ, რომ არც არსებობთ! რას ნიშნავს საკუთარი თავის ბრენდინგი და რა საჭიროა ის? მარტივად გეტყვით: როდესაც სამსახურის მაძიებელი ხართ და მიდიხართ გასაუბრებაზე, იცით, თქვენთან შეხვედრის შემდეგ რას აკეთებს თქვენი დამსაქმებელი? რა თქმა უნდა, გუგლის საძიებოში თქვენს სახელსა და გვარს წერს, ან თქვენს სოციალურ ქსელს ჩამოსქროლავს. მოგისინჯავთ თავად საკუთარი თავის „დასერჩვა“? თუ არა, მაშინ ახლავე სცადეთ და ნახეთ, პირველ გვერდზე გუგლი რა მასალას ამოყრის თქვენზე. შეხედეთ მას დამსაქმებლის თვალით.

როდესაც ვამბობთ, რომ სამყარო ციფრული ხდება, ვგულისხმობთ, რომ ის დიდი დოზით იჭრება ყველა სფეროში – ეკონომიკაში, კულტურაში, განათლებასა თუ პოლიტიკაში. სოციალური ქსელი მხოლოდ გასართობი სივრცე არ არის – ეს არის ადგილი, რომელიც თაიმლაინზე თქვენს ანაბეჭდებს აგროვებს, ეს კი საუკეთსო საშუალებაა, თქვენ შესახებ სრულფასოვანი ინფორმაცია მიიღონ. ჰოდა, სანამ გასაუბრებაზე წახვალთ, თვალი გადაავლეთ სოციალურ ქსელს და მოიძიეთ ინფორმაცია საკუთარ თავზე.

„ყველგან, ყოველთვის

ლექსი იყო ქაღალდზე ძვირი,

დღეს წავხდით ისე, დაგვეტაკა ისეთი ჭირი,

დიდი ნათელის ძიებაში ისე დავღამდით,

რომ ლექსზე ძვირად იყიდება თვითონ ქაღალდი…“

ფრიდონ ხალვაში

ქაღალდი, ლექსზე არ ვიცი და  პურზე ძვირად ძველ დროში ფასობდა. ჯერ  საწერ მასალად  ქვებს, ხეების ქერქს, ფოთლებს და ცხოველების ტყავს იყენებდნენ. წარმოიდგინეთ ქვაზე დაწერილი წერილი, ან თუნდაც ქიმიის სახელმძღვანელო … რა მოუხერხებელი იქნებოდა.

შემდეგ, ჩინეთში, 105 წელს იმპერატორის კარზე მომუშავე ვინმე ცაი ლუნმა  ქაღალდი გამოიგონა. ცაი ლუნმა    ხის ქერქი, ბალახების ბოჭკო, ქსოვილის ნაჭრები და თევზსაჭერი ბადის ნაკუწები შეაგროვა. ამ ყველაფერს მისი დამხმარეები ანაკუწებდნენ, დიდი ხნით წყალში ალბობდნენ, შემდეგ ამ ნარევს აცხელებდნენ და ფირფიტაზე  თხელ ფენად უსვამდნენ . მზეზე გამოშრობის შემდეგ  ქაღალდი საწერად მზად იყო.  იმპერატორს  მიღებული ქაღალდი ძალიან მოეწონა და ბრძანება გასცა, წარმოება მთელი ჩინეთის მაშტაბით გაეშალათ.

მერვე საუკუნეში ჩინეთმა აზიის სხვა ქვეყნებში  ქაღალდის ექსპორტი დაიწყო.  თუმცა, თავად წარმოების რეცეპტს საიდუმლოდ ინახავდა. 751 წელს, არაბების მიერ ქაღალდის წარმოების მცოდნე რამდენიმე ჩინელი მუშა იყო გატაცებული და ქაღალდის წარმოება ახლა უკვე არაბეთშიც განვითარდა. მე-12-ე საუკუნემდე  სწორედ არაბებს ეკუთვნოდათ ქაღალდის წარმოებაზე მონოპოლია.

თუმცა, მეთორმეტე საუკუნიდან უკვე ესპანეთშიც გამოჩნდა ქაღალდის დასამზადებელი საამქროები.  ესპანეთს ევროპის სხვა ქვეყნებიც წამოეწივნენ.

