თითოეულ მასწავლებელს სურს, რომ მისი გაკვეთილი იყოს მიმზიდველი, საინტერესო და დასამახსოვრებელი. ამიტომ მუდმივად ცდილობს მოძებნოს ყველაზე ეფექტური, მარტივი და ადვილად გამოსაყენებელი მეთოდები და სტრატეგიები, რომლებიც მიზნების მიღწევაში დაეხმარება. როგორც წესი, ასეთი “შემოქმედობითობა” ყოველთვის შედეგიანია. მოცემული საქმიანობის პირობა კი ის სიხარულია, რასაც მასწავლებელი და მოსწავლე ერთად განიცდიან შემოქმედებითი საქმიანობის _ სწავლა/სწავლების დროს. აღნიშნული პროცესი, უპირველესად, ტექსტთან მუშაობას გულისხმობს, რადგან სასწავლო პროგრამა, რომელიც საგნის სწავლებისას გვერდს უვლის კითხვას, ვერ ამზადებს ბავშვებს სამომავლოდ. ამ მხრივ სწორედ ის მეთოდებია ყველაზე ხელსაყრელი, რომლებიც ტექსტების უკეთ გაგებაში დაეხმარება მოსწავლეებს და მასწავლებელს მიუთითებს, როგორ ასწავლოს სხვადასხვა სფეროსთვის დამახასიათებელი წერა-კითხვა დაბალ და მაღალ კლასებში და როგორი ტიპის ტესქტები უნდა შეარჩიოს საამისოდ.…
ცნობილია, რომ მეცნიერები ძირითადად სამი მიზნით კითხულობენ, რაც ასახავს მათ წარმოდგენას მსოფლიოზე. ეს მიზნებია:
•შექმნან წესრიგი ქაოსიდან;
•მიუახლოვდნენ “რეალურ სამყაროს” მოდელებისა და ანალოგების შეცვლით, რომლებიც არის აბსტრაქტული და ხშირად შეუმჩნეველი. ეს მოდელები და ანალოგები ბოლოს იცვლებიან უკეთესი ანალოგებითა და მოდელებით;
•ღრმა და სისტემატური ფიქრით უკუაგდონ ნებისმიერი ეჭვი ნაშრომის სისწორეში.
სამეცნიერო მოღვაწეობა, უპირველესად, გულისხმობს კითხვას და წერას სამეცნიერო კანონების შესასწავლად. ის ამ მიზნით იყენებს ბიოლოგიის, ფიზიკისა და სხვა მეცნიერებათა თანამედროვე მიღწევებსა თუ მეთოდებს. მაგალითად, “ისტორიის საგნის მომზადება” ძირითადად ნიშნავს კითხვასა და წერას ისტორიის სამეცნიერო კანონების გათვალისწინებით. ეს კანონებია:
- დამამტკიცებელი საბუთები, ანალიზი, არგუმენტების სტანდარტები, რომელთა საშუალებითაც ისტორიკოსები მხარს უჭერენ ერთმანეთს ახალი აღმოჩენების გაკეთებისას და ადრე მიღებული დასკვნების უარყოფისას.
შესაბამისად, კონკრეტულ სამეცნიერო დარგზე დაფუძნებულ სხვადასხვა სასწავლო დისციპლინას თავისი სპეციფიკა აქვს. სწავლებისას ეს გათვალისწინებული უნდა იყოს. ამის საფუძველი დაწყებით კლასებშივე უნდა შეიქმნას. სწავლის ამ ეტაპზე მოსწავლეები ნაკლებად მუშაობენ საინფორმაციო ტექსტებზე და უფრო თხრობითი ჟანრის ტექსტებს ეცნობიან, რადგან ეს საფეხური ძირითადად ზეპირმეტყველების განვითარებას ემსახურება. მაგრამ სწავლის ზედა საფეხურზე პირიქითაა – იქ უფრო მეტად საინფორმაციო ტიპის ტექსტებს ხვდებიან. შესაძლებელია, მოთხრობის ჟანრმა გააადვილოს კიდეც საინფორმაციო ტექსტების შესწავლა, მაგრამ ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ კითხვისა და გაგების უნარი ახალ ჟანრში ძველის მსგავსი იყოს. ამიტომ, ასეთი ტიპის ტექსტების წაკითხვას დაწყებით საფეხურზევე უფრო მეტად უნდა მიექცეს ყურადღება.
