სამშაბათი, ოქტომბერი 28, 2025
28 ოქტომბერი, სამშაბათი, 2025

პოეზიის სემიოტიკა

0
პოეზია სულის ხარისხია, ხოლო პოეტი – მედიუმი, რომელიც გრძნობათა სამყაროს რიტმებს საგანთა ენაზე თარგმნის და ღვთაებრივი ჰანგებით ელაპარაკება ადამიანს. ზემოქმედება სწორედაც რომ ძალდაუტანებელია, ისეთი, პოლ ვალერი რომ აღწერს: `… ყველა იცნობს ამ თავისებურ თრთოლვას, რომელიც იმ მდგომარეობას გვაგონებს, როცა გარკვეულ გარემოებათა წყალობით, ჩვენ ვგრძნობთ, რომ აღგზნებულნი, მონუსხულნი, მოჯადოებულნი ვართ. ეს მდგომარეობა არავითარ კონკრეტულ ობიექტზე არ არის დამოკიდებული. ის ბუნებრივად და თვითნებურად იღებს დასაბამს ჩვენი შინაგანი, ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური განწყობილებისა და ჩვენი შემძვრელი გარემოებების

თანახმიერებისაგან.” (პოლ ვალერი, 1994, 171). ამიტომ არის, რომ შთაგონებული მსმენელი(მკითხველი) სიტყვას ვერ პოულობს იმ განცდის გამოსათქმელად, რომელსაც ჭეშმარიტი ხელოვნება გვრის.

ვრცლად 

ინტერპრეტაცია – აბო თბილელი

0

– ბიბლიოთეკის მონატრება და ჩემი ავსტრიული არდადეგები

0

გახსოვთ ბავშვობაში ბიბლიოთეკიდან გამოტანილი წიგნის სუნი? წლების მერე, იგივე წიგნი რომ შეგხვდეთ მაღაზიის თაროზე, შეიძლება არავითარი ემოცია არ გქონდეთ, მაგრამ აბა ისევ ის წიგნი აიღეთ ხელში, ბიბლიოთეკის, ყდის შიდა გვერდზე რომ მოლურჯო ან მოყავისფრო შტამპი არტყია…თქვენს განცდებზე ვერ ვისაუბრებ, ჩემსაზე – კი. ეს მარტივად გამოითქმის: ბიბლიოთეკის წიგნები განსაკუთრებით მიყვარს, მასევდიანებს და მახალისებს. აბსოლუტურად ყველა ბიბლიოთეკარი მახსოვს, ვინც კი ცხოვრებაში (ანუ ბიბლიოთეკაში) შემხვედრია: ბიბლიოთეკარი ლიანა, თალიკო, ქეთინო ფალიაშვილის ქუჩის ულამაზესი ბიბლიოთეკიდან (ამას წინათ გავიარე – ვიტრინები გამოუნგრევიათ, ალბათ ბუტიკს გახსნიან). შეროზიას ქუჩის ბიბლიოთეკა – ნუგზარ აფხაზავამ გამგზავნა ჟურნალ «ნაკადულიდან» წერილით, მიიღეთ და აკითხეთო. საჯაროელები არ დამიმახსოვრებია: საჯაროში სამეცადინოდ დავდიოდი, საკითხავად – ნაკლებად. ერთი კრიმინალური ისტორიაც მაქვს: მე და ფიქრია ჩიხლაძემ ჭავჭავაძის გამზირის ბიბლიოთეკიდან (ახლა იქ მგონი ბანკია) კაი სქელტანიანი, იურიდიული თემატიკის წიგნიც მოვიპარეთ, ოღონდ ვერ ვიხსენებ, სადააა ახლა ის ნაქურდალი წიგნი.

აქვე ვიტყვი, რომ ოცნება მაქვს: ყველა იმ წიგნის გამოსყიდვა მინდა, რაც კი ბიბლიოთეკების მკითხველთა ჟურნალებში ჩემი გვარის გასწვრივაა მითითებული. სამოთხეც დაახლოებით ასე წარმომიდგენია: ვზივარ სოფელში ბუხრის წინ, მუხლებზე პლედით, და ბუხრის და ლამპის შუქზე გამოზოგვით ვკითხულობ ბიბლიოთეკის შტამპიან წიგნებს…

ამ სამოთხის პატარა კუთხე ამ ზაფხულს მოვიწყვე ნუნისში: ახალ ოფისში, ჭავჭავაძეზე ოქროსავით მეზობელი გავიცანი – მზია გალდავაძე, რომელმაც თავისივე დაარსებული თბილისის ავსტრიული ლიტერატურის ბიბლიოთეკიდან გამომიტანა სანუნისო წიგნები. ნუნისშიც არის პატარა ბიბლიოთეკა, მაგრამ ამ ზაფხულს შიგ არ შემიხედავს: ავსტრიაში ვიყავი თავით გადაშვებული. პლედი და ბუხარი არა, მაგრამ მზეზე კი ვიჯექი, ირგვლივ ნაცრისფერი ხვლიკები დარბოდნენ და ბიბლიოთეკის შტამპიან წიგნებს გამოზოგვით ვკითხულობდი. ორი კვირა მეყო. მაშინ ვიფიქრე პირველად: რა მოხდებოდა, რაც კი წამიკითხავს, სათაური, ავტორი და მოკლე შინაარსი ჩამენიშნა – ყოველ დილით ჩავიხედავდი და თვალში რომელიც მომხვდებოდა, მთელი დღე იმ წიგნს შევიამხანაგებდი: დღე ხომ უფრო მსუბუქდება, როცა მარტო არა ხარ… თან, ზემოთ რომ ვთქვი, იმ სამოთხეში მოხვედრისას, კარტოთეკა მზად გაქვს: ამოირჩიე და იკითხე…

ეს ამბავი (ჩანიშვნა) ავსტრიიდან დავიწყე. ავტორი, სათაური, მოკლე ამბავი და განწყობა – სულ ეს არის. სამაგიეროდ, რა კარგი სამზადისია სამოთხისთვის…
ბინა
ავტორი: ეველინ გრილი
მზია გალდავაძის თარგმანი
რომანი მკერავ როზვიტას შესახებ. კოჭლ როზვიტას აქვს ბინა და ლამაზი თითები. მუშა მაქსს მოიყვანს ქმრად. როზვიტას იმედი უცრუვდება: მოყვარული ქმრის მაგიერ ლოგინშიც ლოთი და უგრძნობი მაქსი შერჩება. იქით როზვიტას დის პრობლემები: ქმარს საყვარელი ჰყავს, ქალს – კლიმაქსი, და როზვიტას სხვენში იკლავს თავს. ერთი ბოზიცაა რომანში, განათლების განყოფილების გამგის საყვარელი ლოტე.
საინტერესო მხატვრული სახეებია, და კარგი თარგმანი. ცოტათი წაიიიელენიკებს, მაგრამ უფრო დამცხრალია.
ქართულად გამოიცა მცირე ტირაჟით. სიამოვნებით გამოვცემდი.
პიანისტი ქალი
ელფრიდე იელინეკი
თარგმანი: ლაშა დადიანი (ცოტა მოკრძალებულად თარგმნის).

გაგიკვირდებათ და პირველად წავიკითხე. მუსიკის მასწავლებელი ერიკა კოხუტი, დედამისი და ერიკას მოსწავლე ვალტერ კლემერი – უწვერული ხვადი. დედა-შვილობაში არსებული ტაბუირებული განცდებია გამხელილი. რა მოხდა მერე: შვილსაც შეიძლება ეზიზღებოდეს დედა ხანდახან და პირიქით. საყვარლად ცინიკოსი და უწმაწური ელფრიდე თითქოს ერთობა კოხუტ-კლემერის არშემდგარ წყვილზე. დედის განმარტებით, ერიკა შეუფერებელ მამაკაცს გადააწყდა. დასაწყისიდანვე იგრძნობა, რომ საწყალი ერიკა გააფრენს.