ქაღალდის წარმოებაში დიდი გადატრიალება მოახდინა ინგლისელმა მეწარმემ ჯეიმს ვატმან უფროსმა. მე-18-ე საუკუნის 70-იან წლებში მან თეთრი ქაღალდის მიღება შეძლო.  დღესაც A1ფორმატის სქელი კონსისტენციის ქაღალდ სწორედ ვატმანს უწოდებენ.  თუმცა,  ამ ფორმატთან ვატმანს არანაირი კავშირი არ ქონდა.

ლუი ნიკოლა რობერმა პირველმა შეძლო ქაღალდის წარმოების ავტომატიზება და ეს 1799 წელს მოხდა, როდესაც ქაღალდის მწარმოებელი დანადგარი დააპატენტა.  1806 წელს ლონდონელმა გამომცემლებმა ძმებმა ჰენრი და სილი ფურდრინებმა  ასევე დააპატენტეს თავიანთი დიზაინით დამზადებული ქაღალდის მწარმოებელი მანქანა.  მოგვიანებით მსგავსი აპარატურით აღჭურვილი ქარხნები სხვადასხვა ქვეყნებშიც გაიხსნა. ქაღალდის საწარმოებლად კი უმეტესად ცელულოზის გამოყენება დაიწყეს.

ცელულოზის (უჯრედისის) მოლეკულები შედგებიან ბეტა-გლუკოზის ნაშთებისგან, რომლებიც ერთმანეთთან 1,4 გლიკოზიდური ბმებითაა დაკავშირებული. ფორმულაა (C₆H₁₀O₅)n.

ბეტა-გლუკოზის ნაშთის რიცხვი 1000-ზე მეტია. სახამებელთან შედარებით ცელულოზის მოლეკულაში n მნიშვნელობა უფრო მეტია. მისი მოლეკულური მასა რამდენიმე მილიონს აღწევს.

ცელულოზას მოლეკულას აქვს მხოლოდ ხაზობრივი აღნაგობა. სახამებლისგან განსხვავებით მას წაგრძელებული ფორმა აქვს. თითოეული ციკლის სამი ჰიდროქსილის ჯგუფი, მაკრომოლეკულებთან წყალბადური ბმების საშუალებით წარმოქმნიან კონებს, რაც ცელულოზას დიდ მექანიკურ მდგრადობას ანიჭებს. სწორედ ამ თვისების გამო მცენარის სამშენებლო მასალისთვის ბუნება ცელულოზას იყენებს.

ცელულოზა მყარი, თეთრი ფერის ბოჭკოვანი ნივთიერებაა. წყალსა და ორგანულ გამხსნელებში არ იხსნება. ცელულოზას ბოჭკო  შედგება კონებისგან, რომლებიც ძაფის მოლეკულების პარალელურადაა განლაგებული და ერთმანეთთან დაკავშირებულია წყალბადური ბმებით, რომელიც -OH ჯგუფების ურთიერთქმედებით წარმოიქმნება.  ამ კონებში გამხსნელი ვერ აღწევს და შესაბამისად ცელულოზა ვერ იხსნება.

ცელულოზის ბოჭკოს ახასიათებს მაღალი მექანიკური მდგრადობა. იგი მცენარის უჯრედის გარსის ძირითადი შემადგენელი ნივთიერებაა, ამიტომ მას უჯრედისი ეწოდება. იგი მცენარეს ელასტიურობას და სიმტკიცეს ანიჭებს.

ცელულოზა, სახამებლის მსგავსად, მჟავა არეში ჰიდროლიზის შედეგად გლუკოზას წარმოქმნის. ამიტომ, ერთი რეაქცია ჩავატაროთ და მასალად ბამბა გამოვიყენოთ.

ბამბა ჩავდოთ ფაიფურის ჯამში, დავასხათ გოგირდმჟავა და ვსრისოთ ფაფისებური მასის წარმოქმნამდე. შემდეგ დავუმატოთ წყალი, რომელიც ჰიდროლიზისთვისაა აუცილებელი. ხსნარი ჭიქაში გადმოვასხათ და გავაცხელოთ.

ცელულოზის ჰიდროლიზის საბოლოო პროდუქტი გლუკოზაა. გლუკოზამდე კი ცელობიოზა წარმოიქმნება.

ბამბის ნაცვლად იგივე ცდა მერქნის ან ხის ნაჭერზე შეიძლება ჩატარდეს. გოგირდმჟავას დამატებისას ხე დანახშირდება, თუმცა ცდის მსვლელობას ეს ხელს არ შეუშლის და საბოლოო პროდუქტად კვლავ გლუკოზას მივიღებთ.  ნამდვილად გლუკოზა წარმოიქმნება თუ არა, ამის გადამოწმებაც იოლადაა შესაძლებელი, ალდეჰიდის ჯგუფზე აღმომჩენი რეაქციის ჩატარებით.

