მოხუცთა გამოცდილება + ახალგაზრდული ენერგია
სიბერე ყველაზე დიდი ჭირთაჭირია.
სულხან–საბა ორბელიანი
ადამიანის სიცოცხლე რომ სამ ნაწილად დაგვეყო – ბავშვობა, ახალგაზრდობა, სიბერე – თითოეულ მათგანს ნაკლითა და ღირსებით შევამკობდით. ახლა უკანასკნელზე შევაჩერებთ თქვენს ყურადღებას, რადგან მათ უფრო წამსვლელნი ჰქვიათ.
თუ ადამიანს წილად ხვდა სიბერე, ეს გარკვეულწილად ბუნებისაგან ბოძებული დიდი მადლი და საჩუქარია. მოგეცა შენი შესაძლებლობების გამოყენების სრული დრო. ეს ის ჟამია, როცა შეგიძლია შეაჯამო შენი ცხოვრების ავი და კარგი, განიწმინდო ადამიანური შეცდომებისა და სისუსტისაგან, სინანულით თავიც დახარო მოტმასნილი ჭუჭყისა და ნალექისაგან, ყველაფერი მიზეზ–შედეგობრივად დაალაგო – შენ ხომ დიდი გამოცდილება გაქვს, შენ ხომ გაუძელი საამქვეყნო ჭირ–ვარამს, სიბრძნე შეიძინე. ამიტომაა სიბერე საკუთარი თავის წინაშე გამჟღავნებული და განვლილი ცხოვრება. ეს ცხოვრება კი ან განწმენდილი გაქვს, ან სინანულისა და დამსახურებული სასჯელის აღსრულებისთვის მოგეცა. ყველაზე ძნელია საკუთარი თავისთვის ანგარიშის ჩაბარება, ამიტომ ახალგაზრდებს უნდა გვესმოდეს, ანგარიშს ვუწევდეთ, რომ ყველაზე დიდი და დამრეცი აღმართი მოხუცებს აქვთ ასავლელი. ეს რთული პროცესია.
ვიცოდი, რომ დავბერდებოდი. იმასაც ველოდი, რომ ჯანმრთელობა ისეთი აღარ მექნებოდა. ისიც ვიცი, „იტანჯები, მაშასადამე ცოცხლობ” (ბეკეტი). გაწამდნენ შვილები ჩემი სიცოცხლისთვის, რით ვერ გავიგე, რომ დაბერება ბუნებრივი მოვლენაა და უნდა დავემორჩილო, მაგრამ ამ კანონზომიერების წინააღმდეგ ხშირად ამბოხებას ვიწყებ, ვბობოქრობ, საკუთარ თავს გამოცდას ვუწყობ: რამდენი რამის გაკეთება შემიძლია კიდევ. ეს როგორ მითხრა შვილმა: შენთვის დაჯექი მშვიდადო.
მაშინ არ ვთვლიდი თავს მოხუცად, როცა სახეზე ნაოჭები შევნიშნე, არც მაშინ, როცა თვალსა და ყურს დამაკლდა, მუხლები ამტკივდა, მაშინ დავბერდი, როცა ჩემი სამსახური, კვლევითი სამუშაოს შესრულება აღარ დასჭირდათ…. მიზანი დავკარგე.
რამდენი რამის გაკეთება შემეძლო, როგორ მითხრა შვილმა „შენთვის დაჯექი მშვიდადო”. რა იქნება ახალგაზრდებმა იცოდნენ – თუ შვილს კიდევ ვჭირდები, სიბერეს შევეჯიბრები, ბრძოლას დავუწყებ, თუ აღარ ვჭირდები, სიკვდილს დავნებდები.
არ შეიძლება ჩემს შვილს ვურჩიო – ზაფხულში შვილიშვილს კრემიან ნამცხვარს ნუ უყიდი, ნუ აჭმევ. როგორც იქნა დავრწმუნდი, რომ რჩევა არავის უყვარს, დარწმუნებულიც რომ იყოს, მის სიკეთეში. იქნებ რჩევას, ბრძანების შენიღბულ ფორმად მიიჩნევენ ჩვენი შვილები? ან იქნებ იციან, რომ მართალი ვარ და სწორედ ეს სწყინთ? ერთი კი უდავოა, შვილები არ გადავღალოთ ჩვენი რჩევებით, მაგრამ ისიც ხომ უდავოა:
–ლოდინი – სიკვდილისა;
–უმოქმედობა, – ვაითუ ისე ვერ გავაკეთო;
–დუმილი, – ვაითუ ისე ვერ ვთქვა;
მტანჯველად აწვება მოხუცის სულს. გამძაფრებული კონფლიქტი მარტო ჩვენ კი არა ქვეყანასაც ვნებს, გაწყდება ჯაჭვი, რომელიც აბალანსებს ახალგაზრდულ შეუპოვრობას, უკომპრომისობას, შემტეობას და მოხუცთა გამოცდილებას, სიფრთხილესა და კომპრომისზე წასვლის უნარს. „მერე რა რომ დავბერდით, სისხლი აღარ ჟრიამულობს ზარღვებში. იქნებ სიბერე ტვინის ერექციით გაგვეზომა და არა სექსუალური ერექციით” (მარკესი). გამოსავალი ერთია: მოხუცთა გამოცდილება პლუს ახალგაზრდული ენერგია.