გარეკანზე წერია, რომ «პიანისტი ქალი» სენსაციური წარმატებით სარგებლობს მთელ მსოფლიოში.
ფილმად გადაღებული «პიანისტი» კანის ფესტივალზეა გამარჯვებული. და არაოფიციალური სტატუსიც დაურტყამს: «ახალი საუკუნის პირველი მნიშვნელოვანი ნაწარმოები კინოხელოვნებაში.» მთლად დავიბენი: აქ ისეთი ფრაზებია, ავტორისეული, აუცილებლად წიგნში უნდა კითხულობდე, რომ მარილი იგრძნო. ნეტა კინოში რა «მნიშვნელოვანი ნაწარმოები» გამოჩნდა? ფილმის ვიდეოც მქონდა, ყოველ საღამოს ვაპირებდი ყურებას, მაგრამ დამეზარა. მივხვდი: DVD-ზე გამოსახულმა მოკუნტულ-გადახვეულმა ფილმის გმირებმა გამიფუჭეს ხასიათი.
ვერ ვისენსაციურე, მაგრამ იელინეკი მიყვარს.
რაინერ მარია რილკე
ადრეული მოთხრობები
ნათელა ხუციშვილის თარგმანი
«იდუმალი თანხლება» ძალიან ფაქიზი რამაა: დედა, რომ ქსოვს და თან ცდილობს, ფიქრებით დაიცვას შეყვარებული შვილი. დედა, რომელიც შვილისთვის ისეთი უსუსურია, «თითქოს არც კი დაქალებულა». მამა, პუნქტუალურად რომ კითხულობს გაზეთს და ბოლოს იფეთქებს: სადაა ამდენხანს ის ბიჭი? Dდა დედა ისევ კიბის თავში. თითქოს სურათს ხედავ. სულ ოთხიოდე გვერდია, და უსაშველო დედური სევდა.
«ბებრები:»
პეტერი, ჯერ კიდევ მთლად გადაჩვეული რომ არაა, ხანდახან რამემ გააკვირვოს; კრისტოფი (პეტერის გაკვირვების ობიექტი): როგორ მოახერხა, ისე გაეძლო ამდენხანს, რომ რამე არ ჩამოტეხვოდა; პეპი, რომ იჯდა და აფურთხებდა, «თავისი დღე და მოსწრება ბევრს სვამდა და ჩანს, ის ჰქონდა მისჯილი, რომ გახარჯული სითხის პროცენტები მაინც გადაეხადა განვადებით მიწისთვის». ჩახლართული, მაგრამ საინტერესო. მერე სურათი: პაპა, სადილობაა – ეძახიან პეტერს. პაპა წამოიმართებოდა, ხელს დაადებდა ათი წლის გოგონას ქერათმიან თავზე, პაწია გოგო ამ ხელს ხმელი ფოთოლივით გადმოიღებდა ხოლმე თმებიდან და კოცნიდა. კრისტოფი და პეპი კი თავშესაფარში მიდიოდნენ. და მაგარი ფინალი: პეტერის შვილიშვილს ხანდახან რამდენიმე ღერი გამხმარი ყვავილი რჩებოდა, რომელსაც კრისტოფი ჩუმად იღებდა და თავშესაფრისკენ მიჰქონდა, თან პეპის რცხვენოდა.
პეპი მიასწრებდა თავშესაფარში და ვითომ შემთხვევით, რაფაზე წყლიან ჭიქას დგამდა. მერე ოთახის კუთხეში ჯდებოდა და ელოდა, როდის ჩააწყობდა მეორე ბებერი ყვავილებს ჭიქაში.
სენტიმენტალურიც არაა, რაღაც სხვანაირია – იქ ხარ, მონაწილეობ. თან ცრემლები ჩამოგდის. არადა, ეს მოთხრობაც ერთი კადრია სულ, სამიოდე გვერდი.
«თაობები». «ჩვენს ბინაში ხუთშაბათობით პომიდორის სუნი დგას, კვირაობით -შემწვარი ბატის ოხშივარი, ყოველ ორშაბათს კი სარეცხია. ასე, რომ დღეებიც შემდეგნაირია: წითელი, ცხიმიანი და საპნიანი.» როგორი დასაწყისია? არის კიდევ დღეები შემინული კარების მიღმა, სადაც ბებიას და ბაბუიას სურათები ჰკიდია. და-ძმასავით რომ გამოიყურებიან, «რადგან მოხუცთა სახეები უქმად, სადღაც ცხოვრების მიღმა დარჩა და რადგან სხვა არა ეკითხებოდათ რა, ნელ-ნელა ერთმანეთს დაემსგავსნენ. და ქერათმიანი ბიჭი, ამ სურათების წინ რომ დგას და რაღაცას გრძნობს. ყველას გვიგრძვნია ეს რაღაცა.
«ბაღჩაში, ესკიზი». მართლა ესკიზია, ქალი (სხვისი ცოლი ლუცი): «როგორ ჰგავხართ ჩემს გარდაცვილილ ძმას. ის რომ ცოცხალი იყოს, არასოდეს გავთხოვდებოდი და სულ ერთად ვიქნებოდით».
სულ ერთი წამია. ვნებით აჟრჟოლებული კაცი. და ქალი, რომელიც ეუბნება: «როგორ ჰგავხარ ჩემს გარდაცვლილ ძმას»…
«კარდინალი» არ მოიყოლება. თვალისდახამხამებაა: დედა, მარკიზი, საყვარლიანი და ქმრიანი საყვარელი, მერე კარდინალობა, მერე – «პაპი გარდაიცვალა და რომში გიბარებენო». სულ ესააა. და დედის წერილი, რომელიც რაღაცას ულოცავს. ვერ ამოისუნთქავ, ისე იკითხება.
«სახლი».
ეს კი ყველას ჰქონია: სახლს დაინახავ და ფიქრობ, რომ ეს სახლი სადღაც, როდესღაც გინახავს. თუ მატარებელი უცხო ქალაქში ისე დაგტოვებს, რომ მეორეში გადაჯდომას ვერ მოასწრებ, და სადგურის შორიახლო ბოდიალში ასეთ სახლს შენიშნავ, კარზე თუ არ დარეკავ, უკეთესია. Yოველ შემთხვევისთვის, მზად უნდა იყო, რომ იქ დამხვდური ქალი კარადისკენ წაგიყოლებს საკაბის საჩვენებლად, კარადაში კი წითელთელთავიანი კაცი დაგხვდება, რომელიც ასევე სადღაც გინახავს.
«მერე კი ვარდნა. და აღარცერთი ფიქრი.»
აი, ასე უცნაურად შეიძლება დამთავრდეს ოდესღაც თითქოს სადღაც ნანახი სახლის ხელახლა ხილვა.. ესეც შენი «გაბნეული და მწერლის ლიტერატურულ მემკვიდრეობაში შემორჩენილი ნაწარმოებები.» რილკე პირველად ვიგრძენი ამ მოთხრობებით. მაპატიეთ «დუინურო ელეგიებო» და «ორფევსისადმი სონეტებო».
იურა ზოიფერი
რჩეული ნაწარმოებები
აღარც რჩეული და აღარც – გადარჩეული: ზოიფერი ჩემი მწერალი არ არის. მისი პოლიტიკური სატირები სად შემიძლია! იმედი მაქვს, ჩვენი სატირული პოლიტიკის გამო მაქვს ზოიფერისადმი ასეთი ვერატანა. პირადმა წერილებმა უფრო დამაინტერესა. ხუთწლიანი ლიტმოღვაწეობის კვალობაზე კარგად კი უღვაწია!
«სხვა დროს, სხვა დროს» – ასე ვემშვიდობები ზოიფერს. რაღაც არ მგონია, ეს «სხვა დრო» მალე დამიდგეს.
«ხვალაც ასევე»
მოთხრობები
ელიზაბეთ ჰაუერი
თარგმნა შორენა შამანაძემ
მშვენიერი მოთხრობები. «ხვალაც ასევე» – განსაკუთრებით. ბოლომდე ვერ იგებ, თაღლითი კაცის შესახებ კითხულობ, თუ რაღაც საინტერესო სიუჟეტში ჩაგითრიეს. კაცი უმტკიცებს ქალს, რომ იცნობენ ერთმანეთს და რაღაცეებს უყვება ამ ვითომდა ნაცნობობიდან. ქალი ბოლომდე ერთვება თამაშში და ნატრობს, რომ არ დამთავრდეს, ხვალაც ასევე მოვიდეს და კიდევ რაღაც გაახსენოს თან არსებული და თან – არარასებული წარსულიდან. მერე რა, რომ ამ ყველაფერს თითქმის ბოლომდე ეწირება მისი ფული და ქონება.

«ჟოსი და ჟოზეფინა» – დედა-შვილი. აბა, სად მოვა ამათთან ელფრიდე იელინეკის ერიკა და დედამისი! ქალიშვილი, რომელიც ღმერთს მადლობას სწირავს, რომ დედა ჯოზეფინა ბიუროში მაინც არ ურეკავს, თვითონ კი ხანდახან სპეციალურად კრეფს სხვა ნომრებს, ვითომ დედასთან რეკავდა. აღარც დედა გებრალება, აღარც შვილი და აღარც საკუთარი თავი. დროა ასეთი – «როგორ გეძინა? ჭამე რამე?» დედის კითხვები სიამოვნების მაგიერ ნერვებს რომ გიშლის, იმდენი სხვა პრობლემაა ირგვლივ. რას ვიზამთ, ახლა ასეთი დროა, დედას რომ სახელით მიმართავ, ბოლოს კი, უმუშევარს და უბედურს, ისევ დედა წაგიყვანს ბავშვობის პანსიონატში, «მწვანე მონადირესთან».

კიდევ ერთი მოთხრობაა, «ჭრილობა». მიდიხარ და უცებ აღმოაჩენ, რომ სისხლი მოგდის ხელიდან. ჭრილობა გაქვს და ვერ იხსენებ, სად შეიძლებოდა, ეს მომხდარიყო. მერე, ვერგახსენებაზე, იმდენად წვალობ, რომ დანას იღებ და ჭრილობას იფართოებ – ახლა იცი მაინც, საიდან გაქვს ჭრილობა. ქმარმა უნდა ისტერიკა დაარქვას და უნდა – რაც უნდა.

«ლტოლვილია» კიდევ ერთი მოთხრობა, ებრაელ ბიჭზე, მამამ რომ უბრძანა გაქცევის წინ: კოსტუმი ჩაიცვი და სამშობლო ისე დატოვეო. როგორ დასდევენ ადამიანები ერთმანეთს აჩრდილებად. ლიტერატორები იტყოდნენ: «მარადიული ეგზისტენციალიზმი»…
«კვანძის გახსნა» – ქალის, კაცის და კურდღლის ერთდროულად გადარჩენაზეა. ძაღლებზე აქვს კიდევ ერთი მოთხრობა «ქვინი ხვდება ბორისს.» მომეწონა ეს მწერალი, მაგრამ იმან, რაც გარეკანზე წავიკითხე, შოკში ჩამაგდო: «ეს წიგნი განკუთვნილია მოთხრობის ნატიფი ჟანრის ჭეშმარიტი დამფასებლისთვისო». ვაიდა, ჩემთვის არ იყოს განკუთვნილი?
მარიანე გრუბერი
«მეჭვავია ჩიტის სიკვდილი»
თარგმნა შორენა შანამანაძემ
ბაბუასთან გაზრდილი მწერალი. საკმაოდ ცნობილი ყოფილა. მისი მთავარი გმირი ბაბუამისის პროტოტიპია. მეჭვავიაში ორი ბებრის – ტერეზას და უნგერის მშვიდი და სიყვარულიანი ლოდინია სიკვდილის. ნოდარ დუმბაძის მოთხრობაა, სათაური არ მახსოვს, მარტოდარჩენილ მოხუცზე, მეზობლის ბიჭს რომ შეიჩვევს სიბერეში, და რომ კვდება, მხოლოდ ეს პატარა ბიჭი ტირის გულდათუთქული. «ზერდაგი ცხენის ნაკვალევზე» – სოფელში, მეზობლებისგან გაძარცვულ სახლში ბრუნდება მოხუცი, რომელიც ქალაქმა ჯერ ჩაიხუტა, მერე ნახმარი ხელთათმანივით ისროლა. და ბოლოს: ცეცხლის გატანება ყველაფრის, რაც წაგართვეს და დაგიბრუნეს, რაც შენთან ერთად დაბრუნდა.
მომწონს ეს მწერალი. «თუ ცოცხლობ, რაღაცეები უნდა გამოიგონო კიდეც, ისე არაფერი გამოგივა» (უნგერი).
წითელი ტბორი
ბრიტა შტაინვენდტნერი
თარგმნა დათო ბარბაქაძემ
შათჰოფი. შათჰოფელი გლეხი. მწყემსი ქალი ფრანცისკა.
არა, ეს არ შეიძლება მოჰყვე. ნებისმიერ გვერდს შეგიძლია ჩაკრა თვალი და დაგბურძგლოს. აზრი არ გაგიწყდება. თითოეული აბზაცი დასრულებული სათქმელია. არაპროზად.
«ეს არის წიგნი ისტორიის სამსხვერპლოზე მიტანილი არაისტორიული უბრალო ადამიანების კონკრერეტულ ბედზე». მეორე მსოფლიო ომის დროინდელი ავსტრია. ეს ქალი პოეტია. ძალიან კარგი პოეტი და ბარბაქაძის თარგმანი – ბრწყინვალე.
პეტრა ნაგენკიოგელი
გაღმა აღმოსავლეთია
თარგმნა თენგიზ ხაჭაპურიძემ
…ოოოო…
«დედას ბოლომდე არასოდეს გაუცინია. მისი სიცილი სადღაც წყდებოდა, სიცილი ყელზე ადგებოდა ხოლმე, როგორც პურის ნამცეცი». «…სურათის კიდე მამის სახეს შუაზე ჭრის და სახე ნახევარზე ცოტა უფრო მეტად ჩანს. მიუხედავად იმისა, რომ სახე გაყოფილი და გადაჭრილია, ის უფრო დიდი ჩანს, ვიდრე მთლიანი სახეები. ვინც სახეგადაჭრილ კაცს ცოლად გაყვება, თვითონაც მთელი არ დარჩება» – ფიქრობს ლენა.
ეს ლენა კიდევ ისეთ რამეებს ფიქრობს……აი, ეს ფიქრია, ფანტასტიკურად რომ იკითხება და მწერალია რაღაცნაირი, პედანტურობამდე ნიუანსური. «ომი ყველაფრის მამააო, თქვა ბაბუამ. მამა ომია – გაიგო ბავშვმა.» ნეტა რომელმა უფრო სწორად იგულისხმა… კითხულობ და გიხარია, რომ ვიღაც მწერალი, არც ნობელიანტი და არც ვინმე განსაკუთრებული, ზალცბურგელი ორმოცი წლიას ქალი ასე საინტერესოდ წერს. წერს იმაზე, რაზეც წეღან ფიქრობდი და იმედი გიჩნდება: ეს ხომ იმას ნიშნავს, რომ ყველას შეგვიძლია, ასე ვწეროთ. …
ქრისტინე ლავანტი
ლექსები და მოთხრობები
არ მახსოვდა, რომ შოთა იათაშვილმაც თარგმნა ლავანტი.
შეიძლება, ამ ქალზე არაფერი ვთქვა? «ყაყაჩოსკაბიანი მზეთუნახავი» (მეგობარი ინგებორგისადმი წერილი-აღასარება) მომწონს. ავანტის ლექსები არც არასოდეს მომწონდა. იმედს ვიტოვებ, იმიტომ, რომ ორიგინალში ვერ ვკითხულობ.
მოთხრობა «ნელი» მომწონს. «მიაბიჯებდა სხვის ტანსაცმელში გამოწყობილი, სხვისი ფეხსაცმლით, სულ უცხო, სხვისთვის განკუთვნილ გზაზე, უცხო ბინისკენ, უცხო ადამიანებისკენ, უცხო ეკლესიისკენ, სადაც უცხო ღმერთი სახლობდა». რა ნაცნობია, არა?
ელმუტ ა. ნიდერლე
მოთხრობები
თარგმნეს დალი ფანჯიკიძემ და ნანა გოგოლაშვილმა
ერთი ჭაღარაწვერიანი კაცია მწერალი. დოკუმენტური პროზააა და ხან მოგწონს, ხან – არ მოგწონს. როცა ამ წიგნს ვკითხულობდი, კიდევ ერთხელ დავფიქრდი იმაზე, რომ მე უფრო გამოგონილი ამბების წაკითხვა მიყვარს. მოყოლილი ამბები არ მაინტერესებს. ოთარ ჭილაძე გამახსენდა, ერთ-ერთ ინტერვიში თქვა, «მე შექმნა უფრო მიყვარს, ვიდრე ნანახის მოყოლაო». სად გამახსენდა… დაკრძალვაზე არ წავედი. აბსოლუტურად უემოციოდ შევხვდი ჩემი საყვარელი მწერლის გარდაცვალებას. «რა მოხდა, თუკი ვეღარ შევხვდებით» და ვეღარ შევხვდი სიცოცხლეში და ვერც – ბოლო დღეს. ღა მოხდა – მისი პროზა ხომ მაქვს (რა ვქნა – მისი ზოგიერთი ლექსი ნერვებს მიშლის, ისე არ მინდა, რომ მისი იყო).
თანამედროვე ავსტრიული ლიტერატურა
შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა მზია გალდავაძემ
ზოგი ვინ თარგმნა და ზოგი – ვინ