თუ კლასში ერთი მოსწავლე მაინც არის, ვისაც ქიმია სხვებისგან გამორჩეულად უყვარს, სწორედ იმ ერთისთვის ღირს შემდეგი რეაქციის ჩატარება. თუ ასეთი მოსწავლე არ გყავთ, მით უფრო ჩასატარებელია, რომ რომელიმეში მაინც  ქიმიის მიძინებულმა სიყვარულმა სასწრაფოდ გაიღვიძოს.

მაშ ასე, აზოტმჟავას და გოგირდმჟავას ნარევში ჩავდოთ ბამბა, გავაჩეროთ 15-20 წთ. დროდადრო ვურიოთ. ამ პროცესს ცელულოზას ნიტრირება ეწოდება.  ბამბა მჟავების ნარევიდან წკირით ამოვიღოთ, გადავიტანოთ წყლიან ჭიქაში და გამდინარე წყლით გავრეცხოთ.  შემდეგ ბამბა გავშალოთ და ფილტრის ქაღალდზე კარგად გავაშროთ.

ცელულოზას ნიტრირებით მივიღეთ ნიტროცელულოზა, ანუ ცელულოზას აზოტმჟავა ეთერი. ვიზუალურად ჩვეულებრივი ბამბისგან არაფრით განსხვავდება, თუმცა წვის რეაქციით განსხვავებას იოლად შევამჩნევთ. ჩვეულებრივი ბამბა ხანგრძლივად იწვის, ნიტროცელულოზა კი მყისიერად.

ნიტროცელულოზის აღნაგობა ციკლური ფორმითაც შეიძლება გამოვსახოთ.

ნიტროცელულოზა სხვა ამბავშიცაა გარეული. ცელულოზა ხელოვნური ბოჭკოს შესაქმნელადაც  აირჩიეს. საქმე ის იყო, რომ აბრეშუმის ჭიისგან მიღებულ ძაფში აღმოჩნდა ცელულოზაში მყოფი დიდი და პატარა მოლეკულების მსგავსი მოლეკულები, მაგრამ ისინი ნახშირბადის, ჟანგბადის და წყალბადის ატომების გარდა, აზოტის ატომებსაც შეიცავენ, ცელულოზის მოლეკულებში კი აზოტის ატომები არ იმყოფება. ამიტომაც, ცელულოზის აზოტმჟავით დამუშავება და ამ გზით მასში აზოტის ატომების შეტანა გადაწყვიტეს. გარდა ამისა, ასე ცელულოზა ხსნადი გახდებოდა. აზოტმჟავით დამუშავების შემდეგ, ცელულოზა მართლაც კარგად იხსნებოდა სპირტის და ეთერის ნარევში. ცელულოზასთან აზოტმჟავას ურთიერთქმედების დროს კონდენსაციის რეაქცია მიმდინარეობს, მჟავას თითოეულ მოლეკულაზე წყლის ერთი მოლეკულა გამოიყოფა და მიიღება ნიტროცელულოზა.

თუმცა სიროფისებური მასიდან ძაფის მიღება არ ხერხდებოდა. ცელულოზის მოლეკულები უწესრიგოდ ლაგდებოდნენ. საჭირო იყო ცელულოზის ხსნარი უწვრილეს ნახვრეტებში გაეტარებინათ, ასევე აუცილებელი იყო შესაბამისი დანადგარის გამოგონებაც.  მოგვიანებით ეს განახორციელა ფრანგმა ინჟინერმა შარდანემ და მას ხელოვნური ბოჭკოს მიღების ნიტრატული წესი უწოდეს.  ბოჭკოდან დამზადებულ ქსოვილს კი ნიტრატული აბრეშუმი, რომელიც ძალზედ პოპულარული გახდა, თუმცა მალევე გამჟღავნდა მისი ნაკლი – ადვილად აალებადობა.