უფასო და დიდებულ წამალს მივაგენი, – როცა ვაზროვნებ, ტკივილები მიყუჩდება, მას „ტვინის მასაჟი” დავარქვი და დასკვნა გამოვიტანე: ასეთი მასაჟი სიკვდილამდე გზას გამიგრძელებს, ჩემთვის კი, ყოველი დღე მოგებაა.
იქნებ ჩემი შენიშვნები გაზვიადებულია? ურთიერთობის კულტურასთან მაშინ გვაქვს საქმე, როცა უფროსი და უმცროსი თაობა ახერხებს მოხუცთა გამოცდილებისა და ჭაბუკური ენერგიის შეერთებას. პროექციის მეთოდით უფროსკლასელებს ვთხოვეთ, წარმოედგინათ თავიანთი თავი ბებიად, პაპად, რძლად, სიძედ.
წარმოგიდგენთ ამონარიდებს მათი შეხედულებებიდან ოჯახურ ურთიერთობაზე:
·ბებია ყველაზე კეთილი არსებაა. ერთხელ სკოლაში კარნავალი იყო. ბებია ღამის 3საათამდე იჯდა და კერავდა. დილით ჩემი საკარნავალო კაბა მზად იყო (გოგონა);
·ყველას აქვს დასვენების დღე, ბებიას კი არა. რაც არ უნდა დაღლილი იყოს, მაგიდას მაინც გამიწყობს, იქვე დამიჯდება და სანამ არ დავამთავრებ თვალებში შემომცქერის (ბიჭი);
·მე რომ მშობელი ვიყო, არ ვაიძულებდი ჩემს შვილს ჩემთან ეცხოვრა. თუ საშუალებაა, შვილის ოჯახმა ცალკე უნდა იცხოვროს (ბიჭი);
·მე რომ მშობელი ვიყო, არ დაველოდებოდი იმას, რომ ჩემმა შვილმა სპეციალურად მთხოვოს დახმარება (გოგო);
·ბებია ძლივს დათანხმდა, რომ ჩემს ძმას ბავშვის აღზრდაში დაეხმაროს (გოგო);
·რამდენჯერმე შევესწარი, რომ ის ისე ზრდის შვილიშვილს, როგორც მას სურს და არაფერს ეკითხება ბავშვის დედას და მამას. ჩემი რძალი მორიდებული და მომთმენი გოგოა, მაგრამ ვგრძნობ, რომ ბრაზდება (გოგო);
·მე რომ ოჯახი მექნება, არასოდეს ავუკრძალავ ბებიასა და პაპას შვილიშვილებთან ურთიერთობას და ამას მათ დასაჯელად არ გამოვიყენებ (გოგო);
·მე რომ ბებია ვიყო, არასოდეს არ დავეხმარები შვილს იმ მიზნით, რომ სიბერეში სანაცვლოდ მზრუნველობა დავიმსახურო. ბებიასა და პაპას შვილიშვილისადმი მზრუნველობა ყოველთვის უნდა უხაროდეთ (ბიჭი);
·დედამთილმა შეიძლება შენიშვნა მისცეს რძალს. რძალს კი დედამთილისთვის შენიშვნის მიცემა არ შეშვენის (ბიჭი);
·ბებია ჩვენთან ცხოვრობს, მაგრამ იგი ყოველთვის ცალკე ჭამს. დედას არ ელაპარაკება. დედა კეთილი და მხიარული ქალია, მაგრამ ისიც სულ გაჩუმებულია. სახლში მისვლა მეზარება. დედა ხშირად ავადმყოფობს. ბებია ყოველთვის იმას ჩივის, რომ დაიღალა ცხოვრებით, სიკვდილი უნდა. მე მგონი ბებია ჩვენთან რომ არ ცხოვრობდეს, დედა კარგად იქნებოდა (ბიჭი);
·მე რომ რძალი ვიყო, თუნდაც ძალიან ვიყო გაბრაზებული ჩემს დედამთილზე, ავად თუ გახდება, საჭმელს მაინც მივუტანდი (გოგო);
·ვისურვებდი ჩემი პაპისნაირი ვყოფილიყავი. არასოდეს არ გისაყვედურებს, შენიშვნასაც არ მოგცემს, მაგრამ რაღაცით მაინც გაგრძნობინებს, რომ შენით უკმაყოფილოა. ეს ჩემზე ძალიან მოქმედებს (ბიჭი);
·ბებიას და ბაბუას შეუძლიათ შენიშვნა მისცენ შვილს, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში რძალს ან სიძეს (ბიჭი);
·ბებოს როცა ვეუბნები, რომ მისი გაკეთებული საჭმელი გემრიელია, ძალიან უხარია. რა იქნება, რომ დედამაც და მამამაც ასე გაახარონ ხოლმე (გოგო).