ბევრი მოთხრობიდან მხოლოდ ფრაგმენტია თარგმნილი. ამის მიზეზი შემდგენელმა ამიხსნა: მოკლე დროში, სახელდახელოდ გააკეთეს ეს ანთოლოგია. ანონსივითაა, რომ ამოარჩიო, რომელი მწერალი დაგაინტერესებდა და რომელი – არა.

სასწაულად ვიკმარე ნებისყოფა და ყველანაწყვეტი წავიკითხე. ლირიკაც არის რამდენიმე პოეტის. კატეგორიულად არ მოვიწონე. საერთოდ, ნათარგმნ პოეზიას ვერ ვკითხულობ.

თომას ბაუმი: «ცივი ხელები.» ნაწყვეტმა დამაინტერესა. სიუჟეტია: მორწმუნე გოგონა მღვდელს უყვება, რომ მამამ მასთან სქესობრივი კავშირი დაამყარა. პიესაა, სხვათაშორის. მღვდელი აიძულებს, მოინანიოს ცოდვა, რომ მამას ცილს სწამებს.

კურტ ბრახარცის კრიმინალური რომანიდან ნაწყვეტმა. ეჭვი გამიჩინა, რომ მაგარი დეტექტივია: იეღოველი ქალები მოხვდნენ ბინაში მანიაკთან. დანარჩენი წარმოიდგინეთ. ძალიან ინტრიგანულად წყდება. «წყნარი საათი» ჰქვია.

ელიზაბეთ ვეგერი ჩანს საინტერესო, «კასეტა ელლასთვის».

რადეკ კნაპიც მომეწონა. «იულიუსი შინ ბრუნდება» – ასეთი მოთხრობაა, მამა სმოლნის – ეკლესიაში დაბუდებული მრუშის სახეს ხატავს კანფეტ-კანფეტ, თამაშ-თამაშით.

ელიზავეტ რაიჰარტი ჩანს საინტერესო. რაღაც მეთხუთმეტე თავია «თებერვლის ჩრდილებიდან.» ბარბაროსობა მგონია ასე ამოგლეჯა რაღაც ფრაგმენტი (მაპატიოს მთარგმნელმა).

ძალიან მაგარი მოთხრობა: «სიზმარეული ტყე.» გერჰარდ რუისია ავტორი. პატარა და სხვანაირი «ვიღაცამ გუგულის ბუდეს გადაუფრინაა,» ფინალით: «თუმცა აქ უკვე არაფერია, რაზედაც გაიცინებდა კაცი, აქ შეწყდა სიცილი».

ლილიან ფაშინგერის «ცოდვილი მაგდალენა» – ესეც მესაინტერესოა. ნაწყვეტია, მკვლელი მაგდალენა მღვდელს უყვება, როგორ ჩაიდინა მკვლელობები, და თან მხარზე კატასავით ეხახუნება. პირველად რომ ნაბოკოვის «ლოლიტა» წავიკითხე, ასეთი გრძნობა მქონდა: თან მეზიზღებოდა ეს კაცი, და თან ვუთანაგრძნობდი, ვაქეზებდი ლოლიტასკენ. საწყალი მღვდელი, მაგდალენას რომ უსმენს, თეთრ სახეზე გაბნეულ ჭორფლს მიშტერებია და ალმოდებული, ალბათ იგივეს გრძნობს…

მარიანე ფრიცია ერთი, სამოციოდე წლის ქალი, «ვისი ენაც არ გესმის» – ასე ჰქვია მოთხრობას, მაწანწალა ქალის მკვლელობაზე. «თქვენ არ გინახავთ თებერვლის ბაღში უპატრონოდ მკვდარი ალისა» – ციტატაა ჩემი ლექსიდან. წავიკითხავდი ამ მოთხრობას ბოლომდე. ასევე საინტერესოა: ლუკას ჩეპეკის «სახელების გარეშე». რომანიდანაა ნაწყვეტები. ისეთი კითხვებია, და დარიგებები, რომ ხვდები, დაგაინტერესებს. «დაკვირვებიხართ თქვენს სახლს?» «ტელეფონზე სახელები არ დაასახელოთ არასოდეს.»

«რა ხელფასია მორალურად გამართლებული?» ანდა: «ნებისმიერი ახალი ნივთი ცვლის კოლექსიციას, თუნდაც ძალიან უხდებოდეს მას.» «დაიქირავეთ კერძო დექტექტივი, რომელიც გითვალთვალებთ. ერთი დღე-ღამე გეყოფათ, ეს 24 საათია. და მიხვდებით, როგორი საეჭვო გახდებით, ჩემსავით».

არ დამავიწყდეს: შტეფან ჰოლცერი. «პატარა ამორალობა». ესეც ძვირფასი ნაწყვეტია: «მან თქვა, რომ დღესდღეობით უფრო სენტიმენტალური ტექსტები ფასობს. არ მომეწონა არ უნდა იყოს შესაფერისი სიტყვა. კიდევაც რომ მომწონდეს, მე ხომ რედაქტორი არ ვარ. შენი ისტორიები მათ უნდა მოეწონოთ.»
https://litsakhelebi.ge/index.php?page=14&lang=geo&author=10&composition=1416

კოპერნიკის სამეცნიერო ცენტრი

0
ინტერაქტიული სამეცნიერო-სადემონსტრაციო ცენტრები გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან მრავალ ქვეყანაში შეიქმნა. ისინი ერთმანეთისგან განსხვავდება ზომით, ექსპონატებისა და დამთვალიერებელთა რაოდენობით, თუმცა მიზანი საერთო აქვს – ტექნოლოგიური რევოლუციების საუკუნეში მეცნიერების პოპულარიზაცია ახალგაზრდებს შორის.
პოლონეთის კოპერნიკის სამეცნიერო ცენტრი სულ ახლახან შეიქმნა და უმალვე იქცა ვარშავის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ ადგილად ოჯახითურთ უქმე დღის გასატარებლად და ტურისტების მისაზიდ სანახაობად.
მოკლე ისტორია

სახალისო მეცნიერების იდეით გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან არაერთი პოლონელი მკვლევარი იყო გატაცებული. მათ სურდათ, ახალგაზრდა თაობისთვის, განსაკუთრებით კი მოსწავლეებისთვის, თანამედროვე მეცნიერება მიმზიდველი კუთხით წარმოეჩინათ. მართლაც, დღეს მეცნიერების მიღწევებით გაჯერებულია ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრება. ენთუზიასტი პოლონელი მეცნიერები აკეთებდნენ ინტერაქტიულ ექსპონატებს, მარტივი ცდების სადემონსტრაციო მოწყობილობებს და შემდეგ ასეთი მობილური გამოფენებით პოლონეთის სხვადასხვა ქალაქში დადიოდნენ. ზოგჯერ ექსპერიმენტულ გამოფენებს უშუალოდ სკოლებშიც მართავდნენ. ერთ სკოლაში გამოფენა სამი დღე გაგრძელდა და ამ ხნის განმავლობაში მეცნიერებმა არაერთი ცდა აჩვენეს ფიზიკაში, ქიმიასა თუ ბიოლოგიაში.
მეცნიერების პოპულარიზაციაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს სამეცნიერო ფესტივალმა და სამეცნიერო პიკნიკმაც, რომლებსაც ყოველწლიურად უწევდა ორგანიზებას პოლონეთის რადიო და რომლებშიც აქტიურად მონაწილეობდნენ სამეცნიერო დაწესებულებები. პოლონეთის რადიოში არსებობდა სამეცნიერო-პოპულარული გადაცემების განყოფილება, რომლის ხელმძღვანელიც ამჟამად კოპერნიკის ცენტრის დირექტორია.
ფიზიკის პროფესორების ლუკაშ ტურსკისა და მაგდალენა ფიკუსის ძალისხმევით დიდი და მუდმივი ექსპოზიციის მქონე სამეცნიერო ინტერაქტიული ცენტრის დაარსების იდეამ ქალაქ ვარშავის მერიამდე და პოლონეთის განათლების სამინისტრომდე მიაღწია. ვარშავის მაშინდელი მერის ლეხ კაჩინსკის მხარდაჭერით დაიწყო ცენტრის კონცეფციაზე მუშაობა. მსგავსი ცენტრები არსებობდა აშშ-ში, დიდ ბრიტანეთში, იტალიასა და სხვა ქვეყნებში. მათი გაცნობის შემდეგ გამოიკვეთა კოპერნიკის ცენტრის სტრუქტურაც. გამოიყო 40 ათასი კვ. მ ფართობის ტერიტორია ქალაქის ცენტრში და ბიუჯეტი. მშენებლობა 4 წელიწადი გაგრძელდა.
გამოფენა

ამჟამად კოპერნიკის ცენტრი თანამედროვე არქიტექტურულ სტილში შესრულებული შენობაა მდინარე ვისლის ნაპირას, ვარშავის უნივერსიტეტის ახლოს. ის მოიცავს პლანეტარიუმს, 4850 კვ. მ ძირითად საგამოფენო სივრცეს, ლაბორატორიებს, საკონფერენციო და სატრენინგო დარბაზებს.
დარბაზებში 450 ექსპონატია გამოფენილი. მათი უდიდესი ნაწილი ინტერაქტიულია, ანუ საშუალებას აძლევს მნახველს, თვითონ განახორციელოს ცდა, მოახდინოს დაკვირვება ან გაიაროს ტესტი.
კოპერნიკის ძირითადი პრინციპია, გააღვიძოს ადამიანში აღმომჩენი და სამყაროს მიმართ ცნობისმოყვარეობის გაძლიერების გზით მისი მეცნიერულად შეცნობაწაახალისოს.
ექსპონატების ნაწილი ორიგინალურია. მისი ავტორები ცენტრის თანამშრომლები ან ღია კონკურსში გამარჯვებული მეცნიერები არიან. ამის მაგალითია “სინათლის ზონა”, სადაც სინათლის შესახებ კანონზომიერების, ილუზიებისა და სინათლით ინფორმაციის გადაცემა-მიღების პრინციპების გაცნობაა შესაძლებელი.