კიდევ ერთი მარტივი ცდა, რაც გაკვეთილის დროს შეიძლება ჩატარდეს ქაღალდის ე.წ. დახვეწაა. ანუ, შედარებით ცუდი ხარისხის ქაღალდის იმგვარად დამუშავება, რომ ის საწერადაც გამოდგეს. ავიღოთ, ჩვეულებრივი პირსახოცის ფორებიანი ქაღალდი. მანამდე მოვამზადოთ სახამებლის ე.წ. წებო. აიღეთ ერთი ჩაის კოვზი სახამებელი და შეძლებისდაგვარად გახსენით მცირე რაოდენობის წყალში. ბუნებრივია, კარგად არ გაიხსნება. მიღებული ნარევი ჩაასხით 200მლ მდუღარე წყალში და კვლავ კარგად მოურიეთ. წებო მზადაა. აიღეთ ფუნჯი და სახამებლის წებო თქვენს ქაღალდის პირსახოცზე დაატანეთ. ეცადეთ თანაბრად დაფაროთ ზედაპირი. აცადეთ გაშრობა. სახამებლის წებო ამოავსებს იმ სიცარიელეებს, რაც ცელულოზას კონებს შორის არის და შესაბამისად გაშრობის შემდეგ ქაღალდი წყალს ვეღარ შეიწოვს (არადა, ხომ გახსოვთ, ასეთი პირსახოცის ქაღალდი, სწორედ წყლის შეწოვისთვის გამოიყენება).  შემდეგ ეტაპზე ქაღალდი უნდა გავათეთროთ. მათეთრებლად იყენებ ტიტანის დიოქსიდს, ალუმინის სულფატის და კალციუმის ჰიდროქსიდის ნარევს, ან ჩვეულებრივ ცარცს, ანუ კალციუმის კარბონატი. ეს უკანასკნელი დაფხვენით და წებო წასმულ ქაღალდს საცერის მეშვეობით მოაფრქვიეთ, არ დაინანოთ, ბლომად იყოს. მერე გაშრობა აცადეთ და სახელდახელოდ შექმნილ ცარცის ქაღალდზე დაე, თითოეულმა მოსწავლემ რაიმე დაწეროს…ის სიტყვები, რასაც ქაღალდი დაიტევს.

ერთხელ ქალბატონმა, რომელსაც ბავშვის თავისებურებებზე, მის ბუნებაზე, უშუალობაზე, გულწრფელობასა და ბუნებრიობაზე ვესაუბრებოდი, საინტერესო შემთხვევა გაიხსენა, რომელიც, ვფიქრობ, ყველა მშობლისთვის საყურადღებო იქნება:

„რამდენიმე დღის წინ ერთმა თანამშრომელმა დაბადების დღეზე მიგვიწვია. ძალიან საინტერესო და თბილი საღამო გამოვიდა. აღფრთოვანებული დავრჩით მასპინძლის ყურადღებით და რომ არა ერთი შემთხვევა, წვეულება ალბათ იდეალურად ჩაივლიდა.

ერთ სტუმარ ქალბატონს თეფში დაუვარდა და ნამსხვრევებად იქცა. ქალბატონი ძალიან შეწუხდა. მასპინძელმა დამშვიდება დაუწყო. ხმაურზე ოთახში შემოირბინა ჩვენი მასპინძლის გოგონამ, ხუთი წლის ნანუკამ, გაფართოებული თვალებით შეხედა დამსხვრეულ თეფშს, ხელები ფუმფულა ლოყებზე შემოიწყო და შეშფოთებულმა წარმოთქვა: „უი, თეფში გატეხა, ნათხოვარი!“

სტუმრებს ბავშვის სიტყვებზე გაეღიმათ, დარცხვენილმა დედამ კი შვილს ხელი ჩაჰკიდა და მეზობელ ოთახში გაიყვანა. გვესმოდა, როგორ საყვედურობდა პატარას მისი უხერხულ მდგომარეობაში ჩაგდებისთვის.

როგორც შემდეგ გაირკვა, მეზობელს ნამდვილად უთხოვებია ჩვენი მასპინძლისთვის ულამაზესი ჭურჭელი სტუმრების „ღირსეულად“ დასახვედრად, რას წარმოიდგენდა ნანუკას დედა, რომ მისი პატარა ასე „დაუნდობლად“ გასცემდა ოჯახურ საიდუმლოს!“

ვფიქრობ, ასეთი რამ 5-6 წლის ყველა ბავშვის მშობელს შემთხვევია. პატარები ხალხში გულუბრყვილოდ იმეორებენ დედ-მამის მიერ ოჯახურ სიტუაციაში წარმოთქმულ ფრაზებს, რომლებიც გარეშე ყურისთვის არ არის განკუთვნილი.