უფროსკლასეთა შეხედულებებში ნათლად გამოჩნდა, როგორც ახალგაზრდების, ისე მოხუცთა შეცდომები.
ოიდიპოსის კომპლექსი
თაობათა კონფლიქტის თეორიამ ფსიქოლოგიური დასაბუთება ჰპოვა ზ. ფროიდის მოძღვრებაში. მან „ოიდიპოსის კომპლექსის” კომპლექსის სახელწოდებით ცნობილი მიმართება მშობლებსა და შვილებს შორის ადამიანთა დიდ ჯგუფებზე გაავრცელა.
კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორმა ჰ. მარკუზემ, ე.წ. „ოიდიპოსის კომპლექსი” დააშორა ოჯახის საზღვრებს და ფართო სოციალურ ასპარეზზე გადაიტანა. მისი აზრი, კონფლიქტური დამოკიდებულება მთელი თაობებისთვისაა დამახასიათებელი. ლონდონის წამყვანი ფსიქოანალიტიკოსი პიტერ ფონეჯი გვახსენებს, რატომ ჩავდივართ ისეთ ქმედებებს, რომლებიც ისევ ჩვენ გვაყენებს ზიანს, რატომ ვხვდებით ისევ და ისევ ერთსა და იმავე კონფლიქტში, რატომ გამოვდივართ მშობლების წინააღმდეგ?
სოციალურ ფსიქოლოგიაში კონფლიქტის ძირითად მიზეზად მოლოდინთა შეუთანხმებლობას მიიჩნევენ. საქმე ისაა, რომ ძველი და ახალი თაობა, – დედამთილი, მამამთილი, სიდედრი, სიმამრი, რძალი, სიძე, სოციალური როლებია. ამ როლების შესრულება ქცევის გარკვეულ რეპერტუარს გულისხმობს. ეს უკანასკნელი მოლოდინთა იმ სისტემას უკავშირდება, რაც თითოეულ მათგანს, ტრადიციების მფლობელებს გამოუმუშავდათ აღზრდით, ეროვნული ტრადიციების ზეგავლენით. შესაძლებელია ადამიანი გახდეს დედამთილი, მამამთილი, სიდედრი, სიმამრი, რძალი, სიძე, მაგრამ „სოციალური ფსიქოლოგიისთვის უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება, – იღებს თუ არა პიროვნება შინაგანად როლს, როგორია მისი განწყობისეული დამოკიდებულება იმ რეალურ კავშირ-ურთიერთობებთან, რომელშიც იგია ჩართული” (შ. ნადირაშვილი).
შვილის დაქორწინება თითქოს საბოლოო გამოყოფას ნიშნავს მშობლებისაგან. მაგრამ თუნდაც ცალკე ცხოვრობდნენ, უფროს და უმცროს თაობას შორის თვისებრივად ახალი ურთიერთობა მყარდება. ეკონომიკური, სამეურნეო თუ სხვა საოჯახო პრობლემები დასახმარებლად უფროსებს უხმობს. ოჯახური ცხოვრებით გამოწვეული სიხარული, ეჭვი, მერყეობა, გულისტკივილი, სხვადასხვა პრობლემები ემოციურ სიახლოვეს მოითხოვს.