ორიგინალურია “რობოტიკის თეატრი”. თეატრის პერსონაჟები რობოტები არიან, რომლებიც სტანისლავ ლემის მოკლე მოთხრობის ადაპტირებულ ვარიანტს გაითამაშებენ.
ზოგიერთი ექსპონატი განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. მაგალითად, ცეცხლის ტორნადო, მიწისძვრის სიმულატორი, ლაზერის არფა (სურათი), ზაზუნას ბორბალი (სურათი), ასევე – ჩონჩხიანი ველოსიპედი (სურათი), რომლის პედლების ტრიალისას იქვე დამონტაჟებულ ეკრანზე მოჩანს მოძრავი ჩონჩხი შესაბამისი ძვლებითა და მყესებით.

ცენტრის ექსპოზიცია რამდენიმე თემატურ ზონად არის დაყოფილი. მათ შორისაა „სამყარო მოძრაობაში”, „ადამიანი და გარემო”, „სინათლის ზონა”, „ცივილიზაციის ფესვები”, „აღმომჩენთა თეატრი”, „რობოტიკის თეატრი”, ახალგაზრდებზე გათვლილი „რე-გენერაცია” და პატარებისთვის განკუთვნილი „ბზზზ”. აქვეა თანამედროვე სამგანზომილებიანი ჩვენების პროექტორით აღჭურვილი პლანეტარიუმიც.
ცენტრის შესასვლელში სამეცნიერო ხასიათის სათამაშოებისა და სუვენირების მაღაზიაა. აქ დამთვალიერებლებს შეუძლიათ შეიძინონ კონსტრუქტორები, სიმულატორები, მარტივი ცდების ნაკრებები და სხვა სახალისო განმავითარებელი სათამაშოები.

ცენტრს გახსნის დღიდან მილიონზე მეტი დამთვალიერებელი ეწვია. ზაფხულობით აქ ოთხსაათიანი რიგები დგას, რადგან საგამოფენო სივრცეში ერთდროულად 1200-ზე მეტი ვიზიტორი არ დაიშვება, მსურველი კი გაცილებით მეტია. სამუშაო დღეებში ცენტრში უმთავრესად სკოლების მიერ ორგანიზებული ექსკურსიები იმართება, ხოლო უქმე დღეებში მნახველთა უმრავლესობა ოჯახებითურთ დადის.
ცენტრი რეგულარულად ავრცელებს თავისი მუშაობის შეფასების ანკეტებს. დამთვალიერებელთა 97% კმაყოფილია ცენტრში ვიზიტით, ხოლო 65% აღიარებს, რომ რაღაც ისწავლა.
ანიმატორები

ცენტრის წარმატებით ფუნქციონირებაში მნიშვნელოვან როლს ე.წ. ანიმატორები ასრულებენ. ამ დამხმარე თანამშრომლების ფუნქციაა, ჩართონ ცდებში დამთვალიერებლები, დაეხმარონ მათ ან დააკვალიანონ, ზოგჯერ ახსნან, რა პრინციპით მოქმედებს ესა თუ ის მოწყობილობა, ზედამხედველობა გაუწიონ ექსპონატებს. ანიმატორები კოპერნიკის ცენტრის პერსონალის მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენენ. მათი უმრავლესობა სტუდენტია, თუმცა არიან უფროს ასაკის ადამიანებიც, ძირითადად – მეცნიერები, რომლებსაც მეცნიერების პოპულარიზაცია იტაცებთ.
მასწავლებლები

კოპერნიკის ცენტრს მასწავლებლებისთვის სპეციალური პროგრამა აქვს შემუშავებული. პროგრამის ნაწილი ცენტრში კლასის ვიზიტის ორგანიზებას ეხება. მასწავლებელს შეუძლია წინასწარ დაათვალიეროს ექსპონატების აღწერები და გამოიყენოს ცენტრის მიერ შემუშავებული რეკომენდებული საგანმანათლებლო მარშრუტები (ანუ დათვალიერების გეგმები), რომლებიც სხვადასხვა საგნის შემსწავლელთათვისაა შემუშავებული.
საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებლებს კოპერნიკი ტრენინგპროგრამას სთავაზობს. ტრენინგი მასწავლებელთათვის უფასოა; მთავარია მათი მონდომება, გაეცნონ გაკვეთილებზე ექსპერიმენტების ჩატარებისა და ინტერაქტიული სწავლების მეთოდიკას. ტრენინგები სპეციალურ ლაბორატორიებში ტარდება, რომლებსაც ზოგჯერ შესაბამისი დარგის კომერციული ფირმები უწევენ სპონსორობას (მაგალითად, BASF-ის ლაბორატორია ქიმიაში). ტრენინგებზე ჩაწერა წინასწარ მიმდინარეობს. მათი გავლის შემდეგ მასწავლებლებს ურიგდებათ ხელთარსებული მასალების სპეციალური ნაკრებები, რომელთა გამოყენებაც ამა თუ იმ საგნის სწავლებისას მათ უკვე ისწავლეს.

წელიწადში ტრენინგს საშუალოდ 500 მასწავლებელი გადის.

გარდა ამისა, მასწავლებელთათვის ხუთშაბათობით კოპერნიკის ცენტრის დათვალიერება უფასოდ შეიძლება. ამ დღეს მათთვის ერთსაათიანი ლექცია ტარდება, სადაც მათ აცნობენ კოპერნიკის მისიას და ფილოსოფიას, კერძოდ, მისი ინსპირაციული ფუნქციის შემადგენელ ელემენტებს და გამოკვეთილ ორიენტაციას დამოუკიდებელი აზროვნების განვითარებაზე, სწავლა-დაინტერესებით პრინციპს, მოსწავლეში აღმომჩენის სულისკვეთების გაღვივებას და სხვ.

ყოველწლიურად, ზაფხულის მიწურულს, პოლონელი მასწავლებლებისთვის იმართება სამეცნიერო კონფერენცია “აჩვენე – გადაეცი”. კონფერენციაზე იმართება პრეზენტაციები, მასწავლებლებს აცნობენ საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებაში ინოვაციური მეთოდების გამოყენებას, თემატურ ნაკრებებს, ტარდება ცდები და დემონსტრაციები, სემინარები, ინტერაქტიული თამაში ძირითადი ექსპოზიციის გამოყენებით.
საერთაშორისო თანამშრომლობა

კოპერნიკის ცენტრი თანამშრომლობს მსგავსი მისიის სამეცნიერო ცენტრებთან და მონაწილეობს მეცნიერების პოპულარიზაციისთვის გამიზნულ ღონისძიებებში.
ახალი ინიციატივა, რომელსაც ცენტრი აქტიურ მხარდაჭერას უწევს, არის სკოლებში ახალგაზრდა აღმომჩენთა კლუბების შექმნა. ასეთი კლუბები პოლონეთის მრავალ სკოლაში შეიქმნა. ამჟამად მიმდინარეობს იდეის პოპულარიზაცია ბელორუსიაში, უკრაინაში, ტაჯიკეთში, აზერბაიჯანსა და საქართველოში. პოლონელ მასწავლებლებს საშუალება ეძლევათ, ჩაერთონ კლუბების საერთაშორისო თანამშრომლობაში, გაუზიარონ კოლეგებს საკუთარი გამოცდილება.
მეცნიერების პოპულარიზაცია

საქართველოში მეცნიერების პოპულარიზაციისთვის პოლონური გამოცდილების გათვალისწინებაც სასარგებლო იქნება. სამეცნიერო პიკნიკი უკვე იგეგმება. ასევე,  მუშავდება კოპერნიკის მსგავსი სამეცნიერო ცენტრის შექმნის იდეაც. ცენტრი შესაძლოა მცირეც იყოს (როგორც, მაგალითად, სლოვაკიაში). მნიშვნელოვანია მსოფლიოში არსებული ცენტრების გამოცდილების გაცნობა და საკუთარი ორიგინალური კონცეფციის შემუშავება. პოლონელი კოლეგების აზრით, წარმატებისთვის აუცილებელია, მოიძებნონ აქტიური მეცნიერები, დაინტერესებული ენთუზიასტები, რომლებიც მომავალი ცენტრის მუშაობაში გარკვეული ფერმენტის როლს შეასრულებენ – ასეთი ცენტრები ხომ მუზეუმები არ არის და მეცნიერებასთან ცოცხალ ურთიერთქმედებაზეა გათვლილი. ასეთი ენთუზიასტი მეცნიერები შეასრულებენ უმაღლესი განათლების სისტემისა და საშუალო სკოლის დამაკავშირებელი რგოლის როლსაც, რაც ნორჩი ტალანტების დროული დაკვალიანებისა და, საზოგადოდ, ქვეყანაში მეცნიერების განვითარების წინაპირობაა.

უზნაძის თეორია და პედაგოგიკა

0

უზნაძის თეორია და პედაგოგიკა

უზნაძის პედაგოგიური კონცეფცია 1910-1916 წლებში ჩამოყალიბდა. ეს იყო ერთიან მეთოდოლოგიურ საფუძველზე აგებული შეხედულებათა სისტემა, რომელიც მოიცავდა ყველა ძირითადი პედაგოგიური ცნების ზუსტ განმარტებას. ასეთი ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიური საფუძველი დაედო ერთიანი და აქტი­ური პიროვნების როგორც აღზრდის ობიექტის იდეას. იდეას, რომელ­იც შემდეგ განწყობის თეორიაში გადაიზარდა.

პედაგოგიური შეხედულებების საფუძველი პრაქტიკული პედაგოგიური მოღვაწეობა გახლდათ.

როგორია დ. უზნაძის პედაგოგიური კონცეფციის არსი?

ჯერ კიდევ ადრეულ ნაშრომში “ექსპერიმენტული პედაგოგიკის შესავალი”, შეიძლება ითქვას, გადაჭრილი იყო პედაგოგიკის ძირითადი პრობლემები.

1. დ. უზნაძის თეორიის მიხედვით, რა მნიშვნელობა ენიჭება ქცევის შესწავლას ადამიანის განვითარების სხვადასხვა საფეხურის თავისებურებათა შესასწავლად?