გარკვეულ ასაკამდე პატარებს არ ესმით, რა მისაღებია და რა – არა. ისინი ჰყვებიან ყველაფერს, რაც მათ სახლში ხდება. ცხადია, ამას ისინი ავი განზრახვით არ აკეთებენ. ბავშვის უშუალობამ ოჯახურ წრეში შესაძლოა ღიმილიც კი გამოიწვიოს, მაგრამ როცა ბავშვის წყალობით ინფორმაცია ოჯახიდან გადის, მშობლებს ნამდვილად აღარ აქვთ საქმე სასაცილოდ.

ბავშვის ასეთი ქცევის ძირითადი მიზეზებია:

* ასაკი – 5-6 წლამდე ასაკის ბავშვები გულწრფელობით, უშუალობით, პირდაპირობით გამოირჩევიან. ისინი სამყაროს ისე აღიქვამენ, როგორც ხედავენ, ამბობენ იმას, რასაც ფიქრობენ, რასაც ისმენენ. ზრდილობის, თავაზიანობისა და ეტიკეტის ცნებები მათთვის ჯერჯერობით უცხოა და ვერ ხვდებიან, რატომ არ შეიძლება უცხო ადამიანებთან იმის თქმა, რაც ჩვენგან მოისმინეს. მათ ჯერ კიდევ არ ესმით, რომ ზოგ რამეს ადამიანი სხვის გასაგონად არ ამბობს.

* ბავშვის დამოკიდებულება ოჯახში მოსმენილისა და ნანახის მიმართ – ყველაფერს, რასაც ბავშვი ხედავს და ისმენს სახლში, მისთვის მისი ცხოვრების ნაწილია. ის დარწმუნებულია, რომ ყველაფერი, რაც მის ოჯახში ხდება, ფინანსური საკითხები იქნება თუ დედისა და მამის ან დედისა და ბებიის ურთიერთობის სირთულეები, მასაც ეხება, ასე რომ, უცხო ადამიანებთან თავის ოჯახზე საუბრისას ის ფაქტობრივად საკუთარ თავზე ლაპარაკობს.

* გარშემო მყოფთა ყურადღების მიპყრობის სურვილი – „სენსაციური“ ინფორმაცია ბავშვებისთვის საუკეთესო ხერხია გარშემო მყოფთა ყურადღების მისაპყრობად. უფროსები პატარებს უმეტესად არც კი უსმენენ, მაგრამ საკმარისია, ბავშვმა მშობლების საიდუმლო გასცეს, რომ მყისვე ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდება. ბავშვი ამჩნევს ამას და უკვე შეგნებულად იყენებს ამ ხერხს გარშემო მყოფებზე შთაბეჭდილების მოსახდენად.

* ბავშვის პიროვნული თავისებურებები – გულღია, ექსტრავერტი ბავშვები განსაკუთრებით მიისწრაფვიან ოჯახური საიდუმლოს გამჟღავნებისკენ. ეს ნაკლებად სჩვევიათ პატარა ინტროვერტებს, რადგან მათ თავიანთი შინაგანი სამყარო უფრო მეტად აინტერესებთ, თუმცა მათაც შეიძლება რამე ზედმეტი წამოსცდეთ.

როგორ ავუხსნათ ბავშვს, რომ ყველაფერი, რასაც ოჯახში ისმენს, არ უნდა გაიმეოროს გარეშე ხალხთან? როგორ დავანახოთ განსხვავება საჯაროდ მოსაყოლ ამბებსა და იმას შორის, რაც გარეშეთათვის არ არის განკუთვნილი?

* უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ 5-6 წლამდე ასაკის ბავშვებს ძალიან უჭირთ თავის შეკავება, ამიტომ ყველაზე დიდი სიფრთხილე სწორედ მათი თანდასწრებით საუბრის დროს უნდა გამოვიჩინოთ. ბევრს ჰგონია, რომ ამ ასაკის ბავშვი მეტისმეტად პატარაა, რათა დიდების საუბრიდან რაიმე აზრი გამოიტანოს, ამიტომ არ ერიდებიან მისი თანდასწრებით ისეთი საკითხების განხილვას, რომელთა გასაჯაროება შესაძლოა საზიანოც კი აღმოჩნდეს ოჯახის რომელიმე წევრისთვის. არადა ბავშვის ყურს არაფერი გამოეპარება. თავს ნუ დავიმშვიდებთ ილუზიით, რომ ზრდასრულთა ცხოვრება მისთვის გაუგებარი და უინტერესოა. პატარები უჩვეულოდ მგრძნობიარენი არიან ჩვენი ემოციური მდგომარეობის მიმართ და თამაშით თუ მულტფილმების ყურებით გართულებსაც კი ყველაფერი ესმით და ყველაფერს იმახსოვრებენ. ტყუილად კი არ ადარებენ ბავშვის ყურებს ლოკატორებს! შესაძლოა ბავშვმა მართლაც ვერაფერი გაიგოს საუბრიდან, რომელიც უფროსების ურთიერთობას, სამსახურს, პირად ცხოვრებას ეხება, მაგრამ ავტომატურად, როგორც მოლაპარაკე თუთიყუშმა გაიმეოროს ჩვენი სიტყვები სადმე, გარეშე ადამიანებნის თავშეყრის ადგილას. ასე რომ, რაც უფრო ნაკლები საიდუმლო ეცოდინება ბავშვს, მით უფრო ნაკლები იქნება შანსი, ეს „სენსაციური“ ინფორმაცია საზოგადოებას გააცნოს.