მშობლებთან ცხოვრობენ შვილები თუ ცალკე, დედამთილები და მამამთილები, სიდედრები და სიმამრები გარკვეულ როლს ასრულებენ საოჯახო ურთიერთობებში. ამ ურთიერთობაში ზნეობრივი გადახრებით გამოწვეული შეცდომები მოდის როგორც ახალგაზრდების, ისე მოხუცების წილად. ეს შეცდომები გავლენას ახდენს ოჯახის აღმზრდელობით ფუნქციაზე.
ისიც უნდა ითქვას: მშობლების შვილებთან ცხოვრება მხოლოდ საოჯახო მეურნეობაში დახმარების საჭიროებით კი არ უნდა ავხსნათ, არამედ ძირითადად იმ მოთხოვნილებით, რომელიც მარტოობისაგან გამოწვეულ ფსიქიკურ დაძაბულობას ხსნის. მედიცინამ დაამტკიცა, მშობლები, რომლებიც შვილებთან და შვილიშვილებთან ერთად ცხოვრობენ, დიდხანს ცოცხლობენ. იაპონელმა მეცნიერმა კეიიტა მორისიტამ საქართველოს მკვიდრთა დღეგრძელობის საიდუმლო სწორედ რამდენიმე თაობის ერთად ცხოვრებაში დაინახა. რადგან განვითარებული პიროვნებისთვის საოჯახო ურთიერთობა მოთხოვნილებადაა ქცეული, ამ ურთიერთობის დარღვევას ადამიანი მძიმე, ჯანმრთელობისთვის საშიშ განცდებამდე მიჰყავს. ამ პრობლემის სირთულე უკავშირდება იმ წინააღმდეგობას, რომელიც ძველსა და ახალ თაობებს შორის არსებობს. წინააღმდეგობის დაძლევას ხელს უშლის ის გარემოება, რომ ნაკლებადაა დამუშავებული მოხუცთა ფსიქოლოგია და ახალგაზრდობის აღზრდის პრობლემათა შორის ნაკლები ყურადღება ექცევა საოჯახო ურთიერთობების კულტურის აღზრდას.
ეიჯიზმი
მე–20 საუკუნის მეორე ნახევარში ცნობილმა ამერიკელმა მეცნიერმა, გერონტოლოგმა (gerontos – მოხუცი, logos – მოძღვრება) და საზოგადო მოღვაწემ რობერტ ბატლერმა პირველად გამოიყენა ტერმინი ეიჯიზმი. მისი შინაარსი მოიცავს უარყოფით, დამამცირებელ დამოკიდებულებას სხვა ადამიანის მიმართ ასაკის გამო. მან ეიჯიზმი განსაზღვრა, როგორც ზოგიერთი ახალგაზრდისა და ზრდასრული ადამიანის ღრმად დამალული შფოთვის გამოვლინება მოხუცი ადამიანებისადმი, მისი დაავადების, ტკივილებისა და ინვალიდობისადმი, ზიზღი მათი დაუცველობის, უსარგებლობისა და სიკვდილის შიშისადმი. გაჩნდა მოსაზრება, რომ მთავრობის, საზოგადოების ახალგაზრდებზე ფოკუსირებაც ეიჯიზმის გამოვლენაა. გადაშალეთ გაზეთები, სამუშაო ვაკანსიებზე ყველგან მითითებულია 30–დან 45 წლამდე ასაკი. იქნებ ეს განაპირობა ქვეყნის პირველ პირთა გამონათქვამებმა „წითელი ინტელიგენცია”, „ჩასარეცხები” და ა.შ.
დაე, იყვნენ ახალგაზრდები მთავრობაში, პარლამენტში, მაგრამ მრჩევლები მაინც ჰყავდეთ ასაკოვნები, გამოცდილები, ჭირ–ვარამგამოვლილები.
ხშირად მაგალითად მოჰყავთ:
1)გერმანიაში, ანგელა მერკელის მთავრობაში ფინანსთა მინისტრად უკვე 8 წელია მუშაობს 72 წლის ვოლფგანგ შოიბლე, რომელიც 1990 წელს თავდასხმის შემდეგ პარალიზებულია და ეტლით სარგებლობს.
2)88 წლის ბზეჟინსკი ობამას მრჩეველია.
3)88 წლის ლევან ალექსიძე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პრორექტორი.
ქართულ საზოგადოებაში თანდათან მკვიდრდება გამონათქვამები მოხუცთა მისამართით: „დაჯექი რა სახლში”, „ცალი ფეხი სამარეში უდგას”, „შინაურმა მაინც უთხრას, რომ დაბერდა”, „ვეღარ ესმის” და ა.შ.