დიმიტრი უზნაძე ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის ფუძემდებელი და “განწყობის თეორიის” ავტორია. მან ჩაუყარა საფუძველი საქართველოში ბავშვის ფსიქოლოგიის მეცნიერულ კვლევას. მისი თეორიის მიხედვით, ადამიანის განვითარების სხვადასხვა საფეხურის თავისებურებათა შესასწავლად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ქცევის შესწავლას იმ თვალსაზრისით, რომ სწორედ ქცევის ფორმა ანიჭებს ყოველ ასაკობრივ საფეხურს მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ ელფერს.

 2. როგორ განმარტავს ქცევას უზნაძე?

ქცევა აქტივობაა და ნიშნავს სუბიექტის გარემოსთან, გარე სინამდვილესთან ურთიერთობას. ქცევა განისაზღვრება მოთხოვნილებით და იმ საგნით, რომელმაც ეს მოთხოვნილება უნდა დააკმაყოფილოს. მაგრამ საგანი უშუალოდ როდი განსაზღვრავს ამა თუ იმ ქცევის აქტს. უზნაძე ქცევის პროცესს ასე აღწერს: ცოცხალი ორგანიზმი გარკვეული მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად მიმართავს გარე საგნობრივ სინამდვილეს, გარემო უშუალოდ მოქმედებს მასზე და იმ საგნის შესატყვისი მოქმედებისკენ განაწყობს, რომელმაც ეს მოთხოვნილება უნდა დააკმაყოფილოს.

3. ქცევის რამდენ კატეგორიას გამოყოფს უზნაძე და როგორ აღწერს მათ?

უზნაძე ქცევის ორ ძირითად კატეგორიას გამოყოფს: ექსტეროგენურსა და ინტროგენურს.

ექსტეროგენურია ქცევა, როდესაც ის იმპულსს იღებს გარედან (საგნისგან) და წარიმართება გარედან განსაზღვრული განწყობით. მაგრამ როდესაც ორგანიზმს არ აქვს რაიმე საგნობრივი, პრაქტიკული მოთხოვნილება, ის პასიურ, უმოქმედო მდგომარეობაში კი არ არის, არამედ მას თავად აქტივობის, მოქმედების მოთხოვნილებაც აქვს. მოთხოვნილებას, რომელიც ცოცხალ ორგანიზმს უჩნდება მაშინ, როდესაც მისი ძალები უმოქმედოდ რჩება და ის აღარ არის იძულებული, გარკვეული პრაქტიკული მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად ამოქმედდეს, უზნაძე ფუნქციონალურ ტენდენციას უწოდებს. ამ შემთხვევაში ქცევა (აქტივობა) გარედან კი არ არის განსაზღვრული, არამედ შინაგანი იმპულსიდან გამომდინარეობს და იმ განწყობით წარიმართება, რომელიც გარკვეული სახით სუბიექტის გამოცდილებიდან მომდინარეობს. ეს ქცევა თავისუფალია გარე იძულებისგან, ის ორგანიზმის შიგნიდან წარმოიშობა, ამიტომ მას უზნაძე ინტროგენურ ქცევას უწოდებს.

4. დასახელეთ ექსტეროგენული და ინტროგენული ქცევის ფორმები 

უზნაძის კლასიფიკაციის მიხედვით

 ექსტეროგენური ქცევის ფორმებია

  • მოხმარება
  • მომსახურება
  • შრომა
  • საქმე

ინტროგენური ქცევის ფორმებია

  • ესთეტიკური ტკბობა
  • ხელოვნება, შემოქმედება
  • თამაში
  • სპორტი

5. ქცევასთან მიმართებით როგორ განმარტავს თამაშს უზნაძე?

თამაშსუზნაძე მიიჩნევს ბავშვის ქცევის სპეციფიკურ ფორმად. ადრეული ბავშვობის ასაკში ქცევის სხვა ფორმები, გარდა თამაშისა, განსაკუთრებით _ ექსტეროგენური, ან საერთოდ არ შეინიშნება, ან ძალიან იშვიათად გვხვდება. თუმცა თამაში დამახასიათებელია არა მხოლოდ ადრეული ბავშვობის ან სკოლამდელი ასაკისთვის, არამედ სასკოლო (8-10 წლის) და მოზრდილი ასაკისთვისაც.

6. რა უდევს თამაშს საფუძვლად?

თამაშს როგორც ქცევას საფუძვლად უდევს ფუნქციის სიამოვნება, ანუ თამაშის ძირითადი მოტივი ბავშვისთვის თვით აქტივობისგან სიამოვნების მიღებაა.

7. ქცევის როგორი ფორმაა სწავლა?

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწავლა, როგორც ქცევის ფორმა. უზნაძე მიიჩნევს, რომ ქცევის ფორმები ადამიანის ცხოვრებაში ისე მჭიდროდ უკავშირდება ერთმანეთს, რომ ხშირად რთულია, ესა თუ ის კონკრეტული ქცევა რომელიმე აღნიშნულ ფორმას მიაკუთვნო. სწორედ ასეთი ქცევის ფორმაა სწავლა. თუ ჩავთვლით, რომ სწავლა შრომის, კერძოდ კი გონებრივი შრომის ერთ-ერთი სახეობაა, მაშინ ის ქცევის ექსტეროგენური ფორმა უნდა იყოს. მაგრამ ეს ასე არ არის. იმისთვის, რომ ვნახოთ, არის თუ არა მსგავსებასთან ერთად განსხვავებაც სწავლასა და შრომას შორის, ერთმანეთს უნდა შევადაროთ ამ ორი ქცევის პროდუქტი. როდესაც შრომასთან გვაქვს საქმე, ყოველთვის ვგულისხმობთ გარკვეულ პროდუქტს, რომლის შესაქმნელადაც შრომითი ენერგია დავხარჯეთ. შრომის ცნება, გარდა ამ პროდუქტის შექმნისა, არავითარ სხვა ეფექტს არ ითვალისწინებს. რაც შეეხება სწავლას, აქ საქმე სხვაგვარადაა. მაგალითად, ბავშვს ვასწავლით წერას. მან უკვე ისწავლა ასოების წერა, შემდეგ ორი სიტყვის დაწერა შეძლო. ამ პროცესში ის სწავლობს არა მხოლოდ იმ კონკრეტული ასოების ან სიტყვების წერას, არამედ იძენს თავისი კუნთების განსაზღვრული მიმართულებით აქტიურად ამოქმედების უნარს, რაც ეხმარება სხვა ასოების, სხვა სიტყვების ადვილად დაწერაში. ამიტომაა, რომ აღარ არის აუცილებელი ბავშვს სათითაოდ ყველა სიტყვის დაწერა ვასწავლოთ. წერა-კითხვის მცოდნეს თავისუფლად შეუძლია ისეთი სიტყვის დაწერაც, რომელიც არათუ არასოდეს დაუწერია, არამედ არც არასდროს გაუგონია.

8. რატომ ითვლება სწავლა ქცევის სრულიად თავისებური ფორმად, რომელიც არ შეიძლება გავაიგივოთ თამაშთან, შრომასთან თუ ქცევის რომელიმე სხვა ფორმასთან?

სწავლის ცნება ძალიან ფართოა. არ არსებობს ექსტეროგენური ქცევის არც ერთი ფორმა, რომლის სწავლის საგნად გადაქცევაც არ შეიძლება. უზნაძე ამას სწავლის გენერალურ ხასიათს უწოდებს და იმით ხსნის, რომ სწავლის დროს მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ იმ ჩვევების, უნარებისა და ცოდნის შეძენა, რასაც ამ დროს ბავშვი იღებს, არამედ მოზარდის ძალების განვითარება განსაზღვრული მიმართულებით. სწორედ ამ თვისებით ჰგავს სწავლა თამაშს, ანუ მოზარდის ძალთა განვითარება ისეთივე სპეციფიკურია სწავლისთვის, როგორც თამაშისთვის. თამაშიც, თავის მხრივ, ქცევის ისეთივე გენერალური ფორმაა, როგორიც სწავლა. აქედან თითქოს უნდა გამომდინარეობდეს დასკვნა, რომ თამაში და სწავლა ქცევის ერთსა და იმავე ფორმას წარმოადგენს, მაგრამ ეს ასე არ არის. თამაშის დროს ქცევის იმპულსი ფუნქციონალური ტენდენციაა, ანუ ამ ასაკის ბავშვის ქცევას წარმართავს ფუნქციური სიამოვნება. ამიტომ, როდესაც ბავშვი შედის სკოლაში და იწყებს სწავლას, მისი ინტელექტუალური ფუნქციების ასამოქმედებლად უფრო ეფექტური იქნება თამაშის გამოყენება, ანუ სწავლის წარმართვა თამაშით.

როდესაც სწავლის შესახებ ვსაუბრობთ, ძნელია იმის თქმა, რომ ქცევის იმპულსი აქაც ფუნქციონალური ტენდენციაა. სწავლა ყოველთვის გულისხმობს იმას, რაც ისწავლება, ანუ მოსწავლეს ვაწვდით საგანს გარედან, გარედან ავამოქმედებთ მის ძალებს, ე. ი. სწავლა როგორც ქცევა გარეგან იმპულსზე იგება.

როდესაც ბავშვს გარკვეულ ასაკში მეტყველების ფუნქცია მოუმწიფდება, უჩნდება შინაგანი იმპულსი _ მეტყველების ფუნქციის ამოქმედების ტენდენცია, მაგრამ თუ მას გარედან არ მივაწოდეთ გარკვეული ენობრივი მასალა, მისი ფუნქციონალური ტენდენციის დაკმაყოფილება შეუძლებელია.

9. უზნაძის მიხედვით, რაში მდგომარეობს “აღზრდის ტრაგედია”?

ბავშვი არ არის პატარა მოზრდილი. აღმზრდელი ვერ მიაღწევს მიზანს, თუ არ ჩასწვდა ბავშვის ბუნებას. სწორედ ამიტომ პედაგოგიკა ბავშვის ფსიქოლოგიური არსის შემეც­ნებას ეფუძნება.

აღზრდის მიზანთა სოციალური ბუნების აღიარებას მიჰყავს დ. უზნაძე აღმზრდელობითი პროცესის უმთავრესი წინააღმდეგობის აღმოჩენამდე, რომელსაც მან “აღზრდის ძირითადი ტრაგედია” დაარ­ქვა.

უფსკრული აღმზრდელისა და აღსაზრდელის მისწრაფებათა შო­რის ჩნდება იმიტომ, რომ აღმზრდელი, როგორც სოციალური მიზ­ნების მატარებელი, თუმც კი მიაჩნია, რომ აღსაზრდელის მომავალი კეთილდღეობით ხელმძღვანელობს, სინამდვილეში არ აქცევს ყურა­დღებას აღსაზრდელის სურვილებს, არ ითვალისწინებს მოსწავლეთა ინდივიდუალურ თავისებურებებს და ხელმძღვანელობს საკუთარი მოტივებით. ის, რაც, აღმზრდელის აზრით, კეთილდღეობაა, აღსაზრდელისთვის ხშირად წვალებად იქცევაო, _ წერდა დ. უზნაძე.

10. უზნაძის მიხედვით, რაში მდგომარეობს “აღზრდის ტრაგედის” გადალახვის სტრატეგია?