|
თხრობითი ჟანრი |
საინფორმაციო ჟანრი |
|
· მონაწილეობენ მოქმედი პირები, |
· გვაძლევს ზოგად ინფორმაციას |
|
· იყენებს მოვლენათა სიუჟეტურ განვითარებას დროის მიხედვით. გადმოსცემს დასაწყისს, ძირითად ამბავს და დასასრულს მოვლენებისა, რომლებიც დალაგებულია ქრონოლოგიურად, თუ არაა აღნიშნული რეტროსპექციები; |
· იყენებს ტექსტის სხვადასხვა მოდელს, ხშირად ერთსა და იმავე ტექსტში: ჩამონათვალს, შედარებას და დაპირისპირებას, კითხვას და პასუხს, მიზეზს და შედეგს, პრობლემასა და მის გადაწყვეტას და ქრონოლოგიურ წყობას; |
|
· დამოუკიდებელია; ხშირად |
· ეთანხმება, უარყოფს ან ავითარებს |
|
· აქვს ილუსტრაციები და წარმოსახვითია; |
· აქვს ილუსტრაციები, რომლებიც |
|
· აქვს თავების სათაურები |
· აქვს თავების სათაურები, |
|
· იყენებს მცირე რაოდენობით |
· იყენებს ბევრ ახალ სიტყვას, |
|
· იყენებს წარსულ და აწმყო |
· იყენებს არსებით სახელებს |
|
· აქვს ბუნდოვანი შინაარსი ახალი სიტყვების მნიშვნელობის გამოცნობისას. |
· ზუსტად წარმოგვიდგენს ახალ სიტყვებს, ხშირად იყენებს ერთმანეთთან მნიშვნელობით ახლოს მდგომ ტექნიკურ სიტყვებს. |
საინფორმაციო (სამეცნიერო) ტექსტების შედგენა სხვადასხვა მიზნით ხდება და, შესაბამისად, სხვადასხვა მახასიათებლითა და თავისებურებით ხასიათდება:
- ტექსტები, რომლებიც ფოკუსირებულია სწავლებასა და სწავლაზე, ფართო აუდიტორიაზე, ტექსტის საფუძვლიან გაგებაზე, სამოქალაქო საქმიანობაზე, ანდა გათვლილია რომელიმე სამეცნიერო საზოგადოების შიგნით კომუნიკაციისთვის;
- ტექსტები, რომლებიც არგუმენტაციისა და სხვადასხვა კონცეფციის შედარებისთვისაა განსაზღვრული (ასეთი ტექსტები კარგად ჩამოყალიბებული და სტილისტურად გამართულია);
- ტექსტები, რომელთაც იყენებენ ლაბორატორიული სამუშაოებისთვის (მათში განსაზღვრულია მიზანი, ძირითადი საკითხი, აღწერილია მასალა, მასალების სია _ ამა თუ იმ დარგზე დამოკიდებული საზომი სისტემის მიხედვით, პროცედურებისა და პრაქტიკული მოქმედების დეტალები, მათი გრაფიკული აღწერილობა და სხვ.).
მასწავლებლებს, რომლებიც სასწავლო პროგრამის შედგენისთვის და განხორციელებისთვის სწავლობენ ამ ფუნქციებს და მათი გამოყენების გზებს, შეუძლიათ დაეხმარონ მოსწავლეებს წაკითხულის გაგების უნარის განვითარებაში და, შესაბამისად, აკადემიური საგნების სწავლაში.