* თუ ბავშვმა მაინც მოჰკრა ყური თქვენს საუბარს და გარეშე ხალხთან გაამჟღავნა ისეთი რამ, რისი გახმაურებაც არ გინდოდათ, ნუ ეჩხუბებით – ის ხომ თქვენს სიტყვებს იმეორებს. მოიხადეთ ბოდიში მის მაგივრად, გაიზიარეთ პასუხისმგებლობა შექმნილი უხერხულობის გამო. მერე კი, როცა მარტო დარჩებით, მშვიდად განიხილოთ მასთან ერთად მომხდარი ამბავი. აუხსენით, რომ ხანდახან უნებურად შეიძლება გული ვატკინოთ ადამიანებს ზედმეტის თქმით, ამიტომ ჯობია, ნაკლები ვილაპარაკოთ ან სულაც ჩუმად ვიყოთ.

* ვასწავლოთ ბავშვს პატარ-პატარა საიდუმლოების შენახვა. მოვიფიქროთ თამაში ერთმანეთის სიმტკიცის გამოსაცდელად. მაგალითად, ვუთხრათ ბავშვს, რომ დაბადების დღისთვის ბებოს მოვუმზადეთ სიურპრიზი, რომელიც საღამომდე საიდუმლოდ უნდა შევინახოთ. თუ ბავშვი ამას თავს გაართმევს, შეიძლება წავახალისოთ, შევაქოთ გამოჩენილი სიმტკიცისთვის. თანდათან გავზარდთ საიდუმლოს შენახვის დრო. არ დაგვავიწყდეს ამ დროს ისეთი ფრაზების გამოყენება, როგორიცაა: „შენ საკმაოდ დიდი ხარ და შემიძლია გენდო“; „ბებოს ძალიან უყვარს სიურპრიზები, ამიტომ საიდუმლოს შენახვა აუცილებელია“. ასე ბავშვი იგრძნობს თავის მნიშვნელოვნებას და ჩასწვდება ნდობის არსს.

ძალიან მნიშვნელოვანია უფროსის პოზიტიური პირადი მაგალითი. ნურც თავად გავამჟღავნებთ ახლობლებისა თუ თავად ბავშვის საიდუმლოს (მაგალითად, არ გავცეთ, რომ სიბნელის ეშინია, მოუწესრიგებელია, ღამღამობით ისველებს). ვაჩვენოთ პატარას, რომ პატივს ვცემთ და ვინახავთ მის საიდუმლოს. გაგვიჭირდება ვასწავლოთ ბავშვს ახლობლების პირადი ცხოვრების პატივისცემა, თუ თავად არ გამოვიჩენთ პატივისცემას მისი პირადი ცხოვრების მიმართ. ვეცადოთ, არ შევულახოთ თავმოყვარეობა უცხო ადამიანების თანდასწრებით შენიშვნის მიცემით.

* ავუხსნათ, რომ სხვისი საიდუმლოს გამჟღავნება ღალატის ტოლფასია და ამის გაკეთება მაშინაც კი არ შეიძლება, თუ ვეჩხუბეთ და გავებუტეთ ადამიანს, რომელმაც ოდესღაც თავისი საიდუმლო გვანდო.

დაბოლოს, ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ საიდუმლოს შენახვის უნარი ძალზე მნიშვნელოვანია მეგობრული ურთიერთობის სიმტკიცისთვის. მეგობრის საიდუმლოს გამღავნება დაუშვებელია, ასე შესაძლოა დავკარგოთ კიდეც მეგობარი. ადრეული ასაკიდანვე ჩავუნერგოთ ეს ბავშვებს და ისინი კარგ ადამიანებად გაიზრდებიან.