“აღზრდის ტრაგედიის” გადალახვაში გადამწყვეტ როლს უნდა ასრულებდეს მასწავლებელი, რომელსაც ძალუძს “ემ­პირიული ზედაპირიდან ადამიანის არსში შეღწევა”. პედაგოგიური პროცესის ძირითადი პირობა სწორედ ბავშვის ბუნების უშუალო წვდომაა, მისი გრძნობებისადმი, “სულიერი მღელვარებისად­მი” თანაგრძნობა _ ის, რასაც ახლა ემპათიურ უნარებს ეძახიან. მხოლოდ ბავშვის ფსიქოლოგიის ცოდნა მისცემს შესაძლებლობას მასწავლებელს, “უმტკივნეულად შეუხამოს სოციალური ხასიათის მიზნები ბავშვის ბუნებრივი განვითარების მიმართულე­ბას”.

11. უზნაძის მიხედვით, რას წარმოადგენს განწყობა?

უზნაძის მიხედვით, განწყობა წარმოადგენს ადამიანის მთლიანპიროვნულ მზაობას გარკვეული ქცევისადმი. “სანამ ცოცხალი არსება რაიმე ქცე­ვას მიმართავდეს, მას უკვე მანამდე აქვს ეს ქცევა გ ა ნ წ ყ ო ბ ი ს სახით მოცემული”.

განწყობის ცნების შინაარსს უზნაძე ინდივიდის მიზანშეწონილი ქცევის ანალიზიდან გამომდინარე ხსნის: რა განსაზღვრავს ადამიანის ქცევას? მოთხოვნილება, რომელიც რა­ღაცის დეფიციტს გულისხმობს. მოთხოვნილება არის ის სუბიექტური, მაგრამ არასაკმარისი ფაქტორი, რომელიც აუცილებელია ქცევის განსახორციელებლად.

12. დავაკონკრეტოთ… 

თუ ადამიანს შემეცნებითი მოთხოვნილე­ბა აქვს, ის სათანადო სიტუაციას ეძებს მის დასაკმაყოფილებლად. მაშასადამე, სიტუაცია, გარემო წარმოადგენს ობიექტურ, აუცილებელ ფაქტორს ქცევის განხორციელებისთვის. მოთხოვნილებისა და სიტუაციის თანხვედრის შედეგად ადამიანს უჩნდება განწყობა. განწყობავე განსაზღვრავს ადამიანის გარკვეულ ემოციურ დამოკიდებულებას ახ­ალი ინფორმაციისადმი, წინასწარ ამზადებს გარკვეული ქცევისადმი, შესატყვისი ძალებისა და შესაძლებლობების მობილიზაციას ახდენს.

გარე სინამდვილესთან ურთიერთობის პროცესში პიროვნება, რომელიც მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას ესწრაფვის, სიტუაციის შესატყვისად იცვლება.

13. ახლა კი ერთი მაგალითიც განვიხილოთ…

ერთ-ერთ სამაგალითო ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს შემდეგი: როდესაც ადამიანი პურის შესახებ რუსს ესაუბრება, მას ენაზე თავისთავად ადგება სიტყვა “ხლებ”; როდესაც იგი გერმანელთან დაიწყებს საუბარს, მაშინ მას შესაფერი გერმანული სიტყვა “ბროტ” აგონდება. რატომ? რა უდევს საფუძვლად ამ გარემოებას? პასუხი ასეთია: რუსთან საუბრის დროს ადამიანი რუსულად სალაპარაკოდ არის გ ა ნ წ ყ ო ბ ი ლ ი, გერმანელთან საუბრის დროს – გერმანულად სალაპარაკოდ. მაშასადამე, რა სიტყვა მოგადგება ენაზე ყოველ კერძო შემთხვევაში, იმაზეა დამოკიდებული, თუ რა ენაზე ლაპარაკის გ ა ნ წ ყ ო ბ ა გაქვს”. ასეთი წინასწარი მზაობა განსაზღვრავს არა მხოლოდ ქცე­ვას, არამედ აღქმის შინაარსსაც. მაგალითად, ჩასაფრებულ მონადირეს, რომელიც დათვს ელოდება, ადამიანი შეიძლება დათვად მოეჩვენოს. ეს წინასწარი მზაობა ადამიანის ემოციურ დამოკიდებულე­ბასაც განსაზღვრავს: წინასწარ შექმნილი დადებითი დამოკიდებ­ულება დადებითად შეაფასებინებს რომელიმე მოვლენას.

14. რატომ უნდა იცოდეს ეს ყველაფერი მასწავლებელმა, რით დაეხმარება მას ამის ცოდნა გაკვეთილების, აქტივობების წარმატებით ჩატარებაში?

მასწავლებელს და მოსწავლეს ყოველ ახალ აქტივობაში ჩასართავად სჭირდებათ სპეციალური მზაობა, განწყობა, რომელიც აამოქმედებს მოსწავლის სათანადო ძალებსა და უნარ-ჩვევებს. მასწავლებელმა მოსწავლეს სამოქმედოდ განწყობილ ძალე­ბზე გათვლილი სასწავლო აქტივობები უნდა მიაწოდოს.სასწავლო პროცესი იმაზე უნდა იყოს ორიენტირებული, რომ მოსწავლეს ადა­მიანის ერთ-ერთი დამახასიათებელი მოთხოვნილება, ინტელექტუა­ლური მოთხოვნილება (ცნობისმოყვარეობა), ე.წ. ცოდნის წყურვილ­ში გადაეზარდოს.

15. როგორ გამოვიყენოთ უზნაძის კონცეფცია საკლასო ოთახში?

პედაგოგმა უნდა გადადგას შემდეგი ნაბიჯები:

  1. შეუქმნას მოსწავლეს განწყობა;
  2. მოარგოს მასალა მოსწავლეს /აქტუალური დონე +წინსვლა/;
  3. შექმნას მოსწავლის სწავლაზე ორიენტირებული საკლასო გარემო

როგორ?

1. შევუქმნათ მოსწავლეს განწყობა

სასწავლო პროცესის ეფექტიანობა, პირველ რიგში, სწავლისადმი დადებითი განწყობის შექმნას გულისხმობს, ანუ მთლიან პიროვნულ მზაობას, რომელიც განსაზ­ღვრავს აქტივობაში მოსწავლის ჩართვას. თუ ახალი აქტივო­ბის მიმართ (დისკუსია, ახალი ტიპის ტესტები) მოსწავლეებს დადებით ემოციურ დამოკიდებულებას შეუქმნით, შედეგი აუცილე­ბლად დადებითი იქნება.

გახსოვდეთ, რომ ბავშვის განვითარება მხოლოდ აქტივო­ბის პროცესშია შესაძლებელი.

2. მოვარგოთ მასალა მოსწავლეს /აქტუალური დონე +წინსვლა/

დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ მოარგებთ სასწავლო მასალას მოსწავლის განწყობას, მის სამოქმედოდ განწყობილ ძა­ლებს.

როგორი უნდა იყოს ეს მასალა?

“იგი, ერთი მხრივ, შესაფ­ერისი უნდა იყოს მოწაფის ძალთა განვითარების აქტუალური დონისათვის; მეორე მხრივ, იგი დაშორებულიც უნდა იყოს მას საკმარისად. წინააღმდეგ შემთხვევაში წინსვლა შეუძლებელი იქნება. მასწავლებლის ჩარევა სწორედ ამ პირობის რეალიზაციას ახდენს, მასწავლებელი მასალას ისე აწვდის მოწაფეს, რომ იგი მისაწვდომი გახდეს. მასწავლებლის როლი სასწავლო მასალისა და მოწაფის ძალთა შორის შუამავლობასა და მისი ნამდვილი განვითარების შესაძლებლობის აუცილებელი პირობის შექმნაში მდგომარეობს” /უზნაძე/.

გახსოვდეთ, რომ ბავშვის განვითარება დაფუძნებულია იმ კიბეზე, სადაც ათვისებული და აუთვისებელი მასალა ქვედა და ზედა საფეხურებია!

3. შევქმნათ მოსწავლის სწავლაზე ორიენტირებული საკლასო გარემო

საკლასო ოთახში შექმენით ბავშვის განვითარების შესატყვისი გარემო. გახსოვდეთ, რომ მოსწავლეზე ორიენტირე­ბული სწავლება, პირველ რიგში, მოსწავლეების ინტერესებისა და სურვილების გათვალისწინებას გულისხმობს.

გახსოვდეთ, რომ ბავშვის განვითარება მის ინტერესებსა და სურვილებზეა დაფუძნებული.

მარტოკაცის საქმე – ერნესტ ჰემინგუეი

0

ჰემინგუეი ავადმყოფობის გამო სტოკჰოლმში ვერ ჩავიდა.

“კარგადაც რომ ვიყო, – თქვა ნობელიანტმა, – მაინც არ წავალ, კოსტუმი არასოდეს მცმია და არც ახლა ვაპირებ კოსტუმში გამოწყობასო”.

მწერლის სანობელო სიტყვა ნობელის კომიტეტს ამერიკის ელჩმა გადასცა.

მიუხედავად იმისა, რომ საზეიმო სიტყვის წარმოთქმის ოსტატი არ გახლავართ და არც რიტორიკასა და მჭევრმეტყველებაში გავწაფულვარ, მსურს მადლობა გადავუხადო მათ, ვინც ალფრედ ნობელის უხვ დანატოვარს განკარგავს.

ყოველი მწერალი, რომელმაც იცის, რამდენ დიდ მწერალს არ მიუღია ეს პრემია, ამ ჯილდოს მოწიწებით იღებს. დიდ მწერალთა ჩამოთვლა არც არის საჭირო – დამსწრეთაგან თითოეულს თავისი სიის შედგენა შეუძლია საკუთარი ცოდნისა და სინდისის კარნახით.

წარმოუდგენლად მიმაჩნია, რომ ჩემი ქვეყნის ელჩს იმ სიტყვის წარმოთქმა ვთხოვო, სადაც ყოველი მწერალი საკუთარ გულისნადებს ატევს. მის ნაწერში შეიძლება ისეთი რამ აღმოჩნდეს, თავდაპირველ სიცხადეს რომაა მოკლებული და ამით მწერალმა შესაძლოა მოიგოს კიდეც. ადრე თუ გვიან ეს ყველაფერი სინათლეს შეიძენს და ამაზე, ისევე როგორც მწერლის ნიჭიერებაზეა დამოკიდებული, შემოქმედის სახელი მარადიულად იცოცხლებს თუ დავიწყებას მიეცემა.

მწერლობა, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით, მარტოკაცის საქმეა. სამწერლო ორგანიზაციები ცდილობენ, დაეხმარონ მწე­რალს ამ სიმარტოვის დაძლევაში, თუმცა მეეჭვება, რომ ამით ხელი შეუწყონ, შეეწიონ მის შემოქმედებას. იგი იზრდება ხალხის თვალში, როცა ფართო ასპარეზზე გამოდის, მაგრამ ხშირად ეს საზიანოა მუშაობისთვის – მწერალი ხომ მარტოკა მუაშაობს და გამუდმებით იმაზე უნდა ფიქრობდეს, შერჩება თუ არა მომავალს მისი სახელი.

ნამდვილი მწერლისათვის ყოველი ახალი წიგნი ხელახალი დაბადებაა, ცდა მიუღწევლის მისაღწევად. იგი მუდამ უნდა ცდილობდეს შექმნას რაღაც ისეთი, რაც მანამდე არავის გაუკეთებია, ანდა უცდია, მაგრამ უშედეგოდ. და ხანდახან, თუ ბედიც წყალობს, გაიმარჯვებს კიდეც.