წასაკითხი ტექსტების ტიპის შერჩევა მნიშვნელოვანია საგნის წერილობითი მასალის გაგებისთვისაც. ასეთ დროს გარკვეული მოთხოვნების დაცვაცაა აუცილებელი, რომლებიც მოსწავლეთა მხრიდან შესაფერის აქტივობას გულისხმობს. ესენია:
- ტექსტის წაკითხვა (პარაგრაფების მიხედვით);
- ლექცია-გაკვეთილების მოსმენა;
- გაკვეთილის მიმდინარეობისას დიალოგების გამართვა;
- აუდიოვიზუალურ პრეზენტაციებში მონაწილეობა;
- გრაფიკული ორგანიზატორების (ვენის დიაგრამა ან ცხრილი) გამოყენება და ა.შ.
ზოგადად, აკადემიურ დისციპლინებს შორის მასალის წაკითხვის გზები განსხვავებულია: ერთი დარგის მასალის კარგი წაკითხვა არ ნიშნავს იმას, რომ შევძლებთ სხვა დარგის წერილობითი მასალის კარგად გაგებას. ამიტომ მოსწავლეთა წარმატებებისთვის საჭიროა სპეციალური დავალებები და პრაქტიკა სპეციალიზებული დისციპლინების შინაარსის გასაგებად და წასაკითხად. ეს გულისხმობს:
I – ტექსტის წაკითხვის მიზნის დადგენას (სამეცნიერო ლიტერატურის კითხვისას სხვადასხვა მიზნით წაკითხულმა ტექსტმა შეიძლება სხვადასხვა შედეგი მოიტანოს. მაგალითად, კითხვის წახალისების მიზნით, მოსწავლეებს ავალებენ, შინაარსიდან ამოკრიბონ სხვადასხვა არგუმენტის განვითარების შედეგები. ხოლო თუ ბავშვებს დავავალებთ, რომ წაიკითხონ იმისთვის, რათა ზოგადი წარმოდგენა შეექმნათ წაკითხულზე, მაშინ გაღრმავდება ტექსტის არსის გაგების უნარი).
II _ ტექსტის წაკითხვით მოსწავლეთა შორის განმარტებათა გონებრივი მოდელის განვითარებას. განმარტების გონებრივი მოდელები ავითარებს სასწავლო დისციპლინების ძირითად და საერთო ცნებებს, ეს კი გვეხმარება ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებაში, როგორებიცაა:
·რომელი ექსპერიმენტი ჩავატაროთ?
·როგორი ფორმა მივცეთ მას?
·როგორ შევასრულოთ იგი?
·რა დასკვნების გაკეთებაა შესაძლებელი ექსპერიმენტის მსვლელობისას?
·იქნება თუ არა შედეგები იმდენად მნიშვნელოვანი და დასაბუთებული, რომ არსებული განმარტებითი მოდელი დამტკიცდეს ან გადასახედი გახდეს?
III _ ტექსტის წაკითხვით ტიპოგრაფიული და ორგანიზაციული მახასიათებლების და ფუნქციების დადგენას, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს, ერთმანეთისგან განასხვავონ მოცემულობა, მოთხოვნები, დამამტკიცებელი საბუთები და შემდგომში ყურადღება მიაქციონ მათ სხვადასხვანაირ გამოყენებას არგუმენტირებისას; გაითვალისწინონ და ყურადღება მიაქციონ სხვადასხვა ტიპის განმარტებასა და ახსნას, გამოიყენონ, შეადარონ ისინი, რათა საბოლოოდ სასურველ შედეგს მიაღწიონ.
IV _ ტექსტის წაკითხვით იმის დადგენას, თუ როგორ უნდა ვისწავლოთ სამეცნიერო საგნები, ჩავატაროთ ექსპერიმენტები და გამოვიყენოთ ჩვენი ცოდნა პრაქტიკაში; ასევე, როგორ ვიკითხოთ კრიტიკულად, კონსტრუქციულად და შემოქმედებითად.
გასათვალისწინებელია, რომ მოსწავლეებს შეიძლება ვასწავლოთ სხვადასხვა სახის სტრუქტურული ცოდნის გამოყენება, მათ შორის კითხვაც, რათა ამოიცნონ და წარმოადგინონ ძირითადი საკითხები, მაგრამ შეიძლება ისე მოხდეს, რომ მათ ვერ შეძლონ სათანადოდ გადასცენ, გამოიყენონ ცოდნა.