არც მოხუცები ეძებენ სიტყვებს ახალგაზრდების შესამკობად: „უზრდელები”, „ლაწირაკები”, „ორი ინგლისური სიტყვა, კომპიუტერი უსწავლიათ და ზევიდან დაგყურებენ” და ა.შ.
გაერო და თაობათა ურთიერთობა
შემთხვევითი არაა, რომ თაობათა შორის სოლიდარობის საკითხს ყურადღება მიაქცია გაერომ და 2011 წლის თავისი სამოქმედო გეგმის 42-ე პუნქტში ჩაწერა:
„თაობათა შორის სოლიდარობა ყველა დონეზე ოჯახში, თემში და მთელი ქვეყნის მასშტაბით, წარმოადგენს ერთ-ერთ ფუძემდებლურ პრინციპს ყველა ასაკის ადამიანთა საზოგადოების ჩამოყალიბებისთვის. სოლიდარობა ერთ-ერთი ძირითადი წანამძღვარია საზოგადოების სოციალური ერთიანობისა”.
აქვე რეკომენდებულია ღონისძიებები, რომლებიც მიზანშეწონილია განახორციელონ გაეროს წევრმა ქვეყნებმა:
ა) სახელმწიფო განათლების სისტემის ფარგლებში განმარტება იმისა, რომ მოსახლეობის დაბერება წარმოადგენს აქტუალურ საკითხს მთელი მოსახლეობისათვის.
ბ) არსებული სტრატეგიების მიმოხილვა, იმის უზრუნველყოფით, რომ ისინი ხელს უწყობენ თაობათა შორის სოლიდარობის ზრდას და ამით ავითარებენ სოციალურ ერთიანობას.
გ) უზრუნველყოფილ იქნას ინიციატივების დამუშავება ურთიერთგამამდიდრებელი და თაობათა შორის გამოცდილებისა და ცოდნის პროდუქტიული გაცვლის ხელშესაწყობად, რათა ხანდაზმულთა განხილვა მოხდეს, როგორც საზოგადოების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რესურსისა.
დ) შესაძლებლობების მაქსიმალური განვითარება, რომლებიც უზრუნველყოფენ ადგილობრივ თემში თაობათა შორის ურთიერთობის გაძლიერების მხარდაჭერას, კერძოდ, ყველა თაობის წარმომადგენელთა შემოქმედებითი ურთიერთობის წახალისებასა და ასაკობრივი ნიშნით სეგრეგაციის დაუშვებლობას.
ე) თაობათა შორის არსებული კონკრეტული სიტუაციის განხილვის უცილობლობა, რომლებიც იძულებულნი არიან ერთდროულად უზრუნველყონ თავიანთი მშობლების, შვილებისა და შვილიშვილების მოვლა.
ვ) თაობათა შორის სოლიდარობის გაძლიერებისა და ურთიერთმხარდაჭერის, როგორც სოციალური განვითარების ელემენტების პროპაგანდა.
ზ) კვლევების ორგანიზება ხანდაზმულ ადამიანთა ცხოვრების უპირატესობისა და ნაკლოვანებების შესწავლის მიზნით, მათ შორის სხვადასხვა კულტურებსა და პირობებში ერთ ოჯახად და დამოუკიდებლად ცხოვრების შემთხვევაში.
ქვეყნის წარმატებული და ეფექტური განვითარება შეუძლებელია თაობათა შორის მჭიდრო კავშირის, ურთიერთდახმარების, თანადგომისა და პატივისცემის გარეშე.
…სიბერე კი თანდათან ძალას იკრებს. ბავშვობის მეგობარი მამხნევებდა, რა მოხდა, მთავარი გამოცდა ახლა უნდა ჩააბარონ შენიანებმა – მეუღლემ, შვილებმა, შვილიშვილებმა. „შენი მომაკვდავის ლორწოში თუ არ დაგესვარა ხელი და განავლის ჩამორეცხვა თუ არ მოგიხდა, ფეილდ ტიპი ხარ, გინდა არსებობდეს ღმერთი და გინდა არა, რადგან ყველა ერთმანეთისთვის ვკვდებით: ბებაიშენი დედაშენისთვის მოკვდა, დედაშენი – შენთვის, შენ -შენი შვილებისთვის და თუ ეს ციკლი არ დაირღვა, ღმერთი კედლისკენ არ გადაბრუნდება და პატარა, შეშინებული ბიჭივით თავზარდაცემული სახეზე ხელებს არ აიფარებს” (ნანა ზარდიაშვილი).
ლუიზა ირემაშვილი
ი. გოგებაშვილის სახ. პრემიის ლაურეატი