იოლი იქნებოდა მწერლობა, კარგად დაწერილის სხვაგვარად გადაწერა რომ კმაროდეს. სწორედ იმის გამო, რომ დიდი მწერლები გვყავდა, დღეს მწერალმა თავისი გზით უნდა იაროს იქით, სადაც მას ვეღარავინ მიეშველება.
მწერლის კვალობაზე შეუფერებლად გამიგრძელდა სიტყვა. რაც სათქმელი აქვს, მწერალმა კი არ უნდა ილაპარაკოს, არამედ – დაწეროს. კიდევ ერთხელ მადლობას მოგახსენებთ.

როგორ დავწეროთ CV

0

პორტფოლიოს შეფასებისას ყურადღება ექცევა როგორც მის გარეგნულ ფორმას, ასევე
თითოეული დოკუმენტის შინაარსობრივ მხარეს.

პორტფოლიოში თავფურცელსა და სარჩევს უნდა მოსდევდეს პორტფოლიოს ავტორის CV.
რა არის CV (Curriculum Vitae)

Curriculum Vitae ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს “ცხოვრების გზას”. CV ძალიან
გავრცელებული და დამკვიდრებული ტერმინია საქართველოში, მაგრამ ხანდახან

მას რეზიუმესაც უწოდებენ.

სრულად

ფიზიკა ამოცანებში 4

0

ვაგრძელებთ ამოცანების ამოხსნების ნიმუშების გამოქვეყნებას. წინამდებარე წერილში განვიხილავთ ბრუნვით მოძრაობას, აგრეთვე რამდენიმე ამოცანას ჰიდროსტატიკიდან და ჰიდროდინამიკიდან. თეორიული მასალა მოიცავს სითხეებში წნევის და წნევის ძალების გაანგარიშებას, არქიმედის კანონს და სხეულების ტივიტივის პირობებს, უწყვეტობის განტოლებას, ბერნულის კანონს და ა.შ.

ვრცლად

ახალი ცნობები თამარისა და დავითის საფლავების შესახებ

0
21-ე საუკუნეს თავისი ისტორიკოსები ჰყავს, რომლებიც ფაქტებსა და მოვლენებს ახლებურად გაიაზრებენ და ისტორიის კვლევაში ახალ ნაბიჯებს დგამენ. ახალგაზრდა მკვლევრის თემურ კენკებაშვილის ნარკვევების კრებული „ქრონოლოგიური პარადიგმები”, რომელიც მე-13 საუკუნის საქართველოს ისტორიულ მოვლენებს იკვლევს, რამდენიმე თვის წინ იხილა საზოგადოებამ. წიგნი აკადემიკოს იულონ გაგოშიძის რედაქტორობით გამოიცა. მთავარი სიახლე, რომლითაც წიგნი მკითხველზე შთაბეჭდილებას ახდენს, თამარ მეფის გარდაცვალების საკითხს ეხება, რაც ასე სადავო და ბურუსით მოცულია თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში.

სულ მალე კი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხარდაჭერით, დაისტამბება თემურ კენკებაშვილის საისტორიო ნარკვევების კრებული „აწმყო შობილი წარსულისაგან”, რომელშიც შევა ნაშრომები შუა საუკუნეების საქართველოს ისტორიის საკითხებზე, მათ შორის – ნარკვევები თამარ მეფისა და დავით აღმაშენებლის საფლავთა ადგილმდებარეობის შესახებ. ეს ნარკვევები, რომლებსაც სპეციალისტებიც გამოიყენებენ, საინტერესო დამატებით მასალად შეიძლება იქცეს მასწავლებლებისთვისაც აღნიშნული ეპოქის სწავლებისას. მით უფრო, რომ ხალხში ფესვგადგმულ ლეგენდებს ინფორმაციის ნაკლებობის გამო პედაგოგები ხშირად ვერაფერს უპირისპირებენ.

ნარკვევებში ასევე განხილულია ქვემო ქართლის ისტორიისა და გეოგრაფიის საკითხები, სამეფო ხელისუფლებისთვის ბრძოლის ისტორია აღმაშენებლის მემკვიდრეთა მაგალითზე, რამდენიმე ეპიზოდი საქართველოს ეკლესიის უახლესი ისტორიიდან და სხვა. წიგნის რედაქტორია აკადემიკოსი იულონ გაგოშიძე, ხოლო სარედაქციო კოლეგიას წარმოადგენენ პროფესორები: სერგო ვარდოსანიძე, ანდრო გოგუაძე, მანანა ხომერიკი.

თამარის პიროვნება სიცოცხლეშივე შეიმოსა ლეგენდებით და ასევე გადმოჰყვა საუკუნეებს. ყოველივე საუკეთესოსა და მშვენიერს ქართველი ხალხი მას და მის ეპოქას უკავშირებდა. ამავე ლეგენდის ნაწილად იქცა თამარის საფლავის ადგილმდებარეობის საკითხიც, რასაც საისტორიო წყაროების ნაკლებობამაც შეუწყო ხელი. თამარის მეფობის შესახებ მისი თანამედროვე ორი ისტორიკოსი (ერთ-ერთი მათგანის ვინაობა დღემდე დაუდგენელია) და ლაშა გიორგის მემატიანე მოგვითხრობენ.

როგორც ახალგაზრდა ისტორიკოსი აღნიშნავს, საქართველოს ისტორიაში ამ მეფის უაღრესად დიდი როლისა და პოპულარობის მიუხედავად, მის შესახებ გამოკვლევები არცთუ სრულფასოვანია. თემურ კენკებაშვილი ცდილობს, თავის ნარკვევში „გარდაცვალება და დაკრძალვა თამარ მეფისა” ისტორიულ წყაროებსა და მოვლენებზე დაყრდნობით დაასაბუთოს, რომ თამარი 1215 წლის 27 იანვარს გარდაიცვალა და იგი გელათის მონასტერში დაკრძალეს.

თამარის გარდაცვალების თარიღზე მსჯელობა ქართულ ისტორიოგრაფიაში ერთი საუკუნის წინ დაიწყო. ისტორიის სახელმძღვანელოებში სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვა თარიღი იყო მითითებული – 1207, 1210, 1212, 1213, 1216 წლები. ამ თარიღის კვლევას პირველად თედო ჟორდანიამ მიჰყო ხელი მე-19 საუკუნის ბოლოს და მანვე ივარაუდა თამარის გარდაცვალების თარიღად 1213 წელი, რასაც შემდეგ ივანე ჯავახიშვილიც ემხრობოდა. საქმე ის არის, რომ თამარის ისტორიკოსები პირდაპირ არსად მიუთითებენ მეფის გარდაცვალების თარიღს, მხოლოდ ლაშა გიორგის დროინდელი მემატიანე ასახელებს 1207 წელს, თუმცა, როგორც შემდეგ გაირკვა, ეს დავით სოსლანის გარდაცვალების თარიღია და არა თამარისა, ხოლო შეცდომა აშკარად გადამწერებს მოსვლიათ. მატიანეები, როგორც წესი, გადაწერებით ივსებოდა. მაგალითად, აღმაშენებლის მატიანეში თარიღები არ იყო, ისინი შემდგომი პერიოდის გადამწერებმა ჩასვეს.

თამარის მემატიანე, ბასილი ეზოსმოძღვარი, მეფის მხოლოდ სიკვდილის დღეს – 18 იანვარს მიუთითებს, წელზე კი არაფერს ამბობს. თედო ჟორდანიამ დაასკვნა, რომ 1213 წლის შემდეგ თამარი ისტორიულ მოვლენებში აღარ იხსენიება. ამ კუთხით კვლევა კორნელი კეკელიძემ განაგრძო, რომელმაც ეს საკითხი ღრმად შეისწავლა. სხვები თუ არაბულ და სომხურ წყაროებს იშველიებდნენ, მან ანალიზი ქართულ წყაროებზე დაყრდნობით გააკეთა და დაასკვნა, თამარი 1216 წელს უნდა გარდაცვლილიყო.

თემურ კენკებაშვილმა მე-12-13 საუკუნეების თითქმის ყველა ქართული და უცხოური წყარო მოიძია – თამარ მეფის ისტორიკოსთა, ლაშა გიორგის მემატიანის თხზულებები, ვახუშტი ბატონიშვილის „აღწერა სამეფოსა საქართველოისა”, შუა საუკუნეების ქრონოლოგიური ცნობები, ასევე – სომეხი ისტორიკოსების მხითარ აირივანეცის, სტეფანოზ ორბელიანის, ვარდან არევნეცის და სხვათა ნაშრომები.

თემურ კენკებაშვილი: „შუა საუკუნეებში ბიზანტიური ისტორიოგრაფია მიიჩნევდა, რომ მაღალი დონის ნაწარმოებში თარიღები არ უნდა ყოფილიყო. მათი გავლენით ქართველი ისტორიკოსებიც იშვიათად მიუთითებდნენ. ასევეა ბასილი ეზოსმოძღვრის თხზულებაში „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი”, თუმცა კი მასში აღწერილი ფაქტები მოწმობს, რომ თამარი 1210 წელს და მის შემდეგაც ცოცხალია. მაგალითად, ამ წელს გაილაშქრეს ქართველებმა ირანში და ეს ლაშქრობა უშუალოდ თამარის ბრძანებით მოხდა. ისტორიკოსს დაწვრილებით აქვს აღწერილი ლაშქრის გაგზავნის ამბები. ამის შემდეგ გარდაიცვალა ზაქარია მხარგრძელი, რაც, როგორც ლაპიდარული წარწერებიდან და ისტორიული დოკუმენტებიდან დავადგინეთ, 1212 წელს უნდა მომხდარიყო. ზაქარიას გარდაცვალების შემდეგ თამარი ათაბაგობას აძლევს მის ძმას ივანეს. შემდეგ უკვე მემატიანე აღწერს სამეფო კარის ცხოვრებას – თამარის ზამთრისა და ზაფხულის დასვენების ამბებს, რასაც მოსდევს ამბები მთიელთა აჯანყების ჩახშობისა, რაც თამარმა უშუალოდ დაავალა ივანე ათაბაგს. ეს კი 1213 წლის ივნის-ივლის-აგვისტოში უნდა მომხდარიყო. ამის შემდეგ მემატიანე იწყებს თამარის გარდაცვალების ამბის თხრობას. როგორც ბასილი ეზოსმოძღვარი წერს, დაავადება დედოფალს ნაჭარმაგევში ყოფნისას გამოაჩნდა ადრე გაზაფხულზე. მაგრამ ეს უკვე მთიელთა აჯანყების მომდევნო წლის გააფხულია, ანუ 1214 წელი. იგი სასწრაფოდ თბილისში წამოიყვანეს, მერე კი „აგარათა ციხეში” ანუ დღევანდელ კოჯრის ციხეში გადააბრძანეს, სადაც გარდაიცვალა კიდეც იანვარში, ესე იგი, 1215 წელს. რაც შეეხება გარდაცვალების თარიღს, 27 იანვარს, ის პირდაპირ არის მითითებული იერუსალიმის სვინაქსარში, სადაც 27 იანვარს მიწერილია ასეთი ტექსტი: „ამ დღესა განცვალა აქათ ესე მეფობაი ცხოვრებად და სუფევად საუკუნოდ ნეტარებით მოხსენებულმან თამარ დედოფალმან, რომლისა ხსენებაი და კურთხევაი საუკუნომცა არს”.