მაგალითად, ისტორიკოსის შემთხვევაში, კითხვა არ ნიშნავს კარგ მკითხველობას. ისტორიკოსი ზუსტად იყენებს თავის შესაძლებლობებს ისტორიული ტექსტების კითხვისას, ხოლო სხვადასხვა დარგის ექსპერტები სხვადასხვანაირად კითხულობენ ისტორიულ მასალებს. ისტორიკოსთა მიერ გამომუშავებული მეთოდის შესწავლა, თუ როგორ უნდა წავიკითხოთ ისტორიის წყაროები, იმ სწავლების მეთოდის ნაწილია, თუ როგორ უნდა ვისწავლოთ ისტორია კარგად, რათა შეგვექმნას აზრი მიმდინარე და ისტორიულ მოვლენებზე. ამიტომ ისტორიის საგნის (ისევე, როგორც სხვა სასწავლო დისციპლინის) მასწავლებელებმა საგნის მეთოდოლოგია კარგად უნდა აითვისონ.
და რადგან ისტორია უპირველესად “თხრობას” ნიშნავს, ამიტომ ისტორიული ჟანრის ტექსტის კითხვის მოთხოვნები სასარგებლოა წაკითხულის გაგების უნარის განვითარებისთვის, გაგებისთვის. ეს კი დაეხმარება მოსწავლეს ისტორიის სწავლაში, ისტორიულ მოვლენებზე, ცნებებსა და თეორიებზე ინფორმაციის მოძიებაში, ასევე იმ უნარების, ჩვევებისა და გამოცდილების დაგროვებაში, რომლებიც აუცილებელია ისტორიული მასალის გასაგებად და ისტორიული კვლევის ჩასატარებლად, ანუ მოსწავლე შეძლებს ტექსტის წაკითხვას კრიტიკულად, კონსტრუქციულად და შემოქმედებითად.
V – სპეციალიზებული დისციპლინების შინაარსის გასაგებად და წასაკითხად ეფექტურია “მონაცემების გააზრებული კითხვა” (მაგალითად, ისტორიის სწავლებაში იგი მოსწავლეებისგან მოითხოვს, გააანალიზონ პირველადი წყაროები, რომლებიც უმეტეს შემთხვევაში შედგენილია ამა თუ იმ ისტორიული მოვლენის მონაწილეთა მიერ იმავე პერიოდში).
მონაცემების გააზრებული კითხვა გვხვდება ეროვნულ გამოცდებზე და არის საკლასო პრაქტიკის ქვაკუთხედი. იმისთვის, რომ მონაცემების გააზრებული კითხვის მოთხოვნებს ადეკვატურად უპასუხოს, მოსწავლემ უნდა წეროს და იკითხოს საგნის პეციალისტის (მაგ., ისტორიკოსის) მსგავსად, გამოიყენოს ამ დარგში არსებული ცოდნა და წერა-კითხვის სპეციალიზებული ტექნიკა ისე, რომ ტექსტის სტრუქტურის მიზეზშედეგობრივი და შემთხვევითი ორგანიზებისას არგუმენტებმა დამამტკიცებელ საბუთებზე წარმოქმნილ პრეტენზიებს უპასუხოს (მაგ., ისტორიული პერიოდის შესახებ ისტორიულად დასაბუთებული აზრი გადმოიცეს).
VI – ასევე მნიშვნელოვანია ტექსტის წაკითხვით შინაარსის საერთო გაგება. იგი გულისხმობს კლასში სხვადასხვა შინაარსის, ძირითადად სამი ტიპის წერილობითი მასალის გაცნობას:
პირველ ტიპს განეკუთვნება მეორეული წყაროები, რომლებიც შედგენილია დარგის სპეციალისტების მიერ (მაგალითად, გამოქვეყნებული სტატიები, მონახაზები, არაფორმალური წერილები, ლექციები, წიგნის ველზე გაკეთებული მინაწერები, სხვადასხვა თემაზე შედგენილი პროფესიული წიგნები) და ამ მასალის საფუძველზე იმ დარგის შესახებ ინფორმაციის მიღება, რომელსაც იგი განეკუთვნება. ამ მეორეული წყაროების წაკითხვისას მასწავლებელი, ერთგვარად, ხმამაღლა ფიქრობს, რათა აშკარა გახადოს მტკიცებები და შეავსოს ტექსტის დაუსრულებელი ნაწილები, შეაფასოს ავტორის ახსნა-განმარტებები და დასკვნები.