რაც შეეხება მეფე ქალის ლეგენდადქცეულ საძვალეს, ამაზე კამათი ისევ მე-20 საუკუნეს უკავშირდება. მანამდე ყველა მემატიანე ერთხმად მიუთითებს, რომ თამარი გელათში, ბაგრატიონთა საძვალეში დაკრძალეს: „წარიყვანეს სამკვიდრებელსა მათსა გელათს და დამარხეს სამარხსა პატიოსანსა”, – რაც სავსებით ლოგიკური იყო.
მე-19 საუკუნეში თამარის საფლავი მოუნახულებია თბილისიდან იერუსალიმში ფეხით მიმავალ გიორგი ავალიშვილს. 

„როდესაც 1919 წელს ექვთიმე თაყაიშვილმა ამ მიზნით გელათი გათხარა, მან მხოლოდ ერთი საფლავის გახსნა მოასწრო, სადაც თამარი არ აღმოჩნდა, მეორე საფლავი კი არ გაახსნევინეს და ექსპედიცია შეწყდა. შესაძლოა, თამარის ნეშტი იქ არც აღმოჩენილიყო, როგორც აღმაშენებელი არ აღმოჩნდა პირვანდელს ადგილას, რადგან, წმინდანად შესხმის შემდეგ, წესად იყო ნეშტის ამოსვენება და საკურთხეველში დაკრძალვა. ასე აღმოჩნდა აღმაშენებლის ნეშტი გელათის ტრაპეზის ქვეშ, რაზეც საბინინი წერს. სავარაუდოდ, თამარის ნეშტიც გელათის საკურთხეველში უნდა ვეძებოთ”, – ამბობს თემურ კენკებაშვილი.

ახალგაზრდა ისტორიკოსი თამარის სამუდამო განსასვენებლზე მსჯელობისას ქართულ და უცხოურ წყაროებს ეყრდნობა, რომელთა შესწავლაც საფუძველს აძლევს დაასკვნას, რომ თამარი გელათის მონასტერში დაკრძალეს. რაც შეეხება საფლავის შემდგომ ისტორიას, ნარკვევის ავტორის აზრით, მოვლენები ასე განვითარდა:
„დღეს ფართო საზოგადოებამ იცის, რომ თამარის საფლავის ადგილი უცნობია, რასაც უამრავი ლეგენდა ამყარებს. მიუხედავად იმისა, რომ თამარის ისტორიკოსები პირდაპირ წერენ: „წაიყვანესა სამკვიდრებელსა მათსა გელათს და დამარხეს სამარხსა პატიოსანსა”, – ხალხში უფრო პოპულარულია მისი იდუმალებით მოსილი საფლავის ვერსია. მე-17-19 საუკუნეებში ხალხის ცნობიერებაში ჯერ კიდევ არსებობდა ინფორმაცია, რომ თამარი გელათის მონასტერში იყო დაკრძალული და პირდაპირ მიუთითებდნენ ადგილზე – გელათის ღვთისმშობლის ტაძრის სამხრეთ-აღმოსავლეთ მინაშენზე, რომელიც თამარის ეკვდერად არის წოდებული. აქ 1730 წელს იმერეთის მეფე ალექსანდრე V-მ დაკრძალა თავისი მეუღლე დარეჯან დედოფალი… თვით ალექსანდრეს აქვს შედგენილი სპეციალური გუჯარი, სადაც წერს, რომ გელათის ტაძრის სამხრეთ-აღმოსავლეთით „იპოებოდა დრო-ჟამთაგან დაძველებული ეკვდერი”, რომელიც მან აღადგინა და მეუღლე იქ დაკრძალა. ზოგიერთი ისტორიკოსი ფიქრობდა, რომ ალექსანდრე V-მ უკანონოდ მიითვისა თამარის განსასვენებელი. ცხადია, ეს არ მომხდარა. ქრისტიანი მეფე საფლავის შეურაცხყოფას არ იკადრებდა. მით უფრო, გუჯარში აღნიშნულია, რომ მან ეს კათალიკოსის თანხმობით გააკეთა. ჩანს, იმ დროისათვის თამარი ეკვდერიდან გადასვენებულია. ამას ეხმიანება მე-19 საუკუნის რუსი მოგზაურის ანდრეი მურავიოვის ცნობა, რომლისთვისაც იმერეთის მიტროპოლიტს დავით წერეთელს უთქვამს, რომ მე-18 საუკუნემდე თამარის საფლავს ყოველწლიურად ხსნიდნენ და იქ იხდიდნენ პანაშვიდს”.

1920 წელს, როცა ექვთიმე თაყაიშვილმა თამარის ეკვდერი გათხარა, იქ მხოლოდ ალექსანდრე V-ისა და დარეჯან დედოფლის საფლავები დახვდა. გაუთხრელი საფლავი, სავარაუდოდ, დავით ნარინს უნდა ეკუთვნოდეს, მაგრამ ეს სხვა კვლევის თემაა. არ მოიპოვება არავითარი ცნობა იმის შესახებ, რომ თამარი გელათის ან რომელიმე სხვა ტაძრის საკურთხეველში გადაასვენეს. მისი ნეშტის გადასვენების შესახებ ერთადერთი ცნობა არსებობს – ფრანგი ჯვაროსანი რაინდის, დე ბუას ეპისტოლე, რომლის მიხედვითაც, ლაშა გიორგი უზარმაზარი მხედრობით მიემართება წმინდა მიწაზე საბრძოლველად და თან მიაქვს თამარის ნეშტი. თემურ კენკებაშვილი ვარაუდობს, რომ ამ ეპისტოლეში რაღაც სხვა ლეგენდა აისახა, რადგან ლაშა გიორგი იმ პერიოდში თამარის გადასვენებას ვერ მოახერხებდა. დე ბუას ეპისტოლეს სიმართლეში ეჭვის შეტანის საფუძველს ახალგაზრდა მკვლევარს ის ფაქტი აძლევს, რომ მე-11 საუკუნეში გავრცელდა ლეგენდა იოანე პრესვიტერის შესახებ. დე ბუას ეპისტოლეს მსგავს ასობით წერილს ნახავთ, სადაც ნათქვამია, რომ იოანე პრესვიტერი ლაშქრით გაემართა წმინდა მიწისკენ იერუსალიმის გასათავისუფლებლად. სავარაუდოდ, ლაშა გიორგი ამ ლეგენდარული პიროვნების პროტოტიპია; შეუძლებელია, დე ბუას ეპისტოლეში სიმართლე ვეძიოთ, რადგან არ გვაქვს იმის დამადასტურებელი არც ერთი ფაქტი, რომ ლაშა იერუსალიმისკენ დაიძრა. მე-13 საუკუნის 10-იანი წლების შემდეგ საქართველოში ისეთი გეოპოლიტიკური ვითარება იყო, რომ შეუძლებელია, ქართველებს იერუსალიმისკენ გაელაშქრათ. ლეგენდა მაინც დაილექა ხალხში. უფრო მეტიც – საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სწამთ, რომ თამარი საიდუმლო ვითარებაში სწორედ მათ მხარეში დაკრძალეს.

თამარის გადასვენება მისი წმინდანად შერაცხვის შემდეგ უნდა მომხდარიყო, მაგრამ როდის შერაცხეს? ამის შესახებ არც საერო და არც სასულიერო ხასიათის დოკუმენტი არ მოგვეპოვება. თემურ კენკებაშვილმა დაიწყო კვლევა იმის მიხედვით, როდიდან ზეიმობს საქართველოს ეკლესია თამარის ხსენების დღეს. არსებობს მე-11 საუკუნეში გადაწერილი დიდი სვინაქსარი, რომელიც ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში ინახება (A 97 ხელნაწერი) და სადაც ერთ-ერთი მინაწერი ასეთი შინაარსისაა: „თვესა მაისსა პირველსა, ამასვე დღესა, წმიდისა ნეტარისა თამარ დედოფლისა”. მინაწერს თარიღი არ უზის, მაგრამ ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მთავარმა სპეციალისტმა ენრიკო გაბიძაშვილმა ვარაუდი გამოთქვა, რომ იგი მე-13 საუკუნის მე-2 ნახევარს უნდა ეკუთვნოდეს. ეს დღე საეკლესიო კალენდარში თამარის ხსენების დღეა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ მისი წმინდანად შერაცხვა და საკურთხეველში ან მასთან ახლოს გადასვენება მე-13 საუკუნეშივე, უკვე მონღოლთა ბატონობის პერიოდში მოხდა.

რასაკვირველია, არქეოლოგიური გათხრები დაადასტურებდა ახალგაზრდა მეცნიერის ჰიპოთეზას, თუმცა მოქმედი ტაძრის საკურთხევლის გათხრა იოლი არ არის, ამაზე საპატრიარქომ უნდა იმსჯელოს. გარდა იმისა, რომ არქეოლოგიური გათხრები იქ წირვა-ლოცვას რამდენიმე თვით შეაფერხებს, წმინდანის ნეშტთან შეხებაც არ იქნება ადვილი.

თემურ კენკებაშვილს მიაჩნია, რომ იქვე უნდა იყოს დავით აღმაშენებლის საფლავიც.
ფაქტია, დავითი გელათის კარიბჭეში იყო დაკრძალული, იქ, სადაც დარუბანდის კარი კიდია. თუმცა ისიც ვიცით, რომ ექვთიმე თაყაიშვილმა გათხრისას ამ ადგილას ადამიანის ნეშტის ვერავითარი ნიშანწყალი ვერ აღმოაჩინა. საინტერესოა, რატომ დაკრძალეს მეფე ტაძრის კარიბჭეში. თემურ კენკებაშვილის აზრით, ამაზე პასუხის გაცემა ლოგიკურად შეიძლება, ყოველგვარი ლეგენდის გარეშე. დავითმა გელათის ტაძრის მშენებლობა 1106 წელს დაიწყო და როდესაც გარდაიცვალა, ტაძარი დასრულებული არ იყო. თავის მეორე ანდერძში აღმაშენებელი წერს: „ხოლო დარჩა მონასტერი სამარხავი ჩემი და საძვალე შვილთა ჩემთა უსრულად. და წარმყვა მისთვისცა ტკივილი სამარადისო. აწ შვილმან ჩემმან მეფემან დიმიტრი სრულ ჰყოს ყოვლითურთ საუკუნოდ სალოცავად ჩემთვის, მისთვის და მომავალთა ჩემთათვის”. და რაკი ტაძარი დასრულებული არ იყო, მეფე შესასვლელში დამარხეს. „თუნდაც დაებარებინა, კარიბჭეში დამმარხეთო, შთამომავალი იქ არ დაკრძალავდა. საფლავზე ფეხის დადგმის ლეგენდა, სავარაუდოდ, „გალობანი სინანულისანის” ანარეკლია. როგორც ჩანს, შემდეგ, ასევე წმინდანად შერაცხვის გამო, მეფის ნეშტი გადაასვენეს. ამის თაობაზე უკვე ცნობა მოგვეპოვება. მე-19 საუკუნეში მიხეილ საბინინი „საქართველოს სამოთხეში” წერს, დავითი ოდეს წმინდანად შერაცხეს, დაკრძალეს გელათის ტრაპეზის ქვის ქვეშო. მართალია, ეს ცნობა გვიანდელია, მაგრამ უდავოდ ძველი წყაროებიდან უნდა მომდინარეობდეს. რაც შეეხება დავითის წმინდანად შერაცხვის თარიღს, ამის შესახებ არავითარი ცნობა არ გაგვაჩნია და ამაზე საუბარი რთულია. სავარაუდოდ, ეს მე-13 საუკუნის ბოლოს ან მე-14-ის დასაწყისში უნდა მომხდარიყო”, – ასეთია ახალგაზრდა მეცნიერის დასკვნა.

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...