მეორე ტიპი არის პირველადი წყაროები, რომლებიც ამა თუ იმ მოვლენის მონაწილეთა მიერ შეიქმნა. ესენი არიან სოციალური მეცნიერებისა და სამეცნიერო ექსპერიმენტების მონაწილეები და ბუნების დამკვირვებლები. მასწავლებლებმა ბევრი უნდა ესაუბრონ მოსწავლეებს ამ წყაროების ენაზე, რათა მათ წყაროების სრულყოფილად გაგება შეძლონ.
პირველადი წყარო ხშირად დაწერილია მისი შედგენის დროისთვის, ადგილისა და შემდგენლის სოციალური სტატუსისთვის დამახასიათებელი ენით. ზოგჯერ პირველადი წყაროების სიტყვებსა და ფრაზებს არა მარტო სპეციალური მნიშვნელობა აქვთ, არამედ მათთვის სპეციალური სემანტიკაც არსებობს (მაგალითად, “უდანაშაულო” შეიძლება არ ნიშნავდეს “უდანაშაულოს”, ეს დამოკიდებულია სასამართლო სისტემის სპეციფიკურობასა და მის მოქმედებაზე და სხვ.). ზოგიერთი პირველადი წყარო კი მოსწავლეებს საერთოდ პირველად ხვდებათ ცალკეულ ჟანრში: მაგალითად, ფორმალური ესე, წერილები, დაბადების, გარდაცვალებისა და საკუთრების მოწმობები, პირადი წერილები, დღიურები, პირობების ცხრილი და დიაგრამა, დაკვირვების ბოლო შედეგები და სხვ. მოსწავლეები ასეთი ტექსტის და სიტყვების ახსნისთვის და გაგებისთვის უნდა მოვამზადოთ. მათ უნდა ვასწავლოთ, რომ ზოგადად ენას აქვს გარკვეული ბუნება და მახასიათებლები და რომ მათი შესწავლა აუცილებელია.
მესამე სახის წერილობითი მასალა არის სახელმძღვანელო. მოსწავლე უნდა შეეცადოს “ისწავლოს სახელმძღვანელო”, და არა _ მარტო მისი შინაარსი. სახელმძღვანელო კარნახობს მას გზებს, როგორ იპოვოს პასუხები კითხვებზე ტექსტის თავიდან ბოლომდე წაკითხვისა და წაკითხულის სრულყოფილად გაგების გარეშე.
დღესდღეობით ბევრი მასწავლებელი ასწავლის სამეცნიერო სფეროსთვის დამახასიათებელ წაკითხვას მხოლოდ ერთი, ძირითადი კითხვის მეთოდით. მაგრამ ფაქტია, რომ წასაკითხი ტექსტის ტიპები სასწავლო დისციპლინისთვის დამახსიათებელ მიზნებს უნდა შეესაბამებოდეს და ასეთი ტექსტების შედგენაზე წერა-კითხვის სწავლების სპეციალისტებთან ერთად შესაბამისი დარგების სპეციალისტებიც უნდა მუშაობდნენ (ბიოლოგები, ლიტერატურის თეორეტიკოსები და სხვ.). ამით მასწავლებელთა ცოდნაც ამაღლდება და კითხვა და მისი სწორად გამოყენება დიდი წვლილს შეიტანს მოსწავლეთა მიღწევებში, მათ მიერ საგნობრივი დისციპლინების შესწავლაში და ცოდნისა და აზროვნების მაღალი დონეების დაუფლებაში
